2019 11 08-10 Ongehoord Bruckner

Ongehoord Bruckner
Festival 8-10 nov 2019
Oerversies van zijn grootse symfonieën
De Oostenrijker Anton Bruckner (1824 - 1896) geldt als een van de grootste symfonische
componisten. Het Noord Nederlands Orkest, Residentie Orkest Den Haag en Het Gelders
Orkest spelen in één weekend de oerversies van Bruckners Derde, Vierde en Achtste
symfonie. Deze ‘Originalfassungen’ zijn grilliger, romantischer en spontaner dan de latere
versies van deze symfonische werken. In Nederland maken we voor het eerst kennis met
de oorspronkelijke gedachten van Bruckner.
Vr 8 nov
19.15 - 19.45 uur / Foyerdeck 1
Inleiding op Ongehoord Bruckner door Joep Stapel
Muziekjournalist Joep Stapel vertelt over de ontstaansgeschiedenis van de symfonieën van
Anton Bruckner.
19.45 - 20.00 uur / Entreehal
Bruckner Brass pop-up
Door CvA Brass onder leiding van Pierre Volders
20.15 - 21.45 uur / Grote Zaal
Noord Nederlands Orkest
Bruckners Achtste
Za 9 nov
15.00 - 16.00 uur / Grote Zaal
Dudok Quartet + Lilli Maijala
Bruckners Strijkkwintet
19.45 - 20.00 uur / Entreehal
Bruckner Brass pop-up
Door CvA Brass onder leiding van Pierre Volders
20.15 - 22.00 uur / Grote Zaal
Residentie Orkest Den Haag
Bruckners Vierde
2

Zo 10 nov
11.00 - 12.00 uur / Kleine Zaal
Ere Lievonen
Bruckners orgelwerken
13.30 - 14.30 uur / Foyerdeck 1
Panelgesprek Bruckner Ongecensureerd
Bruckner-kenners Aart van der Wal en Maarten Brandt in
gesprek met initiatiefnemer Frank Teunissen. Moderator is
Huib Ramaer.
14.30 - 14.45 uur / Entreehal
Bruckner Brass pop-up
Door CvA Brass onder leiding van Raymond Munnecom
15.00 - 16.50 uur / Grote Zaal
Het Gelders Orkest & Orkest van het Oosten
Bruckners Derde
3

De verborgen erfenis van Bruckner
Over de oerversie van Symfonie 3, 4 & 8
Kolossaal is de erfenis van Anton Bruckner. Zijn symfonieën vormen een massief in het
orkestrepertoire waar niemand omheen kan. Na Beethoven – en op een heel andere manier
dan zijn tijdgenoot Johannes Brahms – ontgon Bruckner nieuw terrein voor de negentiendeeeuwse
symfonie: het genre werd in zijn handen mystiek, monumentaal, architectonisch.
Zonder Bruckner is het werk van Mahler, zijn leerling, nauwelijks denkbaar.
Toch is ons beeld van Bruckner nog altijd
incompleet. Pas de laatste decennia
komt er voorzichtig aandacht voor zijn
oorspronkelijke artistieke visie en blijkt
Bruckner grilliger en revolutionairder, ‘avantgardistischer’
zelfs, dan lang voor mogelijk
werd gehouden. Tijdens dit festival staan de
schijnwerpers, voor het eerst in Nederland,
gericht op deze onderbelichte kant van zijn
oeuvre: de Bruckner van de oerversies.
Minderwaardigheidscomplex
Anton Bruckner (1824 - 1896) werd geboren
in de buurt van Linz in het noorden van
Oostenrijk. Hoewel hij al op jonge leeftijd
getuigde van grote muzikale aanleg was hij
voorbestemd om in de voetsporen van zijn
vader, een schoolmeester, te treden. Dat
Bruckner toch beroepsmusicus werd, had
hij te danken aan zijn fenomenale talent als
improvisator aan het orgel. Hij kreeg een
aanstelling als vaste organist bij de abdij van
Sankt Florian en later aan de Dom van Linz. In
1868 vestigde hij zich in Wenen om daar aan
het conservatorium te doceren. Maar ergens
bleef Bruckner altijd die hulponderwijzer uit
de provincie, heen en weer geslingerd tussen
geloof in eigen kunnen en een geweldig
minderwaardigheidscomplex.
Pas op relatief hoge leeftijd – hij was bijna
veertig – componeerde Bruckner zijn eerste
serieuze werken, waaronder een symfonie.
Een enkeling herkende zijn uitzonderlijke
scheppingskracht, maar succes bleef uit.
Het vrome boertje Bruckner, met zijn platte
accent en onmodieuze kleding, kreeg in
Wenen vernedering op vernedering te
verduren. Omdat hij idolaat was van Richard
Wagner (die hij consequent aansprak met
‘Meester’) plaatste men Bruckners muziek
tegenover die van Wagners opponent
Brahms en verwierf hij de vijandschap van de
gevreesde criticus en Brahms-adept Eduard
Hanslick. In feite is de tegenstelling wat
gratuit: Bruckners werk lijkt niet werkelijk
op Wagners kosmische muziekdrama’s en
heeft juist wel formele overeenkomsten met
Brahms’ ‘l’art-pour-l’art-symfonieën’.
Avant-gardistisch
De Israëlische dirigent Eliahu Inbal was
de eerste die de oerversies van Bruckners
symfonieën op cd zette met het Frankfurt
Radio Symfonieorkest in 1983. Van een
vertegenwoordiger van muziekuitgeverij
Bärenreiter kreeg hij een partituur in handen
gedrukt. ‘Wat is dit? Ik dacht dat ik naar
Stravinsky zat te kijken’, blikt Inbal terug op
die kennismaking. Het bleek de oerversie van
Bruckners Vierde symfonie.
Inbal had toentertijd nooit eerder Bruckner
gedirigeerd, dus hij leerde diens symfonische
4

De verborgen erfenis van Bruckner
oeuvre kennen via de oerversies; met als
gevolg dat de latere versies hem af en toe saai
en wat gepolijst voorkwamen. ‘De oerversies
bevatten elementen die heel modern zijn,
avant-gardistisch, gericht op de toekomst’,
zegt Inbal. ‘Als Bruckner een dirigent was
geweest met de persoonlijkheid van Wagner of
Mahler, dan had hij zijn visie kunnen opleggen
aan orkesten. Maar hij had een heel ander
karakter, en daar hebben mensen misbruik van
gemaakt.’
Ingewikkelde onstaansgeschiedenis
De uitgaven van Bruckners muziek
weerspiegelen de ingewikkelde
ontstaansgeschiedenis van zijn symfonieën.
Tussen 1930 en 1944 was musicoloog Robert
Haas de hoofdredacteur van het project, dat
de Alte Gesamtausgabe wordt genoemd.
Zijn opvolger was musicoloog Leopold
Nowak, die tussen 1951 en 1989 aan het
hoofd stond van de Neue Gesamtausgabe.
Beide uitgaves bevatten meerdere versies
van de Derde, Vierde en Achtste symfonie,
maar de verschillen tussen beide edities zijn
aanzienlijk, waarbij Haas gezien wordt als
de inventievere, maar ook minder ‘zuivere’
redacteur, terwijl Nowak zakelijker en
letterlijker te werk ging. Sinds 2011 wordt
er gewerkt aan een derde editie, de Anton
Bruckner Gesamtausgabe, die de huidige
stand van het onderzoek incorporeert.
Bruckners temperament is een van de
oorzaken van dit zogeheten ‘versieprobleem’.
Gevoelig voor kritiek en onzeker als hij was,
onderwierp hij vrijwel al zijn symfonieën aan
grondige revisies, soms jaren of zelfs decennia
na voltooiing. Sommige revisies zou je nog
oppervlakkig kunnen noemen – wel of geen
bekken bij een climax, twee- of driedubbele
bezetting van de houtblazers –, maar in
enkele gevallen waren ze zo grondig dat lange
passages of zelfs complete delen werden
geschrapt of vervangen, met het Scherzo
van de Vierde symfonie als voornaamste
voorbeeld.
Overigens zijn er wel vraagtekens te zetten
bij Bruckners befaamde onzekerheid. Volgens
musicoloog Benjamin Korstvedt is dit
beeld een constructie van Haas, die erin de
verklaring zocht voor het feit dat Bruckner had
toegestaan dat een gemankeerde editie van de
Vierde symfonie werd gepubliceerd. Korstvedt
voert aan dat verschillende tijdgenoten
beweerden dat Bruckner juist buitengewoon
koppig was en zich maar moeilijk iets uit het
hoofd liet praten als het aankwam op zijn
muziek, soms zelfs tegen beter weten in.
Totstandkoming Bruckner Festival
De bedenker en initiatiefnemer van het
Bruckner Festival is Frank Teunissen.
Teunissen heeft geen achtergrond als musicus
(hij werkte bij elektronicafirma’s als Philips
en high end-speakerfabrikant Sonos), maar
is een liefhebber met grote kennis van zaken.
Hoewel hij een zwak heeft voor hedendaagse
componisten als György Ligeti, Wolfgang Rihm
en Helmut Lachenmann luistert hij naar ‘alles
vanaf Beethoven’. Met door de jaren heen als
constante: Bruckner.
Jaren geleden ontdekte Teunissen via de
opnames van dirigent Inbal de ‘oerversies’
5

