toelichting - PFP - PBOD

JAARVERSLAG 2011

Profiel
Stichting Pensioenfonds Productschappen
Stichting Pensioenfonds Productschappen (PFP), statutair gevestigd te Rijswijk, is opgericht op 6 januari
1948 voor werknemers van de (Hoofd)Productschappen en enige aan die schappen gelieerde werkgevers
in de PBO-sector. Op basis van een geïndexeerde middelloonregeling, een vroegpensioenregeling en een
vrijwillige aanvullende regeling bouwen werknemers een financiële aanspraak op ten behoeve van de
gevolgen van (pre)pensionering, arbeidsongeschiktheid en overlijden.
De rechten en plichten van de bij PFP aangesloten instellingen staan beschreven in de statuten en de
pensioenreglementen (reglementen) van PFP. PFP stelt zich tot doel het, binnen de grenzen van haar
middelen, statuten en reglementen ter beoordeling van het Bestuur, verlenen of doen verlenen van
pensioenen, uitkeringen en/of andere tegemoetkomingen aan (gewezen) deelnemers, alsmede aan hun
nagelaten betrekkingen, die daarvoor in aanmerking komen krachtens de bepalingen van de statuten en
reglementen.
De statuten zijn laatstelijk gewijzigd in 2009. Notarieel zijn de statuten per 26 april 2010 verleden.
PFP is een ondernemingspensioenfonds, aangesloten bij het OPF en ingeschreven bij de Kamer van
Koophandel onder nummer 41149119.
PFP draagt de verantwoordelijkheid voor een goede uitvoering van de pensioenregelingen voor (gewezen)
deelnemers en pensioengerechtigden in overeenstemming met de bestaande wet- en regelgeving. De
inhoud van de pensioenregelingen is het resultaat van het overleg tussen CAO-partijen.
Premiebeleid
Het Bestuur streeft er naar om de pensioentoezegging na te komen tegen zo laag en stabiel mogelijke
premies en uitvoeringskosten.
Toeslagbeleid
De toeslagen op de pensioenaanspraken van de (ex)deelnemers en de pensioengerechtigden worden met
ingang van 1 januari 2012 afgeleid van de loonstijgingen in de eigen sector. Deze toeslagen zijn
voorwaardelijk, omdat pas toeslag verleend wordt als, naar het oordeel van het Bestuur, de financiële
middelen voldoende zijn. Het Bestuur neemt ieder jaar een besluit over de vraag of en in hoeverre de
financiële positie van PFP een (gedeeltelijke) toekenning van een toeslag mogelijk maakt. Daartoe is een
beleidskader opgesteld.
Beleggingsbeleid
PFP heeft als hoofddoelstelling om, met inachtneming van criteria die aan maatschappelijk verantwoord
beleggen worden gesteld, de beleggingen maximaal te laten renderen binnen het door het Bestuur
vastgestelde risicokader en met inachtneming van de opbouw van het deelnemersbestand, de vereiste
solvabiliteit en de wenselijkheid van stabiele premies. Centraal binnen het beleggingsbeleid staat het
voorzichtigheidsbeginsel (prudent person) inhoudende dat rekening gehouden wordt met de
verplichtingenstructuur van het pensioenfonds.
Het rendement moet hoog genoeg zijn om de pensioenen met een hoge mate van waarschijnlijkheid te
kunnen indexeren en betaalbaar te houden.
Samenwerkverbanden
PFP heeft samen met het Pensioenfonds SER & Bedrijfschappen de Stichting PBO-Dienstverlening (PBOD)
opgericht. PSB is in liquidatie. Het Bestuur bestaat hierdoor, met ingang van 1 januari 2012, uit twee
leden van het Bestuur van PFP. De Secretaris van het Bestuur van PFP is adviseur van het Bestuur van
PBOD. PFP financiert de bedrijfsmiddelen van PBOD. Elk jaar worden aflossing en rente ontvangen.
Aan PBOD zijn de pensioenadministratie, de pensioenuitkeringen, de financiële administratie en de
ondersteuning aan de Secretaris en het Bestuur op basis van een Service Level Agreement (SLA)
opgedragen. PBOD verzorgt voorts de volledige administratie van de VP/IAP-regeling, evenals het
vermogensbeheer daarvan. De betreffende overeenkomsten zijn in overeenstemming met de Beleidsregel
Uitbesteding (DNB). Het managementteam van PBOD is, binnen de grenzen van een door het Bestuur
goedgekeurd managementstatuut, bevoegd PFP te vertegenwoordigen.
1

INHOUDSOPGAVE
Bladzijde:
KENGETALLEN EN KERNCIJFERS PFP 3
ORGANISATIE 4
JAARVERSLAG
1. Financiële informatie 8
2. Risico's 11
3. Informatie over de verwachte gang van zaken 14
4. Bestuursaangelegenheden 15
5. Beleggingen 18
6. Pensioenen 26
7. Actuariële cijfers 30
8. Pensioenactualiteiten 2011 33
9. Pension Fund Governance 38
JAARREKENING
Balans per 31 december 46
Staat van baten en lasten 48
Kasstroom 49
Grondslagen 50
Toelichting op de balans 56
Toelichting op de baten en lasten 71
TOELICHTING VROEGPENSIOEN-/INDIVIDUEEL AANVULLEND PENSIOENREGELING
Balans per 31 december 81
Staat van baten en lasten 82
Grondslagen 83
Toelichting op de balans 84
Toelichting op de baten en lasten 87
OVERIGE GEGEVENS
Actuariële verklaring 88
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 89
PERSONALIA BESTUURSLEDEN 90
VERKLARENDE WOORDENLIJST 92
OVERZICHT VAN AFKORTINGEN 95
PBO-DIENSTVERLENING 96
2

KENGETALLEN EN KERNCIJFERS PFP
(bedragen x € 1.000)
2011 2010 2009 2008 2007
Aantallen
Deelnemers 831 909 936 931 975
Gewezen deelnemers 992 1.038 998 983 937
Pensioengerechtigden 1.019 1.039 1.086 1.130 1.208
2.842 2.986 3.020 3.044 3.120
Pensioenen
Kostendekkende RTS premie 9.489 9.478 9.636 12.091 14.496
Kostendekkende toetspremie 8.439 8.804 8.632 nvt nvt
Doorsneepremie 9.235 9.690 9.631 9.507 9.681
Feitelijk betaalde premie 6.131 4.630 3.712 1.024 1.044
Premie 21% 15% 12% 3% 3%
Uitvoeringskosten 1.011 944 1.151 976 976
Pensioenuitkeringen 17.626 16.732 16.618 16.270 16.258
Grondslag waarover de
premie wordt geheven 28.859 30.281 30.097 29.709 29.398
Franchise (in Euro's) 12.651 12.442 12.251 12.020 11.696
Toeslagverlening *
Deelnemers 1,40% 1,21% 1,67% 2,39% 4,76%
Pensioengerechtigden 1,57% 0,71% 2,78% 1,81% 1,33%
Vermogen en solvabiliteit
Aanwezig vermogen 461.613 434.784 414.217 366.009 472.536
Minimaal vereist vermogen 413.566 362.882 331.559 325.262 265.835
Vereist vermogen 440.872 389.730 358.468 370.073 322.286
Pensioenverplichtingen 397.292 348.607 316.694 309.796 253.178
Algemene reserve 63.505 86.176 97.522 56.213 219.375
Dekkingsgraad 116,0% 124,7% 130,8% 117,8% 187,0%
Vereiste dekkingsgraad 111,0% 111,8% 113,2% 119,5% 127,0%
Interne rekenrente ** 2,7% 3,4% 3,8% 3,6% 4,9%
Beleggingen
Belegd vermogen 471.730 442.692 424.498 374.754 483.670
Matchings portefeuille 62% 59% 61%
Return portefeuille 38% 41% 39%
Beleggingsopbrengsten 34.828 30.350 60.060 - 91.228 9.607
Beleggingen VP/IAP-regeling 28.607 32.320 34.045 32.743 36.830
Beleggingsportefeuille
Vastgoedbeleggingen 21.542 20.742 19.813 28.944 38.368
Aandelen 45.658 62.894 58.185 113.520 241.156
Vastrentend 362.993 328.732 328.537 197.440 170.159
Derivaten 9.580 5.887 1.025 6.593 2.870
Overige beleggingen 31.957 24.437 16.938 28.257 31.117
471.730 442.692 424.498 374.754 483.670
Beleggingsrendement
Totale portefeuille 8,1% 7,6% 16,6% -17,0% 2,1%
Gemiddeld afgelopen 5 jaar 2,8% 4,0% 5,3% 4,0% 9,5%
*
**
De toeslagverlening is de toeslag die toegekend is per 1 januari van het verslagjaar.
De interne rekenrente is de rentetermijnstructuur herleid naar één percentage.
3

ORGANISATIE
Samenstelling per 31 december 2011
Organisatie
Het Bestuur wordt bijgestaan door de Raad van Toezicht, de Secretaris, enkele bestuurscommissies,
externe actuarissen, een externe accountant, een externe beleggingsdeskundige, een externe juridisch
adviseur en een Visitatiecommissie.
Raad van Toezicht
De Raad van Toezicht vervult zowel de rol van deelnemersraad als die van verantwoordingsorgaan. De
raad is samengesteld uit drie werkgeversvertegenwoordigers, drie vertegenwoordigers namens de
werknemers alsmede drie vertegenwoordigers namens de pensioengerechtigden.
De werkgeversvertegenwoordigers worden voor onbepaalde tijd benoemd door de onderscheiden
besturen van de (groepen van) instellingen, echter steeds voor een zittingstermijn van drie jaren. De
werknemersvertegenwoordigers worden gekozen door de werknemers van de onderscheiden (groepen)
instellingen, eveneens voor drie jaar, evenals de vertegenwoordigers namens de pensioengerechtigden
die benoemd worden door het Bestuur van de Vereniging van Gepensioneerden. Met ingang van 2010 is
er geen sprake meer van plaatsvervangende leden. De Raad vergadert minimaal twee keer per jaar.
De Raad van Toezicht vergaderde in het boekjaar drie keer. De Raad van Toezicht bestaat uit de
volgende leden:
Lid namens:
Mr. S.W.A. Lak Voorzitter Werkgevers
Ir. D.A.M. Risseeuw Werkgevers
Th.C.M. Vrancken Plv secretaris Werkgevers
P.H.M.M. van Dijk Secretaris Werknemers
Mr. R.B.R. Henke Werknemers
Drs. J.P. van der Zwaluw Werknemers
Mr. F.G.P. Diermanse Plv voorzitter met ingang van 14-6-2011 Pensioengerechtigden
Mr. W. Goedhart Pensioengerechtigden
Ir. O.C. Knottnerus Pensioengerechtigden
Bestuur
Het Bestuur is samengesteld uit zeven leden zijnde drie werkgeversvertegenwoordigers, twee
werknemersvertegenwoordigers en twee vertegenwoordigers namens de pensioengerechtigden. De
stemverhouding tussen werkgevers enerzijds en werknemers plus gepensioneerden anderzijds is paritair.
De bestuursleden worden benoemd voor een periode van drie jaren en zijn daarna herkiesbaar. De
Secretaris van het Bestuur bereidt de bestuursvergaderingen voor en ziet toe op de juiste en tijdige
uitvoering van de bestuursbesluiten. De Secretaris maakt geen deel uit van het Bestuur. Hij kan het
Bestuur gevraagd en ongevraagd adviseren.
Het Bestuur vertegenwoordigt de stichting. Het Bestuur vergadert minimaal vier keer per jaar. Het
Bestuur is, zonder enige uitzondering, eindverantwoordelijk voor alle activiteiten inclusief het
beleggingsproces. Het Bestuur stelt het beleid en de strategie vast.
Het Bestuur vergaderde in het boekjaar zeven keer. Het Bestuur bestaat uit de volgende leden:
Lid namens:
Mr. Dr. F. Beekman Plv secretaris Werkgevers
Drs. M. Elema Werkgevers
C. Kuijvenhoven RA Voorzitter Werkgevers
P. van der Graaf RE RA Plv voorzitter Werknemers
L. Hospers Werknemers
J.P. Buwalda Pensioengerechtigden
W.F. de Graaf Pensioengerechtigden
Adviseurs
N.W. Dijkhuizen Secretaris
R.H. Sprenkels AAG verbonden aan Sprenkels & Verschuren B.V.
4

Interne beheersing
Het Bestuur heeft onder andere de volgende maatregelen getroffen:
- de adviserende actuaris is aanwezig in iedere bestuursvergadering;
- de certificerende actuaris is zo vaak aanwezig als nodig wordt geacht, doch in ieder geval bij de
bespreking van het jaarverslag met de Financiële Commissie;
- de accountant is zo vaak aanwezig als nodig wordt geacht, doch in ieder geval bij de bespreking
van het jaarverslag met de Financiële Commissie;
- er is beleid met betrekking tot de integriteit;
- bestuursleden, Secretaris, leden van de Beleggingscommissie en werknemers dienen (jaarlijks) een
gedragscode te ondertekenen, ter voorkoming van belangenconflicten en van misbruik en
oneigenlijk gebruik van de bij PFP aanwezige informatie;
er is een klokkenluidersregeling van toepassing;
-
-
-
-
-
-
-
Bestuurscommissies
Voor de behandeling van onderwerpen waarvoor specifieke kennis en/of ervaring is vereist, heeft het
Bestuur een Financiële Commissie en een Beleggingscommissie ingesteld waar bestuursleden zitting in
hebben. Voor elke commissie is een reglement opgesteld.
-
-
-
-
-
-
er is een incidentenregeling van toepassing;
er is beleid met betrekking tot maatschappelijk verantwoord beleggen;
er is een deskundigheidsplan en een deskundigheidsmatrix;
de compliance-functie is opgedragen aan het Nederlands Compliance Instituut (NCI);
het Bestuur evalueert regelmatig zijn eigen functioneren;
de administrateur is aanwezig in iedere bestuursvergadering; hij rapporteert per kwartaal over de
uitvoering. Langs deze weg ziet het Bestuur toe op een professionele uitvoering.
Financiële Commissie
De Financiële Commissie bestaat uit drie bestuursleden: één werkgeverslid, één werknemerslid en één lid
namens de pensioengerechtigden. De commissie wordt bijgestaan door de Secretaris.
De commissie adviseert het Bestuur over de financiële aspecten van beleidsplannen, de
kwartaalrapporten en het jaarverslag.
Tot de aandachtsgebieden van de commissie behoren voorts:
de werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen;
de financiële informatieverschaffing;
naleving van aanbevelingen van de externe accountant en actuaris;
toetsing van de externe accountant en actuaris, in het bijzonder hun onafhankelijkheid;
de Service Level Agreement afgesloten met PBO-Dienstverlening (PBOD);
de Service Level Agreement afgesloten met Mn-Services.
De Financiële Commissie vergaderde in het boekjaar drie keer. De Financiële Commissie bestaat uit de
volgende leden:
Lid namens:
Mr. Dr. F. Beekman Voorzitter Werkgevers
L. Hospers Werknemers
J.P. Buwalda Pensioengerechtigden
Adviseur
N.W. Dijkhuizen Secretaris
Beleggingscommissie
De Beleggingscommissie bestaat uit drie bestuursleden: één werkgeverslid, één werknemerslid en één lid
namens de pensioengerechtigden. De commissie wordt bijgestaan door de Secretaris en een externe
beleggingsdeskundige. De Beleggingscommissie adviseert het Bestuur over het te voeren
beleggingsbeleid en ziet toe op de uitvoering daarvan door de fiduciaire vermogensbeheerder. De
commissie vergadert vier tot zes keer per jaar.
5

De Beleggingscommissie vergaderde in het boekjaar zes keer. De Beleggingscommissie bestaat uit de
volgende leden:
Lid namens:
Drs. M. Elema Werkgevers
P. van der Graaf RE RA Voorzitter Werknemers
W.F. de Graaf Pensioengerechtigden
Adviseurs
N.W. Dijkhuizen Secretaris
Ir. R. van Asselt verbonden aan Sprenkels & Verschuren B.V.
Fiduciair Vermogensbeheerder Mn-Services
Mn-Services is sinds 1 november 2008 aangesteld als Fiduciaire Vermogensbeheerder. De kwaliteit van de
dienstverlening wordt jaarlijks door het Bestuur getoetst ten opzichte van de overeenkomsten en de SLA.
Accountant, actuaris, juridische ondersteuning
Accountant PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.
Actuariële berekeningen Ir. M.W. Heemskerk AAG,
verbonden aan Mercer (Nederland) B.V.
Adviserend actuaris R.H. Sprenkels AAG,
verbonden aan Sprenkels & Verschuren B.V.
Certificerend actuaris Drs. W. Brugman AAG,
verbonden aan Mercer Certificering B.V.
Juridisch adviseur Mercer (Nederland) B.V.
Intern toezicht
Het Bestuur heeft een drietal onafhankelijke externe deskundigen benoemd als leden van de
Visitatiecommissie van het fonds. De Visitatiecommissie is belast met het interne toezicht op het Bestuur
van het fonds. Dit interne toezicht omvat het beoordelen van beleids-, bestuursprocedures,
bestuursprocessen en de "checks and balances" binnen het fonds, van de wijze waarop het fonds wordt
aangestuurd en van de wijze waarop door het Bestuur wordt omgegaan met de risico's op de langere
termijn.
Eenmaal per drie jaar rapporteert de Visitatiecommissie aan het Bestuur over het interne toezicht. In het
jaarverslag worden de bevindingen van de Visitatiecommissie vermeld. De Visitatiecommissie heeft in
2009 haar eerste rapportage uitgebracht.
De Visitatiecommissie bestaat uit de volgende leden:
Drs. P.B.A. Dirks Voorzitter
Prof. Dr. J. Koelewijn
Mw. H.C.M. Vedder-Wubben AAG
Gedragscode
Voor het Bestuur, de Beleggingscommissie, de externe beleggingsadviseurs en het personeel in dienst
van PFP is een gedragscode opgesteld ter voorkoming van belangenconflicten en van misbruik en
oneigenlijk gebruik van de bij PFP aanwezige informatie.
Als externe compliance officer is het Nederlands Compliance Instituut B.V. aangesteld.
Deskundigheid(sbevordering)
PFP beschikt met betrekking tot het Bestuur over een deskundigheidsplan zoals bedoeld in het bepaalde
bij en krachtens artikel 105 Pensioenwet.
6

Communicatiebeleid
PFP stelt zich ten doel op een duidelijke en begrijpelijke wijze voorlichting te geven aan (gewezen)
deelnemers, pensioengerechtigden en werkgevers over pensioenresultaten, de pensioenregeling(en), het
fonds zelf en relevante veranderingen. De communicatie van PFP voldoet tenminste aan de eisen die door
of krachtens de Pensioenwet daaraan worden gesteld.
Ter uitvoering van deze doelstelling hanteert PFP een aantal communicatiemiddelen:
- website (www.pfp.pbod.nl) met het laatste nieuws over onder andere de pensioenregeling en
dekkingsgraad;
- brochures;
- Uniform PensioenOverzicht (UPO);
- presentaties bij de werkgever voor de deelnemers;
- individuele pensioengesprekken;
- pensioenbulletin.
Toezichthouder(s)
In 2011 zijn door de Toezichthouder(s) geen dwangsommen of boetes opgelegd, geen aanwijzingen
gegeven of restrictie(s) opgelegd.
Evenmin was sprake van een benoeming van een bewindvoerder.
Herverzekeringen
Het risico herverzekeringscontract is afgesloten bij Zwitserleven.
Klachten en Geschillen
Het Bestuur heeft een Klachten- en Geschillenreglement vastgesteld. Indien een geschil ontstaat tussen
het pensioenfonds en een belanghebbende bij het pensioenfonds, dient de belanghebbende zich te
wenden tot de administrateur (PBOD) van het pensioenfonds. Indien de administrateur en de
belanghebbende niet tot een oplossing van de klacht/het geschil komen, kan de belanghebbende zich
wenden tot het Bestuur. Vervolgens bestaat de mogelijkheid dat de belanghebbende zich wendt tot de
Ombudsman Pensioenen.
7

1. Financiële informatie
(Bedragen x € 1.000)
Resultaat
Het resultaat van het pensioenfonds toonde in 2011 een negatief saldo van € 23.046 (2010: negatief
saldo van € 11.346).
De marktwaardeverschillen van de beleggingen (het beleggingsresultaat) en de marktwaardeverschillen
van de pensioenverplichtingen als gevolg van de mutatie van de rentetermijnstructuur zijn de twee
belangrijkste posten.
daalde
Uitsplitsing resultaat 2011 2010
Beleggingsresultaat 34.828 30.350
Wijziging marktrente - 47.522 - 27.544
Premieresultaat 517 1.194
Premiekorting (obv RTS) - 3.171 - 5.147
Toevoeging interest en toeslag - 7.083 - 7.471
Aanpassing overlevingstafels 0 - 2.919
Overig - 615 191
Stand einde boekjaar - 23.046 - 11.346
De beleggingen behaalden in 2011 een performance van 8,1% (2010: 7,6%).
De wijziging van de rentetermijnstructuur (RTS) veroorzaakte een toename van de waarde van de
verplichtingen in 2011 met € 47.522 (2010: stijging van € 27.544). De interne rekenrente daalde van 3,4%
naar 2,7%.
De voorgaande ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de dekkingsgraad ultimo 2011 116% (2010:
124,7%) bedraagt.
Het vereist eigen vermogen volgens de normen van DNB bedraagt 111% (2010: 111,8%).
Dekkingsgraad
De technische voorzieningen zijn de contante waarde van alle pensioenrechten en aanspraken van de
(gewezen) deelnemers en gepensioneerden, inclusief de toegezegde toeslag per 1 januari van het nieuwe
boekjaar, op basis van het vigerende pensioenreglement. Bij de berekening van de contante waarde is de
rentetermijnstructuur ultimo boekjaar gehanteerd, zoals vastgesteld door DNB, evenals de overige
actuariële grondslagen en veronderstellingen, waaronder de sterftetrend. Hierbij is rekening gehouden
met de recente AG Prognosetafels 2010-2060, startjaar 2011.
Het Minimaal Vereist Vermogen is gelijk aan de technische voorziening inclusief de sterftetrend, verhoogd
met een opslag voor algemene risico's. Dit Minimaal Vereist Vermogen bedraagt 104,1%.
Het Vereist Vermogen is gelijk aan de technische voorziening op marktwaarde inclusief sterftetrend en
verhoogd met een opslag. Deze opslag dient zodanig te worden vastgesteld dat de kans dat het
pensioenfonds in een periode van 1 jaar wordt geconfronteerd met een zodanige daling van de
dekkingsgraad dat het vermogen daalt tot onder de technische voorziening kleiner of gelijk is aan 2,5%.
Voor de vaststelling van deze opslag is door DNB een standaardtoets ontwikkeld: de zogenaamde Stoets.
De onderliggende risicofactoren worden aangeduid met S1 tot en met S6. Vooral het renterisico en
het zakelijke waardenrisico bepalen de uitkomst van deze toets. Daarnaast kent het standaardmodel nog
het liquiditeitsrisico (S7), het concentratierisico (S8) en het operationeel risico (S9). Deze risico's zijn
binnen het FTK op 0 vastgesteld.
Met ingang van 2011 wordt rekening gehouden met het actieve beheer risico (S10).
Buffer
Buffer in % van de VPV
Risico 2011 2010 2011 2010
S1: Rente 14.119 21.286 3,6% 6,1%
S2: Zakelijke waarden 26.472 22.732 6,6% 6,5%
S3: Valuta 16.308 5.280 4,1% 1,5%
S4: Commodity 3.042 6.864 0,8% 2,0%
S5: Krediet 9.914 8.058 2,5% 2,3%
S6: Verzekeringtechnisch 11.290 9.946 2,8% 2,9%
S10: Actief beheer risico 4.196 nvt 1,1% 0,0%
Subtotaal voor diversificatie-effect 85.341 74.166 21,5% 21,3%
Diversificatie-effect - 41.747 - 33.026 -10,5% -9,5%
Stand einde boekjaar 43.594 41.140 11,0% 11,8%
Het Vereiste Eigen Vermogen bedraagt ultimo verslagjaar € 43.594 (2010: € 41.140); dat is 11% van de
technische voorziening ad € 397.278 (2010: 11,8% van € 348.590).
8

