2019 11 08-10 Ongehoord Bruckner

vrijdag 8 november | 20.15 uur
geslaagd was. Daarom kan volgens Cooke,
‘er geen sprake zijn van terugkeren’ naar die
oerversie. Vanavond kunt u daarover zelf
oordelen.
Fortissimo en verstilling
Een van de ingrijpendste wijzigingen zit aan
het slot van het eerste deel. Waar de muziek
in de courante versie wegsterft in verstilling
– wat in de Bruckner-folklore vaak in verband
is gebracht met een voorgevoel van de
dood dat de componist zou hebben gehad –
volgen er in de oerversie na een korte stilte
nog tientallen maten fortissimo. ‘Alsof er een
dieseltrein langs dendert’, in de woorden van
Frank Teunissen, de geestelijk vader van
dit Bruckner Festival, ‘het gaat maar door.’
Teunissen vroeg ook dirigent Sieghart naar
zijn ideeën over dit radicaal andere slot van
het openingsdeel, dat de hele perceptie
ervan op z’n kop zet. Iedere dag probeerde
hij de betekenis ervan te doorgronden,
antwoordde Sieghart, maar dat was hem nog
altijd niet helemaal gelukt. Fascinerend blijft
het.
Geruchtmakend is ook een prachtig
verstilde passage in de aanloop naar de
grootse climax van het Adagio, ingeklemd
tussen twee voorbereidende climaxen.
Bruckner schrapte de passage bij zijn
herziening, maar musicoloog Robert Haas,
de redacteur van de ‘oude’ Gesamtausgabe
van Bruckners werken, vond het kennelijk
zo’n mooi stukje dat hij het tóch in zijn
editie van de 1890-versie verwerkte, die
daarom bekendstaat als een ‘mengvorm’.
Om de verwarring nog wat te vergroten.
Het is inderdaad een schitterende en in de
dramatische opbouw zeer effectieve luwte,
maar de enige plek waar deze maten echt
thuishoren is in Bruckners oorspronkelijke
versie van 1887.
Luistertips
Initiatiefnemer Frank Teunissen noemt
desgevraagd zijn favoriete momenten in
de oerversie van de Achtste symfonie. Het
eerste is de ‘doorwerking’ van het eerste
deel, de passage die in de traditionele
symfonievorm volgt op de introductie van
de hoofdthema’s, waar de componist zijn
materiaal verder ontwikkelt. Dit moment
komt na ongeveer zeven minuten. ‘Bruckner
zoekt zijn weg en blijft maar moduleren.
De muziek lijkt tussen twee werelden in te
hangen. Wanneer de verlossing eindelijk
komt is het alsof er licht begint te schijnen’,
aldus Teunissen. Eenzelfde moment doet
zich voor in de doorwerking van het Adagio,
waar Bruckner met extreme modulaties de
uithoeken van het tonale spectrum opzoekt.
Een ander hoogtepunt zit aan het slot van
de symfonie. De aanloop naar de coda is in
vergelijking met de herziene versie in de
oerversie zowel rauwer als lieflijker, aldus
Teunissen: ‘Het koper lijkt uit de oergronden
te komen, terwijl de strijkers naar de hemel
reiken.’ Bijzonder is ook dat Bruckner aan
het begin van de climax een paar maten
gas terugneemt, waarna de muziek met
hernieuwde kracht wordt opgestuwd naar
het einde.
zie voor biografieën pag. 35-39
10