De verborgen erfenis van Bruckner
van enkele Bruckner-symfonieën en raakte
onmiddellijk gefascineerd. Met name in
de Derde, Vierde en Achtste symfonie
bleek Bruckner dusdanige wijzigingen
te hebben aangebracht dat je bijna kunt
spreken over nieuwe symfonieën. Maar
deze ‘verbeteringen’, steeds onder druk van
dirigenten en orkesten die zijn werk afwezen,
waren bepaald niet allemaal ten goede. De
oerversies, demonstreerde Inbal, hadden een
eigen bestaansrecht. Dit was wat Bruckner
oorspronkelijk voor ogen had gestaan: muziek
die rauwer en energieker, contrastrijker klonk
dan de meer gepolijste canonieke versies.
En eigenlijk had het niet beter gekund dan
dat Bruckners oerversies nu tot klinken
komen in hét Nederlandse huis voor nieuwe
muziek. Want dat is het, nieuwe muziek,
die de meeste muziekliefhebbers nog nooit
gehoord hebben. De internationaal vermaarde
Bruckner-kenner en -biograaf Cornelis van
Zwol, groot oerversie-enthousiasteling,
spreekt zelfs van ‘een wereldpremière’: nooit
eerder werden de Derde, Vierde en Achtste
symfonie in één weekend uitgevoerd in de
‘Originalfassung’.
De oerversies waren in
Nederland nog nooit live te
horen.
Een schat voor ieder orkest, zou je denken.
Toch worden de oerversies relatief weinig
gespeeld. In Nederland waren ze zelfs, een
uitzondering daargelaten, nog nooit live te
horen. Daar wilde Teunissen verandering
in brengen. Tien jaar lang zocht hij
medestanders. Hij postte regelmatig bij de
dirigentenkamer van Het Concertgebouw, de
Bruckner-tempel bij uitstek, om beroemde
maestro’s aan de tand te voelen over de
oerversies. Sommigen waren sceptisch.
Anderen deelden zijn enthousiasme, maar
beriepen zich op de wens van het publiek
om de bekende versies te horen. Uiteindelijk
vond Teunissen in het Muziekgebouw een
bevlogen partner om dit Bruckner Festival
van de grond te krijgen.
6

Portret Anton Bruckner
7

Programma
Noord Nederlands Orkest
Bruckners Achtste
Martin Sieghart dirigent
Anton Bruckner (1824 - 1896)
Symfonie nr. 8 in c WAB 108 (eerste versie, 1887)
1. Allegro moderato
2. Scherzo & Trio. Allegro moderato
3. Adagio. Feierlich langsam, doch nicht schleppend
4. Finale. Feierlich, nicht schnell
Ongehoord
Bruckner
vr 8 nov 2019
Grote Zaal
20.15 - 21.45 uur
ca. 90 minuten zonder pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 - 19.45 uur
Muziekjournalist Joep Stapel
vertelt over de ontstaansgeschiedenis
van de symfonieën
van Anton Bruckner.
Voorprogramma
Entreehal
19.15 - 19.45 uur
Bruckner Brass pop-up
CvA Brass speelt onder
leiding van Pierre Volders een
hoogtepunt uit Bruckners
Achtste symfonie
Dit concert wordt opgenomen
door de NTR voor een latere
uitzending op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
8

Toelichting
De Achtste symfonie was de laatste symfonie die Bruckner voltooide, en de eerste die hij
componeerde met de gemoedsrust die erkenning hem gebracht had. De première van zijn
Zevende symfonie, in december 1884 in Leipzig, was een doorslaand succes geworden.
Zowel het publiek als de critici, die altijd wat lacherig over hem hadden gedaan, waren
ditmaal laaiend enthousiast.
Eindelijk voelde Bruckner zich begrepen. Met
een trots en welgemeend ‘Halleluja!’ stuurde
hij in 1887 de partituur van de Achtste
symfonie op naar zijn vriend Hermann Levi,
de beroemde dirigent die enkele jaren eerder
de eerste uitvoering van Richard Wagners
Parsifal had geleid en die ook een succesvolle
uitvoering van Bruckners Zevende symfonie
in München op zijn naam had staan, met het
verzoek de première op zich te nemen.
Het antwoord liet even op zich wachten en
sloeg toen in als een bom: Levi vond het
namelijk niks. Bruckner was er kapot van.
De klap kwam volgens musicoloog Robert
Haas zelfs zo hard aan dat Bruckner met
de gedachte speelde een einde aan zijn
leven te maken. Toch zette hij zich weer
aan zijn bureau en begon aan een grondige
herziening, die hij in 1890 zou voltooien. Veel
van de typische uitbarstingen sneuvelden
daarbij, contrasten werden geschrapt of
afgezwakt en ook de instrumentatie paste
Bruckner aan, op sommige plekken drastisch.
Ingrijpende revisies
Martin Sieghart, een internationaal
gewaardeerd Bruckner-dirigent, heeft de
Achtste symfonie al zo vaak uitgevoerd dat
hij de partituur in zijn hoofd heeft zitten.
Nu hij voor het eerst de oerversie op de
lessenaar legt – waarover hij zeer enthousiast
is – zegt Sieghart dat het bijna is alsof hij een
nieuwe symfonie instudeert. De revisies, met
andere woorden, zijn verre van cosmetisch.
Bruckner heeft de oerversie van zijn Achtste
nooit gehoord: die ging pas in 1973 in
première bij de BBC. Daarmee is het niettemin
de eerste van de drie oerversies in dit festival
die ooit een uitvoering heeft gekregen. Er
bestaan ook relatief veel opnames van, in
navolging van de eerste opname van Eliahu
Inbal uit 1983.
De oerversie betekent voor
dirigent Sieghart bijna het
instuderen van een nieuwe
symfonie.
Over de Achtste symfonie is niettemin minder
consensus dan over de Derde, waarvan vele
kenners de oerversie hoger aanslaan. Volgens
de Amerikaanse professor Bryan Gilliam is de
herziene Achtste symfonie van 1890 korter
en vlotter dan de oerversie, minder grillig,
wat hij interpreteerde als een concessie aan
de prevalerende burgerlijke voorkeur voor
het geoliede werk van Brahms. De Britse
musicoloog Deryck Cooke daarentegen
vond de Achtste symfonie de enige symfonie
die in de eerste versie nog niet helemaal
9

vrijdag 8 november | 20.15 uur
geslaagd was. Daarom kan volgens Cooke,
‘er geen sprake zijn van terugkeren’ naar die
oerversie. Vanavond kunt u daarover zelf
oordelen.
Fortissimo en verstilling
Een van de ingrijpendste wijzigingen zit aan
het slot van het eerste deel. Waar de muziek
in de courante versie wegsterft in verstilling
– wat in de Bruckner-folklore vaak in verband
is gebracht met een voorgevoel van de
dood dat de componist zou hebben gehad –
volgen er in de oerversie na een korte stilte
nog tientallen maten fortissimo. ‘Alsof er een
dieseltrein langs dendert’, in de woorden van
Frank Teunissen, de geestelijk vader van
dit Bruckner Festival, ‘het gaat maar door.’
Teunissen vroeg ook dirigent Sieghart naar
zijn ideeën over dit radicaal andere slot van
het openingsdeel, dat de hele perceptie
ervan op z’n kop zet. Iedere dag probeerde
hij de betekenis ervan te doorgronden,
antwoordde Sieghart, maar dat was hem nog
altijd niet helemaal gelukt. Fascinerend blijft
het.
Geruchtmakend is ook een prachtig
verstilde passage in de aanloop naar de
grootse climax van het Adagio, ingeklemd
tussen twee voorbereidende climaxen.
Bruckner schrapte de passage bij zijn
herziening, maar musicoloog Robert Haas,
de redacteur van de ‘oude’ Gesamtausgabe
van Bruckners werken, vond het kennelijk
zo’n mooi stukje dat hij het tóch in zijn
editie van de 1890-versie verwerkte, die
daarom bekendstaat als een ‘mengvorm’.
Om de verwarring nog wat te vergroten.
Het is inderdaad een schitterende en in de
dramatische opbouw zeer effectieve luwte,
maar de enige plek waar deze maten echt
thuishoren is in Bruckners oorspronkelijke
versie van 1887.
Luistertips
Initiatiefnemer Frank Teunissen noemt
desgevraagd zijn favoriete momenten in
de oerversie van de Achtste symfonie. Het
eerste is de ‘doorwerking’ van het eerste
deel, de passage die in de traditionele
symfonievorm volgt op de introductie van
de hoofdthema’s, waar de componist zijn
materiaal verder ontwikkelt. Dit moment
komt na ongeveer zeven minuten. ‘Bruckner
zoekt zijn weg en blijft maar moduleren.
De muziek lijkt tussen twee werelden in te
hangen. Wanneer de verlossing eindelijk
komt is het alsof er licht begint te schijnen’,
aldus Teunissen. Eenzelfde moment doet
zich voor in de doorwerking van het Adagio,
waar Bruckner met extreme modulaties de
uithoeken van het tonale spectrum opzoekt.
Een ander hoogtepunt zit aan het slot van
de symfonie. De aanloop naar de coda is in
vergelijking met de herziene versie in de
oerversie zowel rauwer als lieflijker, aldus
Teunissen: ‘Het koper lijkt uit de oergronden
te komen, terwijl de strijkers naar de hemel
reiken.’ Bijzonder is ook dat Bruckner aan
het begin van de climax een paar maten
gas terugneemt, waarna de muziek met
hernieuwde kracht wordt opgestuwd naar
het einde.
zie voor biografieën pag. 35-39
10

vrijdag 8 november | 20.15 uur
Noord Nederlands Orkest
Martin Sieghart
foto: Goran Andric
11

Programma
Dudok Quartet + Lilli Maijala
Bruckners Strijkkwintet
Ongehoord
Bruckner
za 9 nov 2019
Grote Zaal
15.00 - 16.00 uur
ca. 60 minuten zonder pauze
Dudok Quartet:
Judith van Driel viool
Marleen Wester viool
Marie-Louise de Jong altviool
David Faber cello
Lilli Maijala altviool
Peter Vigh (1987)
Strijkkwartet nr. 1 (2019)
1. (Dis)appearing I
2. Quarreling
3. Waltzing (on the moon)
4. Nocturne
5. Song of frustration
6. Trauerandante To Friedemann Weigle
7. (Dis)appearing II In memoriam Szabi Vigh
Anton Bruckner (1824 - 1896)
Strijkkwintet in F WAB 112 (1878-1879)
1. Gemässigt
2. Scherzo. Schnell - Trio. Langsamer
3. Adagio
4. Finale. Lebhaft bewegt
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
12