Toereikendheid
De dekkingsgraad nam in het verslagjaar af tot 116% (2010: 124,7%).
Het op basis van het FTK gedefinieerd Minimaal Vereist Vermogen voor nominale pensioenaanspraken
(104,1%) was ultimo boekjaar aanwezig. Het Vereist Vermogen (111%) was hiermee ultimo boekjaar
eveneens aanwezig.
De ontwikkeling van de dekkingsgraad blijkt uit deze grafiek.
Beleidskader 2011
Het Bestuur streeft op grond van de ALM-studie 2010 een extra rendement na tussen de 1 en 1,5%; en
heeft daarbij een Risicobudget vastgesteld tussen de 6 en 10%. Het beleidskader met betrekking tot het
Premie- en Toeslagbeleid is onderstaand aangegeven.
-
-
-
-
190
180
170
160
150
140
130
120
110
100
90
2007 2008 2009 2010 2011
Marktwaarde
Premie
als % PG
dekkingsgraad pensioenin
% grondslag
185% of meer 0%
155 - 185% 12%
135 - 155% 21%
130 - 135% 28%
120 - 130% 28%
105 - 120% 32%
32%
Toeslagen
op ingegane Toeslagen op
pensioenen en aanspraken
slapersrechten deelnemers
(prijsindex) (loonindex)
100% + inhaal 100% + inhaal
100% + inhaal 100% + inhaal
100% + inhaal 100% + inhaal
100% 100% + inhaal
Lineair 60 - 100% 100% + inhaal
Lineair 0 - 60% 100%
Minder dan 105% 0% 0%
Gemiddeld
pensioenfonds
PFP-Minimaal vereist
PFP-Stand
PFP-Vereist
Stapsgewijze jaarlijkse premie-aanpassing van 3% naar kaderniveau.
Wanneer het niveau van 32% niet kostendekkend mocht zijn, wordt de kostendekkende premie geheven,
rekening houdend met de maximale jaarlijkse stapsgewijze aanpassing.
Als de dekkingsgraad lager is dan 105%, wordt er naast de normale premie een herstelpremie geheven van 5%
van de salarissom.
Voor de ingegane pensioenen en slapersrechten geldt dat vanaf een dekkingsgraad van 105% de indexering
tenminste gelijk is aan de prijsontwikkeling bij een prijsindextoename van minder dan 1%. Bij een
prijsindextoename van 1% of meer is deze tenminste gelijk aan 1%.
Telkenjare tegen het einde van het jaar beslist het Bestuur over de hoogte van de premie voor het
nieuwe jaar, de hoogte van de indexatie voor het nieuwe jaar en het risicobudget voor het
beleggingsbeleid. Bij deze beslissingen wordt de beleidskeuzematrix door het Bestuur als leidraad
gehanteerd bij de ter zake te nemen besluiten. Het Bestuur kan afwijken van deze beleidskeuzematrix.
9

Als gevolg van de wijzigingen in de pensioenregeling is het beleidskader per 1 januari 2012 gewijzigd. De
indexatiekoopsom voor actieve deelnemers is niet langer onderdeel van de kostendekkende premie,
waardoor de premie lager uitkomt.
Vanaf 1 januari 2012 geldt het volgende beleidskader:
Dekkingsgraad Premie Toeslag
185%+ 0% Volledig (eventueel inhaal)
155-185% 12% Volledig (eventueel inhaal)
135-155% 21% Volledig (eventueel inhaal)
130-135% 25% Volledig
105-130% 25% Lineair tussen 0% en volledig
Lager dan 105% Kostendekkende premie Geen
Dit beleidskader is een leidraad voor het Bestuur, maar het Bestuur kan er van afwijken. De gehanteerde
uitgangspunten en berekeningen zijn zodanig dat rekening gehouden wordt met de verwachte risico’s en
rendementen van de beleggingsportefeuille. Als de dekkingsgraad onder het vereist vermogen van 111%
komt, moet het beleidskader er toe bijdragen dat binnen 15 jaar voldoende herstel optreedt. Het Bestuur
kan bij een dekkingsgraad lager dan 105% beslissen dat de werkgevers een extra premie moeten
betalen van 5% van de salarissom. Als de premie aangepast wordt, is dat, in principe, met niet meer dan
3% per jaar. Als de loonindex met 1% of meer stijgt is de indexatie, in principe, tenminste 1%.
10

2. Risico's
Risico- en beheersingsbeleid
De verantwoordelijkheden van het fonds zijn vormgegeven in het premie-, toeslag- en beleggingsbeleid.
Het Bestuur heeft dit beleid verwoord in de ABTN. De keuzes die ten aanzien van dit beleid gemaakt zijn
nemen onvermijdelijk risico’s met zich mee. Daarnaast zijn er risico’s die samenhangen met de uitvoering
van dit beleid. De wijziging van de pensioenregeling eind 2011 gaf aanleiding het beleidskader aan te
passen.
In 2011 heeft het Bestuur een uitgebreide en gedetailleerde inventarisatie van de verschillende risico’s
uitgevoerd. Daarbij is de FIRM-beschrijving van DNB als uitgangspunt gehanteerd. Bij deze inventarisatie
worden de partijen aan wie door het Bestuur taken zijn uitbesteed nauw betrokken. Het Bestuur heeft in
2011 dit project afgerond. Inmiddels is er sprake van een continue proces van risico-beheersing.
Solvabiliteitsrisico
PFP wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met
risico’s. De belangrijkste doelstelling van het fonds is het nakomen van de pensioentoezeggingen. Voor
het realiseren van deze doelstelling wordt gestreefd naar een toereikende solvabiliteit op basis van de
marktwaarde van de pensioenverplichtingen. Het belangrijkste risico voor het pensioenfonds betreft het
solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat het pensioenfonds niet beschikt over voldoende middelen ter
dekking van de pensioenverplichtingen. De solvabiliteit wordt gemeten zowel op basis van algemeen
geldende normen als ook naar de specifieke normen welke door de toezichthouder worden opgelegd. De
solvabiliteit wordt weergegeven door middel van de dekkingsgraad: de marktwaarde van het aanwezige
vermogen uitgedrukt in de marktwaarde van de pensioenverplichtingen. Het solvabiliteitsrisico is in feite
de combinatie van beleggings- en verzekeringstechnische risico’s.
Algemene leidraad voor het uitvoeren van beheerstaken is risicomijdend operationeel management.
Onderstaand worden enige risico's genoemd waar het Bestuur aandacht aan besteedt:
- beleggingsrisico's;
- verzekeringstechnische risico's;
- niet-financiële risico's.
Beleggingsrisico's
Ter beheersing van het beleggingsrisico is door het Bestuur een Verklaring beleggingsbeginselen
opgesteld. Deze Verklaring geeft richtlijnen aan waarbinnen de uitvoering van het beleggingsbeleid moet
plaatsvinden. Daarnaast wordt jaarlijks een Uitvoeringsplan Beleggingen vastgesteld.
Belangrijke beleggingsrisico’s zijn het prijs- en kredietrisico.
- a. Prijsrisico
Prijsrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en marktrisico. De beleggingsdoelstellingen bepalen
de strategie die PFP volgt ten aanzien van het beleggingsrisico. In de dagelijkse praktijk ziet de
Beleggingscommissie toe op het prijsrisico conform de binnen PFP aanwezige beleidskaders en de
beleggingsrichtlijnen. De overallmarktposities worden periodiek gerapporteerd aan het Bestuur.
- a.1 Renterisico
Renterisico is het risico dat optreedt bij wijzigingen in de beleggingen als gevolg van de wijziging van de
marktrente. PFP is gevoelig voor wijzigingen van de marktrente omdat de duration van de beleggingen en
die van de (pensioen)verplichtingen niet gelijk zijn. Bij de bepaling van het beleggingsbeleid weegt het
Bestuur zorgvuldig de voordelen (meer zekerheid) en de nadelen (kans op minder rendement) van meer
of minder duration matching af ten opzichte van de alternatieve strategieën.
- a.2 Valutarisico
De beleggingen in aandelen, onroerend goed en alternatieve beleggingen in vreemde valuta’s worden
(nagenoeg) volledig afgedekt.
Overigens werd de 100%-afdekkingsnorm voor de Amerikaanse dollar met ingang van 1 januari 2012
gewijzigd naar 50%. Deze wijziging werd eind 2011 geïmplementeerd.
- a.3 Marktrisico
Marktrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen (veroorzaakt door factoren die
samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren)
waardewijzigingen plaatsvinden.
11

Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het beleggingsresultaat, omdat alle
beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij waardewijzigingen onmiddellijk worden
verwerkt in het saldo van baten en lasten. Spreiding binnen de portefeuille (diversificatie) kan het
marktrisico dempen.
De beleggingsportefeuille van het pensioenfonds kent bij ieder van de drie belangrijkste
beleggingscategorieën (aandelen, vastgoed en obligaties) een zeer brede spreiding over de verschillende
belangrijkste regio's, doordat belegd wordt in regionale funds. Deze funds weerspiegelen, met een
gelimiteerde risicomarge, het verloop van de onderliggende regionale beurzen (Europa, Verenigde Staten,
Azië en de Opkomende Markten). Ook de beleggingen in hedgefunds en private equity vinden plaats via
regionaal gespreide fund of funds.
- b. Kredietrisico
Kredietrisico dat wordt gelopen op de verschillende beleggingsmarkten waarin PFP actief is, wordt op
dagbasis beheerd door de deskundigen van de Fiduciaire Vermogensbeheerder. Daarbij gelden strenge
restricties en wordt veelvuldig onderpand geëist. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van verschillende
tegenpartijen met een goede reputatie waardoor dit risico beperkt wordt. Ook hier geldt de kanttekening
dat, ondanks de genomen maatregelen, het tegenpartijrisico tijdens een periode waarin sprake is van een
systeemcrash, ook bij voorheen als solvabel geachte tegenpartijen, zich toch kan voordoen.
Verzekeringstechnische risico's
De pensioenverplichtingen kunnen in de tijd worden weergegeven door middel van een schatting van de
toekomstig uitgaande kasstromen. De verzekeringstechnische risico’s uiten zich in:
- Toeslagresultaten; wanneer het gevoerde toeslagbeleid afwijkt van de aannamen en/of loon- en
prijsstijgingen c.q. de franchiseontwikkeling afwijken van de aannamen.
- Verzekeringstechnische resultaten; indien de relevante aannamen en veronderstellingen niet
overeenstemmen met de werkelijkheid. Hierbij kan onder meer gedacht worden aan het periodiek
aanpassen van de levensverwachtingen van de deelnemers (het langlevenrisico). Met name de
toename van de levensverwachtingen is een belangrijk aspect van dit risico.
Overige relevante verzekeringstechnische risico's zijn het overlijdens- en het
arbeidsongeschiktheidsrisico.
-
Premieresultaten; indien de premie niet gelijk is aan de marktwaarde van de kasstromen die
voortvloeien uit de nieuwe pensioentoezeggingen.
Niet-financiële risico's
Twee belangrijke niet-financiële risico's zijn het operationele risico en het systeemrisico.
Operationele risico's
Operationeel risico is het risico dat optreedt bij de uitvoering van de pensioen- en beleggingsactiviteiten,
als gevolg van niet afdoende of falende interne processen, menselijk gedrag en systemen of als gevolg
van externe gebeurtenissen.
Het pensioenfonds heeft de uitvoering van de pensioen- en financiële administratie opgedragen aan
PBOD, met wie voortdurend afstemming plaatsvindt over deze risico’s.
Vermogensbeheer
PFP heeft het vermogensbeheer opgedragen aan Mn-Services, een grote professionele Nederlandse
vermogensbeheerder.
In 2009 is de organisatie voor wat betreft het Risicobeheer aangepast. Met betrekking tot de
risicobeheersing maakt Mn-Services gebruik van de afdelingen: Operational Risk Management, Risk
Control, Operational Risk Management en Investment Risk Management.
Samenvattend zijn de volgende zes uitgangspunten geformuleerd:
1. invulling geven aan het mandaat tegen aanvaardbare risico’s door hoge professionele standaarden;
2. het beheersen van operationele risico’s op basis van helder verdeelde taken en
verantwoordelijkheden (accountability & functiescheiding);
3. voldoen aan wet- en regelgeving en interne regelgeving (rule & principle);
4. risicobewuste cultuur die vertrouwen en betrouwbaarheid stimuleert;
5. onafhankelijkheid en goede kwaliteit van de risicomanagementfunctie; en
6. coördinatie en samenwerking tussen risicomanagementdisciplines.
12

Mn-Services legt met ingang van de jaarrekening 2011 verantwoording af door middel van ISAE3402
type II. Deze verklaring is tijdig ontvangen.
Administratie
Het pensioenfonds heeft feitelijk alle administratieve uitvoeringswerkzaamheden opgedragen aan PBOD.
Het risico dat PBOD tekortschiet wordt gemitigeerd doordat het Bestuur van het pensioenfonds
vertegenwoordigd is in het Bestuur van de uitvoerder PBOD. Dit stelt het Bestuur in staat de kwaliteit van
de uitvoering aan te laten sturen en zonodig corrigerende maatregelen te laten nemen.
PBOD heeft besloten zich zoveel mogelijk te richten op haar kerntaken te weten de uitvoering van de
arbeidsvoorwaarden in de PBO-sector. Dit houdt in dat veel processen uitbesteed zijn. In 2006 werd
besloten gebruik te maken van een externe juridische adviseur, naast de externe accountant en actuaris.
In 2007 werd de automatiseringsomgeving van PBOD drastisch gewijzigd. Alle voor het pensioenfonds
belangrijke software draait, onder supervisie van de softwareleverancier, bij daartoe gespecialiseerde
application-service-providers. Hierdoor wordt de beschikbaarheid, beveiliging en back-up verzorgd door
professionele partijen. Ook de servers voor het interne netwerk worden inmiddels door een professionele
partij verzorgd. PBOD ziet toe op de kwaliteit van de uitvoering van de overeengekomen taken door
bedoelde externe partijen. PBOD levert hiertoe kwartaalrapportages.
Systeemrisico
Systeemrisico is het risico dat het mondiale financiële systeem en de internationale markten niet langer
naar behoren functioneren, waardoor beleggingen van PFP niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan
niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor alle andere marktpartijen is dit risico voor PFP
niet beheersbaar. Dat dit risico bestaat is sinds 2008 pijnlijk duidelijk geworden.
Voor een nadere toelichting op de risico’s en het beheersingsbeleid wordt verwezen naar Risicobeheer en
derivaten in de jaarrekening.
13

3. Informatie over de verwachte gang van zaken
Beleidsmatige aspecten
Op de belangrijke dossiers is in 2011 weinig voortgang geweest. Het kabinet heeft nadere studies ingelast
ter voorbereiding van de invulling van het pensioenakkoord, de parameters van het Financiële
Toetsingkader(s) en de bestuursmodellen. Voor de PBO-sector is het nog steeds onduidelijk of de
toekomst inhoudt dat er drastisch afgeslankt gaat worden of zelfs opheffing het geval zal zijn. Die
toekomst zal mede bepalend zijn voor de toekomst van het pensioenfonds zelf. Al deze dossiers zullen,
samen met de reguliere onderwerpen, in 2012 veel energie vergen.
Communicatie
In 2011 is zowel de aansluiting aan het Pensioenregister als een nieuwe deelnemersportal, inclusief een
vernieuwde pensioenplanner, gerealiseerd. Voor de werkgevers is in begin 2012 een werkgeversportal
beschikbaar gekomen waarmee alle mutaties integraal aan de pensioenadministratie zullen worden
doorgegeven. Elk jaar worden de deelnemers uitgenodigd voor een individueel op de deelnemer
toegesneden pensioengesprek. Menig deelnemer heeft hiervan gebruik gemaakt. In 2012 zullen één of
twee pensioenbulletins verzonden worden. Ook zullen bij de werkgevers op locatie presentaties over de
nieuwe pensioenregeling 2012 en pensioenactualiteiten gegeven worden.
Fiduciaire Vermogensbeheer
De Fiduciaire Vermogensbeheerder wordt jaarlijks geëvalueerd. Ook zal systematisch aandacht worden
besteed aan de positionering van de beleggingsportefeuille in een omgeving die veel volatieler is
geworden en waar, meer nog dan in het verleden, grote onzekerheden bestaan over de macroeconomische
ontwikkelingen. In 2012 zal aandacht besteed worden aan enige risico-scenario’s. Bepalend
voor de ontwikkeling van de dekkingsgraad zal vooral zijn of de economie te maken krijgt met inflatie of
deflatie.
14

4. Bestuursaangelegenheden
Bestuursbeleid
Het Bestuur van het fonds heeft het afgelopen jaar zeven keer vergaderd. Naast de jaarlijks
terugkerende onderwerpen premie-, indexatie- en beleggingsbeleid kwamen onder andere de toename
van de levensverwachtingen, de toekomst van de PBO-sector én de toekomst van het pensioenfonds zelf
aan de orde.
Aanpassingen in de pensioenregeling met ingang van 1 januari 2012
De ontwikkeling van de dekkingsgraad was voor werkgevers en werknemers aanleiding om in de
pensioencommissie PBO te bezien hoe een grote stijging van de te betalen premie voorkomen kon
worden. Daartoe was het onvermijdelijk dat de regeling aangepast zou worden.
Deze aanpassingen zijn uiteengezet in het communiqué van de werkgevers en de samenwerkende
vakbonden van 3 januari 2012.
1. Indexatie
Volgens de Pensioenregeling 2007 worden de pensioenaanspraken van actieve deelnemers jaarlijks
geïndexeerd met de stijging van de PBO-loonindex, mits de dekkingsgraad 105% of hoger is. De kosten
van deze indexatie worden elk jaar opgenomen in de premie. Een dergelijke regeling komt in de meeste
andere pensioenregelingen in Nederland niet voor. Afhankelijk van de rentestand en de stijging van de
loonindex liggen de kosten tussen de 4 en 10% van de pensioengrondslag. Afgesproken is om de kosten
van de indexatie van actieven voortaan niet meer op te nemen in de premie maar, net zoals de indexatie
voor de inactieven, volledig uit de dekkingsgraad te halen, waardoor de premie aanmerkelijk lager wordt.
Deze aanpassing is een versobering van de regeling. Tevens wordt de indexering van de inactieven met
ingang van 1 januari 2012 gebaseerd op de loonindex van de PBO-sector in plaats van op de CBSprijsindex.
Dit houdt in dat in de toekomst alle pensioenen (actieven en inactieven) volgens dezelfde
maatstaf aangepast worden.
Het Bestuur beslist elk jaar of en met hoeveel de pensioenopbouw geïndexeerd wordt. Die eventuele
indexatie wordt betaald uit de beleggingsresultaten van het pensioenfonds. Hierbij geldt dat de financiële
positie van het pensioenfonds voldoende moet zijn om de indexatie te kunnen verlenen. De indexering
blijft derhalve voorwaardelijk.
2. Lagere franchise
Door de franchise te verlagen komt de pensioengrondslag hoger uit. Iedere werknemer bouwt daardoor
jaarlijks meer pensioen op. Dit is een verbetering van de regeling, vooral voor de lagere salarisniveaus.
De hogere grondslag betekent in euro’s wel meer premie.
De franchises zijn met ingang van 1 januari 2012 vastgesteld als volgt:
Franchise
In dienst op of na 1 januari 2006
In dienst vóór 1 januari 2006 en geboortejaar:
- 1957 en eerder
- 1958 t/m 1967
- 1968 en later
EUR 10.850
EUR 13.144
EUR 11.998
EUR 10.850
3. Hoger opbouwpercentage
Het jaarlijkse opbouwpercentage wordt verhoogd van 1,9% naar 2,0%. Een hoger opbouwpercentage
betekent voor iedere werknemer een hogere jaarlijkse pensioenopbouw. Dit is ook een verbetering van
de regeling.
4. Andere premieverdeling werkgever/werknemer
De verdeling van de premiekosten wijzigt van 33% werknemer en 67% werkgever naar 30% werknemer
en 70% werkgever. Door de aanpassing van de indexatiebepaling kan de totale pensioenpremie voor
2012 beperkt blijven tot 25% van de pensioengrondslag, in plaats van 32%. Hierdoor blijft de
premiestijging voor de werknemers met ingang van 1 januari 2012 beperkt van 7,0% tot 7,5%. Zonder
aanpassing was de werknemerspremie gestegen naar 10,7%. Voor de werkgevers stijgt de
pensioenpremie van 14% tot 17,5%. Zonder aanpassing was de werkgeverspremie gestegen naar
21,3%.
15

5. Premiekorting
Een belangrijk gevolg van de nieuwe regeling is dat er een eind gekomen is aan de premiekorting.
6. Gevolgen voor de pensioengerechtigden
De toekomstige indexatie is met ingang van 1 januari 2012 welvaartsvast geworden.
Voor de pensioengerechtigden en de slapers is van belang dat enerzijds het pensioenfonds geen korting
meer verleent op de premies die de werkgevers en werknemers moeten betalen maar anderzijds dat nu
ook de mogelijke indexaties van de opgebouwde pensioenaanspraken van de actieve deelnemers
gefinancierd worden uit de beleggingsopbrengsten. Besloten is daarom om de indexatie met ingang van 1
januari 2012 te baseren op de loonindex van de PBO-sector, in plaats van op de CBS-prijsindex. Daarmee
is het pensioen in principe welvaartsvast geworden.
Het Bestuur beslist elk jaar of en met hoeveel de opgebouwde pensioenaanspraken geïndexeerd worden.
Die eventuele indexatie wordt betaald uit de beleggingsresultaten van het pensioenfonds. Hierbij geldt
dat de financiële positie van het pensioenfonds voldoende moet zijn om de indexering te kunnen
verlenen. De indexering blijft derhalve voorwaardelijk.
Het pensioenreglement dat van kracht werd per 1 januari 2007 voorziet volgens artikel 18 lid 3 in
toekomstige wijzigingen in de toeslagmethodiek. Gewezen deelnemers met een pensioenaanspraak en
pensioengerechtigden die een pensioenuitkering ontvangen die voortvloeit uit een eerder
pensioenreglement dan 2007 hebben het recht bezwaar te maken tegen deze wijziging. Dit bezwaar dient
binnen zes weken na de datum waarop de betreffende mededeling is verstuurd per brief kenbaar
gemaakt te zijn aan het pensioenfonds. Is binnen deze termijn geen bezwaar kenbaar gemaakt dan
wordt de wijziging doorgevoerd.
Bij deze wijziging is rekening gehouden met de opvattingen van zowel de bestuursleden als de leden in
de Raad van Toezicht namens de pensioengerechtigden. Het Bestuur van de Vereniging van
Gepensioneerden kan er zich na ampele overwegingen mee verenigen dat met ingang van 1 januari 2012
de indexatie wordt gebaseerd op de loonindex zoals afgesproken in het CAO-overleg in de PBO-sector.
Het Bestuur van de Vereniging is van mening dat, op een langere termijn, de loonindex een hogere
indexatie van de pensioenen zal realiseren dan op basis van de prijsindex.
Inmiddels is gebleken dat er slechts drie negatieve reacties zijn ontvangen over de wijziging van het
toeslagbeleid voor de pensioengerechtigden. Het Bestuur heeft vervolgens de boven omschreven
veranderingen geformaliseerd. De pensioenregeling en de ABTN zijn aangepast.
Het Bestuur besloot onder meer tot het volgende:
- de doorsneepremie 2012 bedraagt 25% (2011: 32%)
- de premieheffing in 2012 wordt verhoogd van 21% naar 25%. Er is geen sprake meer van
premiekorting;
- de toeslag per 1 januari 2012 voor (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden bedraagt
1,0%. Omdat de PBO-loonstijging 1,7% is betekent dit een korting van 0,7%;
- er wordt geen jaarverslag meer gedrukt. Het jaarverslag 2011 wordt uitsluitend digitaal
beschikbaar gesteld.
Raad van Toezicht
De Raad heeft kennis genomen van alle besluiten en heeft inzage in alle vergaderstukken van het
Bestuur. Op basis van de bepalingen in de Pensioenwet geeft de Raad adviezen en instemmingen over
alle zaken die een Deelnemersraad en/of een Verantwoordingsorgaan aangaan. Het Bestuur houdt
rekening met deze adviezen en instemmingen.
De Raad van Toezicht kwam in het boekjaar drie keer bijeen, waarbij het Bestuur steeds (al dan niet
gedeeltelijk) aanwezig was.
Belangrijkste onderwerpen van overleg en advisering waren uiteraard de veranderingen volgende uit het
CAO-overleg en de daaruit voortvloeiende bestuursbesluiten. Het Bestuur hield bij de definitieve
besluitvorming rekening met het overleg en de advisering van de Raad.
16

Klachten en Geschillen
Het Bestuur heeft een Klachten- en Geschillenreglement vastgesteld. Indien een geschil ontstaat tussen
het pensioenfonds en een belanghebbende bij het pensioenfonds, dient de belanghebbende zich te
wenden tot de administrateur (PBOD) van het pensioenfonds. Indien de administrateur en de
belanghebbende niet tot een oplossing van de klacht/het geschil komen, kan de belanghebbende zich
wenden tot het Bestuur. Vervolgens bestaat de mogelijkheid dat de belanghebbende zich wendt tot de
Ombudsman Pensioenen.
In het verslagjaar zijn geen klachten of geschillen aan de administrateur voorgelegd.
17

