MaculaVisie 2 2022

maculaVisie
mei | 2022 | nummer 2 | jaargang 29 | Thema Preventie, behandeling en onderzoek:
nu en in de toekomst Deel 2
“In het hart, uit het zicht”
Activiteiten Maand van de Macula van start!
Droge LMD
Achtergrond en toekomstperspectief
Natte LMD
Huidige behandelingen en de toekomst
Juveniele MD - Vitamine A
en netvliesaandoeningen
De functie van deze essentiële vitamine
voor ons netvlies
Twee veelbelovende
onderzoeksmethoden
Kunstmatige intelligentie voor screening
en monitoring van LMD en Netvlies-op-een-
Chip als onderzoeksmodel
Het informatieblad over
macula-degeneratie

Colofon
Secretariaat MaculaVereniging
Het secretariaat is op werkdagen
telefonisch bereikbaar van 08.30-17.00
uur op telefoonnummer 030-298 07 07.
U kunt hier terecht voor vragen over
het lidmaatschap, adreswijzigingen en
opzeggingen.
Per e-mail kan dit ook naar:
ledenadministratie@maculavereniging.nl.
Macula-infolijn
Het telefoonnummer 030-298 07 07 is ook
het eerste contact met de Macula-infolijn.
Vragen die u stelt worden genoteerd. En
voor de antwoorden of het luisterend oor
wordt u door een ervaringsdeskundige
vrijwilliger van de Macula-infolijn zo
spoedig mogelijk teruggebeld.
Vragen per e-mail kan ook naar: maculainfolijn@maculavereniging.nl
of schrijven
naar: MaculaVereniging, Postbus 3071,
1801 GB Alkmaar.
Redactie en medewerkers
Renée Braams, Maarten Copper,
Peter Derks, Frans Strijk, Bram Harder.
Kopiëren, uitzenden of openbaar maken
van tekst is alleen toegestaan met
bronvermelding.
De MaculaVisie bevat eigen bijdragen
van de redactie en deskundigen, evenals
selecties uit andere media. De redactie
verklaart de tekst zorgvuldig te hebben
samengesteld, maar staat niet in voor de
volledigheid ervan of eventuele fouten en
aanvaardt dan ook geen aansprakelijkheid
voor schade als gevolg van handelingen
of beslissingen, gebaseerd op de inhoud
van de tekst.
Wilt u reageren op de inhoud van de
MaculaVisie of kopij insturen, dan kan
dit naar: Redactie MaculaVisie,
Postbus 3071, 1801 GB Alkmaar,
redactiemv@maculavereniging.nl.
MaculaVereniging
Het lidmaatschap van de Macula-
Vereniging bedraagt € 32,50 per jaar,
het wordt aangegaan voor het
kalenderjaar en automatisch verlengd.
Niet-leden die de MaculaVisie willen
ontvangen, kunnen voor € 32,50
een jaarabonnement afsluiten. Wilt u
opzeggen dan moet dit schriftelijk of per
e-mail vóór 30 november.
MaculaVisie
De MaculaVisie is het informatieblad
van de vereniging en verschijnt vier keer
per jaar in zwartdruk, op Daisy-cd, via
de Webbox en via e-mail. Eén leesvorm
(zwartdruk of digitale versie) is inbegrepen
bij het lidmaatschap. Een tweede
leesvorm kost € 10 extra per jaar.
MaculaVereniging op Facebook
Er zijn vier Facebook-groepen: de
algemene Facebook-pagina, JMD Plaza,
JMD Ouders en LMD Plein. Lid worden?
Ga naar uw eigen Facebook-account, typ
in het zoekvenster de groep in, kies de
pagina die wordt gevonden en vraag het
lidmaatschap aan.
Bankrek.nr: NL 85 RABO 03 75 92 15 40
(ISSN1570-6877)

Bestuur MaculaVereniging
• Voorzitter a.i.: Heleen Schoots-Wilke,
voorzitter@maculavereniging.nl
• Secretaris a.i.: Karin Terbraak,
secretaris@maculavereniging.nl
• Penningmeester: Monic Jansdam,
penningmeester@maculavereniging.nl
• Informatie & communicatie: Heleen
Schoots-Wilke, communicatie@
maculavereniging.nl
• Voorlichting & contact: Peter Derks,
voorlichting@maculavereniging.nl
• Juveniele macula-degeneratie
(JMD): Karin Terbraak,
jmd@maculavereniging.nl
• Bestuurslid Toegankelijkheid: Roger
Ravelli, project@maculavereniging.nl
Kopijdata 2022
MaculaVisie nr. 3
inleveren kopij voor laatste week juli,
bij de leden laatste week september.
Advertentietarieven 2022
achterzijde € 750
1/1 pagina € 675
1/2 pagina € 375
1/4 pagina € 205
1/3 pagina liggend € 235
2/3 pagina liggend € 480
4x dezelfde advertentie in alle nummers
10% korting.
Ja, ik...
word lid van de MaculaVereniging en
ontvang het welkomstpakket en vier
keer per jaar de MaculaVisie
word donateur wil meer informatie
Deze strook opsturen naar:
MaculaVereniging
Antwoordnummer 237
1800 VB Alkmaar
(een postzegel is niet nodig)
Uw gegevens:
naam:
voorletters:
man/vrouw
straat:
huisnr.:
postcode:
plaats:
tel. nr.:
e-mail:
geb.jaar:
banknr.:
datum:
handtekening:

Inhoudsopgave
Redactioneel
05 Van de redactietafel
Vereniging
09 Van de bestuurstafel
11 Maand van de Macula
Rubriek?
07 Claude Monet, Schilderen als het
zicht minder wordt
Thema Preventie, behandeling en
onderzoek: nu en in de toekomst
16 Overzicht van de artikelen in
MaculaVisie, 2022, nr. 1 en nr. 2
17 Droge leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: achtergrond en
toekomstperspectief
23 Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: huidige
behandelingen
27 Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: de toekomst
29 Rol van vitamine A bij netvlies
aandoeningen
34 Kunstmatige intelligentie voor
leeftijdsgebonden maculadegeneratie
38 Netvlies-op-een-Chip
Nieuwsbrief Oogfonds/Maculafonds
41 Oogcontact
Advertenties
06 Macula Support & Maxim Eyes
08 Vitaminen op Recept
10 Passend Lezen
15 Oogvitaal
22 Iris Huys
26 Lexima Reinecker Vision
44 Vo-Box
Belteam
Voor informatie en lotgenotencontact kunt u een
gesprek aanvragen met het Belteam. Een verzoek
hiertoe kunt u richten aan het secretariaat in
Alkmaar, tel. 030-298 07 07. Eén van de leden
van het Belteam neemt dan zo spoedig mogelijk
contact met u op.
Macula-infolijn
Voor vragen over hulpmiddelen, maculadegeneratie,
ooginjecties etc. kunt u contact
opnemen met de vrijwilligers van de Maculainfolijn.
U wordt niet rechtstreeks met de
vrijwilliger doorverbonden. Uw vraag wordt
genoteerd en het secretariaat in Alkmaar stuurt
deze met een terugbelverzoek door.
Tel. 030-298 07 07 of e-mail
macula-infolijn@maculavereniging.nl.
Advies van de MaculaVereniging
Laat, voordat u de aankoop van een hulpmiddel
of apparaat doet, eerst duidelijk uitleg geven
over de mogelijkheden van het apparaat, zodat u
krijgt wat u verwacht als u tot aanschaf overgaat.
Met betrekking tot voedingssupplementen
en medicijnen geeft de MaculaVereniging
één duidelijk advies: overleg, voordat u een
voedingssupplement of medicijn aankoopt,
eerst met uw oogarts. In de Richtlijn LMD voor
oogartsen is een passage opgenomen over
voedingssupplementen, zie
www.maculavereniging.nl.
4 | MaculaVisie maart 2022

Redactioneel
Van de redactietafel
Geschreven door Bram Harder, hoofdredacteur
Het is juni; de Maand van de Macula met
het motto “In het hart, uit het zicht”!
Heleen Schoots vertelt uitgebreid wat
het doel is van deze maand en welke
activiteiten u kunt verwachten.
In dit nummer vindt u het programma voor
het Macula Symposium op 10 juni 2022 in
De Flint te Amersfoort.
Tevens ook het programma voor de
Macula-dag op 24 juni 2022 in het Evoluon
te Eindhoven.
Claude Monet schilderde het laatste
deel van zijn leven met toenemende
slechtziendheid. Een indringend portret
van dr. Pandelis Fotiou.
Deze MaculaVisie en ook het vorige
nummer zijn echte bewaarnummers
en gaan over het thema “Preventie,
Behandeling en Onderzoek: nu en in
de toekomst.
In MaculaVisie, 2022, nr 1 vindt u Deel
1 met artikelen over voeding en leefstijl,
gentherapie en stamceltherapie.
In dit nummer, Deel 2, staan alle behandel
methoden, nu en in de toekomst,
voor droge, natte en juveniele MD.
En ook twee artikelen over nieuwe
onderzoeksmethoden.
Droge leeftijdsgebonden
maculadegeneratie; achtergrond en
toekomstperspectief is geschreven door
drs. Francesco Cinque, promovendus
en dr. Yara Lechanteur, Radboudumc,
Nijmegen, afdeling Oogheelkunde.
Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: huidige behandelingen
(met nadruk op brolucizumab (Beovu®))
en de toekomst is van de hand van dr.
Elon van Dijk, oogarts in opleiding, Leids
Universitair Medisch Centrum, Leiden.
Juveniele maculadegeneratie komt aan de
orde in “De Rol van vitamine A bij netvlies
aandoeningen” van drs. Catherina Li, artsonderzoeker,
Radboudumc, Nijmegen,
afdeling Oogheelkunde.
Nieuwe onderzoeksmethoden komen aan
de orde in Kunstmatige intelligentie voor
leeftijdsgebonden maculadegeneratie van
drs. Eric Thee, promovendus ErasmusMC,
Rotterdam, afdeling Oogheelkunde
En Netvlies-op-een-Chip: Nieuwe
technologie om netvliesaandoeningen te
simuleren en behandelen geschreven door
drs. Edwin van Oosten, promo vendus, dr.
Alex Garanto, Radboudumc, Nijmegen,
afdeling Kindergeneeskunde en Genetica,
en prof. dr. Andries van der Meer,
Universiteit Twente, Enschede
Wij danken alle schrijvers hartelijk voor
hun bijdragen!
Het Oogfonds presenteert de nationale
database over MD – MacuNED: een
groeiende informatiebron over MD.
Stuurt u suggesties, aanbevelingen
voor thema’s en opmerkingen naar
hoofdredacteur@maculavereniging.nl.
Veel leesplezier!
MaculaVisie maart 2022 | 5

Advertentie
6 | MaculaVisie maart 2022
Ne peut être remis. Document réservé à l’usage exclusif des délégués médicaux Horus Pharma

Rubriek?
Claude Monet, Schilderen
als het zicht minder wordt
Geschreven door dr. Pandelis Fotiou, oogarts, Het Oogziekenhuis, Rotterdam
De beroemde impressionistische Franse
schilder, Claude Monet (1840 – 1926),
kreeg rond 1905 problemen met zijn
zicht. In 1912 werd in beide ogen staar
geconstateerd. Monet schreef toen:
“Kleuren zijn niet langer met dezelfde
intensiteit waar te nemen... rood leek
me modderig, roze smakeloos en de
tussentonen en lagere tonen ontgingen
me…”.
De Duitse oogarts Richard Liebreich,
woonachtig in Londen, adviseerde
een operatie aan zijn rechteroog maar
Monet weigerde. Zijn gezichtsvermogen
bleef echter verder afnemen waardoor
Monet na 1918 niet meer bij daglicht
kon schilderen omdat het te fel en te
storend was. Om te voorkomen dat hij
de verkeerde kleuren koos, labelde hij
zijn verftubes en plaatste de verf steeds
in dezelfde volgorde op zijn palet.
Rond 1922 kon Monet zelfs niet
meer lezen of schrijven en zei: “Ik
ben nagenoeg blind”. Op advies van
de Franse premier en arts, George
Clemanceau, werd hij door de
voornaamste arts in Parijs, Charles
Coutela, onderzocht die ook een
operatie suggereerde. Monet weigerde
omdat hij bang was vanwege de
mislukte operaties bij de schilders
Honoré Daumier en Mary Cassatt.
Daarom schreef dokter Coutela een
mydriaticum voor, een medicijn om de
pupil te verwijden. Monet ondervond
hier helaas slechts kortstondig
verbetering door. Uiteindelijk stemde
Monet in januari 1923, op 83-jarige
leeftijd, in met een ingreep en dokter
Coutela voerde een lensoperatie uit.
Deze operatie was helaas ook bij hem
geen succes. Gedurende de maanden
na de operatie nam zijn zicht af en
Monet was erg teleurgesteld door het
resultaat. Dokter Coutela vertelde
MaculaVisie maart 2022 | 7

