Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
INTERVIEW: EXTREMISTEN ZIJN ZOALS JIJ EN IK<br />
WWW.<strong>KIJK</strong>MAGAZINE.NL 5 / <strong>2024</strong> / € 6,99<br />
HEEFT DE TOREN VAN<br />
PISA OOIT RECHT<br />
GESTAAN?<br />
Belicht<br />
De miskende<br />
leeuwinnen<br />
van het verzet<br />
Tech<br />
Waar blijft mijn<br />
oprolbare<br />
beeldscherm?<br />
Het<br />
verhaal<br />
van<br />
GOUD<br />
Aardkern<br />
De verrassende<br />
wereld onder<br />
onze voeten
SHOT<br />
2 5/2023
MARCIO CABRAL/NATURE PHOTO CONTEST<br />
Brute bloemen<br />
rote kans dat de kleurenpracht van<br />
G<br />
de Melkweg op deze foto als eerste<br />
je aandacht trekt. Maar de zeldzame<br />
bloemen op de voorgrond stelen eigenlijk<br />
pas echt de show. Dat ze hier kunnen<br />
groeien, is opmerkelijk: in het Braziliaanse<br />
nationale park Chapada dos Vaedeiros<br />
zitten nauwelijks voedingsstoffen in de<br />
grond. Maar voor de soort Paepalanthus<br />
brome lioides is dat geen probleem. Met<br />
zijn ‘afrokapsel’ van dunne, langwerpige<br />
bladeren slokt de plant kleine insecten op<br />
en absorbeert daar de benodigde<br />
voedingsstoffen uit. Fotograaf Marcio<br />
Cabral schoot deze foto, genaamd<br />
Pandora, met een speciale lamp. Hij werd<br />
ervoor beloond door de jury van de Nature<br />
Photo Contest (zie www.thenaturephotocontest.com).<br />
Door de twee bijzondere<br />
spektakels te combineren, behaalde hij<br />
namelijk goud in de categorie Plant Life.<br />
Tekst: Babette Weller<br />
05/2023 5/<strong>2024</strong> 3 3
INHOUD<br />
68<br />
28<br />
6 NIEUWSWAARDIG<br />
<strong>KIJK</strong> KORT Een methode<br />
waarmee je enorme hoeveelheden<br />
data kunt opslaan,<br />
vissen die door elkaars<br />
‘ogen’ kunnen kijken, een<br />
nieuw orgaan, en meer om je<br />
over te verwonderen.<br />
12 GOUDEN GIDS<br />
Het edelmetaal goud boeit<br />
de mensheid al eeuwenlang<br />
– en doet dat nog altijd.<br />
Daarom in deze <strong>editie</strong> alles<br />
wat je moet weten over het<br />
glimmende goedje.<br />
20 VERSCHILLETJE<br />
FAR OUT Waarom is er<br />
‘maar’ vijf keer zoveel donkere<br />
materie als zichtbare<br />
materie in ons heelal, en niet<br />
honderd, duizend of een miljoen<br />
keer zoveel? Deze natuurkundigen<br />
zoeken het uit.<br />
22 GIGAAP<br />
Een gorilla op twee poten is<br />
al indrukwekkend. Kun je nagaan<br />
wat je zou voelen als de<br />
drie meter hoge, uitgestorven<br />
Gigantopithecus blacki<br />
tegenover je stond...<br />
28 RADICAAL INZICHT<br />
INTERVIEW Extremisten<br />
worden vaak als gekken<br />
weggezet. Niet slim, denkt<br />
filosoof en theoloog Rik<br />
Peels. Want als we ze willen<br />
begrijpen, moeten we in hun<br />
beweeg redenen duiken.<br />
34 LEZEN 2.0<br />
Is een boek wel zo’n efficiënte<br />
manier om informatie over<br />
te dragen? Of wordt het met<br />
de komst van AI tijd om deze<br />
eeuwenoude uitvinding te<br />
updaten?<br />
40 LANDSCHAPSKUNST<br />
IN BEELD Deze natuurfoto’s,<br />
ingezonden voor de International<br />
Landscape Photographer<br />
of the Year Award,<br />
zouden niet misstaan in een<br />
kunstgalerij.<br />
12<br />
22<br />
4 5/<strong>2024</strong>
54<br />
46 OP DE ROL<br />
Al vijftig jaar probeert men<br />