5. Beleggingen
Fiduciair vermogensbeheer
Het vermogensbeheer is opgedragen aan Mn-Services te Rijswijk, die is aangesteld als Fiduciaire
Vermogensbeheerder door middel van een overeenkomst met een SLA. Mn-Services is verantwoordelijk
voor het adviseren over het op elkaar afstemmen van activa en passiva, de beleggingsstrategie, het
samenstellen van de beleggingsportefeuille, de selectie van operationele vermogensbeheerders, het
monitoren van die operationele vermogensbeheerders en het rapporteren over al die taken en
werkzaamheden aan het Bestuur van PFP. Mn-Services legt in het algemeen verantwoording af aan het
Bestuur, primair via de Beleggingscommissie.
Uitgangspunten
Het Bestuur heeft als belangrijke verantwoordelijkheid te zorgen voor een goed en betaalbaar pensioen
en te streven naar toeslagverlening, uitgaande van de door de CAO-partijen afgesproken
pensioenregeling. Om dit te realiseren is onder andere een gedegen beleggingsbeleid belangrijk.
Ieder jaar wordt het beleggingsbeleid opnieuw vastgesteld binnen het strategisch kader. Het strategisch
kader volgt uit de ALM-studie. Het beleggingsbeleid wordt beïnvloed door (de opvattingen over) de
internationale economische ontwikkelingen, door de samenstelling en de ontwikkeling van het
verzekerdenbestand en ook door wetten en regelgeving. Vooral het FTK heeft een belangrijke invloed op
het beleggingsbeleid. Op basis van de ALM-studies is de laatste paar jaar bijvoorbeeld besloten om het
risico van de mismatch in de duration van de vastrentende waarden-portefeuille en de technische
voorziening gefaseerd te verminderen.
Beleggingsbeleid
Het beleggingsbeleid kent een strategisch niveau en een jaarplan op grond van het strategische beleid.
Bij het vaststellen van het strategische beleid worden op grond van de beschikbare analyses keuzes
gemaakt over de verdeling over de beleggingscategorieën op de lange termijn. Hierbij streeft het Bestuur
naar een zo hoog mogelijk rendement onder verantwoorde risico´s en gegeven de structuur van de
verplichtingen. Eventuele aanpassingen in het strategische beleid worden zorgvuldig verwerkt in de
jaarplannen, waarbij de marktontwikkelingen in ogenschouw worden genomen.
Spreiding beleggingen
Positieve en negatieve waardeschommelingen zijn onlosmakelijk verbonden met de beleggingsactiviteiten
van een pensioenfonds. Bij het beheer van het vermogen is het volledig voorkomen of afwenden van
risico’s niet mogelijk en zelfs niet gewenst. Zonder reëel risico is er immers geen reëel rendement. Wel
streeft PFP naar continu inzicht in de beleggingsrisico’s en worden maatregelen genomen om deze risico’s
te beheersen. Het belangrijkste instrument voor het Bestuur is de weloverwogen spreiding van de
beschikbare middelen over een groot aantal uiteenlopende beleggingscategorieën, die onderling zo min
mogelijk samenhang hebben in de uitkomst van de rendementen. Op deze wijze kunnen mindere
resultaten van de ene beleggingscategorie worden gecompenseerd door betere resultaten van andere
categorieën. Zodoende wordt het risico van de totale beleggingsportefeuille gereduceerd en wordt de
kans op een consistent en goed rendement vergroot.
Derivaten: defensief
Een belangrijk instrument bij de uitvoering van het vermogensbeheer is het gebruik van afgeleide
producten, derivaten genoemd. Derivaten zijn risicovol indien deze worden gebruikt voor speculatieve
doeleinden. PFP zet derivaten vooral defensief in, waarbij de beleggingsrisico’s op totaalniveau afnemen.
Met derivaten kunnen ongewenste en/of tijdelijke risico’s worden afgedekt, zoals het vreemdevalutarisico.
Voorts kunnen sommige beleggingsvormen door de inzet van derivaten met lagere kosten
worden gerealiseerd. Ook kunnen derivaten worden ingezet om snel en flexibel aanpassingen in de
portefeuille aan te brengen teneinde het risico/rendementprofiel van de beleggingsportefeuille op het
gewenste niveau te brengen.
2011: Financiële markten gedreven door eurocrisis
Het jaar 2011 begon in een positieve sfeer en de economische groeivoorspellingen waren relatief gunstig.
Als gevolg van de Arabische lente alsmede de tsunami en de daaruit voortvloeiende nucleaire ramp in het
Japanse Fukushima liep echter in het voorjaar de olieprijs op. In een situatie waarin de werkloosheid
hoog is en de lonen amper stijgen, staan hogere energie- en brandstofkosten gelijk aan een
belastingverhoging.
18

Bovendien liet de ECB zich door de - door de hogere olieprijs - oplopende inflatie verleiden tot het
verhogen van de rente, daar waar de economie juist aanhoudende stimulering behoefde. Hierdoor vielen
de economische groei(verwachtingen) terug. Minder florissante groeivooruitzichten verhoogden al snel de
zorg over de schuldsituatie van veel EMU-landen.
Aanhoudende zorgen over solvabiliteit Griekenland
Niemand kon in 2011 om de problemen van Griekenland heen. De lethargie van de politiek om tot
oplossingen te komen zorgde voor steeds heftigere reacties van de financiële markten.
Achtereenvolgende Europese toppen creëerden een reputatie van ‘te weinig, te laat’ ingrijpen. In de
zomer bereikte men een compromis waarbij naast extra hulp van de overheden, de particuliere sector
moest meebetalen aan de oplossing voor Griekenland. Beleggers op de financiële markten bestempelden
dat al snel als een halfbakken compromis en dreven de rentes ook in de andere mediterrane landen in
het najaar steeds verder omhoog. Italië, Spanje en zelfs Frankrijk alsmede de Franse banken kwamen
onder vuur te liggen. Het verschil tussen Franse en Duitse staatsrentes liep op tot 2%, niveaus die sinds
begin jaren negentig niet meer gezien waren. De financiële markten verdreven niet alleen de Italiaanse
president van het regeringspluche, ze dwongen ook politici verder te gaan met stevige maatregelen dan
ooit tevoren. Deze maatregelen werden echter in de financiële markten niet met groot enthousiasme
ontvangen. Veelal ontbraken de cruciale details. Kortom, de zorgen over de solvabiliteit van Griekenland
en de terugvallende economische groei leidden ertoe dat de fiscale situatie van alle eurolanden onder de
loep werd genomen.
Zoektocht naar veiligheid
De performance van (bijna) alle beleggingscategorieën werd in 2011 gedomineerd door de macroeconomische
risico’s die voortkomen uit de eurocrisis. Ten eerste presteerden veilige
beleggingscategorieën beter dan risicovolle: zo rendeerde Duits staatspapier sterk, terwijl Europese
aandelen fors daalden. Ten tweede behaalden Amerikaanse beleggingsmarkten een beter rendement dan
Europese. Een opvallende ontwikkeling was ook het verschil tussen de rendementen van staatsobligaties
van opkomende landen enerzijds en aandelen van dezelfde landen anderzijds. Blijkbaar geldt de
veelbesproken ‘ontkoppeling’ van opkomende landen wel voor staatspapier, maar niet voor aandelen.
Tevens was het relatief sterke rendement van grondstoffen opmerkelijk, omdat grondstoffen over het
algemeen tot de risicovolle beleggingen worden gerekend. Een andere ontwikkeling hield verband met de
zoektocht naar ‘veilige havens’. Deze leidde tot de unieke situatie dat er op meerdere continenten
negatieve nominale rentes werden betaald: van Singapore tot Zwitserland en zelfs in Nederland. Begin
december kon de Nederlandse staat tegen -6 basispunten geld lenen. Dat betekende dat beleggers zo
bang waren hun hoofdsom te verliezen, dat ze geld toe gaven om er maar zeker van te zijn dat ze het
later terugkregen.
Beleggingsresultaten
Om het gerealiseerde rendement per beleggingscategorie op waarde te schatten, wordt dit afgezet tegen
een maatstaf. Dit betreft de maatstaf van het resultaat op de normportefeuille voor 2011. Aan de hand
van de ontwikkeling ten opzichte van deze normportefeuille kan worden getoetst of door actief beheer
waarde is toegevoegd.
Het Bestuur heeft er voor gekozen risico op rentedalingen voor een belangrijk deel af te dekken. Hierdoor
stabiliseert de ontwikkeling van de dekkingsgraad en is de vereiste reservebuffer lager. Het deel van het
risico dat hiermee verminderd wordt, kan ergens anders worden ingezet: daar waar PFP verwacht extra
rendement te kunnen halen. Vermogenssamenstelling en rendement ultimo boekjaar:
Verdeling Behaald Rendement Verdeling
Portefeuille 2011 rendement maatstaf 2010
Matching portefeuille 62,0% 14,3% 13,9% 59,1%
Langlopende obligaties Europa 38,3% 17,8% 17,8% 31,8%
Inflatie-obligaties 3,8% 4,8% 4,8% 10,0%
Bedrijfsobligaties 13,8% 2,7% 1,7% 14,1%
Matching overlay 1,9% 15,5% 15,5% 1,3%
Liquiditeiten 4,2% 1,5% 0,8% 1,9%
Return portefeuille 38,0% -1,1% -2,1% 40,9%
Hoogrentende obligaties 14,1% -2,5% -4,7% 13,0%
Aandelen 13,2% -3,8% -4,6% 17,2%
Vastgoed 5,1% 11,5% 10,5% 4,9%
Alternatieve beleggingen 5,6% -0,6% -0,3% 5,8%
Totaal portefeuille 100,0% 8,1% 7,7% 100,0%
19

Toelichting op de performance
In bovenstaande tabel is naast het feitelijke rendement, het resultaat opgenomen van de benchmark die
het pensioenfonds hanteert om de beleggingsresultaten mee te vergelijken. Het feitelijke resultaat van
het pensioenfonds bedroeg 8,1% (inclusief beheerkosten) in 2011. Dit rendement lag enigszins hoger dan
de benchmark van 7,7%.
Matching portefeuille – Investment Grade Vastrentende waarden
Marktontwikkelingen
Staatsobligaties
Nog nooit was de renteontwikkeling binnen Europese staatsleningen zo divers als in 2011. De Duitse 10jaars
rente daalde met 1% naar 1,90%, de Franse rente daalde marginaal, terwijl de Griekse rente steeg
van 11% naar 32%! Gedurende het jaar breidde de crisis zich verder uit. Er werd niet alleen aan de
Griekse kredietwaardigheid getwijfeld, maar langzaam sloop de crisis via Italië en Spanje naar het
noorden waar zelfs de AAA-rating van Frankrijk niet meer zeker was. De verwevenheid van het
bankwezen met overheden alsmede de politieke impasse binnen de EU zorgt ervoor dat er geen snel
einde aan de crisis lijkt te komen. Eerder genomen maatregelen zoals het ophogen van het EFSF worden
door de markten niet serieus genomen. De hoop is nu gevestigd op een strakkere begrotingsdiscipline,
maar er is nog een lange weg te gaan naar een fiscale unie waarin landen elkaar kunnen aanspreken op
overschrijdingen. Om de druk op Europese banken te verlichten heeft de ECB een record
liquiditeitsinjectie aan de banken verstrekt van bijna EUR 500 miljard. Hiermee wordt getracht het
herfinancieringsrisico bij banken volgend jaar in de kiem te smoren.
De vooruitzichten voor volgend jaar zijn zeer onzeker. Alles valt of staat met de politieke wil om de euro
te redden. Vooralsnog is dit proces met onduidelijkheid omgeven. Gezien het ‘deleveraging’ karakter van
de huidige bankencrisis zullen renteniveaus laag blijven. Ook zal de ECB haar rentetarieven waarschijnlijk
eerder verder verlagen, wat neerwaartse druk op de kapitaalmarkttarieven geeft.
Investment Grade Credits
De belangrijkste ingrediënten voor 2011 waren de ontwikkelingen in de Europese periferie en de daaruit
resulterende problemen voor het Europese bankwezen. Spreads op leningen van ondernemingen uit de
periferie stegen tot niveaus die eigenlijk bij High Yield horen, en de prijsvorming van achtergesteld papier
van banken deed meer denken aan de aandelen- dan aan de vastrentende markt. Een defensieve
positionering was in 2011 van essentieel belang. De portefeuille liet relatief goede beleggingsresultaten
zien dankzij een zeer defensieve positionering, die al dateert van begin 2010.
De totale matchingsportefeuille liet een positief resultaat zien van 14,3%. Met name langlopende
obligaties lieten, als gevolg van de verder gedaalde rente, hoge rendementen zien (17,8%).
Activiteiten
Een groot deel van het vermogen van het fonds was in 2011 belegd in vastrentende waarden. Ook binnen
deze portefeuille vastrentende waarden streeft het fonds naar vermindering van het risico door middel
van spreiding van de beleggingen. Deze spreiding vindt plaats door te beleggen in Europese staats- en
bedrijfsobligaties, renteswaps en liquide middelen.
Behalve over verschillende segmenten en regio’s spreidt het fonds de beleggingen in vastrentende
waarden ook over verschillende debiteurenkwaliteiten. Hoe hoger de debiteurenkwaliteit van de lener is,
hoe lager het risico en hoe lager het te verwachten rendement. Andersom geldt dat voor lagere
debiteurenkwaliteiten steeds hogere rentevergoedingen worden ontvangen. Vanwege de risico’s bij
twijfelachtige debiteurenkwaliteiten, houdt het fonds scherp toezicht op de kredietwaardigheid van
partijen waaraan leningen worden verstrekt.
Gedurende 2011 is een grote focus geweest binnen de matchingportefeuille op de kwaliteit van de
debiteuren. Hierdoor is onder andere besloten om Franse en Oostenrijkse staatsobligaties te verkopen.
Dit besluit is ingegeven door de negatieve vooruitzichten voor Frankrijk en Oostenrijk.
20

4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Returnportefeuille
Aandelen
Marktontwikkelingen
De aandelenmarkten hebben het jaar 2011 negatief afgesloten nadat het sentiment in de tweede helft
van het jaar verslechterde. Aan de ene kant was er de grote onzekerheid over de impact en het mogelijk
overslaan van onder andere de Europese schuldencrisis en mogelijke afkoeling van de Chinese economie,
aan de andere kant werden er recordwinsten behaald door vele ondernemingen en bleef de rente op een
zeer laag niveau. Dit tezamen leidde ertoe dat de meer defensieve sectoren de hoogste rendementen
lieten noteren.
Amerikaanse aandelen lieten een licht positief rendement zien, echter aandelen Europa, Verre Oosten en
opkomende landen lieten negatieve rendementen zien.
Activiteiten
Aandelen vormen eveneens een grote categorie in de beleggingmix van het fonds. Aandelen geven op
termijn een hoger verwacht rendement dan vastrentende waarden. De afgelopen jaren hebben de
aandelenbeleggingen van het fonds dan ook een belangrijke rol gespeeld in het op niveau en betaalbaar
houden van de pensioenen bij het fonds. Het hoger verwachte rendement van aandelen gaat gepaard
met een hoger risicoprofiel van deze beleggingscategorie. Dat hogere risico uit zich in een sterk
schommelend resultaat van jaar tot jaar. In het jaar 2011 lieten de aandelenbeleggingen een negatief
resultaat zien. Binnen de aandelenportefeuille spreidt het fonds de beleggingen over verschillende regio’s
en segmenten. Het fonds belegt in aandelen van beursgenoteerde ondernemingen in Europa, de
Verenigde Staten, het Verre Oosten en in opkomende markten.
130
125
120
115
110
105
100
95
THE WORLD INDEX NET DIVIDEND REINVESTED in Euro
21
Japan 10 jaars
VS 10 jaars
Duitse 10 jaars

Hoogrentende vastrentende waarden
Obligaties opkomende landen
Net zoals alle andere beleggingscategorieën hebben obligaties van opkomende landen in 2011 veel
volatiliteit gekend, waarbij de eurocrisis natuurlijk een centrale rol speelde. De angst voor een
tegenvallende ontwikkeling van de wereldeconomie heeft spreads ten opzichte van Amerikaans
staatspapier dit jaar omhoog geduwd voor zowel harde (USD) als voor lokale valuta. Ondanks dit alles
hebben obligaties van opkomende landen in 2011 goede beleggingsresultaten laten zien, weliswaar
enigszins geholpen door de dalende rente op Amerikaans staatspapier. Het zijn ditmaal de ontwikkelde
landen die te maken hadden met verlagingen van hun kredietstatus, terwijl de opkomende landen juist
werden opgewaardeerd. Beleggers zijn deze beleggingscategorie dan ook blijven kopen gedurende het
jaar. Het totaalrendement op obligaties opkomende landen kwam in 2011 uit op 5,7%.
US High Yield, Europa High Yield en Bank Loans
De volatiliteit van de aandelenmarkt was exemplarisch voor de ontwikkeling op de markt voor
hoogrentende obligaties en kende per kwartaal grote uitslagen zowel naar boven als naar beneden toe,
zoals in het vierde kwartaal dat na een sterke neergang in het derde kwartaal een flinke opleving kende.
Dit was o.a. ingegeven door de gepercipieerde progressie met betrekking tot de Griekse schuldencrisis.
Beter dan verwachte Amerikaanse macro-economische data, een positieve up/downgrade ratio en beter
dan verwachte derdekwartaalcijfers van het bedrijfsleven zorgden voor risicobereidheid en een flinke
instroom van nieuw geld. Dit in combinatie met een beperkt aanbod van nieuwe uitgiftes had een
koersopdrijvend effect.
Uit de rendementsverschillen tussen de verschillende ratingcategorieën blijkt dat beleggers in 2011 een
voorkeur hadden voor defensieve obligaties. Het BB en B segment stegen respectievelijk +6,1% en
+4,7%. Het CCC segment tekende een verlies op van -1,4%.
Activiteiten
Een groot deel van het vermogen van het fonds was in 2011 belegd in hoogrentende vastrentende
waarden. Deze beleggingen geven op termijn een hoger verwacht rendement dan op vastrentende
waarden zoals opgenomen in de Matching portefeuille (o.a Duitse en Nederlandse Staatsobligaties) en
spelen dan ook een belangrijke rol om de pensioenen op niveau en betaalbaar te houden. Het hoger
verwachte rendement gaat gepaard met een hoger risicoprofiel. Het fonds streeft naar vermindering van
het risico door middel van spreiding van de beleggingen. Deze spreiding vindt plaats door te beleggen in
US en Europees High Yield en Bank Loans.
Behalve over verschillende segmenten en regio’s spreidt het fonds de beleggingen in vastrentende
waarden ook over verschillende debiteurenkwaliteiten. Hoe hoger de debiteurenkwaliteit van de lener is,
hoe lager het risico en hoe lager het te verwachten rendement. Andersom geldt dat voor lagere
debiteurenkwaliteiten steeds hogere rentevergoedingen worden ontvangen. Vanwege de risico’s bij
twijfelachtige debiteurenkwaliteiten, houdt het fonds scherp toezicht op de kredietwaardigheid van
partijen waaraan leningen worden verstrekt.
Vastgoed
Marktontwikkelingen
Op de vastgoedmarkten werd gereageerd op de huidige economische onzekerheid. Men is vooral
geïnteresseerd in eersteklas vastgoed op toplocaties, dat als veilige haven beschouwd wordt in onzekere
tijden.
Activiteiten
In deze beleggingsvorm streeft het pensioenfonds naar spreiding over directe beleggingen in Nederland,
Noord-Amerika en Azië. Het totaalrendement op de vastgoed beleggingen kwam in 2011 uit op 11,5%.
22

Alternatieve beleggingen
Binnen de portefeuille wordt belegd in private equity, hedgefunds en grondstoffen (commodities). Deze
portefeuille alternatieve beleggingen maakt een belangrijk onderdeel uit van het spreidingsbeleid, omdat
de rendementen van de alternatieve beleggingen zich vaak min of meer onafhankelijk bewegen van het
resultaat op traditionele investeringen als aandelen en obligaties. De resultaten waren in 2011 positief.
De voortzettende ontspanning in financiële markten en stijging van de aandelenmarkten zorgden voor
positieve rendementen bij de meeste hedge funds strategieën. De investeringen in grondstoffen bestaan
voor een belangrijk deel uit energiedragers, naast een kleiner deel metalen, edelmetalen, hout en
landbouwproducten. Voor wat betreft de beleggingen in Private Equity heeft het Private Equity fonds,
waarin het pensioenfonds participeert, al zijn aangegane verplichtingen vastgelegd met onderliggende
Private Equity fondsen in 2009. Daarom zijn in 2011 geen nieuwe verplichtingen meer aangegaan. Het
Private Equity fonds zal de komende jaren de aangegane verplichtingen met de acht onderliggende
beheerders verder uitbreiden.
Uit de volgende grafiek blijkt de ontwikkeling van de olieprijs.
130
120
110
100
90
80
70
60
50
Prijs per vat ruwe Brent olie in USD
Valuta-afdekking
Het beleid is erop gericht om met de beleggingen alleen risico te lopen als daar ook een verwacht
rendement tegenover staat. Risico’s op schommelingen in valutakoersen horen daar niet bij. Het fonds
dekt dan ook het risico af op schommelingen van de Amerikaanse dollar, de Japanse yen en het Britse
pond. Ook de gevoeligheid voor renteschommelingen, die van grote invloed zijn op de waarde van de
pensioenverplichtingen en daarmee de dekkingsgraad, is voor een belangrijk deel afgedekt. Het afdekken
van de Amerikaanse dollar heeft in 2011 een beperkt verlies opgeleverd door de verzwakking van de euro
ten opzichte van de Amerikaanse dollar.
Overigens werd de 100%-afdekkingsnorm voor de Amerikaanse dollar met ingang van 1 januari 2012
gewijzigd naar 50%. Deze wijziging werd eind 2011 geïmplementeerd.
Risicobeheersing
In de risicoparagraaf, welke is opgenomen in het jaarverslag, wordt uitgebreid ingegaan op de risico's die
door het pensioenfonds worden gelopen.
23

Ontwikkeling van het belegde vermogen
De ontwikkeling van het belegde vermogen in de afgelopen vijf jaren is in de volgende grafiek weergegeven.
Ontwikkeling van de beleggingen
Asset mix
Totaal belegd vermogen (* € 1.000)
600.000
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
Bedragen (x € 1.000) Balans per Waarde- Balans per
Rubriek 01-jan Aankopen Verkopen mutaties 31-dec
Vastgoed 20.742 694 - 1.137 1.243 21.542
Aandelen 62.894 2.820 - 16.595 - 3.461 45.658
Vastrentende waarden 328.732 104.548 - 93.195 22.908 362.993
Derivaten 5.887 3.103 0 590 9.580
Overige beleggingen 24.437 4.902 0 2.618 31.957
Subtotaal 442.692 116.067 - 110.927 23.898 471.730
Derivaten - 2.227 1.607 0 0 - 620
Liquiditeiten 2.421 103 0 0 2.524
Totaal 442.886 117.777 - 110.927 23.898 473.634
Bedragen (x € 1.000)
Jaar 2011
Jaar 2010
Rubriek Waarde In % Waarde In %
Vastgoed 21.542 4,5 20.742 4,7
Aandelen 45.658 9,6 62.894 14,2
Vastrentende waarden 362.993 76,8 328.732 74,3
Derivaten 9.580 2,0 5.887 1,3
Overige beleggingen 31.957 6,7 24.437 5,5
Subtotaal 471.730 99,6 442.692 100,0
Derivaten - 620 -0,1 - 2.227 -0,5
Liquiditeiten 2.524 0,5 2.421 0,5
Totaal 473.634 100,0 442.886 100,0
Performance overzicht afgelopen vijf jaren
2011 2010 2009 2008 2007
Performance incl.
valuta-afdekking 2011 2010 2009 2008 2007
Onroerend goed 11,5% 3,9% -5,0% -14,1% -10,3%
Aandelen -3,8% 21,8% 35,0% -40,1% 1,6%
Vastrentende waarden 14,3% 4,8% 8,9% 5,1% 1,9%
Overig 1,5% 11,1% 8,3% 21,2% 3,5%
Performance 8,1% 7,6% 16,6% -17,0% 2,1%
24
Overig
Vastgoed
Aandelen incl. derivaten
Vastrentend
Totaal
Ove
Vast

