2019 12 06-08 Weinberg Marathon

Toelichting
Vanaf het Vierde strijkkwartet heeft Mieczysław Weinberg het genre volledig in de
vingers. Trefzeker doorbreekt hij met ingang van het Vijfde strijkkwartet de klassieke
grenzen met vijf in plaats van drie of vier delen en geeft hij ze titels als betrof het een
reeks karakterstukken. Vrijheid lijkt troef. De swingende opening van de Humoreska
(deel 2 van kwartet vijf) is een speelse omkering van het ritme waarmee Antonín Dvorák
de zevende Humoresque van zijn pianocyclus Opus 101 begint, ongetwijfeld bekend bij
Weinberg, zelf een voortreffelijk pianist. Het Zesde strijkkwartet kreeg zes delen.
Deze drie meesterwerken zijn ontstaan in
de jaren 1945-46. De oorlog leek voorbij
maar Stalin was achterdochtiger dan
ooit. Je kunt het je bijna niet voorstellen,
maar drie jaar na de Holocaust laaide het
antisemitisme onder Stalin weer op. Het zou
vooral Weinberg treffen, gezien de hechte
banden met zijn schoonfamilie. De dag van
13 januari 1948 werd zijn schoonvader, de
theatermaker Salomon Michoëls, in de val
gelokt door de geheime dienst en vermoord.
Het was de aftrap van een hele reeks valse
beschuldigingen aan het adres van joodse
prominenten, gevolgd door arrestaties en
executies.
Terugkijkend kun je stellen dat Sovjetcomponisten
tijdens de oorlogsjaren relatief
veel vrijheid genoten. Om te beginnen
werden ze – voor de oprukkende Duitse
troepen uit – zorgvuldig in veiligheid
gebracht met transporten naar het
verre Oosten, waar Weinberg zijn grote
liefde ontmoette in Tasjkent. De stad
waar zijn dan kersverse schoonvader
hem aanmoedigde zijn Eerste symfonie
toch vooral naar Moskou op te sturen,
geadresseerd aan Sjostakovitsj. Waarop
Sjostakovitsj hem vanaf 1943 levenslang
vriendschap en collegialiteit bood in
Moskou en er een appartement voor
Weinberg wist te regelen. Daar in Moskou
vond Weinberg snel zijn draai, terwijl de
druk om toch vooral sociaal realistische
blije stukjes ter ere van vadertje Stalin
te componeren relatief laag was door
de van interne besognes afleidende
oorlogsinspanningen.
Strijkkwartet nr. 4
In smeuïge klank opent het Vierde
strijkkwartet met een verende beweging.
Het belandde in 1994-95 als eerste werk
van Weinberg op de lessenaars van het
Quatuor Danel.
Uitwaaierende stijgende en dalende loopjes
noden de primarius tot een eerste solo.
Een stuiterbeweging leidt terug naar de
waaierende loopjes en een herhaling van
de expositie. Intens en met uitschieters
in dynamiek storten de strijkers zich
eensgezind in een harmonisch avontuur.
Troefkaarten in de laatste passage zijn
solistische bijdragen van altviool en cello.
De laatste trekt al eerder in hoge positie de
aandacht. In de slotmaten kiest Weinberg
weer voor de hem zo kenmerkende
intimiteit en verstilling.
13