Vereniging
hem dat er zich een verdikking van
het achterste lenskapsel aan het
ontwikkelen was. Een probleem dat vrij
vaak na een staaroperatie voorkwam.
Dokter Coutela adviseerde daarom
een tweede ingreep om het verdikte
lenskapsel uit het oog te halen en dat
vond plaats in juli 1923. Ook na de
tweede operatie bleef Monet problemen
houden met zijn zicht. Objecten waren
vertekend en er was een verschil in
kleurwaarneming tussen beide ogen.
Daarna was Monet niet meer in staat
om beide ogen effectief samen te
gebruiken. Hij wende aan zijn visuele
gebreken en bleef schilderen tot aan zijn
dood.
Er zijn nog een aantal bekende schilders
met oogaandoeningen geweest
waaronder Rembrandt, Degas, Goya,
Theotokopoulos, Cézanne en Matisse
om er een paar te noemen. Afhankelijk
van het soort oogaandoening werd het
leven, de productiviteit en het soort
kunstwerk van de schilder beïnvloed.
Ondanks zijn visuele handicap was
Monet in staat prachtige schilderijen aan
ons na te laten. En ongetwijfeld was het
de wilskracht van Monet die de doorslag
gaf!
Advertentie
8 | MaculaVisie maart 2022

Vereniging
Van de bestuurstafel
Geschreven door Heleen Schoots, voorzitter a.i.
We zijn heel blij met onze vernieuwde,
mooie website! De toegankelijkheid
ervan is enorm verbeterd. Ria Dekker,
bij velen van u bekend als voormalig
hoofdredacteur van MaculaVisie,
heeft daarin samen met Roger
Ravelli, ons bestuurslid Visuele en
digitale toegankelijkheid, en media- en
ondersteuningsbureau Wij zijn MEO een
enorme klus geklaard.
Eerder heeft u vast de oproep voor
nieuwe bestuursleden gelezen. Daar
zijn vier reacties opgekomen. Twee
van hen draaien al mee en zullen
op de Algemene Ledenvergadering
van 23 mei 2022 aan u voorgesteld
worden voor benoeming. De andere
twee geïnteresseerde leden gaan een
paar keer de vergadering bijwonen
om te kijken of het past. Dat zou
betekenen dat we dan even met wat
meer bestuursleden zijn, maar dat
is heel fijn – mede in verband met
mogelijke aftredende bestuursleden.
Op dit moment heeft Karin Terbraak
een dubbelfunctie. Datzelfde geldt voor
ondergetekende. Na de Maand van
de Macula gaan we kijken hoe we de
functies binnen het bestuur opnieuw
kunnen verdelen.
veel plaatsen uw belangen te kunnen
behartigen, nemen we deel aan
verschillende projecten en onderzoeken.
Gelukkig zijn er ook weer overal in
het land Maculacafés en (huiskamer)
bijeenkomsten opgestart, want we
hebben de coronacrisis achter ons
gelaten. Plaatsen, contactpersonen en
e-mailadressen vindt u op pagina 9 van
MaculaVisie 2022, nr 1. En ook op onze
website natuurlijk.
Op dit moment gaat alle aandacht uit
naar de Maand van de Macula. Wij
hopen dat dit een groot succes zal
worden. Het zou mooi zijn als na juni
2022 meer mensen in Nederland weten
wat macula-degeneratie is en hopen we
veel nieuwe leden voor onze vereniging
te verwelkomen. Op naar de 10.000
leden!
Het ledenaantal blijft stijgen, evenals
het aantal bezoekers van onze website.
We zijn daar heel blij mee! Om op
MaculaVisie maart 2022 | 9

Advertentie
Zo
blijf je
lezen!
Ging je er vroeger ook graag voor zitten? Voor een goed boek, of je favoriete tijdschrift. En gaat
dat nu niet meer omdat je ogen minder worden? Dan is er Passend Lezen; een bibliotheek vol
gesproken boeken, kranten en tijdschriften. Zo kun je blijven lezen. Meld je aan als lid voor slechts
€ 30 per jaar via het invullen van de bon of via www.passendlezen.nl/lid-worden
Ja, ik word lid van Passend Lezen
Voor het jaarabonnement van € 30,- per jaar ontvang ik automatisch een acceptgirokaart.
Voorletters Achternaam M/V
Geboortedatum
Straatnaam
Postcode
Telefoon
E-mailadres
Plaats
Ik verklaar dat ik een leesbeperking heb*. Mijn leesbeperking is:
Ik ontvang graag de digitale nieuwsbrief van Passend Lezen.
Handtekening
Stuur de bon naar: Bibliotheekservice Passend Lezen,
Antwoordnummer 206, 2504 WB Den Haag.
Frankeren is niet nodig.
Huisnummer
* Passend Lezen is exclusief voor mensen met een visuele, cognitieve of fysieke beperking.
30-3-Ad-O
10 | MaculaVisie maart 2022

Vereniging
“In het hart, uit het zicht”
Maand van de Macula
Geschreven door Heleen Schoots, voorzitter a.i.
Van de week werd ik gebeld door een
van onze leden die wat meer informatie
wilde over het bestuur. Zij vertelde mij het
volgende: “Ik kwam bij de oogarts. Na
een onderzoek kreeg ik de mededeling
‘U heeft macula-degeneratie en daar
kunnen we verder niets aan doen.’ Totaal
ontredderd ging ik naar huis met heel
veel vragen en de angst voor het verlies
van mijn autonomie.”
Heel herkenbaar voor velen van
ons. Zij vertelde nog meer, zoals: “Ik
was zo blij toen ik de website van de
MaculaVereniging ontdekte. Waarom
heeft de oogarts me de informatie die
ik daar vond niet verteld? Toen ik de
podcast Word ik blind? beluisterde, een
gesprek met oogarts Maarten Copper,
kon ik alleen maar huilen – want wat had
ik dat graag tóén gehoord.”
Het leven lijkt wel even stil te staan,
omdat velen op het moment van de
diagnose onbekend zijn met zowel de
oogaandoening als de impact ervan,
wat grote angst inboezemt. Deze
onbekendheid met macula-degeneratie is
precies de reden waarom we de Maand
van de Macula organiseren. De slogan
van deze maand, “In het hart, uit het
zicht”, gaat over het niet meer kunnen
zien van wie en wat u lief zijn en de grote
impact daarvan op de kwaliteit van uw
leven. Veel mensen weten en beseffen
dat niet en daar moet echt iets aan
gedaan worden.
Zorginstituut Nederland heeft een mooi
verbetersignalement geschreven. Ook
daaruit blijkt dat de informatievoorziening
aan patiënten vaak erg onder de maat
is. Er is meerdere malen door onze
MaculaVereniging gepleit voor een
oogverpleegkundige die na de diagnose
tijd heeft om informatie te geven en die
vragen kan beantwoorden. Ook bij de
uitspraak dat er niets meer aan te doen
is, vallen kanttekeningen te plaatsen.
Zo kunnen bijvoorbeeld een gezonde
voeding en een gezonde leefstijl het
proces van achteruitgang vertragen.
Allemaal redenen om meer aandacht te
vragen voor deze oogaandoening. En
zoals eerder in nieuwsbrieven en in de
MaculaVisie aangekondigd, zijn we daar
in september 2021 actief mee aan de
slag gegaan.
Inmiddels staat de Maand van de
Macula in de steigers. Raadpleeg de
maandkalender op onze vernieuwde
MaculaVisie maart 2022 | 11

Vereniging
website, www.maculavereniging.nl, of
de programma’s in deze MaculaVisie.
Vanaf 18 mei 2022 gaan we op allerlei
manieren de media benaderen om
macula-degeneratie bekender te maken.
De aftrap begint op 1 juni bij Tijd voor
MAX op NPO 1.
Hieronder een aantal belangrijke
activiteiten uit ons programma voor de
Maand van de Macula.
1 juni 2022, uitzending bij Omroep
MAX
Tijd voor MAX besteedt 1 juni aandacht
aan leeftijdsgebonden maculadegeneratie.
Prof. dr. C. Klaver en de
heer J.J. Atsma zijn hierbij aanwezig
en vertellen over de Maand van de
Macula.
10 juni 2022, Macula Symposium
Speciaal voor zorgprofessionals en
60-plussers in De Flint in Amersfoort.
24 juni 2022, Macula-dag
Voor leden van de MaculaVereniging,
hun familieleden en betrokkenen en
mensen met netvliesaandoeningen.
Zorgprofessionals zijn natuurlijk ook
van harte welkom. Locatie: Evoluon in
Eindhoven.
Twee nieuwe publicaties
Het inspiratieboekje Het Oog
wil ook wat met een strip van de
animatiedokter en oogarts dr. Niels
Crama over LMD – presentatie op het
Symposium van 10 juni 2022.
Het boekje met ervaringsverhalen
Leven met MD: verhalen van
leden over de impact van maculadegeneratie
op het dagelijks leven.
Ook dit boekje bevat de strip van
de animatiedokter Niels Crama.
Presentatie tijdens de Macula-dag op
24 juni 2022.
Beide publicaties worden ingesproken
door bibliotheekservice Passend
Lezen.
Uw risicoprofiel in kaart
In juni 2022 publiceren we de
Macula-test op onze website, www.
maculavereniging.nl, met vijf vragen
om uw risicoprofiel in kaart te brengen.
Interviews
Dr. Elon van Dijk, oogarts in opleiding
in het LUMC, is geïnterviewd over
de Maand van de Macula op radio
Sleutelstad, de lokale omroep in
Leiden. U kunt dit terugluisteren op
sleutelstad.nl. Deze audio zullen we
ook op onze website plaatsen.
Elon zal ook op een zaterdag in juni
samen met dr. Niels Crama, oogarts
in het Radboudumc, de markt op gaan
in Leiden om mensen te vragen of
ze weten waar hun macula zit, wat er
gebeurt als hun macula een probleem
heeft, hoe ze dit kunnen herkennen en
of ze weten wie zij kunnen bellen als
er iets mis is. Deze interviews worden
door omroep Sleutelstad opgenomen,
verwerkt en gepubliceerd.
12 | MaculaVisie maart 2022

Vereniging
10 juni 2022, Macula Symposium
Op het Symposium van 10 juni richten we
ons met name op zorgverleners, omdat
blijkt dat de signalen niet alleen bij de
patiënten zelf, maar ook lang niet altijd bij
alle zorgverleners bekend zijn. Hierdoor
treedt er soms onnodig zichtverlies op,
omdat de tijd tussen de eerste signalen
en het uiteindelijke bezoek bij de
oogarts te lang duurt. Ook tijdens een
jaarlijkse controle bij ouderen vraagt de
praktijkondersteuner zelden naar de ogen.
Het volledige programma van het
symposium vindt u hieronder. Aanmelden
kan op onze website maculavereniging.nl.
U kunt u ook telefonisch opgeven via 030
– 298 07 07.
Programma Macula Symposium
12 uur 30 – 1 uur 30 Inloop/bezoek stands
1 uur 30 – 1 uur 35 Welkom door de
voorzitter a.i. van de MaculaVereniging
Heleen Schoots-Wilke
1 uur 35 – 1 uur 40 Openingsceremonie
Maand van de Macula
1 uur 40 – 1 uur 55 Inleiding door de
dagvoorzitter Niels Crama – Radboudumc
1 uur 55 – 2 uur 20 Leeftijdsgebonden
macula-degeneratie: uiteenzetting
van het ziektebeeld en huidige
behandelmogelijkheden Yara Lechanteur
– Radboudumc
2 uur 20 – 2 uur 25 Vragen uit de chat &
zaal
2 uur 25 – 2 uur 45 Macula-degeneratie,
heeft de huisarts een rol? Wietze
Eizenga, huisarts Oog in Al, Utrecht
2 uur 45 – 2 uur 50 Vragen uit de chat &
zaal
2 uur 50 – 3 uur 20 Pauze
3 uur 25 – 3 uur 45 Leefstijl als medicijn
voor het oog Caroline Klaver – Erasmus
MC
3 uur 45 – 3 uur 50 Vragen uit de chat &
zaal
3 uur 50 – 3 uur 55 Uitreiking
inspiratieboek ‘Het oog wil ook wat’
3 uur 55 – 4 uur 15 Een computer
adaptieve kwaliteit-van-leven vragenlijst
voor macula-degeneratie Petra Rausch-
Koster – Amsterdam UMC
4 uur 15 – 4 uur 20 Vragen uit de chat &
zaal
4 uur 20 – 4 uur 45 Gesprek met Flip van
Duyn zoon van Annie M.G. Schmidt over
haar macula-degeneratie
4 uur 45 – 4 uur 55 Vragen uit de chat &
zaal
4 uur 55 – 5 uur Afsluiting Macula
Symposium door de dagvoorzitter Niels
Crama – Radboudumc
5 uur – 6 uur Borrel
24 juni 2022, Macula-dag
en feestelijke bijna-afsluiting
Op 24 juni hopen we vele leden, uw
familie en nieuwsgierigen te begroeten in
het Evoluon in Eindhoven. Het zou mooi
zijn als het een feestelijke ‘bijna-afsluiting’
van de Maand van de Macula wordt en
we elkaar, op deze eerste Macula-dag
sinds 2019, weer kunnen ontmoeten. Het
volledige programma vindt u hieronder.
Aanmelden voor de Macula-dag kan op
onze website. U kunt u ook telefonisch
opgeven via 030 – 298 07 07.
Programma Macula-dag
1 uur – 1 uur 45 Inloop/bezoek
standhouders
1 uur 45 – 1 uur 50 Opening door Heleen
Schoots-Wilke voorzitter a.i. van de
MaculaVisie maart 2022 | 13

