Medisch Journaal 2021 nummer 3 december

50 jaar spataderen
50 jaar spataderchirurgie: ‘Van buiten naar binnen’
Auteur
Marc Scheltinga MD PhD, chirurg.
Citaat september 2021, spataderpolikliniek MMC
‘…Mijn moeder moest voor haar spataderen in de jaren ‘50 twee weken in het ziekenhuis liggen, tja, ik kan me nog herinneren dat mijn
oma ook altijd in de stoel met het been omhoog zat, wij mochten niet te dicht bij haar op de grond spelen, ze had een open been, dus ik
heb mijn spataders niet van een vreemde…’
‘…Dokter, begrijp ik nu dat mijn spataderoperatie onder plaatselijke verdoving gaat, er geen littekens komen, ik maar een uur op de
polikliniek ben, en maar een dagje een steunkous krijg… ?!’
Verpakt in een simpele vraag van een hedendaagse patiënt wordt duidelijk hoe de spataderchirurgie zich in een halve eeuw heeft
ontwikkeld. Ging dat in één keer, of in stapjes?
Spataderchirurgie omstreeks 1970
Waarom heten spataderen nu zo? Ik heb er oudere medische en
etymologische woordenboeken op nageslagen, maar ving overal
bot. Internet hielp me ook niet verder. Een ding weet ik wel zeker,
vroeger was men bang dat deze onderhuidse vaatkluwentjes
spontaan konden ‘openspatten’. De angst was dat een beetje stoten
al tot bloedingen zou leiden, ook al omdat de huid over zo’n
uitgezet adertje kwetsbaar en dun was geworden. Het is
waarschijnlijk dat deze spontane bloedingen uit spataderen
(medische term, ‘varices’) vroeger vaker voorkwamen. Immers, de
mensen liepen veel langer door zonder medische hulp te vragen.
Echter, in de 30 jaar dat ik betrokken ben bij spataderbehandeling,
heb ik zo’n acute bloeding maar 3 maal meegemaakt. Dus is de
term ‘spatader’ anno 2021 in de praktijk een ‘misnomer’.
We zien tegenwoordig nog wel eens oudere patiënten die vroeger
operaties hadden ondergaan, en die onlangs weer last kregen van
hun spataderen. Op foto 1 is het onderbeen van zo’n oudere patiënt
te zien. Bij navraag waren in 1964 ‘spataders bij haar knie
weggesneden’. Het enorme litteken is 50 jaar later nog duidelijk te
zien. Het levende bewijs van de aloude stelling ‘Grote chirurgen,
grote snedes’.
In de periode 1950-1970 was er maar een beperkt aantal
chirurgische technieken voor varices voorhanden. Bijna iedereen
met spataderen kreeg de ‘lange stripprocedure’. Er werd een snee in
de lies gemaakt en de lekke ader werd doorgesneden. Een metalen
draad werd vervolgens door de ader vanuit de lies tot aan de voet
opgeduwd en daar via een snede naar buiten gebracht. Er werd een
knop op de metalen draad gemonteerd (small, medium, large; foto
2). Hierna werd de ader van lies naar enkel ‘gestript’. De ader moest
soms met veel moeite en kracht bij de enkel eruit worden getrokken,
wat niet zelden gepaard ging met rondspattend bloed (foto 3). Is
dát soms ook een reden waarom ze ‘spataderen’ worden genoemd?
Dat hierbij het weefsel rondom de ader eveneens werd omgeploegd
door die knop, moest op de koop toe worden genomen. Deze
procedure leidde nog al eens tot fikse onderhuidse bloedingen,
ontstekingen of soms zelfs tot zenuwschade. Ik heb nog steeds een
patiënt in de praktijk, die vanwege onduldbare pijn door
zenuwbeschadiging na een lange spataderstrip koos voor een
onderbeen amputatie: ‘…Dokter, ik ben die chirurg nog steeds
dankbaar dat hij de amputatie heeft willen doen, want de
zenuwpijn was niet te harden…’
Foto 1.
Spataderchirurgie anno 1964: Een grote
snede werd nodig gevonden om
kniespataders te verwijderen.
Foto 2.
Knopstrip rond 1980: Door aan de metalen
draad met knop erop te trekken, werd de lekke
ader als een harmonica naar buiten
getrokken.
Foto 3.
Het bloed spatte bij uw chirurg in het rond
tijdens strippen: ‘Spataderchirurgie’.
54