Toelichting
Het oeuvre van Anton Bruckner bestaat grotendeels uit werken voor orkest of koor:
symfonieën, missen, requiems en andere religieuze muziek. Kamermuziek schreef
Bruckner amper. De belangrijkste uitzondering vormt het Strijkkwintet in F uit 1879, dat
tot zijn voldragen meesterwerken moet worden gerekend.
Het veelzijdige Dudok Quartet plaatst
tegenover Bruckners kwintet een
wereldpremière: het Eerste strijkkwartet
van de jonge componist Peter Vigh, dat
hij speciaal voor het Dudok Quartet heeft
geschreven.
Peter Vigh
Strijkkwartet nr. 1
Het Eerste strijkkwartet van de
Nederlands-Hongaarse componist Peter
Vigh heeft een lange en bijzondere
geschiedenis.
Behalve componist is Vigh ook saxofonist en
medeoprichter van het Berlage Saxophone
Quartet. Daarmee studeerde hij in 2015
bij het beroemde Artemis Quartett in
Berlijn, een van de meest vooraanstaande
strijkkwartetten wereldwijd. Artemis
schreef indertijd een compositiewedstrijd
uit – anoniem – en Vigh, die zijn docenten
natuurlijk goed kende, besloot mee te
doen. In die periode maakte de altviolist
van Artemis, Friedemann Weigle, een einde
aan zijn leven. De impact was enorm. De
compositiewedstrijd raakte begrijpelijkerwijs
tijdelijk op de achtergrond, hoewel Vigh
uiteindelijk wel doordrong tot de finaleronde.
Het materiaal bleef liggen – tot hij het een
jaar geleden met het Dudok Quartet weer
oppakte. Maar hoewel het basismateriaal
hetzelfde was, ontdekte Vigh dat hij het stuk
helemaal opnieuw moest concipiëren.
Opnieuw sloeg het noodlot toe, toen Vighs
vader in mei van dit jaar ziek werd en in
korte tijd overleed. Het laatste deel, (Dis)
appearing II, is aan hem opgedragen. Vigh
beschrijft het als een ‘uitgekleed koraal’:
‘warme drieklanken die verschijnen en weer
verdwijnen in mist van clusters. Hoewel dat
materiaal al bestond, is het nauw verbonden
geraakt met de warmte die ik toen heb
ervaren. Allerlei lagen vielen weg, mijn
vader werd heel ‘zichtbaar’ in zijn laatste
periode.’ Zo raakte Vighs Eerste strijkkwartet
onontkoombaar verknoopt met de dood. Het
voorlaatste stuk, het Trauerandante – ‘dat
altijd al Trauerandante heette’ – droeg hij op
aan Friedemann Weigle.
Het kwartet bestaat uit zeven contrasterende
delen, met elk een eigen karakter, al zijn
er ook duidelijke verwantschappen. Het
eerste en het laatste deel zijn ‘weidse
verdwijnpunten’. Delen 2 en 5 zijn wilde,
zelfs agressieve stukken: in deel 2 vliegt het
kwartet elkaar bekvechtend in de haren, deel
5 is een heftige uitbarsting van frustratie.
Deel 3 ontspint zich als ‘een walsje met heel
weinig zwaartekracht’. En deel 4 vormt het
verstilde centrum, dat Vigh zich voorstelt als
13

zaterdag 9 november | 15.00 uur
‘een vlucht door de nacht’: er zit een motortje
in de begeleiding, hoog daarboven zweeft de
melodie, die gaandeweg van de eerste viool
afdaalt naar de cello.
Met Bruckner heeft Vigh geen speciale
band, al wijst hij erop dat ze allebei stevig
geworteld zijn in de traditie. ‘Het Dudok
Quartet heeft deze combinatie bedacht’, zegt
Vigh, die een boeiend contrast verwacht. ‘Ik
zie het als een soort blind date.’
Anton Bruckner
Strijkkwintet in F
Bruckner componeerde dit werk op
verzoek van violist en componist Joseph
Hellmesberger, die als directeur van het
Weense conservatorium lange tijd zijn baas
was geweest.
Hellmesberger vroeg om een strijkkwartet,
en dat was ook wat Bruckner voor ogen
stond toen hij in december 1878 begon met
componeren. Maar een half jaar later lag er
in plaats daarvan een strijkkwintet, met een
extra altviool.
Aanvankelijk wees Hellmesberger het
Scherzo af als te moeilijk. Ter vervanging
schreef Bruckner een luchtig Intermezzo.
Maar Hellmesberger stelde zijn mening bij
en voerde het werk een paar jaar later uit
inclusief het oorspronkelijke Scherzo. Wel
had Bruckner inmiddels de middendelen
omgedraaid: het Scherzo was het tweede
in plaats van het derde deel geworden. Het
ontroerende Andante quasi allegretto had hij
omgedoopt tot Adagio. Voor Bruckner, wiens
symfonieën zo weinig werden gespeeld,
betekende het Strijkkwintet een uniek
succes: tijdens zijn leven kwam het tot ruim
twintig uitvoeringen.
Het Strijkkwintet betekende
voor Bruckner een uniek
succes.
De kritiek was echter niet onverdeeld
enthousiast, de gevreesde Eduard Hanslick
voorop. Sommige critici noemden het kwintet
een ‘symfonie voor vijf strijkers’, maar
die sneer zal eerder zijn ingegeven door
Bruckners reputatie als symfonieënman dan
door de klinkende muziek, die nergens de
indruk wekt een aftreksel te zijn. Integendeel,
in het Strijkkwintet in F slaagde Bruckner
erin zijn oceanische muziekverbeelding
in een kleine bezetting onder te brengen.
De sfeer is onmiddellijk herkenbaar maar
overwegend intiem, met het magistrale
Adagio als hoogtepunt.
Wel is het zo dat allerlei stijlkenmerken van
Bruckner ook in het Strijkkwintet aanwezig
zijn. De orgelende Finale van het eerste
deel is kenmerkend, net als het fluisterende
tremolo waarmee het slotdeel begint – die
technieken hoor je ook in zijn symfonieën.
Anderzijds opent het werk met een duidelijk
melodisch profiel, waar de symfonieën
doorgaans een introductie hebben. Ook in
14

zaterdag 9 november | 15.00 uur
het Adagio zet de eerste viool het zwierige
thema zonder omhaal of voorbereiding in.
Tijdgenoten waren eveneens onder de
indruk van dit romantische langzame deel; de
Bruckner-gunstig gezinde criticus Theodor
Helm vond zelfs dat het Adagio zo uit de
nalatenschap van Beethoven leek te komen
en noemde het ‘een van de edelste, meest
verlichte, tederste en mooist klinkende
stukken van deze tijd’. De twintigste-eeuwse
componist en Bruckner-kenner Robert
Simpson noemde het kwintet als geheel ‘een
van de meest idiosyncratische, maar diepste
kamermuziekwerken sinds Beethoven.’
Hoewel het kwintet vaak vergeleken is met
Beethovens late strijkkwartetten, beweerde
Bruckner – die Beethoven vereerde – ze niet
te kennen toen hij het componeerde.
Peter Vigh
zie voor biografieën pag. 35-39
Dudok Quartet
foto: Marco Borggreve
Lilli Maijala
15

Programma
Residentie Orkest Den Haag
Bruckners Vierde
Nicholas Collon dirigent
Ronald Brautigam piano
Wolfgang Amadeus Mozart (1756 - 1791)
Pianoconcert nr. 20 in d KV 466 (1785)
1. Allegro
2. Romance
3. Allegro assai
Ongehoord
Bruckner
za 9 nov 2019
Grote Zaal
20.15 - 22.10 uur
ca. 40 minuten voor de pauze
ca. 60 minuten na de pauze
Voorprogramma
Entreehal
19.45 - 20.00 uur
Bruckner Brass pop-up
CvA Brass speelt onder
leiding van Pierre Volders een
hoogtepunt uit Bruckners
Vierde symfonie
Pauze
Anton Bruckner (1824 - 1896)
Symfonie nr. 4 ‘Romantische’ in Es WAB 104
(eerste versie, 1874)
1. Allegro
2. Andante quasi allegretto
3. Scherzo. Sehr schnell - Trio: im gleichen Tempo
4. Finale (Allegro moderato) *
* zonder tempoaanduiding in het origineel; toegevoegd door
Leopold Nowak
Dit concert wordt opgenomen
door de NTR voor een latere
uitzending op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
16