Vereniging
MaculaVereniging.
1 uur 50 – 2 uur 20 Lezing: maculadegeneratie
stand van zaken huidige
behandelingen en onderzoeken door prof.
dr. Carel Hoyng van het Radboudumc
2 uur 20 – 2 uur 30 Vragen/discussie naar
aanleiding van de lezing
2 uur 30 – 2 uur 35 Pauze
2 uur 35 – 2 uur 55 Lezing: Onderzoek
naar de ziekte van Stargardt door dr.
Esmee Runhart van het Oogziekenhuis
Rotterdam
2 uur 55 – 3 uur 5 ‘Je ziet het niet’,
ervaringsverhaal over juveniele maculadegeneratie
(JMD) door Karin Terbraak
3 uur 5 – 3 uur 15 Het belang van
onderzoek en geldwerving door ir.
Monique Huisman, voorzitter van de
Nederlandse Oogonderzoek Stichting
3 uur 15 – 4 uur 10 Pauze met drankje. In
de pauze wordt buiten op het terrein van
het Evoluon een ‘obstacle run’ gehouden.
4 uur 10 – 4 uur 20 Presentatie:
Sporten als je slechtziend bent kan
dat? Door Sanne van Mierlo. Sanne is
sportregisseur Uniek Sporten.
4 uur 20 - 4 uur 30 Lezing: Wat kan de
optometrist voor je betekenen?’ door
Paul Gerringa, optometrist, Low Vision
specialist bij Elvea Low Vision B.V. Paul
heeft meer dan 30 jaar ervaring in het
adviseren van mensen die slechter gaan
zien
4 uur 30 - 4 uur 40 Presentatie
(Engelstalig): Design Beyond Vision door
Boey Wang van Studio Boey. Boey is
afgestudeerd aan de Design Academy
en heeft serviesgoed ontwikkeld voor
slechtzienden
4 uur 40 - 4 uur 50 Presentatie boekje
Leven met MD door Annemieke
Kamoschinski. Annemieke heeft
samen met Bert Brocking een bundel
samengesteld aan de hand van
12 interviews en de 60 reacties op
vragenlijsten over de bevindingen van
leden
4 uur 50 Afsluiting door Heleen Schoots-
Wilke
Borrel met muzikale omlijsting van het
Jazztrio Arno Aerts.
Bundeling van krachten
Samen met onze kaderleden en
organisaties zoals Koninklijke Visio,
Bartiméus, Zorginstituut Nederland,
het consortium Kennis Over Zien,
de Oogvereniging, het Oogfonds, de
Nederlandse Oogonderzoek Stichting en
de farmacie hebben we nu een maand
vol activiteiten. Een mooie samenwerking,
die zeker in de toekomst zal worden
voortgezet.
Wij hopen dat het resultaat zal zijn
dat men in Nederland na deze maand
weet wat het betekent als je maculadegeneratie
hebt; dat “In het hart, uit het
zicht” gaat over het niet meer kunnen
zien van wie en wat u lief zijn en de grote
impact daarvan op de kwaliteit van uw
leven.
Graag wil ik vanaf deze plaats ook
iedereen bedanken voor de medewerking
en inzet om de Maand van de Macula tot
een groot succes te maken!
Met dank aan het comité van aanbeveling:
Prof. dr. C.J.F. Boon,
Prof. dr. C.B. Hoyng
Prof. dr. C.C.W. Klaver
De heer J.J. Atsma
Prof. dr. M.J. Jager
14 | MaculaVisie maart 2022

Areds | Omega
Ondersteunt de
conditie van het oog
HOGE
KWALITEIT
1 CAPSULE
PER DAG
2-IN-1
FORMULE
Kwaliteit is onze signatuur. We zoeken voor u dan ook naar
de beste ingrediënten en meest ideale samenstelling van
onze voedingssupplementen. Zo bent u altijd gegarandeerd
van een optimaal product ter ondersteuning van uw ogen.
www.oogvitaal.nl
MaculaVisie maart 2022 | 15

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst
Overzicht van de artikelen
in MaculaVisie, 2022, nr. 1
en nr. 2
MaculaVisie, 2022, nr. 1, deel 1
Preventie
1. Eten met oog op uw genen. Drs.
Sheila de Koning-Backus, Erasmus MC,
Rotterdam, afdeling Oogheelkunde en
afdeling Epidemiologie
Algemene inleidingen
2. Algemene inleiding Gentherapie
(Juveniele MD en LMD). Drs. Jeroen
Pas, promovendus Radboudumc,
Nijmegen, afdeling Oogheelkunde
3. Algemene inleiding Stamceltherapie:
van “wild-west” naar een serieuze
toekomstige behandelingsoptie
(Juveniele MD en LMD). Prof. dr.
Arthur Bergen, dr. Céline Koster, dr.
Philip Wagstaff en dr. Eszter Emri,
AmsterdamUMC, Amsterdam
MaculaVisie, 2022,
nr. 2, deel 2
Behandelingen, nu en in de toekomst
4. Droge leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: achtergrond en
toekomstperspectief. Drs. Francesco
Cinque, promovendus en dr. Yara
Lechanteur, Radboudumc, Nijmegen,
afdeling Oogheelkunde
5. Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: huidige
behandelingen (met nadruk op
brolucizumab (Beovu®)). Dr. Elon
van Dijk, oogarts in opleiding, Leids
Universitair Medisch Centrum, Leiden,
afdeling Oogheelkunde
6. Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: de toekomst. Dr.
Elon van Dijk, oogarts in opleiding,
Leids Universitair Medisch Centrum,
Leiden, afdeling Oogheelkunde
7. Rol van vitamine A bij
netvliesaandoeningen. Drs. Catherina
Li, arts-onderzoeker Radboudumc,
Nijmegen, afdeling Oogheelkunde
Nieuwe onderzoeksmethoden
8. Kunstmatige intelligentie voor
leeftijdsgebonden maculadegeneratie.
Drs. Eric Thee, promovendus
ErasmusMC, Rotterdam, afdeling
Oogheelkunde
9. Netvlies-op-een-Chip: Nieuwe
technologie om netvliesaandoeningen
te simuleren en te behandelen. Drs.
Edwin van Oosten, promovendus, dr.
Alex Garanto, Radboudumc, Nijmegen,
afdeling Kindergeneeskunde en
Genetica, en prof. dr. Andries van der
Meer, Universiteit Twente, Enschede
16 | MaculaVisie maart 2022

Thema
Droge leeftijdsgebonden
maculadegeneratie:
achtergrond en
toekomstperspectief
Geschreven door drs. Francesco Cinque, promovendus en dr. Yara Lechanteur, Radboudumc,
Nijmegen, afdeling Oogheelkunde
Wat is leeftijdsgebonden
maculadegeneratie
Leeftijdsgebonden maculadegeneratie
(LMD) is de meest voorkomende oorzaak
van slechtziendheid bij ouderen in de
westerse wereld. In de dagelijkse praktijk
wordt veelal gesproken over een droge
en natte variant. Dit artikel gaat over
droge LMD. We onderscheiden hierbij
een vroege en een late vorm. Bij de
vroege vorm zien we, centraal in de
macula, de voor LMD karakteristieke
gelige vlekjes: drusen, ophopingen van
afvalstoffen net onder het netvlies. Deze
drusen kunnen over de tijd uitbreiden
en uiteindelijk kan hierbij onherstelbare
schade ontstaan aan de fotoreceptoren,
de lichtgevoelige cellen van het
netvlies, waardoor deze afsterven.
Op dat moment spreken we van late
(gevorderde) droge LMD, we noemen
dit geografische atrofie. Deze vorm
komt naar schatting voor bij 1% van alle
zeventigplussers (Ref.1).
De atrofie bevindt zich meestal centraal
in het netvlies en neemt geleidelijk in de
loop der jaren toe. Door de afwezigheid
van fotoreceptoren functioneert
het netvlies niet in het gebied met
geografische atrofie. Dit resulteert in
een zwarte vlek (scotoom) in het beeld
van de patiënt. Dit kan met name bij
een zeer centrale lokalisatie leiden tot
ernstig visusverlies en geeft bijvoorbeeld
problemen met lezen en het herkennen
van gezichten.
Vooralsnog is er geen behandeling voor
droge LMD en bij veel patiënten leeft
de vraag welke ontwikkelingen er op dit
gebied zijn.
In dit artikel zullen we een uiteenzetting
geven van de huidige stand van zaken.
Het eerste deel van dit artikel legt de
focus op het complementsysteem, een
onderdeel van ons afweersysteem dat
een hele belangrijke rol speelt bij het
ontstaan van LMD. De laatste jaren is
er veel belangstelling voor klinische
studies die onderzoeken of remming van
het complementsysteem de groei van
geografische atrofie bij droge LMD kan
afremmen. Daar zullen we in het tweede
deel van dit artikel over uitweiden.
LMD is een multifactoriële aandoening
LMD is wat we noemen een
multifactoriële aandoening. Dat wil
zeggen dat er veel verschillende
factoren zijn die een rol spelen
MaculaVisie maart 2022 | 17

Thema
bij de ontwikkeling van LMD. We
onderscheiden factoren die het risico
op LMD vergroten (risicofactoren) en
factoren die een beschermende werking
hebben. Belangrijke risicofactoren zijn
hoge leeftijd, roken, en overgewicht.
Gezonde eetgewoonten (zoals een dieet
rijk aan groene groenten en vette vis)
en voldoende beweging kunnen het
risico op LMD verkleinen (Ref.2). Naast
deze factoren speelt ook erfelijkheid
een belangrijke rol bij LMD (Ref.3).
Ook hierbij geldt dat er niet slechts één
erfelijke factor verantwoordelijk is voor
LMD, maar dat er heel veel verschillende
factoren zijn die een rol spelen. De
uiteindelijke combinatie van alle erfelijke
en niet-erfelijke factoren zorgt voor het
ontstaan van LMD.
Het complement systeem speelt een
belangrijke rol bij LMD
Erfelijkheidsonderzoek bij LMD
patiënten heeft ons veel geleerd over
biologische processen die een rol
spelen bij LMD. Een erfelijke code (het
DNA) werkt als een soort blauwdruk
voor alle bouwstoffen (eiwitten) in het
lichaam. Variaties in die code zorgen
er bijvoorbeeld voor dat de een blauwe
ogen heeft en de ander bruine ogen en
maken elk individu dus uniek. Sommige
variaties hebben invloed op bepaalde
processen in het lichaam die een rol
kunnen spelen bij het ontstaan van
ziekte. Door de erfelijke code van LMD
patiënten te vergelijken met die van
gezonde mensen hebben we ontdekt
dat bij veel patiënten veranderingen
gevonden worden in stukken van
het DNA die een rol spelen bij het
complement systeem (Ref.4).
Het complementsysteem is een
verzameling van ongeveer dertig eiwitten
(complementfactoren) die een belangrijke
rol spelen bij het herkennen en opruimen
van ziekteverwekkers. Het herkennen
van een ziekteverwekker vormt de
start van een kettingreactie waarbij
de verschillende complementfactoren
betrokken zijn.
Figuur 1 laat zien hoe complex het
samenspel is tussen de verschillende
factoren, waarbij ze elkaar activeren,
maar soms ook remmen. Uiteindelijk leidt
activatie van het complementsysteem tot
de vorming van een eindproduct dat de
ziekteverwekker aanvalt.
Als het complementsysteem niet
op tijd wordt uitgezet, dan kan het
ook lichaamseigen cellen aanvallen.
Uit onderzoek is gebleken dat
patiënten met LMD een verhoogde
activiteit van het complementsysteem
hebben in vergelijking met gezonde
personen. Deze overactivatie van
het complementsysteem draagt in
belangrijke mate bij aan het ontstaan van
schade in het netvlies bij LMD. Het is
dan ook niet vreemd dat in de zoektocht
naar een behandeling voor droge LMD
gekeken wordt of het remmen van
het complementsysteem de groei van
geografische atrofie bij LMD patiënten
kan vertragen.
Complementremmers als mogelijke
behandeling van geografische atrofie
De afgelopen jaren zijn er veel
farmaceutische bedrijven bezig geweest
met het ontwikkelen en testen van
medicijnen die het complementsysteem
18 | MaculaVisie maart 2022

