2019 12 06-08 Weinberg Marathon

zaterdag 7 december | 20.15 uur
toen nog maar acht had. Daarom ging ik
met mezelf de uitdaging aan om langszij te
komen en Weinberg in te halen, wat ik nu
heb gedaan.’
Sjostakovitsj vervolgt: ‘Om die prestatie te
vieren hielden we hier gisteren in goede oude
stijl een drankgelag.’ Vergelijk de opening
van het Adagio (deel drie) in Sjostakovitsj’
Tiende strijkkwartet met het een jaar eerder
gecomponeerd Negende strijkkwartet
van Weinberg en je hoort de wiegende
handreiking aan zijn vriend in een verwijzing
naar de staart van de melodie waarmee
Weinberg het Andante opent (hier eveneens
deel drie).
Fortissimo in scherp aangesneden streken,
met pittige dissonanten en maatwisselingen
stuiven de strijkers er in het opruiende
Allegro, het eerste deel, eensgezind
vandoor. Het gebeurde voor het eerst op
27 maart 1964 tijdens de première door het
Borodin Kwartet in de kleine zaal van het
Conservatorium van Moskou. Onvergetelijk
zijn de alarmerende, frenetiek herhaalde,
priemende noten met aanzet van een perfect
getimede pizzicatonoot. Binnen dit woeste
concentraat volgt Weinberg het patroon van
een klassieke sonatevorm met een expositie,
doorwerking en reprise, alle drie herhaald.
De coda bruist van lust opnieuw te willen
beginnen en wordt abrupt afgekapt.
Met de lichte in luidsterkte fraai afgewisselde
pizzicati van het Allegretto volgt zonder
onderbreking (attacca) een radicale omslag
in sfeer. Het tweede gegeven van dit in
driedelige zwier geknede scherzo is een
gracieus thema, met voor even rap op de
snaren geplaatste dempers gestreken.
Flageoletten laten deze dans in ijle hoogten
verstuiven in de slotmaten.
Het Andante heeft kenmerken van een
variatiereeks op het harmonisch fundament
van een herhaalde baslijn, oftewel een
passacaglia. Tussenspelen van wisselende
lengte doorbreken de opzet van die barokke
vorm. De spanning wordt tot een enorme
intensiteit opgevoerd en dan geleidelijk weer
tot aangrijpende verstilling afgebouwd.
In het laatste deel is het alsof Weinberg
met ironie uit een album kinderliedjes
citeert, maar dan als plaagstoot richting de
autoriteiten: ‘ha, ha, wij gaan lekker door’. Het
is wellicht dezelfde plagerig humoristische
stijl die Sjostakovitsj overnam in zijn Elfde
strijkkwartet. Een tweede passage voert naar
een stuiterende uitbarsting van vreugde,
waarin de altviool het eerste motief herhaalt.
Het motief reist door alle registers, klinkt
opnieuw in lage positie op de viool, dan weer
kort aangebonden en fluisterzacht in hoge
positie. Op spookachtig expressionisme volgt
een krachtige coda waarmee het kwartet in
optimistisch Fis-groot besluit.
Strijkkwartet nr. 10
Nu Sjostakovitsj hem voorbij was gestreefd,
was de service aan Weinberg in de
volgende game van hun kwartetcompetitie.
Het lukte hem wonderwel al enkele
maanden na de inhaalslag van Sjostakovitsj
te reageren met dit Tiende strijkkwartet.
19