Toelichting
Tegenwoordig is de Vierde symfonie misschien wel Bruckners populairste symfonie.
De bijnaam ‘Romantische’ is de enige bijnaam voor een van zijn symfonieën die bij de
componist vandaan komt en zegt iets over de sfeer: onstuimig, groots, met diepe emoties,
de natuur en het leven vierend. Het werk is ontstaan toen Bruckner vijftig was, in 1874, en
betekende uiteindelijk zijn eerste echte publiekssucces als componist.
Maar dat succes kwam niet vanzelf en liet
jaren op zich wachten. Hoewel Bruckner erg
tevreden was over zijn nieuwe werk, achtten
anderen het namelijk onspeelbaar. Zijn Derde
symfonie was onlangs terugverwezen naar
de tekentafel en zou pas in 1877, in ernstig
verknipte vorm, in première gaan. Om zijn
Vierde symfonie te horen moest Bruckner
nog langer geduld uitoefenen: pas in 1881
werd het werk voor het eerst uitgevoerd. In
de tussenliggende jaren had hij de symfonie
nagenoeg helemaal herschreven – en niet
voor het laatst. Tot ver in de twintigste eeuw
gold de nogmaals herziene versie van 1888
als de ‘definitieve versie’ van de Vierde. De
oorspronkelijke versie uit 1874 heeft tijdens
Bruckners leven nooit geklonken en beleefde
zijn première pas ruim een eeuw later, in
München in 1975.
Bij geen andere Bruckner-symfonie zijn de
verschillen tussen de versies zo groot als bij
de Vierde. Doorgaans worden er drie versies
onderscheiden, maar sommige daarvan
bestaan op hun beurt weer in varianten,
zodat er volgens sommige specialisten
in feite sprake is van maar liefst zeven
onderling verschillende versies. Bruckner
herzag zijn eigen revisies, schrapte hele
delen, verving ze nogmaals, plaatste ze
– in herziene vorm – weer terug… Het is
om tureluurs van te worden. Met dezelfde
thema’s componeerde Bruckner in feite
verschillende symfonieën. ‘Het Brucknerprobleem’
wordt dit in de vakliteratuur
genoemd.
Het Bruckner-probleem:
verschillende symfonieën
met dezelfde thema’s.
Wederom was het de onmogelijkheid om zijn
symfonie uitgevoerd te krijgen die Bruckner
noopte tot herziening van de partituur. Bij
het reviseren kwam Bruckner echter zoveel
obstakels tegen dat hij de symfonie als
het ware opnieuw moest concipiëren: de
innerlijke samenhang zorgde ervoor dat
iedere revisie twee andere uitlokte, alsof hij
streed met de mythische Hydra van Lerna.
Compleet ander Scherzo
Uiteindelijk herschreef Bruckner het
werk vanuit een heel nieuw concept. Dat
concept stelde hij gaandeweg bovendien
meermaals bij. De herziene versies van de
Vierde symfonie zijn dankzij deze grondige
werkwijze over het algemeen geslaagder
dan de revisies van de Derde, waar Bruckner
zich overwegend beperkte tot knippen
en schrappen. Op onderdelen, zoals het
beroemde Jacht-Scherzo, zijn de revisies
17

zaterdag 9 november | 20.15 uur
van de Vierde zelfs superieur te noemen aan
de oerversie, al kan men hierover uiteraard
twisten. In ieder geval doet het niets af aan
de kracht en innerlijke logica van Bruckners
oorspronkelijke visioen, dat ten onrechte
nauwelijks gehoord wordt.
De grootste wijziging die Bruckner
aanbracht geldt het al genoemde Scherzo:
hij componeerde het namelijk helemaal
opnieuw. De oerversie bevat dus een Scherzo
dat noot voor noot compleet anders is
dan het bekende Jacht-Scherzo, met de
galopperende koperfanfare. Dirigent Nicholas
Collon noemt het oer-Scherzo ‘manische
en eerlijk gezegd nogal angstaanjagende
muziek’.
Interessant is overigens dat Collon nooit
eerder een Bruckner-symfonie dirigeerde,
in tegenstelling tot de andere dirigenten in
dit festival, de veteranen Martin Sieghart en
Claus Peter Flor. Collon debuteert dus, net
als wegbereider Eliahu Inbal ruim vijfendertig
jaar geleden, met een oerversie.
Luistertips
Frank Teunissen, de bedenker van het
Bruckner Festival, wijst desgevraagd op
twee van zijn favoriete momenten in de
oerversie van de Vierde. Het eerste komt
halverwege het Andante, waar de violen
een dansante, maar fluisterzachte melodie
inzetten. Teunissen vindt het onbegrijpelijk
dat Bruckner dit pareltje geschrapt heeft: ‘Ik
weet zeker dat hij het zelf ook prachtig vond.
Voor mij is dit het allermooiste moment in
de hele symfonie.’ Wellicht tekent de ingreep
Bruckners onzekerheid in deze moeilijke
periode, waarin afwijzing volgde op afwijzing:
hij was dermate ontvankelijk voor kritiek
dat hij bij het reviseren zijn oorspronkelijke
ideeën compromitteerde.
Het tweede moment komt helemaal aan
het einde: de coda van de Finale. ‘Hier zal
nog wel over worden nagesproken’, zegt
Teunissen. In tegenstelling tot de devote,
plechtige sfeer van de canonieke versie
bruist deze coda van de energie. ‘Het is een
frontale aanval’, aldus Teunissen. De kritiek
van ‘onspeelbaarheid’ is hier trouwens wel
enigszins te begrijpen, want met name de
violen hebben het lastig: hun partij is zwaar
gesyncopeerd en vereist dat ze lange tijd
in hoog tempo steeds net ná de tel moeten
spelen – bepaald niet eenvoudig.
Wolfgang Amadeus Mozart
Pianoconcert nr. 20
Voorafgaand aan Bruckners Vierde
symfonie klinkt een van Mozarts
meest geliefde pianoconcerten, het
Twintigste. Solist Ronald Brautigam is een
internationaal vermaard specialist in dit
repertoire.
Tamelijk uitzonderlijk is dat Mozart
dit concert componeerde in een
mineurtoonsoort – dat deed hij slechts in één
ander pianoconcert (nr. 24). De toonsoort,
d mineur, gebruikte hij ook voor duistere,
diepgravende werken als het Requiem en de
18

zaterdag 9 november | 20.15 uur
opera Don Giovanni. Het werk opent met een
krachtig thema dat een indruk van rusteloze
dadendrang geeft. Na de lyrische Romanze
– met een onstuimige ‘storm’-sectie vol
parelende notencascades van de piano –
volgt de finale in de vorm van een rondo,
met een terugkerend refrein. Bij de première
zat Mozart zelf aan het klavier. Volgens zijn
vader, die bij hem bezoek was, had Mozart
het laatste deel van tevoren niet eens
kunnen doorspelen, omdat hij het kopiëren
van de partijen moest overzien. Niettemin
was de uitvoering een groot succes.
zie voor biografieën pag. 35-39
Ronald Brautigam
foto: Marco Borggreve
Nicholas Collon
Residentie Orkest Den Haag
foto: Maarten Fleskens
19

Programma
Ere Lievonen
Bruckners orgelwerken
Ongehoord
Bruckner
zo 10 nov 2019
Kleine Zaal
11.00 - 12.00 uur
ca. 60 minuten zonder pauze
Ere Lievonen Fokker-orgel
Anton Bruckner (1824 - 1896)
Vorspiel und Fuge in c WAB 131 (1847)
Richard Wagner (1813 - 1883)
Vorspiel zu Tristan und Isolde (1856-1859)
arr. Alexander Wilhelm Gottschalg
Anton Bruckner
Episoden uit delen 1 en 4 van Symfonie nr. 3 WAB 103
(1872-1889) arr. Sigfrid Karg-Elert
Andante aus der Symphonie nr. 0 WAB 100 (1869)
arr. Erwin Horn
Fuge in d WAB 125 (1861)
Sigfrid Karg-Elert (1877 - 1933)
Uit 33 Portraits op. 101
··
Adagio (alla Bruckner)
Anton Bruckner
Präludium in C WAB 129 (1884)
Episoden uit delen 2 en 4 van Symfonie nr. 7 WAB 107
(1881-1883) arr. Sigfrid Karg-Elert
Nachspiel in d WAB 126/1 (1852)
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
20

Toelichting
Wij kennen Anton Bruckner als de schepper van een van de belangrijkste symfonische
oeuvres in de muziekgeschiedenis. Maar in zijn eigen tijd, de negentiende eeuw, vergaarde
Bruckner vooral roem als organist. Hij concerteerde in de Notre Dame van Parijs en in de
Royal Albert Hall en in 1890 speelde hij zelfs op de bruiloft van Keizer Frans Jozefs jongste
dochter Valerie.
Ere Lievonen, de vaste bespeler van het
Fokkerorgel in de Kleine Zaal van het
Muziekgebouw, wijdt een programma aan
deze minder bekende kant van Bruckner –
een programma dat Lievonen voor twee flinke
uitdagingen stelt.
Improvisator
Op het eerste oog is het vreemd dat een
orgelster als Bruckner nauwelijks voor het
orgel heeft gecomponeerd. Maar hij was
vooral een befaamd improvisator, en hoewel
er wel enkele schetsen zijn overgeleverd,
zette hij voor zijn improvisaties zelden iets op
papier. Kennelijk vond Bruckner het na een
handvol jeugdwerken niet nodig nog voor zijn
eigen instrument te componeren. ‘Jammer’,
vindt Lievonen. ‘Waarschijnlijk voelde hij dat
hij symfonieën moest schrijven.’
Bruckner was een befaamd
orgelimprovisator en
schreef zelden voor orgel.
Vier van de vijf stukken die met zekerheid
aan Bruckner zijn toegeschreven heeft
Lievonen opgenomen in zijn programma. Hij
opent met een Vorspiel und Fuge en eindigt,
toepasselijk, met een Nachspiel. Het zijn
korte stukken die mogelijk als studieopdracht
tot stand zijn gekomen of bedoeld waren
voor in de kerk. Een uitzondering vormt
het Präludium in C WAB 129 uit 1884. Dit
stukje van nog geen twee minuten stamt
uit Bruckners rijpe periode en draagt het
trefzekere stempel van een volgroeid stilist,
met opvallende harmonische wendingen en
een etherische, bedwelmende sfeer.
Digitale registers en bewerkingen
Lievonens eerste uitdaging betreft de
omvang van het instrument: Bruckner
speelde op grote romantische orgels, met
een enorme dynamische bandbreedte – die
trapsgewijze benadering van dynamiek
en klankkleur, alsof je verschillende
orgelregisters opentrekt, zie je ook terug in
zijn symfonieën. Het bescheiden Fokkerorgel
heeft geen zwelkast, waarmee je het geluid
kunt laten aanzwellen, en slechts een beperkt
aantal registers. Lievonen ondervangt dit
probleem door een aantal digitale registers
toe te voegen: klanken die dus niet uit een
pijp, maar uit de computer komen. Het
Fokkerorgel is een historisch instrument,
maar kan dankzij zulke technische innovaties
voor een breed repertoire worden ingezet.
De overige Bruckner-muziek bestaat
noodzakelijkerwijs uit bewerkingen.
De kleurrijke organist, componist en
harmoniumspeler Sigfrid Karg-Elert maakte
21

