Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NUMMER 35 • LENTE 2021 | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
new
FINANCIAL
MAGAZINE
GELD EN DIENSTVERLENING, ZO KAN HET OOK!
ACTIVATORS
BRANDSTOF VOOR NU
ACADEMY
CHANGE THE GAME
INDRA FRISHERT
BLIJF ALTIJD JEZELF
THERA VAN OSCH
NIEUW ECONOMISCH MODEL
BJÖRN IHLER
NOOIT MEER UTØYA
JAC HIELEMA
DE TEMPELECONOMIE
FEMKE DE JONG
DE GOUDEN REGEL
MINKE HOEKSTRA
HET GROTE(RE) PLAN
THEMA
Nieuwe
economie
JACK COX • KIM CRAMER • FLORIS KLEEMANS • ALEXANDER KOENE • IVO VALKENBURG • CAROLIEN WEGENER
New Financial Forum
Samen bouwen aan
een nieuwe economie
Doel
Vanuit een breed (inter)nationale netwerk van professionals
‘brandstof’ leveren aan mensen, bedrijven en organisaties
om van betekenis te zijn. Kernwaarden: duurzaam,
verantwoord, menselijk.
Visie
Een betekenisvolle bijdrage leveren aan een duurzame,
sociale en inclusieve nieuwe economie, dienstbaar aan de
samenleving.
Ambitie
Met een groot (inter)nationaal professioneel en veelzijdig
netwerk ondersteuning en begeleiding bieden bij onder meer
ondernemerschap, leiderschap, organisatiestructuur, waardering
en financiën. Daarnaast bedrijven en mensen inspireren
om (vervolg)stappen te maken in de nieuwe economie.
What’s in it for us
Wie deelneemt aan het Forum kan ideeën lanceren en
toetsen, kennis en inspiratie opdoen en leren van anderen.
Door samen te bouwen aan een nieuwe economie dragen
we bij aan een gezonde samenleving voor onszelf en
toekomstige generaties. Dit kan alleen met jouw hulp.
Bouw mee aan onze nieuwe economie.
De stichting New Financial Forum is
een initiatief van Willem Vreeswijk (tevens
hoofdredacteur VVP). Samen met
Ivo Valkenburg (New Financial Activators)
en Diana Zandbergen (New Financial
Academy) geeft hij uitvoering aan
de doelstellingen van de stichting. Bestuurders
van de stichting zijn: voorzitter
Indra Frishert (Dazure) Faisal Setoe
(HDI Global Specialty) en Boudewijn van
Uden (a.s.r.). De Raad van Toezicht bestaat
uit: Amba Zeggen (Risk & Governance),
Robin van Beem (Polis Advocaten)
en Douwe Dijkstra.
Aegon, Allianz, a.s.r., Dazure, De Goudse,
HDI Global Specialty, Lindenhaeghe,
Nationale Waarborg, Turien & Co.,
Univé en Yellowtail zijn partners van de
stichting New Financial Forum. Dankzij
hun support komt de missie van de
stichting een stuk dichterbij: een nieuwe
economie, dienstbaar aan de samenleving.
Bouw mee aan een nieuwe economie en meld je aan
www.newfinancialforum.nl
NIEUWE VOORWOORD
ECONOMIE
Welkom aan boord!
De urgentie om samen te bouwen aan een nieuwe
economie die de samenleving dient, is groter dan
ooit. De stichting New Financial Forum heeft alles
in huis om hier een bijdrage aan te kunnen leveren.
Daarom gooien we het roer om.
Het New Financial Forum heeft de afgelopen
tien jaar samen met alle ambassadeurs en partners hard gewerkt
aan het bevorderen van een nieuwe ethiek in de financiële
dienstverlening. Het Forum heeft een bescheiden doch
wezenlijke bijdrage geleverd aan de cultuurverandering binnen
deze sector. Daar mogen we trots op zijn. Vanaf 2021 willen
we niet alleen meer naar binnen kijken, maar gaan we
ons gezamenlijke netwerk ook inzetten om mensen, bedrijven,
en organisaties buiten de financiële sector te helpen om
(verdere) stappen te zetten in de nieuwe economie.
Als nieuwe onderdelen van het bestaande Forum voegen
we de New Financial Activators en de New Financial Academy
toe. We blijven inspireren om de nieuwe economie te omarmen.
Dit doen we zoals je van ons gewend bent met nieuwsbrieven,
magazines, learning journeys, (online)events, filmvertoningen
en best practices. Met de New Financial Activators
gaan we mensen en organisaties vanuit de kracht van
ons netwerk actief ondersteunen in die nieuwe
economie. En vanuit de New Financial
Academy bieden we een leeromgeving aan
waarin zelfontwikkeling centraal staat, passend
bij een nieuwe economie. Wegbereiders
en aanspreekpunten zijn respectievelijk Ivo
Valkenburg en Diana Zandbergen. Welkom
aan boord!
De redenen om de activiteiten van het
Forum uit te breiden, mogen duidelijk zijn.
Anno 2021 kan worden gesteld dat de wereld
“ALLES IN HUIS OM
EEN BIJDRAGE TE
LEVEREN AAN DE
NIEUWE ECONOMIE”
er anders uitziet en dat de rol van de financiële sector aan het
veranderen is. Mede dankzij de coronacrisis worden we met
de neus op de feiten gedrukt. Aan de ene kant wordt alleen
maar duidelijker dat we gezamenlijk een uitdaging hebben
om prangende problemen op te lossen (klimaat, vluchtelingen,
ongelijkheid, racisme, uitsluiting, uitbuiting, armoede).
Aan de andere kant wordt helder waar we echt behoefte aan
hebben (geborgenheid, liefde, frisse lucht, erkenning, veiligheid,
zorgen voor elkaar, eerlijkheid en authenticiteit). De coronaperiode
heeft ons wakker geschud. Nu is het tijd om door
te pakken, tot daden te komen.
Niet eerder zijn er vanuit alle lagen van organisaties én
vanuit de samenleving zoveel signalen van bezorgdheid opgevangen
en niet eerder was de roep zo luid om gezamenlijk tot
een duurzame, sociale en inclusieve samenleving te komen.
Het New Financial Forum heeft letterlijk alles in huis om hier
een bijdrage aan te leveren.
De timing is perfect. De urgentie is groter dan ooit, na tien
jaar New Financial Forum is het tijd voor een nieuw hoofdstuk
waarin we samen vanuit ons krachtige netwerk actief
gaan bouwen aan de nieuwe economie. Dit themanummer
over ‘De nieuwe economie’ vormt dan ook het perfecte startpunt
van onze nieuwe activiteiten. Samen zetten
we koers richting een nieuwe economie.
Wij zijn er klaar voor. Kom je aan boord?
In deze editie leest u alles over de nieuwe
activiteiten van het New Financial Forum.
Daarnaast bieden we volop inspiratie, kennis
inzichten over die nieuwe economie.
Veel inspiratie en leesplezier! n
WILLEM VREESWIJK
willem@newfinancialforum.nl
LENTE 2021 NFM | 3
COLOFON
NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM
VOOR DE NIEUWE FINANCIËLE WERELD
Een initiatief van Willem Vreeswijk
Nummer 35 van het New Financial Magazine
verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.
UITGEVER/HOOFDREDACTEUR
Willem Vreeswijk 06 10630149,
willem@newfinancialforum.nl
EINDREDACTEUR
Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu
MEDEWERKERS
Jack Cox, Kim Cramer, Jac Hielema, Minke
Hoekstra, Femke de Jong, Floris Kleemans,
Alexander Koene, Thera van Osch, Ivo
Valkenburg, Diana Zandbergen
INDRA FRISHERT WEES
ALTIJD JEZELF
12 18
THERA VAN OSCH NIEUW
ECONOMISCH MODEL
FOTOGRAFIE
Peter Beemsterboer, Lopke Fotografie, Sanne
Schouwink, Paal Sørensen, Jonatan Svensson
Glad, John de Vilder
UITGAVE VAN
Stichting New Financial Forum,
Wapendragervlinder 29, 3544 DL Utrecht
BASISIONTWERP EN VORMGEVING
Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl
ABONNEMENTEN
Een jaarabonnement (vier nummers) op het
New Financial Magazine kost € 44,95, excl
btw. Bedrijfsabonnementen op aanvraag:
willem@willemvreeswijk.com.
REPRODUCTIE
Overname van artikelen, tekeningen, foto’s
e.d. is slechts mogelijk na schriftelijke
toestemming van de Stichting New Financial
Forum
27 34
FLORIS KLEEMANS OUT OF DEBT BJØRN IHLER NOOIT
MEER UTØYA
REALISATIE
Edicola Publishing bv
Postbus 2013, 7420 AA Deventer
info@edicola.nl / www.edicola.nl
COÖRDINATIE
Jolanda Leemhuis
DRUKWERK
Veldhuis Media, Raalte
46 51
KIM CRAMER MERKEN DIE WERKEN CAROLIEN WEGENER BEWUSTE
ECONOMIE
4 | NFM LENTE 2021
INHOUD
THEMA NIEUWE ECONOMIE
NEW FINANCIAL FORUM
6 New Financial Forum | Van inspiratie naar actie, Willem
Vreeswijk
22
JAC HIELEMA NIEUWE ECONOMIE
8 New Financial Activators | Mensen en mogelijkheden
verbinden, Ivo Valkenburg
10 New Financial Academy | Wat is je bedoeling?, Diana
Zandbergen
INTERVIEW
12 Wees jezelf in alles wat je doet | Aan de keukentafel van
Indra Frishert (Dazure)
34 Écht luisteren om nieuwe Utøya’s te voorkomen |
Bjørn Ihler (Khalifa Ihler Instituut)
41
FEMKE DE JONG DE GOUDEN
REGEL
ESSAY
18 Nieuw economisch model voor onze toekomst | Thera
van Osch (OQ Consulting)
27 How to get…. out of debt | Floris Kleemans (1Community)
41 Gouden regel voor een nieuwe economie |
Femke de Jong
46 Merken die werken aan de economie van de 21 e eeuw |
Kim Cramer en Alexander Koene (BR-ND People)
51 Samen werken aan een bewuste economie | Carolien
Wegener (Wire Group)
55 Het grote(re) plan | advocaat Minke Hoekstra
55
MINKE HOEKSTRA HET GROTE(RE)
PLAN
COLUMN
22 Nieuwe Economie | Jac Hielema (Economy Transformers)
33 Ecologisch Inkomen | Jack Cox (Econsenso)
LENTE 2021 NFM | 5
NEW FINANCIAL FORUM
SATISH KUMAR:
“TERUG NAAR EEN
ECHTE ECONOMIE.”
Van inspiratie
naar actie
De urgentie om samen te bouwen
aan een nieuwe economie
die de samenleving dient,
is groter dan ooit. Tijd voor de
stichting New Financial Forum
om het roer om te gooien en
concreet die nieuwe economie
te helpen bouwen. Van inspiratie
naar actie!
TEKST WILLEM VREESWIJK
Het New Financial Forum
ging in 2010 van start met
een grootschalig event in
Den Haag. Sprekers waren
toen Satish Kumar en Mark
Anielski, twee bijzondere en
wereldberoemde mensen met een missie
om de wereld samen met anderen
elke dag een beetje mooier te maken.
Kumar, oprichter van het vermaarde
Schumacher College: “We dienen
onze houding ten aanzien van de natuur
veranderen, van het toe-eigenen
van de natuur naar een relatie met de
natuur. We zijn pelgrims op deze aarde,
geen toeristen. Als je reist door het
landschap van verlangens, ben je een
toerist. Als je reist door het landschap
van de liefde, ben je een pelgrim.”
Econoom Anielski, grondlegger van
de welzijnseconomie en auteur van de
bestseller Economics of Happiness: Building
Genuine Wealth: “Ik geloof dat de
meeste mensen ernaar streven een leven
te leiden dat hen vreugde schenkt;
een leven vol welzijn. Ik heb een economische
ontwikkelingsagenda en praktische
hulpmiddelen ontwikkeld om
een kader voor leven en werk te creëren
dat begint met menselijke ervaring en
waarnemingswelzijn, en waarbij welzijn
centraal staat in elke beslissing en
elke cultuur.”
Deze twee visies vormden in 2010
het fundament onder het New Financial
Forum.
Eind 2014 werd het New Financial
Forum een stichting en deze nieuwe
stap werd gevierd met de vertoning van
de indrukwekkende film The Power of
the Heart van Baptiste de Pape. Er was
veel support en bijval vanuit de financiële
sector. Nagenoeg iedereen was ervan
doordrongen dat een cultuurverandering
binnen de financiële sector
noodzaak was. De financiële sector is
de bloedsomloop van de samenleving.
Als financiële sector hebben we de taak
om die bloedsomloop gezond te maken
én te houden.
De stichting pakte haar rol voortvarend
op. Het inspireerde met magazines,
nieuwsbrieven, learning journeys,
6 | NFM LENTE 2021
NEW FINANCIAL FORUM
gastcolleges, events, workshops en dialoogsessies.
Na ruim zes jaar kan worden
gesteld dat de stichting New Financial
Forum een bescheiden doch wezenlijke
bijdrage heeft geleverd aan de
cultuurverandering binnen de financiële
sector. So far so good.
CHANGE
Anno 2021 ziet de wereld er anders uit
en is als gevolg daarvan de rol van de
financiële sector ook aan het veranderen.
Mede dankzij de coronacrisis worden
we met de neus op de feiten gedrukt.
Aan de ene kant wordt alleen
maar duidelijker dat we gezamenlijk
een uitdaging hebben om prangende
problemen op te lossen (klimaat, vluchtelingen,
ongelijkheid, racisme, uitsluiting,
uitbuiting, armoede). Aan de andere
kant wordt helder waar we echt
behoefte aan hebben (geborgenheid,
liefde, frisse lucht, erkenning, veiligheid,
zorgen voor elkaar, eerlijkheid en
authenticiteit). De coronaperiode heeft
ons wakker geschud. Nu is het tijd om
door te pakken, tot daden te komen.
De meeste bedrijven – van mkb’ers tot
beursgenoteerde ondernemingen – willen
ook daadwerkelijk stappen zetten.
Bovendien durven ze tegenwoordig ook
hardop uit te spreken dat ze soms niet
weten hoe. Niet eerder zijn er vanuit
alle lagen van organisaties en vanuit
de samenleving zoveel signalen van bezorgdheid
opgevangen en niet eerder
was de roep zo luid om gezamenlijk tot
een duurzame, sociale en inclusieve samenleving
te komen.
De tijd is nu! Dat geldt ook voor de
stichting New Financal Forum. Diana
Zandbergen, Ivo Valkenburg en ondergetekende
hebben de handen ineengeslagen
om samen met u tot actie over
te gaan. Uiteraard blijven we doen waar
we goed in zijn: inspireren, de dialoog
zoeken en best practices bieden die laten
zien dat het heel goed anders kan.
En vanuit de kernwaarden samen, duurzaam,
menselijk, vertrouwen en onafhankelijk
gaan we dat ook doen. De stichting
beschikt over een geweldig (internationaal)
netwerk van frisdoeners en dwarsdenkers.
De kracht van dit netwerk van
professionals gaan we bundelen in de
New Financial Academy (Diana Zandbergen)
en de New Financial Activators
(Ivo Valkenburg). Vanuit ons netwerk
gaan we bedrijven, organisaties en personen
actief helpen om een samenleving
te creëren die goed is voor mens,
dier en planeet. Samen met u.
We keren terug naar 2010. Op het
event bij de start van het New Financial
Forum zei Mark Anielski: “Onze kwaliteit
van leven zou ongelofelijk anders
zijn als we onze economische beslissingen
zouden baseren op de waarden van
het leven in plaats van puur op financiële
waarden.”
Satish Kumar zei diezelfde dag:
”Geld, kapitaal en economie zijn instrumenten
die voor het welzijn en het
geluk van de mensen en de natuur dienen
te zorgen. Als wij deze orde weer
herstellen en onze prioriteiten terugbrengen
in de juiste volgorde, hebben
we weer een echte ‘economie’, een zinvol
management van de wereld.”
We zijn ruim tien jaar verder. Als
New Financial Forum willen we hier
met het Forum, de Academy en de Activators
concreet invulling aangeven. De
tijd is rijp. Doe je mee? n
Meer informatie in de artikelen op de volgende
pagina’s en/of op onze sites:
www.newfinancialforum.nl
www.newfinancialforum.nl/academy
www.newfinancialactivators.org
MARK ANIELSKI:
“BASEER ECONOMISCHE
BESLISSINGEN OP DE
WAARDEN VAN HET LEVEN.”
LENTE 2021 NFM | 7
NEW FINANCIAL ACTIVATORS
“Het is alleen de mens die
moet betalen om op deze
planeet te wonen. Elke
andere levensvorm leeft
hier volkomen vrij.”
Beeld Jaap Hiddinga.
Mensen en mogelijkheden
verbinden
“Hoe maken we van de Stichting
New Financial Forum (NFF)
een nog krachtiger beweging
van mensen en organisaties die
gezamenlijk bouwen aan meer
menselijkheid, duurzaamheid
en betekenis?” Hierover gingen
we in gesprek met dr. Jaap
Hiddinga, die kwantumfysica
en scheikunde studeerde en
met de oprichting en succesvolle
verkoop van zes bedrijven,
waaronder een brouwerij en een
ingenieursbureau met 149 medewerkers,
het ondernemersbloed
voluit door zijn aderen
voelt stromen.
TEKST IVO VALKENBURG
Corona heeft ervoor gezorgd
dat zelfs de meest geharde
ceo’s, die alleen voor winst
gaan, het nu moeilijk hebben
en overdenken hoe we vanuit
deze maatschappelijke crisis
op wereldformaat weer verder kunnen,
zegt Hiddinga. “Ook voor reeds lang
gevestigde bedrijven en organisaties
wordt het steeds lastiger om het hoofd
boven water te houden. Nieuwe
ideeën, projecten, producten en mogelijkheden
vragen om ruimte die er beperkt
lijkt te zijn. De financieel-economische
toestand en de grootste uitdagingen
van deze tijd bij elkaar vragen
om drastische aanpassingen van het tot
nu toe gevoerde beleid. Denk bijvoorbeeld
aan oplossingen buiten de gebaande
paden, een andere manier van
werken, nieuwe business- en verdienmodellen,
andere vormen van menselijke
verbinding etc. Niet eerder worden
er vanuit alle lagen in organisaties zoveel
signalen van bezorgdheid opgevangen.
Het onvervuld potentieel van het
NFF-netwerk is om andere bedrijven en
organisaties actief te gaan helpen en te
begeleiden bij het verkennen, ontwikkelen
en toepassen van nieuwe mogelijkheden.”
VAN PRATEN NAAR DOEN!
“Het financieel-economische systeem is
allesbehalve zaligmakend. Neem alleen
al het uitgangspunt dat de mens moet
betalen om op deze planeet te kunnen
wonen. Elke andere levensvorm leeft
hier volkomen vrij. Heel bijzonder eigenlijk,
maar we hebben er wel mee om
te gaan. Veel mensen ervaren het leven
meer als een nachtmerrie dan een fijne
droom. Ik zie heel veel vraag naar een
betrouwbare, ethische dienstverlening
8 | NFM LENTE 2021
NEW FINANCIAL ACTIVATORS
voor mensen die het moeilijk hebben
of juist oplossingen aandragen die nog
weinig maatschappelijk gehoor krijgen.
Als we voorbij de illusie van geld
kijken, dan staat geld eigenlijk in essentie
voor een stukje ‘energie’. Datgene
wat het NFF met haar netwerk heel
goed zou kunnen doen is om mensen
op een ander spoor te helpen. Vanuit
het netwerk van het NFF kun je ‘brandstof’
leveren aan mensen, bedrijven en
organisaties die hen financieel-economisch
vooruithelpt om van betekenis
te zijn in een nieuwe economie. Die
‘brandstof’ of energie bestaat uit het
toegankelijk maken en overdragen van
haar kennis, ervaring en financiën vanuit
het brede (inter)nationale netwerk
van experts op alle gebieden van de economie.”
PRAKTIJKVOORBEELDEN
“Achter de schermen, heel low profile,
ben ik sinds september 2020 met Ivo
Valkenburg van start gegaan om met
behulp van het NFF-netwerk mensen
en ondernemers, van klein tot groot,
te helpen bij het realiseren van innovatieve
en duurzame ideeën, het oplossen
van problemen en het vinden van
alternatieve financieringsbronnen. Het
is best bijzonder om te zien wat er mogelijk
is met een relatief klein netwerk
van toegewijde mensen die elkaar willen
helpen. We hebben al zeker vijfentwintig
mensen een persoonlijk consult
kunnen geven waarin helder naar
voren komt waartoe ze hier op aarde
zijn. We zijn daarbij meestal ook in
staat geweest om mensen met andere
mensen te verbinden waardoor er
voor alle betrokkenen relatief snel een
Financieringsgereed maken van
innovatieve ideeën, bijvoorbeeld
planten die licht genereren.
“ENERGIE GEVEN AAN
MENSEN, BEDRIJVEN EN
ORGANISATIES DIE HEN
FINANCIEEL-ECONOMISCH
VOORUITHELPT”
nieuw hoofdstuk kon worden geopend.
Eigenlijk is er altijd wel een goede doorgang
te vinden vanuit welke situatie
dan ook.”
BEN JIJ AL EEN NEW FINANCIAL ACTIVATOR?
Sta jij ervoor open om vanuit oprechte betrokkenheid voor je medemens, je
wijsheid, professionele kennis en ervaring te delen om ondernemende mensen,
bedrijven en maatschappelijke initiatieven krachtig vooruit te helpen?