oprolbare beeldschermen te<br />
maken. Tot op heden is dat<br />
niet gelukt. Maar techbedrijven<br />
gooien de handdoek nog<br />
niet in de ring.<br />
52 ZOETE WOORDJES<br />
IN 5 MINUTEN Hoelang eten<br />
we al suiker? Krijg je afkickverschijnselen<br />
als je mindert?<br />
En welke suiker soorten zijn<br />
er? Deze en meer vragen over<br />
het witte goud beantwoord.<br />
54 MIDDELPUNT<br />
Onze planeet zit als een soort<br />
matroesjka in elkaar: de kern<br />
bevat zelf ook weer een kern.<br />
Wat speelt zich allemaal af in<br />
het binnenste van het binnenste<br />
van de aarde?<br />
60 WENSPUT<br />
WERELDPROJECTEN Precies<br />
dertig jaar geleden verklaarden<br />
de toenmalige Franse<br />
president en Britse koningin<br />
de Kanaaltunnel voor geopend.<br />
Daarmee kwam een<br />
droom in vervulling.<br />
66 SNUISTERIJEN<br />
TECH-TOYS Een doorzichtige<br />
laptop, een digitale klok die<br />
gedichten schrijft, oordopjes<br />
die je niet in je oren propt, en<br />
andere gadgets.<br />
68 DAPPERE DAMES<br />
Verhalen over de Tweede<br />
Wereldoorlog gaan vooral<br />
over mannen, terwijl er ook<br />
zat verzetsvrouwen waren.<br />
Deze vrijheidsstrijders<br />
verdienen ook een plekje in<br />
ons collectieve geheugen.<br />
74 GEVARIEERDE VRAGEN<br />
<strong>KIJK</strong> ANTWOORDT Bestaan<br />
er homoseksuele dieren? Hoe<br />
is de lente op Jupiter of<br />
Mars? Waarom hebben nieuwe<br />
auto’s geen mistlampen?<br />
U vraagt, <strong>KIJK</strong> antwoordt.<br />
79 DE BOOM IN<br />
COLUMN Volgens de Wood<br />
Wide Web-theorie ‘praten’<br />
bomen in een bos met elkaar<br />
via een schimmelnetwerk.<br />
Ronald Veldhuizen vindt zulke<br />
knuffelnatuurpraatjes maar<br />
gevaarlijk.<br />
40<br />
BEELD COVER: SHUTTERSTOCK, ROBERT CARRUBA/GIZ/FLICKR, ISTOCK/GETTY IMAGES, CLAUDIA D’SOUZA/THE PHOTO ALCHEMIST, OPPO, 123RF,<br />
BEELD INHOUD: CLAUDIA D’SOUZA/THE PHOTO ALCHEMIST, ALLARD FAAS, ISTOCK/GETTY IMAGES, IKUMI KAYAMA (STUDIO KAYAMA LLC), C.BICKEL/SCIENCE, ROBERTO PAVIC/ILPOTY2023<br />
EDITORIAL<br />
KESSELER<br />
Geradicaliseerd<br />
f en toe betrap ik mezelf erop dat ik nogal<br />
een zwartwit-denker ben. Niet altijd<br />
A<br />
hoor en zeker niet bij alles. Maar vooral<br />
bij de zaken die de laatste tijd in het<br />
nieuws zijn, denk ik al snel in termen<br />
als goed of slecht, raar of normaal, zinnig<br />
of onzinnig… Mensen die nog steeds in een platte<br />
aarde geloven, zijn niet goed bij hun hoofd, roep ik<br />
dan. Poetin is een megalomane gek. Punt. En Trump is<br />
een leugenachtige idioot en misschien wel een grotere<br />
bedreiging voor de wereld dan zijn Russische ‘collega’<br />
– die hij ook net iets te veel adoreert. Je zou kunnen zeggen<br />
dat ik, op geheel bescheiden en vreedzame wijze,<br />
ook een beetje geradicaliseerd ben.<br />
Is dat zwartwitte een goede eigenschap? Ben ik daar<br />
trots op? Neuh. En dus ben ik blij met mensen als Rik<br />
Peels, in deze <strong>KIJK</strong> geïnterviewd door Jean-Paul Keulen<br />
(vanaf pagina 28). Terwijl ik dat interview las, voelde ik<br />
die zwartwitte knop in m’n hoofd draaien. Bij “geradicaliseerden<br />
zijn mensen zoals jij en ik” schoot ie weer<br />
even terug, maar verder lezend zag ik toch Peels’ punt<br />
