KIJK editie 1 - 2023 - Inkijkexemplaar

BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 1 / 2023 / € 6,75
NIEUWE
RUBRIEK
Egdoms
oordeel
Zie pagina 12
Het echte
verhaal van
TOP GUN
EN OOK: DE WETENSCHAP NEEMT DIEREN EINDELIJK SERIEUS
REPORTAGE: 24 UUR BIJ DE BRANDWEER VAN SCHIPHOL
MAKEN WE ONS TERECHT ZORGEN OVER SOCIAL MEDIA?

24
6 NASLEEP
KIJK KORT In de veertiende eeuw zaaide
de pest dood en verderf in Europa. Maar
wie denkt dat we nu geen last meer ondervinden
van deze pandemie, heeft het mis.
En meer wetenschapsnieuws.
12 GEHYPT?
COLUMN Vanaf deze maand geeft journalist
Rijco van Egdom elke editie zijn oordeel
over de haalbaarheid van een groots plan.
En onze nieuwe columnist trapt af met: de
Hyperloop.
14 SOCIAL SCIENCE
We scrollen wat af op Facebook, Twitter en
Instagram. Maar zijn al die social media wel
zo goed voor ons? Onderzoeken laten zien
dat het antwoord op die vraag genuanceerder
is dan je zou denken.
22 KORSTVORMING
FAR OUT Volgens een nieuwe studie heeft
de Melkweg invloed gehad op de aanmaak
van de aardkorst, en daarmee op het
ontstaan van onze continenten. Een gekke
gedachte, of toch niet?
24 BEESTACHTIG
Maak kennis met een vakgebied dat steeds
meer terrein wint in Nederland: de mensdierstudies.
Hierin nemen wetenschappers
de relatie tussen mensen en (andere)
dieren onder de loep.
30 GEDEGRADEERD
Van ruimtepakken tot pannen en van
atoombommen tot tape: teflon kent vele
toepassingen. Toch heeft het imago van dit
goedje door de jaren heen een flinke deuk
opgelopen.
34 LEVENSVRAAG
INTERVIEW Waarom stierf de ene soort
uit, terwijl de andere het tot op de dag van
vandaag prima rooit op aarde? Die vraag
staat centraal in het onderzoek van paleontoloog
Melanie During.
40 HEMELS
IN BEELD De winnaars van de Astronomy
Photographer of the Year-wedstrijd van
2022 zijn bekendgemaakt, en ook dit jaar
stellen de platen allesbehalve teleur.
Geniet!
48 HIGHTECH-HULP
Een boerenbedrijf runnen is hard werken.
Om de agrariërs een handje te helpen,
worden er steeds meer autonome machines
ontwikkeld. Van zelfrijdende tractors tot
spruitjesplukkende robots.
54 POPULAIR
ONDERWATER ONDERVRAAGT Tijdens de
coronapandemie was ze een graag geziene
gast in televisieprogramma’s: Marjolein van
Egmond. We spreken de immunoloog over
haar carrière.
56 TOP GUN
TERUGVLUCHT De VS leerden tijdens de
Vietnamoorlog dat zelfs de machtigste
luchtstrijdkrachten konden falen. Dat inzicht
leidde tot een van de meest prestigieuze
militaire vliegopleidingen ter wereld.
62 VEELBELOVEND
Nauwkeurigere navigatie, betere microscopen,
nóg preciezere atoomklokken...
Sensors die gebruikmaken van effecten
uit de quantummechanica moeten het
allemaal mogelijk gaan maken.
68 HEBBEN!
TECH-TOYS Een lamp die je slaapgedrag
in de gaten houdt, de snelste schoenen
ter wereld, een horloge in Star Trek-stijl
en meer technologische speeltjes in onze
gadgetrubriek.
70 HOLLANDSE HELDEN
Dag en nacht staat de brandweer op Schiphol
paraat om vliegtuigen en mensen in
nood te helpen. Journalist Toine Kamphuis
mocht op ‘snuffelstage’ en liep 24 uur mee
met de luchthavenbrandweer.
76 Q&A
KIJK ANTWOORDT Kun je later in je leven
kleurenblind worden? Wie bedacht de
Hitlergroet? Wat is het verschil tussen
een zee en een oceaan? En meer vragen
beantwoord.
79 BANGMAKERIJ
COLUMN Van je angst af komen doe je
door de confrontatie ermee aan te gaan.
Oftewel: face your fears. Al jaren is echter
bekend onder psychologen dat dit advies
een mythe is, zo weet Ronald Veldhuizen.
48
62
4 1/2023