Wil je gezamenlijk bouwen aan een nieuwe economie? Of heb je zelf behoefte
aan een consult over je eigen rol en betekenis? Neem dan een kijkje op
nl.newfinancialactivators.org en/of neem contact op met Ivo Valkenburg –
ivo@ivovalkenburg.nl (06-25110037)
“Voor een kleinschalige zorginstelling
gaan we op zoek naar ethische investeerders
nadat de zorgverzekeraar om
twijfelachtige redenen de zorgverleningsovereenkomst
heeft opgezegd. We
willen op korte termijn gaan bijdragen
aan het financieringsgereed maken van
innovatieve ideeën, zoals bijvoorbeeld
op het gebied van plantenenergie, klimaatadaptieve
beplanting en het zuiveren
van industriële verfproducten.
Ook zijn we aan de slag om noodlijdende
ondernemers, van de winkel om de
hoek tot grote ondernemingen, te helpen
overleven in een nieuwe realiteit
en met nieuwe regels. Het zijn slechts
een handjevol praktijkvoorbeelden. We
hanteren laagdrempelige tarieven om
het toegankelijk te maken. Een investering
door de betrokkene ervaren we
echter altijd als belangrijk om waarlijk
commitment te krijgen. 10% daarvan
gaat naar het NFF om het netwerk
te kunnen blijven verbinden en onderhouden.
Nu zou het mooi zijn als steeds
meer professionals uit het NFF-netwerk
ervoor open staan om iets voor een ander
te willen betekenen vanuit de eigen
kennis, ervaring en mogelijkheden”, aldus
Hiddinga. n
LENTE 2021 NFM | 9
NEW FINANCIAL ACADEMY
Op zoek naar je essentie.
Foto: Peter Beemsterboer
Wat is je bedoeling?
Tijdens een boswandeling in het Bergse Bos bij Rotterdam spreek ik
Peter Paul Leutscher van de RedZebraGroup. Samen met zijn partners
zet hij zich in om mensen en organisaties te begeleiden op het
gebied van purpose, leiderschap en performance. Vanuit deze rol
draagt hij ook bij aan het programma Purposeful Personal Leadership
Journey als onderdeel van de New Financial Academy. Tijdens
de wandeling spreken we over het belang van de New Financial
Academy en de hamvraag: wat is je bedoeling?
TEKST DIANA ZANDBERGEN
en in het onderwijs. Hoe heeft dit kunnen
gebeuren? Met elkaar hebben we
een wereld gecreëerd die we ons simpelweg
niet toewensen. Niet de mens
staat centraal, maar systemen die ons
de adem benemen. Vervolgens proberen
we het vanuit crisismanagement
weer recht te breien, maar alle weeffouten
worden er niet uitgehaald. Het worden
er juist meer en iedere dag worden
we hiermee geconfronteerd. We zijn de
verbinding met het leven kwijt.”
We starten ons gesprek
met, hoe kan het ook
anders, de huidige crisis.
“Vanuit een helikopterview
zie je hoe
het overal knarst en
schuurt”, zegt Peter Paul. “Er is al lange
tijd sprake van een systeemcrisis, maar
deze coronatijd heeft dit nog duidelijker
gemaakt. Het vindt op alle niveaus
plaats en in alle sectoren: in de financiële
wereld, bij de overheid, in de zorg
ROOTS
Voorbeelden genoeg. Iedereen kent ze.
Neem bijvoorbeeld de Rabobank met
haar coöperatieve wortels. Het is nog
niet eens zo heel lang geleden dat banken
onderdeel van de samenleving wa-
10 | NFM LENTE 2021
NEW FINANCIAL ACADEMY
ren. De bankdirecteur kende zijn klanten
en kwam ze ook op straat tegen.
De medewerkers wisten wie Jantje en
Rietje waren. De bank kende de drijfveren
en de zorgen van de klant. Het
klantbelang was het primaire doel,
niet de winst. Dat volgde als je je werk
goed voor de klant had gedaan. Pas later
werd geld verdienen het hoogste
doel. De verbinding met de klant raakte
zoek. Het ging alleen nog om zoveel
mogelijk producten te verkopen en om
een zo hoog mogelijke aandeelhouderswaarde
te creëren tegen zo weinig mogelijk
kosten. De kernwaarden vertrouwen
en ondersteunen veranderden in
angst en wantrouwen, met regels, procedures,
protocollen tot gevolg. Terwijl
ziekenhuizen failliet gingen en enorme
bezuinigingen in de zorg doorgevoerd
werden, worden banken overeind gehouden,
omdat ze ‘too big to fail’ zouden
zijn voor onze economie. De roep
vanuit de samenleving om echte verandering
is nooit zo groot geweest.
Hoe komen we weer tot de kern
en gaan we weer werken vanuit maatschappelijke
betrokkenheid?, zo vragen
we ons af. “Samen kunnen we het doen,
maar dan moeten we wel actie komen.
Daarom omarm ik het gedachtengoed
van het New Financial Forum en ‘het
doen’ vanuit de New Financial Academy”,
zegt Peter Paul.
BEDOELING
Na zijn carrière bij Marsh, alweer heel
wat jaren geleden, vroeg Peter Paul zich
af: wat is mijn bedoeling? Zijn verhaal
is pakkend en herkenbaar en niet in
een paar woorden op te schrijven. Uiteindelijk
is echter de kernvraag: wie wil
ik zijn en wat wil ik achterlaten? Voor
hem is dat: terug naar mijn essentie.
Peter Paul wil de opkomende zon zijn.
De zon die ervoor zorgt dat je blij ontwaakt,
energie krijgt om te doen wat je
te doen hebt en die jou en de wereld iedere
dag opnieuw laat beleven op basis
van je unieke talent. Zoals Pablo Picasso
verwoordde: the meaning in life is to
find your gift, the purpose in life is to
give it away.
Peter Paul Leutscher en Diana Zandbergen: “De unieke talenten van mensen laten stromen.”
Iedereen heeft die essentie en ik herken
en doorvoel zijn woorden. Peter Paul en
ik hebben veel met elkaar gemeen. Allebei
willen we graag de unieke talenten
van mensen naar boven halen en laten
stromen. En laat dat nou precies de bedoeling
zijn van de New Financial Academy!
WAAROM?
Het is nu de tijd van doen! Zoals Einstein
zei: ‘The world will not be destroyed
by those who do evil, but by those
who watch them without doing anything.’
Wie het gevoel heeft dat er iets
“WIE VINDT DAT
ER IETS MOET
VERANDEREN, MOET
IN ACTIE KOMEN”
moet veranderen in deze wereld, uiteraard
geldt dit ook vanuit de financiële
sector, zal dus zelf in actie moeten komen.
De New Financial Academy biedt
handvatten om hier vanuit jouw eigen
purpose of bedoeling een bijdrage aan
te leveren, opgebouwd vanuit de thema’s:
hart (purpose), hoofd (kennis) en
handen (vaardigheden).
De Academy zorgt voor verbinding
van deze thema’s. We gaan samen ontdekken
hoe je hoofd en je handen je zo
optimaal mogelijk kunnen ondersteunen
bij jouw eigen purpose. Niet gedreven
vanuit een push, maar vanuit jouw
behoefte om je te verbinden en een bijdrage
te leveren aan een nieuwe economie,
die divers is, inclusief en waardevol
voor alles en iedereen. De Academy
wil graag alle ruimte bieden aan alle
mogelijke gamechangers van nu. n
Begin vandaag! Kijk op www.newfinancialforum.nl.
Heb je vragen over de New Financial
Academy over het aanbod, programma
of tips? Stuur een mail naar info@newfinancialforum.nl.
LENTE 2021 NFM | 11
AAN DE KEUKENTAFEL
INDRA FRISHERT:
“WEES LIEF
VOOR ELKAAR.”
12 | NFM LENTE 2021
AAN DE KEUKENTAFEL
Wees oprecht, heb vertrouwen in andere mensen, gun de ander
voorspoed en geluk, durf je kwetsbaar op te stellen en wees jezelf in
alles wat je doet. Alleen samen kunnen we deze wereld een beetje
mooier maken. Deze visie kenmerkt Indra Frishert (40), commercieel
directeur en mede-eigenaar van Dazure, opgericht in 2008.
Twaalf jaar later is Dazure in de financiële sector nog altijd voorloper
als het gaat om eerlijke producten en een menselijk gezicht.
“Eigenlijk is het simpel: we maken alleen producten die we ook aan
onze dierbaren zouden willen verkopen en gaan ervan uit dat wat
ons niet blij maakt een ander ook niet blij maakt.”
Wees jezelf in
alles wat je doet
TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD JOHN DE VILDER & LOPKE FOTOGRAFIE
Dit keukentafelgesprek vindt
wel op een heel bijzondere
plek plaats. Niet aan
haar keukentafel in Breda
maar aan de keukentafel
in Pettneu am Arlberg vlakbij
Sankt Anton in Oostenrijk. Niet ter
plekke helaas, maar via beeldbellen.
Al sinds december 2020 bevindt Indra
zich met haar partner John de Vilder
en vier van hun vijf kinderen in deze
idyllische plek. Hoe valt dat eigenlijk
te rijmen met deze coronatijd? “In september
2019 liet mijn vriend een lang
gekoesterde droom uitkomen, namelijk
de aanschaf van een huis in Oostenrijk
waar hij diverse (vitaliteits)trainingen
en retraites organiseert en bedrijven
en families/vrienden ontvangt, zowel
in de zomer als in de winter. De bergen
lenen zich perfect voor al deze doeleinden.
Het is een groepshuis geworden
met een eigen bioscoop, sauna en bar
en het kan rond de 26 tot 30 mensen
huisvesten. Na een lange en intensieve
verbouwingsperiode – een soort ‘Ik
Vertrek 2.0’ – zijn we in januari 2020
opengegaan. Helaas moest ook Haus
Arlberg vanwege het coronavirus vervoegd
weer dicht. Aan zo’n groot huis
is altijd wat te klussen en dus besloten
we de afgelopen kerst- en nieuwjaarsperiode
hier door te brengen. Toen de kinderen
niet naar school konden en we
geen gasten konden ontvangen, besloten
we van de nood een deugd te maken
en zijn we hier, uiteraard in onze
eigen bubbel, gebleven.”
Die eigen bubbel bestaat sinds kort
niet uit vier, maar uit vijf kinderen.
Naast de twee kinderen (14 en 25) van
haar partner uit een vorige relatie hebben
ze samen Finian (9), Tobin (8) en recent
Farrin-Eliou. Die laatste werd op
1 november 2020 geboren, de eerste
dochter in het mannengezin en hiermee
is het gezin volgens Indra weer
in de juiste balans gebracht. Wat haar
tekent, is dat ze een paar dagen later,
met haar dochtertje in een draagdoek,
alweer op kantoor verscheen om een
filmpje op te nemen ten behoeve van
het lustrum van de Positieve Finance
Day in 2021, een initiatief van Dazure
en de stichting New Financial Forum.
“Bevallingen gaan mij relatief licht af,
ook al is het tijdens de bevalling ook
echt wel even doorzetten hoor. Dat zie
ik overigens niet als een verdienste,
maar als een voorrecht.” Er zijn genoeg
landen waarbij dit voor vrouwen geen
keuze is, zij moeten wel doorwerken.
En ik vind het gewoon fijn om het zelf
te kunnen bepalen.”
VAN HUIS UIT
Het klinkt makkelijk, maar het wil
niet zeggen dat het Indra allemaal
maar komt aanwaaien. Hun gezamenlijke
eerste zoon werd geboren met de
ziekte van Hirschprung, een ernstige
darmaandoening waarbij er zenuwen
LENTE 2021 NFM | 13
AAN DE KEUKENTAFEL
in – delen van – de darmwand ontbreken
en de ontlasting zich ophoopt met
alle soms dodelijke gevolgen van dien.
“Het is wel pittig geweest, ja. Hij had direct
na de geboorte hoge koorts, kreeg
allerlei onderzoeken, rugpuncties en
belandde al snel op de intensive care.
Als moeder mocht je in die tijd niet bij
je kind blijven, moest je steeds naar je
eigen kraamafdeling. Maar ik ben in
dat ziekenhuis op een stoel gaan zitten
en ben niet meer weggegaan, wat me
niet door alle zusters in dank werd afgenomen.
Twee maanden later kon hij
worden geopereerd in het Sophia kinderziekenhuis
en is het slechte deel van
de darm weggehaald en het gaat nu wel
goed met hem.”
Deze lastige start heeft ervoor gezorgd
dat Indra samen met Odette een
eigen kinderopvang is gestart op kantoor.
“Niet alleen voor onze eigen kinderen
natuurlijk. Uiteindelijk zaten er
twaalf kinderen en hadden we twee
meiden die drie dagen kinderopvang
deden en twee dagen op de servicedesk
werkten. De beste beslissing ooit. Onze
kinderen hebben het er nog steeds over,
met je collega’s krijg je een andere
band en voor bezoek is het super.“
Op de basisschool bleek Finian een
ernstige vorm van dyslexie te hebben.
‘’Hierdoor kwam ik erachter dat ook
scholen op standaarden zijn ingericht.
Finian denkt anders, legt andere verbanden
in zijn hoofd. Hij ziet dat ook zelf
goed in en hij zoekt ook zelf naar oplossingen.
Hij rekent bijvoorbeeld sommen
op een andere manier uit, maar
wel met het juiste resultaat. Bovendien
moet hij er veel harder voor werken. We
proberen hem op alle manieren te ondersteunen
om zijn eigen weg te vinden.
Daar krijgt hij zelfvertrouwen van.
En dat zelfvertrouwen maakt hem sterker.
Afwijken van de standaard is niet
altijd makkelijk, maar je hoeft er ook
niet slechter van te worden.”
Ook in andere sectoren ontbreekt
soms de menselijkheid, vindt Indra.
“Het laat mij steeds inzien dat systemen
nooit leidend mogen zijn, dat het
altijd gaat om mensen, dat iedereen
“ALLES WERKT BETER ALS
JE SAMENWERKT”
van waarde is en op zijn eigen manier
‘goed’ en dat je wat je zelf niet fijn vindt
een ander niet moet opleggen. Ikzelf
probeer altijd oplossingen te vinden die
wel recht doen aan individuen.”
VORMING
“Bovenal vormt het je”, aldus Indra. “Alles
wat je in je leven meemaakt, brengt
je tot de mens die je vandaag bent. Ik
ben daar dankbaar voor, ook al zie ik
ook dat dingen echt wel anders kunnen.
En als ik dat zie, dan maak ik me
daar sterk voor.”
Indra groeide op als oudste van
vier kinderen in het kleine Brabantse
dorp Terheijden, vlak bij Breda. “Het
gezin was en is belangrijk voor mijn
ouders en voor mij is het dat nu ook.
Mijn moeder wilde dat we elke avond
samen aten en dan namen we de dag
met elkaar door. Ook nu nog proberen
we – uiteraard niet in deze coronatijd
– regelmatig bij mijn ouders samen te
komen, samen te eten en onze verhalen
te delen. Dan heb je het inmiddels
over maar liefst elf kleinkinderen. Wat
ik ook van huis uit heb meegekregen is
lief zijn voor elkaar, zelfredzaamheid
en je verantwoordelijkheid nemen. Als
oudste van de vier kinderen diende ik
ook het goede voorbeeld te geven. Dat
is zeker niet altijd gelukt”, zegt ze met
een glimlach.
“In een relatief groot gezin heb je je
uiteraard aan de nodige regels te houden
en als puber trok ik dat niet. De
regels over hoe het hoorde en de wijze
waarop ik het wilde, botsten met elkaar.
Op mijn zeventiende ben ik dan
ook weggelopen, zonder lange tijd iets
van me te hebben laten horen. Uiteraard
wilde ik laten zien dat ik het allemaal
zelf wel kon. Ik ging op mezelf wonen,
iets waar ik vanaf mijn twaalfde al
over droomde, ging studeren en ging er
nog meer bij werken om het te kunnen
betalen. Dit is een enorme leerschool
geweest en heeft me ook gevormd tot
wie ik nu ben. Uiteindelijk is het allemaal
op zijn pootjes terechtgekomen.”
“Als je het goed bekijkt, willen ouders
niets liever dan dat hun kinderen
gelukkig en gezond zijn, oog hebben
voor anderen, dankbaar zijn voor
wat er is, lief zijn voor zichzelf en anderen
en dat ze hun eigen pad volgen
en niet dat van een ander. “Eigenlijk
wens je dit iedereen toe. En dus kun je
er in je werk ook zo in staan. Je hoeft
je niet professioneel en anders te gedra-
Aan de keukentafel
De financiële sector is people’s business,
zo luidt het cliché. Maar wie
zijn de mensen die in de financiële
sector werken? Wat houdt hen bezig,
wat drijft hen, waar lopen ze
echt warm voor en wat willen ze de
sector meegeven? Door financieel
dienstverleners aan hun eigen keukentafel
aan het woord te laten over
wat hun echt bezighoudt wil de
stichting New Financial Forum de
financiële sector een menselijk gezicht
geven. Eerdere keukentafelgesprekken
waren er onder meer met
Maarten Edixhoven van Aegon (lente
2018), Sjoerd Laarberg van Allianz
(zomer 2018), Geert Bouwmeester
van de Goudse (herfst 2018), Boudewijn
van Uden van ASR (winter
2018), Marguerite Soeteman-Reijnen
van Aon (lente 2019), Ingrid Visscher
van de Vereende (zomer 2019),
Antoinette Kalkman van Nationale
Waarborg (herfst 2019), Carla Muters
van NHG (winter 2019). Femke
Bakker van Turien & Co./AnsvarIdéa
(lente 2020), Faisal Setoe van HDI
Global Specialty (zomer 2020), Natastja
Naron van Gabriël Financiële
Bescherming (herfst 2020) en Amba
Zeggen van Risk & Governance (winter
2020).
14 | NFM LENTE 2021
AAN DE KEUKENTAFEL
gen wanneer je aan het werk bent. Ik
vind dat gek als dat wel zo is. Voor mij
is ‘mens’ zijn – telkens weer proberen
en daarvan te leren – het mooiste. Daar
voel ik me het fijnst bij.”
INZICHT
Op haar negentiende ging Indra werken
in het bedrijf van haar vader, Box Finance.
Een teken dat de familiebanden weer
hersteld waren, maar het was ook een
uitdaging. Indra wilde vooral voorkomen
dat mensen zouden kunnen denken
dat ze als dochter van de baas bevoorrecht
zou worden. Er was maar één
devies: heel erg hard werken. “Ik heb dit
met beide handen aangegrepen. Ik wilde
graag leren, mezelf ontwikkelen en
ben ook weer gaan studeren. Het heeft
ertoe bijgedragen dat ik steviger in mijn
schoenen kon gaan staan.”
Uiteindelijk belandde Indra via de
inkooporganisaties Viaferia en Sterck
bij Afab. “Ik heb er heel veel mogen leren
en ben daar heel dankbaar voor.
Ook dit heeft me gevormd. Het heeft er
ook toe geleid dat het voor mij heel helder
werd dat ik in mijn werk waarde wil
toevoegen en wil doen waar ikzelf achtersta.
Dat kan gelukkig met Dazure.
HET KAN ANDERS
Het begon in 2008 met de gedachte ‘het
moet ook anders kunnen’. En anders
zijn ze. De ontwikkelaar en aanbieder
van overlijdensrisico- en inkomensverzekeringen
heeft een vrouwelijke directie,
de meeste werknemers zijn vrouw,
er worden alleen producten aangeboden
die ze ook hun familie zouden aanraden
en het bedrijf staat voor waar ze
in geloven: eerlijkheid, rechtvaardigheid
en vertrouwen. ”Bedrijven in de financiële
sector zijn er in de eerste plaats
voor hun klanten en zijn er niet om zoveel
mogelijk producten te verkopen of
zo veel mogelijk aandeelhouderswaarde
te creëren. Dat is in onze sector lang
niet altijd vanzelfsprekend geweest en
is soms nog niet. Wij willen er echter
voor de klant zijn en willen een bijdrage
leveren aan een betere samenleving.
Dat doen we met ons werk. We spreken
Eén dag voor de geboorte van dochter Farrin-Eliou.
verzekeraars er bijvoorbeeld ernstig op
aan als de regels leidend zijn en niet de
menselijke maat. Regels zijn in het leven
geroepen om bijvoorbeeld fraude te
voorkomen en niet om zo weinig mogelijk
te hoeven uitkeren.”
Ook vindt Dazure het vreemd dat alleen
nieuwe klanten in de financiële
sector profiteren van premiedalingen.
“Het is raar dat nieuwe klanten worden
gelokt met allerlei prijsvoordelen, terwijl
loyale klanten een hogere premie
LENTE 2021 NFM | 15
AAN DE KEUKENTAFEL
betalen. De wereld op zijn kop en daar
hebben we voor onze klanten verandering
in gebracht.”
Dazure wil er graag op veel gebieden
voor anderen zijn. “Zo heeft Dazure
in het verleden onder meer de Voedselbank
ondersteund, Bingo’s verzorgd
en kerstbomen opgetuigd bij een verzorgingshuis
voor mensen met Korsakov.
Ook koken ze voor de stichting
SMO, waar daklozen en bijna daklozen
een warme maaltijd kunnen halen.. Dazure
probeert hierin, net als in het gewone
werk, vaak net even een andere
invalshoek te kiezen. Zo vroeg Dazure
vorig jaar aan relaties of ze niet iemand
kenden die wat extra steun kon gebruiken.
