2019 12 06-08 Weinberg Marathon

vr 6 – zo 8 dec
‘ One of the greatest
musical events of the year’
– The Washington Post
Weinberg
Marathon
Quatuor Danel speelt
de zeventien strijkkwartetten
van Mieczysław Weinberg

Weinberg Marathon
Vr 6 t/m zo 8 dec 2019
Alle strijkkwartetten
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996) behoorde tot de voornaamste componisten van de
Sovjet-Unie, samen met zijn vriend en mentor Dmitri Sjostakovitsj. Beiden componeerden
grootse symfonieën en opera’s, maar waren minstens zo bedreven in het intiemste en
diepgravendste van alle muziekgenres: het strijkkwartet. Weinberg componeerde er maar
liefst zeventien. Dit weekend worden ze allemaal uitgevoerd, in vijf concerten, door de
specialisten van het Quatuor Danel.
Vr 6 dec
19.15 - 19.45 uur / Foyerdeck 1
Inleiding door Huib Ramaer
‘A Survivor from Warsaw’
20.15 - 21.45 uur / Grote Zaal
Quatuor Danel
Weinbergs oude ziel
Za 7 dec
14.00 - 14.30 uur / Foyerdeck 1
Interview met de biografen van Weinberg
Door Huib Ramaer
15.00 - 17.00 uur / Grote Zaal
Quatuor Danel
Vroege meesterproef
19.15 - 19.45 uur / Foyerdeck 1
Inleiding door Huib Ramaer
‘Oezbeekse ontmoetingen – opera in Tasjkent’
20.15 - 22.05 uur / Grote Zaal
Quatuor Danel
Weinberg tot de tien
2

Zo 8 dec
14.00 - 14.30 uur / Foyerdeck 1
Interview met de biografen van Weinberg
Door Huib Ramaer
15.00 – 16.30 uur / Grote Zaal
Quatuor Danel
Alleen op de wereld
19.15 - 19.45 uur / Foyerdeck 1
Inleiding door Huib Ramaer
‘Voormalig Staatsvijand geïnviteerd op het Kremlin’
20.15 – 22.15 uur / Grote Zaal
Quatuor Danel
De late Weinberg
3

Het eeuwfeest van Weinberg
Door Huib Ramaer
Honderd jaar geleden werd Mieczysław Weinberg geboren op 8 december 1919. Het
Quatuor Danel ontdekte zijn strijkkwartetten nog bij leven van de componist in 1994.
De strijkers realiseerde zich direct een ontdekking te hebben gedaan die verplichtingen
schept.
Het kwartet openbaarde een volstrekt
uniek repertoire. Weinberg had echter
hechte banden met Dmitri Sjostakovitsj
en zijn muziek is steeds tegen die van
Sjostakovitsj afgezet, waarbij dan vaak
gratuit wordt geschreven dat Weinberg
niet tegen de grote Sjostakovitsj op zou
kunnen. Weinbergs muziek is echter
fundamenteel anders. Bij hem geen ironie,
geen sarcastische grijns en geen muzikaal
theater. Is Sjostakovitsj de Beethoven van de
Sovjet Unie, dan is Weinberg een in Moskou
verdwaalde Schubert. Hartelijk welkom
bij deze zwerftocht door zijn zeventien
strijkkwartetten.
Onbekend magistraal oeuvre
Het leven van Weinberg toont op een
verbijsterende manier hoe gevaarlijk
het in Oost-Europa is geweest. Aan zijn
tweede vrouw bekende Weinberg hoe
hij zich voortdurend bewust was van de
bijzonderheid van zijn overleving. ‘Het geeft
me een soort van gevoel dat het onmogelijk
is mijn schuld terug te betalen, dat geen
vierentwintig uur per dag, geen zevendaagse
week van keihard creatief werken me ook
maar een centimeter verder brengt in wat ik
zou moeten afbetalen.’
Zijn grote talent en zijn koortsachtige
werklust hebben tot een magistraal oeuvre
in alle genres geleid. Behalve zijn eigen
4
bescheidenheid zijn meer buitenmuzikale
redenen aan te wijzen waardoor Weinbergs
muziek in het westen slechts sporadisch
in het vizier van musici, concertzalen en
muziekliefhebbers is gekomen. Weinberg
heeft geen publieke rol gespeeld en werd
ook nooit de grens over gestuurd. Hij
kende geen sensationele doorbraak in de
oorlogsjaren, zoals Sjostakovitsj met diens
Zevende symfonie. Hoewel Weinberg in de
Sovjet-Unie aandacht en waardering ten
deel vielen in de jaren zestig, verschoof de
belangstelling in het Westen al snel richting
de jongere generatie van Alfred Schnittke,
Edison Denisov en Sofia Goebaidoelina. ‘Last
but not least’ werd er over Weinberg amper
geschreven, terwijl de omstreden memoires
die Solomon Volkov in 1979 over Sjostakovitsj
uitbracht in New York nu behoren tot de
meest verkochte boeken over componisten
aller tijden.
De Pools-joodse roots van Weinberg
Weinbergs vader Samuel werkte van jongs af
aan als muzikant in een reizend theater. Hij
kwam uit Kisjinjov in Moldavië. De jongeman
was bijtijds gevlucht, zijn grootvaders en
twee overgrootvaders werden er vermoord
in een pogrom op de paaszondag van
1903. Polen leek een nieuwe veilige haven.
Samuel arriveerde er met zijn theatergroep
bij aanvang van de Eerste Wereldoorlog.
Hij trouwde met Sara, geboren Kolitskaja.
November 1918 werd Polen onafhankelijk.

Het eeuwfeest van Weinberg
Pianist Ignacy Jan Paderewski was in 1919
voor korte tijd premier, in het geboortejaar
van Mieczysław. Zijn ouders kregen er ook
hun dochter Esther. Het gezin woonde aan de
Zelazna straat in het centrum van Warschau,
waar toen een rijk joods leven was.
Weinberg ontpopte zich al vroeg tot musicus
en speelde op elfjarige leeftijd al piano met
zijn vader in het theater. Als kind krabbelde
hij spontaan noten op muziekpapier. Na vooral
zichzelf de muziek te hebben bijgebracht,
volgde hij pianolessen bij een mevrouw aan
een muziekschool in Warschau. Zij herkende
zijn talent en stuurde hem snel door naar het
conservatorium van Warschau. Vanaf 1932 had
Weinberg daar les van Józef Turczyński. Deze
zou zich vanaf 1939 in Zwitserland vestigen
en samen met Paderewski een nieuwe uitgave
verzorgen van de pianowerken van Chopin.
In 1938 liet Turczyński zijn jonge pupil
voorspelen bij de befaamde virtuoos Josef
Hofmann, toen deze tijdens een tournee
concerten gaf in Polen. Razend enthousiast
over Weinbergs talent nodigde Hofmann hem
uit te komen studeren aan het Curtis Institute
of Music in Philadelphia waarvan Hofmann
van 1924 tot 1938 directeur was. Voor het
eerst en meteen voor het laatst ging er voor
Weinberg even een luik open richting het vrije
Westen. Op 1 september 1939 raasden Duitse
troepen Polen binnen.
Voortdurend op de vlucht
Huiveringwekkend is Weinbergs relaas van
zijn vlucht richting de Sovjet-Unie, zeventien
dagen lang, praktisch zonder eten. Hem lukt
wel wat een collega als Ervín Schulhoff niet
is gelukt. Schulhoff werd nog tijdens zijn
vlucht naar de Sovjet-Unie gegrepen door
de nazi’s, werd geïnterneerd in slot Wülzburg
en bezweek er 48 jaar oud op 28 augustus
1942 onder ellendige omstandigheden aan
tuberculose. Weinberg haalde de overkant
wel en wist zelfs zijn opleiding te vervolgen
aan het conservatorium van Minsk. Hij
kwam er in de compositieklas van Vladislav
Zolotarjov, ooit nog leerling van Nikolaj
Rimsky-Korsakov en Mili Balakirev. Zijn
eindexamenconcert werd er gedirigeerd
door niemand minder dan Ilja Moesin, de
latere dirigentenkweker van grootheden als
Valeri Gergjev. Onder deze Moesin speelde
het Philharmonisch Orkest van Minsk zijn
Symfonisch gedicht op. 6. Het was zaterdag
21 juni 1941. Hij ontving tijdens het concert
zijn diploma. Een paar uur later vielen de
nazi’s de Sovjet-Unie binnen. Weinberg,
Moesin en hun collega’s hoorden het op de
radio bij monde van minister Molotov en
moesten er als een haas vandoor.
Het lukte Weinberg te ontkomen naar
Tasjkent in Oezbekistan. Cruciaal was daar
de ontmoeting met de familie Vovsi‐Michoëls.
Vader Solomon gebruikte Michoëls als
artiestennaam. Hij was een belangrijk
regisseur en leidsman in het joods-Russische
theater. Weinberg trouwde zijn dochter
Natalja.
Vriendschap Sjostakovitsj
Zijn schoonvader moedigde hem aan de
partituur van zijn Eerste symfonie naar
Sjostakovitsj te sturen. Goede vriend Joeri
5

