2019 11 08-10 Ongehoord Bruckner

zaterdag 9 november | 15.00 uur
‘een vlucht door de nacht’: er zit een motortje
in de begeleiding, hoog daarboven zweeft de
melodie, die gaandeweg van de eerste viool
afdaalt naar de cello.
Met Bruckner heeft Vigh geen speciale
band, al wijst hij erop dat ze allebei stevig
geworteld zijn in de traditie. ‘Het Dudok
Quartet heeft deze combinatie bedacht’, zegt
Vigh, die een boeiend contrast verwacht. ‘Ik
zie het als een soort blind date.’
Anton Bruckner
Strijkkwintet in F
Bruckner componeerde dit werk op
verzoek van violist en componist Joseph
Hellmesberger, die als directeur van het
Weense conservatorium lange tijd zijn baas
was geweest.
Hellmesberger vroeg om een strijkkwartet,
en dat was ook wat Bruckner voor ogen
stond toen hij in december 1878 begon met
componeren. Maar een half jaar later lag er
in plaats daarvan een strijkkwintet, met een
extra altviool.
Aanvankelijk wees Hellmesberger het
Scherzo af als te moeilijk. Ter vervanging
schreef Bruckner een luchtig Intermezzo.
Maar Hellmesberger stelde zijn mening bij
en voerde het werk een paar jaar later uit
inclusief het oorspronkelijke Scherzo. Wel
had Bruckner inmiddels de middendelen
omgedraaid: het Scherzo was het tweede
in plaats van het derde deel geworden. Het
ontroerende Andante quasi allegretto had hij
omgedoopt tot Adagio. Voor Bruckner, wiens
symfonieën zo weinig werden gespeeld,
betekende het Strijkkwintet een uniek
succes: tijdens zijn leven kwam het tot ruim
twintig uitvoeringen.
Het Strijkkwintet betekende
voor Bruckner een uniek
succes.
De kritiek was echter niet onverdeeld
enthousiast, de gevreesde Eduard Hanslick
voorop. Sommige critici noemden het kwintet
een ‘symfonie voor vijf strijkers’, maar
die sneer zal eerder zijn ingegeven door
Bruckners reputatie als symfonieënman dan
door de klinkende muziek, die nergens de
indruk wekt een aftreksel te zijn. Integendeel,
in het Strijkkwintet in F slaagde Bruckner
erin zijn oceanische muziekverbeelding
in een kleine bezetting onder te brengen.
De sfeer is onmiddellijk herkenbaar maar
overwegend intiem, met het magistrale
Adagio als hoogtepunt.
Wel is het zo dat allerlei stijlkenmerken van
Bruckner ook in het Strijkkwintet aanwezig
zijn. De orgelende Finale van het eerste
deel is kenmerkend, net als het fluisterende
tremolo waarmee het slotdeel begint – die
technieken hoor je ook in zijn symfonieën.
Anderzijds opent het werk met een duidelijk
melodisch profiel, waar de symfonieën
doorgaans een introductie hebben. Ook in
14