Beleggingskosten (bedragen x € 1.000)
De Kosten PBOD zijn 0,15% van het gemiddelde belegde vermogen. In het boekjaar werd € 669 ten laste
van PFP geboekt (2010: € 659).
De vermogensbeheerkosten via Mn-Services 2011 zijn hieronder inzichtelijk gemaakt conform de
aanbevelingen van de Pensioenfederatie. Er is rekening gehouden met de zogenoemde "verborgen"
kosten zoals transactiekosten en beheerkosten illiquide indirecte producten. Er is verder bij de berekening
van een aantal kostenposten gebruik gemaakt van aannames en veronderstellingen inzake percentages
en berekeningsmethodieken van Mn-Services.
Kosten vermogensbeheer 2011 In % 2010 In %
Beheerkosten van de beleggingen 1.923 0,43 1.897 0,46
Kosten bewaarloon 50 0,01 51 0,01
Overige kosten 140 0,03 103 0,02
Kosten van vermogensbeheer 2.113 0,47 2.051 0,49
Transactiekosten 786 0,18 726 0,17
Totaal kosten 2.899 0,65 2.777 0,66
De kosten van vermogensbeheer Mn-Services en de transactiekosten worden weergegeven in % van het
gemiddeld belegd vermogen.
Aansluiting kosten vermogensbeheer 2011 met balans en staat van baten en lasten
Beheerkosten ingehouden via Mn-Services Huisfondsen 1.536
Gefactureerd en afgerekend in 2011 - 331
Beheerkosten ingehouden in Mn-Huisfondsen (Q4-2010) - 236
Totaal kosten verantwoord onder de beleggingsresultaten 969
Beheerkosten in NAV (extern beheerd) 954
Beheerkosten van de beleggingen 1.923
Kosten bewaarloon 50
Overige kosten 140
Transactiekosten 786
Totaal kosten 2.899
Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de Toelichting op de staat van baten en lasten.
25

6. Pensioenen
Wijzigingen in de regelingen
De regelingen zijn vastgesteld per 1 januari 2007. In 2011 is besloten tot de volgende aanpassingen in
het Reglement voor het basispensioen:
- de premievrije pensioenaanspraken uit een vorig (PBO) dienstverband worden samengevoegd met
de pensioenaanspraken uit het huidige dienstverband.
- door de gewijzigde fiscale wetgeving wordt er niet meer getoetst of de economische activiteit van
de werknemer, bij vervroeging van pensioen, in dezelfde mate wordt verminderd. De verplichte
beëindiging van het dienstverband bij het gebruik maken van vervroeging is hierdoor komen te
vervallen.
Technische voorziening Pensioenverplichtingen
Vanaf 2007 is overgegaan op het FTK waardoor de waardering plaatsvindt rekening houdend met de
sterftetrend en op basis van de rentetermijnstructuur die door DNB wordt gepubliceerd.
De rentetermijnstructuur kan worden herleid naar één percentage, de zogenaamde interne rekenrente.
De interne rekenrente kwam per 31 december 2011 uit op 2,7% (2010: 3,4%). Het verschil in deze
rentepercentages verklaart de grootste mutatie in de VPV. De VPV nam met Euro 47,5 miljoen toe door
de toepassing van de rentetermijnstructuur.
VPV (x € 1.000) 2011 2010 2009 2008 2007
Actieven 171.801 153.753 129.426 135.853 108.879
Slapers 56.235 42.033 34.867 34.878 27.250
Ouderdomspensioen 119.975 105.170 91.710 90.080 74.531
Partnerpensioen 43.253 41.482 39.527 41.080 35.293
Wezenpensioen 123 104 132 125 112
AO pensioen 3.853 3.869 4.191 5.124 4.955
Voorz.Pensioenverplichtingen 395.240 346.411 299.853 307.140 251.020
Voorz.Overlijdensuitkeringen 2.052 2.196 2.625 2.656 2.158
Voorz.Overlevingsgrondslagen 0 0 14.216 0 0
Totaal 397.292 348.607 316.694 309.796 253.178
Interne rekenrente 2,7% 3,4% 3,8% 3,6% 4,9%
Ontwikkeling aantallen
Een afname van de werkgelegenheid bij de productschappen veroorzaakt niet direct een afname van het
aantal actieven (deelnemers met pensioenopbouw). Voor zover er gebruik wordt gemaakt van de
vroegpensioenregeling, de wachtgeldregeling of een afvloeiingsregeling, wordt nog jaren na de
beëindiging van de werkzaamheden (gedeeltelijk) pensioen opgebouwd. Pas na beëindiging van de
pensioenopbouw wordt de afname bij de werkgevers ook zichtbaar in een afname bij PFP.
Aantallen 2011 2010 2009 2008 2007
Actieven 831 909 936 931 975
Slapers 992 1.038 998 983 937
Ouderdomspensioen 512 500 507 506 532
Partnerpensioen 442 468 501 544 588
Wezenpensioen 10 10 10 8 8
AO pensioen 55 61 68 72 80
Subtotaal 2.842 2.986 3.020 3.044 3.120
Bijzonder partnerpensioen 269 264 259 255 282
Totaal 3.111 3.250 3.279 3.299 3.402
Bij echtscheidingen of ontbinding van een geregistreerd partnerschap/samenwoning wordt het meeverzekerde
partnerpensioen als een zelfstandige (bijzondere) partnerpensioenaanspraak toegekend aan de ex-partner. De
actuaris en DNB blijven de bijzondere partnerpensioenen echter als een meeverzekerd pensioen beschouwen.
In alle andere overzichten blijft het aantal van deze bijzondere partnerpensioenen buiten beschouwing.
26

In onderstaande grafiek wordt de ontwikkeling van de aantallen weergegeven.
1.200
1.000
800
600
400
200
0
2011 2010 2009 2008 2007
Mutatie overzichten
De volgende tabellen tonen de mutatieredenen.
Actieven
Slapers
Ingegaan OP
Ingegaan PP
Pensioen- Totaal
Totale populatie Actieven Slapers gerechtigden 2011
Stand per 1 januari 909 1.038 1.039 2.986
- nieuwe toetreding 42 0 0
- ingang pensioen - 32 - 18 61
- ontslag met premie-aanspraak - 87 87 0
- waardeoverdracht 0 - 19 0
- overlijden - 1 - 5 - 76
- afkoop 0 - 66 0
- andere oorzaken 0 - 25 - 5
Totaal 831 992 1.019 2.842
Het aantal ontslaggevallen met een premievrije aanspraak overtreft het aantal nieuwe toetredingen waardoor
het aantal actieven per saldo afneemt. Dit ligt ook in de lijn van de verwachtingen door de afbouw van het
personeelsbestand bij de productschappen. Van deze ex-werknemers maakt maar een gering aantal gebruik
van de mogelijkheid tot waardeoverdracht. Dit wordt veroorzaakt doordat bij veel pensioenfondsen de
dekkingsgraad onder de 100% is gekomen, waardoor waardeoverdracht niet toegestaan is. Daarnaast zullen
deze ex-werknemers ook rekening houden met de indexatieverwachtingen bij PFP ten opzichte van andere
pensioenfondsen waardoor uitgaande waardeoverdrachten, ook als de dekkingsgraden weer boven de 100%
zijn gekomen, waarschijnlijk beperkt zullen blijven.
In 2011 hebben alle gewezen deelnemers (slapers) met een gering pensioen een aanbod ontvangen om deze
geringe pensioenaanspraken af te kopen. In totaal zijn er 193 personen aangeschreven. Hiervan hebben er 66
gebruik gemaakt vam de optie om de pensioenaanspraken af te kopen.
Voor de bepaling van de aantallen wordt uitgegaan van het aantal deelnemerschappen en niet van het aantal
personen. Op basis van de reglementswijziging waardoor de premievrije pensioenaanspraken uit een vorig
(PBO) dienstverband worden samengevoegd met de pensioenaanspraken uit het huidige dienstverband hebben
er 25 samenvoegingen plaatsgevonden waardoor het aantal deelnemerschappen eveneens is afgenomen met
25. Door deze wijziging vinden er nu geen dubbeltellingen meer plaats.
Naar soort Ouderdoms- Partner Wezen AO Totaal
pensioengerechtigden pensioen pensioen pensioen pensioen 2011
Stand per 1 januari 500 468 10 61 1.039
- nieuwe toetreding 0 0 0 0 0
- ingang pensioen 50 16 0 - 5 61
- waardeoverdracht 0 0 0 0 0
- overlijden - 33 - 43 0 0 - 76
- andere oorzaken - 5 1 0 - 1 - 5
Totaal 512 442 10 55 1.019
27
AOP
Ingegaan Wzp

In 2011 zijn 32 deelnemers vanuit het actieve dienstverband en 18 deelnemers vanuit de slapers met
ouderdomspensioen gegaan. In 2010 waren het er 15 minder. Zoals in de grafiek van de leeftijdsverdeling op
de volgende pagina te zien is, beschikt PFP over een groot aantal deelnemers in de leeftijdscategorie 55-65
jaar. Deze deelnemers gaan allemaal de komende jaren met pensioen. Het is de verwachting dat het aantal
pensioneringen de komende jaren verder zal toenemen.
Historische ontwikkeling van de aantallen pensioengerechtigden.
Pensioengerechtigden 2011 2010 2009 2008 2007
Ouderdomspensioen 512 500 507 506 532
Partnerpensioen 442 468 501 544 588
Wezenpensioen 10 10 10 8 8
Subtotaal 964 978 1.018 1.058 1.128
AO pensioen 55 61 68 72 80
Totaal 1.019 1.039 1.086 1.130 1.208
Het aantal pensioengerechtigden met een ouderdomspensioen neemt na een jarenlange afname naar
verwachting weer toe, omdat er minder gepensioneerden overlijden dan er deelnemers en slapers
pensioengerechtigd worden.
Het aantal pensioengerechtigden met een nabestaandenpensioen neemt naar verwachting af, omdat er binnen
deze groep door de leeftijdsopbouw relatief veel overlijdensgevallen zullen gaan plaatsvinden ten opzichte van
de overlijdensgevallen uit de groepen deelnemers, gepensioneerden en slapers.
De gemiddelde leeftijden laten het volgende verloop zien.
Gemiddelde leeftijd 2011 2010 2009 2008 2007
Actieven 49,8 49,1 48,2 48,2 47,6
Slapers 48,3 47,9 46,7 46,2 45,6
Ouderdomspensioen 76,9 77,6 77,8 78,0 78,2
Partnerpensioen 84,9 84,4 84,0 83,8 83,9
Wezenpensioen 21,0 20,0 18,9 17,6 14,7
AO pensioen 54,8 55,4 54,5 54,5 54,0
Gemiddelde leeftijd 59,8 59,2 58,6 58,9 59,1
Na jaren van daling van de gemiddelde leeftijden neemt sinds 2010 de totale gemiddelde leeftijd toe. Bij de
actieven is, met een steeds stijgende gemiddelde leeftijd, het geringe personeelsverloop in de sector duidelijk
zichtbaar. Bij de slapers wordt er maar gering gebruik gemaakt van waardeoverdracht. De afname van de
gemiddelde leeftijd bij de gepensioneerden met een ouderdomspensioen is al langer waarneembaar bij PFP
maar komt niet overeen met de landelijke trend. Waarschijnlijk speelt het geringe aantal deelnemers hierbij
een rol. De gestage toename bij de nabestaanden komt weer wel overeen met de landelijke gestegen
levensverwachting. De wezen (10) zijn een te geringe groep om een uitspraak over te doen. Een gewijzigd
overheidsbeleid en een wijziging van de CAO heeft al in 2006, geleid tot een aanpassing van het
pensioenreglement met als gevolg dat de kans op een arbeidsongeschiktheidspensioen zeer gering tot nihil is
geworden. De groep arbeidsongeschikten is hierdoor vrijwel gestabiliseerd met een toename van de
gemiddelde leeftijd tot gevolg. Door pensionering neemt het aantal arbeidsongeschikten geleidelijk af.
28

Leeftijdsverdeling
Alle deelnemers
De volgende grafiek laat de verdeling zien van het aantal deelnemers naar leeftijdscategorie en de
verhouding van de aantallen mannen en vrouwen in die leeftijdscategorie.
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Uit de bovenstaande grafiek blijken grote verschillen in het aantal deelnemers in de leeftijdscategorieën 45-55
jaar, 55-65 jaar en de gepensioneerden tussen 65-75 jaar. Door pensionering zal het aantal gepensioneerden
fors gaan toenemen.
De leeftijdscategorie 85 en ouder zijn vrijwel allemaal vrouwen, waarvan een groot aantal nabestaanden. Door
hun overlijden zal het aantal nabestaanden van 85 jaar en ouder in de nabije toekomst (snel) afnemen.
800
700
600
500
400
300
200
100
0
29
Man
Vrouw
AOP
Wzp
PP
OP
Slaper
Aktief

7. Actuariële cijfers
(bedragen x € 1.000)
De actuariële analyse van het saldo van baten en lasten is als volgt:
Actuariële analyse
Premieresultaat
2011
2010
Premiebijdragen werkgevers 6.147 6.450
Premiebijdragen werknemers 3.155 3.327
Nodig voor pensioenopbouw in het jaar - 8.518 - 8.408
Premiekorting - 3.171 - 5.147
Subtotaal basispensioenregeling - 2.387 - 3.778
Resultaat vroegpensioenregeling - 267 - 175
Saldo premieresultaat - 2.654 - 3.953
Uitvoeringskosten
Beschikbaar uit premie 289 303
Beschikbaar uit uitkering 705 661
Benodigd voor administratiekosten - 1.011 - 944
Saldo uitvoeringskosten - 17 20
Interestresultaat
Beleggingsresultaten 34.828 30.350
Rente diversen - 225 - 199
Rentetoevoeging VPV - 4.462 - 4.131
Indexering en andere toeslagen - 2.621 - 3.340
Wijziging marktrente - 47.522 - 27.544
Saldo interestresultaat - 20.002 - 4.864
Actuariële resultaten
Sterfteresultaat 377 337
Arbeidsongeschiktheidsresultaat - 146 122
Stop-loss/herverzekeringspremie 150 240
Saldo actuariële resultaten 381 699
Overig resultaat
Resultaat op waardeoverdrachten - 111 - 329
Overige baten / lasten - 643 0
Aanpassing overlevingstafels 0 - 2.919
Saldo overig resultaat - 754 - 3.248
Totaal - 23.046 - 11.346
Marktwaardering pensioenonderdelen
Vanaf 2007 worden de actuariële berekeningen uitgevoerd op basis van het Financieel Toetsingskader
(FTK) wat marktwaardering en gebruikmaking van de voorgeschreven DNB-rentecurve inhoudt.
Financiële positie
De dekkingsgraad ultimo 2011 komt uit op 116,0% (2010: 124,7%). Het op basis van het FTK
gedefinieerde minimaal vereist (eigen) vermogen voor nominale pensioenaanspraken van 104,1% was
hiermee per 31 december 2011 aanwezig.
Ontwikkeling dekkingsgraad
De ontwikkeling van de dekkingsgraad wordt in onderstaande tabel zichtbaar gemaakt.
Dekkingsgraad
2011
2010
Stand per 1 januari 124,7% 130,8%
Nieuwe aanspraken -1,6% -2,3%
Uitkeringen 1,3% 1,7%
Toeslag -0,9% -1,4%
Wijziging rentetermijnstructuur -15,0% -10,5%
Beleggingsresultaat 8,4% 8,1%
Overige oorzaken -0,9% -1,7%
-8,7% -6,1%
Dekkingsgraad 31 december 116,0% 124,7%
Uit dit overzicht blijkt dat de daling van de dekkingsgraad met name is veroorzaakt door het effect van de
gedaalde rente op de technische voorzieningen.
30

Premies
Kostendekkende RTS premie
De kostendekkende RTS premie is in 2011 bepaald op basis van de rentetermijnstructuur per 31
december van het vorige boekjaar en bedraagt € 9.489. Deze bestaat uit de volgende onderdelen:
2011 2010
Kostendekkende RTS premie Als % pg Bedrag Als % pg Bedrag
a. Nominale pensioeninkoop 29,0% 8.229 26,0% 8.105
b. Kostenopslag 1,0% 289 1,0% 303
c. Solvabiliteitsopslag 3,0% 971 4,0% 1.070
d. Bijdrage aan voorwaardelijke onderdelen 0,0% 0 0,0% 0
Totaal 33,0% 9.489 31,0% 9.478
Bij deze berekeningen is rekening gehouden met de sterftetrend. In het percentage voor de nominale
pensioeninkoop van 29,0% is circa 5,0% toe te rekenen aan de koopsom voor de indexatieverlening aan
de actieve deelnemers per 1 januari 2012 met 1%.
Voor nieuwe aanspraken dient PFP ook over een weerstandsvermogen te beschikken. Om die reden dient
een solvabiliteitsopslag berekend te worden. De hoogte daarvan hangt af van het zogenaamde Vereist
Vermogen. Per 31 december 2010 bedroeg dit Vereist Vermogen 111,8%, waardoor de opslag uitkomt op
11,8% over de nominale pensioeninkoop (a) met als resultaat 3,0% (c).
Kostendekkende toetspremie (= gedempte premie)
De kostendekkende toetspremie gaat uit van een gestabiliseerde rentevoet van 4%. De kostendekkende
toetspremie komt voor 2011 uit op € 8.439.
2011 2010
Kostendekkende toetspremie Als % pg Bedrag Als % pg Bedrag
a. Nominale pensioeninkoop 25,0% 7.290 25,0% 7.510
b. Kostenopslag 1,0% 289 1,0% 303
c. Solvabiliteitsopslag 3,0% 860 3,0% 991
d. Bijdrage aan voorwaardelijke onderdelen 0,0% 0 0,0% 0
Totaal 29,0% 8.439 29,0% 8.804
Doorsneepremie (= verschuldigde premie)
De doorsneepremie wordt vastgesteld op basis van de kostendekkende RTS premie, rekening houdend
met de dekkingsgraad van PFP. Beide grootheden hoeven echter niet gelijk te zijn aan elkaar.
2011
2010
Doorsneepremie Als % pg Bedrag Als % pg Bedrag
Bijdrage werknemer 10,7% 3.088 10,7% 3.240
Bijdrage werkgever 21,3% 6.147 21,3% 6.450
Doorsneepremie 32,0% 9.235 32,0% 9.690
Overige premies 0,2% 67 0,3% 87
Totaal 32,2% 9.302 32,3% 9.777
Feitelijk betaalde premie
Gezien de financiële positie werd de doorsneepremie in 2011 niet volledig door werkgevers en
werknemers betaald. Op de doorsneepremie van 32,2% werd een premiekorting verleend van 11%punt,
waardoor de feitelijke premie 21,2% bedraagt.
2011
2010
Feitelijke premie Als % pg Bedrag Als % pg Bedrag
Bijdrage werknemer 7,0% 2.021 5,0% 1.514
Bijdrage werkgever 14,0% 4.043 10,0% 3.029
Doorsneepremie 21,0% 6.064 15,0% 4.543
Overige premies 0,2% 67 0,3% 87
Totaal 21,2% 6.131 15,3% 4.630
31

Premieresultaat
Voor de toets op toereikendheid van de premie wordt de kostendekkende toetspremie, waarbij is
uitgegaan van een gedempte rekenrentevoet van 4%, vergeleken met de doorsneepremie. De
toegerekende doorsneepremie van 32% is toereikend.
Vergelijking van de kostendekkende RTS premie ad € 9.489 en de doorsneepremie ad € 9.302 levert een
tekort op van € 187. De ontvangen premie heeft hiermee een negatieve bijdrage geleverd aan de
vereiste solvabiliteitspositie.
2011 2010
Toetspremie RTS Toetspremie RTS
Premieresultaat Bedrag Bedrag Bedrag Bedrag
Kostendekkende premie 8.439 9.489 8.804 9.478
Doorsneepremie 9.302 9.302 9.777 9.777
Overschot 863 - 187 973 299
Premiekorting - 3.171 - 3.171 - 5.147 - 5.147
Tekort - 2.308 - 3.358 - 4.174 - 4.848
Gezien de financiële positie werd de doorsneepremie in 2011 niet volledig door werkgevers en
werknemers betaald. De kostendekkende premie is hiermee in 2011 niet voldaan. Op basis van de
kostendekkende toetspremie resulteert na premiekorting ad € 3.171 een tekort van € 2.308.
Toeslagverlening
Actieve deelnemers
De toeslagverlening aan actieve deelnemers per 1 januari 2012 bedraagt 1% en is gebaseerd op het
beleidskader geldend vanaf 1 januari 2012. De koopsom voor deze toeslagverlening werd gefinancierd uit
de betaalde premie en is in boekjaar 2011 verwerkt.
Pensioengerechtigden en slapers
De toeslagverlening aan pensioengerechtigden en slapers valt onder categorie D1 van de
toeslagenmatrix. Dit houdt in dat de toeslagverlening voorwaardelijk is en wordt gefinancierd uit de
beleggingsopbrengsten en reserves.
Per 1 januari 2012 bedraagt de verleende toeslag aan slapers en pensioengerechtigden eveneens 1%.
Deze toeslagverlening is gebaseerd op het beleidskader geldend vanaf 1 januari 2012. De koopsom voor
deze toeslagverlening is ten laste gekomen van het pensioenfonds. Een en ander is in boekjaar 2011
verwerkt, hetgeen tot een resultaat van -/- € 2.621 leidde.
Per 1 januari 2012 is het toeslagbeleid gewijzigd. De toeslagverlening van het pensioenfonds aan alle
deelnemers (actieven, slapers en pensioengerechtigden) is gecategoriseerd in categorie D1 van de door
het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gepubliceerde toeslagenmatrix. Dit houdt in dat de
toeslagverlening voorwaardelijk is en wordt gefinancierd uit de beleggingsopbrengsten en reserves.
32

8. Pensioenactualiteiten 2011
Pensioenakkoord
Op vrijdag 10 juni 2011 is het uitwerkingsmemorandum van het Pensioenakkoord gepresenteerd. Het
gaat om een overeenkomst tussen het kabinet en de Stichting van de Arbeid (STAR). De STAR is het
(privaatrechtelijke) landelijke overlegorgaan van de centrale organisaties van de werkgevers en
werknemers in Nederland. Het Pensioenakkoord geeft veel keuzevrijheid voor de invulling van het
pensioencontract.
Daarnaast heeft het kabinet toegezegd dat de AOW extra wordt verhoogd om voor lagerbetaalden
stoppen met werken op 65 beter mogelijk te blijven maken. Minister Kamp heeft op 27 januari 2012 de
Tweede Kamer geïnformeerd dat de fiscale richtpensioenleeftijd niet in 2013 wordt verhoogd van 65 jaar
naar 66 jaar en in 2015 van 66 jaar naar 67 jaar, maar dat deze in 2014 in één keer naar 67 jaar wordt
verhoogd. Tenslotte zal het Financieel Toetsingskader (FTK) voor pensioenfondsen worden aangepast om
hetzij meer zekerheid te bieden voor bestaande pensioenregelingen waarin men geen onzekerheid wil
(FTK1), hetzij in te spelen op nieuwe pensioenregelingen die juist minder zekerheid bieden met het oog
op een betere indexatiekans (FTK2). Momenteel wordt onderzocht hoe omgegaan kan worden met de al
opgebouwde aanspraken. Medio 2012 worden de resultaten van dit onderzoek verwacht.
De werkgevers zeggen toe zich met de werknemers te zullen inzetten voor flankerend ouderenbeleid
gericht op het daadwerkelijk vergroten van de arbeidsparticipatie en de arbeidsmobiliteit van ouderen. De
werknemers gaan akkoord met het loslaten van de afgesproken automatische premiestijging bij gestegen
kosten zodat de bestaande premieniveaus worden gestabiliseerd en bij kostenstijging
(levensverwachting) voortaan de regeling moet worden versoberd. Decentraal kan vervolgens ten laste
van de arbeidsvoorwaardenruimte weer over een premiestijging worden gesproken.
Uitgangspunt voor de gemaakte afspraken is een opbouwregeling, met een opbouwpercentage en een
franchise, maar andere soorten regelingen blijven gewoon mogelijk.
Onder de nieuwe financiële spelregels wordt het pensioenfondsen toegestaan te rekenen met een hogere
rente, het zogenaamde verwachte rendement van de beleggingen. Dit zal per pensioenfonds verschillen,
hoe meer risico wordt genomen, hoe hoger in het algemeen de rente waarmee gerekend mag worden.
Pensioenfondsen worden dus niet langer “gestraft” voor het nemen van beleggingsrisico. Onder het oude
toezichtskader was dit in zekere zin wel het geval. Hoe meer beleggingsrisico, hoe hoger de buffers die
aangehouden moesten worden.
Keerzijde van een hoger ingerekend rendement is natuurlijk dat de kans dat dit rendement volledig wordt
gehaald lager is dan het “risicovrije” rendement waar voorheen mee gerekend werd. Maar ook als het
rendement niet volledig wordt gehaald, zal er nog een (aanzienlijk) pensioen resteren. Er wordt immers
nu gerekend met een pensioen, dat jaarlijks wordt verhoogd (geïndexeerd). Het niet behalen van het
ingerekende rendement zal in eerste instantie betekenen dat de indexatie wordt gekort, pas bij extreme
omstandigheden gaat het nominale bedrag omlaag (net als nu). Met name op het aspect van de
rekenrente is veel kritiek gekomen. De generatiesolidariteit zou hiermee onder druk komen. In de
verdere uitwerking van het akkoord zal hier aandacht aan worden besteed.
Crisis-akkoord van april 2012
De Catshuis-onderhandelingen en het Stabiliteitsprogramma hebben stevige consequenties voor de
pensioenwereld. De AOW-leeftijd gaat versneld en in kleinere stappen omhoog. Ook de plannen voor de
tweede pijler worden gewijzigd. Hieronder de plannen en de stand van zaken:
Voorstellen in het Stabiliteitsprogramma die het pensioen raken
AOW-leeftijd vanaf 2013 omhoog
Het voorstel is om de AOW-leeftijd versneld te verhogen. In 2013 met een maand, daarna met iets
grotere stappen tot uiterlijk in 2019 de AOW-leeftijd 66 jaar is en uiterlijk in 2024 67 jaar. Daarna volgt
een koppeling van de AOW-leeftijd aan de levensverwachting.
Verhoging pensioenrichtleeftijd en verlaging maximaal opbouwpercentage in Witteveenkader
Het Stabiliteitsprogramma (terugdringen overheidstekort) handhaaft het huidige voorstel voor aanpassing
van de pensioenrichtleeftijd naar 67 jaar in 2014. Echter de maximale opbouwpercentages worden
beperkt. Het Stabiliteitsprogramma beschrijft niet hoe dit precies gaat gebeuren, maar op basis van de
Catshuis-voorstellen is dit vermoedelijk van 2,25% naar 2% voor middelloonregelingen en van 2% naar
1,75% voor eindloonregelingen. Dit zal ook doorwerken naar beschikbare premieregelingen.
33