70
24
14
1/2023 SOCIAL MEDIA • FAR OUT AARDKORST • MENS-DIER-STUDIES • TEFLON • MELANIE DURING • ASTRONOMY PHOTOGRAPHER OF THE YEAR 2022 • AUTONOME BOERDERIJ • MARJOLEIN VAN EGMOND • TOP GUN • QUANTUMSENSORS • BRANDWEER SCHIPHOL
BLIJF DOORVRAGEN WWW.KIJKMAGAZINE.NL 1 / 2023 / € 6,75
Het echte
verhaal van
TOP GUN
EN OOK: DE WETENSCHAP NEEMT DIEREN EINDELIJK SERIEUS
REPORTAGE: 24 UUR BIJ DE BRANDWEER VAN SCHIPHOL
MAKEN WE ONS TERECHT ZORGEN OVER SOCIAL MEDIA?
NIEUWE
RUBRIEK
Egdoms
oordeel
Zie pagina 12
56
70
14
EDITORIAL
BEELD COVER: ALAMY, BEWERKING: BERT VAN DEN BROEK/IDETIF, ISTOCK/GETTY IMAGES, TOINE KAMPHUIS, SHUTTERSTOCK, WEITANG LIANG/ASTRONOMY PHOTOGRAPHER OF THE YEAR, BEELD INHOUD: SHUTTERSTOCK, ISTOCK/GETTY IMAGES, QUANTUM DELFT, TOINE KAMPHUIS, ERIK DE KLEIN
KESSELER
Twitloos
Ik zit niet op Twitter, Instagram, Facebook of
Snapchat. Zo, dat is eruit. De reden daarvoor is
voornamelijk omdat ik het veel ‘gedoe’ vind.
Al die verzuurde meninkjes, al dat onderlinge gehakketak,
al dat ‘laten-zien-hoe-perfect-mijn-uiterlijk-en-mijn-leven-is’...
En ik sta kennelijk niet
alleen in mijn lichte aversie. 13,7 miljoen Nederlanders
van boven de vijftien zitten weliswaar op
social media, maar zo ongeveer een kwart daarvan
zou het liefst hun accounts uit het raam kieperen.
Hoe ouder de mens, hoe meer er afhaken. Tussen
de 30 en 39 jaar ligt het percentage zelfs op 34
procent. Dat ze dat niet massaal doen, heeft
schijnbaar alles te maken met de gevreesde FOMO
(fear of missing out ofwel bang zijn dat je iets
mist), maar ook daar heb ik geen last van. Ik mis
niks.
Nu ben ik wel van de generatie die met de haartjes
nat - zoals dat heet - op de bank de KIJK zat te lezen,
in het bos hutten bouwde en met een zelfgemaakte
kar van heuvels af denderde. En dus maak
ik me af en toe zorgen over jongeren die, kort door
de bocht, weinig anders lijken te doen dan de hele
dag naar een scherm staren. Ook daar, weet ik nu
dankzij het uitstekende artikel van Ronald Veldhuizen,
ben ik niet uniek in. Elke generatie maakt
zich zorgen over de jongere. Dat was volgens Ronald
zo toen de eerste boeken het grote publiek
bereikten, bij de doorbraak van de radio, de tv, de
computer, computergames… en nu dus ook bij social
media. Maar is de toenemende angst voor de
gevolgen van social media nou wel terecht? Voor
het antwoord verwijs ik je graag naar pagina 14 en
verder.
Nu ik toch bezig ben, wil ik ook graag jullie speciale
aandacht voor een nieuwe rubriek in KIJK: Van
Egdoms Oordeel. Tech-journalist Rijco van Egdom
zaagt daarin allerlei grote en belangrijke technologische
ontwikkelingen door en beoordeelt ze op
hun haalbaarheid. Deze aflevering
gaat bijvoorbeeld over de veelbesproken
Hyperloop, maar
op de lijst staan onder
meer nog de toekomst van
waterstof, de even lange
als megalomane Saoedische
stad The Line, vliegende
taxi’s en
stroom uit de
ruimte. Mis dat
niet, want als
je nou ergens
FOMO bij
zou moeten
voelen…
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
1/2023 5

