2019 12 06-08 Weinberg Marathon

zondag 8 december | 15.00 uur
naar een desolaat langzaam deel en naar
de finale. Een verrassend moment – na de
eerste climax – is een unisono in gescheiden
noten gescandeerde passage. Hierop volgt
de langzame passage. Chromatische klusters
in de slotmaten herinneren aan de stevige
strijkerstaal van Béla Bartók. Het vertrouwde
Italiaans voor tempoaanduidingen schuift
Weinberg hier terzijde. Hij volstaat met
metronoomcijfers en zou deze wijze van
temponotatie ook in zijn veertiende en
vijftiende kwartet volhouden. Eerder begon
hij er al mee in zijn Dertiende symfonie. Het
is aan de musici in alle vrijheid een eigen
tempokarakter aan Weinbergs kwartetdelen
toe te kennen.
Door de tempoaanduiding
in metronoomcijfers aan te
geven geeft Weinberg de
musici meer vrijheid.
De jaren tussen het Twaalfde en het
Dertiende strijkkwartet markeren een
periode waarin Weinberg zich volledig op
muziektheater stortte. Vier opera’s wist hij
maar liefst te voltooien in de eerste helft
van de jaren zeventig. Geen wonder dat er
uit die jaren geen strijkkwartetten zijn, noch
symfonieën.
Strijkkwartet nr. 12
Het Twaalfde strijkkwartet is opgedragen
aan Venjamin Basner, een leerling van
Sjostakovitsj. Vier strijkers uit het
Kamerorkest van Moskou brachten het
werk op 14 april 1971 in première in de
kleine zaal van het conservatorium.
Het werk flirt met reeksen van twaalf tot
elkaar betrokken tonen binnen het octaaf.
Hetzelfde deed Sjostakovitsj in zijn eigen
twaalfde kwartet uit 1968 (Weinberg liep
weer eens een beetje achter). Speelse
reden zal voor beiden zijn geweest dat
twaalf nu eenmaal twaalf is en daarmee
een verplichting richting Arnold Schönberg
behelst, de Weense uitvinder van de
dodecafonie. In zijn opera De Passagier
en in zijn Tiende symfonie heeft Weinberg
intenser gebruik gemaakt van reeksen.
Belangrijker lijkt hier de identificatie met het
strijkersidioom van Bartók en – bovenal in
het derde deel – met de muziek voor strijkers
van Poolse collega’s. Het in lugubere sfeer
verlopende Largo is losjes gebouwd uit een
verzameling van twaalf tonen. In dynamische
zin blijft de muziek tussen fluisterzacht en
piano. De opening lijkt een eerbetoon aan
het Derde strijkkwartet van Bartók en heeft
raakvlakken met het dertien jaar later [!]
verschenen Derde strijkkwartet van Alfred
Schnittke.
Het tweede deel opent meer in de stijl van
Bartóks Vierde strijkkwartet. De cellist
schittert in hoge positie en oogst bijval van
de andere strijkers. Weinberg strooit rijkelijk
met effecten uit de school van Bartók zoals
verglijdende pizzicati, boventonen en het
‘col legno’ beroeren van de snaren met de
houten zijde van de stok. De cellist brengt
24