Aan deze mensen stuurde Dazure
vervolgens een kerstpakket.
Ook doet Dazure dit jaar mee met
‘de Baas voor Morgen’ van de stichting
JINC. “Een leerling neemt dan een dag
het roer over van je bedrijf. Kinderen
met relatief veel armoede proeven die
dag aan beroepsmatig succes. Prachtig
om te doen. Ieder kind heeft talent. Dit
geeft hen zelfvertrouwen en ze doen
waardevolle contacten op. JINC staat
voor een samenleving waar je achtergrond
niet je toekomst bepaalt. Dat vinden
wij ook belangrijk en daarom doen
we mee.”
Dazure is ook al jaren betrokken bij
de stichting New Financial Forum, waar
Indra bestuursvoorzitter van is. “Het Forum
staat voor een menselijke financiële
dienstverlening en wil een bijdrage
leveren aan een nieuwe economie. Dat
past als een jas. Het Forum biedt ongelooflijk
veel inspiratie en positieve energie
en laat daadwerkelijk zien dat alles
beter werkt als je samenwerkt. Samen
organiseren we al jaren de Positive Finance
Day en we hopen op 21 september
het lustrum van deze mooie, betekenisvolle
dag te mogen vieren.”
“ALLES WAT JE IN JE LEVEN MEEMAAKT, HEEFT EEN
BIJDRAGE GELEVERD AAN DE PERSOON DIE JE NU BENT”
Indra geeft haar team een grote pluim.
“Alleen met en door hen lukt het ons
om met een sterk groeiende portefeuille
het serviceniveau hoog te houden. En
we komen er samen doorheen met humor,
sport en bijvoorbeeld een online
bierproeverij. Juist nu in coronatijd is
het belangrijk om te weten hoe iedereen
in zijn vel zit. Je let op vereenzaming,
maar ook op stressfactoren. Mensen
die kleine kinderen thuis hebben,
hebben het gewoon extra zwaar. Omdat
wij dit zelf ook ervaren, hebben we
meteen aangegeven dat we al blij zijn
als men zestig procent van het werk afkrijgt.
Ook proberen we regelmatig met
elkaar te bellen. Je probeert er juist nu
voor elkaar te zijn.”
Indra vormt samen met Odette Bakker
de directie van Dazure. Ook Odette
was vanaf het begin bij de oprichting
van Dazure betrokken. “We zijn heel
verschillend, maar vormen als ying en
yan een echte eenheid. Odette is heel
praktisch, let op de concrete uitvoering
en op de details en ben ik meer van de
grote lijnen, fanatiek en vastberaden.
Waar we niet in verschillen is hoe we
in het leven staan. We zijn niet anders
in ons werk dan thuis. We willen overal
volledig onszelf zijn en hopen dat iedereen
dat kan zijn. We geloven in mensen,
in hun oprechtheid en ook in hun
kwetsbaarheid. Mensen maken fouten,
maar samen kom je er altijd wel uit.” n
16 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
– e s s a y –
Nieuw economisch model
voor onze toekomst
Midden in de vierde Industriële Revolutie vaart ons snel veranderende economisch systeem
nog altijd op het oude economische model, waarvan het grondpatroon is gelegd tijdens
de eerste en tweede Industriële Revolutie. Alsof het kompas van een stoomschip nog
steeds bruikbaar is voor het besturen van computers. Welke veranderingen zijn er nodig
in de economie opdat de vierde Industriële Revolutie bijdraagt aan een vreedzame, rechtvaardige
en inclusieve samenleving, waarin de zorg voor mens en milieu centraal staan?
TEKST THERA VAN OSCH
| BEELD IVANIA CARPIO VAN OSCH
Het centrale kompas van het huidige neoliberaal
economisch denken is het paradigma van de economische
mens. Met de vierde Industriële Revolutie
wordt het paradigma van de autonome rationele
consument geheel om zeep geholpen. Big
Tech met gigantische hoeveelheid data over menselijk
gedrag laat zien dat mensen geen eendimensionale rationele
consumenten zijn en dat emoties, gemoedstoestanden,
idealen, idolen, machtsverhoudingen, spiritueel bewustzijn,
en andere ervaringen van invloed zijn op het consumentengedrag.
Dankzij sociale media delen de mensen deze ervaringen.
Het Algoritme heerst.
HEERSCHAPPIJ VAN ALGORITMES
Nu gebruiken productiebedrijven algoritmes om hun winst
te maximaliseren door vergroting van de omzet en verlaging
van de kosten. Ongemerkt worden grote hoeveelheden gegevens
en beeldmateriaal over ons verzameld en door computers
verwerkt, waaruit vervolgens ons ‘profiel’ kan worden
vastgesteld en ons gedrag kan worden voorspeld.
Door het gebruik van algoritmes kunnen beslissingen
worden geautomatiseerd. Door het verzamelen en analyseren
van informatie over het gedrag van miljoenen mensen kunnen
computers de behoeften van (potentiële) klanten voorspellen,
zelfs voordat ze zelf hiervan bewust zijn.
Automatisering van besluitvorming met voorspellende
algoritmes kan nuttig zijn, het leven van mensen vergemakkelijken,
en tijd uitsparen. Maar er zitten ook gevaren aan,
wanneer vooroordelen mee sluipen in de programmering,
waardoor het gebruik van algoritmes kan leiden tot institutionalisering
van discriminatie en etnisch profileren van bepaalde
groepen van de bevolking.
Uiteindelijk wordt ons leven zelf koopwaar in handen van
een paar Big Tech giganten die onze persoonsgegevens verzamelen,
vermarkten en daarmee grote winsten maken. Hoe
vrij is de vrije markt dan nog?
TOEZICHTSKAPITALISME
De econome Shoshana Zuboff van de Harvard Business School
beschrijft in haar boek ‘The Age of Surveillance Capitalism’ hoe
mensen die gebruik maken van sociale media in feite ‘grondstof’
zijn voor mediagiganten. Het Toezichtkapitalisme houdt
toezicht op de gebruikers van sociale media en eigent zich
alle gedeelde menselijke ervaringen toe om te gebruiken als
grondstof voor computerprogramma’s die hieruit algoritmes
produceren die het gedrag voorspellen. Deze data zijn eigen-
18 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
dom van het bedrijf. Voor een deel worden ze gebruikt voor
verbetering van de digitale dienstverlening en voor deel voor
de marketing.
In de concurrentiestrijd om een groot marktaandeel te
veroveren en de winst te maximaliseren, zijn mediagiganten
genoodzaakt steeds meer informatie aan mensen te onttrekken
om hun gedrag beter te kunnen voorspellen. Zuboff
noemt dit ‘de noodzaak van extractie’ van het toezichtskapitalisme.
Doordat de surveillance economie in de eerste plaats
functioneert volgens de logica van het kapitalisme, zal het
in de kern streven naar kapitaalsaccumulatie en het economisch
rationaliteitsprincipe toepassen. Dat wil zeggen, het
vergaren van persoonsgegevens (grondstof) tegen de laagst
mogelijk kosten, en het verwerken hiervan tot winstgevende
producten of diensten.
Het surveillance Kapitalisme is dus geen ‘nieuwe economische
orde’, maar eerder een ‘nieuwe manifestatie’ van het
kapitalisme. Het voltrekt zich sluipenderwijs en stap voor
stap, zodat mensen eraan gewend raken dat hun persoonlijke
gegevens worden onttrokken en gebruikt voor andere doeleinden.
Het uiteindelijke doel, namelijk het onttrekken van
persoonlijke gegevens, blijft onaangetast. Er worden alleen
nieuwe strategieën bedacht voor het bereiken van dit doel.
THERA VAN OSCH: “DE VIERDE
INDUSTRIËLE REVOLUTIE BIEDT KANSEN
VOOR EEN ECONOMISCHE RESET.”
Het gaat daarbij niet alleen om schaalvergroting (economics of
scale), maar ook om vergroting van de reikwijdte van economisch
handelen (economics of scope). Zuboff verwijst hiermee
naar het proces, waarbij gegevens niet alleen onttrokken worden
aan online-activiteiten, maar ook aan het offline leven
van mensen. Dingen worden verbonden met internet om gegevens
te kunnen verzamelen. Met de Internet of Things, die
verkocht worden om ons leven ‘te vergemakkelijken’, zoals
matrassen, koelkasten, of camera’s met een chip voor internetverbinding,
kan in principe alles worden afgetapt. Onze
stem, gezichtsuitdrukkingen, slaapgewoontes, gedrag in het
verkeer, kijkgedrag op tv, eetgewoontes, tot en met onze intieme
ervaringen kunnen worden gescand, geanalyseerd, en
opnieuw vervaardigd in voorspelbare gedragsmodules, die in
de surveillance economie lucratief zijn.
Met ‘deep learning’ kunnen computerprocessen niet alleen
ons gedrag voorspellen, maar het ook manipuleren en in
bepaalde richtingen duwen. Zuboff noemt als voorbeeld het
spelletje ‘Pokémon Go’ van het bedrijf Niantic, dat gebruik
THERA VAN OSCH
Thera van Osch is econoom, gender expert en onafhankelijke
consultant. Ze is directeur van OQ Consulting BV,
onderneemster van Conferentie Hotel World House (Wetten,
Duitsland) en alleenstaande (groot)moeder van twee
kinderen en een kleinkind.
LENTE 2021 NFM | 19
NIEUWE ECONOMIE
maakt van Google Maps, en toegang heeft tot de camera, de
contacten, en audiogegevens van het computerspelletje, zodat
gamers kunnen worden gevolgd en rondgeleid op straat.
Daardoor kunnen de spelers ook naar specifieke plekken worden
geleid, zoals naar pizzeria’s, parken of theehuizen.
Deze digitale architectuur heeft ook impact op de wereldpolitiek
en kan de democratie ondermijnen door het verspreiden
van leugens en het manipuleren van kiezers. Potentieel
ligt het gevaar op de loer dat gegevens in handen vallen
van totalitaire regimes.
Iedereen die actief is op internet heeft een algoritme. Dat
wordt automatisch gegenereerd door zoekmachines. Voor je
het weet zit je in een bubbel en krijg je steeds meer van dezelfde
soort informatie voorgeschoteld. De bubbel rondom de
twitterende president Trump kon jarenlang groeien, omdat
Twitter en Facebook zijn account faciliteerden en daaraan
veel konden verdienen. Pas toen het uit de hand liep met de
bestorming van het Capitol op 6 januari 2021, besloot de top
van Twitter en Facebook het account van Trump te sluiten,
mede onder druk van verontruste klanten en bedrijven die
dreigden met stopzetting van hun advertenties.
Dit toont aan dat de democratie op twee manier ondermijnd
wordt: enerzijds door demagogen, geheime diensten
“DE LEVENS-ESSENTIËLE THUISECONOMIE
WORDT DE NIEUWE BASIS VAN DE ECONOMIE”
(zoals hackers die verkiezingen willen beïnvloeden), of verspreiders
van samenzweringstheorieën (zoals de angst zaaiende
QAnon). Anderzijds door de ceo’s van mediagiganten
die eigenaar zijn van de digitale architectuur en die uiteindelijk
de macht hebben om een twitterende president het zwijgen
op te leggen door zijn account te sluiten. Deze ceo’s beschikken
over meer macht dan regeringen.
ROBOTISERING VAN DE ARBEID
In ons huidig economisch model heeft arbeid pas waarde
wanneer het een prijs heeft op de markt. Op de arbeidsmarkt
en in onderhandelingen tussen werkgevers en werknemers
komt de prijs van arbeid tot stand. De maatschappelijke status
van een persoon hangt samen met de hoogte van haar of
zijn ruilwaarde op de arbeidsmarkt. Mensen zonder betaalde
baan staan onderaan de maatschappelijke ladder.
Door inzet van robots en AI neemt de productiviteit van
bedrijven toe en gaan banen verloren. Uiteindelijk blijft een
kleine elite van hoogopgeleide mensen over die nog werk
hebben in het productiesysteem van de vierde Industriële Revolutie.
Indien we doorgaan op de vooronderstellingen van het
oude economische model zal dit leiden tot een verdere tweedeling
van de samenleving, met toenemende inkomensongelijkheid
tussen de kleine elite van hoogopgeleiden en de
grote massa van werklozen en werkzoekenden wiens banen
zijn vervangen door slimme machines. De arbeidskosten van
bedrijven zullen dalen, waardoor de overheid loonbelasting
gaat mislopen. Dit systeem wordt op den duur onhoudbaar,
20 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
aangezien de overheid niet meer in staat zal zijn het oude
stelsel van sociale zekerheid in stand te houden. Reden voor
Bill Gates, die met Microsoft een cruciale rol speelt in de vierde
Industriële Revolutie, om te pleiten voor belastingheffing
op robots.
Het economisch denkkader zit echter vast aan het oude
mensbeeld dat is ontstaan tijdens de eerste Industriële Revolutie.
Vanaf die tijd gingen werkgevers menselijke ijver meten
in termen van productiviteit. De onzekerheid en angst
wegens het verdwijnen van banen als gevolg van de vierde Industriële
Revolutie, leidt ertoe dat veel mensen in een identiteitscrisis
raken, het gevoel hebben dat hen onrecht is aangedaan,
en hiervoor zondebokken zoeken.
De grootste blinde vlek is de totale onzichtbaarheid van
waarden die niet te koop te zijn: aandacht, liefde, ondersteuning
en zorg. Huishoudelijke arbeid, opvoeden van kinderen,
vrijwilligerswerk, en mantelzorg tellen niet mee in het BNP
en worden dus niet meegeteld in de economische statistieken.
Dit is het centrale probleem van de vierde Industriële
Revolutie. We moeten af van dit eendimensionale verouderde
mensbeeld. Deze tijd, waarin mensen veel meer zijn gaan
thuiswerken, biedt juist kansen voor een meer holistisch
mensbeeld en spirituele transformatie in een samenleving
waarin ieder mens telt.
NIEUWE ECONOMIE
De vierde Industriële Revolutie biedt kansen voor een economische
reset en het ontwikkelen van een nieuw inclusief economisch
model dat gebaseerd is op mensenrechten en zorg
draagt voor mens en planeet. Enkele suggesties die wellicht
aanzetten kunnen geven voor de ontwikkeling van een nieuw
economisch model voor de toekomst.
1. Mensbeeld
Vervang het paradigma van de ‘homo economicos’ door ‘caring
human being’. Niet de ‘ruilwaarde’ van de mens op de
arbeidsmarkt is bepalend voor de positie van de mens in het
economisch systeem, maar respect voor de mensenrechten is
bepalend voor economisch handelen en geldt voor elk mens
ongeacht leeftijd, sekse, capaciteit, achtergrond, kleur, etniciteit,
religie, of andere identiteiten.
Mensen zijn geen algoritmes. Het toe-eigenen van persoonlijke
gegevens is een schending van de menselijke integriteit
en is daarom niet toegestaan. Mensen krijgen zelf controle
over de eigen data en bepalen zelf wat zij hiermee willen
doen.
“ECONOMISCHE GROEI WORDT DE GROEI VAN
NATUURLIJKE EN MENSELIJKE RIJKDOM”
2. Economische waarden
Tijd en Milieugebruiksruimte (MGR) worden de nieuwe economische
waarden. De prijs van producten wordt uitgedrukt
in MGR. De aarde en de natuurlijke rijkdom wordt de basis
voor het toekomstig ruilsysteem, dat daardoor wordt gekoppeld
aan de logica van een natuurlijk en sociaal cultureel systeem.
De waarde van een product of dienst wordt bepaald
door de MGR.
Met de overname van menselijke arbeid door robots en
AI wordt betaalde arbeid steeds minder relevant in het economisch
systeem. Mensen krijgen steeds meer tijd voor zichzelf
en voor elkaar. Het onderscheid tussen betaalde en onbetaalde
arbeid valt weg. Mensen zijn vrij hun leven te wijden
aan de arbeid die het meest betekenisvol is in hun leven. Economische
groei wordt dan groei van natuurlijke en menselijke
rijkdom.
3. Thuiseconomie
De scheiding tussen productie- en consumptiehuishoudingen
valt weg. Dankzij technologische ontwikkelingen kan
een groot deel van de economie worden gedecentraliseerd, zoals
duurzame energie, virtuele dienstverlening, en vele andere
taken in de thuiseconomie. De levens-essentiële thuiseconomie
wordt de nieuwe basis van de economie, die naast
consumeren ook goederen en diensten aanbieden, terwijl de
grotere bedrijven in dienst staan van de productie- en consumptiebehoeftes
in de thuiseconomie.
4. Universeel Basisinkomen
De technologische veranderingen kunnen de levensstandaard
van de hele mensheid verbeteren indien er een rechtvaardige
verdeling komt van de bronnen van bestaan, gekoppeld aan
de grenzen van de aarde. Elke aardbewoner krijgt een basisinkomen
gebaseerd op een Fair Earth Share (FES). Dat is gelijk
aan de totale oppervlakte van productief land, gedeeld door
het aantal inwoners.
Met de blockchain technologie wordt de ‘FES’ maandelijks
verdeeld onder alle wereldbewoners. Banken worden overbodig.
Het doel van het economisch handelen is het bevorderen
dat de mensheid meer tijd krijgt voor het bouwen aan een gelukkiger
leven, binnen de grenzen van hun ’FES’ gaan leven
en dat de technologische vernieuwingen hieraan bijdragen.
5. Democratie
Decentralisatie van de economie creëert meer mogelijkheden
voor controle van productieprocessen op lokaal niveau. Participatieve
democratie met zelfbestuur op lokaal niveau is een
belangrijk element van de inclusieve samenleving, die elke
inwoner de kans geeft mee te beslissen over de eigen directe
omgeving en versterkt de representatieve democratie. Controle
over de sociale media ligt niet langer in handen van de
ceo’s van grote mediabedrijven, maar komt onder democratische
controle te staan. n
LENTE 2021 NFM | 21
COLUMN
Nieuwe economie
“Nieuwe economie is eigenlijk oude economie, maar dan van binnenuit en
onderaf”, aldus Jac Hielema van Economy Transformers. Voor het New
Financial Magazine schrijven Jac en Damaris Matthijsen afwisselend een
column over actuele vraagstukken in tijden van transformatie.
TEKST JAC HIELEMA | BEELD SANNE SCHOUWINK
Het oude economie bedoel ik, de economie van het Babylonië,
Soemerië of het oude Egypte, de zogenoemde
tempeleconomieën, die nog tot zo’n 800 jaar voor
Christus functioneerden. Geld zoals wij dat nu kennen,
bestond nog niet. Wat mij betreft een bewijs
dat economie ‘an sich’ niets met geld te maken heeft. Want
economie bestaat al zolang mensen voor elkaar broden bakken,
kleren naaien en appels plukken, terwijl geld in de huidige
vorm ‘slechts’ zo’n driehonderd jaar oud is.
Wat was economie in het oude Egypte? Wat is de reële
economie eigenlijk vandaag de dag nog steeds? En wat zal de
nieuwe economie in de toekomst altijd blijven?
Economie is niets meer en niets minder dan het produceren,
distribueren en consumeren van economische waarden
die voorzien in de materiële behoeften van de mens. Economie
is dus het verbouwen, verdelen en verorberen van groente
en fruit, het maken, verkopen en gebruiken van kasten,
stoelen en tafels en het weven van stoffen, er kleren van maken,
die verhandelen en dragen tot ze zijn versleten.
Het hele afstemmen van aanbod op vraag, van capaciteit
op behoefte, daar is geen euro of dollar voor nodig. Wel overzicht,
inzicht en begrip.
TEMPELECONOMIEËN
En dat had de Farao destijds. Hij (of zij, denk aan Hatsjepsoet)
en zijn (of haar) priesters stemden productie op consumptie
af. Zij bepaalden wie wat en hoeveel moesten produceren, opdat
iedereen werd voorzien in zijn of haar behoeften. Vanuit
de tempel. Vandaar de naam: tempeleconomieën. Van buiten- en
bovenaf dus. Het oude Egypte was in zekere zin een centraal
geleide economie. En omdat de Farao en de priesters op een
gegeven moment het overzicht dreigden te verliezen, voerden
zij geld in de vorm van boekhouding in. Dus niet als ruilmiddel.
Dat werd pas in de derde eeuw voor Christus in Egypte
geïntroduceerd toen het al lang een onderdeel van het Romeinse
Rijk was. Niet geld als krediet, wat iets is van onze
moderne tijd, maar geld als zuivere boekhouding. Om bij te
houden wat er werd geproduceerd en geconsumeerd. En om
de voorraden te beheren.
Alle kleitabletten die zijn opgegraven in voormalig Babylonië,
Soemerië en het oude Egypte zijn vooral boekhoudingen
van tempeleconomieën.
De gewone mens in het oude Egypte produceerde wat
hem werd opgedragen met behulp van de aan hem toegewezen
inputfactoren: grond en grondstoffen, vruchtbaar land
langs de oever van de Nijl, hout om meubels van te maken of
riet om manden van te vlechten; arbeidskrachten, leerlingen
en gezellen (geen slaven, want die werden ingezet om de piramiden
en de tempels te bouwen) en kapitaal, in de vorm van
weefgetouwen om stoffen te weven, ploegen om akkers te bewerken
of boten om de Nijl te bevissen.
Merk op dat in het oude Egypte de productiefactoren
grond, arbeid en kapitaal zelf niet tot de economie behoorden.
Die werden beheerd door de Farao en de priesters die de uitwisseling
en de toewijzing ervan verzorgden.
