KIJK Geschiedenis 2/3 - 2024
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
DE LEGPUZZEL<br />
Hoe de eerste stukjes<br />
op hun plek vielen<br />
100<br />
PAGINA’S:<br />
EXTRA<br />
DIK<br />
WAARSCHUWING<br />
UIT HET VERLEDEN<br />
Veroorzaakten de Paaseilanders hun eigen eco-ramp?<br />
MARCO<br />
POLO<br />
Grote ontdekker<br />
of grote fantast?<br />
GIFTIG<br />
VOEDSEL<br />
Eten was soms<br />
levensgevaarlijk<br />
Het raadsel van ‘De<br />
rechtvaardige rechters’<br />
VLAAMSE<br />
KUNSTROOF
Inhoud<br />
6<br />
6 Dolle dynastie?<br />
Zo’n zeven eeuwen lang heersten de Habsburgers over grote<br />
delen van Europa. En dat terwijl ze bij sommigen bekendstaan<br />
als ‘incapabelen’ die gebukt gingen onder de gevolgen<br />
van vele generaties inteelt. Is dat imago terecht?<br />
12 Historisch nieuws<br />
Een giftige Romeinse vondst<br />
in Houten-Castellum, de<br />
bibliotheek van Charles<br />
Darwin in zijn geheel online<br />
gezet, de eerste bewoners van het Amazonegebied<br />
– en meer actuele historie.<br />
16<br />
14 Het absolute dieptepunt<br />
In de vorige <strong>KIJK</strong> <strong>Geschiedenis</strong> namen we dieptepunten uit<br />
de historie van de Lage Landen onder de loep. Maar welke<br />
bladzijde vinden onze lezers het zwartst?<br />
16 Bijgewerkt beeld<br />
De moai, de enorme stenen hoofden op Paaseiland, zijn<br />
de stille getuigen van succes én verval. Lange tijd gold het<br />
eiland in de Grote Oceaan, als schoolvoorbeeld van ecologisch<br />
mismanagement. Wat klopt er van dat beeld?<br />
24 Bont en Blaeu<br />
Tientallen historische stadsplattegronden, van onder<br />
anderen meesterkaartenmaker Joan Blaeu, zijn nu met de<br />
hand (opnieuw) ingekleurd. Dak voor dak, boompje voor<br />
boompje, bootje voor bootje.<br />
24<br />
32 Wereld zonder quantum<br />
Grofweg een eeuw geleden ‘ontdekten’ wetenschappers<br />
de quantummechanica. Als zij dat niet hadden gedaan, was<br />
de technologische vooruitgang sindsdien lang niet zo spectaculair<br />
geweest.<br />
36 Toen vergiftigd eten nog heel gewoon was<br />
Met de industriële revolutie brak ook een tijd aan waarin<br />
allerlei giftige stoffen op ons bord belandden. De wetgeving<br />
om zulke misstanden te verhinderen? Die stond nog in de<br />
kinderschoenen.<br />
42 Historische vragen<br />
Waarom zeggen mensen ‘de’<br />
Oekraïne? Zijn er mensen die<br />
de nazi-gaskamers hebben<br />
overleefd? Wie was Jantje van<br />
Leiden? En meer geschiedenisvragen<br />
beantwoord.<br />
36<br />
46 De power van POTUS<br />
Later dit jaar kiezen de Amerikanen een nieuwe president<br />
en de voorverkiezingen zijn al in volle gang. Het staatshoofd<br />
van de Verenigde Staten wordt gezien als de machtigste<br />
persoon op aarde. Maar wat heeft de hoofdbewoner van het<br />
Witte Huis nu écht te vertellen?<br />
4<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong>
56<br />
54 Alledaags: de legpuzzel<br />
Wat begon als onderwijsmateriaal,<br />
groeide uit tot rustgevende (en soms<br />
frustrerende) hobby voor klein en<br />
groot. De legpuzzel maakt al zo’n 300<br />
jaar uit van ons bestaan.<br />
64<br />
56 De raadselachtige roof<br />
Een mysterieuze kunstroof, negentig jaar geleden, houdt de<br />
gemoederen nog altijd bezig. De rechtvaardige rechters (1432)<br />
wordt tot de meesterwerken van de broers Jan en Hubert<br />
van Eyck gerekend, maar het kunstwerk is tot op de dag van<br />
vandaag spoorloos. En dat leidt tot het nodige gespeculeer.<br />
64 Bizarre beauty<br />
Radioactieve crèmes voor een gave huid, sproeten wegvriezen<br />
voor een minder ‘onaantrekkelijk’ gezicht en een<br />
‘elektrisch korset’ voor een goed figuur: sommige schoonheidsbehandelingen<br />