GEORGIJEVIC/ISTOCK/GETTY IMAGES
14 1/2023

Verslingerd
aan de socials
Tekst: Ronald Veldhuizen
Een wereld zonder social media is
ondenkbaar. Toch maken sommige mensen
zich zorgen. Worden we er niet depressief van,
zijn social media wel goed voor ons? Ook in de
wetenschap was er even lichte paniek over,
maar nieuw onderzoek laat zien dat het
allemaal niet zo zwart-wit is als we dachten.
Nu. Even. Niet. Social media zijn
overal en altijd toegankelijk.
Handig, maar soms wordt het
even te veel. Er zijn al hotelketens die
hun gasten helpen om te ‘detoxen’ van
social media door hun smartphones in
een kluis te leggen, restaurants die hetzelfde
doen, en inmiddels stapelen de
afkickboeken met titels als Ik maak het
uit! en Iedereen verslaafd zich op.
Maar de zorgen gaan soms dieper. De
afgelopen tien jaar stonden de kranten
vol met alarmerende koppen: social
media zouden massaal onze vrije tijd
opslokken en ons depressief kunnen
maken. Jongeren, die immers geen wereld
zonder socials kennen, groeien op
als een verpeste generatie met mentale
problemen, waarschuwde de Amerikaanse
hoogleraar van San Diego State
University en consultant Jean Twenge
vijf jaar geleden al in The Atlantic.
Als het echt zo erg is, staat ons iets
te wachten. Want zo’n 90 procent
van de Nederlanders gebruikt zowat
dagelijks social media, peilde het Centraal
Bureau voor de Statistiek (CBS).
Wereld wijd gaat het om driekwart van
de mensheid. En de ontwikkelingen
gaan rap. Telkens als we denken het
social-media-landschap goed te kennen
– WhatsAppen is nu doodnormaal
en voor veel mensen belangrijk – duikt
er een nieuwe speler op, zoals TikTok
of Telegram, die de boel opschudt.
We zijn hoe dan ook aan social
media verslingerd én we willen er
blijkbaar soms vanaf. Hoe positief
zijn platforms als TikTok, Snapchat
en Facebook nu eigenlijk voor onze
gemoedstoestand? En kun je van te
veel social-media-gebruik depressief
worden of valt het allemaal wel
mee?
1/2023 15

Galactische
invloeden
Natuur- en sterrenkundigen
bedenken de gekste dingen bij
hun poging om de kosmos beter
te begrijpen. In deze rubriek
elke maand een mooi voorbeeld.
Ditmaal: hebben we onze eerste
continenten te danken aan de
spiraalarmen van de Melkweg?
Tekst: Jean-Paul Keulen
Volgens de meeste wetenschappers
is de vorming van de aardkorst
– de tot 40 kilometer dikke
laag gesteente die onze planeet omhult
– een puur aardse aangelegenheid. Een
internationaal team van geologen en
astronomen denkt daar echter anders
over: volgens hen heeft het heelal ook
wat in de melk te brokkelen gehad.
Als de jonge aarde in zijn baan rond
het centrum van ons sterrenstelsel, de
Melkweg, door een spiraalarm bewoog,
zou dat de aardkorstvorming namelijk
een flinke boost hebben gegeven. Dit
verschijnsel, zo claimt een persbericht
van de Geological Society of America
over het onderzoek, zou zo zelfs
“geholpen hebben met de vorming van
de eerste continenten”. Hoe zit dat?
Niet het hele verhaal
Als we 4 à 5 miljard jaar teruggaan in
de tijd, zijn astronomie en geologie
nog moeilijk van elkaar te scheiden.
Het ontstaan van de aarde vond plaats
tijdens de turbulente, jonge jaren
van het zonnestelsel. Kleine objecten
plakten aan elkaar tot grotere planeten,
waaronder de onze. Vervolgens botste
een planeet met het formaat van
Mars op die proto-aarde, waarbij de
maan ontstond. En toen teisterden
brokstukken van die catastrofe nog een
tijdlang onze planeet.
Maar daarna raakte het heelal wat buiten
beeld en draaide het vooral om wat er
hier op aarde gebeurde. De zwaarste
materialen, voornamelijk zink en ijzer,
zonken naar het binnenste van de aarde
en vormden daar de kern, een dichte,
hete bal metaal. Daaromheen zat de
mantel, een duizenden kilometers dikke
laag gesteenten die langzaam afkoelde.
Ondertussen stegen lichte materialen,
met veel silicium, naar het oppervlak om
daar de aardkorst te vormen.
22 1/2023