Thema
remmen (Ref.5).
Het idee lijkt relatief eenvoudig:
als overactivatie van het
complementsysteem leidt tot LMD, dan
kan je met een complementremmer LMD
misschien wel stopzetten.
In de praktijk blijkt deze theorie echter
niet zomaar op te gaan en veel klinische
studies naar complementremmers
waren niet succesvol (6). Het kan zijn
dat niet de goede complementfactoren
zijn geremd want remming van het
complementsysteem kan immers op
veel plaatsen in de hele kettingreactie
gebeuren. Een andere mogelijke
verklaring is dat niet de juiste patiënten
geselecteerd zijn voor de klinische
studies. Misschien is het belangrijk om
patiënten te selecteren waarvan je op
Figuur 1
basis van erfelijkheidsonderzoek weet
dat ze veel erfelijke veranderingen in het
complementsysteem hebben. Hierover
weten we nog onvoldoende en het
blijft daarom belangrijk om door middel
van wetenschappelijk onderzoek de
ontstaansmechanismen van LMD nog
beter in kaart te brengen.
Figuur 1. Een overzicht van het
complement systeem.
Deze figuur toont schematisch
de kettingreactie die optreedt bij
activatie van het complementsysteem.
Verschillende complementfactoren (zoals
complement factor 5 (C5) en factor
D (FD) in Figuur 1 dragen bij aan de
activatie. Dit kunnen ze doen door aan
andere factoren te binden of door het
splitsen van gevormde verbindingen.
Daarnaast zijn er ook factoren die het
systeem remmen (factor H (FH) in
Figuur 1. Verstoring van deze balans
kan optreden door veranderingen in
het DNA die leiden tot meer of minder
productie van bepaalde factoren. Dit
leidt tot de verhoogde activatie van het
complementsysteem zoals we dit zien bij
LMD (Ref.7).
Toch gloort er hoop aan de horizon
Momenteel worden twee veel belovende
complementremmers in zogeheten
fase III klinische studies onderzocht.
Daarnaast lopen er 5 fase II studies.
In deze studies wordt gekeken of de
complementremmers in staat zijn de
groei van de geografische atrofie bij
LMD patiënten te remmen of zelfs stop
te zetten (Ref.8). De medicijnen zijn er
MaculaVisie maart 2022 | 19

Thema
dus niet op gericht om bestaande schade
te genezen, maar om verdere schade te
voorkomen.
In het wetenschappelijk kader wordt meer
informatie gegeven over de verschillende
fases die klinische studies doorlopen.
Wetenschappelijk kader –
regelgeving en fasen van
klinische studies
Het ontwikkelen van een nieuwe
behandeling is een proces van jaren.
Er worden strenge eisen gesteld aan
geneesmiddelonderzoek. Klinische
studies moeten 3 stappen (fases)
doorlopen voordat ze op de markt
gebracht kunnen worden.
Fase I: hierbij wordt gekeken naar
de veiligheid en bijwerkingen van het
middel bij gezonde proefpersonen.
Fase II: er wordt gekeken naar de
werkzaamheid van het middel bij
patiënten. Er worden verschillende
doseringen getest.
Fase III: de werkzaamheid en veiligheid
van het middel wordt aangetoond
in een grotere groep patiënten. De
werkzaamheid wordt hierbij vergeleken
met eventuele reeds bestaande
behandelingen, of als deze niet
voorhanden is, met een placebo.
Na het succesvol doorlopen van deze
fasen kan het Europees Medicijn
Agentschap (EMA) het medicijn
officieel registreren voor gebruik.
De onderstaande Tabel 1 geeft een overzicht van de lopende fase II en III studies die
zich richten op het remmen van de groei van geografische atrofie bij LMD patiënten.
Tabel 1: Overzicht van complementremmers in actieve fase II of III studies
Naam Fase Verwachte Toedieningsroute Frequentie
afronding
GEM103 II 05-2022 Injecties in het oog Maandelijks
IONIS-FB-LRX II 10-2022 Onderhuidse injecties Maandelijks
GT005 (gentherapie) II 10-2023 Injectie onder het Eénmalig
netvlies
ANX007 II 12-2023 Injecties in het oog 1-2 maandelijks
NGM621 II 04-2023 Injecties in het oog 1-2 maandelijks
Pegcetacoplan III 01-2023 Injecties in het oog 1-2 maandelijks
Avincaptad pegol III 06-2023 Injecties in het oog 1-2 maandelijks
20 | MaculaVisie maart 2022

Thema
Fase III studies naar
complementremmers
Tot op heden zijn er maar 3
complementremmers die het stadium van
een fase III-studie hebben bereikt. De
eerste was Lampalizumab, een remmer
van complement factor D. Dit medicijn
leek in fase II-studies heel effectief, maar
helaas werd de fase III-studie voortijdig
afgebroken omdat na het eerste jaar
geen effect op de groei van de atrofie
gemeten kon worden (Ref.9).
Dit lijkt gelukkig niet te gelden voor
Pegcetacoplan (remmer van complement
factor 3, C3 in Figuur 1) en Avincaptad
Pegol (remmer van complement factor 5,
C5 in Figuur 1).
Avincaptad Pegol heeft eerder tot
een significante vertraging van
geografische atrofie-groei geleid in
een periode van een jaar in een fase II/
III studie (Ref.10). Het huidige fase III
onderzoek is naar verwachting in 2023
afgerond. Pegcetacoplan is de andere
complementremmer die succesvol fase
II heeft doorlopen. Baanbrekend waren
de tussentijdse analyses van de fase III
studies naar Pegcetacoplan die vorig
jaar naar buiten werden gebracht. Hieruit
bleek dat er na 1 jaar duidelijk minder
groei was van de geografische atrofie. In
de meest gunstige patiëntengroep kon de
groei zelfs met 26% verminderd worden
(Ref.11).
Conclusie
Tot op heden is er nog geen werkzame
behandeling voor droge LMD. De laatste
berichtgevingen rondom klinische studies
naar complementremmers zijn echter
positief en het eerste voorzichtige bewijs
dat hiermee de groei van geografische
atrofie geremd kan worden lijkt geleverd.
Toch is de route naar goedkeuring nog
lang. We zullen moeten wachten tot de
studies zijn afgerond om het effect van
deze middelen goed te beoordelen.
Het blijft daarnaast belangrijk om
het ziekteproces van LMD goed te
bestuderen, zodat we in de toekomst
ook weten welke patiënten het meeste
baat zouden hebben bij een dergelijke
behandeling. We zien uit naar de verdere
ontwikkeling van deze medicijnen en we
zijn gepast hoopvol voor de toekomst van
onze patiënten.
Referenties
1. Colijn JM, Buitendijk GHS, Prokofyeva
E, Alves D, Cachulo ML, Khawaja
AP, et al. Prevalence of Age-Related
Macular Degeneration in Europe: The
Past and the Future. Ophthalmology.
2017;124(12):1753-63.
2. Chakravarthy U, Wong TY, Fletcher
A, Piault E, Evans C, Zlateva G, et
al. Clinical risk factors for age-related
macular degeneration: a systematic
review and meta-analysis. BMC
Ophthalmol. 2010;10:31.
3. Seddon JM, Cote J, Page WF,
Aggen SH, Neale MC. The US
twin study of age-related macular
degeneration: relative roles of genetic
and environmental influences. Arch
Ophthalmol. 2005;123(3):321-7.
4. Geerlings MJ, de Jong EK, den
Hollander AI. The complement system
MaculaVisie maart 2022 | 21

Thema
in age-related macular degeneration:
A review of rare genetic variants and
implications for personalized treatment.
Mol Immunol. 2017;84:65-76.
5. Mastellos DC, Ricklin D, Lambris
JD. Clinical promise of next-generation
complement therapeutics. Nature
Reviews Drug Discovery. 2019;18(9):707-
29.
6. Qin S, Dong N, Yang M, Wang J, Feng
X, Wang Y. Complement Inhibitors in
Age-Related Macular Degeneration: A
Potential Therapeutic Option. J Immunol
Res. 2021;2021:9945725-.
7. de Jong S, Gagliardi G, Garanto A,
de Breuk A, Lechanteur YTE, Katti
S, et al. Implications of genetic
variation in the complement
system in age-related macular
degeneration. Progress in
Retinal and Eye Research.
2021;84:100952.
8. Cheng QE, Gao J, Kim BJ,
Ying G-s. Design Characteristics
of Geographic Atrophy
Treatment Trials: Systematic
Review of Registered
Trials in ClinicalTrials.gov.
Ophthalmology Retina.
2018;2(6):518-25.
9. Holz FG, Sadda SR, Busbee
B, Chew EY, Mitchell P, Tufail
A, et al. Efficacy and Safety of
Lampalizumab for Geographic
Atrophy Due to Age-Related
Macular Degeneration:
Chroma and Spectri Phase
3 Randomized Clinical
Trials. JAMA Ophthalmology.
2018;136(6):666-77.
10. Jaffe GJ, Westby K, Csaky KG,
Monés J, Pearlman JA, Patel SS, et
al. C5 Inhibitor Avacincaptad Pegol for
Geographic Atrophy Due to Age-Related
Macular Degeneration: A Randomized
Pivotal Phase 2/3 Trial. Ophthalmology.
2021;128(4):576-86.
11. Steinle NC BD. Efficacy and Safety
of Intravitreal Pegcetacoplan in GA:
Results From the Phase 3 DERBY
and OAKS Trials. Paper presented:
American Academy of Ophtalmology
annual meeting; 2021 november 15; New
Orleans, United States of America. 2021.
Advertentie
low vision & braille center b.v.
Verbeter uw verlichting! Iris Huys. Voor al uw daglichtlampen!
Iris Huys kijkt met u naar wat wél kan!
Portable Taak LED-lamp
IN 3 KLEUREN LICHT
Met deze draagbare, stijlvolle Foldi van Daylight
kunt u lang genieten van aangenaam licht.
• 30 LED’s voor gelijkmatig en comfortabel licht
• Werkt tot8uur op 3 AA-batterijen
Verlichting
Art. : 45000-45010-45020
• USB-kabel voor sluiting op aan computer
NU
€89,-
Vloerlamp Flexi Vision
van € 182,-
PERFECTE LEESLAMP
Energiesparende lamp, verbetert het contrast, zodat
u comfortabel kunt lezen zonder vermoeide ogen.
• Gebruiknaastbank, stoel of tafel
Spraak en braille
• Lampenkap en arm volledig verstelbaar
NU
€175-
Art.:31067
• Warmtewerende lampenkap, 20 Watt Daylight
Burolamp Slimline
van € 127,-
SCHADUWVRIJE VERLICHTING
Groot, helder bereik met stijlvolle, mat chrome Daylight
tafellamp voor comfortabel lezen en werken.
• Vermindert vermoeidheid van de ogen
• 11 Watt TL-buis van 60cm
• Lengte van armatuur: 95 cm
NU
€119,-
Art. : 32107
Bezoek onze website voor een compleet overzicht van onze producten
of maak een afspraak voor een bezoek aan onze showroom.
Iris Huys • Gouda • 0182 - 525 889 • www.irishuys.nl
Welkom in de showroom op afspraak, gratis parkeren voor de deur.
Of bel ons voor een deskundig advies en bestel via irishuys.nl
Iris Huys • Meridiaan 40, 2801 DA Gouda • 0182 - 525 889
www.irishuys.nl
Vergroting
ADL, sport en spel
Schilderslamp
voor hobby
van € 81,35
VOL KLEURENSPECTRUM
De perfecte Daylight-lamp voor kunstenaars die
behoefte hebben aan 20 Watt daglicht.
• Biedt ideale werkomstandigheden
NU
€75
Art. :
• Uniek Clamp-lock systeem aan de schilder
• Brede lampenkap met reflecterende coating
22 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: huidige
behandelingen (met nadruk op
brolucizumab (Beovu®))
Geschreven door Dr. Elon van Dijk, oogarts in opleiding, Leids Universitair Medisch Centrum
Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie
Bij de ‘natte’ vorm van leeftijdsgebonden
maculadegeneratie (LMD) ontstaat een
vaatnieuwvorming (neovascularisatie) en/
of lekkage van vocht uit de bloedvaten
in en onder de macula. Vocht kan zich
in het netvlies (maculaoedeem) of onder
het netvlies (subretinaal vocht) bevinden.
Er ontstaan klachten van het zien, zoals
het zien van een vervormd beeld of een
wazig beeld. Zie Fig. 1 en 2.
Voor natte LMD zijn injecties met
vaatgroeiremmende medicijnen in
de glasvochtruimte (intravitreale antivascular
endothelial growth factor
(VEGF) injecties) op dit moment de
aangewezen behandeling. Dit medicijn
bindt aan de VEGF receptor, waardoor
VEGF zelf geremd wordt: dit is van
groot belang om vaatnieuwvorming en
vaatlekkage tegen te gaan. Zie Fig. 3.
Avastin (bevacizumab), Eylea®
(aflibercept) en Lucentis®
(ranibizumab)
Wanneer natte LMD wordt vastgesteld
zijn intravitreale injecties met Avastin in
Nederland de aangewezen behandeling.
Avastin is een stuk goedkoper dan
Eylea® en Lucentis®, en aangetoond is
dat deze medicijnen in eerste instantie
even goed werken. De eerste injectie
dient zo snel mogelijk na de diagnose
van natte LMD, maar uiterlijk binnen 1
week gegeven te worden. De eerste
serie van 3 injecties wordt om de 4
weken gegeven.
Bovendien krijgt de patiënt een
Amslerkaart uitgereikt voor
zelfcontrole, en worden AREDS2
voedingssupplementen voorgeschreven.
Indien een patiënt rookt, is het erg van
belang dit te staken.
Eenmaal onder behandeling is het van
het grootste belang dat een patiënt
dezelfde of de volgende dag het centrum
waar hij onder behandeling is belt bij de
volgende symptomen: (toename) vlek
zien, waziger zien, en (toename) van
vervormingen. De patiënt dient dan zo
snel mogelijk, maar uiterlijk binnen 1
week onderzocht te worden door een
oogarts.
Bij goed effect van de eerste serie
injecties, namelijk duidelijke afname of
verdwijnen van vaatlekkage, wordt een
van de volgende strategieën gevolgd:
MaculaVisie maart 2022 | 23