Het eeuwfeest van Weinberg
Levitin, een leerling van Sjostakovitsj,
fungeerde als boodschapper (Weinberg
zou later zijn Zevende én zijn Veertiende
strijkkwartet aan Levitin opdragen).
Sjostakovitsj was direct enthousiast en
regelde voor Weinberg een visum om naar
Moskou te komen. Voor Weinbergs vrouw
Natalja was het terug van weggeweest. ‘We
woonden in hetzelfde appartement aan de
Tverskoj boulevard dat mijn familie had
verlaten voor de evacuatie.’
Tijdens de Tweede
Wereldoorlog maakt
Weinberg een forse sprong
in zijn ontwikkeling.
Aan de piano speelde Weinberg zijn symfonie
aan Sjostakovitsj voor. Een vriendschap en
muzikale uitwisseling voor het leven was
geboren. De vriendschap met Sjostakovitsj
verdiept zich aan de vleugel, bij de thee
en met hun gezinnen aan het diner. Heeft
een van twee een manuscript voltooid, dan
vieren ze het wapenfeit met een goed glas
wodka. Typerend voor Weinberg is hoe hij
altijd naar de volle kant van het glas kijkt.
‘Ik beschouwde mijzelf als een gelukkig
man, gezien ik mijn werken kon laten zien
aan de beste componist van de twintigste
eeuw.’ Deze eer vormt die jaren een enorme
stimulans voor zijn componeren. Tijdens de
oorlog maakt Weinberg een forse sprong in
zijn ontwikkeling. Bovendien weet hij zich in
Moskou gesteund door fantastische musici.
Stalins regime
Sergej Prokofjev, Sjostakovitsj en vele anderen
werden na de bevrijding in 1948 tijdens het
beruchte Congres van Sovjetmuziek onder
leiding van minister van cultuur Zjdanov
beschimpt als ‘formalisten’. Componisten
kregen onder meer de opdracht lofliederen op
Stalin te componeren.
Jozef Stalin bracht zijn antisemitische
haatcampagne tot een hoogtepunt met het
beruchte ‘Dokters Complot’. De beste artsen,
waaronder een oom van Weinbergs vrouw,
waren ineens ‘moordenaars in witte jassen’,
begaafde Joodse wetenschappers en artiesten
‘wortelloze kosmopolieten’. Prokofjev blies zijn
laatste adem uit op dezelfde dag als Stalin,
5 maart 1953. De straten stroomden vol na
Stalins dood. Uit angst zullen velen geveinsde
krokodillentranen hebben geplengd. In het
gedrang werden mensen vertrapt en vielen
wederom slachtoffers op het conto van Stalin.
Het Sovjetrijk dompelde zich drie dagen lang in
rouw. Het Borodin Kwartet speelde zowel op de
begrafenis van Stalin als op die van Prokofjev.
Weinberg crepeerde intussen in de beruchte
Loebjanka gevangenis. Zijn Sinfonietta nr. 1
zou getuigen van ‘Joods nationalisme’. Verder
zou hij hebben meegewerkt aan de stichting
van een autonome Joodse gemeenschap op de
Krim. Het idee was ooit gelanceerd door zijn
intussen al in 1948 door de KGB vermoorde
schoonvader. Valentin Berlinski, cellist van
het Borodin Kwartet, noemt daarbij nog als
oorzaak voor Weinbergs detentie het verraad
door collega’s die zich graag verlost zagen van
de concurrentie van Weinbergs talent.
6

Het eeuwfeest van Weinberg
Vrijlating en aarzelende wederopstanding
Sjostakovitsj schreef een vlammend pleidooi
voor vrijlating van Weinberg aan Lavrenti
Beria, door Stalin sarcastisch getypeerd als
‘onze Heinrich Himmler’. De brief aan het
hoofd van de geheime dienst werd gelezen
door Kliment Vorosjilov, president van de
opperste Sovjet, die daarop het bevel gaf
Weinberg vrij te laten. Weinberg kwam op 25
april 1953 thuis, fysiek gebroken maar levend,
met dank aan de moed van Sjostakovitsj en de
sterfelijkheid van Stalin.
Voor enkele jaren houdt Weinberg zich
voor zijn doen relatief koest met tegen het
sociaal realisme aanleunend lichter werk met
folkloristische ingrediënten. Met de dooi onder
Chroestjov getuigt het Zevende strijkkwartet
uit 1957 van zijn wederopstanding, terwijl
het eind jaren veertig verboden Zesde
strijkkwartet nog lang in de bureaulade zal
blijven. Het Vierde strijkkwartet kreeg in
1963 als eerste van de reeks musicologische
aandacht, in een studie over uitvoeringen van
instrumentale kamermuziek in de Sovjet-Unie
van 1917 tot 1964 (uitgegeven in Leningrad).
Musicoloog Lev Raaben kwam daarin tot
de voor een arbeidersstaat opmerkelijke
conclusie dat het strijkkwartet in al die jaren
het meest gespeelde genre in de kamermuziek
was geweest.
Gevierd componist van de Sovjet-Unie
De jaren zestig en zeventig bloeien voor
Weinberg. Hij geniet tot op het laatst van zijn
vriendschap met Sjostakovitsj, componeert
vele werken en vindt er uitvoerders voor.
Vanaf 1967 begint hij zich tevens te profileren
als componist van muziektheater. In
engagement zoekt hij de grenzen van het voor
de opperste Sovjet toelaatbare met de opera
De Passagier, opgedragen aan de slachtoffers
van Auschwitz.
In de jaren tachtig trekt Weinberg zich
steeds meer terug. Hij bezoekt minder
vaak concerten en sluit zich af van de
buitenwereld. Goede vrienden zijn gestorven
of vertrokken naar het Westen. Geplaagd door
een chronische darminfectie (de ziekte van
Crohn) verslechtert zijn lichamelijke conditie.
Publiek en kritiek keren hem intussen de rug
toe in het voordeel van de jongere avantgarde.
Componisten als Alfred Schnittke en
Sofia Goebaidoelina komen boven drijven
en trekken toenemende aandacht. Oudleerlingen
van Sjostakovitsj als Levitin en
Venjamin Basner spelen nog eigen werk voor.
Desgevraagd werpt hij zo nu en dan een blik
op een hem voorgelegde partituur van een
jong componist als Aleksandr Raskatov. ‘Mijn
gezin vormt mijn belangrijkste basis’, zegt
Weinberg zelf over deze periode.
De ineenstorting van het Sovjetrijk in 1990
heeft voor Weinberg desastreuze gevolgen.
Hij verliest zijn vaste inkomen en met de
medische zorg is het slechter gesteld dan ooit.
De eerste reddende engelen van zijn oeuvre
dienen zich aan uit het Westen, waaronder
de Zweedse rechter Tommy Persson. In 1992
breekt Weinberg zijn heup door een val in huis.
Zijn tweede vrouw Olga Joelijevna verzorgt
hem op zijn sterfbed. Zesenzeventig jaar oud
overlijdt Weinberg in Moskou op 26 februari
1996.
7

Programma
Quatuor Danel
Weinbergs oude ziel
Quatuor Danel:
Marc Danel viool
Gilles Millet viool
Vlad Bogdanas altviool
Yovan Markovitch cello
Weinberg
Marathon
vr 6 dec 2019
Grote Zaal
20.15 - 21.45 uur
ca. 40 minuten voor de pauze
ca. 30 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 - 19.45 uur
Inleiding door Huib Ramaer:
‘A Survivor from Warsaw’
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996)
Strijkkwartet nr. 1 in C op. 2 (1937, bewerkt in 1985)
I. Allegro commodo
II. Andante tranquillo
III. Allegro molto
Strijkkwartet nr. 3 in d op. 14 (1944)
I. Presto attacca
II. Andante sostenuto attacca
III. Allegretto
Pauze
Strijkkwartet nr. 2 in G op. 3 (1939-40, bewerkt in 1986)
I. Allegro
II. Andante
III. Allegretto
IV. Presto
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
8

Toelichting
Schreef de ons welbekende Dmitri Sjostakovitsj haastig zijn Eerste strijkkwartet in de
zomer van 1938, Mieczysław Weinberg, vanaf 1943 diens jongere hartsvriend, voltooide
zijn eersteling een jaar eerder. Student was hij nog, en veelbelovend pianotalent in
Polen. Het Eerste strijkkwartet van Weinberg is opgedragen aan Józef Turczyński, de
pianopedagoog die hem onder zijn hoede nam aan het conservatorium van Warschau.
Turczyński beschouwde Weinberg als een van zijn beste studenten.
Ruim na de dood van Sjostakovitsj, in 1985,
besloot Weinberg, oud en wijs, deze voor
buitenstaanders haast onleesbare schetsen
vol doorhalingen opnieuw te bekijken en
te redigeren. Met de scherpe blik van zijn
meesterschap werkte Weinberg 48 jaar na
dato vooral aan een betere uitkristallisering
van zijn toenmalige opzet en ideeën. Her en
der in overmoed verdicht stemmenweefsel
werd gesnoeid en verhelderd. Minder
sorteert immers meestal meer effect, wist
de meester intussen uit ervaring. Ook het
Tweede strijkkwartet werd door Weinberg in
de jaren tachtig herzien. Waarom waren zijn
eerstelingen hem zo dierbaar? Waren het
voor hem echo’s uit de goede tijd, waarin zijn
dierbare zus Esther, zijn vader en zijn moeder
nog in leven waren, voordat ze als ontelbare
aan de agressie van de nazi’s ten prooi
vielen? Opvallend hoe Weinberg met die
bewerking als het ware een strik legde rond
zijn oeuvre, rond zijn leven. Het zeventiende
en laatste kwartet ontstond na 1985, toen
Gorbatsjov de term ‘glasnost’ muntte als
richtsnoer voor nieuwe openheid voor de in
al haar voegen krakende Sovjet-Unie.
Strijkkwartet nr. 1
Weinberg-biograaf David Fanning typeert
het later bijgeslepen Eerste strijkkwartet
als een mengvorm tussen jeugdige
inspiratie en rijpe techniek. Het cliché
van het opbloeiend talent dat relatief
eenvoudig begon alvorens complex te gaan
schrijven, kan direct van tafel.
De witte-toetsen-toonsoort C-groot, noch
het opusnummer 2 blijken hier keurmerk
voor lichte kost. Weinberg maakt zijn entree
binnen het chique genre met een schurende,
zoekende, beladen, verdichte taal. Uit welke
intenties werd dit werk geboren? Aan de
westkant van Polen rolden de tanks al over
Hitlers snelwegen.
Weinberg wilde zich meten
met Béla Bartók.
Maar de onderhuidse spanning waarvan
dit Eerste strijkkwartet getuigt, valt niet
in biografische termen te verklaren, noch
vanuit de maatschappelijke context van
die tijd. Waarschijnlijker is dat de jongeman
zich zelfbewust begon te meten met de
baanbrekende strijkkwartetten van Béla
Bartók. De befaamde nachtmuzieken van de
Hongaar, voor strijkers én voor piano, zouden
bijvoorbeeld een bron van inspiratie kunnen
zijn geweest voor het Andante tranquillo.
9