Het mineraal
zirkoon kan miljarden
jaren blijven
bestaan.
Bovendien is eruit
af te lezen waar
en wanneer het
ontstond. Dat
maakt het tot een
handig middel om
de geschiedenis
van onze planeet
mee in kaart te
brengen.
SHUTTERSTOCK
Alleen: is dat wel het hele verhaal?
Niet volgens Chris Kirkland,
aardwetenschapper aan de Curtinuniversiteit
in het Australische
Perth, en zijn collega’s. Zij halen tóch
weer de sterrenkunde erbij – en wel
sterrenkunde op behoorlijk grote
schaal. Want nu gaat het niet meer
alleen om wat er in het zonnestelsel
allemaal op elkaar botst, maar
moeten we ook uitzoomen tot de hele
Melkweg: het geheel van honderden
miljarden sterren waar de zon deel van
uitmaakt.
NASA/JPL-CALTECH/ESO/R. HURT
De zon beweegt
in 200 miljoen
jaar rond het
centrum van de
Melkweg, een
stelsel van honderden
miljarden
sterren. Daarbij
haalt de zon af en
toe een spiraalarm
in, wat gevolgen
zou
kunnen hebben
voor de samenstelling
van de
aarde.
Laten we nu wat meer detail toevoegen
aan dit plaatje. De Melkweg is
namelijk geen egale schijf, maar heeft
een aantal spiraalarmen: een soort
kromme tentakels die meer sterren
bevatten dan de rest van de schijf. En
die tentakels bewegen minder snel
rond het centrum van de Melkweg
dan de zon – waardoor de zon om de
zoveel tijd zo’n arm inhaalt. Oftewel:
door een gebied beweegt dat relatief
dichtbevolkt met sterren is.
En wat voor gevolgen zou zo’n tochtje
door een spiraalarm dan hebben voor
onze planeet? Daar merkt vooral de
Oortwolk wat van, een bolvormig
reservoir van kometen dat het hele
zonnestelsel omhult, ver voorbij de
buitenste planeten. Door die grote
afstand voelen die kometen relatief
weinig van de zwaartekracht van de
zon en kunnen ze dus vrij makkelijk uit
hun baan getikt worden – bijvoorbeeld
doordat het zonnestelsel tussen
allerlei andere sterren door beweegt,
terwijl het zich een weg baant door een
spiraalarm.
Een deel van die kometen zou dan op
een ramkoers met de aarde belanden,
en daarop inslaan. “En als zo’n komeet
de aarde raakt,” vertelt Kirkland, “zou
dat een flink deel van de mantel doen
smelten. Dat gesmolten materiaal zou
dan naar het oppervlak stijgen en de
zaadjes vormen voor continenten,
die uiteindelijk boven de oceanen uit
zouden steken.”
Groeispurten
Leuk bedacht – maar is er ook bewijs
voor? Wat Kirkland en collega’s
betreft wel. Zij keken naar zirkoon,
een mineraal dat bestaat uit robuuste
kristallen die miljarden jaren kunnen
overleven in de aarde. Bovendien bevat
zirkoon wat uranium, dat na verloop
van tijd vervalt tot lood. Daardoor
kun je aan een zirkoonkristal aflezen
wanneer het is ontstaan. Een ander
ingrediënt is het element hafnium,
dat veel op zirkoon lijkt en daardoor
makkelijk een plekje vindt in een
zirkoonkristal. Uit dat element kun je
aflezen wáár het kristal is gevormd: in
de aardkorst of in de mantel.
Door te kijken naar het hafnium in
zirkoon, afkomstig uit extreem oude,
stabiele stukken aardkorst, hebben
Kirkland en zijn team nu weten vast
te stellen dat de aardkorst elke 170 tot
200 miljoen jaar een tijdlang extra hard
groeit. En die groeispurten zouden
corresponderen met tochtjes van de
aarde door Melkweg-spiraalarmen.
Of dat ook echt zo gegaan is, is
natuurlijk niet ‘bewezen’ met één
enkele studie. Sowieso is het erg
moeilijk om te reconstrueren welke
processen miljarden jaren geleden een
hoofdrol speelden bij het vormgeven
van onze planeet, zegt Kirkland. Toch
lijkt het geen gek idee om daarbij niet
alleen naar het inwendige van onze
planeet te kijken, maar ook het ons
omringende heelal mee te nemen.
Op ramkoers
In eerste benadering kun je die
Melkweg voor je zien als een schijf
van sterren, die allemaal in dezelfde
richting rond het centrum bewegen, als
auto’s op een rotonde. Zo ook de zon,
die zo’n 200 miljoen jaar doet over één
rondje.
Jean-Paul Keulen is wetenschapsjournalist gespecialiseerd in natuur- en
sterrenkunde. Voor dit artikel raadpleegde hij de volgende literatuur:
Movement of the solar system through the Milky Way’s galactic spiral arms
helped form Earth’s first continents, Geological Society of America (24 augustus 2022)
| Chris Kirkland e.a.: Did transit through the galactic spiral arms seed crust production
on the early Earth?, Geology (23 augustus 2022).
Links met meer informatie vind je op www.kijkmagazine.nl/artikel/aardkorst
1/2023 23