zondag 10 november | 11.00 uur
een aantal ‘verkorte versies’ van Bruckners
symfonieën voor harmonium, die heel
goed werken op het Fokkerorgel. Lievonen
speelt delen uit de Derde en de Zevende
symfonie. Karg-Elert componeerde ook
een kort ‘portret’ van Bruckner, uit een
bundel met 33 componistenportretten voor
harmonium – het klinkt in dit programma
als voorafschaduwing van het machtige
Adagio uit de Zevende symfonie. In zijn
bewerking van dat Adagio wenst Karg-Elert
overigens dat het thema duidelijk minder
traag gespeeld wordt dan tegenwoordig
gebruikelijk is.
Toch leek het Lievonen fijn om één
compleet symfoniedeel te spelen.
Bruckners symfonieën zijn veelvuldig voor
orgel bewerkt, maar de meeste van die
bewerkingen vergen een enorm instrument.
‘Die zouden misschien belachelijk klinken op
het Fokkerorgel. Maar het langzame Andante
uit de ‘Nullte’ werkt juist wel heel goed’, zegt
Lievonen. De ‘Nullte’ was de derde symfonie
die Bruckner componeerde; omdat hij er
zelf geen nummer aan toekende, wordt ze
doorgaans ‘nr. 0’ genoemd.
Tristan-akkoord op 31-toonsorgel
Een componist die niet mocht ontbreken
was Bruckners grote held Richard Wagner,
ook al heeft die zelfs in het geheel niet voor
orgel gecomponeerd. Lievonen onderzocht
verschillende orgelarrangementen van
Wagners muziek en koos uiteindelijk voor
het Vorspiel van de opera Tristan und Isolde
– wat je noemt een gewaagde keuze. Dat
Vorspiel opent namelijk met het beroemdste
akkoord ooit geschreven, het chromatische
‘Tristan-akkoord’. En laat nou net chromatiek
een razend ingewikkeld probleem vormen op
het Fokkerorgel.
Zie daar de tweede, nog grotere uitdaging:
de stemming. Dat vergt enige uitleg over
dit bijzondere instrument. Het Fokkerorgel
staat in een 31-toonsstemming, waarbij
het octaaf in 31 gelijke stapjes is verdeeld.
Deze stemming is praktisch gezien volledig
vergelijkbaar met de middentoonstemming,
zoals die tijdens de barok in zwang was, en
het Fokker-orgel is behalve voor microtonale
muziek dan ook prima geschikt voor
barokmuziek.
Bruckner componeerde daarentegen op
gelijkzwevend gestemde klavieren, die het
octaaf in twaalf identieke stapjes opknippen.
Zo zijn ook moderne piano’s gestemd: alle
toonsverhoudingen zijn een klein beetje
vals (wij horen dat allang niet meer), maar
doordat alle intervallen precies even groot
zijn, kun je wel eenvoudig naar heel ‘verre’
toonsoorten moduleren, zonder dat het
instrument schreeuwend vals gaat klinken
– een mogelijkheid die harmoniegoochelaar
Bruckner dankbaar benutte.
Het probleem: de twaalf chromatische tonen
zijn op een 31-toonsorgel níet allemaal even
groot. Lievonen heeft per stuk, per noot
een keuze moeten maken; die keuzes heeft
hij in de computer geprogrammeerd, zodat
hij het Fokkerorgel voor deze gelegenheid
met een ‘gewoon’ twaalftoonsklavier kan
bespelen. De eigenaardigheid van het
22

zondag 10 november | 11.00 uur
Tristan-akkoord is dat het bij Wagner telkens
een andere functie heeft en steeds oplost
naar een andere toonsoort. Afhankelijk
van de tonale context heeft Lievonen het
akkoord op verschillende manieren ‘vertaald’
naar 31-toonsstemming. Op het Fokker-orgel
klinkt het Tristan-akkoord vandaag dus
in drie of vier gedaantes, die allemaal nét
anders zijn.
zie voor biografieën pag. 35-39
Ere Lievonen
Gravure Anton Bruckner
Siegfried Karg-Elert
23

Programma
Panelgesprek Bruckner
Ongecensureerd
Ongehoord
Bruckner
zo 10 nov 2019
Foyerdeck 1
13.30 - 14.30 uur
Bruckner-kenners Aart van der Wal en Maarten Brandt
gaan in gesprek met Frank Teunissen, de initiatiefnemer
van Ongehoord Bruckner. Moderator van dit panelgesprek
is Huib Ramaer.
Aart van der Wal en Maarten Brandt zijn de auteurs van
de website opusklassiek.nl, een ware encyclopedie van
artikelen en recensies over klassieke muziek, componisten
en concerten. Ter voorbereiding op dit festival Ongehoord
Bruckner schreef Aart van der Wal drie zeer lezenswaardige,
uitgebreide artikelen over de Derde, Vierde en Achtste
symfonie op opusklassiek.nl.
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
24

Anton Bruckner in zijn werkkamer
25

Programma
Het Gelders Orkest &
Orkest van het Oosten
Bruckners Derde
Claus Peter Flor dirigent
Quirine Viersen cello
Joseph Haydn (1732 - 1809)
Celloconcert nr. 1 in C Hob.VIIb:1 (1761-1765)
1. Moderato
2. Adagio
3. Allegro molto
Ongehoord
Bruckner
zo 10 nov 2019
Grote Zaal
15.00 - 16.50 uur
ca. 25 minuten voor de pauze
ca. 65 minuten na de pauze
Voorprogramma
Entreehal
14.30 - 14.45 uur
Bruckner Brass pop-up
CvA Brass speelt onder leiding
van Raymond Munnecom een
hoogtepunt uit Bruckners
Derde symfonie
Pauze
Anton Bruckner (1824 - 1896)
Symfonie nr. 3 in d WAB 103 (eerste versie 1873)
1. Gemäßigt, misterioso
2. Adagio. Feierlich
3. Scherzo. Ziemlich schnell
4. Finale. Allegro Dit concert wordt live
uitgezonden door de NTR op
NPO Radio 4
26
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.

Toelichting
Waarschijnlijk gierden de zenuwen Anton Bruckner door het lijf, toen hij in september 1873
zijn partituren voorlegde aan Richard Wagner. De twee hadden elkaar acht jaar eerder
ontmoet bij de première van Wagners opera Tristan und Isolde in München. Bruckner
bewonderde Wagner ten zeerste en wilde graag een werk aan hem opdragen. Of Meester
Wagner maar wou kiezen: de Tweede symfonie, of toch de onvoltooide Derde?
Het verhaal gaat dat beide heren die avond
dusdanig veel bier innamen, dat Bruckner
zich de volgende dag niet meer kon
herinneren welke symfonie Wagner gekozen
had. Hij schreef hem een briefje: ‘Die in d
mineur, waar de trompet het thema inzet?’
‘Ja!’ schreef Wagner terug. En noemde zijn
nieuwe vriend voortaan ‘de trompet’.
Slopende revisiegeschiedenis
Wagner koos dus de Derde symfonie, tot
Bruckners vreugde. Na de gedenkwaardige
ontmoeting toog hij met hernieuwde energie
aan het werk en voltooide zijn symfonie
op oudjaarsnacht. In allerlei opzichten
was het een doorbraakwerk: Bruckners
beheersing van de symfonievorm, maar
ook zijn ideeënrijkdom bereikten nieuwe
hoogten. Groot was dan ook de deceptie
toen de Wiener Philharmoniker, die het stuk
al gerepeteerd had, besloot dat het toch niet
geschikt was voor uitvoering.
Zo begon de slepende en letterlijk slopende
revisiegeschiedenis van de Derde symfonie.
Bruckner herzag het werk, waarna het
opnieuw werd afgewezen. Hij herzag het
nogmaals en pas in deze gedaante kwam het
in 1877 tot een première. Maar weer sloeg het
noodlot toe: de beoogde dirigent overleed
kort van tevoren en een vervanger werd niet
gevonden. In de inmiddels tamelijk kolderieke
uitvoeringsgeschiedenis van zijn Derde
nam Bruckner toen zelf de baton maar ter
hand. Het ontbrak Bruckner aan natuurlijk
leiderschap en hij werd vierkant uitgelachen
door de musici van de Wiener Philharmoniker,
die bovendien expres vals speelden of rare
noten bij hun partij improviseerden. Het
publiek liep weg. De symfonie die zijn eerste
triomf had moeten worden, nota bene met
Wagners zegen, ontaardde in zijn grootste
publieke vernedering.
Bruckners beoogde eerste
triomf ontaardde in een
publieke vernedering.
Zinderende oerversie
Er volgden nog meerdere revisies, zodat er
allerlei verschillende versies van de Derde
bestaan. De meest uitgevoerde is de laatste,
in 1890 uitgegeven versie. De oerversie
werd pas in 1978 voor het eerst uitgevoerd,
in Australië, en in 1983 opgenomen door
pionier Eliahu Inbal. Componist en Brucknerkenner
Robert Simpson was erg kritisch
over de Derde symfonie, tot hij de oerversie
leerde kennen: die noemde hij ‘een groots
werk’ met een ‘majesteitelijk momentum’
dat de latere revisies ‘geheel vernietigd’
hadden. Frank Teunissen, de initiatiefnemer
27