vrijdag 6 december | 20.15 uur
Dempers gaan daar op de snaren voor een
nachtlied met expressionistische lading.
Opgegroeid met het reizend theater van zijn
vader, toont Weinberg direct dramaturgisch
talent. De deken van dissonanten waarachter
het C-majeur verdwijnt in het openingsdeel,
wordt pas opgelicht in de finale. Na lang
uitstel, bevestigt en viert de finale de
hoofdtoonsoort alsnog, met een bevrijdende
motorische drive. Weinbergs voorliefde
voor etnische muziek dient zich hier al aan.
Een geniale vondst in de slotmaten is de
spagaat tussen stoer geplukte snaren en in ijl
vervliegende flageoletten.
Strijkkwartet nr. 3
Het Derde strijkkwartet is ontstaan in 1944.
Van een eerste uitvoering bij leven van
Weinberg ontbreekt elke spoor. Notities op
het manuscript van een graveur verraden
dat een uitgave kennelijk op stapel stond,
al is het er destijds niet van gekomen.
Weinbergs derde kwartet pakt je direct bij
de kraag en neemt je met overdonderend
kracht in hoog tempo op sleeptouw. Vrijwel
zeker zal Sjostakovitsj deze noten van zijn
boezemvriend hebben gelezen, hetgeen hem
mogelijk heeft geïnspireerd tot zijn puntig
verende opening van zijn latere Strijkkwartet
nr. 3 uit 1946.
Al na een paar minuten lijkt het alsof
Weinberg je op een denkbeeldige heuvel
dropt, waar we pas op de plaats maken om
bedachtzaam rond te kijken, zij het voor even.
Het Andante sostenuto zet direct stevig in
met donkere kleuren. Het kent momenten
van een Schubertiaanse intimiteit, waarin de
strijkers elkaar prachtig bijvallen of tijdelijk
samen optrekken. Weinberg koos hier voor
een doorontwikkelde liedvorm. Motieven van
het eerste couplet (A) en het meer statische
vanuit de cello opgestuwde tweede couplet
(B) worden in het derde couplet vervlochten
tot een aangrijpend nieuw geheel. Er
ontstond een bewerking van dit strijkkwartet
in 1987: de Kamersymfonie nr. 2 op. 147. Dit
Andante sostenuto verschoof Weinberg
daarin naar het eind van de finale waardoor
die orkestversie in verstilling eindigt. Maar
hier volgt zonder dralen de innige opening
van het afsluitend Allegretto, rijk aan
intieme ontboezemingen, toevertrouwd aan
gedempte snaren. Het tweede motief krijgt
swing door geplukte noten in de begeleiding
en mondt uit in een climax. Het beginmotief
keert in een uitgerekte, bedachtzamer
vorm terug. Schitterend omlijst door de
omringende kwartetleden brengt de altviool
een laatste vertederende melodie, voor een
afsluitend vaarwel in geplukte noten.
Strijkkwartet nr. 2
In het Tweede strijkkwartet winnen plezier,
muzikaal genot en de lust voor avontuur
het pleit van de grimmige agressie die zich
anno 1939-40 ontpopt buiten de muren van
Weinbergs verbeelding. Het is ontstaan in
de Wit-Russische SSR, de deelstaat van de
Sovjet-Unie waar Weinberg na zijn vlucht
uit Polen voor twee jaar een veilige haven
vond aan het conservatorium van Minsk.
10

vrijdag 6 december | 20.15 uur
Notenbalken fungeren hier als toeverlaat
en spirituele vluchtheuvel. Vloeiend, los en
luchtig spelend lijkt de primarius aanvoerder
van een hemels rijtuig waarmee we door
Arcadië lijken te snellen. Ruimte voor het
grote gebaar biedt het Andante, waarin
een snorrende altviool de toon zet. Elke
strijker krijgt volop de kans zijn hart te laten
spreken. Weinberg waakt voor een overdosis
larmoyante sentimentaliteit. Plots volgt
een frenetieke versnelling naar een speels
dansante passage. Schijnbaar argeloos
ontspint zich uit die energizer de reprise van
het lyrische materiaal.
stijl van Ludwig van Beethoven en stuift er
direct vandoor. Pizzicato-dialogen wisselen
zich af met scanderende passages waarna
de muziek weer flitsend terugkeert naar de
swing van het begin. De vorm is tot in de
puntjes afgewerkt met originele akkoorden
in de slotmaten. Enkele laatste wijzigingen
zijn aangebracht in de jaren tachtig, parallel
aan de bewerking van dit kwartet voor
strijkorkest, voltooid in 1987 en uitgebracht
als Weinbergs Kamersymfonie nr. 1 op. 145.
In het tussenliggende jaar 1986 had
Weinberg inmiddels ook zijn Zeventiende
strijkkwartet voltooid.
In het Andante zou je een klaagzang
kunnen horen over de teloorgang van
positieve energie, het vrije denken en het
vooruitgangsgeloof dat de mond werd
gesnoerd door Hitler en Stalin. Evengoed
kun je deze muziek haar werk laten doen
als spiegel van je eigen leven. Weinbergs
dramaturgische plan? Door het Andante
een stoot energie te geven, weet hij het
Allegretto van haar traditionele scherzoverplichtingen
te bevrijden. Daardoor
ontstaat in dat elegante derde deel ruimte
voor intense contemplatie. Het verfijnde
kleurgebruik, de gedempte verstilling en de
charmante zwier wekken associaties met
Claude Debussy en Albert Roussel. Was de
jonge Weinberg op de hoogte van Franse
muziek door Karol Szymanowski? Zijn Poolse
voorganger die zich in de vrije jaren twintig
had gelaafd aan Parijs?
De triomfantelijke Presto-finale opent met
klappen om je oren in de revolutionaire
11

Programma
Quatuor Danel
Vroege meesterproef
Quatuor Danel:
Marc Danel viool
Gilles Millet viool
Vlad Bogdanas altviool
Yovan Markovitch cello
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996)
Strijkkwartet nr. 4 in Es op. 20 (1945)
I. Allegro commodo
II. Moderato assai
III. Largo marciale
IV. Allegro moderato
Weinberg
Marathon
za 7 dec 2019
Grote Zaal
15.00 - 17.00 uur
ca. 65 minuten voor de pauze
ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
14.00 - 14.30 uur
Huib Ramaer interviewt
David Fanning en Michelle
Assay, coauteurs van de
nieuwste Weinberg-biografie.
Strijkkwartet nr. 5 in Bes op. 27 (1945)
I. Melodia. Andante sostenuto
II. Humoreska. Andantino
III. Scherzo. Allegro molto
IV. Improvisation. Lento
V. Serenata. Moderato con moto
Pauze
Strijkkwartet nr. 6 in e op. 35 (1946)
I. Allegro semplice
II. Presto agitato
III. Allegro con fuoco
IV. Adagio
V. Moderato commodo
VI. Andante maestoso
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
12

Toelichting
Vanaf het Vierde strijkkwartet heeft Mieczysław Weinberg het genre volledig in de
vingers. Trefzeker doorbreekt hij met ingang van het Vijfde strijkkwartet de klassieke
grenzen met vijf in plaats van drie of vier delen en geeft hij ze titels als betrof het een
reeks karakterstukken. Vrijheid lijkt troef. De swingende opening van de Humoreska
(deel 2 van kwartet vijf) is een speelse omkering van het ritme waarmee Antonín Dvorák
de zevende Humoresque van zijn pianocyclus Opus 101 begint, ongetwijfeld bekend bij
Weinberg, zelf een voortreffelijk pianist. Het Zesde strijkkwartet kreeg zes delen.
Deze drie meesterwerken zijn ontstaan in
de jaren 1945-46. De oorlog leek voorbij
maar Stalin was achterdochtiger dan
ooit. Je kunt het je bijna niet voorstellen,
maar drie jaar na de Holocaust laaide het
antisemitisme onder Stalin weer op. Het zou
vooral Weinberg treffen, gezien de hechte
banden met zijn schoonfamilie. De dag van
13 januari 1948 werd zijn schoonvader, de
theatermaker Salomon Michoëls, in de val
gelokt door de geheime dienst en vermoord.
Het was de aftrap van een hele reeks valse
beschuldigingen aan het adres van joodse
prominenten, gevolgd door arrestaties en
executies.
Terugkijkend kun je stellen dat Sovjetcomponisten
tijdens de oorlogsjaren relatief
veel vrijheid genoten. Om te beginnen
werden ze – voor de oprukkende Duitse
troepen uit – zorgvuldig in veiligheid
gebracht met transporten naar het
verre Oosten, waar Weinberg zijn grote
liefde ontmoette in Tasjkent. De stad
waar zijn dan kersverse schoonvader
hem aanmoedigde zijn Eerste symfonie
toch vooral naar Moskou op te sturen,
geadresseerd aan Sjostakovitsj. Waarop
Sjostakovitsj hem vanaf 1943 levenslang
vriendschap en collegialiteit bood in
Moskou en er een appartement voor
Weinberg wist te regelen. Daar in Moskou
vond Weinberg snel zijn draai, terwijl de
druk om toch vooral sociaal realistische
blije stukjes ter ere van vadertje Stalin
te componeren relatief laag was door
de van interne besognes afleidende
oorlogsinspanningen.
Strijkkwartet nr. 4
In smeuïge klank opent het Vierde
strijkkwartet met een verende beweging.
Het belandde in 1994-95 als eerste werk
van Weinberg op de lessenaars van het
Quatuor Danel.
Uitwaaierende stijgende en dalende loopjes
noden de primarius tot een eerste solo.
Een stuiterbeweging leidt terug naar de
waaierende loopjes en een herhaling van
de expositie. Intens en met uitschieters
in dynamiek storten de strijkers zich
eensgezind in een harmonisch avontuur.
Troefkaarten in de laatste passage zijn
solistische bijdragen van altviool en cello.
De laatste trekt al eerder in hoge positie de
aandacht. In de slotmaten kiest Weinberg
weer voor de hem zo kenmerkende
intimiteit en verstilling.
13

