Tijdschrift voor Orthopedagogiek nummer 5 - 2022

TvO TvO T
TvO TvO TvO T
Dringend nodig:
discussie over
psychologisch onderzoek
TvO TvO TvO T
TvO TvO TvO Tv
In de orthopedagogische praktijk behoort het oplossen
van problemen tot het werk van alledag. Maar
dat is niet mogelijk zonder analyse van de zorg of
klacht, van het probleem en van de best passende
aanpak. Bij ernstige, hardnekkige problemen is
zeker óók een verklaring nodig die inzicht geeft in
de veranderbare oorzaak of oorzaken. Kennis van
de oorzaak maakt een (ernstige) probleemsituatie
hanteerbaar of oplosbaar. Het doorlopen van de
genoemde stappen in de diagnostische cyclus is
meestal gericht op het vinden van concrete handvatten
voor behandeling, vertaald in een advies.
Behandeling zonder diagnostiek is niet alleen ongewenst,
maar ook onverantwoord. Dus mogen we
hoge eisen stellen aan de kwaliteit van het onderzoek
en de rapportage. Daarbij doet zich iets lastigs
voor, in het bijzonder bij wat we ‘psychologisch’
onderzoek noemen. Als je Wat is psychologisch
onderzoek googelt, vind je zowel de uitspraak dat
het onderzoek is dat door een psycholoog wordt
gedaan, als (vooral) de verwijzing naar het afnemen
van psychologische testen. Bekende voorbeelden
zijn persoonlijkheidstests, geheugen- en intelligentietests.
Ze worden in de praktijk in veel gevallen
standaard afgenomen vanuit het idee dat de resultaten
iets waardevols zeggen over het waarom van
een onderkend probleem. Het misverstand is dat dit
ook klopt in het geval van (ernstige) leerproblemen
met als belangrijkste kenmerk dat de basiskennis
niet of onvoldoende geautomatiseerd raakt. Dyslexie
is een bekend voorbeeld, maar ook dyscalculie
is in de kern een automatiseringsprobleem. In het
navolgende beantwoorden we rond dit misverstand
een aantal vragen die wellicht ook te stellen zijn ten
aanzien van andere inhoudelijke domeinen.
Wat is het idee achter verklarend psychologisch
onderzoek?
Bij een hardnekkig leerprobleem is psychologisch
onderzoek door een gedragsdeskundige een veelvoorkomende
keuze. Die onderzoekt doorgaans de
intelligentie van het kind en maakt een profielanalyse.
Het onderzoek wordt dikwijls uitgebreid met
vO TvO TvO TvO
het testen van cognitieve functies, zoals aandacht,
snelheid van informatieverwerking, werkgeheugen
en executieve functies. Het idee is dat het probleem
hiermee is te verklaren en dat het leidt tot goede
adviezen voor behandeling. Maar klopt dit idee?
Het antwoord is ‘nee’, zoals zal blijken.
vO TvO TvO TvO
Hoe weten we of we ter verklaring een veranderbare
oorzaak op het spoor zijn?
Stel dat we bij een leerling met een leerprobleem
een zwak ‘werkgeheugen’ vermoeden. We weten
vanuit de wetenschappelijke onderzoeksliteratuur
dat het trainen van het werkgeheugen na afloop
O TvO TvO TvO
(soms) wel betere prestaties op de getrainde geheugentaken
laat zien, maar dat het niet leidt tot beter
en vlotter rekenen. Een zwak werkgeheugen is dus
geen oorzaak en geen geldige verklaring. Het diagnostisch
onderzoek ernaar verklaart het probleem
niet en levert geen advies op. Wat leert de wetenschappelijke
literatuur ons nog meer?
O TvO TvO TvO
10 TIJDSCHRIFT VOOR ORTHOPEDAGOGIEK
Wat leert de beschikbare wetenschappelijke
kennis ons?
Wat betreft effecten op het meer geautomatiseerd
gaan rekenen blijkt uit de literatuur dat er ook geen
positieve effecten zijn na training van onder andere
O TvO TvO TvO
aandacht, verwerkingssnelheid, executieve functies,
ruimtelijke oriëntatie, intelligentie, ... Ai! Het
betekent dat de problemen hierdoor niet verklaard
O