zondag 10 november | 15.00 uur
van het Bruckner Festival, sprak met veel
dirigenten over de oerversies en over
de Derde symfonie waren ze het vrijwel
allemaal eens: in de latere versies hoor je
gewoonweg de ‘knipmomenten’, het knakken
van de spanningsboog, de wakken. Maestro
Herbert Blomstedt noemde de revisies
zelfs ‘verminkingen’. Bruckners originele
symfonie zindert van opwinding en bezit
een onweerstaanbare urgentie, die door de
afgedwongen, uit onzekerheid voortgekomen
knievallen ernstig is afgezwakt.
Invloed Wagner
De Derde symfonie is niet alleen opgedragen
aan Wagner, de ‘Meester uit Bayreuth’ is ook
klinkend aanwezig in de partituur. Bruckner
citeert onder meer uit Die Walküre (onder
andere in het Adagio) en uit Tristan und
Isolde en Rienzi (in het slotdeel). De oerfinale
bevat bovendien een ‘catalogus’ van de
thema’s uit de eerdere delen, vergelijkbaar
met Beethovens werkwijze in het slotdeel
van diens Negende symfonie. De gevreesde
criticus Eduard Hanslick schreef na de
première, in een vileine en veelgeciteerde
uitspraak, ‘dat we [Bruckners] gigantische
symfonie niet begrepen hebben. Noch zijn
poëtische bedoelingen werden ons duidelijk
– misschien een visioen waarin Beethovens
Negende vriendschap sluit met Wagners
Walkuren en uiteindelijk onder de hoeven van
hun paarden terechtkomt –, noch kregen wij
greep op de zuiver muzikale samenhang.’
Luistertips
Frank Teunissen noemt twee van zijn
favoriete momenten in de oerversie van de
Derde symfonie. Allereerst is dat de coda van
het eerste deel, waar Bruckner onder meer
uit zijn eigen Tweede symfonie én Wagners
Walküre citeert. Deze veelkleurige passage
bevat ook een ‘schitterende dissonant’, die in
de gecanoniseerde versie is gladgestreken,
maar laat horen hoe vooruitstrevend
Bruckner dacht.
Het tweede moment doet zich halverwege
de finale voor, met wat Teunissen ‘Bruckners
meest expressionistische climax’ noemt. De
muziek dreigt, stuwt, aarzelt en struikelt naar
een hamerend hoogtepunt, een explosie van
onontkoombaar orkestgeweld. Na nauwelijks
een paar seconden valt de muziek abrupt
stil, om zich vervolgens te hernemen met een
lieflijk cantabile, alsof er niets is gebeurd –
en dan volgt nogmaals die mokerslag. Veel
rauwer kunnen twee uitersten niet op elkaar
gemonteerd zijn.
Joseph Haydn
Celloconcert
Bruckners Derde symfonie wordt
voorafgegaan door het Celloconcert in C
van Joseph Haydn, met Quirine Viersen
als solist. Waar Bruckner vaak jaren met
zijn werk moest leuren om het uitgevoerd
te krijgen, zat Haydn in een totaal andere
situatie.
Haydn was in dienst van de Eszterházy’s, een
cultuur-minnende adellijke familie, en voor
het hoforkest van Paleis Eszterházy schreef
28

zondag 10 november | 15.00 uur
hij het ene na het andere werk. Haydn
kreeg alle ruimte om dingen uit te proberen.
Een voorbeeld daarvan is dit Celloconcert,
dat hij componeerde voor zijn vriend
Joseph Franz Weigl, eerste cellist van het
Eszterházy-orkest. De cello was halverwege
de achttiende eeuw nog altijd primair een
begeleidingsinstrument, maar Haydn bewees
dat het solistisch potentieel bezat. De muziek
is virtuoos, maar melodisch inventief en
bovendien zeer idiomatisch – Haydns kennis
van het instrument was duidelijk groot.
Claus Peter Flor
zie voor biografieën pag. 35-39
Quirine Viersen
foto: Jelmer Haas
Het Gelders Orkest
foto: René Knoop
29

Anton Bruckner en zijn Symfonieën
Anton Bruckner wordt op 4 september
geboren in Ansfelden, Oostenrijk. Zijn
vader was daar schoolmeester. Hij was de
oudste van elf kinderen.
Krijgt zijn eerste orgellessen van zijn
vader en zijn neef Johann Baptist Weiss.
Eerste compositiepogingen.
Bruckners vader overlijdt en hij wordt
naar het Augustijns klooster in Sankt
Florian gestuurd, waar hij koorknaap
werd. Ook kreeg hij viool- en orgellessen.
Volgt een opleiding tot schoolmeester.
Verschillende aanstellingen, eerst als
schoolassistent (Windhaag), daarna als
leraar in Kronstorf en vanaf 1845 in St.
Florian als algemeen en muziekleraar.
1824 1835 1837 1840 - 1841 1841 - 1850
Organist in Sankt Florian. Bruckner
legt zijn eerste contact met Wenen via
hofkapelmeester Ignaz Assmayr.
Begint als organist in de Dom van Linz.
1850
1855
Volgt in Wenen lessen harmonie,
contrapunt en orgel bij Simon Sechter.
Doet toelatingsexamen voor het
conservatorium in Wenen.
1855 -1861
1860
30

Anton Bruckner en zijn symfonieën
Studeert vormleer en instrumentatie bij
Otto Kitzler.
Bezoekt op aanraden van Kitzler de
première van Tristan und Isolde van
Richard Wagner.
Volgt Sechter op als professor
harmonie, contrapunt en orgel aan het
conservatorium van Wenen.
1861 - 1863 1863
1865 1865 - 1866
1868
Studiesymfonie in f
Symfonie nr. 1 in c ‘Linzer Fassung’
Verblijft twee keer in kuuroord
Bad Kreuzen wegens
gezondheidsproblemen.
1867 - 1868 1869
Symfonie nr. 0 in d, door Bruckner
‘geannuleerd’ en pas na zijn dood voor
het eerst gespeeld.
Geeft orgelconcerten in Londen (Royal
Albert Hall, Chrystal Palace). Zijn zusje
Maria Anna, die voor hem zorgde,
overlijdt aan tuberculose.
1871 1871- 1872
Symfonie nr. 2 in c eerste versie
31

Anton Bruckner en zijn symfonieën
1872- 1873
Symfonie nr. 3 in d eerste versie
Bezoekt Richard Wagner in Bayreuth.
1873
herziening Tweede symfonie
1874
Symfonie nr. 4 in Es eerste versie
Doceert harmonie en contrapunt aan
de Universiteit van Wenen. Bruckner
voelde zich echter niet thuis in Wenen,
waar het muzikale leven werd bepaald
door muziekcriticus Eduard Hanslick,
die geen voorstander was van de
muziek van Wagner.
1875 1875 - 1876
Symfonie nr. 5 in Bes
1876
1876 - 1878
1877
herziening Tweede symfonie
Symfonie nr. 3 in d tweede versie
Symfonie nr. 2 in c tweede versie
1877 - 1878
herziening Vijfde symfonie
1877-1889
Symfonie nr. 3 in d derde versie
32

Anton Bruckner en zijn symfonieën
1878-1880
Symfonie nr. 4 in Es tweede versie
1879-1881
Symfonie nr. 6 in A
Reis door Zwitserland.
Maakt de Ringtheaterbrand mee in
Wenen waarbij veel doden vielen.
Bruckners huis bevond zich in dezelfde
straat.
1880
1881 1881-1883
Symfonie nr. 7 in E
1884 - 1887
Symfonie nr. 8 in c eerste versie
Speelt orgel bij het requiem voor
Franz Liszt in Bayreuth. Ontvangt een
onderscheiding van keizer Frans Josef I.
1886 1887 - 1889
Symfonie nr. 4 in Es derde versie
1887 - 1890
Symfonie nr. 8 in c tweede versie
33

Anton Bruckner en zijn symfonieën
1887 - 1894
Symfonie nr. 9 in d
1890 - 1891
Symfonie nr. 1 in c ‘Wiener Fassung’
Ontvangt eredoctoraat van de
Universiteit van Wenen. Gaat met
pensioen als professor.
Laatste bezoek aan de Bayreuther
Festspiele.
Laatste college op de Universiteit.
Wordt ernstig ziek en overlijdt op 11
oktober. Op 14 oktober vindt de dienst
in de Karlskirche plaats en wordt hij
overgebracht naar Sankt Florian. Hier is
zijn laatste rustplaats in een sarcofaag
onder het grote orgel.
1891 1892 1894 1895 - 1896 1896
Onvoltooide Finale Symfonie nr. 9 in d
34

Biografieën
Overige componisten
Za 9 nov
Peter Vigh (1987) studeerde bij Arno
Bornkamp aan het Conservatorium
van Amsterdam, waar hij in 2010 zijn
bacheloropleiding afsloot. Momenteel
studeert hij in Lyon bij Jean-Denis Michat.
Peter Vigh speelde in het Ricciotti Ensemble,
het JongNBE en het Nationaal Jeugd
Orkest en is naast saxofonist ook actief als
componist. Zijn stukken werden gespeeld
door onder meer het Nederlands Blazers
Ensemble, het Orion Ensemble, Orkest De
Ereprijs en Ensemble Multifoon. Hij won
prijzen bij het Prinses Christina Concours,
voor zowel compositie als saxofoon, en de
eerste prijs tijdens de compositiewedstrijd
van de VSB Poëzieprijs.
Wolfgang Amadeus Mozart (1756 - 1791)
werd van de rebel van Salzburg de held van
het klassieke Wenen. Onder de vleugels van
zijn vader Leopold reisde Mozart van zijn
zesde tot zijn 23e jaar als componerend,
viool- en pianospelend wonderkind Europa
door, voor een groot deel samen met zijn
oudere zus Nannerl. In Salzburg was hij
aanvankelijk als hofmusicus in dienst van
de aartsbisschop, maar in 1781 kwam het
tot een breuk en Mozart vestigde zich in
Wenen als eerste zelfstandige musicus in
de geschiedenis. Daar werd hij beroemd
en rijk maar gaf het geld te makkelijk uit,
zodat hij toch altijd krap bij kas zat. Met zijn
soloconcerten, zijn symfonieën, zijn opera’s
en zijn kamermuziek wist hij twee soorten
publiek te bedienen: het grote, niet speciaal
onderlegde publiek, en de ‘kenners’.
Zo 10 nov
Richard Wagner (1813 - 1883) groeide op in
Dresden. Op school las hij Goethe, Schiller
en Shakespeare en was bezeten van de
Griekse treurspelen, maar zijn passie voor
Beethoven trok hem in de richting van de
muziek. Korte tijd studeerde hij piano, viool
en muziektheorie. Zijn verdere ontwikkeling
had hij echter uitsluitend aan zichzelf te
danken. Vanaf zijn twintigste werkte Wagner
als operadirigent aan verschillende Duitse
theaters. In 1840-41 woonde hij in Parijs en
ontdekte hij dat hij ‘de meest Duitse Duitser’
was. Hij begon zich te verdiepen in de
Germaanse mythologie en vanaf dat moment
had hij zijn thema gevonden. Hij schreef
grootse opera’s waarvan hij steeds zijn eigen
libretto’s maakte. Zowel met zijn muziek als
met zijn visie op ‘totaal theater’, de eenheid
van tekst, muziek en toneelbeeld, werd hij
de grootste hervormer van de negentiende
eeuw.
Sigfrid Karg-Elert (1877 - 1933), Duits
componist, organist en muziekpedagoog,
studeerde aan het conservatorium van
Leipzig. Hij kreeg in 1901 een aanstelling als
pianodocent in Magdeburg, maar keerde
snel terug naar Leipzig om compositie te
studeren en schreef in eerste instantie enkel
voor piano. In 1904 kreeg hij interesse voor
het harmonium en tot zijn dood schreef
hij belangrijke werken voor dit instrument,
35