zaterdag 7 december | 15.00 uur
Een geweldige ritmische energie komt vrij
in het razend spannende Moderato assai,
rijk aan hoogst originele virtuoze vondsten
die Weinberg hier uit zijn hoge hoed tovert.
Het kent de drive van Sergej Prokofjevs
motorische sonates met de elegantie die
Weinberg zo typeert. De altviool bevraagt
zijn collega’s in warm register en lokt ze uit
tot een door stuiterende stokken begeleide
elegie. Dan belanden we weer op de
dansvloer van een boerendorp en gaat het
woest en aards tekeer.
Quatuor Danel bracht met
het Vierde strijkkwartet
de componist Weinberg
onder de aandacht bij het
westerse publiek.
Een buitengewoon succesvolle proeve
van componeerkunst, vond kennelijk
ook de meester zelf, gezien de terugkeer
van citaten in zijn laatste voltooide
Symfonie nr. 21. Dat opus 152 uit 1992
werd opgedragen aan ‘diegenen die het
leven lieten in het Getto van Warschau’.
Het blijft speculatief, maar je zou eruit
kunnen afleiden dat de ritmisch licht aan
Chopin herinnerende begrafenismars van
het Largo marciale eveneens een ode is
aan de reddeloos verloren mensen in het
getto van de stad waar Weinberg zijn eerste
conservatoriumjaren doorbracht. Prachtige
klankeffecten, gerealiseerd met stijgende
gebroken akkoorden, lijken aan romantisch
repertoire te herinneren in de finale. In ijl
register klinkt een bijzonder soort tjiftjaf
vogelmotief. Het is een zoekende, soms
dreigende afsluiting die uiteindelijk z’n rust
vindt in een atypisch en daarmee des te
artistieker mineur.
De strijkers van het Danel hadden er op
het concertpodium gelijk succes mee en zo
werd het Vierde strijkkwartet de aftrap van
hun odyssee voor het onder de aandacht
brengen van de, in de jaren negentig nog
levende, maar in het Westen zeer marginaal
bekende componist. Het Vierde strijkkwartet
is opgedragen aan de leden van het Bolsjoj
Theater Kwartet. Het kreeg op 19 januari
1946 z’n vuurdoop in de kleine zaal van het
Conservatorium van Moskou. Al liet de eerste
uitgave nog tot 1959 op zich wachten, in druk
was het toen wel de primeur van Weinbergs
strijkkwartetten.
Strijkwartet nr. 5
Het Vijfde strijkkwartet werd snel na
het Vierde voltooid. De vanaf het Derde
strijkkwartet tot en met het Zesde
strijkkwartet volgehouden expansie van
het aantal delen van driedelig tot zesdelig
beklemtoont de vlotte voortgang van
Weinbergs ontwikkeling.
Van zelfvertrouwen getuigt de kale textuur
waarmee de componist op kousenvoeten
durft te gaan in het zoekende openingsdeel
Melodia. Pas later zou het een handelsmerk
worden van collega Dmitri Sjostakovitsj.
Stevigheid ontleent de broze constructie aan
14

zaterdag 7 december | 15.00 uur
de truc het violistenpaar tot duo te smeden.
De aan Dvorák refererende Humoreska kent
een korte spookachtig expressionistische
passage. Dan volgt de tour de force van een
adembenemend snel scherzo, dat wederom
zielsverwantschap met Sjostakovitsj toont.
Bezield en hartstochtelijk zijn de vrije
solo’s boven een meeslepende, statische
begeleiding in het langzame voorlaatste deel.
Pizzicati openen de serenade, die het kwartet
met een milde wiegende beweging besluit.
Strijkkwartet nr. 6
Het Zesde strijkkwartet heeft vermoedelijk
tot 2007 in de bureaulade gelegen.
Weinberg had weinig keus. Bruisend van
vrijheid en lust tot experiment, werd het
werk voorspelbaar genoeg op een lijst
verboden werken geplaatst.
De theatrale opening transformeert naar een
vleug bezonken pathetiek.
Het met een kleine acht minuten substantiële
Adagio brengt rust. Een fuga ontvouwt zich
gedecideerd. Zowel speels als hoog van
dissonantiegraad is het Moderato commodo.
De snaren worden daarin ook met het
hout van de stokken bespeeld (col legno).
Een cellosolo floreert bij een fascinerend
fladderende begeleiding en in de slotmaten
worden we verrast door flageoletten.
Krachtig en fier opent het Andante
maestoso. De muziek lijkt op te bloeien
boven een smeulend zigeunervuur, gaat er
op een hoekige begeleiding hectisch vandoor
en besluit in overtuigende eendracht dit werk
van symfonische allure.
De campagne onder leiding van Zjdanov
snoerde rond 1948 talentvolle eigengereide
componisten meedogenloos de mond. In de
concertzaal van de University of Manchester,
waar biograaf David Fanning zijn aanstelling
heeft, kreeg het Danel op 24 januari 2007
de gelegenheid het vergeten werk aan een
nieuw publiek te presenteren.
De eerste drie delen leiden zonder
onderbreking naar het Adagio, het hart waar
het kwartet om draait. Volkse accenten uit
de klezmer en traploos verglijdende tonen
vitaliseren het lenige Allegro semplice,
gevolgd door een woeste dans (het Presto
agitato). Proportioneel gaat het met een nóg
beknopter Allegro con fuoco steeds sneller.
15

Programma
Quatuor Danel
Weinberg tot de tien
Quatuor Danel:
Marc Danel viool
Gilles Millet viool
Vlad Bogdanas altviool
Yovan Markovitch cello
Weinberg
Marathon
za 7 dec 2019
Grote Zaal
20.15 - 22.15 uur
ca. 45 minuten voor de pauze
ca. 55 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 - 19.45 uur
Inleiding door Huib Ramaer:
‘Oezbeekse ontmoetingen -
opera in Tasjkent’
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996)
Strijkkwartet nr. 7 in C op. 59 (1957)
I. Adagio
II. Allegretto
III. Adagio – Allegro – Adagio
Strijkkwartet nr. 8 in c op. 66 (1959)
Adagio; poco andante; Adagio – Allegretto; Allegro – Adagio
Pauze
Strijkkwartet nr. 9 in fis op. 80 (1963)
I. Allegro, attacca:
II. Allegretto, attacca:
III. Andante, attacca:
IV. Allegro moderato
Strijkkwartet nr. 10 in a op. 85 (1964)
I. Adagio
II. Allegro
III. Adagio
IV. Allegretto
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
16

Toelichting
Een gapende kloof van elf jaar tussen het Zesde en het Zevende strijkkwartet van
Mieczysław Weinberg bewijst het ‘succes’ van de agressieve intimidatie door Stalins
vazallen rond 1948. Na zijn gevangenschap in 1953 hield Weinberg zich enkele jaren koest,
in die zin dat hij vooral muziek van het lichtere genre componeerde. Het genre van het
strijkkwartet gold immers als ‘elitair’ en was daarmee per definitie verdacht. Bovendien
kon Weinberg vermoedelijk op zijn vingers natellen dat hij een tweede arrestatie niet zou
overleven.
Weinberg stelt in deze vier kwartetten
klassieke orde tegenover de chaos die zijn
leven voor jaren heeft verstoord. In het
Zevende strijkkwartet kiest hij voor een
drieluik, in rijm met de vorm van zijn eerste
en derde strijkkwartet. Het Achtste wordt
aaneensluitend gespeeld, waarbij intern
eveneens sprake is van een soort driedeling
(langzaam, snel, sneller en weer terug naar
langzaam). Het raamwerk van het Negende
strijkkwartet uit 1963 rijmt met de klassieke
indeling van vier delen, als in zijn Vierde
strijkkwartet uit 1945. En juist in de dialoog
met Sjostakovitsj overtuigt Weinberg in het
intens bezielde Tiende strijkkwartet met zijn
eigen unieke stem.
Strijkkwartet nr. 7
Met ‘de dooi’ onder leiding van de nieuwe
leider Chroestjov breken vanaf 1956 betere
tijden aan. Het Zevende strijkkwartet pakt
de draad voorzichtig weer op.
Het aangrijpende lyrische openingsdeel lijkt
een vertaling van het gestaag herwinnen van
zelfvertrouwen en geestkracht. Hoge puntige
nootjes lijken de muziek uit het slop te
trekken. De stuwkracht en vastberadenheid
nemen stapvoets toe. Een meditatieve
sfeer overheerst. Rasoptimist Weinberg
zoekt houvast en weet zich van één ding
verzekerd: de steun van grote musici, het
Borodin Kwartet voorop; Rostislav Doebinski
en Jaroslav Aleksandrov waren destijds
de violisten, Dmitri Sjebalin de altviolist en
Valentin Berlinski de cellist.
Weinberg heeft de steun
van grote musici, het
Borodin Kwartet voorop.
Snellere figuraties in het Adagio lijken in
het Zevende strijkkwartet een voorbode
van flarden klezmer in het gedempte
Allegretto. Een broos, lichtvoetig deel met
geplukte snaren en korte streken, voorzichtig
aftastend en kwetsbaar. Het Borodin Kwartet
heeft zijn concerten vaak met succes
afgesloten door dit met gedempte snaren te
spelen Allegretto als toegift te serveren.
Tegen het slot verrast een wending naar
een meer uitgesproken expressie. Het deel
eindigt lyrisch en hoopvol, als betrof het een
weerzien van een lang verloren gewaande
vriend. Zwaartepunt vormt het derde deel,
dat zich in ruim dertien minuten ontvouwt.
17

