NHA UITGELICHT juli 2020 / nummer 14

# 14 | Katoenfabriek De Phoenix een grote flop
Tekst: Jan Kruidhof / beeld: Noord-Hollands Archief
Katoenfabriek De Phoenix
een grote flop
Belgische textielhandelaren werden na 1830 met subsidies naar Nederland gelokt. Van
de fabrieken die zo in Haarlem terechtkwamen werd veel verwacht, maar ze waren niet
allemaal een succes. De Phoenix werd een fiasco.
De glorietijden
van vroeger nieuw
leven inblazen
Boven De Phoenix, lithografie, 1840.
Rechts Katoenfabrieken in Haarlem en
Nijverdal. 1: Haarlem, katoendrukkerij en
-ververij van Prévinaire (1834) 2: Haarlem,
katoenspinnerij De Phoenix circa 1835
3: Nijverdal, modelweverij en kettingsterkerij
der Nederlandsche Handel Maatschappij
1836. Reproducties afkomstig uit:
Gedenkboek der Nederlandsche Handel-
Maatschappij 1824-1924. De tekeningetjes
zijn uit circa 1924, naar oudere afbeeldingen.
In het project ‘De ijsberg zichtbaar
maken’ wordt computers
geleerd handschriften te lezen.
Om te oefenen in het ontcijferen
van verschillende handschriften
plukt de computer willekeurige
pagina’s uit gescande archiefstukken
van het Nationaal
Archief en het Noord-Hollands
Archief. Op één van die scans
is te zien dat de stad Haarlem
in 1834 een weiland aan het
Spaarne beschikbaar stelde aan
twee textielfabrikanten uit Gent,
om een fabriek op te zetten.
Dat is opvallend, want toen
België zich een paar jaar daarvoor
afscheidde, was Haarlem
uitgesproken negatief over de
voormalige landgenoten. Het
stadsbestuur omschreef de opstand
als een ‘trouwelooze afval
van dat wispelturig volk’. Maar
de onafhankelijkheid plaatste
het land wel voor een dilemma:
wat moest de bloeiende Belgische
textielindustrie vervangen?
Die vormde immers de basis
voor ons handelsverkeer met de
kolonie Nederlands-Indië, het
huidige Indonesië.
Oplossing
Haarlem mocht zich eeuwenlang
een belangrijke textielstad
noemen, maar dat was inmiddels
lang en breed vergane
glorie. ‘Haarlem was een schim
bij wat de stad vroeger had betekend,’
schreef historicus Frans
Messing in zijn proefschrift
over de sociaale-conomische
geschiedenis van de stad.
Zonder Belgen zou het toch wel
erg lastig worden, besefte ook
koning Willem I. Hij steunde een
plan om Belgische en Engelse
textielfabrikanten naar ons land
te lokken met subsidies en garanties. Dit plan werd
gepresenteerd als een oplossing voor alle problemen:
het pauperisme– de armoede in Nederland–
zou bestreden worden én de schatkist werd
gespekt. Vanuit Nederland zou textiel makkelijk
geëxporteerd kunnen worden naar Indië, terwijl
concurrenten uit andere landen daar hoge invoertarieven
moesten betalen.
Belgische fabrikanten waren wel te porren voor
een verhuizing, aangezien na 1830 het fundament
onder hun bedrijven – de afzet naar Indië – was
weggeslagen. Haarlemmers hoopten dat deze
fabrieken de glorietijden van vroeger nieuw leven
zouden inblazen en de textielindustrie zouden
16
17