Wetsvoorstel in verband met de verhoging van de pensioenleeftijd, extra verhoging AOW en
flexibilisering ingangsdatum AOW
In dit wetsvoorstel is onder meer geregeld dat in aanvullende pensioenregelingen vanaf 1 januari 2014
gewerkt moet worden met pensioenrichtleeftijd 67 jaar. Maar ook staat hierin dat de AOW-leeftijd in
2020 naar 66 jaar gaat, en daarna afhankelijk wordt van de levensverwachting. Dit wetsvoorstel is door
de Tweede Kamer goedgekeurd en het ligt nu in de Eerste Kamer. De plannen volgens het
Stabiliteitsprogramma gaan verder dan dit wetsvoorstel. Het ligt dan ook voor de hand dat de regering al
snel met een nieuw wetsvoorstel komt.
Gevolgen voor pensioenregelingen
De wijziging van het Witteveenkader per 1 januari 2014 zal consequenties hebben voor vrijwel alle
pensioenregelingen. Er zal rekening gehouden moeten worden met de nieuwe richtleeftijd van 67 en de
lagere opbouwpercentages.
Het ligt voor de hand dat nieuwe pensioenopbouw verzekerd wordt met pensioenleeftijd 67. Verplicht is
dit overigens niet. Een pensioenregeling mag ook straks nog steeds uitgaan van pensioenleeftijd 65,
maar dan moet er met extra verlaagde opbouwpercentages gerekend worden.
Kleine wijzigingen Pensioenwet
Op 20 juni 2011 heeft Minister Kamp de Kamer geïnformeerd over zijn voornemen om een tweetal
beperkte wijzigingen door te voeren in de Pensioenwet en Wet verplichte beroepspensioenregeling. Deze
wijzigingen zijn op 1 december 2011 in werking getreden.
Partnerpensioen op risicobasis
Op dit moment kan er sprake zijn van een ontoereikende dekking van het partnerpensioen op risicobasis
bij een baanwisseling. De partner ontvangt geen uitkering op basis van de oude pensioenregeling
wanneer de deelnemer komt te overlijden voorafgaand aan waardeoverdracht of omzetting van een deel
van het ouderdomspensioen in partnerpensioen. De STAR is in haar “Advies inzake baanmobiliteit en
risicodekking partnerpensioen” op deze problematiek ingegaan. In haar advies geeft de STAR een
aanbeveling om in de pensioenregeling op te nemen dat in geval van beëindiging van de deelneming de
vertrekkende deelnemer met partner standaard een deel van zijn ouderdomspensioen omruilt in
partnerpensioen. Op dit moment kan deze aanbeveling niet worden gevolgd, omdat dit strijdig is met
artikel 61 Pensioenwet. Door een aanpassing van artikel 61 Pensioenwet en artikel 73 van de Wet
verplichte beroepspensioenregeling kan dit wel mogelijk worden gemaakt.
Wettelijk verbod op kapitaalcontract
De Nederlandsche Bank (DNB) heeft er op gewezen dat er aan het gebruik van kapitaalcontracten
nadelen kleven. Een kapitaalcontract is een contractsvorm die door een beperkt aantal fondsen gebruikt
wordt bij een herverzekering. Bij een kapitaalcontract wordt slechts een beperkt aantal risico’s aan de
verzekeraar overgedragen, maar een veel groter deel van de beleggingen. Gezien de verzekeraar maar
een klein deel van de beleggingen nodig heeft ter dekking van het beperkte aantal verzekerde risico’s,
loopt het fonds een kredietrisico bij een faillissement van de verzekeraar. Een ander nadeel is dat de
verzekeraar gedurende de looptijd van het contract het beleggingsbeleid bepaalt, terwijl het resultaat van
dit beleid voor rekening en risico komt van het fonds. Het fonds moet daarom een buffer aanhouden voor
het beleggingsrisico.
Gezien deze nadelen is minister Kamp van mening dat er een wettelijk verbod moet komen op het
gebruik van kapitaalcontracten. Wanneer een pensioenfonds voor herverzekering kiest, kan het ook
gebruik maken van een garantiecontact of een risicoherverzekeringscontract. Omdat bestaande
kapitaalcontracten moeten worden afgebouwd staat zorgvuldigheid voorop. Door middel van een
overgangstermijn tot 1 januari 2017 wordt rekening gehouden met de gemiddelde looptijd van bestaande
contracten. Op 29 november 2011 heeft de Eerste Kamer dit wetsvoorstel aangenomen.
UITVOERING
Beleidsregel deskundigheid
Op 29 december 2010 is de Beleidsregel Deskundigheid in de Staatscourant gepubliceerd en vervolgens
op 1 januari 2011 in werking getreden. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) en DNB verduidelijken in
deze beleidsregel welke eisen zij stellen aan deskundigheid van beleidsbepalers van de onder hun toezicht
staande instellingen en welke aspecten zij bij de toetsing in aanmerking nemen. Deskundigheid omvat
kennis, vaardigheden en professioneel gedrag en kan worden aangetoond door opleiding, ervaring en
competenties.
34

AFM en DNB hebben tot de beleidsregel besloten naar aanleiding van de ontwikkelingen op de financiële
markten wereldwijd. Door de onrust op deze markten is het vertrouwen in de financiële sector aangetast
waarbij uit onderzoek gebleken is dat de bestuurders niet altijd over voldoende deskundige kennis
beschikken. Doelstelling van de beleidsregel is te verduidelijken wat de toezichthouder verstaat onder
deskundigheid en welke aspecten bij de toetsing van een beleidsbepaler in aanmerking worden genomen.
De beleidsregel is onder meer van toepassing voor beleidsbepalers bij pensioenfondsen, financiële
ondernemingen, trustkantoren, (gemengde) financiële holdings of verzekeringsholdings met zetel in
Nederland.
DNB eisen collectieve waardeoverdracht
Naar aanleiding van enkele collectieve waardeoverdrachten is duidelijk geworden dat DNB scherp toezicht
houdt met betrekking tot de overdracht van verplichtingen tussen pensioenuitvoerders. De akte van
overdracht of de vrijwaringsverklaring mag volgens DNB niet te beperkt zijn. Zeker niet in het geval dat
één van de uitvoerders definitief verdwijnt zoals de laatste tijd veel het geval is met de liquidatie van
pensioenfondsen. Uit de akte of verklaring moet dan blijken dat de nieuwe uitvoerder de verplichtingen
met betrekking tot alle rechten en aanspraken overneemt. Ook de zogenaamde “vergeten” aanspraken.
Hieronder worden aanspraken verstaan die op het moment van waardeoverdracht niet bekend zijn bij de
overdragende uitvoerder, bijvoorbeeld als gevolg van een administratieve fout en hierdoor niet onder de
overdracht zouden vallen.
DNB informeert herverzekerde fondsen
Op 1 februari 2011 is de herziening van het “Besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen” in
werking getreden. De herziening houdt in dat fondsen die hun risico’s bij een verzekeraar hebben
verzekerd het kredietrisico op die verzekeraar buiten beschouwing mogen laten bij de berekening van het
Vereist Eigen Vermogen en de waardering van de vordering op de verzekeraar. DNB heeft door middel
van een brief volledig herverzekerde fondsen, gedeeltelijk herverzekerde fondsen en fondsen die in
liquidatie zijn én te maken hebben gehad met herverzekering, geïnformeerd.
Minimaal Vereist Eigen Vermogen (MVEV)
In een brief wordt aangegeven dat DNB geen instemming meer zal verlenen aan volledig herverzekerde
fondsen om geen MVEV aan te houden. Fondsen die wel instemming hebben gekregen van DNB vallen in
een overgangsbepaling. Deze overgangsbepaling houdt in dat indien het contract tussen 1 januari 2010
en 1 januari 2012 wordt verlengd, de fondsen pas vanaf het verlengingsmoment een MVEV hoeven aan
te houden. Voor volledig herverzekerde fondsen betekent dit een MVEV van 1% van de technische
voorzieningen.
Uitsluitingsclausule
DNB heeft aangegeven dat een clausule die aangeeft dat een pensioenfonds slechts datgene hoeft uit te
betalen wat het van de verzekeraar ontvangt, verboden blijft. Deze clausule is in strijd met artikel 134
Pensioenwet.
Teksten toeslagen
Per 1 april 2011 zijn artikel 4c lid 6 en artikel 6 lid 2 van de Regeling Pensioenwet en Wet verplichte
beroepspensioenregeling gewijzigd. In deze artikelen is geregeld dat afgeweken kan worden van de
voorgeschreven toeslagenlabel- en matrixtekst. Er is voortaan geen voorafgaande toestemming meer
nodig van AFM, wanneer de uitvoerder wil afwijken van de teksten zoals die staan vermeld in de laatste
kolom van de toeslagenmatrix. Het gaat dan om de persoonlijke uitingen zoals de startbrief en het UPO.
Indien de uitvoerder wil afwijken van de voorgeschreven teksten omtrent toeslagen in het
pensioenreglement en de uitvoeringsovereenkomst, dient wel weer afstemming met DNB plaats te
vinden.
Afwijken van de voorgeschreven teksten kan overigens alleen indien het gebruik van de voorgeschreven
teksten zou leiden tot verstrekking van onjuiste, onbegrijpelijke of onduidelijke informatie aan de
deelnemers. Bij formulering van afwijkende teksten wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de
voorgeschreven teksten.
Met de wijziging van deze artikelen geeft minister Kamp gehoor aan het verzoek dat AFM eind 2010 in
haar wetgevingsbrief heeft vermeld. Vanwege de capaciteitsproblemen had AFM verzocht of het
voorleggen van afwijkende teksten bij de toeslagenmatrix ter goedkeuring kan worden afgeschaft. De
afschaffing van de goedkeuring is ook van toepassing voor de teksten bij het toeslagenlabel.
35

Aanbevelingen deskundig en competent pensioenfondsbestuur
De Pensioenfederatie heeft de “Aanbevelingen deskundig en competent pensioenfondsbestuur”
uitgebracht. De nieuwe aanbevelingen gaan verder dan het ”Plan van aanpak
Deskundigheidsbevordering” van de pensioenkoepels VB, OPF en UvB uit 2007. Dit omdat de
omgevingsfactoren waarbinnen de besturen van pensioenfondsen opereren een toenemende mate van
complexiteit vertonen. Naar de huidige stand van zaken wordt dan ook van de fondsen verlangd dat de
kwaliteit van het Bestuur verder wordt versterkt en professioneler wordt. De toezichthouders DNB en AFM
gaan de deskundigheid, vaardigheden en gedrag (competenties) van bestuursleden intensiever toetsen.
De eisen aan de competenties van bestuurders worden echter opgeschroefd. Er wordt aanbevolen al bij
voorbaat een duidelijk profiel beschikbaar te hebben voor een bestuurskandidaat. Voldoet een
voorgedragen kandidaat hier niet aan, dan wordt aangeraden de voordragende partij om een andere
kandidaat te verzoeken. De aanbevelingen bevatten een voorbeeld competentieprofiel. Overigens wordt
ook aangeraden voor intern toezicht- en medezeggenschaporganen een bepaald competentie- dan wel
(collectief) deskundigheidsniveau te stellen.
De Pensioenfederatie roept met het uitbrengen van de aanbevelingen de pensioenfondsen op aan de slag
te gaan met deze nieuwe normen, die een kader vormen waarbinnen elk pensioenfonds zelf werkt aan
kwaliteitsverbetering. In 2013 zal de Pensioenfederatie de toepassing van de aanbevelingen door de
pensioenfondsen evalueren.
Standpunt DNB inzake nieuw dekkingstekort
Gezien de volatiele financiële markten zijn de dekkingsgraden van pensioenfondsen eveneens aan
fluctuaties onderhevig. In dit verband heeft DNB aangegeven dat verwacht wordt dat pensioenfondsen
die na een tijdelijk herstel weer in tekort raken, het ingediende herstelplan blijven uitvoeren. Er hoeft dus
geen nieuw herstelplan ingediend te worden. Dit betreft ook pensioenfondsen die langer dan drie
kwartaaleinden uit een tekort zijn geweest. Dit is anders wanneer de in het herstelplan opgenomen
maatregelen niet meer uitvoerbaar zijn. Verder blijft gelden dat pensioenfondsen die al wel een
langetermijnherstelplan bij DNB hebben ingediend, maar inmiddels onder de grens van het minimaal
vereist eigen vermogen terecht zijn gekomen, dit direct na het ontstaan van het dekkingstekort bij DNB
moeten melden. In dat geval heeft het pensioenfonds maximaal twee maanden de tijd om een
kortetermijnherstelplan op te stellen en ter instemming in te dienen bij DNB.
Wetsvoorstel versterking Bestuur pensioenfondsen
Op 24 februari 2012 heeft Minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het wetsvoorstel
“Versterking bestuur pensioenfondsen” naar de Tweede Kamer gestuurd.
Het wetsvoorstel bevat de volgende elementen:
-
-
-
Versterking van de deskundigheid van het bestuur en versteviging van het intern toezicht;
Adequate vertegenwoordiging van alle risicodragers door versterking van de positie van alle
deelnemers en pensioengerechtigden;
Stroomlijning van taken en organen onder meer door het laten vervallen van het
verantwoordingsorgaan.
Daarnaast kunnen pensioenfondsen kiezen voor een bestuur dat uitsluitend bestaat uit deskundige
externe beroepsbestuurders. Voor een aantal belangrijke besluiten heeft dat bestuur dan nog de
goedkeuring nodig van werkgevers, werknemers en pensioengerechtigden die vertegenwoordigd zijn in
het belanghebbendenorgaan.
Tevens kunnen pensioenfondsen kiezen voor een bestuursmodel dat uit werkgevers, werknemers en
bovendien ook uit pensioengerechtigden bestaat waarbij alle geledingen kunnen worden
vertegenwoordigd door een externe deskundige. Hierbij wordt geregeld dat, bij deze bestuursvorm,
pensioengerechtigden steeds recht op een plek in het bestuur hebben (maximaal een kwart van het
aantal zetels). Aanvullend is in het wetsvoorstel bepaald dat werkgevers in dit bestuursmodel minder
zetels krijgen als de pensioenpremie gemaximeerd is.
Het verantwoordingsorgaan houdt op te bestaan. De taken die dit orgaan onder de huidige wetgeving nog
heeft worden ondergebracht bij de deelnemers- en pensioengerechtigdenraad. In verband met de
stroomlijning van de bij pensioenfondsen betrokken organen vervallen de meeste adviesrechten van deze
raad.
36

Wat betreft het intern toezicht geldt dat bedrijfstakpensioenfondsen straks een raad van toezicht moeten
instellen, ondernemingspensioenfondsen kunnen kiezen tussen een raad van toezicht of een
visitatiecommissie.
Op 22 maart 2012 heeft in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek plaatsgevonden over dit
wetsvoorstel met vertegenwoordigers uit de pensioenwereld en de wetenschap. Uit deze uitwisseling is in
ieder geval gebleken dat er vanuit beide sectoren forse kritiek op het wetsvoorstel is. Gemeenschappelijk
punt van kritiek is de marginalisering van de positie van de werkgever. Zoals bekend zal de positie van
de werkgever volgens het wetsvoorstel afhankelijk worden van de bijdrage aan de financiering (al dan
niet gemaximeerd). Er wordt gevraagd om een volledig ander voorstel.
FISCALITEIT
Wijziging standpunt fiscus vervroegen pensioen
Het eerder laten ingaan van pensioen in combinatie met doorwerken werd vanwege het karakter van
pensioenregelingen en de daaraan gekoppelde fiscale faciliteiten in beginsel niet verenigbaar geacht. Dit
standpunt van de belastingdienst gold ook voor het vervroegen van vroegpensioen, tijdelijk
overbruggingspensioen en prepensioen. Als een werknemer zijn pensioen vervroegde zonder dat hij in
dezelfde mate stopte met werken, voldeed hij niet meer aan de fiscale faciliteit. Op grond van de “Wet op
de loonbelasting 1964” kon dan de gehele aanspraak op de vervroegde ingangsdatum belast worden.
Vervroegde pensionering hield een einde van het arbeidzame leven in. Vanwege maatschappelijke
ontwikkelingen heeft de Staatssecretaris besloten om dit bestaande standpunt deels te herzien.
Dit betekent dat bij een vervroeging tot de 60-jarige of hogere leeftijd vanaf heden niet meer getoetst zal
worden of de economische activiteiten van de werknemer in dezelfde mate worden verminderd. Bij
vervroeging van de pensioeningangsdatum tot vóór het bereiken van de 60-jarige leeftijd zal de toetsing
wel blijven bestaan.
SOCIALE ZEKERHEID
Aanpassingen AOW
De AOW wordt de komende jaren op diverse punten aangepast.
Wijzigingen in de AOW zijn belangrijk, omdat bepaalde voorzieningen aansluiten dan wel aan de AOW
gekoppeld zijn. Hierbij kan gedacht worden aan de looptijd van VUT- en (pre)pensioenregelingen die vaak
afgestemd zijn op de ingangsdatum van de AOW. De AOW is ook van belang voor de hoogte van de
franchise die in veel pensioenregelingen wordt gebruikt. De hoogte van de franchise wordt immers vaak
afgeleid van de hoogte van de AOW. Ook kan de AOW van belang zijn bij het vaststellen van
afvloeiingsregelingen of mogelijkheden tot eerdere uittreding van uit het arbeidsproces.
Hieronder volgt een kort overzicht van de komende wijzigingen in de AOW:
-
-
-
-
-
Vooruitlopend op de afschaffing van de jongere-partnertoeslag per 1 januari 2015 wordt de
partnertoeslag per 1 augustus 2011 met 10% verlaagd. Huishoudens met een gezamenlijk
inkomen tot Euro 30.000,- worden uitgezonderd;
Nu gaat de AOW in op de eerste dag van de maand waarin de pensioenleeftijd wordt bereikt.
Vanaf 1 april 2012 wordt dit de dag waarop iemand zijn pensioenleeftijd daadwerkelijk bereikt,
met andere woorden, de dag waarop iemand daadwerkelijk 65 jaar wordt.
Onderdeel van het pensioenakkoord is een verhoging van de AOW-leeftijd in 2020 naar de 66ste
verjaardag;
Voorgesteld per 1 januari 2013 is een flexibele ingangsdatum van de AOW tussen 65 en 70. De
AOW een jaar eerder laten ingaan levert een korting op van 6,5%, een jaar uitstel een verhoging
met hetzelfde percentage;
In het kader van het pensioenakkoord wordt de AOW tussen 2013 en 2028 jaarlijks met 0,6%
verhoogd.
37

Vitaliteitspakket
Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van oudere werknemers verder verbeteren. Minister Kamp heeft in
een brief aan de Tweede Kamer de maatregelen die hiervoor getroffen zullen worden in het zogenoemde
Vitaliteitspakket omschreven. Dit pakket is gebaseerd op drie beleidslijnen: doorwerken, mobiliteit en
loopbaanfaciliteiten. Daarnaast heeft Minister Kamp een aantal concessies moeten doen in dit pakket om
instemming van de Tweede Kamer te krijgen voor het Pensioenakkoord. Ter vervanging van de
arbeidskorting en doorwerkbonus wordt een werkbonus voor werkenden vanaf 61 jaar ingevoerd. Deze
werkbonus bedraagt maximaal Euro 2.350,- per jaar. Deze werkbonus kan ook gebruikt worden om
eerder met pensioen te gaan. Daarnaast blijft het voor de laagbetaalden ook in 2025, wanneer de
pensioenrichtleeftijd naar 67 gaat, mogelijk om zonder groot inkomenseffect met pensioen te gaan op 65
jaar. Naast de werkbonus komt er een extra werkbonus voor mensen met een laag inkomen. Deze extra
bonus bedraagt Euro 1.200,-. Ter stimulering van de arbeidsmobiliteit van ouderen wordt de zogenaamde
mobiliteitsbonus geïntroduceerd voor het aannemen van werknemers van 55 jaar en ouder. Deze bonus
is hoger bij het aannemen van oudere uitkeringsgerechtigden. Duurzame inzetbaarheid wordt vergroot
door middel van de introductie van verschillende loopbaanfaciliteiten zoals de maatregel ter bevordering
van scholing door verlaging van de drempel voor de fiscale aftrek van scholingsaftrek. Binnen het
Vitaliteitspakket zal tevens een vitaliteitsspaarregeling worden geïntroduceerd. Deze
vitaliteitsspaarregeling moet de huidige spaarloonregeling en de levensloopregeling gaan vervangen. In
tegenstelling tot het Regeerakkoord wordt de vitaliteitsspaarregeling bestedingsvrij. In deze spaarregeling
kunnen deelnemers maximaal Euro 20.000,- sparen. Deelnemers kunnen maximaal Euro 5.000,- per jaar
sparen en maximaal Euro 10.000,- per jaar opnemen ter aanvulling op het inkomen bij eerder stoppen
met werken of voor deeltijdpensioen. Een voorwaarde is dat het tegoed uiterlijk voor het bereiken van de
AOW-gerechtigde leeftijd moet zijn opgenomen. De spaarloonregeling is per 1 januari 2012 stopgezet.
Verder wordt de levensloopregeling beëindigd omdat deze niet aan de verwachtingen voldoet. In de
praktijk wordt deze regeling immers niet voornamelijk gebruikt voor de vermindering van de drukte in
het spitsuur van het leven, maar voor vervroegde uittreding. Dit wordt in het licht van de krimpende
beroepsbevolking niet wenselijk geacht. Op basis van de overgangsregeling voor de levensloopregeling,
blijft de levensloopregeling vanaf 2012 voor iedereen die op 31 december 2011 ten minste Euro 3.000,op
zijn levenslooprekening heeft staan open. De deelnemers met minder dan Euro 3.000,- aan
levensloopsaldo kunnen dit saldo in 2012 opnemen of in 2013 doorstorten naar een
vitaliteitsspaarregeling.
38