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
• Treat and extend (T&E): trachten
het interval tussen de verschillende
intravitreale anti-VEGF injecties te
verlengen, naar bijvoorbeeld eens per 6
weken of eens per 8 weken
• Pro re nata (PRN): frequente follow-up
en opnieuw een intravitreale anti-VEGF
injectie wanneer vaatlekkage weer
optreedt
Wanneer er geen sprake is van duidelijke
afname of verdwijnen van vaatlekkage
wordt over het algemeen gekozen om
de intravitreale injecties met Avastin te
staken, en te switchen naar Eylea® of
Lucentis®. Ook van dit medicijn worden
in ieder geval 3 injecties ingepland,
waarbij er steeds 4 weken tijd tussen de
afzonderlijke injecties zit.
Effect van de al langer beschikbare
intravitreale anti-VEGF injecties op
korte termijn
Bij behandeling met intravitreale
anti-VEGF injecties stabiliseert de
gezichtsscherpte bij ongeveer 60% van
de patiënten, terwijl de gezichtsscherpte
bij ongeveer 20-30% duidelijk verbetert
(≥ 3 lijnen op de letterkaart). In de gehele
groep is gemiddeld een toename van 1-2
lijnen op de letterkaart te verwachten, in
de eerste maanden na behandeling.
Effect van de al langer beschikbare
intravitreale anti-VEGF injecties op
middellange termijn
Uit wetenschappelijke studies blijkt
bovendien dat na een periode van 2 jaar
een gezichtsscherpte (visus) van 50%
bereikt wordt bij 60-65% van de intensiefbehandelde
patiënten en bij

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
belangrijkste zijn, is aangetoond dat er
2 jaar na start van behandeling geen
verschil is tussen Beovu® en Eylea®
wat betreft gezichtsscherpte in patiënten
met natte LMD. Bovendien kon tenminste
de helft van de natte LMD patiënten, die
behandeld werden met Beovu® 6 mg,
tot week 48 met een 12 weken interval
behandeld worden (dat wil zeggen: 4
injecties in 48 weken, na een ‘oplaadfase’
van 3 keer om de 4 weken), wat een
voordeel zou kunnen bieden ten opzichte
van bijvoorbeeld Eylea®. Bovendien leek
Beovu® - in beide registratie studies
- een grotere afname van vocht in en
onder het netvlies te geven dan Eylea®,
en vaker een compleet droog netvlies.
Het is echter van belang te noemen dat
bevindingen in de dagelijkse praktijk
soms anders zijn dan uitkomsten van
genoemde registratie studies.
Bijwerkingen van Beovu®
Een onafhankelijke commissie die de
veiligheid van Beovu® in de HAWK
en HARRIER studies bestudeerde,
constateerde dat verschillende
bijwerkingen kunnen optreden na een
intravitreale Beovu® injectie:
- Risico op ontsteking in het oog (intraoculaire
inflammatie): 4,6%
- Risico op ontsteking in het oog met
gelijktijdig een ontsteking van de
bloedvaten in het netvlies (retinale
vasculitis): 3,3%
- Risico op ontsteking in het oog met
gelijktijdig een afsluiting van een bloedvat
in het netvlies (retinale vaatocclusie):
2,1%
Genoemde bijwerkingen zijn groter dan
beschreven voor intravitreale injecties
met andere anti-VEGF medicijnen, en het
risico op genoemde bijwerkingen is het
grootste in de eerste 6 maanden na start
van Beovu®.
Na het verschijnen van de registratie
studies HAWK en HARRIER verschenen
verschillende andere studies die
uitkomsten uit de dagelijkse praktijk
van intravitreale Beovu® injecties bij
natte LMD patiënten weergaven. Deze
studies vermeldden het optreden van
vergelijkbare bijwerkingen, en de getallen
in deze studies kwamen globaal overeen
met de HAWK en HARRIER resultaten.
Huidige plaats van Beovu® in de
behandeling van natte LMD
Recent heeft de Werkgroep
Medische Retina van het Nederlands
Oogheelkundig Gezelschap een
standpunt uitgebracht over de
plaatsbepaling van Beovu® in de
behandeling van natte LMD.
- Avastin eerste keus behandeling van
natte LMD
- Eylea® of Lucentis® tweede of derde
keus behandeling van natte LMD
- Beovu® vierde keus behandeling van
natte LMD
Vanwege het bovengenoemde risico
op bijwerkingen met mogelijk ernstige
gevolgen wordt geadviseerd de mogelijke
bijwerkingen met patiënten te bespreken
en ze goed te instrueren om zich extra
te laten controleren bij klachten (zoals
MaculaVisie maart 2022 | 25

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Fig. 1 Gezonde macula
toename van vlekken in het beeld, wazig
zicht). In ieder geval wordt aangeraden
de eerste 6 maanden 14-30 dagen na
iedere intravitreale Beovu® injectie
(voorafgaand aan de volgende injectie)
een controle bij de oogarts te laten
plaatsvinden.
Fig. 2 Vochtophoping onder macula
Fig. 3 Ooginjectie
Advertentie
GROOT SCHERM EN
TOCH NIET OPVALLEND!
Neem contact met ons op via 033-494 37 87 voor een demonstratie of showroombezoek
Wij leveren onder andere de
volgende producten:
Kastanjelaan 6, 3833 AN Leusden | 033-494 37 87
info@lexima-reinecker.nl 26 | MaculaVisie maart
| www.lexima-reinecker.nl
2022
beeldschermloepen / digitale handloepen
vergrotings- en spraaksoftware
brailleleesregels
loeplampen

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Natte leeftijdsgebonden
maculadegeneratie: de toekomst
Geschreven door Dr. Elon van Dijk, oogarts in opleiding, Leids Universitair Medisch Centrum
Op dit moment is de behandeling van
patiënten met ‘natte’ leeftijdsgebonden
maculadegeneratie (LMD) een van
de beschikbare soorten intravitreale
anti-vascular endothelial growth
factor (VEGF) injecties, zogenaamde
intravitreale anti-VEGF injecties. Zie
Fig. 3. Er zijn echter ontwikkelingen in
de behandelmogelijkheden voor deze
patiëntengroep.
Langer werkende intravitreale
anti-VEGF injecties
Er wordt op dit moment gewerkt aan
een nieuwe wijze waarop intravitreale
anti-VEGF injecties kunnen worden
toegediend. Bovendien zou het aantal
beschikbare anti-VEGF medicijnen in
Nederland binnenkort groter kunnen
zijn dan de 4 middelen die nu aan
patiënten met natte LMD kunnen worden
voorgeschreven.
Port delivery system
Er wordt momenteel hard gewerkt
om binnen afzienbare tijd een ‘port
delivery system’ (PDS) voor intravitreale
anti-VEGF toediening op de markt te
brengen. Een PDS moet geïmplanteerd
worden in het oog, waarna continue
medicijn afgifte vanuit dit implantaat
kan plaatsvinden – als alternatief voor
(frequente) intravitreale anti-VEGF
injecties.
Een recent onderzoek toonde aan dat
98% van de natte LMD patiënten met
een PDS slechts eens per 6 maanden
hoeft te worden behandeld middels
‘opnieuw vullen’ van het PDS, en dat
de resultaten van deze groep qua
gezichtsscherpte niet verschilden van
natte LMD patiënten die maandelijks
intravitreale anti-VEGF injecties kregen.
Dit kan veelbelovend zijn, omdat natte
LMD patiënten op deze manier mogelijk
minder frequent het ziekenhuis hoeven
te bezoeken. Echter, voor plaatsing van
een PDS moet een patiënt geopereerd
worden. Daarnaast brengt (implantatie
van) een PDS hoge kosten met zich mee,
en lijken deze patiënten een hoger risico
te hebben op bijwerkingen in vergelijking
met ‘reguliere’ maandelijkse intravitreale
anti-VEGF injecties.
Nieuwe soorten intravitreale
anti-VEGF injecties
Bovendien wordt veel werk verricht om
anti-VEGF medicijnen te ontwikkelen
die langer werken dan de medicijnen die
momenteel beschikbaar zijn.
Recent is beschreven dat maar liefst
50% van de natte LMD patiënten die
intravitreale faricimab injecties ontvingen
– een medicijn dat zowel interacteert
met VEGF -A als met angiopoietine-2 –
slechts eens per 4 maanden een injectie
MaculaVisie maart 2022 | 27

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
nodig hadden. Het effect van deze
faricimab injecties op gezichtsscherpte
was bovendien vergelijkbaar met het
effect van intravitreale Eylea® toediening
eens per 2 maanden. Patiënten die met
faricimab behandeld worden hoeven dus
mogelijk minder vaak naar het ziekenhuis
te komen dan eerder het geval was.
Ook intravitreale toediening van
conbercept – een medicijn dat
interacteert met zowel VEGF als de
placental groei factor – wordt bestudeerd.
Dit medicijn is reeds in 2013 in China
goedgekeurd voor de behandeling van
natte LMD. Echter, pas recent is er in de
Verenigde Staten een gecontroleerde
studie gestart naar de werking van
conbercept bij natte LMD patiënten.
Uitkomsten van deze studie zullen zeker
eventueel gebruik van conbercept in
Europa beïnvloeden.
Het kan nog een tijd duren voordat
de eerder genoemde nieuwe anti-
VEGF medicijnen in Nederland aan
natte LMD patiënten kunnen worden
voorgeschreven, omdat de route van
eerste ontwikkeling en de eerste studies
naar brede toepassing in de dagelijkse
praktijk lang is. Zo moeten eerst meer
patiënten worden behandeld met deze
injecties, om het effect en mogelijke
bijwerkingen te kunnen vaststellen.
Gentherapie
De laatste tijd krijgt gentherapie binnen
de oogheelkunde veel aandacht. Recent
is in Nederland gentherapie voor erfelijke
netvlies degeneratie veroorzaakt
door mutaties in het RPE65 gen
goedgekeurd. De behandeling bestaat
uit een vitrectomie, waarbij het product
Vortigene neparvovec (Luxturna®)
eenmalig onder het netvlies gespoten
wordt. Deze behandeling wordt alleen
gedaan in 1 van de 3 gespecialiseerde
centra in Nederland, en is heel duur. De
ontwikkelde gentherapie bestaat uit een
speciaal virus dat gebruikt wordt om een
goede kopie van het DNA dat aangetast
is bij een oogziekte in te brengen in de
cellen van bijvoorbeeld het netvlies.
Gentherapie in LMD behoeft nog veel
onderzoek, met name omdat LMD
niet door 1 gen mutatie (zoals de
mutatie in het RPE65 gen) veroorzaakt
wordt. Veel meer mutaties (en ook
omgevingsfactoren) zijn hierbij betrokken.
Dit maakt de ontwikkeling van een
gentherapie uitdagend.
28 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Rol van vitamine A
bij netvlies aandoeningen
Geschreven door drs. Catherina Li, arts-onderzoeker Radboudumc, Nijmegen,
afdeling Oogheelkunde
‘’Worteltjes zijn goed voor de ogen’’
Zo worden kleine kinderen nog
weleens aangemoedigd om deze
minder favoriete groente te eten. In
de volksmond wordt vaak gezegd dat
vitamine A goed is voor de ogen. Maar
waarom wordt dit generatie op generatie
zo verteld? Of eigenlijk, waarom klopt
dit advies niet altijd? Wat voor een rol
speelt vitamine A in onze ogen?
Het heeft alles te maken met het
proces van de verwerking van een
binnenkomende lichtstraal in het oog
naar een elektrisch signaal dat gelezen
kan worden door de hersenen. Hierbij
speelt vitamine A een belangrijke rol. In
dit proces kan er weleens wat misgaan
met een ziekte van het netvlies tot
gevolg.
Eén van de bekendste hiervan is de
ziekte van Stargardt.
Vitamine A; de route naar het oog
Vitamine A is een essentiële vitamine
die moet worden ingenomen en niet
door het lichaam zelf kan worden
aangemaakt. Bij een gevarieerd
voedingspatroon zijn supplementen
met extra vitamine A daarom vaak niet
nodig.
Vitamine A komt in verschillende
chemische vormen (derivaten) voor. In
groenten komt vitamine A voor in de
vorm van carotenoïden. Carotenoïde
is provitamine A, een voorloper van
vitamine A, en moet door het lichaam
worden omgezet naar vitamine A. Dit
stofje geeft ook de karakteristieke gele,
oranje en rode kleuren aan groente en
fruit zoals wortels, tomaten, pepers,
zoete aardappelen, mango’s en
nectarines. Ook groenten als spinazie,
broccoli en boerenkool bevatten (pro)
vitamine A, maar de kleur van het
bladgroen zorgt ervoor dat de kleur
van de carotenoïden niet zichtbaar is.
Vitamine A is goed in vet oplosbaar
en wordt met behulp van enzymen
uit de alvleesklier opgenomen door
de darmen. Een groot gedeelte wordt
vervolgens via de bloedbaan naar de
lever getransporteerd voor opslag.
Vitamine A, gebonden aan een transport
eiwit (RBP4), gaat via de bloedbaan
naar het vaatvlies in het oog (Figuur
1). Daar gaat het door het membraan
van Bruch naar het retinaal pigmentblad
(RPE) van het netvlies (Fig.1.iii). Het
membraan van Bruch is een laag
van het netvlies gelegen tussen het
vaatvlies en RPE en ondersteunt de
uitwisseling van stoffen. Het vitamine
A wordt omgezet in het vitamine A
derivaat, 11-cis-retinal dat lichtgevoelig
is en gebruikt kan worden om licht om te
zetten in een elektrisch signaal.
MaculaVisie maart 2022 | 29

