Snoezelen met jonge kinderen - hjk

Sociaal-emotionele ontwikkeling
Snoezelen
met jonge kinderen
Marleen Baeten en Karien Baeten Snoezelen is afkomstig uit de Verenigde
Staten (pioniers: C.B. Cleland en C.M. Clark)
Het woord ‘snoezelen’ doet
wellicht denken aan snoezelruimtes
zoals die gebruikt
worden binnen de zorg voor
verstandelijk gehandicapten
en voor (demente) verpleeghuisbewoners.
Snoezelen is
echter ook heel geschikt voor
(jonge) kinderen.
Door kleuters zintuiglijke
ervaringen bewust te laten
beleven, wordt hun referentiekader
groter.
waar in de jaren zestig van de vorige eeuw
sensorial cafetarias werden ingericht voor mensen
met een verstandelijke handicap. Dit zijn
ruimtes waar de zintuigen op een selectieve
manier worden gestimuleerd. In Nederland
werden vanaf de jaren zeventig activiteiten
aangeboden die bij de belevingswereld van de
cliënt aansluiten. De woorden ‘snuffelen’ en
‘doezelen’ werden hierbij gecombineerd tot
‘snoezelen’ (www.jeugdtip.be).
Wat is snoezelen?
Snuffelen verwijst naar primaire activering,
en is vooral gericht op basale zintuiglijke
waarnemingen als beleving van licht (zien),
geluid (horen), geur (ruiken), smaak (proeven)
en alles wat tastbaar is (voelen). Het is een
actief gebeuren met een verkennend karakter.
Het trefwoord hierbij is verwondering.
Annette van Beek
Doezelen staat voor overgave aan een warm
en behaaglijk gevoel van rust en ontspannen
zijn. Hierbij is het trefwoord veiligheid.
Snoezelen is het aanbieden van rustgevende
activiteiten in een sfeervolle omgeving,
waarbij personen kunnen genieten van allerlei
sensorische waarnemingen. De omgeving nodigt
uit tot ontdekking en verwondering. Wie
snoezelt moet niets, maar kan en mag ingaan
op de uitdagende experimenteerkansen.
De doelstellingen van snoezelen staan als volgt
op internet (www.jeugdtip.be) omschreven:
• Ontdekken in eigen tempo: vanuit
respect de persoon begeleiden om hem
uit zichzelf tot spel te laten komen in de
eigen zintuiglijke ervaring. Je mag de
snoezelmaterialen wel aanbieden, maar niet
opdringen. De persoon wordt gevolgd in zijn
ontdekking door observatie, stimulatie en
bevestiging.
De wereld van het jonge kind | februari 2008 173

• Leren genieten: het algemene doel bij
snoezelen is het zich prettig laten voelen
door het scheppen van een situatie waarin
personen uit zichzelf tot een vorm van
activiteit kunnen komen, hoewel passief
genieten ook kan.
• Rust geven: primair wordt snoezelen
gezien als ontspanning, in de zin van een
rustgevend element.
• Bevorderen van contact: snoezelen is
geen doel op zich, maar een middel om te
ontmoeten. Door het snoezelen ervaar je
een groter zelfbewustzijn, waardoor je beter
kunt omgaan met eigen gevoelens en ervaringen.
Hierdoor ben je in staat bewuster
om te gaan met anderen.
• Snoezelen is voor iedereen: snoezelen
is overal mogelijk en niet beperkt tot een
professionele snoezelruimte, het kan ook
tijdens de dagelijkse bezigheden.
Het belang voor (jonge)
kinderen
Primaire doelstelling in het onderwijs is kinderen
vooruit helpen in hun ontwikkeling. Voor
een goede ontwikkeling zijn het welbevinden
van kinderen en de betrokkenheid essentieel
(Laevers, 1992; Caminada, 1996).
Welbevinden bij kinderen is te herkennen aan
de manier waarop ze zich gedragen en spelen:
spontaan en openstaand voor de omgeving en
de mensen om hen heen, vol zelfvertrouwen,
explorerend, ondernemend en met plezier.
Er is sprake van betrokkenheid als activiteiten
aansluiten bij de exploratiedrang en het
behoeftepatroon van kinderen, met andere
woorden: als activiteiten betekenisvol zijn en
daardoor leiden tot fundamenteel leren. Concentratie,
energie, creativiteit, nauwkeurigheid
en houding zijn belangrijke signalen voor de
mate waarin een kind betrokken is. Als onderbouwleerkracht
weet je dat jonge kinderen
zintuiglijk zijn ingesteld en leren door directe,
concrete ervaringen. Juist tijdens tactiele
activiteiten zie je dat kinderen zichzelf soms
verliezen in het materiaal en hierin helemaal
kunnen opgaan. Dan merk je hoe kinderen
ervan genieten en zelfs behoefte hebben aan
zintuiglijke prikkels.
Een drietal voorbeelden uit de praktijk.
174 De wereld van het jonge kind | februari 2008
Paul
Paul maakt met verdunde plakkaatverf golven op
een groot verfpapier. Terwijl de leerkracht haar
ronde maakt langs de andere kinderen, raakt de
opdracht bij Paul op de achtergrond. Als de juf
bij hem terugkomt, heeft hij beide onderarmen
volledig ingesmeerd met verf en wrijft hij zijn
armen steeds heen en weer. Hij geniet zichtbaar
van het gevoel dat dit bij hem oproept.
Anouk
Anouk speelt tijdens het buitenspel met de modder
die ontstaan is na een fikse regenbui. Keer
op keer neemt ze een handvol en laat dit tussen
haar vingers doorsijpelen. Ze gaat volledig op in
deze activiteit.
Jeffrey
Jeffrey krijgt zijn eerste plaklesje. De leerkracht
Catchlight
laat zien dat je een plakfiguurtje insmeert met
plaksel waarna je het op een vel papier plakt.
Nadat hij deze handeling een aantal keren zelf
heeft uitgevoerd, mag hij de opdracht zelfstandig
afmaken. Wanneer de juf na een aantal minuten
weer bij hem komt kijken, heeft hij het hele vel
ingesmeerd met plaksel en laat hij zijn handen
met grote bewegingen door de plak glijden.
De leerkracht onderkent de behoefte om
materialen op een eigen manier te verkennen.
Tegelijkertijd geeft ze Paul, Anouk en Jeffrey
tijdens dit sensopathisch spel de ruimte om
zich over te geven aan snoezelmomenten die
opgeroepen worden door het materiaal. Ze
laat haar eigen doelstellingen daarom op dat
moment los. Op een later tijdstip kan ze terugkomen
op de beleving van de kinderen.
lees verder op pagina 179 ➞