voor de vrouw van vroeger doen de<br />
wenkbrauwen van nu fronsen.<br />
70<br />
70 Grote ontdekker of grote fantast?<br />
700 jaar geleden overleed Marco Polo, volgens velen de<br />
grootste ontdekkingsreiziger ooit. Maar er zijn ook mensen<br />
die hem vooral een grote fantast vinden, volgens hen klopt<br />
er weinig van wat hij over zijn reizen liet optekenen. Hoe<br />
betrouwbaar zijn Polo’s verhalen?<br />
78 La soldadera<br />
Oorlog voeren was, en is in veel gevallen nog steeds, meestal<br />
voorbehouden aan mannen. Maar er waren uitzonderingen,<br />
zoals Petra Herrera, al ging zij voor een groot deel van haar<br />
militaire ‘carrière’ als man verkleed.<br />
80 Geen woorden maar daden<br />
Terroristische aanslagen zijn niets nieuws. Al aan het<br />
einde van de negentiende eeuw probeerden anarchisten<br />
hun idealen te verwezenlijken met bommen en politieke<br />
moorden. Wat wilde deze eerste generatie terroristen<br />
bereiken, en hoe ver kwamen ze?<br />
80<br />
86 Missie mislukt<br />
Australische kinderen leren tot op de dag van vandaag wie<br />
Willem de Vlamingh was. En dat terwijl deze Vlielander in<br />
zijn tijd te boek stond als die ontdekkingsreiziger die met<br />
lege handen huiswaarts keerde.<br />
92 Diep van binnen<br />
Religie en wetenschap kunnen botsen, maar werkten in het<br />
verleden ook innig samen, bewijst een nieuwe expositie in<br />
Museum Catharijneconvent over dit onderwerp.<br />
96 Media<br />
De vriendschap – of was het liefde? – tussen een gravin en<br />
haar dienstmeid, en meer boeken en tentoonstellingen die<br />
de moeite waard zijn.<br />
98 Volgende keer / colofon<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong><br />
5
PAASEILAND<br />
AMY TOENSING/GETTY IMAGES<br />
16<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong>
Hebben de bewoners van Paaseiland<br />
echt hun eigen graf gegraven?<br />
Bijgewerkt<br />
beeld<br />
De moai, enorme stenen<br />
hoofden van Paaseiland,<br />
zijn de stille getuigen van<br />
succes én verval. Lange<br />
tijd gold het eiland als<br />
schoolvoorbeeld van<br />
ecologisch mismanagement.<br />
Maar klopt dat wel?<br />
TEKST: ROB VAN DER WOUDE<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong><br />
17
CARTOGRAFIE<br />
Deze historische<br />
stadskaarten<br />
komen digitaal<br />
ingekleurd nog<br />
beter uit de verf<br />
Bont<br />
en<br />
Blaeu<br />
Tientallen historische<br />
stadsplattegronden, van onder<br />
anderen meesterkaartenmaker<br />
Joan Blaeu, zijn met de hand<br />
(opnieuw) ingekleurd door<br />
‘afsetter’ Marcus Laman.<br />
Dak voor dak, boompje voor<br />
boompje, bootje voor bootje.<br />
BEELD: MARCUS LAMAN • TEKST: BERRY OVERVELDE<br />
Wichtigh werck<br />
“Myn voornemen is, gunstige<br />
leser, een toonneel te bouwen, om op het selve de afbeeldingen en beschrijvingen<br />
van de steden des aertrijcks te vertoonen.” Zo opent Joan<br />
Blaeu zijn beroemde zeventiende-eeuwse steden atlas Toonneel der<br />
steden. “Ghy sult, geloof ick, met my oordeelen, dat het een wichtigh<br />
24<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong>
werck is, (…) by het leven van een mensch naeulijcks te bereicken.” Een niet te<br />
onderschatten prestatie was het zeker, het nauwkeurig tekenen van stadskaarten<br />
zonder satelliet foto’s of computers. Die heeft Marcus Laman, van huis<br />
uit architec tuurhistoricus, wel tot zijn beschikking. Hij kleurt de kaarten digitaal<br />
in, maar ook dat is monnikenwerk: Laman doet het met de hand, huis voor huis.<br />
n Deze kaart van Gorinchem is bijzonder vanwege het<br />
dubbele perspectief: onderaan kijk je op ooghoogte<br />
naar de rivier, de rest is in vogelperspectief. Blaeu<br />
