KIJK Geschiedenis 8 - 2023

Wat als ...
DE EU
nooit was
opgericht?
De Amerikaanse Revolutie
DE DUISTERE KANT
VAN DE VRIJHEIDSSTRIJD
MARIE CURIE
Wie was deze
grande dame van
de wetenschap?
HET JAAR 1000
Een tijd van grote
veranderingen in
de Lage Landen
NAPOLEON
BONAPARTE
Veel meer dan
een veldheer

Inhoud
6 De totale Napoleon
Meestal zijn het de militaire prestaties van Napoleon
Bonaparte die de meeste aandacht krijgen, ook in de
nieuwe film Napoleon van Ridley Scott. Maar er is
nog zoveel meer te vertellen over deze veelzijdige
workaholic. Wie was hij?
12 Historisch nieuws
De moordhoofdstad van middeleeuws Engeland,
de ‘onleesbare’ Papyri van Herculaneum geven eerste
geheimen prijs, oeroude sporen gelezen – en meer
actuele historie.
SPECIAL
6
14 Revolutie in Amerika
In november 1783 verlaten de laatste Engelsen New
York, waarmee de Amerikaanse Revolutie definitief
een succesverhaal mag worden genoemd – vanuit
Amerikaans perspectief tenminste.
16 Hete theestrijd
250 jaar geleden vond de Boston Tea Party plaats.
Het is nog altijd een bekende term, maar wat er destijds
precies gebeurde, is minder bekend. En waarom
was deze gebeurtenis zo belangrijk voor het ontvlammen
van de revolutie en het ontstaan van de VS?
20 Vrijheid met vuile handen
Waren de Amerikanen de helden die voor de goede
zaak streden en de Britten de schoften? Zo zwart-wit
krijgen we de Amerikaanse Revolutie vaak gepresenteerd.
In werkelijkheid viel ook op de eerste
Amerikanen genoeg aan te merken.
28 Revolutionaire PR
De Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd is al sinds
het eind van de achttiende eeuw een terugkerend
thema in propaganda. Een beeldverhaal vol VSpromotie.
14
GESCHIEDENIS 8 . 2023

34 Historische vragen
Wat is de oudste bewaard gebleven foto? Wat heeft
de keizersnede met keizers te maken? Was er ooit echt
een vrouwelijke paus? En meer geschiedenisvragen
beantwoord.
12
36 Wat als… de EU nooit was opgericht?
Hoe zou de geschiedenis verlopen zijn als de Europese
samenwerking na de Tweede Wereldoorlog niet van de
grond was gekomen?
28
40 Marie Curie: briljante doener
120 jaar geleden ontving Marie Curie
een (gedeelde) Nobelprijs, als eerste
vrouw ooit. Na wederom een Nobelprijs
in 1911, was ze tot 1962 de enige
persoon met twee van deze prijzen
op zak. Wie was deze grande dame
van de wetenschap?
44 Millennium-middelpunt
De periode rond het jaar 1000 wordt weleens gezien als
een tijd waarin weinig belangrijks gebeurde, in elk geval
in onze streken. Het tegendeel is waar: het was een tijd
van grote veranderingen en
van internationalisering.
50 Alledaags: speculaas
’t Heerlijk avondje is
gekomen, ’t avondje van
Sinterklaas... Maar eten we
dan speculaas of speculoos?
In de Lage Landen worden
we het al heel lang niet
eens over hoe deze lekkernij
precies heet.
44
52 Expeditie stiekem
Het levensverhaal van Jeanne Baret leent zich prima
voor een spannende film. Deze jonge Franse plantenonderzoekster
verkleedde zich in de achttiende eeuw
als man om de wereld rond te kunnen varen. Iets wat
nog geen enkele vrouw tot dan toe gedaan had. Toen
kwam haar vermomming aan het licht.
58 Geen tweede Neurenberg
Het Proces van Tokio moest als een soort ‘Aziatisch
Neurenberg’ afrekenen met de belangrijkste Japanse
oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog.
Maar dit tribunaal zou nooit dezelfde status krijgen
als de ‘Duitse’ tegenhanger. Hoe kwam dat?
58
64 Media
De geschiedenis van Sobibor en meer boeken, podcasts
en tentoonstellingen die de moeite waard zijn.
66 Volgend nummer / colofon
GESCHIEDENIS 8 . 2023 5

NAPOLEON BONAPARTE
In het voorjaar van
1800 leidde Napoleon
zijn troepen in de
Alpen over de Grote
Sint-Bernhardpas.
Hoewel hij daarbij
op een muildier zat,
maakte ‘regeringsschilder’
Jacques-
Louis David er dit
heroïsche tafereel van.
Hij was veldheer en
keizer, maar óók man,
manager en Corsicaan
De totale
Napoleon
RMN-GRAND PALAIS (CHÂTEAU DE VERSAILLES)/FRANCK RAUX
6
GESCHIEDENIS 8 . 2023