De wetenschap
dieren eindelijk
24 1/2023

Tekst: Anouk Broersma
Filosofen, sociologen
en taalkundigen bestuderen
mensen, is vaak
het idee. Maar dat
hoeft niet per se. Andere
diersoorten en onze
relaties met die dieren
krijgen onder de noemer
mens-dierstudies
een steeds grotere rol
binnen de vroegere
‘menswetenschappen’.
neemt
serieus
SHUTTERSTOCK
Aan het begin van de zomer van
2021 spotten bezoekers op de
safariroute van Burgers’ Zoo in
Arnhem meer dan alleen wilde dieren.
Langs het pad stonden dertien foto’s die
in de dierentuin gemaakt waren, maar
allemaal met een twist: tussen de wilde
beren zat een teddybeer, de zebra’s waren
gefotografeerd naast stoelen met
een zebraprintje, en voor het aquarium
stond een haringkar. Via een enquête
reageerden de bezoekers op de foto’s en
beantwoordden ze vragen over hun
relatie met dieren. Die relaties wisselen
per situatie en kunnen strijdig zijn,
vertellen ethicus Liesbeth Feikema en
taalkundige Wieke Eefting van de
Universiteit Utrecht: in de dierentuin
bewonder je de pracht en praal van de
onder waterwereld, thuis verorber je
een harinkje zonder stil te staan bij de
overbevissing.
Feikema en Eefting organiseerden de
fototentoonstelling vanuit het onderzoeksproject
Dierbaar Dubbelzinnig,
een samenwerking tussen CenSAS (Centre
for Sustainable Animal Stewardship)
van de Universiteit Utrecht, Wageningen
University & Research en Koninklijke
Burgers’ Zoo. De foto’s maakte Eefting
zelf. Feikema: “Veel mensen vonden
die foto met de viskar behoorlijk
schokkend, merkten we in de nagesprekken.
‘Eet ík de zee leeg?’ vroegen
ze zich dan af.” Een ander plaatje dat
indruk maakte: de man die een paraplubak
van een echte olifantenpoot vasthoudt,
met op de achtergrond de
springlevende dierentuinolifan-
1/2023 25