9. Pension Fund Governance
Algemeen
Door de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de Star-principes voor goed
pensioenfondsbestuur (Pension Fund Governance, "PFG") verankerd in het wettelijke kader. De 32
principes hebben betrekking op de volgende componenten: zorgvuldig Bestuur, transparantie, openheid
en communicatie, deskundigheid, verantwoording en intern toezicht.
Het beleid van het pensioenfonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. De verantwoordelijkheid
hiervoor is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt in ieder geval het volgende in:
- het beheersen van bedrijfsprocessen en bedrijfsrisico’s;
- de integriteitrisico’s;
- voorkomen van belangenverstrengeling;
- de soliditeit van het pensioenfonds, waaronder wordt verstaan: het beheersen van financiële
risico’s en het beheersen van andere risico’s die de soliditeit van het pensioenfonds kunnen
aantasten;
-
Invulling Medezeggenschap, Verantwoordingsorgaan en Intern toezicht
Intern Toezicht
Gedragscode
Deskundigheidsbevordering
-
-
het beheersen van de financiële positie op de lange termijn door periodiek een continuïteitsanalyse
te maken.
Het Bestuur van PFP besteedt veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de
interne beheersing. Reglementair is vastgelegd hoe het Bestuur invulling geeft aan begrippen als goed
Bestuur, verantwoording en intern toezicht.
In afwijking van de meeste andere pensioenfondsen kent PFP al sinds 1948 een Raad van Toezicht. De
Raad van Toezicht is samengesteld uit drie werkgevers, drie werknemers en drie pensioengerechtigden.
Gelet op de opgedane goede ervaringen treedt de Raad van Toezicht op als zowel Deelnemersraad als
Verantwoordingsorgaan. De verantwoording die het Bestuur aflegt aan de Raad van Toezicht is onderdeel
van de jaarverslagcyclus.
Voor het intern toezicht is gekozen voor een Visitatiecommissie, die eens in de 3 jaar de beleids- en
bestuursprocedures en -processen, de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de
regeling wordt aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn
voor (de dekkingsgraad van) PFP beoordeelt. De Visitatiecommissie is samengesteld uit 3 externe
deskundigen. Benoeming heeft in 2008 plaatsgevonden en de eerste visitatie heeft in 2009
plaatsgevonden. In 2012 is een nieuwe toetsing van de Visitatiecommissie gepland.
Compliance officer
De compliancefunctie is uitbesteed aan het Nederlands Compliance Instituut. Het Bestuur overlegt ten
minste eenmaal per jaar met het NCI over de bevindingen en (nieuwe) ontwikkelingen.
Jaarlijks wordt door de bestuursleden en de Secretaris de gedragscode getekend. Dit is ook dit jaar
gebeurd.
Bij de deskundigheidsbevordering van het Bestuur en de Raad van Toezicht wordt uitgegaan van het Plan
van Aanpak van de Koepels.
Vanwege het grote belang van een solide beleid heeft het Bestuur besloten dat de onderstaande
kennisgebieden als volgt zijn toegekend:
Bestuur
Besturen van een pensioenfonds
Wet- en regelgeving, pensioenregelingen
39

Financiële Commissie (drie bestuursleden)
- Financieel-technische en actuariële aspecten
- Administratieve organisatie en interne controle
- Uitbesteding van werkzaamheden.
Beleggingscommissie (drie bestuursleden)
- Vermogensbeheer
Werkgroep Communicatie (drie bestuursleden)
- Communicatie
Van de betreffende bestuursleden wordt verwacht dat zij met betrekking tot de onderwerpen binnen het
kennisgebied over deskundigheidsniveau 2 beschikken.
Naleving wet- en regelgeving
Het Bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regelgeving.
Toezichthouders
In 2011 is geen formeel overleg gevoerd met de toezichthouders.
Juridische procedures
Er zijn in het verslagjaar geen juridische procedures tegen PFP aanhangig gemaakt.
Klachten
Er zijn in het verslagjaar geen klachten ingediend.
Verslag van de Deelnemersraad (Raad van Toezicht)
Algemeen
De Raad van Toezicht (de Raad) fungeert sinds 1 januari 2007 als Deelnemersraad en tevens als
Verantwoordingsorgaan. Hiertoe zijn in 2007 de statuten en het Huishoudelijk Reglement aangepast,
waarbij rekening is gehouden met de uitgangspunten van Pension Fund Governance. Hierbij zijn de
frequentie van het overleg met het Bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid
en de verantwoording van het orgaan vastgesteld. In de Raad van Toezicht zijn - evenals in het Bestuur -
werkgevers, werknemers en gepensioneerden vertegenwoordigd.
Overleg
In het verslagjaar is de Raad twee keer bijeen geweest om van gedachten te wisselen over, in te
stemmen met en advies te geven over (voorgenomen) besluiten van het Bestuur. Er was hierbij sprake
van reguliere vergaderingen, waaraan ook werd deelgenomen door een afvaardiging van het Bestuur van
het pensioenfonds.
Onderwerpen
In het verslagjaar werd door het Bestuur een aantal besluiten genomen waarvoor instemming van de
Raad nodig was, dan wel waarop de Raad moest adviseren. Belangrijke onderwerpen waarover het
Bestuur en de Raad zich in 2011 hebben gebogen, waren onder meer de premie voor het jaar 2012, de
jaarverslagen, het algemeen beleidskader, de bevordering van deskundigheid en de toekomst van het
pensioenfonds, gezien in het licht van de discussie over de toekomst van de productschappen.
Instemming
Jaarverslagen 2010 (Jaarverslag, Jaarrekening, Actuarieel rapport, Rapport Waarmerkend Actuaris,
Accountantsverslag)
De Raad kon, na enige gedachtewisselingen en discussies met het Bestuur van PFP, instemmen met de
concepten van de verslagen over 2010, zodat deze, na de verwerking van de opmerkingen en
aanvullingen, konden worden gepubliceerd.
40

Advies
Tijdens de reguliere vergaderingen werd de Raad gevraagd te adviseren over de volgende onderwerpen.
In alle gevallen adviseerde de Raad positief op de door het Bestuur genomen besluiten.
Beleidskader en ABTN
Als gevolg van de financiële problemen in de Eurozone en de daaruit voortvloeiende onzekerheid over de
zekerheden die staatsobligaties nog boden, zag het Bestuur zich genoodzaakt het beleidskader aan te
passen. De afweging tussen een beoogd extra rendement en een onzekere toekomst wat betreft
indexatie en premieontwikkeling, viel uit in het voordeel van het eerste element (extra rendement). In
verband met de aanpassing van het beleidskader moest ook de ABTN worden aangepast. De Raad
adviseerde in beide gevallen (aanpassing beleidskader en aanpassing ABTN) positief op de door het
Bestuur voorgestelde wijzigingen.
Basispensioenpremie
In afwachting van de resultaten van de onderhandelingen door de CAO-partijen nam het Bestuur in 2011
nog geen besluit over de indexatie van de ingegane pensioenen en slapersrechten voor 2012. Een en
ander werd gemotiveerd door de constatering dat de voortzetting van het tot en met 2011 gevoerde
beleid om de indexatie volledig te financieren uit de premie, het Bestuur ertoe zou verplichten de
volledige kostendekkende premie vast te stellen. Dit zou kunnen leiden tot een premie van 32%,
waarmee de resterende premiekorting mogelijk in één keer afgebouwd zou worden. Reden om de CAOpartijen
te verzoeken deze wijze van financiering los te laten, waardoor de premie uiteindelijk op een
meer acceptabel niveau zou kunnen worden vastgesteld (in totaal 25%). Begin januari 2012 werd
overeenstemming bereikt, waarop het Bestuur besloot de premie voor 2012 vast te stellen op 25% (7,5%
werknemers en 17,5 % werkgevers.
Uiteindelijk heeft de Raad begin 2012 via een schriftelijke procedure positief geadviseerd op het
bestuursbesluit ten aanzien van de basispremie.
Indexatie/ophoging opgebouwde pensioenaanspraken
In afwachting van de resultaten van de onderhandelingen door de CAO-partijen nam het Bestuur in 2011
ook nog geen definitief besluit over de indexatie van de ingegane pensioenen en slapersrechten voor
2012. Nadat overeenstemming was bereikt, kon de verhoging van de opgebouwde pensioenaanspraken
van alle deelnemers (actieven, slapers en gepensioneerden) met 1%, waartoe het Bestuur eerder had
besloten, definitief worden gemaakt.
Uiteindelijk heeft de Raad begin 2012 via een schriftelijke procedure positief geadviseerd op het
bestuursbesluit ten aanzien van de indexering.
Deskundigheidsbevordering
Om te waarborgen dat de deskundigheid binnen de Raad bij het einde van de zittingsperiode van
vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers en gepensioneerden behouden blijft, heeft de Raad het
Bestuur geadviseerd in te stemmen met het door PFP vastgestelde schema van getrapt aftreden.
Hierdoor zal elk jaar slechts één vertegenwoordiger van elke vertegenwoordiging in de Raad aftreden.
In het verslagjaar 2011 hebben verder vier leden van de Raad deelgenomen aan een tweedaagse door
SPO georganiseerde cursus Pensioenen voor deelnemersraden en verantwoordingsorganen. Daarnaast
heeft de complete Raad gedurende één dagdeel een interne verdiepingsslag meegemaakt waarbij
aandacht werd besteed aan risicobeheersing en de uitgangspunten voor de herziening van wettelijke
regels voor governance en medezeggenschap voor pensioenfondsen.
Vaststelling franchise
De Raad heeft positief geadviseerd op het voorstel om de franchise per 1 januari 2012 volgens de
gebruikelijke methode, waarbij de AOW de basis vormt, te bepalen.
Vervolgens heeft de Raad in februari 2012 positief geadviseerd op het voorstel om de franchise per 1
januari 2012, in samenhang met andere wijzigingen in de pensioenregeling, te verlagen met Euro 1.964.
Een en ander als gevolg van het op 21 december 2011 bereikte resultaat van de onderhandelingen
tussen CAO-partijen.
41

Tot slot
Het verslagjaar 2011 was ook voor PFP een jaar waarin de financiële problemen, en de nog altijd enorme
overheidstekorten in Griekenland, Ierland, Portugal en Spanje, van grote invloed waren op het beleid.
Met name het feit dat de Europese Centrale Bank de rente laag hield om de economie weer op gang te
krijgen, zorgde voor de nodige hoofdpijn in de gelederen van PFP. Hoewel PFP in vergelijking met andere
fondsen nog een bovengemiddelde dekkingsgraad kende, was de gevarenzone nimmer ver weg. De
conclusie is dat risicobeheersing en een prudent beleggingsbeleid zich de komende jaren op blijvende
aandacht mogen verheugen.
De ontwikkeling van de dekkingsgraad van PFP is desondanks tevredenstellend en PFP wist zich ook in
2011 vanwege de hoger dan gemiddelde dekkingsgraad te onderscheiden van het overgrote deel van de
overige pensioenfondsen.
Voor de Raad waren de ontwikkelingen, mede door de wijze waarop PFP en Mn Services maandelijks en
per kwartaal rapporteerden, zeer goed te volgen. De Raad oordeelt dan ook (zeer) positief over de
informatievoorziening ten aanzien van de ontwikkeling van de vermogenspositie van het pensioenfonds.
Hierdoor ziet de Raad –onverwachte rente effecten daargelaten- de toekomst met vertrouwen tegemoet
en is van oordeel dat de pensioenvoorziening voor de deelnemers, ook op de middellange termijn, met
prudent beleid gewaarborgd kan blijven.
Rest nog een bijzonder woord van dank aan de heer Willemse die door zijn inzet en kritische bijdragen in
belangrijke mate heeft bijgedragen aan het functioneren van zowel het Bestuur, als de Raad van Toezicht
van het Pensioenfonds Productschappen. Zijn zittingstermijn eindigde formeel op 31 december 2010.
Verslag van het Verantwoordingsorgaan (Raad van Toezicht)
Algemeen
Het Bestuur legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht (de Raad) over het beleid en de wijze
waarop het beleid is uitgevoerd. Tevens legt het Bestuur verantwoording af over de naleving van de
principes voor goed pensioenfondsbestuur, zoals vastgesteld door de Stichting van de Arbeid op 16
december 2005.
De Raad heeft de bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het Bestuur, over het door
het Bestuur (uit)gevoerde beleid, alsmede over de beleidskeuzes voor de toekomst. De Raad legt zijn
oordeel ten minste éénmaal per jaar schriftelijk vast. Dit oordeel wordt, samen met de reactie van het
Bestuur daarop, opgenomen in het jaarverslag waarop het oordeel betrekking heeft.
De Raad heeft een adviesrecht ten aanzien van:
-
-
-
-
-
-
het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor bestuursleden;
het wijzigen van het beleid ten aanzien van de Raad;
de vorm, inrichting en samenstelling van het interne toezicht;
het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure;
het premie- en toeslagbeleid;
het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid.
De Raad heeft in het kader van zijn taakuitoefening in 2011 kennis genomen van het jaarverslag en de
jaarrekening 2010, de notulen van de bestuursvergaderingen, de reglementen en de ABTN.
De Raad heeft geen gebruik gemaakt van zijn recht op overleg met de externe actuaris en de externe
accountant.
Bevindingen
De Raad heeft de volgende bevindingen:
Goed pensioenfondsbestuur (Pension Fund Governance)
Het Bestuur is er volgens de Raad voldoende in geslaagd de principes voor goed pensioenfondsbestuur te
vertalen naar het fonds.
42

Wetgeving en reglementen
Het Bestuur heeft zich in het verslagjaar op juiste wijze gehouden aan de geldende wet- en regelgeving,
de reglementen en de statuten van het pensioenfonds. Overigens zijn statuten en reglementen in 2011
op onderdelen aangepast.
Toeslagbeleid
In 2011 zijn toeslagen in principe toegekend conform het aangepaste beleid, waardoor er niet langer
onvoorwaardelijk en volledig kon worden gecompenseerd. De Raad is van mening dat het Bestuur
hiermee zorgvuldig is omgegaan door de belangen van alle deelnemers in zijn besluitvorming te
betrekken.
Premiebeleid
Het premiebeleid is op zorgvuldige wijze, en met inachtneming van de belangen van alle (gewezen)
deelnemers, tot stand gekomen. Vanwege de minder florissante financiële positie van het pensioenfonds
in 2011 en de nadelige (financiële) consequenties van bepaalde onderdelen van het op dat moment van
kracht zijnde beleidskader kon de Raad zich vinden in het besluit van het Bestuur om opnieuw af te
wijken van het vastgestelde beleidskader. Rekening houdende met de belangen van zowel de nog actieve
deelnemers, als de gepensioneerden en slapers, kon hierdoor ook voor 2011 een weliswaar hogere
(+6%) maar nog altijd niet kostendekkende premie worden vastgesteld. Ook in het komende jaar zal de
thans nog bestaande premiekorting een aandachtspunt zijn voor het Bestuur en de Raad van Toezicht.
Beleggingsbeleid (inclusief Corporate Governance en Verantwoord Beleggen)
Ook in 2011 is het beleggingsbeleid zorgvuldig en prudent geweest. Dit blijkt uit het feit dat de
dekkingsgraad per ultimo 2011 zich nog boven de reservetekortgrens bevond, hoewel nog niet definitief
buiten bereik van de gevarenzone. De Raad is van oordeel dat het Bestuur, gezien de moeilijke
omstandigheden, ook in 2011 hierin de juiste keuzes heeft gemaakt, in samenspraak met de fiduciair
vermogensbeheerder Mn Services en de overige adviseurs.
Risicobeleid
Gezien de turbulente economische en financiele marktomstandigheden bleef ook 2011 een jaar waarin
vooral werd gekeken naar de wijze waarop de risico’s (nog beter) konden worden beheerst en de wijze
waarop zo optimaal mogelijk zou moeten worden ingespeeld op de ontwikkelingen. Gezien de
vermogenspositie van het pensioenfonds is de Raad van oordeel dat dit in 2011 op adequate wijze is
gebeurd en dat op dit gebied de juiste keuzes zijn gemaakt om het hoofd te bieden aan de nog immer
turbulente marktomstandigheden.
Financiële positie van het pensioenfonds
Hoewel de dekkingsgraad van het pensioenfonds zich in 2011 in negatieve zin ontwikkelde (van 125%
naar 116%), bleef de financiële positie van het fonds toereikend. De lagere dekkingsgraad werd vooral
veroorzaakt door de voortdurend lage rekenrente. Hoewel de situatie nog verre van rooskleurig is, is er
wat de Raad betreft geen reden voor zorg, maar wel voor waakzaamheid. Desondanks is de Raad ook
van mening dat de toekomst met enig vertrouwen tegemoet kan worden gezien.
Oordeel
De Raad constateert dat:
- de externe accountant gerapporteerd heeft dat voldaan is aan de relevante wet- en regelgeving en
dat er geen bevindingen zijn gemeld die reden geven tot zorg;
- de toezichthouders geen op- en/of aanmerkingen hebben gemaakt ten aanzien van het
functioneren van (het Bestuur van) het pensioenfonds.
Op grond van al het voorgaande komt de Raad tot het volgende oordeel:
- het Bestuur heeft, al dan niet via Mn Services, ruim voldoende informatie verstrekt op basis
waarvan de Raad zich een oordeel heeft kunnen vormen;
- het handelen van het Bestuur is in 2011 in overeenstemming geweest met de statuten,
reglementen en andere fondsstukken;
- het Bestuur heeft in 2011 een consistent beleid gevoerd, waarbij de belangen van alle betrokkenen
voldoende zijn afgewogen en geborgd;
- het Bestuur heeft, gegeven de omstandigheden en de algemeen aanvaarde
toekomstverwachtingen, logische beleidskeuzes voor de toekomst gemaakt.
43

Aanbevelingen
De Raad beveelt aan om voort te gaan met de wijze waarop het beleid tot stand komt en vervolgens ook
wordt uitgevoerd.
Tot slot wil de Raad zijn waardering uitspreken over het gevoerde bestuursbeleid in het jaar 2011 en
spreekt tevens de wens uit dat deze lijn in de toekomst wordt voortgezet.
Reactie Bestuur
Het Bestuur weet zich gesteund door de adviezen en opmerkingen van de Raad van Toezicht en spreekt
zijn waardering uit voor de kritische en constructieve inzet. De aanbevelingen worden ter harte genomen.
Het Bestuur zal de Raad van Toezicht hierover terugrapporteren.
Tot slot
Het Bestuur spreekt zijn dank uit aan alle betrokkenen voor hun inzet en toewijding in het afgelopen jaar.
Rijswijk, 29 mei 2012
Namens het Bestuur:
C. Kuijvenhoven RA, N.W. Dijkhuizen,
voorzitter secretaris
44

STICHTING PENSIOENFONDS PRODUCTSCHAPPEN
Rijswijk
JAARREKENING
45

BALANS PER 31 DECEMBER
Na resultaatbestemming (x € 1.000)
ACTIVA
Beleggingen voor risico pensioenfonds (1)
2011 2010
Vastgoedbeleggingen 21.542 20.742
Aandelen 45.658 62.894
Vastrentende waarden 362.993 328.732
Derivaten 9.580 5.887
Overige beleggingen 31.957 24.437
Beleggingen voor risico deelnemers (2)
471.730 442.692
Beleggingen VP/IAP-regeling 28.962 32.960
Herverzekeringsdeel technische voorzieningen (3)
Vorderingen en overlopende activa (4)
14 17
Vorderingen uit herverzekering 3 0
Vorderingen inzake beleggingen 2.097 3.374
Overige vorderingen 1.131 1.339
Overige activa (5)
3.231 4.713
Liquide middelen 2.524 2.421
Totaal activa
46
506.461 482.803

BALANS PER 31 DECEMBER
Na resultaatbestemming (x € 1.000)
PASSIVA
Stichtingskapitaal en reserves (6)
2011 2010
Stichtingskapitaal 1 1
Algemene reserve 63.505 86.176
Reserve bijzondere uitvoeringskosten 446 821
63.952 86.998
Technische voorzieningen (7)
Voorziening Pensioenverplichtingen 397.292 348.607
Overige voorzieningen (8)
Voorziening administratiekosten 440 0
Voorziening reorganisatiekosten 375 0
815 0
Overige technische voorzieningen (9)
Voorziening pensioenverplichtingen risico
deelnemers
28.962 32.960
Langlopende schulden (10)
Instellingen 774 5.633
Overige schulden en overlopende passiva (11)
Instellingen 380 657
Overige schulden 14.286 7.948
14.666 8.605
Totaal passiva
47
506.461 482.803

STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
BATEN
Premiebijdragen van werkgevers en werknemers (12)
Beleggingsresultaten risico pensioenfonds (13)
2011 2010
10.243 7.684
Directe beleggingsresultaten 8.612 6.727
Indirecte beleggingsresultaten 27.854 25.218
Kosten van vermogensbeheer - 1.638 - 1.595
Overige baten (14)
Totaal baten
LASTEN
34.828 30.350
604 119
45.675 38.153
2011 2010
Pensioenuitkeringen (15) - 17.626 - 16.732
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten (16) - 1.011 - 944
Mutatie Voorziening Pensioenverplichtingen (17)
Actuariële premies en koopsommen - 8.519 - 8.407
Koopsommen uit VP/IAP-regeling - 4.379 - 3.229
Indexering en overige toeslagen - 2.621 - 3.340
Vrijval voorziening stop-loss 522 283
Rentetoevoeging - 4.462 - 4.131
Pensioenuitkeringen 17.398 16.606
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten 994 963
Wijziging marktrente - 47.522 - 27.544
Overdracht van rechten 95 - 412
Aanpassing overlevingstafels 0 - 2.919
Overige mutaties - 194 215
- 48.688 - 31.915
Saldo overdrachten van rechten (18) - 206 359
Overige lasten (19) - 1.190 - 267
Totaal lasten
- 68.721 - 49.499
Saldo van baten en lasten - 23.046
- 11.346
Resultaatbestemming (20)
2011 2010
Onttrokken aan:
Algemene reserve - 22.671
- 11.346
Reserve bijzondere uitvoeringskosten - 375 0
Totaal resultaat
48
- 23.046 - 11.346

KASSTROOM
(x € 1.000)
Pensioenactiviteiten
2011 2010
Bijdragen van werkgevers en werknemers 10.451 7.280
Overgenomen pensioenverplichtingen 70 413
Uitkering herverzekering 0 4
Pensioenuitkeringen - 17.436 - 16.711
Afkopen - 190 - 21
Overgedragen pensioenverplichtingen - 276 - 54
Premies herverzekering - 43 - 43
Uitvoeringskosten - 1.011 - 944
Overige mutaties - 775 - 199
Mutaties vorderingen/schulden - 2.545 977
Totale kasstroom uit pensioenactiviteiten
Beleggingsactiviteiten
- 11.755 - 9.298
Verkopen en aflossingen 112.685 357.729
Directe beleggingsopbrengsten 14.336 - 263
Aankoop beleggingen - 117.825
- 345.105
Kosten vermogensbeheer - 1.638 - 1.595
Ov. kasstroom uit beleggingsactiviteiten 4.300 - 10.324
Totale kasstroom uit beleggingsactiviteiten
Mutatie in geldmiddelen
Verloop Liquide middelen
11.858 442
103 - 8.856
Stand 1 januari 2.421 11.277
Stand 31 december 2.524 2.421
Mutatie in boekjaar
49
103
- 8.856

GRONDSLAGEN
Algemene toelichting
1.01 Activiteiten
Het doel van PFP is het nu en in de toekomst verstrekken van uitkeringen aan pensioengerechtigden en
nabestaanden terzake van ouderdom en overlijden; tevens verstrekt PFP uitkeringen aan
arbeidsongeschikte deelnemers.
1.02 Pensioenregelingen
Onderstaand wordt in hoofdlijnen een beschrijving gegeven van de pensioenregelingen zoals die gelden in
2011.
Eigenschappen van de pensioenregelingen
2011 Middelloon Aanvullend Vroeg-
regeling pensioen pensioen
Pensioensysteem Uitkering Premie Premie
Toetredingsleeftijd datum in dienst datum aanmelding gesloten
Pensioenleeftijd 65 65 62
Maximum pensioengevend salaris geen geen geen
Toeslagen tijdens opbouw voorwaardelijk nvt nvt
Toeslagen na ingang voorwaardelijk voorwaardelijk voorwaardelijk
Franchise
In dienst op of na 1 januari 2006 € 12.651 nvt nvt
In dienst voor 1 januari 2006 en geboortejaar:
- 1957 en eerder € 14.916 nvt nvt
- 1958 t/m 1967 € 13.784 nvt nvt
- 1968 en later € 12.651 nvt nvt
Pensioengevend jaarsalaris 12 maanden 12 maanden 12 maanden
salaris+
salaris+
salaris+
- Vakantietoeslag ja ja ja
- Eindejaarsuitkering ja ja ja
- Overige vaste salariscomponenten ja ja ja
Pensioenopbouwpercentage 1,90% fiscale ruimte 4,75% van het
jaarsalaris
Nabestaandenpensioen 60% van het
ouderdoms-
pensioen
Werkgeversbijdrage 2/3e deel van
21% over PG
Werknemersbijdrage 1/3e deel van
21% over PG
Werknemersbijdrage verhoging
nabestaandenpensioen naar 70%
Administratie/ uitvoeringkosten
60% van het
ouderdoms-
pensioen
Bij voorover-
lijden VP-kapitaal
nvt 1,90% van het
jaarsalaris
fiscale staffel 2,85% van het
jaarsalaris
1,0% over PG nvt nvt
1,0% van de PG +
4,0% van de
technische
voorziening
50
3,25% van elke
storting + 0,15%
van de portefeuille
3,25% van elke
storting + 0,15%
van de
portefeuille.
Bij ingang: € 45
per jaar.