Vaak krijgen Napoleon
Bonapartes militaire
prestaties de meeste
aandacht, ook
in de nieuwe film
Napoleon van Ridley
Scott. Maar er is nog
zoveel meer te vertellen
over deze veelzijdige
workaholic. Wie was hij?
TEKST: LEO POLAK
“Ik zag
de gehate
aanblik van
30.000 Fransen
die op onze
kusten waren
uitgekotst.”
DE CORSICAAN
Z
oals Adolf Hitler geen Duitser
was (maar een Oostenrijker)
en Jozef Stalin geen Rus (maar
een Georgiër), zo kwam de
beroemdste Fransman aller tijden ter
wereld op Corsica. Weliswaar had de
Noord-Italiaanse republiek Genua dat
eiland in 1768, een jaar voor Napoleons
geboorte, aan Frankrijk afgestaan, maar
de Corsicanen hielden er een geheel
eigen cultuur op na en ze spraken een
Italiaans dialect. Napoleon, zoon van
een advocaat, heette oorspronkelijk
dan ook Napoleone Buonaparte.
Nadat Napoleone op 9-jarige leeftijd
naar een militaire academie in Frankrijk
was gestuurd, werd hij daar ongenadig
gepest met zijn rare accent, en
ook met het feit dat hij van een eiland
kwam dat in de ogen van veel mensen
een primitief boevennest was. Het Frans
zou hij overigens nooit helemaal onder
de knie krijgen. Met de andere vakken,
in het bijzonder wiskunde en aardrijkskunde,
ging het stukken beter.
Dramatische brief
Als buitenstaander in Frankrijk begon
Napoleone zich hevig te interesseren
voor Corsica. Hij las boeken over de
geschiedenis van het eiland en werd
een aanhanger van Pascuale Paoli, de
leider van het Corsicaanse verzet tegen
de Franse overheersing. “Ik ben geboren
tijdens de ondergang van het vaderland”,
schreef hij in een dramatische
brief aan Paoli, die in Londen in ballingschap
leefde. “Toen ik mijn ogen opende
zag ik de gehate aanblik van 30.000
Fransen die op onze kusten waren uitgekotst
en de troon der vrijheid in rivieren
van bloed onderdompelden.”
Het uitbreken van de Franse Revolutie
in juli 1789 leek alles te veranderen.
Paoli mocht in 1790 terugkeren naar
het eiland en werd tot president van
het departement Corsica gekozen.
Napoleone, inmiddels artillerieofficier,
had verlof genomen en was al in september
1789 gearriveerd. Ongetwijfeld
zag hij zichzelf een grote rol in de Corsicaanse
politiek spelen, maar de conservatieve
Paoli vond hem te veel een
vertegenwoordiger van het nieuwe,
revolutionaire Frankrijk. Sowieso was
er flink wat oud zeer tussen Paoli en de
Buonaparte-clan. Napoleone kwam tot
de conclusie dat hij op Corsica niets
meer te zoeken had en koos voor een
carrière in Frankrijk. Nadat hij daar in
1799 aan de macht was gekomen, liet
hij alle papieren opsporen waarin iets
over zijn anti-Franse jeugdzonden te
vinden was.
Vlak na de Franse Revolutie droomde de
jonge officier Napoleon Bonaparte van een
politieke loopbaan op zijn geboorte-eiland
Corsica. Pas toen dat onmogelijk bleek,
koos hij voor een toekomst in Frankrijk.
DUNCAN 1890/GETTY IMAGES
GESCHIEDENIS 8 . 2023 7

SPECIAL
ED VEBELL/GETTY IMAGES
Hoe de Boston Tea Party de Amerikaanse
onafhankelijkheidsstrijd een zet gaf
Hete theestrijd
250 jaar geleden, in december 1773, vond de Boston Tea Party
plaats. Het is nog altijd een bekende naam, maar wat gebeurde
er destijds precies? En waarom was deze gebeurtenis zo van
belang voor het ontstaan van de Verenigde Staten?
TEKST: LIESBETH SPARKS
16
GESCHIEDENIS 8 . 2023