Eens in de zoveel tijd bracht de gewone Egyptenaar zijn
productie naar de tempel (de markt). De mandenmaker
kwam dan met zijn manden bij de poort waar een priester
met een kleitablet of papyrusrol stond. Deze noteerde wat de
mandenmaker bracht naar het altaar (de marktkraam) van
de mandenmakers op het tempelplein. Vervolgens nam deze
mandenmaker van de altaren van de andere gewone Egyptenaren
alles wat hij nodig had om met zijn naasten van te
leven tot hij weer opnieuw zijn quotum manden had geproduceerd.
Hij nam niet meer, het zou toch maar bederven; hij
nam ook niet minder, want dan kwam hij tekort; hij nam
22 | NFM LENTE 2021
COLUMN
JAC HIELEMA:
“GELD ZAL IETS ZIJN
DAT TIJDELIJK NODIG
IS GEWEEST.”
precies wat hij en zijn naasten nodig hadden. Daarmee verliet
hij de tempel, passeerde wederom de priester die ook noteerde
in zijn boekhouding wat de man had meegenomen en
vervolgens keerde de man terug naar huis met alle benodigde
levensmiddelen.
En zo functioneerde de economie in het oude Egypte, vanuit
de tempel geleid, van buiten- en bovenaf dus.
WERELDWIJDE ECONOMIE
In onze tijd bestaat de reële economie nog steeds uit het
produceren, distribueren en consumeren van economische
waarden die voorzien in materiële behoeften. Tegelijkertijd is
er veel veranderd sinds het oude Egypte.
ACTUELE VRAAGSTUKKEN
Damaris Matthijsen en Jac Hielema van Economy Transformers
schrijven voor het New Financial Magazine afwisselend
een column over actuele vraagstukken met
betrekking tot het financiële systeem, de uitwisseling
en toewijzing van productiemiddelen, zin en betekenis
van geld, eigendom, waarde en aarde. Altijd vanuit het
streven naar een mens- en aarde-waardige samenleving
op basis van liefde en vertrouwen. Reacties zijn welkom!
Meer informatie over Economy Transformers, zie www.
economytransformers.nl; meer informatie over intuïtief denken
& handelen, zie www.jachielema.nl. Jac Hielema is tevens
als docent verbonden aan de New Fiancial Academy
(zie elders deze uitgave): www.newfinancialforum.nl.
LENTE 2021 NFM | 23
COLUMN
Enerzijds zijn de mensen geïndividualiseerd. Ze willen zich
niet meer van buiten- en bovenaf laten vertellen wie ze zijn
en wat ze moeten produceren en consumeren. Nee, ze willen
hun identiteit en wat ze doen en laten van binnenuit bepalen.
Vrij willen ze zijn.
Anderzijds is de economie geglobaliseerd. De afzonderlijke
economieën van Babylonië, Soemerië en het oude Egypte
zijn in een langdurig (en zeer gewelddadig) proces met de afzonderlijke
economieën in de rest van de wereld samengesmolten
tot één wereldwijde economie. Met als resultaat dat
alle afzonderlijke mensen wereldwijd met elkaar verbonden
zijn via productie, distributie en consumptie van reële economische
waarden.
Samen vormen wij individuele mensen kortom één wereldwijde
economie.
Ik pleit niet voor het (her)invoeren van communisme of
het creëren van een wereldwijde centraal geleide economie.
Nee, het van buiten- en bovenaf bepalen wie wat en hoeveel
moet produceren en consumeren is het ontkennen van de
menselijke individualiteit. Ook de toewijzing en de uitwisseling
van de productiemiddelen grond, arbeid en kapitaal
door de staat acht ik niet van deze tijd. Evenmin als de handel
erin op een markt trouwens.
Wel wil ik laten zien dat wij mensen door middel van
overzicht, inzicht en begrip de huidige wereldwijde economie
in goed onderling overleg van binnenuit en van onderaf
kunnen omvormen tot een nieuwe economie.
HOE?
Door in de eerste plaats de productiefactoren grond (die ene
gegeven leven brengende Aarde), arbeid (de mensen zelf en
de zin die ze ervaren als ze hun capaciteiten ontplooien en in
dienst stellen van het geheel) en kapitaal (de gezamenlijk gecreëerde
cultuur) uit de handel, ja zelfs uit het geldsysteem
te halen.
In de nieuwe economie wordt niet gehandeld in, en er
wordt dus ook geen geld verdiend met, grond, arbeid en kapitaal.
Nee, de nieuwe economie is gefundeerd in de soevereiniteit
van de individuele mens. Geen mens hoeft meer zijn arbeid
te verkopen op een arbeidsmarkt aan de hoogste bieder,
om dingen te doen, die hij misschien wel helemaal niet wil
doen, in ruil voor geld. In de nieuwe economie bepaalt de individuele
mens zelf welke prestaties hij levert. En die prestaties
worden vereffend zodat hij die kan blijven leveren, net
zoals de oude Egyptenaar mocht nemen in de tempel wat hij
en zijn naasten nodig hadden om zijn quotum opnieuw te
produceren.
In de nieuwe economie wordt de uitwisseling en toewijzing
van de commons grond en kapitaal door de mensen zelf
in goed onderling overleg geregeld. Er wordt dus niet meer
gespeculeerd met grond. Nee, de grond wordt als gemeenschappelijk
bezit beheerd. In de nieuwe economie wordt ook
niet meer gehandeld in aandelen, obligaties en andere niet te
begrijpen zogenoemde financiële producten die in geen enkele
materiële of immateriële behoeften voorzien. Nee, het
kapitaal wordt als gemeenschappelijk bezit onderling uitgewisseld
en toegewezen aan de meest innovatieve geesten onder
ons.
Pas als de inputfactoren van de economie uit het geldsysteem
zijn gehaald, verschijnt de productie, distributie en
consumptie van economische waarden weer in haar zuivere
vorm.
SPIEGELS
In de nieuwe economie stemmen we vraag op aanbod, capaciteit
op behoefte in goed onderling overleg op elkaar af. Het is
een continu proces. Enerzijds creëren we ‘waarnemingsorganen’
om zicht te krijgen op de behoeften van de mensen. Anderzijds
scheppen we ‘grond- en kapitaalbeheerorganen’ om
de capaciteiten te ontwikkelen die in die behoeften voorzien.
Nieuwe economie is dus eigenlijk oude economie, maar
dan van binnenuit en onderaf.
Als de inputfactoren uit het geldsysteem zijn gehaald,
wordt het huidige kredietsysteem een zuivere boekhouding.
Winst- en-verliesrekeningen (ik noem ze capaciteitenen-behoeftenrekeningen)
zijn dan een spiegel van productie,
distributie en consumptie van goederen en diensten die
voorzien in behoeften. En balansen een spiegel van de mate
waarin we onze capaciteiten ontplooien en inzetten voor het
geheel.
In de nieuwe economie kijken we in onze eigen en elkaars
spiegels om vraag op aanbod, aanbod op vraag in onderling
overleg af te stemmen. Totdat ons bewustzijn zo ver is ontwikkeld
dat we ook die spiegels niet meer nodig hebben. En
we als vanzelfsprekend onze prestaties in dienst stellen van
de behoeften van anderen en erop vertrouwen dat anderen
in onze behoeften voorzien. Dan kunnen we het fenomeen
‘geld’ überhaupt loslaten.
Geld zal dan iets zijn wat de mensheid tijdelijk nodig had
om het proces van een van buitenaf opgelegde economische
orde naar een van binnenuit gezamenlijk gecreëerde economische
orde mogelijk te maken.
Een ieder van ons heeft zich dus te ontwikkelen tot een
wijze en liefdevolle soevereine farao, die zijn of haar verantwoordelijkheid
neemt met betrekking tot het beheer van die
ene gegeven Aarde en die gezamenlijk gecreëerde cultuur.
En de economie was, is en zal altijd zijn: de productie, distributie
en consumptie van economische waarden die voorzien
in de materiële behoeften van de mensen. Eerst zonder
geld en van buiten- en bovenaf, vervolgens met geld en steeds
meer verwarring, chaos en onbegrip, en na de grote crisis nog
steeds met geld, maar meer en meer helderheid, orde en begrip
en tenslotte weer zonder geld en van binnenuit en onderaf.
Of hoe zie jij het? n
24 | NFM LENTE 2021
New Financial Activators
Samen bouwen aan
een nieuwe economie
De New Financial Activators, onderdeel van de stichting New Financial Forum,
verbinden mensen en mogelijkheden. Voor bedrijven, overheden,
brancheorganisaties en individuen. Om ideeën te realiseren, problemen
op te lossen en alternatieve financieringsbronnen aan te boren.
Duurzaam. Verantwoord. Menselijk.
www.newfinancialforum.nl
NIEUWE ECONOMIE
– e s s a y –
How to get…
out of debt
Een (financieel-monetair) systeem gebaseerd op non-duale of verenigende
waarden kent, met ‘de natuur’ als inspirerend voorbeeld, geen schulden.
Het is een schuldenloos systeem. Een systeem dat geen schulden kent
in transacties en investeringen kan aantrekkelijk blijken, zeker nu we als
mensheid steeds dieper in de schulden lijken te geraken en bijna op dagelijkse
basis schuldenrecords verbreken. Om oplossingen te vinden, zullen we
fundamenteler en daardoor bewuster naar schuld mogen gaan kijken.
TEKST FLORIS KLEEMANS, 1COMMUNITY
Als we het ‘dualiteitsprobleem in waarde’ op kunnen
lossen, dan worden we vanzelf verlost van
onze schulden. Sterker nog, door ons te richten
op het laten verdwijnen van de dualiteit, lijken
we sneller van onze schulden verlost te worden
doordat we dan de ontstaanswortels van schuld
aanpakken in plaats van het symptoom schuld dat ontstaat
uit die duale vormen.
Net als in mijn vorige artikel (zie wintereditie 2020 van
het New Financial Magazine) staat ook in dit artikel de dualiteitsproblematiek
in schuld centraal en geven we aan hoe we
deze dualiteiten kunnen transformeren om een schuldenvrij
systeem te kunnen maken. Tevens kunnen we deze conceptuele
oplossingen toepassen om onze huidige schuldenproblematiek
aan te pakken.
SCHULD IS SYNCHRONE DUALITEIT
Schuld bestaat altijd vanuit een verleden of heden in relatie
tot respectievelijk een heden of toekomst. Met schuld bezien
we ‘waarde’ in een dualiteit tussen present value en future value.
We zouden deze ‘gebroken ruimtetijd’ als de eerste dualiteit
kunnen beschouwen. Met schuld zal één partij eerst iets
hebben gedaan of veroorzaakt hebben ten opzichte van een
andere partij, waaruit later een ‘tegengestelde reactie’ dient
te volgen. Deze handeling zal leiden tot óf een recht óf een
plicht, terwijl de tegenpartij gelijktijdig respectievelijk óf een
plicht óf een recht verkrijgt. Daarmee komen we automatisch
aan bij de tweede dualiteit die schulden met zich meebrengen,
de juridische dualiteit. Deze juridische dualiteit
kan zich in de praktijk vertalen naar bijvoorbeeld rechten en
plichten of claims en liabilities.
Om deze juridische posities te kwantificeren en vooral te
administreren, komen we aan bij de derde dualiteit, de boekhoudkundige
dualiteit. De gevormde rechten en plichten worden
aan weerszijden van een duale boekhoudkundige balans
weergegeven en komen tot stand middels dual-entry bookkeeping.
Sociaal-economisch zien we dan de vierde dualiteit ontstaan,
de boekhoudkundige posities van debiteuren en crediteuren.
De posities van debiteuren en crediteuren staan tegenover
elkaar. Betalingen en leveringen tussen beide partijen
zijn éénrichtingsverkeer, van de één naar de ander. Indien
deze posities middels gelijktijdige geld- en schuldschepping
gefinancierd worden, kan er een vijfde dualiteit ontstaan, de
financieel-monetaire dualiteit.
LENTE 2021 NFM | 27
NIEUWE ECONOMIE
Het bijzondere nu, is om de synchroniciteit te erkennen van
deze tijdsruimtelijke, juridische, boekhoudkundige, socioeconomische
en eventueel financieel-monetaire dualiteiten.
Als er namelijk dualiteit ontstaat in één van deze dimensies,
ontstaat deze ook automatisch bij de anderen.
Een boekhoudkundige verwerking van een transactie
op twee zijden van de balans, zal bijvoorbeeld altijd een juridische
oorzaak kennen tussen twee partijen in een rechten-plichten
paar, die ontstaan is uit een transactie die meer
dan één moment kent of kan kennen met tegengestelde overdracht
van waarde (wat de één ontvangt, is de ander kwijt).
SCHULDENVRIJE TRANSACTIES
De natuur definieert alles in de vorm van deeltjes zoals bijvoorbeeld
quantum deeltjes, atomen, moleculen en cellen.
Als er waarde- of informatieoverdracht plaatsvindt (van, voor
en door middel van deze deeltjes), dan gebeurt dit zonder
openstaande schulden, of het ontstaan van ‘uitstaande verplichtingen’.
De eerste dualiteit die bij dualistische transacties voorkomt,
de ruimtetijd, laat zich in transacties oplossen door leveringen
en betalingen gelijktijdig te laten geschieden. Als ik
iets van je koop en ik betaal je gelijktijdig op het moment dat
je me de gekochte waar geeft, dan hebben we geen schulden
of verplichtingen naar elkaar toe.
Zeker nu we in een virtueel tijdperk zijn, is het een stuk
makkelijker geworden om in een verenigde ruimtetijd, de levering,
controle, gebruiks- en toegangsrechten van goederen
en diensten te leveren aan de ene kant en de betaling aan de
andere kant.
De betaling kan bijvoorbeeld geschieden door het transfereren
van virtueel geld, zoals cryptomunten, die ‘direct
overdraagbaar zijn’. Dollars, euro’s, ponden en renminbi
zijn vooralsnog niet direct beschikbaar en transfereerbaar als
geld. Deze valuta resorteren nog altijd ‘als claims’ op een ‘duale’
balans van een centrale of commerciële bank, die meestal
pas aan het einde van de werkdag met de andere claims vereffend
worden met de assets aan de andere kant op de balans
van de bank in kwestie.
Het goede nieuws is dat er steeds meer mogelijkheden zijn
om met ‘non-duale’ cryptocurrencies te betalen, die waarden
hebben zonder dat er nog claims of verplichtingen vereffend
hoeven te worden, waarna hun feitelijke waardering en overdracht
pas plaats kan vinden.
“HET HEBBEN VAN DEZELFDE RECHTEN
IS LASTIG ALS BETROKKEN PARTIJEN
ANDERE BELANGEN HEBBEN”
De juridische dualiteit zal ook mogen veranderen. In plaats
van te denken vanuit een rechten-plichten raamwerk, kunnen
er juridisch ‘op-zich-staande-waarden’ worden gesteld.
We hebben het dan over ‘voor-waarden’. In de transactie kunnen
deze voorwaarden worden getoetst en indien aan deze
voorwaarden voldoen wordt tijdens de executie van de transactie,
dan is ook de transactie schulden- of verplichtingen vrij.
Boekhoudkundig kunnen we de tweezijdige balans verlaten
als we alleen maar denken in ‘waarden en voorwaarden’
die niet (later) vereffend hoeven te worden. We krijgen dan
een simpele inventarisatie van waarden, iets dat veel plezieriger
en met lagere transactiekosten werkt dan een balans,
waarop posities eerst vereffend met elkaar moeten worden
voordat ze gewaardeerd kunnen worden.
QUANTUM TRANSACTIES
Het bij elkaar brengen van waarden en voorwaarden in een
transactie, die na verzameling gelijktijdig uitgewisseld kunnen
worden tussen de relevante belanghebbenden lijkt wellicht
toekomstmuziek, maar dit is precies wat er gebeurt met de
verwerking van de zogenaamde ‘smart contracts’, die aan een
snelle opmars bezig zijn. De technologie om dit soort zelf-verwerkende
transacties mogelijk te maken zal naar verwachting
een enorme sprong voorwaarts maken met de komst van quantum
semantiek. Quantum semantiek is een zeer jonge maar
veelbelovende technologie waarmee informatiedeeltjes, economische
en financiële waarden en juridische voorwaarden
naar elkaar toe kunnen laten weten wie of wat ze zijn, voorstellen
en mogen en ook op die basis met elkaar kunnen interacteren.
De kans dat we dan met zogenaamde quantum transacties
gaan werken is groot, omdat gelijktijdige uitwisseling van
waarden en voorwaarden met veel minder onzekerheden, risico’s
en kapitaalbeslag kan gebeuren dan nu het geval is. Bovendien
worden transacties dan schuldenloos. Daarnaast laten dit
soort ‘quantumtransacties’ veel meer waardecombinaties toe,
in vergelijking met huidige transacties. Quantumtransacties
en daarmee schuldenloze transacties, lijken slechts een kwestie
van tijd te zijn, voordat ze gemeengoed gaan worden.
SCHULDENVRIJE FINANCIERING
Naast schulden in transactionele afhandelingen, komt schuld
ook voor bij financiering. Ook bij schuldfinanciering vinden
transacties plaats in een gebroken ruimtetijd. Deze gebroken
ruimtetijd staat haaks tegenover aandelenfinanciering die
geen gebroken ruimtetijd kent. De waarde van aandelen ontwikkelt
zich in een continuüm, in een ‘continu nu’, zonder
gebruik te maken van present value of future value. De waarde
van het aandeel is ‘altijd in het nu’. Met aandelen kunnen we
ook financieren en dan zonder schuld.
De logische vraag die zich nu voordoet, is waarom we ons
zelf dan niet altijd met aandelen financieren in plaats van
met schuld. Het antwoord daarop is simpel. Omdat aandelenfinanciering
– zoals we deze vandaag in haar huidige vorm
28 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
DE ALMAAR GROEIENDE
FINANCIEEL-MONETAIRE CRISES
EN SCHULDENBERGEN ZULLEN
PLAATS GAAN MAKEN VOOR
EEN QUANTUM FINANCIEEL-
MONETAIR SYSTEEM DAT
TEGENSTELLINGEN VERENIGT.
kennen – een aantal aspecten met zich meebrengt die we willen
voorkomen of zelfs helemaal liever niet willen hebben in
veel financieringsomstandigheden.
Het grote probleem van aandelen is dat het de verschillende
rollen en vooral belangen van de participanten in de
financiering niet of nauwelijks erkent. Alle partijen hebben
dezelfde soort aandelen, met dezelfde rechten.
Bij financiering is er daarentegen veelal een onderscheid
te maken tussen actievere partijen en passievere partijen. De
‘actievere partij(en)’ willen graag ‘iets’ hebben, bezitten, gebruiken
of uitnutten, maar hebben niet voldoende eigen middelen
om eigendom of het vruchtgebruik te bemachtigen. Zij
zijn dan op zoek naar financiers, die als meer ‘passieve partij’
wel financiering in kunnen brengen, maar weinig interesse
hebben om ‘datgene dat gefinancierd wordt’ te hebben, bezitten,
gebruiken of uit te nutten. De passievere partijen willen
meestal vooral een rendement op hun investering, al dan niet
in geldelijke zin. Tevens willen ze de geïnvesteerde middelen
na een tijdje weer terug hebben. Met verhandelbare aandelen
op een aandelenbeurs is dat meestal nog wel mogelijk, maar
met aandelen die niet makkelijk te verhandelen zijn, is dit een
groter probleem. Schuld faciliteert wel in terugbetalingen van
de hoofdsom van investeringen, vaak zelfs nog op duidelijk
aangegeven momenten, maar bij aandelen is dit niet het geval.
Actieve investeerders willen daarentegen vaak controle
over hetgeen ze willen bezitten of gebruiken en zitten vaak
niet te wachten op passieve aandeelhouders die inspraak willen
om hun investeringen te beschermen.
Het hebben van dezelfde rechten is lastig als de betrokken
partijen andere belangen hebben.
We kunnen deze tweezijdige perspectieven van actieve en
passieve investeerders gelijktijdig adresseren door twee gelijktijdige
complementaire vormen van aandelen te gebruiken
in de financiering; actieve aandelenfinanciering en passieve
aandelenfinanciering. Beiden aandelenvormen dienen gezamenlijk
honderd procent van de financiering te verschaffen,
maar de verhouding tussen de actieve en passieve delen kan
naar loop van tijd veranderen.
Stel dat ik een huis zou willen kopen, maar alleen middelen
heb voor twintig procent van de waarde van het huis. Traditioneel
zou ik met een hypotheekschuld van tachtig procent
van de waarde van het huis, het huis kunnen kopen. Ik
word dan honderd procent eigenaar van het huis, maar heb
ook de lasten van een schuld.
Via aandelenfinanciering, zou ik twintig procent eigenaar
van het huis worden, maar tachtig procent zou van een
ander zijn, terwijl ik zelf controle wil over mijn huis wil en
eigenaar van mijn huis wil worden.
Met actieve en passieve aandelenfinanciering daarentegen
ben ik in het begin nog steeds twintig procent aandeelhouder
van mijn huis, maar bijvoorbeeld met het recht om de
passieve aandeelhouder op termijn uit te kopen. Bijvoorbeeld
elk kwartaal met één procent waarna het huis na twintig jaar
van mij is (vergelijkbaar met een hypotheek). De passieve aandeelhouder
ontvangt dan een vergoeding die op huur lijkt,
voor het gedeelte van het huis waar de passieve aandeelhou-
LENTE 2021 NFM | 29
NIEUWE ECONOMIE
der eigenaar voor is. Zo koop ik zonder schuld een huis, en
de passieve aandeelhouder heeft een vergelijkbaar patroon
in geldstromen als met een hypotheek, met nota bene een
betere koppeling met de reële economie (huurinkomsten) en
daarmee een veel betere inflatiedekking en lager inflatierisico.