Middelloonpensioenregeling
De pensioenregeling is een geïndexeerde middelloonregeling die voor elk deelnemersjaar voorziet in een
ouderdomspensioen ter grootte van 1,90% van de meest recentelijk vastgestelde pensioengrondslag voor
dat jaar. Overeenkomstig artikel 10 van de Pensioenwet wordt deze regeling gekarakteriseerd als een
uitkeringsovereenkomst.
Het partnerpensioen ten behoeve van de echtgeno(o)t(e), de wettelijk geregistreerde partner dan wel de
overeenkomstig de pensioenregeling aangemelde, met de deelnemer samenwonende partner is 60% van
het ouderdomspensioen; het wezenpensioen ten behoeve van de kinderen van de werknemers is 14%
van het ouderdomspensioen. Op vrijwillige basis kan het niveau van het partnerpensioen worden
verhoogd tot 70%. Tevens voorziet de pensioenregeling in een Anw-compensatie ter aanvulling of
vervanging van de nabestaandenuitkering uit hoofde van de Algemene nabestaandenwet (Anw).
Werknemers die wegens volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid in aanmerking komen voor een
IVA-uitkering, hebben recht op een aanvulling tot maximaal 80% van het jaarsalaris. In die situatie wordt
de opbouw van het pensioen zonder premiebetaling voortgezet.
De pensioengrondslag is 12 maal het maandsalaris verhoogd met de vakantietoeslag, eindejaarsuitkering
en andere door de werkgever voor de berekening van het jaarsalaris aangemerkte bedragen minus een
franchise. Deze franchise wordt jaarlijks door het Bestuur vastgesteld met als richtsnoer de ontwikkeling
van de AOW voor alleenstaanden.
Voor de pensioenregeling wordt een doorsneepremie vastgesteld, als percentage van de
pensioengrondslag. Van deze premie komt 1/3 deel voor rekening van de werknemer en 2/3 deel voor
rekening van de werkgever. Voor de deelnemers is de toeslagverlening voorwaardelijk. Indien de
dekkingsgraad hoger is dan 105% wordt een toeslag gegeven op basis van de loonindex. De uit deze
toeslagverlening voortvloeiende lasten maken onderdeel uit van de kostendekkende premie.
Voor gewezen deelnemers en pensioengerechtigden is de toeslagverlening (op basis van de prijsindex)
eveneens voorwaardelijk. De uit deze toeslagverlening voortvloeiende lasten worden gefinancierd uit de
middelen van het pensioenfonds. Het Bestuur streeft in haar beleid naar het verlenen van toeslagen op
de ingegane en premievrije pensioenen. Of dit mogelijk is wordt jaarlijks beoordeeld door het Bestuur op
basis van de financiële situatie van het pensioenfonds. Het Bestuur hanteert daartoe de
beleidskeuzematrix als leidraad. Het Bestuur kan afwijken van de beleidskeuzematrix.
2. Grondslagen voor waardering van activa en passiva
2.01 Algemeen
De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en
de Richtlijn voor de Jaarverslaggeving voor Pensioenfondsen (RJ 610), uitgegeven door de Raad voor de
Jaarverslaggeving. De jaarrekening is opgesteld in euro’s.
Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op reële waarde. De overige activa en
passiva worden gewaardeerd op de verkrijgings- of vervaardigingprijs. Indien geen specifieke
waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de
staat van baten en lasten en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen, waarmee wordt
verwezen naar de toelichting.
2.02 Vergelijking met voorgaand jaar
De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van
het voorgaande jaar.
2.03 Schattingen en veronderstellingen
Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het Bestuur
van het pensioenfonds zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor
de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW
vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende
veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.
51

2.04 Opname van actief, verplichting, bate of last
Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische
voordelen naar het pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden
vastgesteld.
Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan
gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar
kan worden vastgesteld.
Baten worden in de rekening van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het
economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van
een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.
Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met
een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden,
waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.
2.05 Vreemde valuta
Functionele valuta
Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar euro’s tegen de koers per
balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen reële waarde. Baten en lasten
voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen de koers per
transactiedatum.
Transacties, vorderingen en schulden
Transacties in vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de
koers op transactiedatum. Monetaire activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend tegen de
koers per balansdatum. De uit de afwikkeling en omrekening voortvloeiende koersverschillen komen ten
gunste of ten laste van de staat van baten en lasten.
2.06 Beleggingen voor risico pensioenfonds
De Pensioenwet schrijft waardering van beleggingen tegen marktwaarde voor. Het begrip marktwaarde is
te beschouwen als synoniem van reële waarde. Om aan te sluiten op het toenemende gebruik (ook
internationaal) van het begrip reële waarde (fair value ) wordt dit begrip gehanteerd.
2.07 Herverzekeringsdeel technische voorzieningen
Herverzekeringscontracten op risicobasis
Vorderingen uit herverzekeringscontracten op risicobasis worden als actief verantwoord op het moment
dat de onderhavige verzekerde gebeurtenis zich voordoet. De waardering vindt plaats op basis van de
contante waarde van de verzekerde uitkeringen uit hoofde van het contract, volgens de grondslagen van
het pensioenfonds.
2.08 Vorderingen en overige activa
Vorderingen worden opgenomen tegen de verkrijgingsprijs. Een voorziening wordt getroffen op de
vorderingen op grond van verwachte oninbaarheid.
Onder de overige activa zijn liquide middelen die als kas, banktegoeden en deposito’s die onmiddellijk
opeisbaar zijn dan wel met een looptijd korter dan twaalf maanden opgenomen.
Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder
kortlopende schulden.
2.09 Stichtingskapitaal en reserves
Stichtingskapitaal en reserves worden bepaald door het bedrag dat resteert nadat alle actiefposten en
posten van het vreemd vermogen, inclusief de voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het
pensioenfonds en overige technische voorzieningen, volgens de van toepassing zijnde
waarderingsgrondslagen in de balans zijn opgenomen.
De statutaire reserves en de overige wettelijke reserves die het pensioenfonds conform artikel 2:389 en
artikel 2:390 BW vormt, blijken op grond van artikel 2:373 lid 1 BW afzonderlijk uit de balans.
52

2.10 Technische voorzieningen
Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds
De voorziening voor pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds (VPV) wordt gewaardeerd
op actuele waarde (marktwaarde). De actuele waarde wordt bepaald op basis van de contante waarde
van de beste inschatting van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balansdatum
onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen zijn de opgebouwde
nominale aanspraken en de, inmiddels als gevolg van een bestuursbesluit, onvoorwaardelijke
(toeslag)toezeggingen. De contante waarde wordt bepaald met gebruikmaking van de marktrente,
waarvoor de actuele rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door DNB wordt gebruikt.
Bij de berekening van de VPV is uitgegaan van het op de balansdatum geldende pensioenreglement en
van de over de verstreken deelnemersjaren verworven aanspraken. Jaarlijks wordt door het Bestuur
besloten of de opgebouwde pensioenaanspraken worden geïndexeerd. Alle per balansdatum bestaande
toeslagbesluiten (ook voor toeslagbesluiten na balansdatum voor zover sprake is van ex ante-condities)
zijn in de berekening begrepen. Er wordt geen rekening gehouden met toekomstige
salarisontwikkelingen.
Bij de berekening van de voorziening wordt rekening gehouden met premievrije pensioenopbouw in
verband met invaliditeit op basis van de contante waarde van premies waarvoor vrijstelling is verleend
wegens arbeidsongeschiktheid.
Bij de bepaling van de actuariële uitgangspunten wordt rekening gehouden met de voorzienbare trend in
overlevingskansen.
De Technische voorziening is gebaseerd op de volgende actuariële grondslagen en veronderstellingen:
- De gehanteerde marktrente die gebaseerd is op de rentetermijnstructuur zoals gepubliceerd door
DNB, rekening houdend met een looptijd van de uitkeringen.
- De overlevingskansen zijn afgeleid uit de AG Prognosetafel 2010-2060, per 31 december 2011
wordt uitgegaan van startjaar 2012. Op deze kansen zijn leeftijd- en inkomensafhankelijke
correctiefactoren van toepassing. PFP hanteert de correctietabel "Hoog".
-
Voor de reservering voor het partnerpensioen wordt tot de pensioendatum iedere verzekerde
geacht een partner te hebben. Na de pensioendatum wordt uitgegaan van de werkelijke burgerlijke
staat. Voor mannelijke verzekerden wordt van een drie jaar jongere vrouwelijke partner uitgegaan.
Voor vrouwelijke verzekerden wordt van een drie jaar oudere mannelijke partner uitgegaan.
- Voor arbeidsongeschikte deelnemers is de reservering gebaseerd op de in uitzicht gestelde
pensioenaanspraken. Geen rekening is gehouden met revalideringskansen.
- Voor wezen wordt een voorziening aangehouden van 5% van de technische voorziening van
uitgesteld partnerpensioen bij uitgesteld ouderdomspensioen.
- De kostenopslag bedraagt 4% van de technische voorziening. In de premie is 1% van de
pensioengrondslagsom in verband met toekomstige administratie- en excassokosten opgenomen.
- De voorziening stoploss wordt gemaximeerd op twee jaarpremies voor arbeidsongeschiktheid voor
het nieuwe stoploss contract.
2.11 Langlopende schulden
Langlopende schulden worden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.
3. Grondslagen voor bepaling van het resultaat
3.01 Algemeen
De in de staat van baten en lasten opgenomen posten zijn in belangrijke mate gerelateerd aan de in de
balans gehanteerde waarderingsgrondslagen voor beleggingen en de technische voorziening en worden
toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben. Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde
resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat.
3.02 Premiebijdragen van werkgevers en werknemers
Onder premiebijdragen van werkgevers en werknemers wordt verstaan de aan derden in rekening
gebrachte c.q. te brengen bedragen voor de in het verslagjaar verzekerde pensioenen onder aftrek van
kortingen.
53

3.03 Premiebijdragen risico deelnemers
Dit betreft ontvangen (vrijwillige spaar)bijdragen van deelnemers in het kader van de beschikbarepremieregeling.
3.04 Beleggingsresultaten risico pensioenfonds
Directe beleggingsopbrengsten
Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt in dit verband verstaan rentebaten en -lasten, dividenden,
huuropbrengsten en soortgelijke opbrengsten.
Dividend wordt verantwoord op het moment van betaalbaarstelling.
Indirecte beleggingsopbrengsten
Onder de indirecte beleggingsopbrengsten worden verstaan de gerealiseerde en ongerealiseerde
waardewijzigingen en valutaresultaten. In de jaarrekening wordt geen onderscheid gemaakt tussen
gerealiseerde en ongerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van
beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbrengsten in de staat van baten en
lasten opgenomen.
Kosten vermogensbeheer
Onder kosten van vermogensbeheer worden zowel de externe als de daaraan toegerekende interne
kosten verstaan.
Verrekening van kosten
Met de directe en indirecte beleggingsopbrengsten zijn verrekend de aan de opbrengsten gerelateerde
transactiekosten, provisies, valutaverschillen e.d.
3.05 Pensioenuitkeringen
De pensioenuitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde bedragen inclusief afkopen. De
pensioenuitkeringen zijn berekend op actuariële grondslagen.
3.06 Pensioenuitvoerings- en administratiekosten
De pensioenuitvoeringskosten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.
3.07 Mutatie technische voorziening risico van het pensioenfonds
Pensioenopbouw
Bij de pensioenopbouw zijn aanspraken en rechten over het boekjaar gewaardeerd naar het niveau dat zij
op balansdatum hebben.
Indexering en overige toeslagen
Op grond van RJ 610.251 en 610.252 worden bij de berekening van de pensioenverplichtingen
aanspraken en rechten gewaardeerd naar het niveau dat zij op balansdatum hebben. Dit houdt in:
- dat uit een besluit tot toeslag genomen na de balansdatum op balansdatum geen verplichting
voortvloeit;
- dat financiële verplichtingen voortvloeiende uit besluiten die voor balansdatum zijn genomen
worden verantwoord (ook al wordt de toezegging pas in het volgend boekjaar verwerkt); en
- dat per balansdatum onvoorwaardelijke verplichtingen voortvloeiend uit het voldoen aan ex antecondities,
die niet aan een bestuursbesluit onderhevig zijn, worden opgenomen.
De toeslagverlening van het pensioenfonds aan de actieve deelnemers valt onder categorie D2 van de
door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gepubliceerde toeslagenmatrix. Dit houdt in
dat de toeslagverlening in principe voorwaardelijk is en de toeslagverlening gefinancierd wordt uit een
opslag op de premie. Indien de dekkingsgraad hoger is dan 105%, wordt er toeslag gegeven op de
pensioenaanspraken van de actieve deelnemers.
Per 1 januari 2012 is aan de actieve deelnemers een toeslag verleend van 1%. De koopsom voor deze
toeslagverlening wordt gefinancieerd uit de betaalde premie en is in het boekjaar 2011 verwerkt.
54

Rentetoevoeging
De pensioenverplichtingen worden contant gemaakt tegen de nominale marktrente op basis van de door
DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. De interesttoevoeging wordt tegen de rekenrente primo
boekjaar berekend over de beginstand en de mutaties gedurende het jaar.
Onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten
De onttrekking wordt ten gunste van de rekening van baten en lasten gebracht in de periode waarin de
lasten bij de berekening van de voorziening waren voorzien.
Wijziging marktrente
De marktwaardeverandering op balansdatum als gevolg van de wijzigingen in de door DNB gepubliceerde
rentetermijnstructuur wordt in de rekening van baten en lasten opgenomen.
Aanpassing actuariele grondslagen
Het effect van de aanpassing van de actuariele grondslagen op de technische voorziening wordt ultimo
boekjaar in de rekening van baten en lasten opgenomen.
Overige mutaties voorziening pensioenverplichtingen
De overige actuariele baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.
3.08 Overige voorzieningen
Onder de overige voorzieningen zijn voorzieningen opgenomen ten behoeve van de vergoeding voor de
toekomstige administratiekosten en voor de reorganisatie.
3.09 Mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen
De mutatie herverzekeringsdeel technische voorzieningen betreft de wijzigingen in de waarde van het
herverzekeringsdeel technische voorzieningen.
3.10 Saldo overdrachten van rechten
De post saldo overdracht van rechten bevat het saldo van bedragen uit hoofde van overgenomen dan wel
overgedragen pensioenverplichtingen.
3.11 Overige baten en lasten
Overige baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.
4. Toelichting op het kasstroomoverzicht
Voor de opstelling van het kasstroomoverzicht is de directe methode gehanteerd, Hierbij worden alle
ontvangsten en uitgaven als zodanig gepresenteerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen kasstromen
uit pensioenactiviteiten en kasstromen uit beleggingsactiviteiten.
55

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
ACTIVA
Beleggingen voor risico pensioenfonds (1)
Vastgoedbeleggingen
Onder vastgoedbeleggingen zijn participaties in beursgenoteerde vastgoedmaatschappijen of nietbeursgenoteerde
vastgoedbeleggingsinstellingen opgenomen. Participaties in beursgenoteerde
vastgoedmaatschappijen worden gewaardeerd tegen reële waarde, gebaseerd op de beurskoers per
balansdatum.
Belangen in niet-beursgenoteerde vastgoedbeleggingsinstellingen vinden plaats tegen de netto
vermogenswaarde. Bij afwezigheid van een opgave ultimo jaar van de fondsmanager wordt door de
Fiduciair Vermogensbeheerder Mn-Services een gefundeerde inschatting gemaakt op basis van een
marktanalyse.
Vastgoedbeleggingen 2011 2010
Stand begin boekjaar 20.742 19.813
Aankopen 694 1.716
Verkopen - 1.137 - 616
Waarderingsverschillen 1.243 - 171
Stand einde boekjaar 21.542 20.742
Vastgoedbeleggingen naar soort 2011 2010
Indirect 19.600 18.909
In ontwikkeling 1.942 1.833
Stand einde boekjaar 21.542 20.742
De post vastgoedbeleggingen omvat beleggingen in vastgoed- of vastgoedbeleggingsinstellingen. Hieronder
vallen onder meer de investeringen in "(drie) limited partnerships" naar Amerikaans recht. Per "partnership"
wordt deelgenomen in de ontwikkelingen en exploitatie van een appartementencomplex in Texas (Verenigde
Staten).
2011 2010
Valuta's en afdekking Waarde Afdekking Waarde Afdekking
EUR 14.670 0 14.753 0
USD 6.872 2.868 5.989 5.769
Stand einde boekjaar 21.542 2.868 20.742 5.769
Aandelen
Ter beurze genoteerde aandelen zijn gewaardeerd tegen de slotkoers op balansdatum.
Niet aan een beurs genoteerde aandelenfondsen worden gewaardeerd tegen de reëele waarde op basis
van de door de vermogensbeheerder van het aandelenfonds laatst afgegeven intrinsieke waarde, zijnde
een benadering van de reële waarde.
Aandelen 2011 2010
Stand begin boekjaar 62.894 58.185
Aankopen 2.820 2.000
Verkopen - 16.595 - 8.803
Waarderingsverschillen - 3.461 11.512
Stand einde boekjaar 45.658 62.894
Binnen een aantal Mn Services Beleggingsfondsen waarin PFP belegt, worden stukken uitgeleend. Voor het
uitlenen van deze stukken ontvangen de betreffende beleggingsfondsen collateral als onderpand. De
opbrengsten van het uitlenen van de stukken worden binnen het beleggingsfonds herbelegd. Deze opbrengsten
hebben een positief effect op de participatiewaarde van het beleggingsfonds.
Aandelen naar soort 2011 2010
Beleggingsfondsen zonder beursnotering 45.658 62.894
Stand einde boekjaar 45.658 62.894
56

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
2011 2010
Valuta's en afdekking Waarde Afdekking Waarde Afdekking
EUR 5.405 0 7.573 0
USD 14.365 5.995 20.586 19.828
GBP 4.256 4.193 5.323 4.749
JPY 2.892 2.900 5.072 5.092
Overige valuta 18.740 0 24.340 0
Stand einde boekjaar 45.658 13.088 62.894 29.669
Vastrentende waarden
Beursgenoteerde obligaties zijn gewaardeerd tegen de biedkoers op balansdatum inclusief de opgelopen
interest ultimo jaar. Niet aan een beurs genoteerde beleggingsfondsen worden gewaardeerd tegen de
reële waarde op basis van de door de vermogensbeheerder van het beleggingsfonds laatst afgegeven
intrinsieke waarde, zijnde een benadering van de reële waarde.
Leningen zijn gewaardeerd tegen de actuele waarde op basis van de contante waarde van toekomstige
kasstromen. De deposito's zijn gewaardeerd tegen de reële waarde op de balansdatum.
Vastrentende waarden 2011 2010
Obligaties
Stand begin boekjaar 302.931 305.582
Aankopen 104.548 321.733
Verkopen - 87.896 - 345.964
Waarderingsverschillen 22.668 17.449
Marktwaarde einde boekjaar 342.251 298.800
Mutatie lopende rente 240 4.131
Stand einde boekjaar 342.491 302.931
Deposito's
Stand begin boekjaar 25.801 22.900
Aankopen 0 2.900
Verkopen - 5.299 0
Marktwaarde einde boekjaar 20.502 25.800
Lopende rente 0 1
Stand einde boekjaar 20.502 25.801
Stand einde boekjaar 362.993 328.732
Binnen een aantal Mn Services Beleggingsfondsen waarin PFP belegt, worden stukken uitgeleend. Voor het
uitlenen van deze stukken ontvangen de betreffende beleggingsfondsen collateral als onderpand. De
opbrengsten van het uitlenen van de stukken worden binnen het beleggingsfonds herbelegd. Deze opbrengsten
hebben een positief effect op de participatiewaarde van het beleggingsfonds.
2011 2010
Valuta's en afdekking Waarde Afdekking Waarde Afdekking
EUR 317.622 0 292.555 0
USD 38.902 16.236 30.557 29.432
Overige valuta 6.469 0 5.620 0
Stand einde boekjaar 362.993 16.236 328.732 29.432
Derivaten
Derivaten zijn financiële instrumenten die zijn afgeleid van meer traditionele producten als aandelen en
obligaties. Tot oktober 2008 betrof dit uitsluitend valutatermijncontracten. Met ingang van november
2008 is besloten dit verder uit te breiden. Derivaten kunnen nu omvatten valutatermijncontracten,
interest rate swaps, futures, swaptions, credit default swaps, contracts for differences en commodities.
Derivaten zijn gewaardeerd tegen reële waarde. Dit is de waarde waarvoor een contract ultimo jaar kan
worden afgewikkeld. De waarde wordt bepaald met behulp van marktconforme en toetsbare
waarderingsmodellen.
57

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
De ultimo jaar bestaande rechten en verplichtingen worden per derivatencontract gesaldeerd. Positieve
posities (na saldering) uit hoofde van derivatencontracten ultimo verslagjaar worden gepresenteerd onder
derivaten. Negatieve posities (na saldering) uit hoofde van derivatenposities ultimo verslagjaar worden
gepresenteerd onder verplichtingen uit hoofde van de beleggingen. Onder deze laatste post zijn ook
creditposities uit hoofde van credit support annexen (CSA) verantwoord.
De CSA-contracten hebben betrekking op derivatencontracten. De openstaande vorderingen en
verplichtingen van de derivatencontracten worden maandelijks per tegenpartij gesaldeerd. Bij een saldo
boven de contractueel vastgestelde grens wordt er onderpand gestort c.q. ontvangen van de tegenpartij.
Derivaten 2011 2010
Stand begin boekjaar 3.660 152
Mutaties 3.103 10.815
Lopende rente - 187 368
Waarderingsverschillen 2.384 - 7.675
8.960 3.660
Herclassificatie naar creditzijde 620 2.227
Stand einde boekjaar 9.580 5.887
De met betrekking tot de beleggingsportefeuille door middel van derivaten verkregen (positieve en negatieve)
posities op balansdatum zijn als volgt te specificeren naar onderliggende waarde:
Contract- Reële Contract- Reële
omvang waarde omvang waarde
Renteswaps 61.000 8.698 57.000 4.451
Commodities 10.196 203 12.357 996
Valutatermijncontracten 58.508 157 75.439 - 1.787
Valutatermijncontracten 15.200 - 98 0 0
Stand einde boekjaar 8.960 3.660
Overige beleggingen
De overige beleggingen betreffen beleggingen in hedgefunds en in private equity. Deze worden
gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde, zijnde een benadering van de marktwaarde. Bij afwezigheid
van een opgave ultimo jaar van de fondsmanager zal de Fiduciair Vermogensbeheerder Mn-Services een
gefundeerde inschatting maken op basis van een marktanalyse.
Overige beleggingen 2011 2010
Stand begin boekjaar 24.437 16.938
Aankopen 6.660 5.941
Verkopen - 1.758 - 2.296
Waarderingsverschillen 2.618 3.854
Stand einde boekjaar 31.957 24.437
Overige beleggingen naar soort 2011 2010
Private Equity 16.280 13.710
Hedge Funds 15.677 10.727
Stand einde boekjaar 31.957 24.437
Overige toelichtingen
Valutakoersen
Voor de omrekening van de posities in vreemde valuta per balansdatum zijn de volgende koersen
gehanteerd.
2011 2010
Eur - USD 1,29815 1,34155
Eur - GBP 0,83530 0,85685
Eur - JPY 99,87970 108,80640
58

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Methodiek bepaling marktwaarde
Bij de waardering van de beleggingen van PFP kan voor het grootste deel gebruik wordt gebruik gemaakt
van de volgende marktwaarde bepalingen:
- Direct; beursnotering in een actieve markt (waarop geen prijsaanpassingen worden uitgevoerd);
- Afgeleid; geen directe beursnotering maar andere uit de markt waarneembare data danwel een
prijs gebaseerd op een transactie in een niet actieve markt met een niet-significante
prijsaanpassing (gebaseerd op aannames en schattingen). Hier vallen o.a. de participaties in Mn
Huisfondsen met liquide beleggingen, leningen en derivaten onder;
-
Modellen en technieken; marktwaardebepaling niet gebaseerd op marktdata, maar gebaseerd op
aannames en schattingen die de prijs significant beïnvloeden. Hier vallen o.a. de participaties in
Private Equity, Onroerend Goed en Infrastructuur onder.
Modellen en Totaal
Direct Afgeleid technieken 2011
Vastgoedbeleggingen 21.542 21.542
Aandelen 45.658 45.658
Vastrentende waarden 207.987 155.006 362.993
Derivaten 9.580 9.580
Overige beleggingen 16.280 15.677 31.957
Stand einde boekjaar 207.987 226.524 37.219 471.730
Beleggingen voor risico deelnemers (2)
Beleggingen VP/IAP-regeling
Beleggingen voor risico deelnemers 2011 2010
Stand begin boekjaar 32.960 34.288
Mutaties - 3.998 - 1.328
Stand einde boekjaar 28.962 32.960
Voor een toelichting van deze post wordt verwezen naar de toelichting VP/IAP-regeling.
Herverzekeringsdeel technische voorzieningen (3)
Herverzekeringsdeel technische voorzieningen 2011 2010
Stand begin boekjaar 17 19
Mutaties - 3 - 2
Stand einde boekjaar 14 17
Deze post betreft de contante waarde van de te ontvangen herverzekerde pensioenaanspraken. Het betreft een
paar kleine pensioenuitkeringen voor ingegane nabestaandenpensioenen, die destijds zijn herverzekerd.
Vorderingen en overlopende activa (4)
Vorderingen uit herverzekering
Vorderingen uit herverzekering 2011 2010
Rekening-courant met herverzekeraar 3 0
Vorderingen inzake beleggingen
Vorderingen inzake beleggingen 2011 2010
Te vorderen beleggingen 2.097 3.374
Dividendbelasting 0 0
Stand einde boekjaar 2.097 3.374
De post te vorderen beleggingen behelst, binnen het door Mn-Services beheerde vermogen, een verstrekt
onderpand ad. Euro 2,1 mln (2010: 3,4 mln) in verband met de uitstaande derivatencontracten.
59