zaterdag 7 december | 20.15 uur
Wat betreft de tempi is het een drieluik
op zich. De langzame inleiding reflecteert
op ideeën uit de voorafgaande delen. Dan
ontplooit zich ‘a tempo allegro’ een reeks
variaties van Beethoveniaanse omvang.
Drieëntwintig keer werpt Weinberg nieuw
licht op het door de altviool aangedragen
thema. Het verloop is aanvankelijk vrij
rustig, dan steeds experimenteler, tot de
meest hectische tiende variatie. Vanaf de
zeventiende variatie wordt de spanning
weer afgebouwd, terwijl op briljante wijze
de eerste helft variaties opnieuw de revue
passeert, maar in omgekeerde volgorde, als
in een palindroom. Zo voert een glijvlucht
in afnemende luidsterkte ons naar het
eerste adagio terug, waarna het werk met
een fabelachtig en ferm akkoord in E-groot
besluit. Opgedragen aan Joeri Levitin, een
leerling van Sjostakovitsj, werd het op 22
december 1957 in première gebracht door
het Borodin Kwartet in de kleine zaal van het
Conservatorium in Moskou.
Strijkkwartet nr. 8
Twee jaar later op 13 november 1959
speelden de strijkers van het Borodin
Kwartet in dezelfde kleine zaal het Achtste
strijkkwartet, dat aan hen is opgedragen.
Het bleef niet bij deze première, vele
uitvoeringen in het Westen maakten het
Achtste voor lange tijd tot Weinbergs
bekendste strijkkwartet.
Het werk volgt vergelijkbare cyclische
patronen als het Zevende. Het opent
eveneens in een langzaam tempo, al zijn
donkerder kleuren in deze vanuit de cello
opgebouwde aanloop het vertrekpunt.
De zoekende muziek migreert vanuit
een drieklank in C-groot naar hogere
registers, wint aan intensiteit en krijgt na
een kwetsbare vioolsolo meer beweging.
In ‘tempo andante’ wordt boven geplukte
snaren in melancholisch wandeltempo het
hoofdthema geïntroduceerd. Hoogdravend
ontplooit zich een climax waarna de
introverte sfeer van de aanvangsmaten
terugkeert. Dansant en boven een plukbas
verschijnen daar ineens de coupletten van
het allegretto in rondovorm. Het motief van
het refrein is afgeleid uit het thema van het
eerdere andante. Dan schakelt het kwartet
over naar een allegro in rappe drie achtste
maat waar percussieve effecten ruimte
bieden aan een uitbundige ontlading van
energie. Ten slotte worden alle motieven
met elkaar verzoend in een briljante tombola
waarna het in één adem gecomponeerde
werk besluit met een terugblik over de
schouders op het aanvangsthema. Of is
dit werk met zijn referenties aan klezmer
en zijn intens melancholieke afsluiting ook
Weinbergs terugblik op de teloorgang van
joodse cultuur en de bakermat van zijn
jeugd?
Strijkkwartet nr. 9
Juli 1964 schrijft Dmitri Sjostakovitsj aan
zijn vriend Isaak Glikman: ‘Een volgend
kwartet, het Tiende, kwam gisteren af.
Het is opgedragen aan Mosei Weinberg.
Hij schreef negen kwartetten en haalde
mij in met het laatste daarvan, gezien ik er
18

zaterdag 7 december | 20.15 uur
toen nog maar acht had. Daarom ging ik
met mezelf de uitdaging aan om langszij te
komen en Weinberg in te halen, wat ik nu
heb gedaan.’
Sjostakovitsj vervolgt: ‘Om die prestatie te
vieren hielden we hier gisteren in goede oude
stijl een drankgelag.’ Vergelijk de opening
van het Adagio (deel drie) in Sjostakovitsj’
Tiende strijkkwartet met het een jaar eerder
gecomponeerd Negende strijkkwartet
van Weinberg en je hoort de wiegende
handreiking aan zijn vriend in een verwijzing
naar de staart van de melodie waarmee
Weinberg het Andante opent (hier eveneens
deel drie).
Fortissimo in scherp aangesneden streken,
met pittige dissonanten en maatwisselingen
stuiven de strijkers er in het opruiende
Allegro, het eerste deel, eensgezind
vandoor. Het gebeurde voor het eerst op
27 maart 1964 tijdens de première door het
Borodin Kwartet in de kleine zaal van het
Conservatorium van Moskou. Onvergetelijk
zijn de alarmerende, frenetiek herhaalde,
priemende noten met aanzet van een perfect
getimede pizzicatonoot. Binnen dit woeste
concentraat volgt Weinberg het patroon van
een klassieke sonatevorm met een expositie,
doorwerking en reprise, alle drie herhaald.
De coda bruist van lust opnieuw te willen
beginnen en wordt abrupt afgekapt.
Met de lichte in luidsterkte fraai afgewisselde
pizzicati van het Allegretto volgt zonder
onderbreking (attacca) een radicale omslag
in sfeer. Het tweede gegeven van dit in
driedelige zwier geknede scherzo is een
gracieus thema, met voor even rap op de
snaren geplaatste dempers gestreken.
Flageoletten laten deze dans in ijle hoogten
verstuiven in de slotmaten.
Het Andante heeft kenmerken van een
variatiereeks op het harmonisch fundament
van een herhaalde baslijn, oftewel een
passacaglia. Tussenspelen van wisselende
lengte doorbreken de opzet van die barokke
vorm. De spanning wordt tot een enorme
intensiteit opgevoerd en dan geleidelijk weer
tot aangrijpende verstilling afgebouwd.
In het laatste deel is het alsof Weinberg
met ironie uit een album kinderliedjes
citeert, maar dan als plaagstoot richting de
autoriteiten: ‘ha, ha, wij gaan lekker door’. Het
is wellicht dezelfde plagerig humoristische
stijl die Sjostakovitsj overnam in zijn Elfde
strijkkwartet. Een tweede passage voert naar
een stuiterende uitbarsting van vreugde,
waarin de altviool het eerste motief herhaalt.
Het motief reist door alle registers, klinkt
opnieuw in lage positie op de viool, dan weer
kort aangebonden en fluisterzacht in hoge
positie. Op spookachtig expressionisme volgt
een krachtige coda waarmee het kwartet in
optimistisch Fis-groot besluit.
Strijkkwartet nr. 10
Nu Sjostakovitsj hem voorbij was gestreefd,
was de service aan Weinberg in de
volgende game van hun kwartetcompetitie.
Het lukte hem wonderwel al enkele
maanden na de inhaalslag van Sjostakovitsj
te reageren met dit Tiende strijkkwartet.
19

zaterdag 7 december | 20.15 uur
Een knipoog daarnaar schuilt in de
tempoverdeling (langzaam-snel-langzaamsnel).
De opening slaat met zijn brede
stoere streken in lage positie echter een
volkomen andere richting in dan de korte
vragende gebaren waarmee Sjostakovitsj zijn
tiende kwartet opent. Spanning is troef in
Weinbergs openingsdeel waarin de strijkers
al hun krachten lijken samen te ballen in
hun strijd tegen de slagen van het noodlot.
Typerend voor Weinberg is de intieme
passage die volgt, soms balancerend op de
grens van de stilte. Dan start de cellist direct
een over de hele linie met dempers gespeeld
scherzo (deel II). Alsof je door met ijsbloemen
beslagen ramen naar een dorpsfeest kijkt,
klinken zacht flarden etnische dansmuziek.
Het Adagio legt het thema van de
openingsmaten in de mond van primarius
en cellist. De expressie is uitgesproken
declamatorisch en krijgt reliëf door krachtige
akkoorden waarmee de altviolist en tweede
violist de dialoog ondersteunen. Een verstilde
slotpassage eindigt met pizzicato-akkoorden
van de tweede viool boven een des in de
cello die enharmonisch transformeert naar
een cis in het slotdeel. Wiegend introduceert
de primarius pendelende noten in dat
Allegretto die het kernmotief van het werk
blijken te zijn. Alsof we met de acteurs van
Samuel Beckett wachten op Godot, lijkt zich
een wals aan te dienen die nooit komt. Niets
is meer zeker en Weinberg bevindt zich in de
vegende slotklanken op de drempel van een
stijlwisseling.
20

foto: Tommy Persson
21

Programma
Quatuor Danel
Alleen op de wereld
Quatuor Danel:
Marc Danel viool
Gilles Millet viool
Vlad Bogdanas altviool
Yovan Markovitch cello
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996)
Strijkkwartet nr. 11 in F. op. 89 (1965-66)
I. Allegro assai
II. Allegretto
III. Adagio semplice
IV. Allegro leggiero
Weinberg
Marathon
zo 8 dec 2019
Kleine Zaal
15.00 - 16.30 uur
ca. 35 minuten voor de pauze
ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
14.00 - 14.30 uur
Huib Ramaer interviewt
David Fanning en Michelle
Assay, coauteurs van de
nieuwste Weinberg-biografie.
Strijkkwartet nr. 13 op. 118 (1977)
Pauze
Strijkkwartet nr. 12 op. 103 (1969-70)
I. Largo
II. Allegretto
III. Presto
IV. Moderato
Dit concert wordt opgenomen
door de NTR voor een latere
uitzending op NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
22

Toelichting
Het Elfde en Twaalfde strijkkwartet van Weinberg vallen nog onder zijn speelse
strijkkwartetcompetitie met Sjostakovitsj. Ze getuigen van een verdere uitkristallisering
van zijn stijl in een periode waarin Weinberg volop aandacht en uitvoeringen kreeg.
Het uitbundige Elfde strijkkwartet is door
Weinberg opgedragen aan zijn dochter
Victoria. Het introvertere Dertiende
strijkkwartet stamt van na de dood van
Sjostakovitsj, waarna Weinberg nog meer zijn
zijn positie zoekt in de nieuwe muziek van de
jaren zeventig.
Strijkkwartet nr. 11
Het Elfde strijkkwartet werd in hetzelfde
jaar voltooid als het elfde van Dmitri
Sjostakovitsj.
Het werk opent met vrolijk hun voer oppikkende
kippen, alsof Weinberg dan juist
La poule uit de Nouvelles suites de pièces
de clavecin van Rameau op de lessenaar
van zijn vleugel heeft staan. Transparantie
van het stemmenweefsel is troef in dit
werk. Schitterend van contrasten is het
scherzo (Allegretto, deel twee). Een aan
de opening verwant puntig motief wisselt
zich af met het filmmuziekachtig craquelé
van gedempte doorgezongen passages. Bij
vlagen klinken de strijkers alsof ze samen
een accordeon zijn. Gewaagd van opzet is
het Adagio waarin Weinberg volledig durft
te vertrouwen op een aaneenschakeling
van kwetsbare sololijnen van altviool, eerste
viool en cello. Slim in dramaturgische zin
om hier de dempers van de snaren te laten,
terwijl ze er in de omringende delen juist
vaak op gaan. De balans blijft daarmee
gewaarborgd. Het levert een concentratie
op, die je als luisteraar alle ruimte biedt voor
vrije associaties. Opmerkelijk hoe Weinberg
hier vooruit loopt op de kale uitgebeende
stijl van de late Sjostakovitsj. Ook de finale
is van structuur en dynamiek zo broos als
borstplaat. Het is muziek in mineur die zich
langzaam als een oester opent, waarop dit
Allegretto ineens naar majeur migreert in
een fragiele poppendans op het ritme van
een aarzelende wals. Opgestuwd door de
swingende cello zijn de dansante slotmaten
even onbestemd als wonderschoon.
Strijkkwartet nr. 13
Sjostakovitsj sterft op 9 augustus 1975.
De jaren daarna lijkt Weinberg zijn
nagedachtenis te eren door opnieuw
symfonieën (vier) en kwartetten te
componeren, waarvan het Dertiende uit
1977 de eerste is.
Evenals zijn Achtste en zijn allerlaatste
kwartet droeg Weinberg het werk op aan de
strijkers van het Borodin Kwartet. In rijm met
het dertiende kwartet van Sjostakovitsj is
het een aaneengesloten werk, dat ‘wie aus
einem Guß’ uit zijn pen lijkt te zijn gevloeid.
Referenties aan het openingsthema en
contemplaties op voorgaande motieven
vormen de las tussen de verschillende
secties. Het verloop volgt na de opening
ongeveer de gang van ‘quasi een scherzo’
23