Biografieën
waaronder 33 portretten, studies, gebaseerd
op werken van componisten variërend
van Giovanni Pierluigi da Palestrina tot
Schönberg. In 1919 werd hij aangesteld als
docent muziektheorie en compositie aan
het conservatorium van Leipzig. Zijn muziek
werd in Duitsland genegeerd en hij verwierf
enige bekendheid in het Verenigd Koninkrijk
en de Verenigde Staten. Na een desastreuze
concertreis in Amerika keerde hij terug naar
Leipzig en stierf op 55-jarige leeftijd.
Joseph Haydn (1732 - 1809) werd op
achtjarige leeftijd sopraan in het knapenkoor
van de Stephansdom in Wenen. Omdat hij de
baard in de keel kreeg en maar kattenkwaad
bleef uithalen, werd hij door de dirigent uit
het koor gezet. Haydn besloot componist
te worden. In 1755 kreeg hij een vaste
betrekking als kapelmeester aan het hof
van graaf von Morzin in Lukawitz en trad
in 1761 in dienst van de familie Esterházy
in Eisenstadt, waar hij tot 1790 zou blijven.
Haydn kreeg er volop de gelegenheid
muzikaal te experimenteren en stond aan
de wieg van de sonatevorm, de klassieke
symfonie en het strijkkwartet. In de laatste
jaren van zijn leven schreef hij vooral
religieuze muziek.
Uitvoerenden
Vrijdag 8 nov
De Oostenrijkse dirigent en cellist Martin
Sieghart (1951) is wereldwijd gevraagd
als docent, oprichter en directeur van
verschillende festivals, was cellist van de
Wiener Symphoniker, organist, repetitor en
orkestleider aan de piano in verschillende
opera- en orkestprojecten. In Wenen
studeerde Sieghart cello, piano, orgel
en directie. In 1985 werd hij benoemd
tot opvolger van de legendarische chefdirigent
Karl Münchinger bij het Stuttgart
Kamerorkest. In 1992 werd hij chef-dirigent
bij Bruckner Orchester Linz en de Opera van
Linz. Hij doceerde aan het conservatorium
van Graz tot 2015. In 2003 werd hij chefdirigent
bij het Gelders Orkest en was
directeur van het internationale kamerorkest
‘Spirit of Europe’ bestaande uit internationale
musici. In 2012 organiseerde Sieghart het
EntArteteOpera Festival om werken, die in
de periode van de Tweede Wereldoorlog
door de nazi’s waren verboden weer onder
de aandacht te brengen. Hij schreef het
boek Anleitung zum Unglucklichsein eines
Dirigenten met ervaringen uit zijn loopbaan.
Het Noord Nederlands Orkest bestaat uit
zo’n 75 vaste orkestleden van verschillende
nationaliteiten en biedt ook ruimte aan jong
talent. Vanaf concertseizoen 2015/2016
is Antony Hermus vaste gastdirigent bij
het orkest, Michel Tabachnik is emeritus
dirigent. Vooraanstaande dirigenten als
Viktor Liberman, Jean Fournet, Han-Na
Chang, Stefan Vladar, Alexander Vedernikov
en Susanna Mälkki stonden bij het NNO op
de bok. Het NNO werkte met topsolisten
als Diana Damrau, Piotr Beczala, Eva-Maria
Westbroek, Vadim Repin, Louis Lortie,
Shlomo Mintz, Alexander Gavrylyuk en
Gautier Capuçon. Prominente, hedendaagse
36

Biografieën
internationale componisten staan regelmatig
centraal en zo kwamen Terry Riley, Arvo Pärt,
Philip Glass, Laurie Anderson en Steve Vai
naar Groningen voor de uitvoering van hun
muziek.
Za 9 nov
Het Dudok Quartet studeerde bij
het Alban Berg Quartett in Keulen en
vervolgens twee jaar aan de Nederlandse
Strijkkwartet Academie bij Marc Danel,
waar ze in 2013 afstudeerden met de
hoogste onderscheidingen. In 2014 ontving
het kwartet de Kersjes Prijs en in 2018
als eerste Nederlandse ensemble ooit de
prestigieuze Borletti-Buitoni Trust Award.
Hun eerste album Metamorphoses werd
in 2015 internationaal lovend ontvangen,
onder andere met een Editor’s Choice in The
Gramophone. Hun tweede album Labyrinth
kreeg een vijf sterren-recensie in BBC
Music Magazine. Vorige maand brachten
ze de cd Haydn: String Quartets Opus 20,
Volume 1 uit. Het Dudok Quartet Amsterdam
is regelmatig te gast in zowel Het
Concertgebouw als in het Muziekgebouw in
Amsterdam en treedt op in zalen door heel
Europa.
De Finse altvioliste Lilli Maijala trad voor
het eerst op als solist toen ze zeventien jaar
oud was, met het symfonisch orkest van
haar geboorteplaats Oulu. Ze studeerde in
Helsinki en Detmold en won diverse prijzen,
bijvoorbeeld van het ARD Concours in
München. Inmiddels musiceerde de altvioliste
met tal van gezelschappen, waaronder
het Filharmonisch Orkest van Helsinki,
Tapiola Sinfonietta, Sinfonia Lahti en de
Camerata Salzburg. Als docent is Lilli Maijala
verbonden aan de Sibelius Academie in
Helsinki.
Pianist Ronald Brautigam (1954)
heeft in ruim dertig jaar een reputatie
opgebouwd als een van Nederlands meest
toonaangevende en veelzijdige musici.
Naast zijn reguliere concertpraktijk,
waarin hij moderne instrumenten bespeelt,
ontwikkelde hij zich tot een vooraanstaand
fortepianist en groeide hij uit tot een
internationaal gewaardeerd solist zowel
bij conventionele orkesten als oudemuziekgezelschappen.
Ronald Brautigam
studeerde in Amsterdam bij Jan Wijn, in
Groot-Brittannië bij John Bingham en in de
Verenigde Staten bij Rudolf Serkin. In 1984
kreeg hij de Nederlandse Muziekprijs. Als
docent is hij sinds 2011 verbonden aan de
Musikhochschule in Basel.
De in Londen geboren Nicholas Collon
(1983) studeerde aan Clare College in
Cambridge. Na twee jaar vaste dirigent is
hij sinds de zomer van 2018 chef-dirigent
en artistiek adviseur van het Residentie
Orkest. Tevens is hij vaste gastdirigent van
het Gürzenich-Orchester in Keulen. Nicholas
is oprichter en dirigent van het Aurora
Orchestra waarmee hij uitdagend repertoire
uit de 20ste en 21ste eeuw combineert
met meesterwerken uit de klassieke
en romantische periode. Hij dirigeerde
verder o.m. Philharmonia, DSO Berlin, Oslo
Philharmonic en London Philharmonic.
37

Biografieën
Residentie Orkest Den Haag is het orkest
van, voor, in, en vanuit Den Haag. Het
orkest zet actief klassieke muziek in om
alle inwoners en bezoekers in Den Haag te
verbinden en te prikkelen. Het Residentie
Orkest verzorgt concerten in thuisbasis
het Zuiderstrandtheater in Scheveningen,
maar zal vanaf 2021 in het nieuwe gebouw in
het hart van Den Haag gehuisvest zijn. Het
orkest is opgericht in 1904 door eerste chefdirigent
dr. Henri Viotta. Als gastdirigenten
traden onder anderen Arturo Toscanini,
Bruno Walter, Leonard Bernstein en Hans
Knappertsbusch op. Van 1949 tot 1973 was
Willem van Otterloo chefdirigent die werd
opgevolgd door Jean Martinon, Ferdinand
Leitner, Hans Vonk, Evgenii Svetlanov, Jaap
van Zweden en Neeme Järvi. Het Residentie
Orkest is veelvuldig te horen in diverse
belangrijke concertzalen wereldwijd. Op dit
moment is Nicholas Collon chef-dirigent
en artistiek adviseur. Vanaf de zomer
van 2021 wordt Anja Bihlmaier de nieuwe
chef-dirigent. Richard Egarr blijft vaste
gastdirigent en daarnaast is ook Jun Märkl
benoemd tot vaste gastdirigent.
Zo 10 nov
De Finse toetsenist Ere Lievonen studeerde
aan de Sibelius Academy in Helsinki, en
vervolgde in 1997 zijn studie in Nederland,
met specialisaties in orgel, klavecimbel en
vroege piano’s. Hij legde zich toe op vroege
en hedendaagse muziek. In 2011 richtte
hij Salon Eusebius op, een ensemble dat
muziek uit de achttiende en negentiende
eeuw uitvoert. Hij is lid van de hedendaagse
muziekensembles Hexnut en Scala en
vormt een duo met pianist Anne Veinberg.
In Finland richtte hij Ensemble Ambrosius
op. Lievonen heeft speciale belangstelling
voor microtonale muziek en is sinds 2009 is
vaste bespeler van het 31-toons Fokkerorgel
in onze Kleine Zaal. Ook is hij actief als
componist.
Celliste Quirine Viersen (1972) studeerde bij
haar vader, Yke Viersen, bij Jean Decroos,
Dmitri Ferschtman en tenslotte bij Heinrich
Schiff die haar vertrouwd maakte met de
strijktechniek van zijn leraar André Navarra.
Quirine won verschillende prestigieuze
prijzen, onder andere bij het Rostropovitsj
Concours in 1990, het Tsjaikovsky Concours
in 1994, de Nederlandse Muziekprijs
ook in 1994, en in 2000 de Young Artist
Award. Na een vruchtbare, bijna 20-jarige
samenwerking in concerten en opnamen
met Silke Avenhaus, is Viersen nieuwe
duoverbanden aangegaan en was ze in 2017
samen met pianist Enrico Pace te horen in
het Muziekgebouw. Quirine is getrouwd en
is moeder van twee kinderen. ‘Mijn kinderen
zijn een spiegel bij alles wat ik doe, waarover
ik nadenk en wat ik voel. Dit heeft mijn
manier om te communiceren door muziek
vernieuwd en versterkt. Het is nu alsof ik niet
meer speel; ik ben simpelweg.’
Al weer enkele decennia behoort Claus
Peter Flor (1953) tot de absolute top van
de Duitse dirigenten die kan bogen op een
indrukwekkende carrière. Na zijn studie
bij onder anderen Rafael Kubelik en Kurt
Sanderling, werd hij al op 31-jarige leeftijd
38