De economische flexibiliteit en resilience is veel groter
voor de actieve aandeelhouder. De passieve aandeelhouder
kent daardoor en vanwege de koppeling met de reële economie,
veel lagere risico’s (en zonder hier uitvoerige bewijslast
te leveren, ook een hoger reëel rendement).
EENHEID
Kort samengevat kunnen de drie financieringsvormen tussen
de actieve en passieve belanghebbenden in een transactie, als
volgt worden samengevat.
Wederzijdse
betalingen
Wederzijdse rollen
Schuld Tegengesteld Gedeeltelijk erkend
‘Gewone aandelen’ Gelijkgericht Nauwelijks erkend
‘Actieve en passieve Gelijkgericht Erkend
aandelen’
Schuld kan gezien worden als een financieringsvorm die dualiteit
en tegenstellingen laat ontstaan (en zoals in de vorige
editie aangetoond, laat schuld, via de rente deze tegenstellingen
en dualiteiten groeien). Huidige aandelenvormen, die
aan alle belanghebbenden dezelfde rechten toekennen, forceren
een éénheid tussen actieve en passieve partijen op gronden
die beide partijen vaak niet zien zitten omdat zij hun
belangen niet vertegenwoordigd zien. Het complementair en
flexibel financieren via actieve en passieve aandelen daarentegen
brengt juist de actieve en passieve belanghebbenden
partijen in een financiering tot éénheid. Bij schuld staan de
belangen tegenover elkaar, maar bij gelijktijdige actieve en
passieve financiering vormen de beide delen juist een synergetische
eenheid.
FLORIS KLEEMANS: “WISKUNDE VAN DE
MARKT KRIJGT ALTIJD GELIJK.”
De almaar groeiende financieel-monetaire crises en schuldenbergen
zullen plaats gaan maken voor een quantum financieel-monetair
systeem dat tegenstellingen verenigt. Het
zal langzaam ontstaan, maar via netwerkeffecten, lagere risico’s
en hogere opbrengsten, zal het een transitie van binnenuit
worden.
Het bijbehorende quantum bewustzijn, dat eerst de natuurkunde
aan het begin van de vorige eeuw volledig op
zijn kop zette, zal geleidelijk ook het socio-economische en
financieel-monetaire systeembewustzijn doen veranderen.
Deze door mensen gecreëerde systemen zullen steeds meer
de vorm aannemen van natuurlijke deeltjes systemen, die via
een enorm verbindings- en interactiepotentieel tot een heel
ander functionerend stelsel zullen leiden, dat – net als in de
natuur - schuldenvrij wordt.
Nu nog lijken deze woorden profetisch, toch kan een ieder
op individueel niveau met een bewuster inzicht in verdelende
en verenigende economie, hier al mee aan de slag
gaan, totdat verenigende transacties en verenigende financiering
via zelfversterkende netwerkeffecten de dagelijkse norm
zijn geworden.
De wiskunde van de markt, krijgt namelijk altijd gelijk.
Iets dat beter en efficiënter werkt, wint het van datgene dat
het niet doet. Het moment waarop de markt daadwerkelijk
verandert, hangt af van de hoeveelheid partijen die in die veranderingen
geloven. Na een aantal eerste successen, zal met
verdere adoptatie en groei een fundamentele systeemverandering
niet meer lang op zich hoeven laten wachten. n
30 | NFM LENTE 2021
New Financial Academy
Zelfontwikkeling in
de nieuwe economie
De New Financial Academy, onderdeel van de stichting New Financial
Forum, is de leeromgeving waar leiderschap en ontwikkeling centraal staan,
passend bij een nieuwe economie en een wereld van continue verandering.
Vanuit hart (purpose), hoofd (kennis) en handen (vaardigheden) vormgeven
aan jouw bijdrage aan de wereld van morgen. Door te doen!
Duurzaam. Verantwoord. Menselijk.
www.newfinancialforum.nl
COLUMN
Ecologisch Inkomen
Als we een Ecologisch Inkomen willen introduceren,
zal het duidelijk zijn dat we elkaar nodig
hebben: zowel mensen met een grote Ecologische
Voetafdruk als mensen met een kleine Voetafdruk.
Alleen samen kunnen we de samenleving
weer in balans brengen.
TEKST JACK COX | BEELD PICTURE PEOPLE
In zijn boek Gratis geld voor iedereen houdt Rutger Bregman
een warm pleidooi voor het invoeren van een gegarandeerd
inkomen voor alle inwoners van een land. Hij
haalt succesvolle experimenten aan en toont aan waarom
het nooit is aangedurfd om het daadwerkelijk op
grote schaal in te voeren.
De huidige coronapandemie heeft veel mensen bewust gemaakt
van het belang van sterke sociale stelsels en basiszekerheden.
Duitsland heeft deze handschoen opgepakt en start dit
jaar een langlopende proef met een universeel basisinkomen.
Met als doel om na te gaan of het mensen helpt om gezonder
en socialer te gaan leven met minder financiële zorgen. Aan
deze proef doen 120 deelnemers mee die als groep een afspiegeling
vormen van de maatschappij.
De discussie die voor- en tegenstanders hebben, is vaak terug
te voeren op morele argumenten. Hoe rechtvaardig vinden
we het als iemand gratis geld krijgt waar hij niets voor
hoeft te doen? Je moet immers werken voor je geld, is de algemeen
heersende opvatting.
Steeds meer mensen zijn zich bewust van hun eigen Ecologische
Voetafdruk en willen deze zo klein mogelijk houden.
Zij willen een leven leiden met een Ecologische Voetafdruk
die kleiner is dan onze planeet.
Een Ecologisch Inkomen is een basisinkomen dat je als
persoon in Nederland nodig hebt om zo te kunnen leven dat
jouw eigen Ecologische Voetafdruk binnen de grenzen van
de planeet blijft. Voordeel is dat je iemand anders in staat
stelt om op de oude voet verder te leven. Dus hoe groter de
groep mensen wordt die met een kleine voetafdruk leeft, des
te meer komen wij als Nederlandse samenleving in balans.
Maar hoe bereik je zo’n Ecologisch Inkomen? En zijn wij
bereid als samenleving hiernaar te kijken? Willen we diegenen
helpen die ons indirect ook helpen zodat niet alleen wijzelf
maar ook onze kinderen en kleinkinderen een goed bestaan
kunnen opbouwen?
In Nederland kunnen we als experiment starten om alle
inwoners van een ecodorp een Ecologisch Inkomen ter beschikking
stellen. Momenteel betreft het ongeveer 150 geregistreerde
inwoners. Uiteraard is het de bedoeling dat deze
groep steeds groter wordt, waardoor we langzaam maar zeker
onze eigen Nederlandse voetafdruk van 3,2 planeet kunnen
terugbrengen naar meer duurzame proporties.
Als we een Ecologisch Inkomen introduceren, zal het duidelijk
zijn dat we elkaar nodig hebben: enerzijds zijn er de
mensen die werken, inkomsten verwerven en hierover belasting
afdragen en anderzijds zijn er mensen die niet direct of
slechts gedeeltelijk deelnemen aan het arbeidsproces, maar
wel zelfvoorzienend zijn. Mensen met een grote Ecologische
Voetafdruk versus mensen met een kleine Voetafdruk. Samen
kunnen we de samenleving in balans brengen. Hiermee ontstaat
een besef van onderlinge verbondenheid. We hebben elkaar
nodig om onze economische en financiële systemen in
balans te brengen en weer dienstbaar te maken aan de samenleving.
n
Jack Cox is oprichter/eigenaar Econsenso financiële duurzaamheid en
auteur van De Vlindereconomie.
LENTE 2021 NFM | 33
NIEUWE ECONOMIE
BJØRN IHLER:
“NIEMAND ZOU OOIT
UTØYA NOG MOETEN
MEE HOEVEN MAKEN.”
34 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
Tijdens het bloedblad op het Noorse eiland Utøya (2011), ontsnapte
Bjørn Ihler ternauwernood aan de dood. Het verstevigde zijn verlangen
dat hij al van jongs af aan met zich meedroeg om te bouwen
aan gelukkige en gezonde woon- en leefplekken voor iedereen. Diversiteit
en inclusiviteit vormen wat Ihler betreft het fundament van
een leefbare middenweg in een wereld vol uitersten.
Écht luisteren om
nieuwe Utøya’s te
voorkomen
TEKST IVO VALKENBURG
Ihler groeide op in een buurt van
Oslo waar mensen vanuit allerlei
kleuren en verschillende achtergronden
in harmonie met elkaar
samenleefden. Pas later werd het
hem duidelijk dat het in Noorwegen
helemaal niet zo gebruikelijk
was om elke dag zo’n diversiteit aan
mensen te ontmoeten. Zijn ogen werden
geopend over de ongelijkheid tussen
mensen en de onderlinge angsten
voor elkaars doen en laten. Om zich in
te zetten voor een meer sociale en inclusieve
samenleving werd hij actief
voor de jeugdafdeling van de destijds
regerende Noorse arbeiderspartij. Op
het eiland Utøya, waar een jeugdkamp
was georganiseerd en honderden jongeren
aanwezig waren, dook plotseling
Anders Breivik op, vermomd als geüniformeerde
man met een grote tas. Hij
deed zich voor als politieman en wist
zich, onder het mom van een routinebezoek
in verband met de eerdere bomaanslag
in Oslo, toegang tot het eiland
te verschaffen. Eerst riep hij de jongeren
op zich rondom hem te verzamelen
en daarna begon hij op hen te schieten
en later ook op de mensen die daarna
al zwemmend probeerden te vluchten.
“Breivik liep ruim een uur lang mensen
neer te schieten op het eiland. Het
is een erg klein eiland. Ik verstopte me
voor een hele poos in het bos tot uiteindelijke
Breivik mij ontdekte. Ik sprong
in het water. Op een gegeven moment
keek ik vanuit het water naar het eiland
en zag Breivik schieten met zijn
geweer gericht op mij. Ik schrok en wist
toen zeker dat dat mijn laatste moment
was, dat ik zou sterven. Maar hij miste.
Nadat ik wegrende door de struiken en
me ergens onder water verstopte, werd
Breivik gearresteerd”, aldus Ihler.
NOOIT MEER
Voor lange tijd leed Ihler aan een posttraumatische
stressstoornis. “Iedereen
was in shock. Het was nogal surreëel.
Ik heb nooit boosheid of haat gevoeld
als reactie op wat er is gebeurd.
Het was pijnlijk en het was ‘klote’, dat
is de enige manier hoe ik het kan verwoorden.
Ik wilde dat niemand zoiets
ooit meer zou hoeven meemaken. Mijn
belangrijkste drijfveer vanaf toen was
om ervoor te zorgen dat mensen niet
op elkaar schieten. Veel mensen kijken
vooral naar de oppervlakkige krantenkoppen.
Breivik was een rechtse extremist.
Hij was extreem sceptisch over
migratie en sceptisch over veranderingen
wat het betekent om een Christelijke
man in Noorwegen te zijn. Maar niemand
vroeg wie dat nog meer gelooft.
Wie zijn de mensen in de kroeg die zeggen
dat ze het eens zijn met zijn manier
van denken, niet met zijn daden? Ik heb
die mensen ontmoet. Ze zijn er en we
moeten daarover openlijk spreken. In
de Noorse media werd Breivik weggezet
als een zonderling in de Noorse samenleving.
Breivik zou niet één van ons zijn.
Hij zou slechts de uitzondering op de regel
zijn. En dat zien we telkens weer na
een terroristische aanslag. Er is een neiging
om ons ervan te distantiëren. Toen
er een aanslag was op de luchthaven in
LENTE 2021 NFM | 35
NIEUWE ECONOMIE
Tijdens het bloedbad
op Utøya verloor Ihler
69 van zijn vrienden.
Foto: Paal Sørensen.
Brussel sprak niemand erover dat de
aanslagplegers opgroeiden in Brussel.
Ook in Noorwegen weigerden we na
de aanslagen van Breivik naar onze samenleving
te kijken. We hebben niet of
nauwelijks stilgestaan bij de kernvraag
wat Breivik heeft gemaakt tot de man
die dit heeft gedaan. Hoe heeft onze gemeenschap
ertoe bijgedragen dat Breivik
is geworden wie hij is?”
INCLUSIVITEIT
“Als we er niet in slagen om ons te verbinden
met mensen die (extreem) anders
denken, wanneer het ons niet lukt
om gesprekken met hen te voeren, oprecht
naar hen te luisteren, dan falen
we als een gemeenschap om inclusief
te zijn. Inclusiviteit vormt een gouden
sleutel om voorbij de toenemende polariteit
in de samenleving te komen. Het
is de kunst om ook mensen met wie we
het oneens zijn er volledig bij te laten
horen. Het negeren van hen, kan leiden
tot extreme frustratie, waardoor mensen
zich echt geïsoleerd voelen, boos
worden, en geen andere uitweg zien om
hun boosheid te uiten dan door geweld.
We zien het helaas telkens gebeuren.”
“Wat de hevige agressie en polariteit
in de wereld ons kan leren, is dat er veel
mensen zijn die extreem boos zijn op
hoe de maatschappij werkt. Velen hebben
het gevoel niet gezien of gehoord
te worden. Ze voelen zich niet vertegenwoordigd
in onze samenleving, hebben
het gevoel geen deel uit te maken van
onze maatschappij. Elke keer als polariteit
uitmondt in agressie, mogen we
ons dat herinneren. Laten we proberen
zoveel mogelijk mensen op te nemen in
onze samenleving, laten we leren om
met elkaar te leven en te werken voorbij
het wel of niet eens zijn met elkaar.
“WAT MENSEN GELOVEN IS NIET ZO BELANGRIJK, HET GAAT
ER VOORAL OM WAAROM ZE HET GELOVEN”
Het is de hoogste tijd dat we leren leven
met het uitgangspunt dat elk mens anders
is. Het ontkennen van diversiteit
leidt juist tot gewelddadigheid. Daarom
is het zo krachtig om juist te luisteren
naar mensen die andere ervaringen
en wereldbeelden hebben. Ideeën
en meningen van mensen mogen we
als gek of gevaarlijk ervaren, maar laten
we er ook voor zorgen dat ze niet
meer op elkaar schieten.”
LUISTEREN
“In onze sterk gepolariseerde wereld
hoor je veel mensen zeggen: ‘jij bent
fout en je wereldbeeld ook’. Je ziet het
overal. We maken vijanden van onze
opponenten. De extreme vóór en tegenstanders
gooien daarmee olie op
het vuur van een gewelddadige samenleving.
We komen echter dichterbij elkaar
als we ervoor kiezen om open te
staan voor anderen en met elkaar in gesprek
te gaan. Een groot deel van een
openhartig gesprek draait om luisteren.
Tegenwoordig heeft iedereen toegang
gekregen tot een microfoon. Iedereen
gebruikt social media om zijn
36 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
of haar gedachtes, ideeën en meningen
te ventileren. We leven in een tijd dat
iedereen praat, zendt, schreeuwt, maar
hoe we naar elkaar moeten luisteren
zijn we verleerd.”
“NA HET BLOEDBAD BEN IK GESPREKKEN GAAN
VOEREN MET MENSEN DIE EXTREEM RECHTSE, LINKSE
OF RELIGIEUZE DENKBEELDEN HEBBEN”
TERUG NAAR UTØYA
In de documentaire ‘Paradogma’ gaat
filmmaker Marijn Poels op zoek naar
de wortels van de toenemende polarisatie
in de wereld. Waarom demoniseren
we het andere geluid in de samenleving?
Poels onderzoekt dit fenomeen
dat het open gesprek met andersdenkenden
lijkt te verstikken en de bevolking
verdeelt in links, rechts, goed of
slechts, vóór of tegen. Deze documentaire
laat ook zien hoe Bjørn Ihler teruggaat
naar het Noorse eiland Utøya
waarop het bloedbad plaatsvond en
waarbij Ihler 69 van zijn vrienden verloor.
Juist op die plek wil hij het gesprek
aangaan met iemand vanuit ‘radicaal-rechtse
huize’. “Ik vond het belangrijk
om hem de plek te laten zien
waar het gebeurd was en daarover te
vertellen. Graag wilde ik het gesprek
aangaan over de haat die Breivik dreef
én beter gaan begrijpen hoe het zover
heeft kunnen komen. Ik wilde leren
van de perspectieven van waaruit mensen
zoals Breivik destructief handelen.
Dat is waarom ik de oprichter van een
wereldwijd neo-nazi netwerk daarheen
heb gebracht. Dit is wat ik na het bloedbad
ben gaan doen. Gesprekken voeren
met mensen die extreem rechtse,
linkse of religieuze denkbeelden hebben.
Ik probeer naar ze te luisteren en
van ze te leren. En deze mensen voelen
vaak dat het de eerste keer is dat er
iemand, die het niet met hen eens is,
toch bereid is naar hen te luisteren en
een gesprek aan te gaan. Tegenwoordig
staat mijn werk in het teken om meer
gemeenschappelijke grond te creëren
voor open gesprekken. Iedereen leeft
minder dan honderd jaar. In zo’n tijdsbestek
gebeurt er veel, zeker de afgelopen
eeuw. Die snelle veranderingen zullen
zich de komende honderd jaar ook
voordoen. Elke generatie streeft ernaar
de wereld iets beter achter te laten dan
ze het aantrof. We zijn het er vaak niet
Gedenkteken op Utøya.
Foto Jonatan Svensson Glad.
LENTE 2021 NFM | 37
NIEUWE ECONOMIE
over eens hoe dat er precies uitziet en
welke wegen we daarvoor moeten bewandelen.
Maar ik denk dat we op z’n
minst met z’n allen, als vrienden of vijanden,
kunnen inzien dat we allemaal
hetzelfde doel nastreven: de wereld een
stukje beter maken.”
“Op z’n minst kunnen we inzien
dat we allemaal de wereld
een stukje beter willen maken.”
BJØRN IHLER
Bjørn Ihler (1991) is een Noorse vredesactivist en voormalig theatermaker. Hij is
mede-oprichter van het Khalifa Ihler Instituut, voorzitter van het Global Internet
Forum to Counter Terrorim’s Independent Advisory Committee en medeoprichter
van het project Extremely together vanuit de Kofi Annan Foundation.
In juli 2011 overleefde hij het bloedbad op het eiland Utøya. In essentie staat al
zijn werk in het teken van ‘vreedzame en bloeiende gemeenschappen’. Via onderzoek,
dialoog en educatie zet hij zich in voor de vrijheid van alle mensen om
hun passies na te streven en ten volste te leven. Basis-ingrediënten zijn vrede,
vrijheid en gelijkheid. In het bedrijfsleven geeft Ihler advies over de integratie
van diversiteit en inclusiviteit op de werkvloer.
www.khalifaihler.org • www.kofiannanfoundation.org/extremely-together/ • www.gifct.org
IDENTITEIT
“Een van de inzichten die ik heb verkregen
uit de gesprekken met extreem anders
denkende mensen, is dat mensen
in de greep kunnen raken van absurde
wereldbeelden. Zo bestaat er bijvoorbeeld
de Great Replacement Theory die ervan
uitgaat dat bepaalde westerse elites
op grote schaal niet-westerse immigranten
‘importeren’ teneinde de oorspronkelijk
witte bevolking te ‘vervangen’ en
zo de weg te effenen voor een globaliserende
orde zonder grenzen of natiestaten.
De aanhangers geloven dat de westerse
beschaving op het spel staat. Ook
de complottheorieën rijzen de pan uit.
Eigenlijk gaat het er helemaal niet om
of het wel of niet waar is dat de wereld
plat is of de maan kunstmatig is geproduceerd,
veel belangrijker dan twisten
over de feiten is om te achterhalen waarom
mensen zo denken. Je kunt mensen
wel vertellen dat iets nepnieuws is,
maar voordat je het weet verdwalen we
in pro of contra, eens of oneens, goed
of fout. Wat mensen geloven is niet zo
belangrijk, het gaat er vooral om waarom
ze het geloven. In gesprekken luister
ik dan ook niet zozeer naar woorden alleen,
maar probeer ik vooral af te stemmen
op waarom mensen iets denken.
Elk mens is op zoek naar medemenselijkheid,
liefde, warmte en aandacht.
Elk mens verlangt ernaar om gezien en
gehoord te worden. Dat soort basisbehoeftes
zijn voor iedereen hetzelfde. Op
het moment dat we die basisbehoeftes
in de ander herkennen, erkennen en accepteren,
ontstaat er een nieuwe ruimte
voorbij goed en fout waar we elkaar wel
kunnen ontmoeten.”
Volgens Ihler is dit ook van toepassing
op het bouwen van een nieuwe
inclusieve economie. “Laat je niet van
streek brengen door verschillende ideeën
en gedachtes. Hoe meer we gemeenschappen
creëren met ruimte voor diversiteit
en inclusiviteit, hoe dichterbij
we bij gelukkige en gezonde leef- en
woonplekken komen.”
MENSELIJKHEID
Het pleidooi voor diversiteit en inclusiviteit
is alles behalve theorie voor Ihler.
Ondanks alles watt Ihler meemaakte,
bleef hij staan voor de menselijke behandeling
van de dader in het Noorse
gevangenissysteem. “Breivik ontkende
alle menselijkheid en mensenrechten.