zondag 8 december | 15.00 uur
naar een desolaat langzaam deel en naar
de finale. Een verrassend moment – na de
eerste climax – is een unisono in gescheiden
noten gescandeerde passage. Hierop volgt
de langzame passage. Chromatische klusters
in de slotmaten herinneren aan de stevige
strijkerstaal van Béla Bartók. Het vertrouwde
Italiaans voor tempoaanduidingen schuift
Weinberg hier terzijde. Hij volstaat met
metronoomcijfers en zou deze wijze van
temponotatie ook in zijn veertiende en
vijftiende kwartet volhouden. Eerder begon
hij er al mee in zijn Dertiende symfonie. Het
is aan de musici in alle vrijheid een eigen
tempokarakter aan Weinbergs kwartetdelen
toe te kennen.
Door de tempoaanduiding
in metronoomcijfers aan te
geven geeft Weinberg de
musici meer vrijheid.
De jaren tussen het Twaalfde en het
Dertiende strijkkwartet markeren een
periode waarin Weinberg zich volledig op
muziektheater stortte. Vier opera’s wist hij
maar liefst te voltooien in de eerste helft
van de jaren zeventig. Geen wonder dat er
uit die jaren geen strijkkwartetten zijn, noch
symfonieën.
Strijkkwartet nr. 12
Het Twaalfde strijkkwartet is opgedragen
aan Venjamin Basner, een leerling van
Sjostakovitsj. Vier strijkers uit het
Kamerorkest van Moskou brachten het
werk op 14 april 1971 in première in de
kleine zaal van het conservatorium.
Het werk flirt met reeksen van twaalf tot
elkaar betrokken tonen binnen het octaaf.
Hetzelfde deed Sjostakovitsj in zijn eigen
twaalfde kwartet uit 1968 (Weinberg liep
weer eens een beetje achter). Speelse
reden zal voor beiden zijn geweest dat
twaalf nu eenmaal twaalf is en daarmee
een verplichting richting Arnold Schönberg
behelst, de Weense uitvinder van de
dodecafonie. In zijn opera De Passagier
en in zijn Tiende symfonie heeft Weinberg
intenser gebruik gemaakt van reeksen.
Belangrijker lijkt hier de identificatie met het
strijkersidioom van Bartók en – bovenal in
het derde deel – met de muziek voor strijkers
van Poolse collega’s. Het in lugubere sfeer
verlopende Largo is losjes gebouwd uit een
verzameling van twaalf tonen. In dynamische
zin blijft de muziek tussen fluisterzacht en
piano. De opening lijkt een eerbetoon aan
het Derde strijkkwartet van Bartók en heeft
raakvlakken met het dertien jaar later [!]
verschenen Derde strijkkwartet van Alfred
Schnittke.
Het tweede deel opent meer in de stijl van
Bartóks Vierde strijkkwartet. De cellist
schittert in hoge positie en oogst bijval van
de andere strijkers. Weinberg strooit rijkelijk
met effecten uit de school van Bartók zoals
verglijdende pizzicati, boventonen en het
‘col legno’ beroeren van de snaren met de
houten zijde van de stok. De cellist brengt
24

zondag 8 december | 15.00 uur
een monoloog in de vorm van een recitatief.
Het Presto (deel drie) ontvlamt uit het
fosfor van een fel marsritme. Zich verliezend
in heerlijk schurende samenklanken lijkt
Weinberg hier met een enorm ritmisch elan
aansluiting te vinden bij de nieuwe Poolse
school van Witold Lutosławski en Krzysztof
Penderecki. In die zin zou je dit even montere
als ruige Presto ook kunnen beschouwen als
een flitsend eerbetoon aan zijn geboortestad
Warschau. Het motief waarmee de finale
opent, in gematigd tempo boven een stevig
stappende cello, straalt eveneens van
optimisme en openheid.
25

Programma
Quatuor Danel
De late Weinberg
Quatuor Danel:
Marc Danel viool
Gilles Millet viool
Vlad Bogdanas altviool
Yovan Markovitch cello
Weinberg
Marathon
zo 8 dec 2019
Grote Zaal
20.15 - 22.15 uur
ca. 50 minuten voor de pauze
ca. 50 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 - 19.45 uur
Inleiding door Huib Ramaer:
‘Voormalig Staatsvijand
geïnviteerd op het Kremlin’
Dit concert wordt live
uitgezonden door de NTR op
NPO Radio 4
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
26

Programma
Mieczysław Weinberg (1919 - 1996)
Strijkkwartet nr. 14 op. 122 (1978)
I. ♩ = 96 - Attacca
II. ♩ = 63 - Attacca
III. ♩ = 108 - Attacca
IV. ♩. = 54 - Attacca
V. ♩ = 152
Strijkkwartet nr. 15 op. 124 (1979)
I. ♩ = 69
II. ♩ = 56
III. ♩. = 84
IV. ♩ = 112
V. ♩ = 192
VI. ♩ = 176
VII. ♩ = 72
VIII. ♩ = 80
IX. ♩ = 60
Pauze
Strijkkwartet nr. 16 in As op. 130 (1981)
I. Allegro
II. Allegro – Andantino – Allegro
III. Lento
IV. Moderato
Strijkkwartet nr. 17 op. 146 (1986)
I. Allegro
II. Andantino
III. Lento
IV. Allegro
27

Toelichting
Vandaag precies honderd jaar geleden werd ‘Metek’ Weinberg geboren in Polen. Zijn vier
laatste strijkkwartetten kijken zowel vooruit als achterom over de schouder.
Midden jaren tachtig pakte Weinberg de
kwartetten weer op waar hij ooit zijn hele
cyclus mee begonnen was. De hernieuwde
ontmoeting met zijn nog zo enthousiast
zoekende Eerste kwartet en het zonnige
Tweede uit 1940 (opgedragen aan zijn
moeder en zus) lijken te hebben gewerkt als
balsem voor Weinbergs door ziekte en verlies
geplaagde ziel.
Strijkkwartet nr. 14
Vijf scherp contrasterende delen sluiten
direct op elkaar aan in het Veertiende
strijkkwartet. De cellist lijkt er bij aanvang
een stevig verschil van mening op na te
houden met de wat gepikeerd reagerende
eerste violist.
Als vaker uit Weinberg in dit kwartet zijn wens
frases en tonen gescheiden te articuleren
met de aanwijzing: ‘grand détaché’ (de stok
met een grotere afstand dan gewoonlijk
breed heen-en-weer strijken). Het tweede
motief brengt ritmische energie in een
unisono van alle strijkers. Spanning, chaos
en dissonantiegraad worden opgevoerd. De
afsluitende estafette in stijgende beweging
lijkt geïnspireerd door de muziek van de
Poolse componist Krzysztof Penderecki.
In het lyrischer tweede deel gaat de cellist
in conclaaf met de altviolist. Bijstand van
de violen voert naar warme sonoriteit.
Daaronder blijkt verdriet schuil te gaan. Het
deel eindigt in aangrijpende verstilling. De
eerste viool start het derde deel met een
vlotte dansante beweging, een lichtvoetig
scherzo met een idioom dat voortkomt uit
Weinbergs rijke herinnering aan joodse en
Moldavische volksmuziek. Met een vertraagde
variant op het dansmotief krijgt de altviool
in de warmbloedige slotmaten het laatste
woord. Vervolgens pakt de altviolist direct de
leiding in het vierde deel, met een wiegende
beweging, begeleid door pizzicati. Op
hartstochtelijk pathos, waarin alle twijfels zich
samen lijken te ballen, volgt een zo mogelijk
nog stillere afsluiting dan die van het tweede
deel.
De finale (deel vijf) ontwikkelt zich vanuit een
kiemcel van vragend omhoog krabbelende
gebroken drieklanken, aangedragen door de
tweede violist. Met dempers van de snaren
klinkt het motief uit volle borst opnieuw in
uitgerekte vorm. Het groot contrast met
de verstilde variant geeft de muziek reliëf.
Verwijzingen naar motieven uit eerdere
delen worden wederom met ‘grand détaché’
gespeeld. Momenten van schoonheid en
troost bieden de fragiele koorddansen op
snaren waarmee de strijkers boventonen
tevoorschijn toveren. Ineens lijkt Weinberg te
verwijzen naar de initialen in noten waarmee
Dmitri Sjostakovitsj zo vaak zijn handtekening
zette (d-es-c-h), al wordt hier de es een e en
blijft de h (duits voor de b) uit. Chromatiek
is verruild voor witte toetsen. Zag Weinberg
hier een fata morgana van zijn dierbare vriend
28