Van superplastic
tot
supergif
30 1/2023

Blusschuim en smeerolie
Het superplastic dat Plunkett ontdekte,
bestaat uit twee koolstofatomen die
samen verbonden zijn met vier fluoratomen.
Maar koolstofatomen kunnen
élk vier verbindingen aangaan. Onder
de juiste omstandigheden vormen koolstof
en fluor daardoor makkelijk een ken
Teflon wordt in de eerste helft van
de twintigste eeuw gezien als een
wondermateriaal met vele toepassingen,
zoals de bekende antiaanbaklaag
in pannen. Inmiddels weten
we dat er niet alleen maar voordelen
aan kleven.
Tekst: Marco van Kerkhoven
Blij verrast is de chemicus die eind jaren dertig
bij toeval een onverwoestbaar plastic ontdekt,
bestand tegen hitte, water, vet en vuil. Tot
blijkt dat dit zo handige teflon zich ophoopt in
mens en milieu, en bij productie en gebruik
giftige afvalstoffen oplevert.
SHUTTERSTOCK
Het gaat misschien wat ver om te
stellen dat zonder de ontdekking
van teflon – het sterke
plastic dat onder meer je regenjas waterdicht
maakt – de atoombom er nooit
was gekomen. Maar feit is wel dat de
wonderkunststof een rol speelde in het
Manhattan Project. Tijdens Amerika’s
poging om in het diepste geheim een
atoombom te ontwikkelen, moest het
splijtbare uranium-235 worden gezuiverd
met het nogal agressieve goedje
hex, voluit uraniumhexafluoride. En
het enige materiaal dat de kleppen en
pakkingen in de machines tegen hex
kon beschermen, was teflon.
Teflon werd een paar jaar eerder, op
6 april 1938, ontdekt door de 26-jarige
Roy J. Plunkett. Deze chemicus
van het Amerikaanse chemiebedrijf
DuPont was op zoek naar een nieuwe
koelvloeistof. In een cilinder had hij
het gas tetrafluor etheen (TFE) gekoeld.
Hierna maakte hij het vat open en bleek
het gas weg; op de bodem lag een wit
poeder. De TFE-moleculen hadden, tot
teleurstelling van de jonge onderzoeker,
ketens met elkaar gevormd.
Plunkett bekeek het poeder nog eens
goed en ontdekte dat dit poly-TFE
(PTFE), zoals de ketens samen zouden
gaan heten, bestand was tegen hitte,
water, vet en vuil, en nog wat meer
voordelen had. In zijn logboek schrijft
hij: “Het is thermoplastisch (het
kunststof wordt bij verhitting zacht,
red.), smelt bij een temperatuur die
bijna roodgloeiend is en kookt weg. Het
brandt zonder residu; de ontledingsproducten
etsen glas.” Teleurstelling
sloeg dan ook om in opwinding, want
zo’n alleskunner bestond nog niet. Maar
nu, zo’n tachtig jaar later, kennen we
ook de duistere kant van het spul.
ten van acht, negen of meer moleculen.
Plak je aan een van de uiteinden van de
keten een ander molecuul, bijvoorbeeld
een koolwaterstof, dan krijg je een
product dat zowel waterafstotende (de
keten) als vetafstotende eigenschappen
(de koolwaterstof) heeft.
Al snel bleek het materiaal veel meer
nuttige toepassingen te hebben. Zoals
in de eerste maanlander, in ruimtepakken
als bescherming tegen schadelijke
straling, in leidingen en koppelingen,
in blusschuim, en in gemalen vorm
zelfs als smeerolie. Dichter bij huis vind
je het als laagje op regenkleding, op
gitaarsnaren en onder je computermuis
(zodat die soepeltjes glijdt). Doordat
ons lichaam de stof niet afstoot, zit
teflon bovendien in protheses. Bekend
is ten slotte de antiaanbaklaag, wat het
materiaal erg geschikt maakt voor in de
keuken. Een van de eigenschappen die
al deze toepassingen mogelijk maakt, is
het smeltpunt van teflon. Dit ligt namelijk
boven de 325 graden Celsius.
Bij het Amerikaanse chemiebedrijf
DuPont zagen ze meteen de goede
eigenschappen van de nieuwe oersterke
kunststof en hoorden ze de kassa al
rinkelen. Het bedrijf kreeg in 1942 het
patent – dit jaar tachtig jaar geleden – en
bracht het product onder de naam teflon
op de markt. Tot de dag van vandaag is
het een kaskraker. In de handel in teflon
ging in 2020 ruim 3 miljard dollar om;
dit bedrag wordt voor 2023 wereldwijd
geschat op 3,5 miljard.
Scheikundesprookje
Het verhaal van Plunketts vondst laat
zich vertellen als scheikundesprookje.
Een schoolvoorbeeld van wat serendipiteit
heet: het geluk van de toevallige
ontdekking. Maar helaas zijn sprookjes
meestal te mooi om waar te zijn. Want
als merknaam heeft teflon dan misschien
een gouden carrière gemaakt,
onder de verzamelnaam poly- en
perfluoralkylstoffen, of PFAS (spreek uit
als peefas), hebben teflon en zijn vele
chemische broertjes en zusjes inmiddels
een minder glansrijk imago.
Al in 1950 deed teflonproducent
1/2023 31

