IN 1, februari 2008 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Nooit zucht men bij het slot. Integendeel, het slot, de ‘pointe’ geeft
vreugde. Bij een roman zijn wij passief. De novelle echter stelt zijn
gegeven als een kunstwerk buiten ons op en dringt ons tot de activiteit
onszelf in te schakelen. In de roman doet men met de figuren, in de
novelle met den schrijver mee. Maar dat is een veel zwaarder geestesarbeid,
en al ben ik overtuigd dat het schrijven van een roman
oneindig hooger en dieper eischen stelt dan het schrijven van een
novelle, bij het lezen is het omgekeerde het geval (De Bilt 1936,
81–82).
Met die laatste zin formuleert De Bilt impliciet een kritiek op het ‘Ter inleiding’
waarin ze werd voorgegaan door Van Leeuwen. Ook hier wordt ‘de bedoeling
der samenstellers’ uiteindelijk minder in genologische dan in algemeenpoëticale
termen gekarakteriseerd: ‘het doet er niet toe, of het eene verhaal
mooier is dan het andere. Wat zij brengen wilden is een boek met nederlandsch
proza, representatief voor deze jaren, en daar zijn zij in geslaagd’ (De
Bilt 1936, 82). Tegelijk wordt dat programma geherinterpreteerd in talige
termen, eerder in termen van de ‘vorm’ dan van de ‘vent’ dus:
Hoe klinkt onze taal, als men haar niet misbruikt voor enkel levensweergave,
als men haar woorden nog iets meer laat doen dan enkel
schilderen, […] – maar als men haar, onze taal, als een harp tusschen
de knieën neemt en speelt datgene waarvoor het instrument gemaakt
werd, hoe klinkt dan onze taal? Ziedaar wat de samenstellers zich
voornamen te leveren. […] En zoo valt er veel uit dit boek te leeren. Hoe
wij veranderd zijn sinds Tachtig. Hoe vreemd in onze taal geschreven
gesprekken klinken, en hoe wij meer dan in andere talen uit den toon
vallen. Hoe het komt dat in onze taal de schrijvers voortdurend bezig
zijn met het stemmen van hun instrument en zoo weinig schrijven dat
bevrijde klank heeft. Couperus had meer klank dan dat hij stemde, hij
tokkelde er soms wild op los.
Maar dat had toch ook zijn heerlijke zijde! (De Bilt 1936, 82–83).
De Bilt neemt dus zowel afstand van de traditie (Tachtig) als dat zij er toenadering
toe zoekt (Couperus).
In zijn recensie komt Paul de Vree terug op die van De Bilt, zonder te
vermoeden dat Nijhoff achter het pseudoniem schuilgaat. Hij bestrijdt dat de
novelle per definitie een ‘voltooid’ karakter zou hebben, op grond van het argument
dat ‘enkele opgenomen stukken in margina van kunst, en kunstenaarsopvattingen
werden geschreven’ (De Vree 1936, 11). Hierbij denkt hij wellicht
onder meer aan Nijhoffs ‘De pen op papier’, en betoogt hij kennelijk dat een
verhaal dat als belangrijkste doelstelling heeft een poëtica naar voren te
brengen op zichzelf geen volwaardig kunstobject kan zijn. Het valt overigens
niet uit te sluiten dat het precies dit is waarop Nijhoff, zichzelf ironiserend bij
31