in full color.<br />
Hij pleit namelijk voor “een stap voorwaarts” – de<br />
onderzoekers naar deze groeperingen voorop – om<br />
in ieder geval een poging te doen te achterhalen wat<br />
er in het hoofd van de geradicaliseerde, de extremist,<br />
de f undamentalist en de complotdenker omgaat.<br />
Niet om zijn denkbeelden over te nemen, maar om<br />
ze te be grijpen, te kunnen voorspellen én te kunnen<br />
voorkomen.<br />
Dat is goed. Die houding zet veel meer zoden aan de dijk<br />
dan mijn machteloze geschreeuw tegen de ‘televee’ als<br />
die levensgevaarlijke, leugenachtige, zelfingenomen<br />
debiel van een Trump weer eens op een ander deel van<br />
onze ronde aarde beweert dat hij er met één telefoontje<br />
voor kan zorgen dat die megalomane gek van een<br />
Poetin zich uit Oekraïne terugtrekt…<br />
Ik ga dat interview nog een keer lezen.<br />
ANDRÉ KESSELER is hoofdredacteur van <strong>KIJK</strong>.<br />
Reageren op deze column en de nieuwe <strong>KIJK</strong>?<br />
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.<br />
5/<strong>2024</strong> 5
Tijdens de Klondike Gold<br />
Rush trokken goudzoekers<br />
uit veel verschillende landen<br />
naar Alaska, maar naar<br />
schatting 60 tot 80 procent<br />
waren (veelal onervaren)<br />
Amerikanen of recente<br />
immigranten van de VS.<br />
Soms gingen ze in groepen.<br />
Zo vertrok de burgemeester<br />
van Seattle samen met<br />
twaalf politieagenten en een<br />
aanzienlijk percentage van<br />
de trambestuurders uit de<br />
stad naar het noorden.<br />
BETTMANN/GETTY IMAGES<br />
12 5/<strong>2024</strong>
Het verhaal<br />
van<br />
GOUD<br />
De mens is al duizenden jaren gefascineerd door het glimmende<br />
edelmetaal goud. Maar hoe is het op onze planeet beland, op<br />
welke plekken op aarde is het te vinden, hoe win je het en… hoe<br />
zit het met die goudkoorts in Twente? Een gouden gids.<br />
Tekst: André Kesseler<br />
5/<strong>2024</strong> 13
Scan de<br />
QR-code<br />
voor meer<br />
informatie.<br />
YAGI STUDIO/GETTY IMAGES<br />
34 5/<strong>2024</strong>
Het<br />
nieuwe<br />
lezen<br />
Al eeuwen gebruiken we boeken als bron van informatie en<br />
vermaak. Maar wordt het met de komst van kunstmatige<br />
intelligentie en andere digitale technologie niet toch eens<br />
tijd om deze uitvinding van een update te voorzien?<br />
Of blijven volgedrukte ‘dode bomen’ de norm?<br />
Tekst: Jean-Paul Keulen<br />
e nemen een hele muur<br />
Z<br />
van mijn werkkamer in<br />
beslag: mijn boeken over<br />
natuurkunde, sterrenkunde,<br />
geschiedenis, biologie,<br />
noem maar op. Een kamertje<br />
verder staan nog vier kasten, gevuld met<br />
romans. Wereldliteratuur, sciencefiction,<br />
fantasy… Samen lijken al die boeken te roepen:<br />
‘Kijk eens wat die Jean-Paul allemaal<br />
gelezen heeft! Kijk hem eens veel weten!’<br />
Maar eigenlijk valt dat allebei vies tegen. Ten<br />
eerste staan er de nodige boeken tussen die<br />
ik stiekem nooit heb gelezen – en waarschijnlijk<br />
ook nooit meer ga lezen. Ten tweede<br />
zou ik je van de meeste boeken die ik wél<br />
gelezen heb niet veel meer kunnen vertellen<br />
dan wat er op de achterkant staat, met een<br />
paar losse flodders uit het binnenwerk.<br />