tekende hier niet voor niets zoveel schepen: het was<br />
een drukke handelsstad dankzij de centrale ligging<br />
tussen Holland, Brabant en Gelderland.<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong><br />
25
VOEDING<br />
In de negentiende eeuw werd flink<br />
gesjoemeld met ons voedsel<br />
Toen<br />
vergiftigd<br />
eten nog<br />
heel<br />
gewoon<br />
was<br />
Met de industriële<br />
revolutie brak ook een<br />
tijd aan waarin allerlei<br />
giftige stoffen op ons<br />
bord belandden.<br />
De wetgeving om<br />
zulke misstanden<br />
te verhinderen? Die<br />
stond nog in de<br />
kinderschoenen.<br />
TEKST: ROELIENE BOS
Een melkcontrole met een<br />
densitometer, waarmee kan<br />
worden vastgesteld of de drank<br />
is aangelengd met water. Amerikaanse<br />
illustratie uit 1887.<br />
LESLIE’S WEEKLY/ARCHIVE.ORG<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong><br />
37
TECHNOSEUM<br />
64 GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong>
SCHOONHEID<br />
Bizarre beauty<br />
Radioactieve crèmes voor een gave huid, sproeten wegvriezen voor<br />
een minder ‘onaantrekkelijk’ gezicht en een ‘elektrisch korset’<br />
voor een goed figuur: sommige schoonheidsbehandelingen voor<br />
de vrouw van vroeger doen de wenkbrauwen van nu fronsen.<br />
TEKST: BERRY OVERVELDE<br />
SUIT/WIKIMEDIA COMMONS<br />
Gelukkig voor de gebruikers van Doramad (de Radioaktive<br />
Zahncreme), Tho-Radia en andere ‘stralende’<br />
cosmeticaproducten uit de eerste helft van de vorige<br />
eeuw: het radioactieve gehalte ervan was zó laag, dat<br />
gebruikers er waarschijnlijk geen nadelige gevolgen van<br />
hebben ondervonden. Zo is de gangbare verschijningsvorm<br />
van thorium, een van de elementen die erin<br />
verwerkt zouden zijn, niet bijzonder radioactief. Sterker<br />
nog, het is maar de vraag of er überhaupt radioactief<br />
materiaal in dergelijke middeltjes zat. Er werd namelijk<br />
vroeger heel wat afgesjoemeld op cosmeticagebied.<br />
“Volgens de formule van dr. Alfred Curie”: zo promootte Tho-Radia zijn<br />
crèmes, poeders en andere cosmeticaproducten. De merknaam slaat op<br />
de radioactieve metalen thorium en radium. En Alfred Curie was weliswaar<br />
geen familie van Marie en Pierre Curie, de pioniers op het gebied van radioactiviteit,<br />
maar zijn naam zou de consument wel aan hen doen denken.<br />
Dat was precies wat de fabrikant wilde. In de jaren 30, toen deze middelen<br />
op de markt kwamen, keken mensen heel anders aan tegen radioactieve<br />
straling dan nu. Het was een wonder der wetenschap; het aanbrengen van<br />
genoemde radioactieve elementen op de huid zou onder meer rimpels<br />
doen verdwijnen en het gezicht laten stralen. Pas later zou men meer<br />
doordrongen raken van de gevaren van radioactiviteit.<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong><br />
65
TERRORISME<br />
Geen woorden<br />
De anarchisten<br />
zagen het doden<br />
van mensen als<br />
‘onweerstaanbare<br />
propaganda’<br />
Van 1 tot en met 4 mei 1886<br />
staakten de arbeiders in<br />
Chicago. Het eindigde in<br />
een bloedig treffen tussen<br />
anarchisten en politieagenten.<br />
Sindsdien staat 1 mei bekend<br />
als Dag van de Arbeid.<br />
80 GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong>
Terroristische aanslagen zijn niets<br />
nieuws. Al aan het einde van de<br />
negentiende eeuw probeerden<br />
anarchisten hun idealen te<br />
verwezenlijken met bommen en<br />
politieke moorden. Wat wilde deze<br />
eerste generatie terroristen<br />
bereiken, en hoever kwamen ze?<br />
TEKST: MERIJN VAN NULAND<br />
maar daden<br />
NORTH WIND PICTURE ARCHIVES/ALAMY<br />
GESCHIEDENIS 2/3 . <strong>2024</strong><br />
81
Change language