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Figuur 1.
De visuele cyclus in het oog (Fig.1.i), vindt plaats achter in het netvlies (Fig.1.ii).
Uitvergroot in Fig.1.iii. een dwarsdoorsnede van het netvlies.
Staafjes en kegeltjes; van lichtstraal
naar elektrisch signaal
Fotoreceptoren zijn speciale cellen
gelegen in het netvlies, verantwoordelijk
voor de omzetting van licht in elektrische
signalen. Er zijn twee verschillende
soorten fotoreceptoren: de staafjes en
de kegeltjes. Het merendeel (95%) van
de fotoreceptoren bestaat uit staafjes.
Staafjes zijn verantwoordelijk voor het
zicht in donkere omstandigheden en voor
het zicht aan de zijkanten. Ze kunnen
geen kleur en details waarnemen.
Kegeltjes bevinden zich voornamelijk
in het centrum van het netvlies en zijn
verantwoordelijk voor het waarnemen
van kleur en voor het scherptezien,
bijvoorbeeld bij lezen en tv-kijken.
Figuur 1. De visuele cyclus vindt plaats
achter in het oog (Fig.1.i), in het netvlies
(Fig.1.ii). Uitvergroot in Fig.1.iii. een
dwarsdoorsnede van het netvlies. Vanuit
het vaatvlies wordt vitamine A vanuit
30 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
de bloedsomloop aangevoerd. Het
visuele pigment met vitamine A wordt
in het bijzijn van licht geactiveerd. De
fotoreceptor geeft een elektrisch signaal
naar de hersenen. In de hersenen
worden deze elektrische signalen weer
omgezet naar beeld. Gebruikt vitamine
A wordt gerecycled, waarbij vitamine A
verschillende veranderingen ondergaat
om uiteindelijk weer tot de beginstof ‘a’ te
komen (in Fig.1.iii zijn de verschillende
vitamine A derivaten geïllustreerd als
verschillende varianten van de letter A).
Dit proces vindt plaats in de fotoreceptor
en het retinaal pigmentblad (RPE).
Afvalstoffen van dit proces kunnen zich
opstapelen in het retinaal pigmentblad
(RPE) en dit kan leiden tot schade aan
het netvlies.
Het vitamine A derivaat, 11-cis-retinal,
vormt samen met opsines (lichtgevoelige
eiwitten), het visueel pigment. We
vinden rodopsine in staafjes. Blauwopsines,
groen-opsines en roodopsines
in kegeltjes. Het licht dat het
oog binnenkomt wordt opgenomen door
fotoreceptoren in het netvlies (Fig.1.iii).
Het lichtgevoelige visuele pigment
wordt geactiveerd door licht en via
verschillende stappen ontstaat er
vervolgens een elektrisch signaal dat via
de oogzenuw naar de hersenen gaat.
De hersenen zetten deze elektrische
signalen weer om naar beeld.
Opruimen van afvalstoffen
Nadat vitamine A gebruikt is om licht
door te geven in de vorm van een
elektrisch signaal, blijft er een vitamine
A derivaat (all-trans-retinal) over dat in
deze vorm niet meer bruikbaar is. Het is
niet lichtgevoelig en bovendien schadelijk
voor het netvlies. Maar dit vitamine A
derivaat kan in verschillende stappen
weer worden omgezet naar het bruikbare
vitamine A derivaat, 11-cis-retinal. En
deze stof kan vervolgens weer gebruikt
worden voor het verwerken van licht.
Deze visuele cyclische processen vinden
plaats in de fotoreceptoren (staafjes
en kegeltjes) en deels in het RPE. Het
is van belang om te onthouden dat bij
‘beeldvorming’ dus altijd afvalstoffen
worden gemaakt!
Je kan het je voorstellen als een fabriek
die een x aantal zakken afval per dag
maakt bij de productie van ‘beeld’.
Wanneer het afval niet op tijd en niet met
dezelfde snelheid wordt opgeruimd dan
stapelen de zakken afval zich op. Dit
heeft een nadelig effect op het doelmatig
functioneren van de fabriek.
Afwijkingen in de visuele cyclus
leiden tot netvlies aandoeningen
Vitamine A en alle andere componenten
in de visuele cyclus spelen dus een
essentiële rol spelen in het zien.
Afwijkingen hierin kunnen leiden tot
verschillende oogaandoeningen.
Aandoeningen waarbij een component
van de visuele cyclus niet goed
functioneert, leiden tot inefficiënte
recycling van de vitamine A derivaten en
dus tot de opstapeling van de ‘zakken
afval’.
De buitenste segmenten van kegeltjes en
staafjes worden elke 10 dagen vernieuwd.
Het oude deel wordt opgegeten
(fagocytose) en opgeruimd door de RPE
MaculaVisie maart 2022 | 31

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
cellen van het netvlies. Zo komen de
afvalstoffen in het RPE en worden ze
daar omgezet in lipofuscine. Lipofuscine
is schadelijk voor het netvlies. Met
toenemende leeftijd wordt het effectief
opruimen van de ‘zakken afval’ ook iets
minder en zal er ook wat lipofuscine
worden opgestapeld in het RPE.
De ziekte van Stargardt
Bij de ziekte van Stargardt komt deze
ophoping van lipofuscine door afname
van functionerend ABCA4 eiwit. Het
ABCA4 eiwit is een transporteiwit
dat een rol speelt in het recyclen van
vitamine A derivaten in de visuele cyclus.
Het is één van de meest voorkomende
erfelijke aandoeningen van het netvlies.
De ziekte van Stargardt komt bij circa 1
op 8.000-10.000 mensen voor. Patiënten
ontwikkelen vaak centraal verlies van het
gezichtsveld tijdens hun jeugd of vroege
volwassenheid. Echter de ziekte kan ook
op latere leeftijd tot uiting komen. De
ziekte van Stargardt wordt gekenmerkt
door ‘vlekjes’ (de stapeling van
lipofuscine) en door gebieden van atrofie
(afgestorven RPE) die op netvliesfoto’s
goed zijn waar te nemen. De symptomen
variëren van verminderd zicht, vlekken
in het zicht en achteruitgang van
het centrale zicht tot defecten in het
kleurenzien.
Naast de ziekte van Stargardt is er
nog een verscheidenheid aan andere
oogaandoeningen veroorzaakt door
afwijkingen in verschillende onderdelen
van de visuele cyclus zoals vormen van
retinitis pigmentosa, Leber congenitale
amaurosis (LCA), kegelstaaf dystrofie en
congenitaal stationaire nachtblindheid.
Therapie mogelijkheden: van minder
aanvoer van grondstoffen tot het
saboteren van de fabrieksproductie
Beperking van vitamine A inname
Bij problemen in de visuele cyclus
zijn visuele cyclus modulatoren een
voor de hand liggend aangrijpingspunt
voor therapie. Als de beschikbaarheid
van de grondstoffen van de visuele
cyclus (vitamine A derivaten) wordt
verminderd, dan wordt deze cyclus
vertraagd. De productie van de fabriek
wordt vertraagd en dus komt er minder
afval vrij. Een belangrijke bijwerking
van het vertragen van de visuele cyclus
is het vertraagd aanpassen aan de
overgang van licht naar donker (donker
adaptatie) en nachtblindheid. Dit komt
doordat een essentieel onderdeel van
het zien, het omzetten van lichtstraal
naar elektrisch signaal, ook vertraagt.
Therapieën gebaseerd op het vertragen
van de visuele cyclus zullen in theorie het
ziektebeloop vertragen, maar de ziekte
niet genezen. In het algemeen wordt
bij de ziekte van Stargardt geadviseerd
vitamine A inname te beperken. Een
hoge vitamine A inname is namelijk
een risico factor voor progressie van
de ziekte. Echter, volledig uitsluiten
van vitamine A in het dieet is ook niet
gewenst, immers voor het zien moet er
wel vitamine A beschikbaar zijn.
Een zonnebril
Daarnaast helpt het dragen van een
zonnebril. Bij muizen met de ziekte van
Stargardt is het namelijk aangetoond dat
wanneer ze zijn opgegroeid en gehouden
worden in het donker, ze geen stapeling
32 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
van afvalstoffen hebben. Het leven
in totale duisternis is voor een mens
natuurlijk niet mogelijk. Een zonnebril
dragen daarentegen is wel een optie.
Potentiële geneesmiddelen
(Emixustat; ALK-001; STG-001)
Er zijn verschillende geneesmiddelen in
ontwikkeling die ingrijpen in de vitamine A
cyclus en op dit moment worden getest in
klinische onderzoeken wereldwijd, maar
ook in Nederland.
Een voorbeeld van een potentieel
geneesmiddel dat de vitamine A cyclus
remt, is Emixustat dat de werking van het
eiwit RPE65 remt.
Dit eiwit (RPE65) is betrokken bij een
van de recycle stappen in het RPE naar
de lichtgevoelige 11-cis-retinal vorm
van vitamine A. Emixustat bleek in een
eerdere studie geen effect te hebben
op de groei van atrofie in patiënten m et
leeftijdsgebonden maculadegeneratie
maar gaf wel veel voorbijgaande
bijwerkingen zoals het langzamer
aanpassen van het oog aan het donker
en een kleurenzienstoornis. Momenteel
wordt de werkzaamheid van Emixustat
onderzocht bij patiënten met de ziekte
van Stargardt, omdat deze patiënten
mogelijk baat hebben bij het vertragen
van de visuele cyclus.
ALK-001 is een chemisch gemodificeerde
vorm van vitamine A waarbij een
waterstof molecuul is vervangen door de
stabielere isotoop deuterium (waterstof-2).
ALK-001 vervangt het normale vitamine
A. Deze stabielere vorm veroorzaakt
minder lipofuscine ophoping, zonder de
normale visuele cyclus te beïnvloeden.
In een studie met muizen met de ziekte
van Stargardt is de werking van ALK0-
001 aangetoond. Dit middel wordt
momenteel onderzocht bij mensen
waarbij het vergeleken wordt met een
placebo.
Vitamine A wordt gebonden aan het
transporteiwit RBP4 vervoerd in het
lichaam. RBP4 antagonisten zijn stoffen
die de plek innemen van RBP4. Minder
RBP4 kan daardoor binden aan vitamine
A. Hierdoor wordt er minder vitamine
A vervoerd naar het oog, wat leidt tot
minder opbouw van afvalstoffen. Voor
de ziekte van Stargardt wordt het middel
STG-001 onderzocht.
Voor leeftijdsgebonden
maculadegeneratie is het middel
Fenretinide onderzocht. Het zorgde voor
significante vermindering van de toename
van atrofie, maar er zijn zorgen over de
veiligheid van het middel op lange termijn.
Concluderend kunnen we zeggen
Een evenwichtige hoeveelheid vitamine A
is vereist voor het goed kunnen zien. Een
tekort of overmaat kan schadelijk zijn. Er
lopen onderzoeken naar verschillende
medicijnen die aangrijpen op
verschillende onderdelen van de visuele
cyclus, maar de werkzaamheid van deze
middelen is nog niet aangetoond.
Bij nachtblindheid kan vitamine A
aangevuld worden. Bij aandoeningen
waar er stapeling optreedt van vitamine
A afvalproducten, zoals bij de ziekte van
Stargardt, wordt een vitamine A-beperkt
dieet geadviseerd en het dragen van een
zonnebril.
Het eten van worteltjes is dus niet bij
iedereen goed voor de ogen.
MaculaVisie maart 2022 | 33