Voeg daar de ontlezing van de jeugd aan toe<br />
waar zoveel mensen zich zorgen over maken<br />
en je gaat je toch afvragen: zijn boeken wel<br />
zo geweldig als we denken? Of hebben we<br />
met kunstmatige intelligentie en andere<br />
digitale technologieën eindelijk de gereedschappen<br />
in handen om deze millennia<br />
oude uitvinding op te waarderen tot iets wat<br />
lezen aantrekkelijker én effectiever maakt?<br />
Prettig papier<br />
Maar wacht even… Waren onderzoekers de<br />
laatste paar jaar niet tot de conclusie gekomen<br />
dat je toch het beste van papier kunt<br />
lezen als je een tekst echt goed in je op wil<br />
nemen? Oftewel: leuk als je een digitale<br />
tekst opkalefatert met allerlei hyperlinktoeters<br />
en AI-bellen, maar als puntje bij paaltje<br />
komt, is een ouderwets boek met alle<br />
beperkingen van dien toch de beste optie?<br />
Dat valt mee, zegt emeritus-hoogleraar<br />
pedagogische en onderwijswetenschappen<br />
Paul van den Broek van de Universiteit Leiden.<br />
“Als je iets op een computer of telefoon<br />
leest en je ziet continu pop-ups als er<br />
WhatsAppjes of mailtjes binnenkomen, dan<br />
leidt dat natuurlijk af. Maar dat is vergelijkbaar<br />
met een boek lezen in een kamer vol<br />
mensen die met elkaar praten en jou ook af<br />
en toe een vraag stellen.” Zet je al die meldingen<br />
op je apparaat uit, dan wijst onderzoek<br />
volgens Van den Broek uit dat er weinig<br />
verschil is tussen lezen van een scherm en<br />
5/<strong>2024</strong> 35
UIT<br />
D E<br />
K<br />
U<br />
N<br />
ST<br />
Heel wat schilders laten<br />
zich voor hun kunstwerken<br />
inspireren door de natuur.<br />
Maar andersom zijn er<br />
ook natuurfoto’s die<br />
voor schilderij kunnen<br />
doorgaan. Zoals deze vijf<br />
pareltjes die fotografen<br />
hebben ingestuurd voor<br />
de jaarlijkse International<br />
Landscape Photographer<br />
of the Year Award.<br />
Tekst: Laurien Onderwater<br />
40 5/<strong>2024</strong>
ANDREW MIELZYNSKI/ILPOTY2023<br />
Caleidoscoop-vibes<br />
“Heldere meren, donderende watervallen, regenboogkleurige beekjes,<br />
kleurrijke rotsen en berguitzichten wachten op wandelaars en<br />
toeristen.” Zo prijst de Canadese overheid het Waterton Lakes<br />
National Park in Alberta aan. Als deze tekst je niet overhaalt om een<br />
ticket te boeken, dan misschien deze foto van Andrew Mielzynski wel.<br />
De fotograaf legde een van de regenboogkleurige beekjes op de<br />
gevoelige plaat vast. Op de bodem zie je allerlei kleurrijke stenen<br />
liggen. De rimpelingen in het water maken het patroon extra bijzonder.<br />
5/<strong>2024</strong> 41
CLAUDIA D’SOUZA/THE PHOTO ALCHEMIST<br />
Scan de<br />
QR-code<br />
voor meer<br />
informatie.<br />
68 5/<strong>2024</strong>
De leeuwinnen<br />
van het verzet<br />
Tijdens de Tweede Wereldoorlog stelden verzetsstrijders hun leven in de<br />
waagschaal om mensen te redden en aanslagen te beramen. Vanwege de<br />
veiligheid zijn destijds weinig van dat soort heldendaden gedocumenteerd.<br />
De verhalen die wel bekend zijn, gaan vaak over mannen. En dat terwijl ook<br />
zoveel verzetsvrouwen hun leven op het spel hebben gezet.<br />
Tekst: Laurien Onderwater<br />
Jonge heldin<br />
Hannie Schaft (1920-1945) en de zusjes Oversteegen<br />