zondag 8 december | 20.15 uur
in de hemel, bevrijd van wringende aardse
conflicten?
Strijkkwartet nr. 15
In het Vijftiende strijkkwartet trekt het
eerste deel je met een aarzelend koraal over
een drieklank in Ges-groot de binnenwereld
van Weinberg in. Het tweede motief vaart op
vragende pendelende secundes.
Deze tijdloze intieme bespiegeling werkt
als prelude op de andere delen. De vorm
van dit negendelig kwartet lijkt verwant aan
de aaneenschakeling van dansdelen in een
barokke suite. Het nog langzamere tweede
deel beperkt zich tot een ‘Klangfarbenspiel’
met pendelende repeteertonen en langzame
trillers, bij vlagen oosters van sfeer. Beweging
keert terug met de dialoog van duo’s in het
derde deel. Gestelde vragen worden met
omkering van intervallen beantwoord, een
procédé uit de keuken van Béla Bartók.
Na deze even sierlijke als raadselachtige
dialoog gaan de dempers van de snaren
in deel vier. Een fiere opwaartse lijn in
driedelige sarabande-maat rijmt met
een strijkerspassage uit de finale van de
Leningrader symfonie nr. 7 van Sjostakovitsj.
Alarmerende signalen verhogen de intensiteit.
Repeteertonen, eerder gemunt in deel twee,
keren verhevigd weer in deel vijf. Altviool en
cello doorbreken de nerveuze gestrengheid
van de canonische opening door de violen,
waarna zich allerlei varianten ontplooien. De
canon herrijst als een feniks uit de as om
opnieuw te worden verstoord.
Het zesde deel in drievoudige maat met
scherp afgebakende frases vaart weer op
het voor de late Weinberg typerende ‘grand
détaché’. Laverend tussen forte en fortissimo
handhaaft de stevige luidsterkte zich tot en
met het zevende deel. Na introductie van
een thema in vijfkwartsmaat ontwikkelt het
zevende deel zich tot een steeds intenser,
eensgezinder statement. Het slot in ijle
hoogte contrasteert des te scherper met de
aan Bartók herinnerende percussieve opening
op cello van deel acht. Die blijkt opmaat
voor een gewiekst sluipend dansje, waarvoor
weer een paar dempers op de snaren gaan.
Spannende pizzicati omlijsten de melodie.
Tegen het slot klinkt een subtiele referentie
aan de woeste openingsmaten, nu in het hoge
register van de viool. Kenner Daniel Elphick
vermoedt achter deze steeds strandende
pogingen tot een finale te komen een bewuste
doorbreking van verwachtingspatronen door
Weinberg.Het negende deel, meditatief van
sfeer en lamenterend van toon, begraaft alle
streven in een melancholieke strijkersgloed.
Strijkkwartet nr. 16
Weinberg droeg zijn Zestiende symfonie
uit 1981 op aan zijn moeder. Het Zestiende
strijkkwartet, opgedragen aan zijn zuster
Esther, ontstond in de winter van hetzelfde
jaar.
Als Orpheus zijn Eurydice, zo had Weinberg
tijdens zijn vlucht in 1939 zijn zus verloren.
Haar schoenen knelden pijnlijk om haar
voeten. Hinkend liep ze terug naar het
ouderlijk huis, om daarna met hun vader
en moeder voorgoed te verdwijnen in het
29

zondag 8 december | 20.15 uur
zwarte gat van de Holocaust. In 1981 zou
Esther zestig zijn geworden. In zijn analyses
van de strijkkwartetten van Weinberg leidt
musicoloog Daniel Elphick uit de noten af
dat Weinberg in dit werk terugkeert naar het
joodse muzikale erfgoed van zijn jeugdjaren
en naar Bartók aan wiens strijkkwartetten
Weinberg zich al vroeg had gespiegeld.
In zijn zestiende strijkkwartet
keert Weinberg
terug naar zijn jeugdjaren.
Ineens zijn Italiaanse tempo-indicaties als
Allegro weer terug van weggeweest. In een
klassieke opzet strekken vier delen zich
breed uit. Nerveuze onrust en onvrede lijken
troef in de opening. Het gespierde thema lijkt
doordrenkt van zigeunerbloed. Een tweede
motief wordt geserveerd door altviool en
cello. Harmonisch kleurt Weinberg de muziek
steeds donkerder. Zachte zoekende episodes
doorbreken het betoog. Een unisonopassage
voert de energie op, waarbij ineens sirenes
lijken te klinken. De stemming slaat om
naar wanhoop. Smart volgt als de wind gaat
liggen. Verwaaide korte streken, een laatste
hartenkreet en we blijven in verbijstering
achter. Typerend voor Weinberg in het
scherzo zijn de elkaar woest afwisselende
kwarten. Steeds obsessiever verloopt de
muziek om plots af te breken. In tempo
Andantino verrast de viool in het trio-deel
met een tere melodie in een Lombardisch
kort-lang ritme boven een broze wiegende
begeleiding met mijmerend commentaar in
de cello. Het klankcontrast met de agressie
in de scherzo-delen is enorm. Streken boven
de toets (sul tasto) en het non vibrato in de
tweede viool en de altviool bezorgen deze
kwetsbare muziek een bijzonder omfloerst
timbre. De terugkeer van het scherzomateriaal
zorgt na een aarzelend begin
opnieuw voor hectiek.
De eerste viool zet het Lento solo in met een
teer zich klagend herhalend droef motief.
Geleidelijk vervlecht het zich in fugatostijl
met de cello en de andere strijkers. Uit
de samenspraak ontstaat een zwerftocht
waarin de spanning stijgt en de klank zich
steeds krachtiger samenbalt. Ontspanning
volgt waarna dit Lento met de altviool
melancholiek over de horizon verdwijnt. In de
verende driegang van de polka in het vierde
deel zou je een herinnering aan het reizend
theater van de vader van Weinberg kunnen
horen; een terugblik op de verloren bevroren
tijd door beslagen sneeuw omrande ruiten.
Plots gaan de dempers van de snaren en
ontwaken we uit die clowneske droom. De
meest fantastische samenklanken passeren
de revue. Dan klinkt het broze kort-lang uit
het trio van het scherzo weer en als de geest
van een dood gewaande petroesjka in een
stomme film, steekt de polka nog eenmaal de
kop op.
Strijkkwartet nr. 17
Het Zeventiende strijkkwartet gaat er als
een jonge hond in tempo allegro vandoor.
De melodie kietelt de tooncentra Fis en Bes,
zonder partij te kiezen.
30

zondag 8 december | 20.15 uur
Direct klinkt een smeuïg nobel tweede motief
in vierstemmige koraalzetting uit Weinbergs
Trio voor fluit, altviool en harp van 1979.
In Weinbergs drieakter naar Gogol Het
Portret uit 1980 verklankt hetzelfde thema
de artistieke integriteit van de kunstenaar.
En hier wordt een fenomenale artistieke
prestatie gevierd: de veertigste verjaardag
van het Borodin Kwartet. Weinberg wist dat
hij de onbegeleide solo’s waarmee de cellist
de delen overbrugt met een gerust hart kon
overlaten aan Valentin Berlinski, van 1945
tot 2007 [!] cellist van het Borodin. De noten
ervan stammen rechtstreeks uit Weinbergs
Vierde sonate voor cello solo, in 1985 zijn
verjaardagscadeau voor Berlinski’s zestigste
geboortedag. De finale viert de virtuositeit
van het Borodin met een laatste spetterende
uitbarsting.
31

Tijdlijn Mieczysław Weinberg
en strijkkwartetten
Weinberg wordt op 8 december geboren
in Polen in een Joodse familie.
Zijn zus Esther wordt geboren. Het gezin
woont in het centrum van Warschau.
Weinberg doet eerste ervaring op in
de theaterorkestjes van de reizende
toneelgezelschappen van zijn vader die
violist is.
Krijgt pianoles van mevrouw Matlewicz
aan haar muziekschool.
Studeert piano aan de Frédéric Chopin
Muziekacademie bij Józef Turczyński. Hij
is een van zijn twee beste studenten.
Draagt zijn Opus 2 op aan Turczyński
Focus op pianostudie en eerste
composities.
Vlucht op 7 september. Verkeert dagen
in levensgevaar. Bereikt de Sovjet-Unie.
Vader Samuel en moeder Sonia blijven
met Esther achter in Warschau.
Krijgt compositieles aan het
conservatorium van Minsk bij Zolotarjov.
Eindexamenconcert in Minsk o.l.v.
Ilja Moesin. Vlucht naar Tasjkent,
Oezbekistan. Werkt als koorrepetitor
aan de opera. Trouwt met Natalja Vovsi,
dochter van theaterdirecteur Solomon
Mikailovitsj Michoëls.
11919 1921 1929 1931 1932 1937 1938 1939 1940
1941
Eerste strijkkwartet op. 2
Tweede strijkkwartet op. 3
32

Tijdlijn Mieczysław Weinberg en strijkkwartetten
Weinberg componeert zijn Eerste
symfonie, opgedragen aan het Rode
Leger. Dmitri Sjostakovitsj hoort van zijn
talent en vraagt vrienden om inzage in de
muziek van Weinberg.
Sjostakovitsj ontvangt Weinbergs Eerste
Symfonie en haalt diep onder de indruk
Weinberg naar Moskou, waar ze elkaar
regelmatig zien. Weinberg werkt als freelance
componist en pianist. Zijn ouders en
zus komen om in het Poolse kamp Trawniki.
Componisten hebben minder te lijden
onder ideologisch druk van het Sovjetregime,
dat is afgeleid door de oorlog.
1942
1943
1944
Derde strijkkwartet op. 14
Weinberg vindt zijn eigen stijl en vorm
en is zeer productief. Hij ziet de Sovjet-
Unie als een nieuw vaderland dat hem het
leven heeft gered.
1945
Vierde strijkkwartet op. 20
Vijfde strijkkwartet op. 27
Weinbergs Zesde strijkkwartet wordt
gepubliceerd. Stalin begint een
campagne tegen ‘kosmopolitisme’ en
‘anti-patriottisme’ in de kunsten.
Weinberg wordt verweten te abstract
te componeren met te weinig
‘nationalistisch melos’. Enkele werken
van Weinberg komen op de verbodslijst.
Weinbergs schoonvader wordt vermoord
door de geheime staatspolitie.
Weinberg componeert op folkloristische
thema’s portretten van ‘Kameraden’ (zijn
collegacomponisten).
1946
1948
1949-1953
Zesde strijkkwartet op. 35
33