PALEONTOLOOG MELANIE DURING:
‘Als iets dramatisch
gekomen, word ik
34 1/2023

aan zijn eind is
meteen enthousiast’
1/2023 35

Astron
misch
vuurwerk
2023 staat op de stoep, en de oliebollen en appelflappen zijn
al in huis gehaald. Wij luiden dit nieuwe jaar echter niet in
met vuurpijlen en duizendklappers, maar met spetterende
platen uit de Astronomy Photographer of the Year-wedstrijd.
Tekst: Naomi Vreeburg
HU ZIHUI/ASTRONOMY PHOTOGRAPHER OF THE YEAR 2022
40 1/2023

Aan top
Minder bekend dan de Mont Blanc en de Mount Everest, maar zeker niet minder
mooi: Namjagbarwa, een bijna 8000 meter hoge berg in het oosten van Tibet.
Namjagbarwa betekent ‘speer die door de lucht stoot’, maar op dit kiekje lijkt het
alsof er tientallen speren naar beneden schieten. In werkelijkheid zie je de lichtsporen
die sterren hebben achtergelaten boven de besneeuwde bergtop. Met deze
samengestelde foto sleepte de Chinese fotograaf Hu Zihui de eerste prijs in de
wacht in de categorie ‘Skyscapes’. En meer dan terecht; wat een plaatje.
1/2023 41

Hoge
voor dog
U.S. DEFENSE IMAGERY
56 1/2023

Tekst: André Kesseler
Amerikaanse vliegtuigen werden in
de eerste jaren van de Vietnamoorlog
bij bosjes uit de lucht gehaald tijdens
luchtgevechten. Om hun vliegers daar
beter op voor te bereiden, richtten de
VS de meest prestigieuze militaire
vliegopleiding ter wereld op. In deze
aflevering van Terugvlucht: het
verhaal achter het échte Top Gun.
school
fighters
n De Fighter Weapons School, beter
bekend als Top Gun, gebruikte voor
de opleiding verschillende toestellen,
waaronder de Douglas A-4 Skyhawk (de
twee achterste toestellen). Later kwamen
daar geavanceerdere toestellen als
de F-16 Viper (de voorste twee) en zelfs
echte Russische MiG’s bij om de trainingen
zo realistisch mogelijk te maken.
Met zowel bommen als luchtdoelraketten onder hun
F-4 Phantom waren Randy ‘Duke’ Cunningham en
zijn backseater, radarofficier Willie Driscoll,
op gestegen van het vliegdekschip USS Constellation. Samen
met tientallen andere Amerikaanse marinetoestellen
moesten ze een rangeerterrein bij de Noord-Vietnamese
havenstad Haiphong aanvallen.
Nadat Cunningham zijn bommen had afgeworpen, bleef
hij boven het doelwit rondcirkelen om de vliegtuigen te
beschermen die nog bezig waren met hun aanval. En dat
was maar goed, want er verschenen vijandelijke MiG-17’s.
Al gauw wist Cunningham zich achter een van deze
machines te manoeuvreren, waarna hij die met een hittezoekende
raket uitschakelde.
Toen zag hij dat een andere F-4 door drie MiG-17’s werd
belaagd. Hij schoot het toestel te hulp en haalde opnieuw
een tegenstander neer. Dat was nog niet het einde van het
gevecht. Een MiG-17 kwam frontaal op hem af. Nadat de
vliegtuigen langs elkaar waren geraasd, maakte Cunningham
een scherpe bocht om de Noord-Vietnamees weer in
het vizier te krijgen. Maar de MiG was aanzienlijk wendbaarder
dan de Phantom en zat er al snel op slechts honderd
meter achter.
Cunningham besloot ‘verticaal te gaan’: loodrecht omhoog.
Dat kon de F-4 dankzij zijn veel krachtigere motoren langer
volhouden dan de MiG-17. Die moest de steile klim dan ook
afbreken, wat Cunningham de gelegenheid gaf om achter
hem aan te duiken en hem met een raket te raken. Brandend
stortte het vijandelijke toestel neer.
Aangezien Cunningham tijdens twee eerdere missies al een
MiG-21 en een MiG-17 had neergehaald, bracht hij met deze
drie overwinningen, behaald op 10 mei 1972, zijn totaal op
vijf. Daarom mocht hij zich nu een ace noemen en was hij
de eerste Amerikaanse gevechtsvlieger in de Vietnamoorlog
die deze felbegeerde status bereikte.
Geen wonder dat ‘Duke’ Cunningham later dat jaar werd
gevraagd om instructeur te worden op een basis in Californië.
Daar kregen marinepiloten een speciale opleiding die
ze meer bedreven moest maken in het voeren van luchtgevechten.
Maar zelf was hij ook een student geweest van
deze United States Navy Fighter Weapons School, beter
bekend als Top Gun.
1/2023 57