Als inheemse Amerikanen
vermomde
kolonisten gooien
vaten vol Chinese
thee in de haven
van Boston, uit
protest tegen de
nieuwe Engelse
belastingregels voor
de invoer van thee.
DUNCAN1890/ISTOCK
H
et is koud in de Amerikaanse
stad Boston op
donderdagavond 16
december 1773. Een
paar honderd mannen,
voornamelijk Engelsen
maar ook Ieren, Schotten,
Fransen, Portugezen en Afrikanen,
lopen richting de haven. Ze hebben
zichzelf onherkenbaar gemaakt, bijvoorbeeld
met roetvegen op hun gezicht.
Een aantal mannen heeft zich verkleed
als inheemse Amerikanen, Mohawks
en Narragansett. Geen uitgebreide
verentooien, maar eenvoudige dekens
en bijlen: een symbolische vermomming
en tegelijkertijd een voorzorgsmaatregel,
want wat ze op het punt
staan om te doen, is hoogst strafbaar.
In de haven van Boston liggen drie
schepen van de Britse East India Company
afgemeerd. Gezamenlijk hebben
de Eleanor, de Beaver en de Dartmouth
zo’n 340 kisten zwarte en groene thee
in het ruim, geoogst in de bergen
van de Chinese provincie Fujian. De
mannen stormen in groepen de schepen
op. Nadat ze netjes met een sleutel de
ruimen hebben geopend, beginnen
ze met hun bijlen de kisten open te
breken. Dan kieperen ze de kostbare
thee met kist en al overboord, het
water in. Duizenden mensen staan
langs de kade toe te kijken.
Eén deelnemer, een zekere John Crane,
krijgt hierbij een kist tegen zijn hoofd
en valt neer. Zijn lichaam wordt in een
De schepen die de opstandelingen in Boston aanvielen, waren walvisvaarders die op
de terugweg van Engeland naar Amerika vrachten Chinese thee meenamen. Dit is de
Dartmouth, die samen met de Beaver en Eleanor werd overmeesterd en van zijn lading
werd ontdaan. De bemanningsleden werden met rust gelaten.
Zes feiten over
de Tea Party
n De naam ‘Boston Tea Party’ werd pas
in 1820 gangbaar. Tot die tijd heette het
‘The destruction of tea’.
n De hoeveelheid thee die tijdens de
Boston Tea Party in zee belandde, was
goed voor 18.523.000 koppen van de
hete drank.
n Hoe kwamen de Amerikaanse
kolonisten aan wapens? Die kochten
ze – tot woede van Engeland – van
Nederlandse handelaren.
n Veel negentiende-eeuwse Engelse
kooplui sjoemelden met thee: ze
droogden gebruikte theeblaadjes of
verkochten heesterblad als thee.
n Van 116 mannen die meededen aan
de Boston Tea Party is de naam bekend.
De rest bleef anoniem.
n Het Boston Tea Party Museum werd
in 2016 verkozen tot ‘Best Patriotic
Attraction’ van de VS.
nabijgelegen timmerwerkplaats onder
een stapel houtsnippers verborgen.
Een paar uur later komt hij wonder
boven wonder bij. Daarmee komt het
aantal dodelijke slachtoffers van de
Boston Tea Party, zoals deze gebeurtenis
bekend zal worden, uit op nul.
De financiële schade is wel aanzienlijk.
De 46.000 ton thee die wordt vernield,
heeft een waarde van 9659 Engelse
ponden. Dat is ruim 1,2 miljoen euro
in hedendaags geld.
Steen des aanstoots
Wat bezielt deze mannen? Waarom
gooien ze midden in de nacht tonnen
thee overboord? Het gaat hen niet
perse om de gedroogde bladeren. Ze
komen op deze manier in verzet tegen
een nieuwe Engelse belasting, in dit
geval op thee, die ze als onrechtmatig
beschouwen. Vanaf de zeventiende
eeuw functioneren grote delen van
Noord-Amerika, die als kolonie onder
Brits gezag vallen, in hoge mate zelfstandig.
In de loop van de achttiende
eeuw probeert Engeland de greep te
versterken, maar voor de koloniën is
>
GESCHIEDENIS 8 . 2023
17

SPECIAL
Vrijheid met
De Amerikanen de helden die voor de goede zaak
streden en de Britten de schoften? Dat is hoe we de
Amerikaanse Revolutie vaak gepresenteerd krijgen,
zeker in boeken, films en series uit de VS. Maar de
werkelijkheid was niet zo zwart-wit: ook op de
Amerikanen viel het een en ander aan te merken.
TEKST: ROELIENE BOS
20 GESCHIEDENIS 8 . 2023

vuile handen
De nobele strijd van de Amerikanen tegen
de Engelsen had zo zijn donkere kantjes
Washington steekt de Delaware
over, in aanloop naar een succesvolle
verrassingsaanval in 1776.
METROPOLITAN MUSEUM OF ART
GESCHIEDENIS 8 . 2023 21