Maar dat maakt het nooit goed als wij
hem dat nu ook zouden ontzeggen. Als
we dat doen, dan volgen we dezelfde
logica van Breivik. Laten we in plaats
daarvan het voorbeeld zijn van wat
menselijkheid waarachtig kan zijn.” n
De documentaire Paradogma van Marijn
Poels, zie: www.paradogma-film.com
38 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
– e s s a y –
Gouden regel voor
een nieuwe economie
Voor wie nog twijfelde, als COVID-19 iets heeft aangetoond is het wel dat je
mens en economie niet los van elkaar kunt zien. Een gezonde, duurzame
economie stelt de mens centraal. Wat betekent dit voor het bedrijfsleven?
TEKST FEMKE DE JONG
Ik typ dit stuk vanuit Tianmu, een wijk aan de voet van
de bergen in het noorden van Taipei (Taiwan), waar
mijn gezin sinds twee maanden woont. Mijn man gaat
hier een offshore windpark installeren: heel erg nieuwe
economie. Het wil nog niet echt lukken, ook dat is nieuwe
economie. Daarover zo meer, eerst Taiwan.
Taiwan, sociaal-democratische parel in de Zuid Chinese Zee,
heeft veel te bieden. Het land is modern, progressief en is op
een aantal terreinen zelfs beter ontwikkeld dan Nederland.
Toch is Taiwan ook een land dat hecht aan traditie. Zo wordt
het Taiwanese denken nog altijd sterk beïnvloed door Oosterse
filosofen, waaronder de Boeddha en Confucius. Zij hebben
zo’n 2.500 jaar geleden uitvoerig onderricht gegeven over de
psychologie van de mens en zijn gedrag. Deze ethiek en filosofie
gaat uitgebreid in op de vaardigheden en condities die
nodig zijn om ethisch gedrag te bevorderen om zo persoonlijke
en maatschappelijke vooruitgang te realiseren: het is nog
altijd actueel. Voor mij persoonlijk is het aardig om te zien
dat deze lessen – die ik nu een jaar of tien bestudeer en beoefen
– in dit land een natuurlijk onderdeel zijn van het dagelijkse
bestaan.
Taiwan was voor Europeanen relatief obscuur totdat het
als een van de eerste landen ter wereld grip wist te krijgen
op de COVID-19 epidemie. Begin 2020 nam Taiwan direct
een reeks maatregelen die op dat moment naar Nederlandse
maatstaven nog volstrekt onaanvaardbaar waren. De grens
ging op slot, er kwam een strikt quarantainebeleid en iedereen
– ook baby’s en peuters – moest een mondkapje op. In Taiwan
doet niemand daar moeilijk over: men volgt de instructies
en gaat over tot de orde van de dag. Het getuigt van een
volksmentaliteit en gemeenschapszin die ik herken uit het
Boeddhisme. Het Boeddhisme gaat er vanuit dat alles aan verandering
onderhevig is. Daarbij staat de mens continu onder
invloed van een breed scala aan factoren waar hij niet of nauwelijks
zicht of invloed op heeft. Denk aan het klimaat, de
economie, het gedrag van andere mensen of een gemuteerd
virus. Er zit altijd iets in de dode hoek, of dat nu positief of negatief
is. Een verstandig mens erkent dat en accepteert de situatie
en de consequenties. Hij doet wat er gebeuren moet en
handelt vanuit het besef dat we voor onze survival van elkaar
en van onze omgeving afhankelijk zijn.
MENS CENTRAAL
Als 2020 iets duidelijk heeft gemaakt, dan is het dat onze huidige
manier van leven en ons consumptiegedreven marktmodel
niet langer houdbaar is. Mens, milieu en maatschappij:
“OF HET NU DE SCHULD IS VAN BIGFINANCE,
BIGPHARMA, MARK RUTTE OF DE CONSUMENT:
HET SYSTEEM BARST UIT ZIJN VOEGEN EN DAAR
HEEFT IEDEREEN LAST VAN”
LENTE 2021 NFM | 41
NIEUWE ECONOMIE
FEMKE DE JONG: “WAT DOET HET MEEST
RECHT AAN HET WELZIJN VAN MENS,
MILIEU EN MAATSCHAPPIJ.”
het ‘systeem’ barst uit zijn voegen en daar heeft iedereen keihard
last van, ook het bedrijfsleven. Wat mij specifiek opvalt
aan Nederland is dat het vertrouwen hevig onder druk staat.
Niet alleen het vertrouwen van burgers in de overheid of het
bedrijfsleven, ook het vertrouwen van burgers onderling. Dat
is opmerkelijk omdat het in Nederland – vergeleken met veel
andere ontwikkelde landen – gemiddeld nog steeds buitengewoon
goed gaat. Ik wil daarmee geen afbreuk doen aan het
leed van individuen, ik constateer dat de Nederlandse bevolking
in algemene zin in toenemende mate angstig en boos is
en niet goed kan duiden waarom. Dat is een probleem omdat
een transitie naar een duurzame ‘nieuwe’ economie vereist
dat we elkaar wat gunnen en er met elkaar op durven vertrouwen
dat we er uiteindelijk allemaal beter van worden.
Helaas wordt een dergelijke constatering in de regel direct
gevolgd door het aanwijzen van een specifieke oorzaak met
bijbehorende zondebok, waardoor er in het maatschappelijk
verkeer, de media en de politieke arena nauwelijks ruimte is
voor een intellectuele discussie over hoe we daadwerkelijk
tot duurzame hervorming van het systeem zelf gaan komen.
Daardoor is het ook moeilijk om aan een werknemer of werkgever
– die zich bedreigd voelt in zijn levensonderhoud – uit
te leggen waarom hij aan hervorming moet meewerken.
Hoe ziet dat systeem eruit? Wie is daarvoor verantwoordelijk?
“A succesful society is a progress machine. It takes in the raw
materials of innovation and produces broad human advancement”,
schrijft Anand Giridharadas in zijn bestseller ‘Winner Takes
All’. Het boek is verplicht leesvoer voor wie de huidige tijdsgeest
beter wil begrijpen. Giridharadas bespreekt de vraag
wie – overheid, bedrijf of consument – de verantwoordelijkheid
draagt voor het realiseren van duurzame hervormingen.
De neoliberaal georiënteerde overheid laat dat graag over aan
het bedrijfsleven onder het mom van vrije marktwerking. Het
bedrijfsleven wil dat ook en maakt graag goede sier met MVOinitiatieven,
maar legt de verantwoordelijkheid voor systemische
hervorming vervolgens op het bord van de consument.
Die moet zijn gedrag aanpassen en dan doet de markt verder
zijn werk. Giridharadas veegt de vloer aan met dat idee en bepleit
dat duurzame maatschappelijke hervorming uitsluitend
via een stabiele, professionele overheid tot stand kan komen.
Je kunt het bedrijfsleven daar niet voor verantwoordelijk maken
en ook niet de leiding geven, omdat ze teveel conflicterende
belangen heeft: zij ontleent haar bestaansrecht en verdienmodel
immers aan dezelfde systemen en structuren die debet
zijn aan de existentiële uitdagingen waar onze samenleving
voor staat. In de woorden van de Amerikaanse schrijfster en
mensenrechtenactiviste Audre Lorde: “For the master’s tools will
dismantle the master’s house. They may allow us to temporarily beat
him at his own game, but they will never enable us to bring about
genuine change.” De burger is evenmin in staat om zelf voldoende
tegenwicht te bieden tegen de machts- en kapitaalspositie
van overheid en bedrijven. De overheid is daarentegen als
enige autoriteit in staat om een overkoepelende visie en stra-
42 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
“SYSTEMISCHE VERANDERING BETEKENT VER-
ANDERING EN DAAR HOUDEN MENSEN NIET VAN,
ZELFS NIET ALS ZE ER NIET OP ACHTERUITGAAN”
Het feit dat de overheid de regie moet voeren, betekent niet
dat burger en bedrijf kunnen afwachten tot de overheid in
actie komt. Het maakt ook niet uit of u wel of niet heeft bijgedragen
aan het ontstaan van het probleem. Of het nu de
schuld is van BigFinance, BigPharma, Mark Rutte of de consument:
het systeem barst uit zijn voegen en daar heeft iedereen
last van. Daarbij zijn de uitdagingen die onze manier
van leven op dit moment bedreigen – een pandemie en de klimaatcrisis
– existentieel van aard. Dat betekent dat iedereen
er direct en acuut belang bij heeft dat er wezenlijke, systemische
hervormingen worden doorgevoerd. Iedereen moet dus
in actie komen, maar wel vanuit de juiste mindset. Daarvoor
is nodig – en dat is mijn tweede punt – dat overheid, burger
en bedrijf vanuit een gedeeld stelsel van normen en waarden
gaan opereren en accepteren dat het eigen gemak ondergeschikt
is aan het algemeen belang. Ik schrijf hier bewust ‘eigen
gemak’ en niet ‘eigen belang’: iedereen is volledig aan
boord met duurzame hervorming totdat men zelf offers moet
tegie te ontwikkelen die rekening houdt met de belangen van
alle mensen, de uitvoering verplicht kan stellen en daar ook
verantwoording over af moet leggen. Ik ben het met hem eens
en zou twee zaken willen toevoegen.
TWEE ZAKEN
Ten eerste, de overheid is verantwoordelijk en moet ingrijpen
met wet- en regelgeving, met dien verstande dat zij voor het
welslagen van haar inspanningen om duurzame hervormingen
te realiseren afhankelijk is van de medewerking (en het
stemgedrag) van burger en bedrijf. Dat gaat niet vanzelf en
gaat ook niet in één keer. Daar moeten we samen aan werken,
vanuit welwillendheid. Neem als voorbeeld Taiwan. Een aantal
jaren geleden heeft Taiwan de ambitie uitgesproken om
vol in te zetten op offshore wind als duurzame energiebron.
In dat kader heeft zij Westerse energiebedrijven – waaronder
Deense windgigant Ørsted – opdracht gegeven om enorme
wind farms te ontwikkelen die uiteindelijk de kerncentrales
moeten gaan vervangen. Het feit dat de overheid een dergelijk
initiatief neemt, is prachtig, maar betekent uiteraard niet
dat het bedrijfsleven (of zelfs decentrale overheidsinstanties)
direct klaar staan om dat plan uit te voeren. Ook betekent dat
niet dat de benodigde infrastructuur aanwezig is. Zo is de haven
van Taipei nog niet afgebouwd en liggen er geen golfbrekers,
waardoor het lastig is om de benodigde bakken veilig
aan te meren.
LENTE 2021 NFM | 43
NIEUWE ECONOMIE
brengen om dat doel te bereiken. Bent u bijvoorbeeld bereid
om geen vlees meer te eten als we daarmee (letterlijk!) in één
klap het klimaatprobleem, onze gezondheidscrisis én het
voedselprobleem kunnen oplossen? Of om u te laten omscholen
als blijkt dat uw huidige beroep een gevaar voor de volksgezondheid
of de planeet oplevert? Veel mensen zijn dat (nog)
niet, tenzij ze door de overheid worden gedwongen. Bedrijven
zijn daarin niet anders dan mensen en willen doorgaans best
meewerken, zolang het niet ten koste gaat van de eigen positie.
Daar zit een belangrijk knelpunt, want systemische verandering
betekent precies dat: verandering. Daar houden mensen
niet van, zelfs niet als ze er niet per se op achteruitgaan.
Hoe doorbreek je dat? De Boeddha geeft raad.
GOUDEN REGEL
De leerredes van de Boeddha gaan uiteindelijk over één centraal
thema: het uitdoven van menselijk leed. In de visie van
de Boeddha is de mens niet een op zichzelf staand iets maar
staat hij continu in wisselwerking met zijn omgeving. Neem
als voorbeeld de klimaatcrisis. Raakt de lucht, de grond of
het water vervuild, dan wordt de mens ziek. Wordt de mens
ziek, dan heeft dat impact op de economie. Als de economie
devalueert, dan brokkelt de maatschappij af. Alles is met alles
verweven. Als mens, bedrijf en maatschappij het uitdoven
van menselijk leed centraal stellen en daartoe op basis van
heldere, gedeelde waarden opereren worden het eigen belang
en het algemeen belang opnieuw met elkaar in overeenstemming
gebracht. Op het moment dat we met elkaar accepteren
dat het uitdoven van menselijk leed het centrale doel van
onze maatschappij en dus onze economie is, is er een basis
waar besluit- en koersvorming aan kan worden getoetst. Ik
versta daaronder dat alle mensen – minimaal – op duurzame
wijze beschikken over een gezonde, schone leefomgeving
waarin ze voldoende middelen hebben om in hun basis behoeften
te voorzien.
Welke gedeelde waarden zijn dat? De Boeddha gaat in zijn
leerredes uitgebreid in op condities die nodig zijn om op verstandige
manier tot inzicht en duurzame transformatie te komen.
Een dergelijk proces kan ook pas in gang worden gezet
als deze condities aanwezig zijn. Hij schetst een ethisch raamwerk
van seculiere Ethische Voorschriften, die in het dagelijks
leven doorlopend beoefend kunnen worden. Onder de
“DE NIEUWE ECONOMIE IS NIET VEEL MEER
DAN EEN EVOLUTIE VAN ONZE BESTAANDE
ECONOMIE, WAARIN MEDEMENSELIJKHEID
TOT UITGANGSPUNT WORDT GENOMEN”
44 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
term voorschrift wordt in deze context verstaan een ethisch
principe, richtlijn of uitgangspunt. Het is een oefening, niet
een gebod of regel. Overtreding leidt niet tot schaamte of
straf maar wordt in deze context gezien als een uitnodiging
om het eigen gedrag te evalueren, zodat men deze of een volgende
keer vaardiger kan optreden. Voor het bestek van dit
artikel wil ik me richten op het primaire voorschrift – ahimsa
– dat als gouden regel de basis vormt voor verdere transformatie.
Het Eerste Voorschrift - Ahimsa - is een Sanskrit woord dat
in het Westen veelal vertaald wordt als ‘niet doden’. Dat is
inderdaad een belangrijk uitgangspunt, maar daarmee is de
kous niet af. Het voorschrift erkent dat de mens continu in
verbinding staat met zijn omgeving en slechts een geringe
mate van controle heeft op de factoren en condities die hebben
geleid tot zijn huidige dilemma. Bovendien wordt verondersteld
dat alles vergankelijk is en bovendien onderhevig is
aan context en interpretatie. Moderne geleerden vertalen het
begrip ahimsa dan ook als ‘het minimaliseren van schade’,
aan jezelf en aan de ander. Dat betekent dat hij steeds opnieuw
moet toetsen wat in het gegeven geval de handeling of
koers is die het meest recht doet aan het welzijn van mens,
milieu en maatschappij.
Deze voorschriften zijn ontwikkeld als grondslag voor
persoonlijke ontwikkeling, maar laten zich eenvoudig vertalen
naar beleids- en besluitvormingstrajecten bij bedrijven
FEMKE DE JONG-STRUIKSMA
Femke de Jong-Struiksma (40) was jarenlang advocaat
voor de verzekeringssector, voorzitter van de landelijke
Federatie van Assurantieclubs, lid van de Raad van Toezicht
van het New Financial Forum en een veelgevraagd
spreker en columnist.
Sinds 2010 houdt Femke zich ook bezig met Yoga en
Boeddhisme. Ze volgde meerdere opleidingen en was bestuurslid
van Boeddhistisch Centrum Haaglanden. Per 1
januari 2016 nam ze onverwachts afscheid van de sector
in verband met een IVF traject. Kort daarop werd haar
man Wilko (43) overgeplaatst naar Houston (USA). Daar
werd ze mama van Klaas (2) en Berend (0) en liet ze zich
omscholen tot yoga- en meditatiedocent. Sindsdien ontwikkelt
en verzorgt ze professionele yoga- en mindfulnessprogramma’s
voor volwassenen, kinderen en scholen.
Daarnaast schrijft ze voor diverse media over Boeddhistische
filosofie en ethiek.
Femke woont sinds november 2020 in Taipei (Taiwan).
Meer weten? Zie www.dutchdharma.com.
en overheidsinstanties. Door bij de ontwikkeling, productie
of distributie steeds weer af te wegen wat onder de concrete
omstandigheden de optie is die de minste schade aan het leven
zelf toebrengt, kom je tot een hele andere afweging dan
wanneer de commerciële haalbaarheid als leidend principe
geldt. Wie dit principe ter harte neemt en ernaar leeft laat
de ander zien dat hij te vertrouwen is. Bikkhu Analayo, een
vooraanstaande wetenschapper op het gebied van Boeddhistische
filosofie en ethiek noemt dat ‘the gift of fearlessness’ die
een basis vormt voor vertrouwen en reciprociteit. Uiteindelijk
is de nieuwe economie niet veel meer dan een evolutie van
onze bestaande economie, waarin medemenselijkheid tot uitgangspunt
wordt genomen. n
LENTE 2021 NFM | 45
NIEUWE ECONOMIE
– e s s a y –
Merken die werken
aan de economie van
de 21e eeuw
We laten een vervuilend en uitbuitend systeem achter ons en zien de contouren
van een gelukkige, eerlijke en veilige wereld ontstaan. De coronacrisis werkt
als versneller. Bedrijven en merken moeten een nieuwe toekomst omarmen,
hun bedrijfsprocessen verduurzamen en hun mensen – van bestuurskamer tot
medewerkers, leveranciers en klanten – meenemen in de verandering. Dat laatste
is de sleutel tot een succesvolle transformatie. Het gaat uiteindelijk om gedrag.
TEKST KIM CRAMER EN ALEXANDER KOENE, BR-ND PEOPLE
He coronacrisis maakt duidelijk dat veranderingen
voor een duurzame toekomst hard nodig zijn.
Dat was voor een kleine groep activisten al lange
tijd volledig helder en voor een groeiende groep
bewuste burgers al een tijdje, maar nu is de gedachte
dat het anders moet gemeengoed aan het
worden. Ook leren we dat als de nood echt hoog is, we massaal
ons gedrag kunnen veranderen.
Hoewel het langzaam gaat en er een groot verschil is tussen
‘weten’ en ‘doen’, zullen we – geconfronteerd met klimaat-,
sociale en economische crises –transformeren van een
vervuilende en vernietigende economie naar een duurzame,
eerlijke en veilige economie. Het kan niet anders. Als we als
mensheid willen overleven, zullen we moeten stoppen de
planeet en elkaar uit te buiten. We kunnen niet langer door
met het uitputten van natuurlijke bronnen die we met fossiele
energie omzetten naar producten die we uiteindelijk
weggooien. Die we in veel gevallen überhaupt niet nódig hadden.
Net zo goed als we niet langer door kunnen én willen
met de ongelijke verdeling van welvaart. Degenen die als eerste
zijn begonnen de natuurlijke bronnen te gebruiken voor
méér dan de eigen behoefte, hebben alle geld en macht naar
zich toegetrokken. Degenen die achterbleven, waren meestal
degenen die, vaak aan de andere kant van de wereld, met de
gevolgen moesten kampen van de roof van natuurlijke bronnen,
een afgenomen biodiversiteit en het leveren van arbeid
in slechte omstandigheden tegen oneerlijke lonen. En dit is
nog steeds aan de orde van de dag.
CRISIS ALS TIPPING POINT
Bedrijven die profiteren van deze situatie hebben zich in het
verleden vast niet allemaal gerealiseerd hoe zij bezig waren
de planeet en de mens teniet te doen. Hopen we. Dat willen we
geloven, want we zijn optimisten. Er was ook lange tijd weinig
kennis over de impact op het klimaat, atmosfeer en biodiversiteit
en consumenten waren zich niet bewust van wat
ze eigenlijk consumeerden. Dat verandert nu. We verwachten
dat de crisis waarin we ons nu met z’n allen bevinden het ‘tipping
point’ is, waarna een nieuwe economie ontstaat.
We zien het al om ons heen. Niet alleen onder de sociale
ondernemers en de lokale duurzame initiatieven, maar ook
in het hol van de leeuw worden nu de stemmen gehoord van
46 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
de Greta’s en Rutgers van deze wereld. De deelnemers aan
het World Economic Forum, de overheden, de grootinvesteerders,
de rijken en machtigen der aarde, allemaal beginnen ze
te roepen dat het anders moet. Groener, gelijker, socialer. Ze
roepen het niet alleen, ze investeren ook grote sommen geld
om nieuw beleid en actie te stimuleren.
Sommigen geloven er niets van dat deze instituties eerlijk
willen delen, dat verkleint namelijk hun macht. Of hooguit
doen ze het uit eigenbelang, omdat ze ook wel zien dat het
niet anders kan. Hoe dan ook, de beweging is gaande en groeiende.
In 2018 schreef Larry Fink, ceo van BlackRock, in zijn
jaarlijkse brief aan alle klanten dat niet alleen de aandeelhouders,
maar álle stakeholders bediend moeten worden. Dit jaar
(2021) stelde hij klimaatverandering centraal en stimuleerde
hij dat alle bedrijven een plan tonen om in 2050 ‘net zero’ te
zijn. Als zulke mensen, die zijn ‘gevormd’ in de tijd dat de bomen
tot aan de hemel groeiden en je de winst vooral voor jezelf
moest houden, zulke visies uitdragen, dan is er hoop.