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Kunstmatige intelligentie
voor leeftijdsgebonden
maculadegeneratie
Geschreven door drs. Eric Thee, promovendus ErasmusMC, Rotterdam, afdeling
Oogheelkunde
Kunstmatige intelligentie (AI)
voor de screening, monitoring
en behandeling van patiënten
met leeftijdsgebonden
maculadegeneratie (LMD) is een
nieuwe, veelbelovende techniek
die volop in ontwikkeling is. AI
biedt oogartsen de kans patiënten
met LMD eerder te identificeren en
gerichter te behandelen.
Wat is AI?
AI is een verzamelbegrip voor
technologie die menselijke
intelligentie tracht na te bootsen met
computersystemen. De oogzorg
ontwikkelt momenteel AI algoritmen
voor de automatische beoordeling van
netvliesfoto’s. Een AI algoritme kan
uiteindelijk zelfstandig taken uitvoeren,
zoals het herkennen van een afwijking
of een ziekte. Sinds enkele jaren is ook
‘deep learning’ mogelijk. Deep learning
is een specifieke vorm van AI die
gebruikt wordt om details en complexe
patronen op foto’s te analyseren.
Een voordeel van een deep learning
algoritme is dat het naast bekende
patronen ook patronen kan herkennen
die voor mensen niet zichtbaar zijn.
Toepassingen
AI kan bij de screening van LMD
een grote rol spelen. Patiënten met
een vroege vorm van LMD hebben
vaak nog geen klachten en komen
daardoor niet bij de oogarts. Dit is
nadelig, omdat leefstijlaanpassingen
en voedingssupplementen de
achteruitgang sterk kunnen vertragen.
Daarom zijn in de afgelopen jaren in
o.a. het Erasmus MC verschillende
deep learning algoritmen ontwikkeld
die de aanwezigheid van vroege
LMD op netvliesfoto’s automatisch
kunnen detecteren. Deze laten al zeer
goede resultaten zien. Grootschalige
screening met automatische
beoordeling door deep learning
algoritmen zal het mogelijk maken
LMD eerder op te sporen, waardoor
ook eerder kan worden gestart met
leefstijlveranderingen. Een mogelijkheid
is dat funduscamera’s beschikbaar
komen bij opticiens/optometristen of
huisartsenpraktijken, zodat AI-algoritmen
direct toegepast kunnen worden. Bij
foto’s met tekenen van vroege LMD
zal het algoritme dan als uitslag een
verslag geven waarbij een advies
wordt gegeven over doorverwijzing
34 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
naar oogartsen en eventuele dieet- of
leefstijlaanpassing (gebruik van AREDS
voedingssupplementen). Dit klinkt
misschien als verre toekomstmuziek,
maar voor diabetische retinopathie
zijn al systemen goedgekeurd die
automatisch oogfoto’s kunnen
nemen en meteen een uitslag.
Een andere mogelijkheid is om
patiënten te screenen met behulp van
telegeneeskunde. Er wordt momenteel
gewerkt aan mobiele apps met
ingebouwde AI-algoritmen, waarbij
gebruikers een foto van hun netvlies
kunnen maken met hun telefoon en
een speciale opzetlens, waarna de app
aangeeft of er tekenen van vroege LMD
zichtbaar zijn. Dit laatste staat nog wel
in de kinderschoenen.
De analyse van subtiele veranderingen
in de tijd zal helpen bij zowel het
voorspellen van het verloop als bij
het nauwkeuring meten van het effect
van nieuwe behandelingen die in
ontwikkeling zijn.
Een voorbeeld van hoe drusen en
pigmentveranderingen in het netvlies
herkend worden door de computer is te
zien in Figuur 1.
Automatische beoordeling van
andere afwijkingen
Daarnaast zijn er ook al algoritmen
ontwikkeld om bloedingen en
andere afwijkingen in het netvlies te
analyseren op OCT-scans (echografie
van het netvlies, maar dan met licht
in plaats van geluidsgolven, Figuur
2). Deze zouden gebruikt kunnen
worden om het behandelplan bij natte
maculadegeneratie te optimaliseren en te
personaliseren.
Bovendien werken het Erasmus MC en
het Radboudumc momenteel samen
om algoritmen te ontwikkelen waarin
verschillende typen oogafbeeldingen,
zoals netvliesfoto’s en OCT-scans,
worden gecombineerd. De verwachting
is dat algoritmen hierdoor nog krachtiger
zullen worden in hun voorspelling en
Figuur 1. Automatische beoordeling van drusen op netvliesfoto’s
MaculaVisie maart 2022 | 35

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Figuur 2. Automatische beoordeling
van diverse netvliesafwijkingen op
OCT-scans. Ellipsoid loss = degeneratie
van de ellipsoïd zone (teken van droge
LMD), HTR = verhoogde transmissie
van licht onder het netvlies (teken van
droge LMD), IRF = vocht/bloed in het
netvlies (teken van natte LMD), RPE loss
= degeneratie van het retinaal pigment
epitheel (netvlies laag die verbonden
is met de staafjes en kegels), PED
= loslating van het retinaal pigment
epitheel gepaard met vocht/bloed/ander
materiaal, SDD = specifiek type van
drusen die een sterk verhoogd risico
geven op late LMD, SRF = vocht/bloed
onder het netvlies (teken van natte LMD)
nieuwe inzichten in het beloop van LMD
zullen verschaffen.
Overwegingen en beperkingen
Algoritmen voor de screening, monitoring
en behandeling van LMD zullen naar
verwachting hun intrede gaan maken
in optiekzaken, huisartsenpraktijken
en op de oogheelkundige poliklinieken.
Het is belangrijk dat zorgverleners en
patiënten niet alleen weten wat een
dergelijk algoritme kan, maar ook wat de
beperkingen zijn. Dit komt de interpretatie
van de AI-uitslagen ten goede. Een
deep learning algoritme leert patronen
herkennen door vele foto’s te analyseren.
Hierbij is het van groot belang dat foto’s
divers zijn, wat betreft de kwaliteit, de
etniciteit van patiënten, het type of model
van de camera, etc. Een algoritme
werkt namelijk alleen goed als deze
wordt gebruikt voor afbeeldingen die
gelijkaardig zijn aan de afbeeldingen
waarmee de computer “getraind” is.
Dit is momenteel nog een belangrijke
belemmering voor de toepassing van AI
in de praktijk.
Gouden standaard
Voor het trainen en testen van algoritmen
is een zéér grondig beoordeelde set
aan afbeeldingen noodzakelijk; de
zogenaamde gouden standaard. AI
algoritmen die ontwikkeld en getest zijn
door personen met veel ervaring in het
beoordelen van dit type afbeeldingen
zullen beter zijn dan die zijn beoordeeld
door onervaren mensen. Het analyseren
van oogafbeeldingen is namelijk erg
complex.
Vertrouwen, wet- en regelgeving
Een barrière voor het gebruik van
36 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
AI is dat de resultaten van een deep
learning algoritme vaak een ‘black
box’ zijn; de precieze werkwijze van
algoritmen is niet duidelijk, waardoor
deze dus moeilijk te controleren is. Dit
geldt met name voor algoritmen die een
diagnose stellen. Een oplossing hiervoor
is het ontwikkelen van algoritmen die
gedetailleerde ziektekenmerken kunnen
detecteren én kunnen weergeven (zie
Figuur 1 en 2). Doordat deze systemen
kunnen aangeven waarop de diagnose
is gebaseerd zijn ze makkelijker te
controleren, wat het vertrouwen voor arts
en patiënt kan vergroten.
De automatische intekening van
netvliesafwijkingen zal het voor
zorgverleners en patiënten ook
duidelijker maken waar de afwijkingen
zich bevinden en hoe deze veranderen in
de tijd.
meer een rol gaan spelen in LMDzorg.
Bovendien is de verwachting
dat AI ook ingezet zal worden voor de
analyse van andere gegevens, zoals
genetische factoren, leefstijlfactoren en
laboratoriumuitslagen die van belang
zijn voor LMD. Dit zal de oogzorg verder
personaliseren en zal helpen bij het
visualiseren van LMD-gerelateerde
oogafwijkingen, zodat de patiënt een
beter inzicht in zijn ziekte zal krijgen.
AI systemen moeten aan recent
aangescherpte Europese richtlijnen
voldoen voordat ze gebruikt mogen
worden op een polikliniek. De wet- en
regelgeving voor AI algoritmen in de
zorg zijn nog niet uitgekristalliseerd.
Wel geeft de Algemene Verordening
Gegevensbescherming (AVG) duidelijke
regels voor omgang met medische
gegevens. Medische gegevens en foto’s
moeten worden geanonimiseerd voordat
ze kunnen worden gebruikt.
Conclusie
Dankzij de snelle ontwikkelingen op
het gebied van AI zullen deze steeds
MaculaVisie maart 2022 | 37

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Netvlies-op-een-Chip:
Nieuwe technologie om
netvliesaandoeningen te
simuleren en behandelen
Geschreven door drs. Edwin van Oosten, promovendus, dr. Alex Garanto, Radboudumc,
Nijmegen, afdeling Kindergeneeskunde en Genetica, en prof. dr. Andries van der Meer,
Universiteit Twente, Enschede
Netvliesmodellen van menselijke
cellen
Het Radboudumc en de Universiteit
van Twente zijn een langdurige
samenwerking aangegaan om
netvliesmodellen gemaakt van
menselijke cellen te ontwikkelen
voor verschillende doeleinden. Deze
modellen kunnen helpen om het
mechanisme achter een ziekte te
begrijpen, maar kunnen ook gebruikt
worden om nieuwe behandelstrategieën
te testen. Binnen de onderzoeksgroepen
van Dr. Garanto (Radboudumc) en
van Dr. van der Meer (Universiteit
van Twente) wordt gewerkt aan de
ontwikkeling van een werkzaam model
van het netvlies dat kan bijdragen aan
deze missie.
De noodzaak van menselijke
netvliesmodellen
Het ontwikkelen van menselijke
modellen is noodzakelijk, omdat in
veel opzichten de diermodellen die
normaal gesproken gebruikt worden,
vaak knaagdieren zoals muizen en
ratten, niet vergelijkbaar zijn met het
menselijke oog. Zo hebben muizen
bijvoorbeeld geen gele vlek (macula),
waardoor het lastig is om ziektebeelden
waarbij de macula betrokken is na
te bootsen. Bovendien hebben veel
oogaandoeningen een genetische
achtergrond, wat betekent dat de oorzaak
van de ziekte in het DNA van de patiënt
terug te vinden is. Zeldzame ziekten
zoals erfelijke netvliesaandoeningen
worden veroorzaakt door mutaties in
het DNA in veel verschillende genen
(tot nu toe zijn er meer dan 250 genen
ontdekt). Hierdoor is het niet mogelijk
om diermodellen te creëren voor elke
specifieke mutatie. Voor meer complexe
aandoeningen, zoals leeftijdsgebonden
maculadegeneratie (LMD), is dit nog
lastiger, omdat hierbij nog meer aspecten
een rol spelen bij het ontwikkelen van
de ziekte dan alleen de genen. Een
muis is dus niet hetzelfde als een mens,
en daarom is het nodig om menselijke
modellen voor oogaandoeningen
te ontwikkelen om ziektes zoals
maculadegeneratie te onderzoeken.
38 | MaculaVisie maart 2022

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
Patiënt-specifieke stamcellen voor de
kweek van netvliesmodellen
Een alternatief voor proefdieronderzoek
is het bestuderen van menselijke
celkweekmodellen. Helaas kunnen
netvliescellen niet direct van de
patiënt afgenomen worden. In plaats
hiervan kunnen deze cellen in het
lab gemaakt worden door middel
van stamceltechnologie. Om een
celkweekmodel van het menselijke
netvlies te maken vanuit stamcellen is
veel nodig.
Allereerst is het van belang dat patiëntspecifieke
stamcellen gebruikt kunnen
worden. Patiënt-specifieke stamcellen
kunnen gemaakt worden door het
afnemen van een huidbiopt of bloed.
In het lab kunnen deze bloed- of
huidcellen vervolgens omgezet worden
naar stamcellen, door het toevoegen
van bepaalde eiwitten. Als de patiëntspecifieke
stamcellen eenmaal in kweek
zijn in het lab is het mogelijk om (bijna)
elk ander celtype te maken. Dit zijn dus
bijvoorbeeld ook cellen die te vinden
zijn in het netvlies, zoals staafjes en
kegeltjes. Deze cellen hebben dezelfde
genetische achtergrond als de patiënt
en daardoor is het mogelijk onderzoek
te doen naar de specifieke mutatie of
therapieën te testen.
Driedimensionale netvlies-
‘organoïden’ (‘mini-netvliezen’)
Vaak worden deze cellen (bijvoorbeeld
staafjes en kegeltjes) op een
tweedimensionaal vlak, als een enkele
laag op een petrischaal, gekweekt in
het lab om onderzoek te doen, maar
hier zitten een aantal beperkingen aan.
Door alleen de staafjes en kegeltjes
te maken, is het enkel mogelijk om
ziekteprocessen in deze celtypen te
onderzoeken. In het menselijke netvlies
staan deze cellen echter in contact met
veel andere celtypen, en dus geven
tweedimensionale celkweekmodellen
geen volledig beeld van het menselijke
netvlies.
Het is ook mogelijk om een
driedimensionaal celkweekmodel te
gebruiken. Hierbij worden meerdere
cellagen van het netvlies tegelijk
gekweekt, om zo een soort ‘mini-netvlies’
te maken van de patiënt-specifieke
stamcellen. Zo’n mini-netvlies wordt ook
wel een netvlies-‘organoïde’ genoemd.
Het is feitelijk een driedimensionaal
mini-orgaantje, dat dezelfde structuren
en celtypen als een menselijk netvlies
heeft. Deze netvlies-organoïden bevatten
dus niet alleen de staafjes en kegeltjes,
maar ook de cellen in het netvlies die
nodig zijn om de signalen van deze
lichtgevoelige cellen te verwerken. Het
maken van deze netvlies-organoïden is
een lang proces, dat tot wel 180 dagen
duurt. Hierbij moeten de organoïden om
de dag nieuwe voedingsstoffen krijgen
met specifieke eiwitten en moleculen om
te zorgen dat de stamcellen veranderen
in netvliescellen, en niet in andere
celtypen.
Combinatie van netvlies-‘organoïden’
en ‘vloeistof-chips’
Met behulp van technologische
ontwikkelingen worden de
driedimensionale celkweekmodellen
MaculaVisie maart 2022 | 39

