2019 12 06-08 Weinberg Marathon

Het eeuwfeest van Weinberg
Vrijlating en aarzelende wederopstanding
Sjostakovitsj schreef een vlammend pleidooi
voor vrijlating van Weinberg aan Lavrenti
Beria, door Stalin sarcastisch getypeerd als
‘onze Heinrich Himmler’. De brief aan het
hoofd van de geheime dienst werd gelezen
door Kliment Vorosjilov, president van de
opperste Sovjet, die daarop het bevel gaf
Weinberg vrij te laten. Weinberg kwam op 25
april 1953 thuis, fysiek gebroken maar levend,
met dank aan de moed van Sjostakovitsj en de
sterfelijkheid van Stalin.
Voor enkele jaren houdt Weinberg zich
voor zijn doen relatief koest met tegen het
sociaal realisme aanleunend lichter werk met
folkloristische ingrediënten. Met de dooi onder
Chroestjov getuigt het Zevende strijkkwartet
uit 1957 van zijn wederopstanding, terwijl
het eind jaren veertig verboden Zesde
strijkkwartet nog lang in de bureaulade zal
blijven. Het Vierde strijkkwartet kreeg in
1963 als eerste van de reeks musicologische
aandacht, in een studie over uitvoeringen van
instrumentale kamermuziek in de Sovjet-Unie
van 1917 tot 1964 (uitgegeven in Leningrad).
Musicoloog Lev Raaben kwam daarin tot
de voor een arbeidersstaat opmerkelijke
conclusie dat het strijkkwartet in al die jaren
het meest gespeelde genre in de kamermuziek
was geweest.
Gevierd componist van de Sovjet-Unie
De jaren zestig en zeventig bloeien voor
Weinberg. Hij geniet tot op het laatst van zijn
vriendschap met Sjostakovitsj, componeert
vele werken en vindt er uitvoerders voor.
Vanaf 1967 begint hij zich tevens te profileren
als componist van muziektheater. In
engagement zoekt hij de grenzen van het voor
de opperste Sovjet toelaatbare met de opera
De Passagier, opgedragen aan de slachtoffers
van Auschwitz.
In de jaren tachtig trekt Weinberg zich
steeds meer terug. Hij bezoekt minder
vaak concerten en sluit zich af van de
buitenwereld. Goede vrienden zijn gestorven
of vertrokken naar het Westen. Geplaagd door
een chronische darminfectie (de ziekte van
Crohn) verslechtert zijn lichamelijke conditie.
Publiek en kritiek keren hem intussen de rug
toe in het voordeel van de jongere avantgarde.
Componisten als Alfred Schnittke en
Sofia Goebaidoelina komen boven drijven
en trekken toenemende aandacht. Oudleerlingen
van Sjostakovitsj als Levitin en
Venjamin Basner spelen nog eigen werk voor.
Desgevraagd werpt hij zo nu en dan een blik
op een hem voorgelegde partituur van een
jong componist als Aleksandr Raskatov. ‘Mijn
gezin vormt mijn belangrijkste basis’, zegt
Weinberg zelf over deze periode.
De ineenstorting van het Sovjetrijk in 1990
heeft voor Weinberg desastreuze gevolgen.
Hij verliest zijn vaste inkomen en met de
medische zorg is het slechter gesteld dan ooit.
De eerste reddende engelen van zijn oeuvre
dienen zich aan uit het Westen, waaronder
de Zweedse rechter Tommy Persson. In 1992
breekt Weinberg zijn heup door een val in huis.
Zijn tweede vrouw Olga Joelijevna verzorgt
hem op zijn sterfbed. Zesenzeventig jaar oud
overlijdt Weinberg in Moskou op 26 februari
1996.
7