HET BELANG VAN DE WERELD
In de financiële wereld zien we dat naast ASR, Triodos Bank
en ASN Bank ook andere instellingen zich steeds meer druk
maken over ‘people & planet’ naast profit. Rabobank droeg
begin van dit jaar uit dat alle banken carbon-banken moeten
worden en gaat het voor klanten makkelijk maken om
CO2-credits te kopen en te verkopen. Ze gaan vruchtenbomen
planten om CO2-uitstoot te compenseren. Als ze volgroeid
zijn en geen extra CO2 meer opslaan, moeten ze een inkomstenbron
zijn voor kleine boeren. Met in het achterhoofd de
hevige kritiek van een aantal jaar geleden op de reclamecampagne
‘Growing a better world together’, werpt zich ook nu
de vraag op of dit soort grote commerciële bedrijven wel in
staat zijn om het belang van de wereld boven het eigenbelang
te stellen, of het op z’n minst gelijk te stellen. Naar eigen
zeggen is dit initiatief goed voor het duurzame imago
van de bank en uiteindelijk ook een verdienmodel waarmee
men een voorsprong hoopt te houden in de markt. Is echte
transformatie nog gebaat bij concurrentie? Of zijn we op weg
naar een wereld waarbij de echte winnaars die partijen zijn
die niet meer plat concurreren, maar juist de systemische samenwerking
opzoeken om de wereldproblemen op te lossen?
THE CIRCLE OF LIFE
Bomen groeien uiteraard nooit tot in de hemel. Bomen stoppen
namelijk op een gegeven moment met groeien, zoals alles
in de natuur stopt met groeien. Na de groei komt uiteindelijk,
soms pas na eeuwen, het verval, de dood. Maar het mooie
van de natuur is, de geboorte gebeurt telkens weer opnieuw,
uit dezelfde bronnen waar het eerdere leven uit was ontstaan.
The circle of life. In de natuur bestaat geen afval, het is volledig
circulair. Een heel precies uitgebalanceerd systeem waarin
alles klopt. Zo ging het miljarden jaren en als de mens niet
had ingegrepen – zo ongeveer vanaf de industriële revolutie
KIM CRAMER:
“POWER TO
THE PEOPLE.”
LENTE 2021 NFM | 47
NIEUWE ECONOMIE
– zou het nog steeds zo gaan. Wij hebben het natuurlijk evenwicht
echter zo uit balans gebracht dat we er nu alles aan
moeten doen om het te herstellen. Voor het te laat is.
De circulaire wetten in de natuur lijken de oplossing te
zijn voor veel van onze problemen. Als we de economie nu
eens circulair maken? We verstoren de balans niet verder
door nog meer grondstoffen uit de planeet te halen, maar we
gebruiken wat al in gebruik is. We ontwerpen producten zó
dat ze na gebruik niet worden weggegooid, maar worden gerepareerd,
in onderdelen hergebruikt, of helemaal gerecycled
kunnen worden. We produceren dan geen afval meer. In zo’n
economie houden we natuurlijk ook rekening met de sociale
aspecten: eerlijk werk en een rechtvaardige verdeling van de
opbrengsten.
NOODZAAK RADICALE VERANDERING
Bedrijven en overheden moeten in zo’n circulaire economie
hun processen radicaal omgooien. We redden het niet met
wat goed bedoelde ‘purpose marketing’ en ook niet met een
paar positieve initiatieven en wat duurzame innovatie. Het
gaat er vooral juist om dat organisaties stóppen met bepaalde
zaken. Dat is eng, want het druist in tegen alles wat we van
het kapitalisme hebben geleerd. Het voortbestaan van de organisatie
komt erdoor ter discussie te staan. Maar als de inzet
het voortbestaan van onze planeet en onze soort is, is er geen
andere weg. En het goede nieuws is dat het kán. Je moet er alleen
wel toe bereid zijn en de weg vinden. Bovendien kunnen
we het niet alleen aan bedrijven overlaten. Burgers, politieke
leiders, we moeten er ontegenzeggelijk voor kiezen. Er moeten
nieuwe wetten komen, nieuw beleid en nieuw gedrag.
De stad Amsterdam is er al aan begonnen. Doel is een gelukkig
leven voor iedereen binnen de natuurlijke grenzen
van de aarde. De stad brengt de komende jaren verschillende
materiaalstromen in kaart, van instroom tot verwerking,
om waardevolle grondstoffen te behouden. Het doel is om in
2030 het gebruik van nieuwe grondstoffen te halveren en in
2050 een volledig circulaire stad te zijn. Het staat allemaal in
de ‘Amsterdam Circulaire Strategie 2020-2025’. Er wordt gebruik
gemaakt van de Amsterdam City Doughnut van de Britse
econoom Kate Raworth.
ALEXANDER KOENE:
“DE MAGIE VAN
POSITIEVE BEÏNVLOEDING.”
DUURZAME TRANSFORMATIE
In onze serie whitepapers (Positive Culture, Beyond Purpose en
Building Next Better) beschrijven we hoe branding kan bijdragen
aan het stimuleren van impactvol gedrag. Wat de uitgangspunten
en te nemen stappen zijn. Merken hebben de
magie om mensen positief te beïnvloeden. Het is een krachtig
instrument wat haast ‘manipulatief’ ingezet kan worden
voor het goede en het slechte. De psychologie die ervoor zorgt
dat de meeste mensen kiezen voor bijvoorbeeld Coca-Cola
kunnen we ook inzetten om voorkeur op te wekken voor merken
die een duurzame wereld versnellen. Zulke merken worden
niet goed ontwikkeld door externe adviesbureaus of door
48 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
BR-ND
Sinds 2006 ontwikkelen Kim Cramer en Alexander Koene
23plusone, een methode die menselijke drijfveren centraal
stelt in merk- cultuur- en persoonlijke ontwikkeling.
In 2011 richtten zij samen BR-ND People op, sinds
2017 gecertificeerd als B Corp. Met een kernteam van onderzoekers,
ontwerpers, schrijvers en facilitators helpt
BR-ND People organisaties met merk- en organisatieontwikkeling.
marketingafdelingen van organisaties. Wel lukt dit door gebruik
te maken van de ideeën en gevoelens die al aanwezig
zijn. Zeker nu de roep om duurzame ontwikkeling steeds luider
wordt en mensen graag bedrijven met een purpose willen
omarmen. Je moet je branding dus ontwikkelen samen met
de mensen in je organisatie en het is goed om ook andere stakeholders
erbij te betrekken.
Branding is in onze visie het strategische proces om ervoor
te zorgen dat er gemeenschappelijke betekenis en mentale
verbinding tussen mensen ontstaat. Het heeft een langetermijnscope
en geeft sturing aan alle interacties of ‘touchpoints’
tussen mens en product, dienst en organisatie.
Branding heeft dus alles te maken met organisatiestrategie
en -cultuur. Het gaat veel verder dan het ontwikkelen van een
aansprekende boodschap naar buiten toe, het gaat er vooral
om dat medewerkers trots zijn en gedreven invulling willen
geven aan hun werk. Het zorgt ervoor dat mensen met elkaar
in actie komen om de duurzame purpose en missie van
een organisatie waar te maken. We zien vaak dat de top van
een bedrijf graag wil verduurzamen, maar dat leiders niet weten
hoe medewerkers ‘zover te krijgen’. Dan is het vanaf de
start al misgegaan; er is geen energie gestoken in het betrekken
van mensen voordat de duurzame strategie is vastgesteld.
Eigenlijk moet de strategieontwikkeling dan simpelweg opnieuw
plaatsvinden, maar nu mét de rest van de organisatie.
Anders wordt het niets; de weerstand is groot en er is weinig
motivatie om zelf aan de slag te gaan. Ook maken we mee dat
medewerkers hun leiders ter verantwoording roepen als de
organisatie volgens hen geen impactvolle purpose heeft. Als
we zo’n bottom-up proces mogen begeleiden vinden we het
extra mooi. Power to the people. n
Meer lezen? De whitepapers van Kim en Alexander vind je op
issuu.com/br-nd.
LENTE 2021 NFM | 49
NIEUWE ECONOMIE
– e s s a y –
Samen werken
aan een bewuste
economie
Het is 2021 en de nieuwe economie is in wording: een meer holistische, wijze,
liefderijke, hoopgevende versie en representatie van wie wij zijn en wíllen zijn, als
mensheid en deelnemer aan het leven op deze planeet. Kleine revoluties, ander
geluid, nieuwe vormen en dappere daden krijgen steeds meer voet aan de grond.
TEKST CAROLIEN WEGENER, WIRE GROUP
Het is een bijzondere tijd, waarin we óók mogen
kijken naar alles wat er al wél gaande is. Ervaar
de borrelende onderstroom van het kleine gebaar
tot aan het grote werk – lokaal, landelijk,
wereldwijd – van gedreven zielen die geloven en
wéten dat het beter kan. Wij zíjn de Nieuwe Economie
in co-creatie, wat een krachtige en voelbare verbinding!
Als Wire Group noemen we de nieuwe economie ook wel
de bewuste economie, een systeem van meervoudige waardecreatie
en waarde-uitruil dat we samen steeds bewuster vormgeven,
vanuit verbinding met ál het leven op aarde. De transformatie
van onze economie heeft een sterke beweging naar
‘nieuw’: vernieuwing, innovatie, ontwikkeling. Het is daarnaast
net zo goed een meer verstilde beweging terug. Terug
naar de oorsprong, terug naar de essentie, naar bekend terrein
dat wij dragen in ons DNA en dat deels in vergetelheid
is geraakt. De transitie van onze economie gaat evenzogoed
over een hernieuwde verbinding met dat wat van levensbelang
is, daar waar het allemaal begint.
BEGIN
Misschien begint het wel bij het op waarde schatten van wie
jij bent en wie ik ben. Bij het besef van waar we vandaan komen
en hoe we met elkaar verbonden zijn. Bij het werkelijk
doorvoelen van de waarde van een planeet die ons leven
geeft, leven dat wij écht mogen koesteren. Laten we ons bewust
zijn van wat wij te brengen hebben, allemaal in onze
unieke vorm en ook, hoe we elkaar nodig hebben. In het creëren
van een intelligentere vorm van ons menselijk bestaansrecht
in deze confronterende, complexe, snelle wereld die
“KLEINE REVOLUTIES, ANDER GELUID,
NIEUWE VORMEN EN DAPPERE DADEN
KRIJGEN VOET AAN DE GROND”
LENTE 2021 NFM | 51
NIEUWE ECONOMIE
CAROLIEN WEGENER: X
“HABANA HABA – STAP
VOOR STAP.”
tegelijkertijd wonderschoon, eenvoudig aanwezig is. Samen
zijn we beter, meer en wijzer. Juist omdát we anders kijken,
vanuit ons eigen levenspunt. De kunstenaar ziet de wereld
in kleur en vorm voorbij de vorm. De technicus brengt innovatie
en vernieuwing die pas veel later door de massa begrepen
wordt. Het kind lééft het leven, grijpt de essentie vrijelijk
vast in elke uitgelaten lach. De ondernemer heeft het talent
de dingen samen te brengen in een alchemie die waarde laat
stromen. De onderzoeker geeft taal aan dingen die tot voor
kort nog ongrijpbaar waren zodat wij ze kunnen begrijpen en
ons eigen kunnen maken. De oudere die luisteren kan, écht
luisteren. Essentieel en waardevol zijn we allemaal.
WIRE GROUP
Wire group is inmiddels elf jaar specialist in Impact Investeren
en Bewuste Vermogensallocatie. Samen met
partners en klanten biedt Wire group manieren om
vermogen steeds bewuster in te zetten ten behoeve van
meervoudige waarde, voor sociaal, ecologisch, financieel
en persoonlijk rendement.
Carolien Wegener (1975) is ondernemer, schrijver en
activator van het New Financial Forum. Ze studeerde Culturele
Antropologie en Bedrijfskunde. Ze is onder meer
deskundige op het gebied van micro-finance en meso-finance.
In 2010 richtte ze samen met drie partners Wire
Group op.
52 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
BESTEMMING
Wij beginnen trainingen en workshops nagenoeg altijd met
een rondje vrij filosoferen: welke woorden en waarden kenmerken
onze ideale economie en maatschappij? Er volgt een
wordle van zo’n 25 woorden die voor 90 procent overlap hebben,
welke groep we ook treffen. Telkens blijkt dat mensen
een heel duidelijk beeld hebben van wat ‘het ideaal’ zou zijn.
We weten heel goed welke waarden ten grondslag liggen aan
een economie en maatschappij waar we graag deel vanuit
maken, waar we graag aan bijdragen, die een afspiegeling
zouden zijn van de meest wijze versie van wie wij kunnen
zijn als mens en als mensheid. Als we onze harten laten spreken,
dan zeggen we nagenoeg hetzelfde. Blijkbaar beschikken
we over een collectief kompas dat ons leidt naar ons ideaal:
een prachtig en hoopgevend gegeven!
WAARDE(N) GEDREVEN
De nieuwe economie zijn wij allemaal. Toegepast op ons dagelijks
werk bij Wire Group mijmer ik over hoe wij een poging
doen om onze waarden actief te leven. Met check-ins bij
elke ontmoeting willen we het leven inclusief maken, ons
hoofd en hart vrij maken om zoveel mogelijk hier en nu aanwezig
te kunnen zijn en in verbinding het beste van onszelf
te kunnen geven. Met check-outs kennen we in één woord
waarde toe aan wat er is gedeeld, gezegd, ontwikkeld. In het
investeringsproces spreken we van we-diligence in plaats van
due diligence om recht te doen aan de gelijkwaardige partnerrelatie
die we nastreven in plaats van de eenzijdig ‘beoordelende
partij’ te zijn. Een groep Next Genners deelt open en in
vertrouwen over de lusten en lasten van vermogend zijn, ze
zijn opgelucht over de (h)erkenning. We vieren kleine teamapp-feestjes
bij elk toegezegd miljoen euro (!) voor meervoudige
waarde in ons Wire Private Markets Impact Fonds, ruim
vijftig al! Moed, eerlijkheid en dankbaarheid kenmerken een
onalledaags teamgesprek over een alternatieve eigendomsstructuur
voor Wire Group die meer recht doet aan de nieuwe
tijd, aan onze purpose. Wij hebben niet het antwoord,
wel ons kompas.
HANDELEN
“De toekomst wordt niet bepaald door een of ander duister lot. Wij bepalen
de toekomst. Wij kunnen zelf elke dag en elk moment ons leven
en kwaliteit daarvan op onze planeet scheppen en herscheppen. Die invloed
hebben wij.”
Tenzin Gyatso (de Dalai Lama) & Desmond Tutu
“ALS WE ONZE HARTEN LATEN SPREKEN,
DAN ZEGGEN WE ALLEMAAL HETZELFDE.”
De transitie naar de nieuwe economie betekent het transformeren
van een heel systeem. Nieuw dimensionaal kijken.
Een beweging en een bewustwordingsproces dat zo gelaagd
en veelomvattend is, dat het kant-en-klare antwoord niet bestaat.
De korte route ook niet. Daar moeten we tegen kunnen
en er onze uitdaging van maken! Hoe? Treffend geschreven
door Keniaanse straatkinderen op de muur op van hun
clubhuis: Habana haba – stap voor stap. Met ons kompas op
steeds weer een wijzere, meer wakkere, door waarde(n) gedreven,
oprecht intelligente, liefdevolle, trots-makende versie
van onszelf en van de economie. Laten we samen ons uiterste
best doen er iets héél rijks van te maken! n
LENTE 2021 NFM | 53
NIEUWE ECONOMIE
– e s s a y –
De hoopgevende rol van wetgeving in
de slag naar duurzaam investeren
Het grote(re) plan
ESG (Environmental, Social en Governance) is anno 2021 een niet meer weg te
denken begrip. Zowel voor kapitaalverschaffers als uitgevende instellingen is de
uitdaging groot om eigen beleid te ontwikkelen dat tegemoet komt aan de wensen
van hun stakeholders omtrent duurzaamheid. Tegelijkertijd stelt ook de (Europese)
wetgever eisen aan wat duurzaam genoemd mag worden en ziet de toezichthouder
toe op het adequaat managen van duurzaamheidsrisico’s. De ambities vertalen zich
voorts in prospectussen en jaarverslagen en dan ligt het risico van greenwashing op
de loer. Hoe dichtbij is de transitie naar een groene, nieuwe economie?
TEKST MINKE HOEKSTRA
In navolging en ter uitwerking van de United Nations 2030
Agenda for Sustainable Development en het Klimaatakkoord
van Parijs heeft de Europese Commissie zich ten doel gesteld
om ESG-overwegingen in het hart van het financiële
systeem te brengen om daarmee de transitie naar een
groener, duurzamer en meer circulair systeem te ondersteunen.
In het ontwerp van de Europese plannen zijn de United
Nations Sustainable Development Goals (SDG’s) het uitgangspunt
geweest. Het resultaat is een breed scala aan plannen
en verordeningen, waarvan een aantal zich specifiek richt op
de financiële sector. De overkoepelende gedachte voor al deze
EC-initiatieven is dat een significant deel van de noodzakelijke
transitie van de private sector moet komen, waarbij privaat
kapitaal zijn weg moet vinden naar duurzame investeringen.
Ter uitwerking van deze ambities is in december 2016
een High-Level Expert Group samengesteld die zich heeft gebogen
over deze uitdagingen. Op grond van de adviezen van
deze groep is uiteindelijk het Europese Action Plan on Financing
Sustainable Growth gebaseerd, dat in maart 2018 werd gepubliceerd.
DISCLOSURE
Om te zorgen dat ESG-factoren worden meegenomen in investeringsbeslissingen
en -processen is een aantal verordeningen
opgesteld, die financieel dienstverleners verplichten tot
integratie van ESG-factoren in hun investeringsprocessen en
-advisering en dat zij daarover rapporteren richting hun klanten.
Doelstelling van deze Disclosure Verordening is harmonisatie
van informatieverschaffing over duurzaamheid en
het tegengaan van greenwashing. Deze verordening legt verplichtingen
op aan financieel dienstverleners met betrekking
tot financiële producten en geeft invulling aan de begrippen
LENTE 2021 NFM | 55
NIEUWE ECONOMIE
duurzame belegging, duurzaamheidsrisico’s en duurzaamheidsfactoren.
Op grond van deze verordening worden financieel
dienstverleners transparantievereisten opgelegd wat betreft:
(a) het beleid over de integratie van duurzaamheidsrisico’s
in beleggingsbeslissingsprocedures en beleggingsadvies,
(b) de manier waarop de belangrijkste ongunstige effecten
van beleggingsbeslissingen en beleggingsadvies in acht worden
genomen in verhouding tot de financiële producten en
(c) de wijze waarop het beloningsbeleid spoort met de integratie
van duurzaamheidsrisico’s.
Ook in de precontractuele informatieverschaffing dienen
financieel dienstverleners transparantie te verschaffen over
(a) de integratie van duurzaamheidsrisico’s in beleggingsbeslissingen
en beleggingsadvies en (b) een beoordeling van de
waarschijnlijke effecten van duurzaamheidsrisico’s op het
rendement van de financiële producten of een beknopte uitleg
waarom de duurzaamheidsrisico’s niet relevant geacht
worden.
Voor het juiste medium voor deze precontractuele informatieverschaffing
wordt aansluiting gezocht bij de informatieverschaffingsverplichtingen
die op grond van richtlijnen
en verordeningen reeds op financieel dienstverleners rusten.
Indien een financieel product bijvoorbeeld ecologische of
sociale kenmerken of een combinatie van die kenmerken promoot
dient aan additionele transparantie en precontractuele
informatieverplichtingen te worden voldaan, zoals informatie
over de wijze waarop aan die kenmerken wordt voldaan
en hoe de index consistent is met die kenmerken plus een
toelichting waarom en hoe de aangewezen index die op dat
doel is afgestemd, verschilt van een brede marktindex. Ook
gelden in dat geval additionele verplichtingen voor transparantie
over deze financiële producten op de website en in periodieke
verslagen.
Op financieel productniveau, schrijft de Disclosure Verordening
voor dat voor elk financieel product een duidelijke en
gemotiveerde toelichting wordt gegeven of, en zo ja hoe, bij
een financieel product de belangrijkste ongunstige effecten
op duurzaamheidsfactoren zijn meegenomen en waar deze
informatie beschikbaar is. Indien deze factoren niet worden
meegenomen, is een uitleg hierover verplicht. De Disclosure
Verordening is uitgewerkt in technische reguleringsnormen
waarvan ten tijde van het schrijven van dit essay alleen consultatiedocumenten
en een concept beschikbaar zijn gesteld.
Hieruit kan in ieder geval worden afgeleid dat de EC een zeer
‘WET- EN REGELGEVING OP HET GEBIED VAN
DUURZAAMHEID GEEFT HET BEDRIJFSLEVEN
EEN EXTRA ZETJE IN DE GOEDE RICHTING’
MINKE HOEKSTRA: ‘DUURZAAM
INVESTEREN ALS DEFAULT OPTIE.’
MINKE HOEKSTRA
Minke Hoekstra is advocaat en adviseert ondernemingen
die actief zijn op de financiële markten met een focus op
vermogensbeheer, fondsstructurering, regulatory compliance,
governance en duurzaamheid.
vergaande mate van standaardisatie voorstaat en een informatievoorziening
die te allen tijde makkelijk toegankelijk,
niet-discriminatoir, gratis, simpel, begrijpelijk, eerlijk, duidelijk
en niet-misleidend moet zijn; een hele uitdaging.