‘Binnen drie
zijn we bij
vliegtuig
TOINE KAMPHUIS
70 1/2023

Tekst: Toine Kamphuis
Van een noodlanding of een
voorzorgslanding tot het koelen van
oververhitte remmen, een medisch
noodgeval of een andere melding:
gemiddeld is er op Schiphol één
vliegtuigincident per week en zijn
er tal van andere meldingen. De
luchthavenbrandweer rukt hiervoor
uit. Hoe dat gaat? KIJK-verslaggever
Toine Kamphuis liep mee met een
24-uursdienst.
minuten
een
in nood’
Het is acht uur ’s ochtends. Een nieuwe dienst start bij
Post Sloten, een van de drie brandweerposten op
Schiphol. Post Sloten is de grootste en meest centraal
gelegen post. Airport Fire Officer Marcel de Kreij geeft een
briefing aan zijn collega’s. De incidenten van de vorige diensten
komen kort ter sprake, evenals het weer, de verwachte
drukte vandaag en bijzonderheden van technische aard, zoals
werkzaamheden op en rond het vliegveld.
In totaal werken er bij de luchthavenbrandweer van Schiphol
138 brandweermannen en acht brandweervrouwen. Vandaag,
vanavond en vannacht komt daar iemand bij: ik loop mee met
een 16-koppige ploeg die dienst heeft op Post Sloten.
Ik ben benieuwd wat me deze 24-uursdienst te wachten staat.
Maar dat geldt ook voor de ervaren brandweerlieden. “Onzekerheid
is voor ons dagelijkse kost”, zegt De Kreij. “Soms heb
je drie 24-uursdiensten in een week waarbij er helemaal niets
gebeurt. En soms zijn er drie vliegtuigincidenten op één dag.”
De intercom van Post Sloten verstoort al vrij snel de rust. Een
roffelend geluid van voetstappen vult de gangen: zes brandweerlieden
sprinten de garage in. Hier staan drie crashtenders
gereed: hightech-voertuigen voor vliegtuigbrandbestrijding.
In één vloeiende beweging trekken de mannen hun brandweerpak
aan en nemen per tweetal plaats in een voertuig.
Begeleid door een commandowagen rijden de crashtenders
de kazerne uit. Ruim 110.000 kilo aan materieel komt in
beweging.
Ik rijd mee op de tweede crashtender. Vanaf de middenpositie
achter de chauffeur en de bijrijder – die de taak heeft het
radioverkeer te verzorgen en de blusapparatuur te bedienen
– heb ik het perfecte overzicht. Via de taxibaan draaien de
crashtenders baan 27 op en rijden in volle vaart richting het
begin ervan. Daar aangekomen geeft de stopwatch 2 minuten
en 31 seconden aan. Missie geslaagd; de brandweer is binnen
de wettelijk vastgestelde aanrijdtijd van drie minuten op de
gesimuleerde plek des onheils. Want dit was een oefening.
Om iedereen scherp te houden vinden dit soort tests een
keer per week plaats.
1/2023 71