M<br />
isschien wel de bekendste<br />
verzetsvrouw van Nederland:<br />
Hannie Schaft, bijgenaamd<br />
‘het meisje met het rode haar’.<br />
(Zie de foto hiernaast.) De in Haarlem geboren<br />
Jannetje Johanna Schaft groeide op<br />
in een socialistisch gezin. Na het behalen<br />
van haar diploma aan de hogereburgerschool<br />
(hbs) in 1937 besloot ze volkenrecht<br />
te studeren in Amsterdam en werd ze lid<br />
van de Amsterdamse Vrouwelijke Studentenvereeniging.<br />
Daar raakte ze bevriend<br />
met de twee Joodse medestudenten Sonja<br />
Frenk en Philine Polak.<br />
Niet veel later vielen de Duitsers Nederland<br />
binnen. Schaft raakte al snel<br />
betrokken bij het verzet; ze stal persoonsbewijzen<br />
voor Frenk, Polak en (Joodse)<br />
onderduikers, en werkte als koerier van<br />
illegale krantjes. Ondertussen bleef ze nog<br />
enkele jaren studeren aan de Universiteit<br />
van Amsterdam totdat ze in 1943 werd<br />
gevraagd de loyaliteitsverklaring te ondertekenen.<br />
Daarin moest ze beloven dat<br />
ze zich zou “onthouden van iedere tegen<br />
het Duitse Rijk gerichte handeling”. Schaft<br />
weigerde, en wie niet tekende, mocht geen<br />
college meer volgen.<br />
Kort erna sloot de roodharige verzetsvrouw<br />
zich aan bij de Raad van Verzet.<br />
Samen met de zussen Freddie (1925-2018)<br />
en Truus Oversteegen (1923-2016) pleegde<br />
ze verschillende aanslagen op nazi’s,<br />
collaborateurs en landverraders. Zo bevrijdden<br />
ze de communistische schrijver<br />
Theun de Vries uit het concentratiekamp<br />
Amersfoort.<br />
Op 21 maart 1945 versperden Duitsers aan<br />
de Jan Gijzenkade in Haarlem Schaft de<br />
weg en arresteerden haar omdat ze illegale<br />
bladen en een wapen bij zich droeg. Pas op<br />
het politiebureau ontdekten de Duitsers<br />
met wie ze van doen hadden. Op 17 april,<br />
drie weken voor het einde van de oorlog,<br />
werd de verzetsstrijder gefusilleerd in de<br />
duinen van Bloemendaal, ondanks dat er<br />
een akkoord was tussen de bezetters en<br />
de Binnenlandse Strijdkrachten om geen<br />
vrouwen te executeren.<br />
Truus Oversteegen had nog tevergeefs<br />
geprobeerd haar vriendin te bevrijden.<br />
Ze was in de veronderstelling dat Hannie<br />
aan de Weteringschans in Amsterdam zat<br />
opgesloten, en ging er verkleed als Duitse<br />
verpleegster naartoe. Ze loog dat Schaft<br />
mee moest voor medisch onderzoek, maar<br />
kwam erachter dat de verzetsvrouw al<br />
die tijd in het Huis van Bewaring aan de<br />
Amstelveenseweg had gezeten en inmiddels<br />
was geëxecuteerd.<br />
5/<strong>2024</strong> 69
NU TE KOOP<br />
Op de <strong>KIJK</strong>-redactie loopt bij elkaar heel wat jaartjes aan kennis rond en toch gaat er<br />
geen dag voorbij zonder dat we ons van alles afvragen. Dat geldt ook voor jullie, onze<br />
trouwe lezers, die allerlei boeiende en verrassende vragen in onze mailbox blijven<br />
stoppen. Is het handiger om de brandstoftank van een auto steeds maar halfvol te<br />
doen? Hoe snel valt een kogel? Kan een hond zich schor blaffen? De leukste vragen<br />
én antwoorden hebben we verzameld in onze nieuwe special:<br />
Bestel jouw <strong>KIJK</strong> Antwoordt-special nu<br />
Ga naar kijkmagazine.nl/antwoordt<strong>2024</strong>