TAXONOMIE
De Taxonomie Verordening brengt een gemeenschappelijk
concept en classificatiesysteem van ecologisch duurzame beleggingen
ter voorkoming van greenwashing en oneerlijke
concurrentievoordelen. Deze verordening sluit aan bij de begrippen
van de Disclosure Verordening en is van toepassing
op financiële producten die als ecologisch duurzaam beschikbaar
worden gesteld. Wel bevat deze verordening een aantal
aanvullingen en wijzigingen ten opzichte van de Disclosure
Verordening. Dan gaat het onder meer over criteria om uit
56 | NFM LENTE 2021
NIEUWE ECONOMIE
te maken of een economische activiteit als ecologisch duurzaam
kan worden aangemerkt of niet waarbij een onderscheid
wordt gemaakt tussen economische activiteiten die
substantieel bijdragen aan een of meer van de milieudoelstellingen
en economische activiteiten die geen ernstige afbreuk
doen aan een of meer van de milieudoelstellingen. De milieudoelstellingen
zijn: (i) de mitigatie van klimaatverandering,
(ii) de adaptatie van klimaatverandering, (iii) het duurzaam
gebruik en de bescherming van water en mariene hulpbronnen,
(iv) de transitie naar een circulaire economie, (v) de preventie
en bestrijding van verontreiniging en (vi) de bescherming
en het herstel van de biodiversiteit en ecosystemen.
Per milieudoelstelling geeft deze verordening vervolgens
invulling aan de inhoud en vereisten van die milieudoelstelling.
Zo dient het product ten minste (en te allen tijde) te voldoen
aan de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen
en mag het product geen ernstige afbreuk doen aan
de leidende beginselen van de Verenigde Naties inzake bedrijfsleven
en mensenrechten.
Een platform voor duurzame financiering gaat de EC adviseren
over de verdere invulling van de milieudoelstellingen
BENCHMARK
De Benchmark Verordening introduceert eenvormige regels
voor benchmarks en criteria voor de kwaliteit en integriteit
van koolstofarme benchmarks. Doel is onder meer de belemmeringen
voor efficiënte kapitaalstromen in de richting van
duurzame investeringen weg te nemen. Deze verordening introduceert
onder meer klimaattransitiebenchmarks.
NEDERLANDSE INITIATIEVEN
Naast de initiatieven op Europees niveau, zitten ook de Nederlandse
overheid en de financiële sector zelf niet stil. Ik noem
het Vernieuwde IMVO-beleid ‘Van voorlichten tot verplichten. Een
nieuwe impuls voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemerschap’,
de initiatiefnota van ChristenUnie, PvdA, SP
en Groenlinks: ‘Tegen slavernij en uitbuiting. Een wettelijke ondergrens
voor verantwoord ondernemen’. en de initiatiefnota ‘Van oliedom
naar gezond verstand: verduurzaming van de financiële sector’
van Groenlinks, D66, Christenunie en CDA. Naast dergelijke
nationale initiatieven, hebben de pensioen- en vermogensbeheersector
eigen (gedrags)codes opgesteld met een duidelijke
duurzaamheidsmissie, onderstreept door de ondertekening
van het Klimaatakkoord door de financiële sector.
PALET AAN EISEN
Al deze verplichtingen en ambities op het gebied van duurzaamheid
richten zich indirect op uitgevende instellingen
en andere ondernemingen die kapitaal aantrekken. Om toekomstig
kapitaal zeker te stellen, zullen deze ondernemingen
zich dus terdege rekenschap moeten geven van de vereisten
die op hun kapitaalverschaffers rusten. Mijn verwachting
is dat het classificatiesysteem van duurzaamheid leidend
en maatgevend zal zijn. De hoop en verwachting is dan ook
dat bovenstaande transparantie- en standaardisatie-eisen
van investeerders aanbieders zal inspireren en dwingen tot
daadwerkelijke implementatie van duurzaamheidsambities
in hun ondernemingen. Ze zullen daarbij geholpen worden
door toezichthouders AFM en DNB die inzetten op duurzaamheid
en toezicht houden op de (transitie)risico’s waar financiële
marktpartijen mee geconfronteerd worden en hoe ze
daarmee omgaan. DNB en AFM maken daarbij onderscheid
tussen fysieke risico’s (schade als gevolg van klimaatverandering),
transitierisico’s (de kosten voor de implementatie van
ESG-factoren), reputatie risico’s (negatieve media-aandacht)
en aansprakelijkheidsrisico’s (zowel directe schade aan mens
en milieu en verlies van de waarde van investeringen als schade
als gevolg van het verstrekken van ESG-data en greenwashing).
Al deze risico’s zijn relevant voor de financiële sector
en hun investeringen.
Met dit palet aan eisen op het gebied van transparantie, standaardisatie
en meetbaarheid van ESG-factoren, lijkt de weg
van transitie naar een groene, nieuwe economie de enige
weg voorwaarts. Dat financieel rendement en duurzaamheid
hand in hand gaan en dat rendement overigens veel meer betekent
dan financieel rendement is niet alleen al langer bekend,
maar kan nu ook meer en meer worden gemeten en
onderbouwd.
De jurist in mij gelooft er oprecht in dat de wet- en regelgeving
op het gebied van duurzaamheid het bedrijfsleven een
extra en noodzakelijk zetje in de goede richting geeft. Met als
resultaat dat – het idee zingt al rond onder wetgevers – duurzaam
investeren de default optie wordt. n
LENTE 2021 NFM | 57
AMBASSADEURS
Activators van het
• Dick-Jan Abbringh | Purpose
Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh
• Roy van den Anker | Heilbron
Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker
• Erica Argelo | Circle of Art
Newfinancialforum.nl/erica-argelo
• Martin van Arendonk | Univé
Newfinancialforum.nl/martin-van-arendonk
• Jeroen Bais | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/jeroen-bais
• Femke Bakker | AnsvarIdéa
Newfinancialforum.nl/femke-bakker
• Ferdinand Bakker | Schouten Zekerheid
Newfinancialforum.nl/ferdinand-bakker
• Pieter van den Ban | Univé
Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban
• Jelle Bartels | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/jelle-bartels
• Ewald Bary | Lindenhaeghe
Newfinancialforum.nl/ewald-bary
• Ron Bavelaar | Univé
Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar
• Lambert Becks | Qees
Newfinancialforum.nl/lambert-becks
• Robin van Beem | Polis Advocaten
Newfinancialforum.nl/robin-van-beem
• Johanneke Behrend | AEGON
Newfinancialforum.nl/johanneke-behrend
• Ted van den Bergh | Transitiecoalitie Voedsel
Newfinancialforum.nl/ted-van-den-bergh
• Toon Berendsen | VVP
Newfinancialforum.nl/toon-berendsen
• Egbert Berkhoff | NNEK
Newfinancialforum.nl/egbert-berkhoff
• Joke Bijleveld | Achmea Academy
Newfinancialforum.nl/joke-bijleveld
• Ria Blok-Leenheer | Zwitserleven
Newfinancialforum.nl/ria-blok-leenheer
• Cees Bol / BOL-Advies
Newfinancialforum.nl/cees-bol
• Olette Bollen | Connect4Value
Newfinancialforum.nl/olette-bollen
• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning
Newfinancialforum.nl/thom-boot
• Robin Bouman | Yellowtail
Newfinancialforum.nl/robin-bouman
• Yvonne Bouman | Florijn College
Newfinancialforum.nl/yvonne-bouman
• Jules Brader | De Goudse
Newfinancialforum.nl/jules-brader
• Nanda Bramer | MY Organization
Newfinancialforum.nl/nanda-bramer
• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies
Newfinancialforum.nl/michiel-brandt
• Arno Brons | Avéro Achmea, Voorzie
Newfinancialforum.nl/arno-brons
• Mark de Bruijn | Obvion
Newfinancialforum.nl/mark-de-bruijn
• Wilma de Bruijn | Eurapco
Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn
• Paul Burger | AnsvarIdéa
Newfinancialforum.nl/paul-burger
• Christel van Capelleveen | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen
• Urjan Claassen | Quilify
Newfinancialforum.nl/urjan-claassen
• Jos Claessens | result-is
Newfinancialforum.nl/jos-claessens
• Klaas Coolen | Coolen Expertise
Newfinancialforum.nl/klaas-coolen
• Marcel Coopman | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/marcel-coopman
• Jack Cox | Econsenso
Newfinancialforum.nl/jack-cox
• Kim Cramer | Emotone
Newfinancialforum.nl/kim-cramer
• Gijs Dalen Meurs | Eyevestor.com
newfinancialforum.nl/gijs-dalen-meurs
• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea
Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam
• Gary Damen | Paradigma Groep
Newfinancialforum.nl/gary-damen
• Petrosjan Damen | Sintering
Newfinancialforum.nl/petrosjan-damen
• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen
Newfinancialforum.nl/chris-Das
• Douwe Dijkstra
Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra
• Jan Donselaar | DMA
Newfinancialforum.nl/jan-donselaar
• Joram van Doorn / Site Online
Newfinancialforum.nl/joram-van-doorn
• Peter Dussel | Figlo
Newfinancialforum.nl/peter-dussel
• Wilko Emmens | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/wilko-emmens
• Madelon Engels | Achmea International
Newfinancialforum.nl/madelon-engels
• Patrick Eppink | Turner
Newfinancialforum.nl/patrick-eppink
• Jolanda Franken | Obvion
Newfinancialforum.nl/jolanda-franken
• Erik Friedeberg | Manifesto
Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg
• Indra Frishert | Dazure
Newfinancialforum.nl/indra-frishert
• Nancy Gaertner | Schouten Zekerheid
Newfinancialforum.nl/nancy-gaertner
• Karin van Geelen | Yellow communicatie
Newfinancialforum.nl/karin-van-geelen
• Steven Geldof | Inspirerende Hutspot
Newfinancialforum.nl/steven-geldof
• Annemarie Gerritsma | GAPP
Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma
• Jacky van de Goor | Legende
Newfinancialforum.nl/jacky-van-de-goor
• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co
Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek
• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam
Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf
• René de Haan | acht!
Newfinancialforum.nl/rene-de-haan
• Roger Hagen | Rebels in Finance
Newfinancialforum.nl/roger-hagen
• Jan Hamburger | Turien & Co
Newfinancialforum.nl/jan-hamburger
• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland
Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen
• Kees Haverkamp | Newest Industry
Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp
• Maurice van den Hemel | All-Insure
Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel
• Robin Heuten | VLPN
Newfinancialforum.nl/robin-heuten
• Eline Hesse | Circular IQ
Newfinancialforum.nl/eline-hesse
• Jaap Hiddinga | Jaap Hiddinga
Newfinancialforum.nl/jaap-hiddinga
• Jac Hielema | Economy Transformers
Newfinancialforum.nl/jac-hielema
• Marco Hoekstra
Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra
• Minke Hoekstra | De Brauw Blackstone Westbroek
Newfinancialforum.nl/minke-hoekstra
• Liesbeth Hogervorst | Energizer
Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst
• Jack Hommel | Centraal Beheer Achmea
Newfinancialforum.nl/jack-hommel
• Ton van Hooft | Kompas Financiën
Newfinancialforum.nl/ton-van-hooft
• Fred Huibers | Hogeschool van Amsterdam
New Financial Forum/fred-huibers
• Gerard Hulsman | docent wiskunde en economie
Newfinancialforum.nl/gerard-hulsman
• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance
Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp
• Chantal Inen | The Punchy Pack
Newfinancialforum.nl/chantal-inen
• Sylvia Janssen | Onkar Compliance
Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen
• Jelle Jansons | Nationale-Nederlanden
Newfinancialforum.nl/jelle-jansons
• Jorad Jongeneel | AEGON
Newfinancialforum.nl/jorad-jongeneel
• Femke de Jong
Newfinancialforum.nl/femke-de-jong
• Gert de Jong | Hogeschool van Amsterdam
New Financial Forum/gert-de-jong
• Bas Jongeling | Wildgras
Newfinancialforum.nl/bas-jongeling
• Mark Jordens | Edmond Halley
Newfinancialforum.nl/mark-jordens
• Antoinette Kalkman | Nationale Waarborg
Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman
• Ron van Kesteren | Stv
Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren
• Zairah Khan | Blue02
Newfinancialforum.nl/zairah-khan
• Pepijn van Kleef | MoneyView Research
Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef
• Kees Klomp | Karmanomics
Newfinancialforum.nl/kees-klomp
• Theo Kocken | Cardano Group
Newfinancialforum.nl/theo-kocken
• Alexander Koene | BR-ND
Newfinancialforum.nl/alexander-koene
• Dirk Kooiman | Kooiman Advies
Newfinancialforum.nl/dirk-kooiman
• Wibo Koole | Create2connect
Newfinancialforum.nl/wibo-koole
• Stef Kuypers | Happonomy
Newfinancialforum.nl/stef-kuypers
• Sjoerd Laarberg | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg
• Heidi Leenaarts | United Economy
Newfinancialforum.nl/heidi-leenaarts
• Michel van Leeuwen | Flanderijn
Newfinancialforum.nl/michel-van-leeuwen
• Juri Leissner | Leissner & Van der Molen
Newfinancialforum.nl/juri-leissner
• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group
Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher
• Wouter van Leusen | Stan&Wende
New Financial Forum/wouter-van-leusen
58 | NFM LENTE 2021
AMBASSADEURS
New Financial Forum
• Joke Lodewijk | Urban Knowmads
Newfinancialforum.nl/joke-lodewijk
• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals
Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen
• Pieter Lugtigheid | AEGON
Newfinancialforum.nl/pieter-lugtigheid
• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence
Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij
• Thom Mallant | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/thom-mallanT
• Damaris Matthijsen | Economy Transformers
Newfinancialforum.nl/damaris-matthijsen
• Gilbert Mattu | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu
• Maria Mazarakis | Maria Mazarakis Levensverhaal Inzicht
Newfinancialforum.nl/maria-mazarakis
• Jaap van der Meer | VLPN
Newfinancialforum.nl/jaap-van-der-meer
• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0
Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard
• Patrick Meijn | Proteachting
Newfinancialforum.nl/patrick-meijn
• Richard Meinders | SVC Groep
Newfinancialforum.nl/richard-meinders
• Henry Mentink | Veerhuis
Newfinancialforum.nl/henry-mentink
• Saskia Michels | W’aarde controlling
Newfinancialforum.nl/saskia-michels
• Hans Ludo van Mierlo
Newfinancialforum.nl/hans-ludo-van-mierlo
• Roeland van der Molen | Leissner & Van der Molen
Newfinancialforum.nl/roeland-van-der-molen
• Constant Moolenaar | Rabobank
Newfinancialforum.nl/constant-moolenaar
• Matthijs Mons | Yellowtail
Newfinancialforum.nl/matthijs-mons
• Marc de Moor | Sandstreet Consultants
Newfinancialforum.nl/marc-de-moor
• Kaj Morel | De Zaak van Betekenis
Newfinancialforum.nl/kaj-morel
• Saskia van Muijsenberg | BiomimicryNL
Newfinancialforum.nl/saskia-van-den-muijsenberg
• Carla Muters | NHG
Newfinancialforum.nl/carla-muters
• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming
Newfinancialforum.nl/natasja-naron
• Ton Nijenhuis | Tonsultancy
Newfinancialforum.nl/ton-nijenhuis
• Maarten Nijman | ONE
Newfinancialforum.nl/maarten-nijman
• Arjan Nollen | Nationale-Nederlanden
Newfinancialforum.nl/arjan-nollen
• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar
Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen
• Thera van Osch | OQ consulting
Newfinancialforum.nl/thera-van-osch
• Jeroen Oversteegen | Nationale Hypotheekbond
Newfinancialforum.nl/jeroen-oversteegen
• Desirée Paalvast | The Leader Inside
Newfinancialforum.nl/desiree-paalvast
• Monique Pereij | meerbewust
Newfinancialforum.nl/monique-pereij
• Li An Phoa | Drinkable Rivers
Newfinancialforum.nl/li-an-phoa
• Monique Piet | Manifesto
Newfinancialforum.nl/monique-piet
• Gilbert Pluym | Onderlinge ‘s-Gravenhage
Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym
• Karin Polman | Florius
Newfinancialforum.nl/karin-polman
• Peter Post | MoneyView Research
Newfinancialforum.nl/peter-post
• Richard Qaiser | HDI Global Specialty
Newfinancialforum.nl/richard-qaiser
• Martijn Reckman | De Vacature Makelaar
Newfinancialforum.nl/martijn-reckman
• Mundo Resink | Astronauts on Earth
Newfinancialforum.nl/mundo-resink
• Paul Rijns | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/paul-rijns
• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief
Newfinancialforum.nl/tim-rijvers
• Marije Romeijn | Zwitserleven
Newfinancialforum.nl/marije-romeijn
• Peter Ronteltap | Zwitserleven
Newfinancialforum.nl/peter-ronteltap
• Tamara Ronteltap | Purpose Coaching
Newfinancialforum.nl/tamara-ronteltap
• Rolf Rozestraten | Obvion
Newfinancialforum.nl/rolf-rozestraten
• Han de Ruiter
Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter
• Gerard van Santen | Inventiv
Newfinancialforum.nl/gerard-van-santen
• Faisal Setoe | HDI
Newfinancialforum.nl/faisal-setoe
• Pauline Sibbel | Courage to move
Newfinancialforum.nl/pauline-sibbel
• Henk Smit | Driekant Biologische Bakkerij
Newfinancialforum.nl/henk-smit
• Peggy van der Smitte | Marcel van der Smitte en Partners
Newfinancialforum.nl/peggy-van-der-smitte
• Ansfried Snijders | Meerwaarde en meer
Newfinancialforum.nlansfried-snijders
• Kyon Soons | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/kyon-soons
• Patrick Steehouwer | DAK Intermediairscollectief
Newfinancialforum.nl/patrick-steehouwer
• Ellen Steijvers | Senvy Consulting
Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers
• Pieter van Stratum | FIDIB
Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum
• Bira Thanabalasingam | Yellowtail
Newfinancialforum.nl/bira-thanabalasingam
• Fred Toussaint | Human Capital Services
Newfinancialforum.nl/fred-toussaint
• Boudewijn van Uden | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden
• Ivo Valkenburg | Valkenburg bv
Newfinancialforum.nl/ivo-valkenburg
• Gert Vasse | Ockto
Newfinancialforum.nl/gert-vasse
• Christiaan van der Ven | Budlr.
Newfinancialforum.nl/christiaan-van-der-ven
• Ben Venneman / Onderboven
Newfinancialforum.nl/ben-venneman
• Tjibbe van der Veen | Oare Wei
Newfinancialforum.nl/tjibbe-van-der-veen
• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen
Newfinancialforum.nl/cas-verhage
• Jan Verstegen | Eerste stap.nl
Newfinancialforum.nl/jan-verstegen
• Carla Verwijmeren | Smartvoices
Newfinancialforum.nl/carla-verwijmeren
• Hans Visser | Zwitserleven
New financial forum.nl/hans-visser
• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk
Newfinancialforum.nl/valentina-visser
• Jack Vos
Newfinancialforum.nl/jack-vos
• Willem Vreeswijk | NFF/VVP
Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk
• Owen de Vries | Heartful Banking
Newfinancialforum.nl/owen-de-vries
• Michiel van Vugt | NNEK
Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt
• Esther Vuijsters | Lindenhaeghe
Newfinancialforum.nl/esther-vuijsters
• Petra van der Wal | Petra van der Wal Detachering
Newfinancialforum.nl/petra-van-der-wal
• Ruud van der Wal | Monuta
Newfinancialforum.nl/ruud-van-der-wal
• Ozewald Wanrooij | Neutralis
Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij
• Rinus van Warven | Uitgeverij Van Warven
Newfinancialforum.nl/rinus-van-warven
• Judith Webber | Pure Human
Newfinancialforum.nl/judith-webber
• Carolien Wegener | Wire Group
Newfinancialforum.nl/carolien-wegener
• Johan Wempe | VU/FEWEB
Newfinancialforum.nl/johan-wempe
• Arnoud Wennekus | AOV-ZZP.nl
Newfinancialforum.nl/arnoud-wennekus
• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars
Newfinancialforum.nl/richard-weurding
• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus
Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans
• Marijn Wiersma | Arise
Newfinancialforum.nl/marijn-wiersma
• Enno Wiertsema | Adfiz
Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema
• Marc Wilhelmus | Life Design Coaching
Newfinancialforum.nl/marc-wilhelmus
• Robert Witteveen / First Day Advisory Group
Newfinancialforum.nl/robert-witteveen
• Peter Wormskamp | Helder Beheerd
Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp
• Patricia Wouda | Patricia Wouda
Newfinancialforum.nl/patricia-wouda
• Diana Zandbergen | WIFS
Newfinancialforum.nl/diana-zandbergen
• Meino Zandwijk | dutch
Newfinancialforum.nl/meino-zandwijk
• Amba Zeggen | Risk & Goverance
New financial forum.nl/amba-zeggen
• Marieke van Zuien | BNP Paribas Cardif
Newfinancialforum.nl/marieke-van-zuien
• Harry van der Zwan | Nationale-Nederlanden
Newfinancialforum.nl/harry-van-der-zwan
LENTE 2021 NFM | 59
NEW FINANCIAL MAGAZINE
Het meest inspirerende en vooruitstrevende
magazine voor financieel dienstverleners
Boordevol Crazy Ones, Young Ones, Innovatie,
Diversiteit, Leiderschap, Taboes, Betekenis,
Rendement en Pure winst
Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial Forum.
De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief
ingestelde mensen die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde
en gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten,
workshops, faciliteert dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis
toe en is de stem van een innovatieve en betrokken financiële sector.
WEES VERZEKERD VAN PURE INSPIRATIE EN BEST PRACTICES EN
MELD JE AAN OP WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
Change language