Door inleving in hun wereld voelen kinderen zich begrepen
en aanvaard. Daarnaast zie je ook kinderen die op andere
wijze in zichzelf gekeerd raken, bijvoorbeeld door te dagdromen
of door met hun duim in hun mond in een hoekje
te gaan zitten met hun knuffel. Hiermee creëren ze een
gevoel van rust en veiligheid voor zichzelf.
Zoals gezegd, heeft snoezelen tot doel om het welbevinden,
het sociaal contact en de eigenwaarde te bevorderen
(Van Weert, 2005). Bovendien is het in onze huidige
gejaagde samenleving niet altijd vanzelfsprekend om te
ontspannen door ‘gewoon’ te genieten.
Behalve dat je als leerkracht erkent en toestaat dat kinderen
zichzelf tijdens bepaalde bezigheden ‘terugtrekken’
door zich te ‘verliezen’ in plezierige zintuiglijke prikkels,
kun je kinderen ook de mogelijkheid bieden om zelf
bewust te kiezen voor een rustmoment, een zogenaamd
snoezelmoment.
Een snoezelruimte
In de onderbouw kun je een aparte snoezelruimte inrichten,
als hoek in het klaslokaal, maar liever nog als aparte
ruimte in de school.
In een snoezelruimte genieten kinderen op een veilige
en rustige manier van verschillende zintuiglijke prikkels.
De ruimte is zodanig ingericht dat kinderen en ook de
leerkracht er lekker kunnen zitten of liggen, op en tegen
(grote) kussens, in een luie stoel of op een zachte bank.
Er heerst een rustige sfeer, die wordt bereikt met lichteffecten,
kleuren en zachte muziek. Belangrijk is dat het
niet onrustig en chaotisch wordt door een te groot aantal
kinderen. De aanwezige materialen doen een beroep
op het ruiken, proeven, kijken, voelen en horen (Verdult,
1997):
• Zien: lampen met verschillende lichteffecten, spiegels,
glinsterende en gekleurde voorwerpen, gedrapeerde
stoffen.
• Horen: rustgevende muziek, muziek met natuurgeluiden,
zacht klinkende instrumenten om te bespelen.
• Tasten – voelen: voeldozen, voelmuren met harde en
zachte materialen, voelkussens, knuffels, poppen, sop,
zand, scheerschuim, tapijten.
• Ruiken: etherische olie in geurverspreider, geurzakjes,
parfums, bloemen, fruit.
• Proeven (zoet, zuur, zout, hard, zacht): koekjes, verschillende
soorten drankjes, snoepgoed, kruiden.
Snoezelkoffer
Soms is het niet mogelijk in school een permanente plek
in te ruimen voor een snoezelruimte. Een alternatief is dan
een snoezelkoffer maken. In deze koffer zitten materialen
die uitnodigen tot snoezelen. Je kunt hierbij denken aan
Catchlight
een lichtslang, discobol, muziekinstrumentjes, stressballetjes met verschillende
texturen, zakjes klei, zand, vloeibare zeep, ruikkokertjes en bakjes met etenswaren
om te proeven.
Snoezelvoorwerpen
Tijdens activiteiten maak of zoek je met de kinderen snoezelvoorwerpen, bijvoorbeeld
dennenappels rapen (voelen), bloemen plukken (zien en ruiken), geluidsmaterialen
knutselen (horen) en smaakproefjes samenstellen (proeven).
In het praktische katern Spelendleren bij dit artikel staan allerlei voorbeelden van
snoezelvoorwerpen.
Marleen Baeten is orthopedagoog; Karien Baeten is leerkracht van
groep 1/2 aan basisschool Het Spectrum te Delfgauw.
Literatuur
Caminada, G., Y. Leenders (1996), Buitenspel in het zonnetje. De ontwikkelingswaarde
van buitenspel voor jonge kinderen. CPS, Hoevelaken.
Laevers, F., P. van Sanden (1992), Werkboek voor een ervaringsgerichte kleuterklaspraktijk:
deel 1 – De eerste stappen. Projectgroep Ervaringsgericht Onderwijs, Leuven.
Thomassen, H., I. Wakkers (1999), Snoezelen in de kinderopvang. Intro, Baarn.
Verdult, R. (1997), Contact in nabijheid. Snoezelen met ernstig demente mensen.
Acco, Leuven, Amersfoort.
Weert, J. van, J. Peter, B. Janssen, F. Vruggink, S. van Dulmen (2005), Snoezelen in de
zorg. Handboek voor de praktijk. Nivel, Utrecht.
www.jeugdtip.be/projecten
De wereld van het jonge kind | februari 2008 179