2024 02 18 Concord en Gaspard - Marc-André Hamelin

Toelichting
bracht. Tegelijk publiceerde hij een lange,
niet eenvoudige musicologische tekst die
hij Essays Before a Sonata noemde, een
forse programmatoelichting bij de sonate:
124 pagina’s.
Tekst en muziek presenteerde hij met een
mooie kwinkslag: ‘Deze inleidende essays
werden door de componist geschreven voor
hen die zijn muziek niet kunnen uitstaan –
en de muziek voor hen die zijn essays niet
kunnen uitstaan; aan hen die geen van beide
kunnen uitstaan, wordt het geheel respectvol
opgedragen.’
Zoals Ives zelf zei, was het werk een ‘impressie
van de geest van het transcendentalisme
zoals dat door velen wordt geassocieerd met
Concord meer dan een halve eeuw geleden.
Dit gebeurt met impressionistische beelden
van Emerson en Thoreau, een schets van de
Alcotts en een scherzo dat veronderstelt de
lichtere kwaliteiten die je vaak aantreft in
Hawthornes meer fantastische kant weer te
geven’. In vier delen ‘behandelt’ Ives de vier
schrijvers en denkers (het deel The Alcotts
gaat eigenlijk over het hele gezin Alcott)
die, met Emerson als hun middelpunt, een
literaire gemeenschap vormden, bekend als
de transcendentalisten. Ze liggen ook alle
in Concord begraven op het Sleepy Hollow
Cemetery.
Deel 1: Emerson
Deel 1 verklankt Emerson, een van de
belangrijkste denkers van Amerika; hij pleitte
voor individualisme en afschaffing van de
slavernij. ‘Een groot dichter en profeet […]
groter nog, misschien, als een indringer
in het onbekende’, zo zag Ives hem. De
‘Representatieve Mens’, een onderzoeker,
een gids: ‘we zien hem staande op het
toppunt van de deur naar het leven, de
eeuwigheid beschouwend’. Een bemiddelaar
tussen de wereld zoals we hem kennen
en de ‘eeuwigheid’, zoals Ives die ook had
aangesneden in zijn Vierde symfonie, die
gelijktijdig met de Concord Sonata ontstond.
Als student aan Yale University schreef Ives al
een scriptie over Emerson.
Deel 2: Hawthorne
Nathaniel Hawthorne (van The Scarlet
Letter) is het onderwerp van deel 2, dat sterk
contrasteert met ‘Emerson’. Een reis naar de
fantasie, de magie en de herinnering. Het
negeert de fundamentele melancholie en
het bewustzijn van het kwaad in Hawthorne,
probeert alleen suggesties te wekken van
zijn ‘wildere, fantastische avonturen in half
kinderlijke, half sprookjesachtige sferen […]
muziek over iets dat nooit zal gebeuren, of
iets anders dat er niet is’. Het deel begint
met de ‘Magical Frost Waves’, de ijsbloemen
die Ives waarnam op een raam van een
vroegere woning van Hawthorne in Berkshire
(Massachusetts).; mogelijk hoorde Ives daarbij
muziek.
Deel 3: The Alcotts
De Concord Sonata is buitengewoon moeilijk
speelbaar maar het begin van het kortste
deel, deel 3 The Alcotts, zou zelfs een kind
nog kunnen spelen. ‘Herinnering aan dat huis
onder de olmen’, zo beschreef Ives het, ofwel
Orchard House in Concord waar de schrijfster
4