2019 11 08-10 Ongehoord Bruckner

De verborgen erfenis van Bruckner
oeuvre kennen via de oerversies; met als
gevolg dat de latere versies hem af en toe saai
en wat gepolijst voorkwamen. ‘De oerversies
bevatten elementen die heel modern zijn,
avant-gardistisch, gericht op de toekomst’,
zegt Inbal. ‘Als Bruckner een dirigent was
geweest met de persoonlijkheid van Wagner of
Mahler, dan had hij zijn visie kunnen opleggen
aan orkesten. Maar hij had een heel ander
karakter, en daar hebben mensen misbruik van
gemaakt.’
Ingewikkelde onstaansgeschiedenis
De uitgaven van Bruckners muziek
weerspiegelen de ingewikkelde
ontstaansgeschiedenis van zijn symfonieën.
Tussen 1930 en 1944 was musicoloog Robert
Haas de hoofdredacteur van het project, dat
de Alte Gesamtausgabe wordt genoemd.
Zijn opvolger was musicoloog Leopold
Nowak, die tussen 1951 en 1989 aan het
hoofd stond van de Neue Gesamtausgabe.
Beide uitgaves bevatten meerdere versies
van de Derde, Vierde en Achtste symfonie,
maar de verschillen tussen beide edities zijn
aanzienlijk, waarbij Haas gezien wordt als
de inventievere, maar ook minder ‘zuivere’
redacteur, terwijl Nowak zakelijker en
letterlijker te werk ging. Sinds 2011 wordt
er gewerkt aan een derde editie, de Anton
Bruckner Gesamtausgabe, die de huidige
stand van het onderzoek incorporeert.
Bruckners temperament is een van de
oorzaken van dit zogeheten ‘versieprobleem’.
Gevoelig voor kritiek en onzeker als hij was,
onderwierp hij vrijwel al zijn symfonieën aan
grondige revisies, soms jaren of zelfs decennia
na voltooiing. Sommige revisies zou je nog
oppervlakkig kunnen noemen – wel of geen
bekken bij een climax, twee- of driedubbele
bezetting van de houtblazers –, maar in
enkele gevallen waren ze zo grondig dat lange
passages of zelfs complete delen werden
geschrapt of vervangen, met het Scherzo
van de Vierde symfonie als voornaamste
voorbeeld.
Overigens zijn er wel vraagtekens te zetten
bij Bruckners befaamde onzekerheid. Volgens
musicoloog Benjamin Korstvedt is dit
beeld een constructie van Haas, die erin de
verklaring zocht voor het feit dat Bruckner had
toegestaan dat een gemankeerde editie van de
Vierde symfonie werd gepubliceerd. Korstvedt
voert aan dat verschillende tijdgenoten
beweerden dat Bruckner juist buitengewoon
koppig was en zich maar moeilijk iets uit het
hoofd liet praten als het aankwam op zijn
muziek, soms zelfs tegen beter weten in.
Totstandkoming Bruckner Festival
De bedenker en initiatiefnemer van het
Bruckner Festival is Frank Teunissen.
Teunissen heeft geen achtergrond als musicus
(hij werkte bij elektronicafirma’s als Philips
en high end-speakerfabrikant Sonos), maar
is een liefhebber met grote kennis van zaken.
Hoewel hij een zwak heeft voor hedendaagse
componisten als György Ligeti, Wolfgang Rihm
en Helmut Lachenmann luistert hij naar ‘alles
vanaf Beethoven’. Met door de jaren heen als
constante: Bruckner.
Jaren geleden ontdekte Teunissen via de
opnames van dirigent Inbal de ‘oerversies’
5