Thema Preventie, behandeling en onderzoek: nu en in de toekomst deel 2
van het netvlies steeds realistischer. Zo
is het mogelijk om met zogenaamde
‘vloeistof-chips’ de gelaagde structuur
van het netvlies na te bootsen (Figuur
1). De chips bevatten verschillende
vloeistofcompartimenten die van elkaar
gescheiden zijn door membranen en
wandjes van gel-achtige substanties.
Met hun gecontroleerde bouw bieden
de chips een omgeving waarin de
gekweekte cellen weefselstructuren
kunnen vormen die overeenkomen met
het echte netvlies. Verder bieden de
vloeistof-chips de mogelijkheid om actief
vloeistofstroom, druk en beweging te
simuleren. Zo bevatten de chips zelfs
kleine bloedvaatjes, waar gecontroleerd
voedingsstoffen en medicijnen
worden toegediend met behulp van
injectiepompen.
‘Netvlies-op-een-Chip’
In de huidige samenwerking tussen
Radboudumc en Universiteit Twente is
het doel om netvlies-‘organoïden’ en
‘vloeistof-chips’ te combineren.
Zo zal het meest realistische menselijke
celkweekmodel van een netvlies ooit
worden gebouwd: een ‘netvlies-op-eenchip’
(Figuur 2). Voor dit doel worden
netvlies-‘organoïden’ gecombineerd
met het retinale pigmentepitheel (RPE,
de cellen die in contact staan met de
staafjes en kegeltjes in het menselijk
oog) en het vaatvlies, allen afgeleid van
de stamcellen van dezelfde patiënt.
Zo is het in de toekomst hopelijk
mogelijk een volledig ziektebeeld van
onder andere maculadegeneratie te
onderzoeken in een menselijk model.
Figuur 1. ‘Vloeistof-chip’ voor het
opzetten van een ‘netvlies-op-een-chip’.
© Eric Brinkhorst
Figuur 2. Schematische weergave
van de netvlies-op-een-chip (links),
en de gelijkenis met het menselijke
netvlies (midden en rechts). De staafjes,
kegeltjes, en het pigmentepitheel zijn
de meest getroffen celtypen in erfelijke
oogziekten. Figuur gemaakt met
Biorender.com.
40 | MaculaVisie maart 2022

OOGCONTACT
Dankzij donateurs kan het Oogfonds wetenschappelijk maculaonderzoek stimuleren
en financieren. Dit biedt steeds opnieuw inzichten die bijdragen aan betere behandelingen
en – in de toekomst – een oplossing bij de diagnose maculadegeneratie.
Dé nationale macula-database: MacuNED
Hoeveel mensen leven er met een
aangetaste macula? Hoeveel mensen
worden er behandeld voor een
aandoening aan de macula? Hoe
vaak komen bepaalde genetische
afwijkingen voor en bij hoeveel
mensen speelt levensstijl de grootste
rol? Allemaal vragen waar (nog) geen
antwoord op is.
Om tot betere behandelingen te komen,
is het goed om zoveel mogelijk data
te verzamelen van maculapatiënten.
Hoe meer gegevens, hoe beter de
analyse en hoopgevender de uitkomst.
MacuNED is de nieuwe database van het
Radboudumc, waarin al deze gegevens
worden verzameld. Het Oogfonds ziet de
toegevoegde waarde van deze database
en ondersteunt dit project. Het helpt
onderzoekers sneller relevante informatie
te vinden van de onderzoeksgroep. Door
dit centraal op te slaan scheelt dit veel tijd
en kunnen ze direct aan de slag met het
onderzoek zelf. Zoals het vergelijken van
gegevens, DNA-mutaties bekijken, leefstijl
en meer.
Inrichting database
Om zoveel mogelijk te kunnen leren over
het aantal patiënten in Nederland en het
verloop van macula-gerelateerde ziektes,
is een breed scala aan gegevens nodig.
Denk hierbij aan: klinische gegevens, bloedmonsters
en beelden. Klinische gegevens
worden verzameld door middel van vragenlijsten.
Deze kunnen tijdens of na een
bezoek aan een specialist ingevuld worden.
Beeldmateriaal wordt verkregen door ‘standaard’
controles of door speciale afspraken
waarbij heel specifiek een bepaald deel van
het oog in beeld wordt gebracht. Deze twee
elementen worden opgeslagen in een goed
beveiligde digitale omgeving. Dit is een
digitale omgeving, specifiek ontworpen voor
het opslaan van medische onderzoek data.
Het is een veilige en betrouwbare manier!
Bloed dat wordt afgenomen voor DNAonderzoek
en voor analyses in plasma en
serum worden opgeslagen in de Biobank
van het Radboudumc. Vooral de informatie
die uit de bloedmonsters gehaald kan
worden is cruciaal voor toekomstig
onderzoek en behandelingen. Dit maakt
MacuNED uniek in Nederland. >>
Oogfonds
MaculaVisie maart 2022 | 41

OOGCONTACT
MACULAONDERZOEK
Wie kan er bij al die gegevens
Hoe zit het met de veiligheid van de
3D-Bioprinting
persoonsgegevens? MacuNED is natuurlijk
Om niet bovenstaand zomaar toegankelijk proces tegen voor te iedereen. kunnen
gaan Hiervoor is meer gelden inzicht strenge nodig in regels die vorming en alleen van
drusen. onderzoekers Er bestaat met in het specifieke laboratorium toestemming nog
geen mogen enkel hier model gegevens dat het uit proces halen. van Daarnaast afzetten
van wordt drusen alle in data het netvlies anoniem goed opgeslagen. na kan bootsen.
Hierdoor wordt onderzoek naar LMD
ernstig belemmerd. Het doel van dit onderzoeksproject
is om een volledig gecontroleerd
model EEN NIEUW te 3D-bioprinten GEZICHT en VOOR te testen. HET OOGFONDS Hierbij
wordt Het Oogfonds de expertise heeft van een onderzoekers nieuw jasje. uit We de
biologie bestaan gecombineerd dit jaar al 75 met jaar de, en blijven recent met in de
Amsterdam tijd meegaan. UMC Met verkregen, een frisse nieuwste kijk gaan we
3D-bioprint samen met technologie. onze donateurs grote stappen
nemen. Om ervoor te zorgen dat u kunt
Dit blijven model zien zal waar om te u beginnen van houdt. bestaan En dat uit kan,
een want enkele we staan laag RPE aan cellen de vooravond (een laag van cellen grote
tussen doorbraken het netvlies als het en gaat het vaatvlies) om diagnose, die vanuit
stamcellen behandeling worden techniek. gemaakt, Investeren op een kunstmatig
oogonderzoek Bruchse membraan. maakt zichtbaar Daartussen verschil.
in
worden kunstmatige drusen geprint. Deze
drusen bevatten volledig gecontroleerde
hoeveelheden vetten, calcium en eiwitten,
zoals die ook in het oog voorkomen. Vervolgens
wordt de ontwikkeling van deze drusen
Zelf meedoen?
De voorbereidingen voor een kwalitatieve
database zijn in volle gang. Zodra de
onderzocht volgende stap en geanalyseerd gezet wordt met en relevante de databank
testen gevuld die kan in het worden, Amsterdam verschijnt UMC er beschikbaar
oproep zijn. op Hiermee oogfonds.nl. wordt het mogelijk om het
een
ziekteproces na te bootsen in een kweekbakje
☎en de verschillende therapeutische
mogelijkheden ✉ op een goed model te testen.
Voor alle netvliesaandoeningen
Het Ons team oude van ogo dr. Emri ontwikkelt een innovatief
LMD-model op kweek, dat gebruikt
kan worden om de oogziekte te begrijpen
en nieuwe therapieën te testen. De ontwikkeling
van 3D-bioprint technologie om
weefsels te maken is ook relevant voor vele
andere netvliesaandoeningen waarbij het
netvlies Hieronder schade ziet u oploopt. ons nieuwe Kortom logo. met De deze nieuwe
innovatieve huisstijl is gebaseerd technieken op komt de de vorm oplossing van een iris
van en meerdere kegeltjes oogaandoeningen de staafjes. Omringd weer een door
stapje alle mooie dichterbij. dingen die u graag wilt blijven zien.
Op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Schrijf u in voor de nieuwsbrief van het
Oogfonds. Ga naar oogfonds.nl/nieuwsbrief
Hallo,
ik ben Iris
van het
Oogfonds
Neem ook eens een kijkje
op € de 80.000 vernieuwde naar website! maculaonderzoek dr. Yara Lechanteur
www.oogfonds.nl
Dankzij de steun van haar donateurs heeft het Oogfonds een substantiële
bijdrage van 80.000 euro kunnen leveren aan het belangrijke onderzoek van
dr. Yara Lechanteur van het RadboudUMC. Samen met haar team gaat zij
nader onderzoeken óf en wanneer het tweede oog aangedaan wordt bij natte
leeftijdgebonden maculadegeneratie.
Wilt u ook bijdragen aan baanbrekend onderzoek als dit? Aan het Oogfonds
kunt u geoormerkt geven, dan wordt uw donatie gebruikt voor maculaonderzoek.
Meer informatie hierover vind u op maculaonderzoek.nl
Blijf zien waar je
van houdt

OOGCONTACT
OOGCONTACT
MACULAONDERZOEK
DONATIEBON
JA, ik maak wetenschappelijk onderzoek naar maculadegeneratie mogelijk.
DONATIEBON
Mijn donatie komt 100% ten goede aan maculaonderzoek. U krijgt een bevestiging
Daarom machtig ik het Oogfonds om:
per e-mail (of per post
als geen e-mailadres
JA, ik maak wetenschappelijk onderzoek naar maculadegeneratie mogelijk.
éénmalig maandelijks per kwartaal jaarlijks heeft ingevuld).
Daarom machtig ik het Oogfonds om:
€ ............... af te schrijven van mijn bankrekening met IBAN-nr.:
éénmalig maandelijks per kwartaal jaarlijks
€ .................. af te schrijven van mijn bankrekening met IBAN-nr.:
Dit zijn mijn gegevens:
Dit Voornaam zijn mijn gegevens: .......................................................... M V
Achternaam ............................................................................
Straat Lid MaculaVereniging ............................................................................
Voornaam Huisnummer ............................................................................
Achternaam M V
Straat Postcode ............................................................................
Huisnummer Plaats ............................................................................
Postcode
E-mailadres ............................................................................
..........................................................................
Datum ............................................................................
Plaats ..........................................................................
E-mailadres ..........................................................................
Handtekening ...........................................................................
Datum ..........................................................................
Handtekening ..........................................................................
MaculaFonds maakt onderdeel uit
van het Oogfonds
De machtiging
opzeggen U krijgt een kanbevestiging per
eenvoudig e-mail (of via per post als geen
donateur@oogfonds.nl
e-mail adres ingevuld).
030 - 29 66 999
De machtiging opzeggen
kan eenvoudig via
Of scan de QR-code.
donateur@oogfonds.nl
Dank u wel!
030 - 29 66 999.
Stuur Of scan deze de bon iDeal-QR-code.
in een
envelop
Dank u
zonder
wel!
postzegel
naar Oogfonds,
Antwoordnummer 900,
3500
Stuur
VB
deze
Utrecht
bon in een
envelop zonder postzegel
naar Oogfonds,
Antwoordnummer 900,
3500 VB Utrecht

Advertentie
Eerste Hulp Bij Ondertitels
Ga naar
vo-box.nl
of bel
015 262 59 55
tv-ondertiteling
met Vo-box
tv-ondertiteling
standaard
Tot 2x grotere
ondertitels op tv
Super leesbaar
met hoog contrast
Vergoeding
verzekeraar
mogelijk
Ook in combinatie
met Go-box
Liever de tv-ondertiteling
laten voorlezen?
Kies dan voor de Webbox,
Go-box of Go-app.
Solutions Radio. Specialist in gesproken informatie en tv-ondertiteling voor visueel beperkten