Tijdlijn Mieczysław Weinberg en strijkkwartetten
Wordt gearresteerd en ten onrechte
beschuldigd van samenzwering ten
behoeve van een Joodse republiek.
Sjostakovitsj pleit voor Weinbergs
vrijlating in een brief aan de gevreesde
Lavrenti Beria. Na de dood van Stalin
komt Weinberg vrij.
Fysiek verzwakt, schrijft veel filmmuziek,
vooral voor tekenfilms. Met de nieuwe
leider Chroestjov wordt het regime iets
milder.
1953
1953-1957
Weinberg herwint zijn vertrouwen en
keert terug naar symfonisch werk en
strijkkwartetten.
Componeert onder meer zijn Derde
symfonie en een rapsodie op Moldavische
thema’s.
1957
1959
Zevende strijkkwartet op. 59
Achtste strijkkwartet op. 66
Première van zijn Derde symfonie. De
bewondering voor Weinbergs werk groeit.
Krijgt waardering van onder anderen
Mstislav Rostropovitsj en het Borodin
Kwartet.
Steeds meer uitvoeringen en opdrachten,
een bloeitijd breekt aan. Weinberg is zeer
productief.
1960
1963
Negende strijkkwartet op. 80
Nieuwe concurrentie verschijnt met
componisten als Alfred Schnittke, Arvo
Pärt, Sofia Goebaidoelina en Edison
Denisov.
1964
Tiende strijkkwartet op. 85
34

Tijdlijn Mieczysław Weinberg en strijkkwartetten
1965-1966
Elfde strijkkwartet op. 89
Bezoekt zijn geboorteland Polen en
neemt deel aan het Warschau Autumn
Festival als lid van de Sovjet-delegatie.
Componeert zijn eerste opera De
Passagier. Werkt met dirigent Rudolf
Barshai. Einde van zijn huwelijk. Nieuwe
relatie met Olga Rakhalskaja.
Is Honoured Artist of the Russian
Republic. Zijn eerste vrouw Natalja Vovsi
emigreert met hun dochter Victoria naar
Israël. Componeert zijn eerste komische
opera.
1966-1968 1969-1970
1971-1972
Twaalfde strijkkwartet op. 103
Dood van Sjostakovitsj. Weinberg
memoreert zijn kameraad met de
Symfonie nr. 12 op. 114.
Is People’s Artist of the Russian Republic.
1975 1977-78
1980
Dertiende strijkkwartet op. 118
Veertiende strijkkwartet op. 122
Vijftiende strijkkwartet op. 124
Componeert een strijkkwartet in
memoriam voor zijn zus Esther die zestig
zou zijn geworden.
1981
Zestiende strijkkwartet op. 130
35

Tijdlijn Mieczysław Weinberg en strijkkwartetten
Nieuwe muziek van de avant-garde, zoals
die van Schnittke en Denisov, krijgt veel
aandacht. De belangstelling voor de
muziek van Weinberg daalt.
Reist naar Brno, Tsjecho-Slowakije voor
een uitvoering van zijn opera Het Portret.
Keert terug naar zijn allereerste
strijkkwartetten en begint ze te
redigeren.
Voltooit Symfonie nr. 20.
Val van de Muur.
Ontvangt de Staatsprijs van de USSR
in het Kremlin. Uitzending op de
Staatstelevisie.
De ineenstorting van de Sovjet-Unie
pakt desastreus voor Weinberg uit.
Verliest de staatssteun waarmee hij in
zijn levensonderhoud voorziet. Lijdt aan
zijn zwakke gezondheid. Première van
zijn opera De Idioot in de regie van Boris
Pokrovski.
Quatuor Danel voert Vierde strijkkwartet uit.
Overlijdt, 76 jaar oud, op 26 februari in
Moskou.
Viering van Weinbergs 80e geboortejaar
in Moskou met zes concerten.
1982 1983 1985-1986 1987-1988 1989 1990
1991
1995 1996 1999
Herziet Eerste strijkkwartet
Orkestbewerkingen van:
Tweede en Derde strijkkwartet.
Zeventiende strijkkwartet op. 146
36

foto: Tommy Persson
37

Biografieën
Uitvoerende
Quatuor Danel is in 1991 in Brussel
opgericht. Gedurende de eerste jaren van
zijn bestaan streefde het kwartet ernaar te
leren van beroemde strijkkwartetten en het
traditionele repertoire te leren kennen.
Het Quatuor Danel werd gecoacht door
leden van het Amadeus Quartet en samen
met het Borodin Quartet bestudeerde het de
strijkkwartetten van Sjostakovitsj. Dankzij
deze strategie groeide het kwartet uit tot
een van de belangrijkste vertegenwoordigers
van de huidige kwartetgeneratie. Met meer
dan tachtig concerten per jaar, talrijke cdopnames
en samenwerking met componisten
werpt het Quatuor Danel zich ondertussen
op als een gevestigde formatie binnen de
internationale muziekscene. Het viertal
speelt op vele internationale muziekfestivals
en frequenteert de grote concertzalen. Een
belangrijk element in het werk van Quatuor
Danel is de wens de ervaring door te geven
aan de jongere generaties. Zo geven de
leden regelmatig les aan de Nederlandse
StrijkKwartet Academie in Amsterdam.
Afgelopen drie jaar was Quatuor Danel artist
in residence bij TivoliVredenburg in Utrecht.
38

Biografieën
foto: Marco Borggreve
39

Colofon
Inleiding en
concerttoelichtingen:
Huib Ramaer
Redactie:
Nora Kim Braams, Nicole
van Lint, Huib Ramaer
Opmaak:
Evert de Cock
Druk:
Repros
van links naar rechts: Irina & Dmitri Sjostakovitjs en Mieczysław
Weinberg (circa 1965)
40

Verwacht
Strijkkwartet
Biënnale
Amsterdam
Za 25 januari t/m
za 1 februari 2020
Grootste strijkkwartetfestival ter
wereld terug voor tweede editie!
Wat is het strijkkwartet anno 2020? Het
grootste strijkkwartetfestival ter wereld
gaat acht dagen lang op ontdekkingstocht
langs traditie én experiment; naar het
vertrouwde en het onbekende. Ontdek, deel
en vier het strijkkwartet in meer dan 50
concerten, lezingen, talks en masterclass
tijdens de Strijkkwartet Biënnale
Amsterdam
Met o.a. Artemis Quartett, Jerusalem Quartet, Pavel Haas
Quartet, Doric String Quartet, Juilliard String Quartet,
Ruysdael Kwartet, Ragazze Kwartet, Borusan Quartet,
Gerhard Quartet, Quatuor Danel, Signum Quartett,
Calder Quartet, Alma Quartet, Arditti String Quartet,
Dudok Quartet. Verder onder anderen Benjamin Herman
(altsaxofoon), Bram van Sambeek (fagot), Brett Dean
(altviool), Niek de Groot (contrabas), Claron McFadden
(sopraan), Calefax en het Nederlands Kamerkoor.
Kaartverkoop via het Muziekgebouw.
Kijk ook op www.sqba.nl.
41

Verwacht
December
zo 15 dec / 20.30 uur
Kurt Elling
The Beautiful Day | Kurt
Elling Sings Christmas
di 24 dec / 11.30 + 15.00 uur
Nieuw Vocaal Amsterdam +
Holland Baroque
Kerstspel
wo 11 dec / 20.15 uur
Camerata Bern +
Patricia Kopatchinskaja +
Anna Prohaska
Maria Mater Meterix
do 12 dec / 20.00 uur /
De School
ssaliva + Malibu
Muziekgebouw aan de Ring
do 12 dec / 20.15 uur
Ives Ensemble
Luisteren naar beelden
vr 13 dec / 20.15 uur
Asko|Schönberg
Schatkamer Kagel
za 14 dec / 19.30 uur
Amsterdam Baroque
Orchestra and Choir
Weihnachtsoratorium
zo 15 dec / 13.00 uur /
Atriumzaal
Workshop SoundLAB
Voor kinderen (7+) met
volwassenen
zo 15 dec / 15.00 uur
Nederlandse Bachvereniging
Mariavespers
di 17 dec / 20.15 uur
Stille Nacht am Silbersee
Bezinning met Glenn
Helberg
wo 18 dec / 20.15 uur
Liza Ferschtman +
Enrico Pace
Van Beethoven tot Enescu
do 19 dec / 12.30 uur
Lunchconcert
i.s.m. Conservatorium van
Amsterdam
do 19 dec / 20.15 uur
Ensemble Resonanz
Het alternatieve
Weihnachtsoratorium
vr 20 dec / 20.15 uur + GT
Música Temprana
Misa Criolla
za 21 dec / 20.15 uur
Concerto Copenhagen
Italiaanse kerstconcerten
ma 23 dec / 15.00 + 19.30 uur
Nieuw Vocaal Amsterdam +
Holland Baroque
Kerstspel
za 28 dec / 19.30 uur
Calefax
PAN 2019
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van de
Wolff van Martijn Padding ter
herinnering aan oprichter van
het Muziekgebouw Jan Wolff
(1941 - 2012). Zie voor meer
informatie muziekgebouw. nl/
huilvandewolfff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen
42

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor het concert eten in
Grand café 4’33. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reververingskosten en garderobe
zijn bij de kaartprijs inbegrepen.
Ook een pauzedrankje, tenzij anders
vermeld op uw concertkaartje.
Bij concerten zonder pauze staan
drankjes klaar na afloop van het
concert.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heeft
u geen toegang meer tot de zaal.
- Zet uw mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of geluidsopnamen
in de zaal alleen met
schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met uw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw geboekte
concerten of ander nieuws.
Volg ons via onze e-nieuwsbrief
(aanmelden op muziekgebouw.nl),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
43