Biografieën
benoemd tot Generalmusikdirektor van het
Konzerthausorchester Berlin. Daarna was
hij jarenlang actief als gastdirigent bij onder
meer de Berliner Philharmoniker, het Dallas
Symphony Orchestra en in Nederland het
Rotterdams Philharmonisch Orkest en het
Koninklijk Concertgebouworkest. Zijn eerste
optreden bij Het Gelders Orkest in februari
2017 leidde tot een informele verbintenis
bij het orkest. Van 2008 tot 2014 was Claus
Peter Flor chef-dirigent van het Maleisisch
Filharmonisch Orkest. Sinds 2017 is hij
chef-dirigent van het Orchestra Sinfonica
di Milano Giuseppe Verdi, waarmee hij de
afgelopen tijd een complete Mahler cyclus op
cd heeft gezet. Ook als operadirigent heeft
Flor veel belangrijke uitvoeringen op zijn
naam staan in grote operahuizen in Berlijn,
München, Houston en De Nationale Opera in
Amsterdam.
Het Gelders Orkest & Orkest van het Oosten
zijn beide hoogwaardige symfonieorkesten
met een lange bestaansgeschiedenis en
een uitmuntende reputatie. Na een periode
van intensieve samenwerking vormen
beide orkesten vanaf 1 september 2019 één
organisatie. Vanuit de standplaatsen Arnhem
en Enschede verzorgen de orkesten live
symfonische muziek in Gelderland, Overijssel
en daarbuiten. Vanaf seizoen 2020-2021 gaan
de orkesten verder onder de naam Phion,
Orkest van Gelderland & Overijssel. Het
Gelders Orkest & Het Orkest van het Oosten
willen zoveel mogelijk mensen bereiken met
live symfonische muziek. Daarom biedt het
orkest een breed spectrum aan muzikale
belevenissen.
Bruckner Brass pop-up
Pierre Volders (1972) studeerde trombone
bij George Wiegel aan het Rotterdams
Conservatorium, waar hij in 1988 cum laude
afstudeerde. Sinds 1997 is hij solotrombonist
bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest.
Daarnaast speelt hij bij het New Trombone
Collective waarvan hij tevens een van de
oprichters is. Volders was hoofdvakdocent
trombone aan het Conservatorium van
Rotterdam en vanaf 2011 studieleider
van de klassieke koperafdeling van het
Conservatorium van Amsterdam. Ook is
Pierre actief als dirigent en is hij sinds juni
2009 is hij dirigent van Amsterdam Brass.
CvA-Brass is het groot koperensemble
van het Conservatorium van Amesterdam
en bestaat geheel uit studenten van het
conservatorium. CvA-Brass kenmerkt
zich door jonge, energieke en ambitieuze
docenten en studenten die structureel
op hoog niveau willen musiceren. Het
Conservatorium van Amsterdam staat
bekend om zijn grote orkestprojecten die
ieder schooljaar georganiseerd worden.
Ook is er iedere week een orkestklas waarin
het gangbare symfonische werk wordt
ingestudeerd als ervaring voor de studenten.
Toch mist er voor de koperafdeling altijd iets
in deze projecten. Trompetten, trombones,
tuba en slagwerk worden in de gangbare
orkestprojecten niet altijd voor de volle 100%
benut. Daarom is CvA Brass in het leven
geroepen.
39

Colofon
Inleiding en
concerttoelichtingen:
Joep Stapel
Redactie:
Nicole van Lint,
Didi Visser, Joep Stapel,
Frank Teunissen
Ontwerp omslag:
Silo
Foto Bruckner omslag
Universitätsbibliothek
Johann Christian
Senckenberg, Frankfurt am
Main | S36_F08303
Opmaak:
Evert de Cock
Druk:
Drukwerkdeal
Portret Anton Bruckner 1868
bron: Stadtmuseum Linz
40

Verwacht
Quatuor Danel
Alle 17 strijkkwartetten van
Weinberg
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996) behoorde tot de
voornaamste componisten van de Sovjet-Unie, samen met
zijn vriend en mentor Sjostakovitsj. Beiden componeerden
grootse symfonieën en opera’s, maar waren minstens
zo bedreven in het intiemste en diepgravendste van alle
muziekgenres: het strijkkwartet. Weinberg componeerde
er maar liefst zeventien. Dit weekend worden ze allemaal
uitgevoerd, in vijf concerten, door de specialisten van
het Quatuor Danel. Het Muziekgebouw wijdde eerder
spraakmakende marathons aan de strijkkwartetten van
Sjostakovitsj, Bartók, Boulez, Schönberg en Beethoven.
Voorafgaand aan de vijf concerten neemt musicoloog Huib
Ramaer in drie lezingen en twee interviews het publiek
mee langs episodes uit het bewogen leven van Mieczysław
Weinberg. Deze door nazihordes en Stalin opgejaagde
componist bleef onder alle omstandigheden met een
onwaarschijnlijke werkkracht het innerlijk kompas van zijn
‘kristalzuivere ziel’ volgen. Weinbergs verbijsterende odyssee
krijgt contouren met beeld- en geluidsmateriaal.
Weinberg
Marathon
Vr 6 t/m zo 8 dec 2019
Grote Zaal
20.15 uur
Mieczysław Weinberg
Met dank aan
vr 6 dec / 20.15 uur / Weinbergs oude ziel (Strijkkwartet 1, 3 en 2)
za 7 dec / 15.00 uur / Vroege meesterproef (Strijkkwartet 4, 5, en 6)
za 7 dec / 20.15 uur / Weinberg tot de tien (Strijkkwartet 7, 8, 9 en 10)
zo 8 dec / 15.00 uur / Alleen op de wereld (Strijkkwartet 11, 13 en 12)
zo 8 dec / 20.15 uur / De late Weinberg (Strijkkwartet 14, 15, 16 en 17)
41

Verwacht
November
zo 10 nov / 13.00 uur /
Atriumzaal
Workshop SoundLAB /
Groove Special
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. I.s.m. Bimhuis
zo 10 nov / 20.30 uur
Hiromi
wo 13 nov / 20.00 uur /
De School
Moor Mother
Muziekgebouw aan de Ring
wo 13 nov / 20.15 uur
Kreutzer vs. Kreutzer
Amsterdam Sinfonietta +
Orkater
do 14 nov / 12.30 uur
Elisabeth Hetherington
Lunchconcert Dutch
Classical Talent
do 14 nov / 20.15 uur
Asko|Schönberg + Wu Wei
Zinsbegoocheling en
mysterie
vr 15 nov / 20.15 uur
Kreutzer vs. Kreutzer
Amsterdam Sinfonietta +
Orkater
za 16 nov / 20.15 uur
Javier Perianes +
Cuarteto Quiroga
Ginastera, Granados en
Brahms
zo 17 nov / 12.00 uur /
Entreehal
Muziekgebouw Park
Picknick
wo 20 nov / 20.15 uur
Calefax
Het orgel de kerk uit!
do 21 nov / 20.15 uur
Het arsenaal der
ongeleefde dingen
Nieuw Amsterdams Peil
vr 22 nov / 20.15 uur
La chute de la maison
Usher (1928)
BL!NDMAN
za 23 nov / 20.15 uur
a nocte temporis +
Reinoud Van Mechelen
De charme van de hautecontre
Kijk Muziek!
zo 24 nov
13.30 + 15.30 uur /
Kleine Zaal
KLANK (2-4)
Dadodans
zo 24 nov / 13.30 uur
Tuinieren met slagwerk (6+)
Slagwerk Den Haag
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van de
Wolff van Martijn Padding ter
herinnering aan oprichter van
het Muziekgebouw Jan Wolff
(1941 - 2012). Zie voor meer
informatie muziekgebouw. nl/
huilvandewolfff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen
42

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor het concert eten in
Grand café 4’33. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reververingskosten en garderobe
zijn bij de kaartprijs inbegrepen.
Ook een pauzedrankje, tenzij anders
vermeld op uw concertkaartje.
Bij concerten zonder pauze staan
drankjes klaar na afloop van het
concert.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heeft
u geen toegang meer tot de zaal.
- Zet uw mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of geluidsopnamen
in de zaal alleen met
schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met uw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw geboekte
concerten of ander nieuws.
Volg ons via onze e-nieuwsbrief
(aanmelden op muziekgebouw.nl),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
43