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Overige vorderingen
Overige vorderingen 2011 2010
Leningen PBOD 149 194
Debiteuren 484 798
Instellingen (werkgevers) 487 95
Overige 11 252
Stand einde boekjaar 1.131 1.339
Begin 2001 zijn de bedrijfsmiddelen overgedragen aan PBOD. Ter financiering van deze (en de nieuwe
bedrijfsmiddelen) is een 6% lening met PBOD overeengekomen. De jaarlijkse aflossing van de lening is gelijk
aan de uit afschrijving vrijkomende middelen.
De post Debiteuren betreft de rekening courant verhoudingen met PBOD en PFP VP.
Ultimo boekjaar worden de premienota's voor het komende jaar verstuurd welke per 1 januari van het nieuwe
boekjaar verschuldigd worden. De nota's worden dienovereenkomstig ook in het huidige jaar verwerkt.
Overige activa (5)
Liquide middelen
Liquide middelen 2011 2010
Rabobank 1.578 1.769
Citibank (via Mn-Services) 946 652
Stand einde boekjaar 2.524 2.421
De liquide middelen bestaan uit direct opeisbare tegoeden bij bovenstaande banken.
60

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
PASSIVA
Stichtingskapitaal en reserves (6)
Stichtingskapitaal en reserves 2011 2010
Stichtingskapitaal 1 1
Algemene reserve 63.505 86.176
Reserve bijzondere uitvoeringskosten 446 821
Stand einde boekjaar 63.952 86.998
Algemene reserve
Algemene reserve 2011 2010
Stand begin boekjaar 86.176 97.522
Mutatie vanuit de resultaatbestemming - 22.671
- 11.346
Stand einde boekjaar 63.505 86.176
Reserve bijzondere uitvoeringskosten
Solvabiliteit
Reserve bijzondere uitvoeringskosten 2011 2010
Stand begin boekjaar 821 821
Mutatie vanuit resultaatbestemming - 375 0
Stand einde boekjaar 446 821
De reserve is gevormd uit de toekenning van het VSM aandeel voor PFP als werkgever. Uit deze reserve is de
Voorziening reorganisatiekosten ultimo 2011 gevormd.
Solvabiliteit 2011 2010
Minimaal vereist vermogen (104,1% resp. 104,1%) 413.566 362.882
Vereist vermogen (111,0% resp. 111,8%) 440.872 389.730
Dekkingsgraad (op marktwaarde) 116,0% 124,7%
De buffers worden door het pensioenfonds berekend met behulp van de standaardmethode. Hierbij wordt voor
de samenstelling van de beleggingen uitgegaan van de feitelijke assetmix in de evenwichtssituatie.
De dekkingsgraad is berekend op basis van de technische voorziening op marktwaarde.
Technische voorzieningen (7)
Technische voorziening voor risico van het pensioenfonds
De Technische Voorziening voor risico van het pensioenfonds is naar categorieën van deelnemers
samengesteld:
Aantallen Totaal Aantallen Totaal
2011 2011 2010 2010
Deelnemers 831 171.801 909 153.753
Gewezen deelnemers 992 56.235 1.038 42.033
Pensioengerechtigden 1.019 167.204 1.039 150.625
Overigen 0 2.052 0 2.196
Stand einde boekjaar 2.842 397.292 2.986 348.607
In de grondslagen is onder 1.02 een korte beschrijving van de pensioenregelingen opgenomen.
61

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
In de Voorziening pensioenverplichtingen zijn de volgende mutaties opgetreden:
Voorziening Pensioenverplichtingen 2011 2010
risico pensioenfonds
Stand begin boekjaar eigen rekening 348.590 316.675
Actuariële premies en koopsommen 6.981 6.487
Koopsommen uit VP/IAP-regeling 4.379 3.229
Mutatie voorziening stop-loss 333 86
Vrijval voorziening stop-loss - 522 - 283
Toeslag gewezen deelnemers 736 894
Toeslag pensioengerechtigden 1.885 2.446
Toeslag deelnemers met pensioenopbouw 1.538 1.920
Overdracht van rechten - 95 412
Interest 4.462 4.131
Pensioenuitkeringen - 17.398 - 16.606
Vrijval administratiekosten - 994 - 963
Sterfteresultaat - 170 - 212
Wijziging marktrente (RTS) 47.522 27.544
Aanpassing overlevingstafels 0 2.919
Diversen 31 - 89
48.688 31.915
Stand eind boekjaar eigen rekening 397.278 348.590
Voorziening pensioenverplichtingen herverzekerd 14 17
Stand einde boekjaar 397.292 348.607
Ten laste van het boekjaar moet de toegekende toeslag per 1 januari van het volgende jaar worden
opgenomen. De toegekende toeslagverlening in het komende boekjaar bedraagt voor de actieven 1,00%
(2011: 1,40%) en voor de inactieven 1,00% (2011: 1,57%).
In 2011 is een achterstand ontstaan voor de toeslagverlening per 1 januari 2012 van 0,70% voor zowel de
actieven als voor de inactieven (1,70% loonindex -/- 1,00% toeslag).
De pensioenverplichtingen zijn in het boekjaar opgerent met 1,3% (2010: 1,3%), zijnde Euro 4,5 mln (2010:
Euro 4,1 mln). De interesttoevoeging is bepaald op basis van de 1-jaars RTS rente primo boekjaar.
Ultimo boekjaar bedraagt de rentetermijnstructuur 2,7% bij een duration van 16 (2010: 3,4% bij een duration
van 16). De rentetermijnstructuur is gelijk aan de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur.
Overige voorzieningen (8)
Voorziening administratiekosten
Voorziening administratiekosten 2011 2010
Stand begin boekjaar 0 0
Compensatie administratiekosten 550 0
Vrijval - 110 0
Stand einde boekjaar 440 0
Ultimo 2010 is door PSB het contract met PBOD beëindigd. Als gevolg van de beëindiging van het contract
heeft PSB PBOD gecompenseerd voor administratiekosten. Begin 2011 is het bedrag van de compensatie van
PSB ad € 550 ontvangen. Besloten is deze post in 5 jaar te laten vrijvallen.
Voorziening reorganisatiekosten
Voorziening reorganisatiekosten 2011 2010
Stand begin boekjaar 0 0
Dotatie vanuit reserve bijzondere uitvoeringskosten 375 0
Stand einde boekjaar 375 0
Deze voorziening betreft de uitvoering van het Sociaal Plan voor een aantal medewerkers. De medewerkers zijn
in dienst bij PFP en gedetacheerd bij PBOD. Zodoende is binnen PFP een voorziening getroffen voor personele
consequenties.
62

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Overige technische voorzieningen (9)
Voorziening pensioenverplichtingen risico deelnemers
Voorziening pensioenverplichtingen risico deelnemers 2011 2010
Saldo voorziening 28.962 32.960
Stand einde boekjaar 28.962 32.960
Voor een toelichting van deze post wordt verwezen naar de toelichting VP/IAP-regeling.
Langlopende schulden (10)
Van enkele instellingen zijn depots ontvangen voor de uitvoering van de betalingen inzake wachtgelden/of
afvloeiingsregelingen.
Langlopende schulden 2011 2010
Instellingen
Depot Landbouwschap 773 5.592
Depot NIVAA 1 41
Stand einde boekjaar 774 5.633
Binnen PFP wordt een depotbedrag aangehouden voor de wachtgelders van het ex Landbouwschap. Jaarlijks
wordt aan het depot 4,3% als vergoeding voor rente toegevoegd. In het verslagjaar is bepaald wat het
maximale benodigde depotbedrag is voor het ex Landbouwschap. Uit deze berekeningen is gebleken dat Euro 5
mln teruggestort kon worden aan de SER. De SER is de vereffenaar van het Landbouwschap.
Voor wat betreft het depot van de NIVAA heeft de laatste wachtgeld uitkering in de maand december van het
verslagjaar plaatsgevonden. In 2012 volgt de volledige afwikkeling van dit depot.
Overige schulden en overlopende passiva (11)
Overige schulden en overlopende passiva 2011 2010
Instellingen 380 657
Overige schulden
Te betalen loonheffingen 458 404
Crediteuren 1.820 1.194
Verplichtingen uit hoofde van beleggingen 7.920 3.620
Nog af te wikkelen beleggingstransacties 3.252 0
Herclassificatie derivaten 620 2.227
Diversen 216 503
14.286 7.948
Stand einde boekjaar 14.666 8.605
De post verplichtingen uit hoofde van beleggingen heeft betrekking op CSA-contracten (zie activapost
"Derivaten"). Jaarultimo heeft JP Morgan hiervoor een borg gestort ad Euro 7,9 mln (2010: € 3,6 mln).
De borg contracten zijn apart met de tegenpartij geregeld en meestal wordt een aantal posities netto met de
tegenpartij geborgd. Hierdoor wordt niet voor individuele contracten de borg op hetzelfde moment terug
betaald als het settelen van het derivaten resultaat.
De post nog af te wikkelen beleggingstransacties ad Euro 3,3 mln (2010: 0,0 mln) betreffen
valutatermijncontracten die begin januari 2012 zijn afgewikkeld.
De post derivaten betreft, als onderdeel van het door Mn-Services beheerde vermogen, verplichtingen uit
hoofde van derivatencontracten (netto per derivatencontract) ad Euro 0,6 mln (2010: 2,2 mln). Zie voor de
waardering van deze post de omschrijving bij de activapost "Derivaten".
63

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Risicobeheer en derivaten
Beleid en risicobeheer
Voor risicobeheer heeft het Bestuur de beschikking over de volgende beleidsinstrumenten:
- ALM-beleid en duration-matching
- Dekkingsgraad
- Financieringsbeleid
- Premiebeleid
- Toeslagbeleid
- Herverzekeringsbeleid
- Risicobeleid alternatieve beleggingen
- Risicobeleid ten aanzien van uitbesteding.
Welke beleidsinstrumenten het Bestuur op welke manier zal hanteren wordt bepaald op basis van
uitvoerige analyses van de te verwachten toekomstige ontwikkelingen van de verplichtingen en de
ontwikkelingen op de financiële markten. Voor deze analyses gebruikt het Bestuur onder andere Asset-
Liability Management-studies (ALM).
Een ALM-studie analyseert de structuur van de pensioenverplichtingen en van verschillende
beleggingsstrategieën en de ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario’s.
Op basis van de uitkomsten van deze analyses stelt het Bestuur jaarlijks beleggingsrichtlijnen vast
waarop het door PFP uit te voeren beleggingsbeleid wordt gebaseerd. De beleggingsrichtlijnen zetten
uiteen binnen welke grenzen en normen het beleggingsbeleid moet worden uitgevoerd, en richten zich op
het beheersen van de belangrijkste (beleggings)risico’s. Bij de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt
gebruik gemaakt van derivaten die worden toegelicht in "S3".
Solvabiliteitsrisico
PFP wordt bij het beheer van de pensioenverplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met
risico's. De belangrijkste doelstelling van PFP is het nakomen van de pensioentoezeggingen. Voor het
realiseren van deze doelstelling wordt gestreeft naar een toereikende solvabiliteit op basis van de
marktwaarde van de pensioenverplichtingen.
Het belangrijkste risico voor PFP betreft het solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat PFP niet beschikt over
voldoende vermogen ter dekking van de pensioenverplichtingen. De solvabiliteit wordt gemeten zowel op
basis van algemeen geldende normen als ook naar de specifieke normen welke door de toezichthouder
worden opgelegd. Indien de solvabiliteit van PFP zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat PFP de
premie voor de instellingen en de deelnemers moet verhogen en het risico dat er geen ruimte
beschikbaar is voor een eventuele toeslag van opgebouwde pensioenrechten. In het uiterste geval kan
het noodzakelijk zijn dat PFP verworven pensioenaanspraken en pensioenrechten moet verminderen.
Ontwikkeling dekkingsgraad 2011 2010
Dekkingsgraad per 1 januari 124,7% 130,8%
Nieuwe aanspraken - 1,6% - 2,3%
Uitkeringen 1,3% 1,7%
Toeslagverlening - 0,9% - 1,4%
Wijziging Rentetermijnstructuur - 15,0% - 10,5%
Beleggingsresultaten 8,4% 8,1%
Overige oorzaken - 0,9% - 1,7%
Dekkingsgraad per 31 december 116,0% 124,7%
64

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Tekort/surplus 2011 2010
Technische voorzieningen a) 397.278 348.590
Buffers:
S1 Renterisico 14.119 21.286
S2 Risico zakelijke waarden 26.472 22.732
S3 Valutarisico 16.308 5.280
S4 Grondstoffenrisico 3.042 6.864
S5 Kredietrisico 9.914 8.058
S6 Verzekeringstechnisch risico 11.290 9.946
S7 Liquiditeitsrisico 0 0
S8 Concentratierisico 0 0
S9 Operationeel risico 0 0
S10 Actief beheer risico 4.196 nvt
Totaal van de risico's 85.341 74.166
Diversificatie-effect - 41.747 - 33.026
Vereist eigen vermogen b) 43.594 41.140
Vereiste dekkingsgraad 111,0% 111,8%
Vereist vermogen (a+b) 440.872 389.730
Aanwezig vermogen 461.613 434.784
Tekort/surplus 20.741 45.054
Daarnaast kent het standaardmodel nog het liquiditeitsrisico (S7), het concentratierisico (S8) en het
operationeel risico (S9). Deze risico's zijn binnen het FTK op 0 vastgesteld. Met ingang van 2011 wordt nu wel
rekening gehouden met het actieve beheer risico (S10).
Met ingang van 1 januari 2012 werd de 100%-afdekkingsnorm voor de Amerikaanse dollar gewijzigd naar
50%. Deze wijziging werd reeds eind 2011 geïmplementeerd. Voor de berekening van de S-toetsen wordt
uitgegaan van de jaarultimo positie.
Marktrisico
Marktrisico is uit te splitsen in renterisico, valutarisico en prijs(koers)risico. De beleggingsdoelstellingen
bepalen de strategie die de stichting volgt ten aanzien van het beleggingsrisico. De Beleggingscommissie
ziet toe op het marktrisico conform de binnen het pensioenfonds aanwezige beleidskaders en de
beleggingsrichtlijnen. De overallmarktposities worden periodiek gerapporteerd aan het Bestuur.
S1 Renterisico
Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de
pensioenverplichtingen veranderen als gevolg van ongunstige veranderingen in de marktrente. Maatstaf
voor het meten van rentegevoeligheid is de duration. De duration is de gewogen gemiddelde resterende
looptijd in jaren van de kasstromen.
2011
2010
x € 1.000 Duration x € 1.000 Duration
Vastrentende waarden 365.517 16 331.153 16
(Nominale) pensioenverplichtingen 397.292 16 348.607 16
De duration van de vastrentende waarden wordt zoveel mogelijk gematched met de duration van de
verplichtingen. Hierdoor zal een mutatie in de rentesfeer nauwelijk invloed hebben op de dekkingsgraad van
het fonds.
2011 2010
Uitsplitsing vastrentende waarden x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Liquide middelen en deposito's

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
S2 Prijsrisico zakelijke waarden
Prijsrisico is het risico dat door de ontwikkeling van marktprijzen (veroorzaakt door factoren die
samenhangen met een individuele belegging, de uitgevende instelling of generieke factoren)
waardewijzigingen plaatsvinden. Wijzigingen in marktomstandigheden hebben altijd direct invloed op het
beleggingsresultaat, omdat alle beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde waarbij
waardewijzigingen onmiddellijk worden verwerkt in het saldo van baten en lasten. Spreiding binnen de
portefeuille (diversificatie) kan het prijsrisico dempen. Het prijsrisico kan ook afgedekt worden door
gebruik te maken van afgeleide financiële instrumenten (derivaten), zoals opties en futures.
De vastgoedbeleggingen en de aandelen kunnen als volgt naar sectoren en regio’s worden
onderverdeeld:
Vastgoedbeleggingen
2011
2010
Naar regio x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Europa 14.670 68,1 14.753 71,2
Noord-Amerika 1.942 9,0 1.833 8,8
Azië 4.930 22,9 4.156 20,0
Totaal 21.542 100,0 20.742 100,0
Vastgoedbeleggingen
2011
2010
Naar sector
Niet beursgenoteerd:
x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Kantoren 2.501 11,6 2.599 12,5
Winkels 3.592 16,7 3.516 17,0
Woningen 9.345 43,4 9.313 44,9
Composition Capital Asia 4.930 22,9 4.156 20,0
Overig 1.174 5,4 1.158 5,6
Totaal 21.542 100,0 20.742 100,0
Aandelen
2011 2010
Naar regio x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Europa 11.769 25,7 15.738 25,0
Verenigde Staten 14.365 31,5 20.586 32,7
Verre Oosten (inclusief Japan) 4.681 10,3 8.166 13,0
Emerging Markets 14.843 32,5 18.404 29,3
Totaal 45.658 100,0 62.894 100,0
Aandelen
2011 2010
Naar sector x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Financiële instellingen 6.677 14,6 15.855 25,3
Handels- en industriële bedrijven 11.082 24,3 22.146 35,2
Energie 5.170 11,3 4.605 7,3
Technology 6.802 14,9 9.439 15,0
Overig 15.927 34,9 10.849 17,2
Totaal 45.658 100,0 62.894 100,0
S3 Valutarisico
Het valutarisico is het risico dat de waarde van de beleggingen en verplichtingen verandert als gevolg van
veranderingen in valutakoersen. Het beleid van PFP is gericht op een gedeeltelijke afdekking van
valutarisico's. Binnen de obligaties zijn enkele beleggingen die luiden in verschillende Europese valuta,
zoals SEK, NOK en CHF. Gezien de relatief kleine omvang van deze valuta's worden deze posities niet
afgedekt.
De belangrijkste valutarisico's die PFP loopt zijn de USD-, JPY- en GBP-risico's.
66

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
De valutapositie voor en na afdekking is als volgt weer te geven;
2011 2010
Valuta- Netto- Netto-
Valuta Voor derivaten positie (na) positie (na)
EUR 334.082 46.954 381.036 407.835
USD 95.510 - 39.861 55.649 2.989
GBP 4.256 - 4.193 63 574
JPY 2.892 - 2.900 - 8 - 20
Overige valuta 26.242 0 26.242 29.893
Totaal 462.982 0 462.982 441.271
De 100%-afdekkingsnorm voor de Amerikaanse dollar is met ingang van 1 januari 2012 gewijzigd naar 50%.
Deze wijziging werd eind 2011 geïmplementeerd.
S4 Grondstoffenrisico
Grondstoffen ofwel commodities vormen een beleggingscategorie waarin veelal indexfutures en swaps
worden gebruikt om exposure te krijgen in energie (olie), metalen, edelmetalen en agroprodukten. Het
grondstoffenrisico betreft het risico op fluctuaties in grondstoffenprijzen.
2011
2010
GSCI non-natural Gas Total Contract- Reële Contract- Reële
Return index looptijd: omvang waarde omvang waarde
04/01/11 0 0 13.903 999
04/01/11 (G) 0 0 154 19
04/01/11 (62) 0 0 649 79
04/01/11 (GS) 0 0 - 813 - 100
04/01/11 (G2) 0 0 - 1.535 0
31/01/12 10.196 203 0 0
Totaal 10.196 203 12.358 997
S5 Kredietrisico
Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor PFP als gevolg van faillissement of
betalingsonmacht van tegenpartijen waarop PFP (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer
worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito’s worden geplaatst,
marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan en aan
bijvoorbeeld herverzekeraars. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico is het
settlementrisico. Dit heeft betrekking op het risico dat partijen waarmee PFP transacties is aangegaan
niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor PFP financiële verliezen lijdt.
Verdeling van de rating
2011 2010
in % van de vastrentende waarden x € 1.000 in % x € 1.000 in %
AAA 215.655 59 192.069 58
AA 32.897 9 29.804 9
A 36.552 10 33.115 10
BBB 29.241 8 23.181 7
Lager dan BBB 47.517 13 49.673 15
Geen rating 3.655 1 3.312 1
Totaal 365.517 100 331.153 100
S6 Verzekeringtechnische risico’s (actuariële risico’s)
De belangrijkste actuariële risico’s zijn het langleven-, overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico.
Het belangrijkste actuariële risico is het langlevenrisico (het risico dat deelnemers langer blijven leven
dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voorziening pensioenverplichtingen). Door
toepassing van de AG-prognosetafel 2010-2060 met adequate correcties is het langlevenrisico nagenoeg
geheel verdisconteerd in de waardering van de pensioenverplichtingen.
Het overlijdensrisico betekent dat PFP in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet
toekennen waarvoor door PFP geen voorzieningen zijn getroffen. Dit risico kan worden uitgedrukt in
risicokapitalen.
67

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat PFP voorzieningen moet treffen voor
premievrijstelling bij invaliditeit en het toekennen van een arbeidsongeschiktheidspensioen
(‘schadereserve’). Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen
de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. De actuariële uitgangspunten
voor de risicopremie worden periodiek herzien.
PFP heeft het nabestaanden- en wezenpensioen op risicobasis herverzekerd bij een externe, onder
toezicht van DNB staande verzekeringsmaatschappij. Daarnaast is eveneens het arbeidsongeschiktheidsen
overlijdensrisico herverzekerd. De herverzekeringsovereenkomst betreft een stop-loss verzekering,
waarbij schade boven een eigen behoud ten laste van de herverzekeraar komen. Het huidige 5-jarige
contract is ingegaan per 1 januari 2007 en loopt derhalve op 31 december 2011 af. Het contract is
wederom met 5 jaar verlengd.
S7 Liquiditeitsrisico
Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen
worden omgezet in liquide middelen, waardoor PFP op korte termijn niet aan zijn verplichtingen kan
voldoen. Waar de overige risicocomponenten vooral de langere termijn betreffen (solvabiliteit), gaat het
hierbij om de kortere termijn. Dit risico wordt beheerst door in het strategische en tactische
beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor de liquiditeitsposities, rekening houdend met
directe beleggingsopbrengsten en andere inkomsten zoals premies.
De volgende zaken zijn van belang met betrekking tot het liquiditeitsrisico:
- de pensioenuitkeringen zijn en blijven de te ontvangen premiebedragen overtreffen, ook indien er
geen sprake is van premiekorting;
- om die reden worden er, behalve om beleggingstechnische redenen, door PFP voldoende
kasmiddelen aangehouden.
2011 2010
Totale Waarvan Totale Waarvan
Categorie beleggingen illiquide beleggingen illiquide
Vastrentende waarden 362.993 0 328.732 9.907
Zakelijke waarden 99.157 53.499 83.636 45.179
Overig 832 0 3.830 0
Totaal 462.982 53.499 416.198 55.086
Onder de illiquide beleggingen worden verstaan het BGI fund, private equity, hedge funds en onroerende
goederen.
S8 Concentratierisico
Grote posten kunnen leiden tot concentratierisico. Om te bepalen welke posten hieronder vallen moeten
per beleggingscategorie alle instrumenten met dezelfde debiteur worden opgeteld. Als grote post wordt
aangemerkt elke post die meer dan 2% van het balanstotaal uitmaakt.
In het algemeen geldt dat concentratierisico kan optreden als een adequate spreiding van activa en
passiva ontbreekt. Concentratierisico’s kunnen optreden bij een concentratie van de portefeuille in
regio’s, economische sectoren of tegenpartijen. Een portefeuille van leningen die sterk sectorgebonden is,
kan door deze sectorconcentratie een verhoogd risico lopen. Indien aandelen in dezelfde sector worden
aangehouden is sprake van een cumulatief concentratierisico. Overigens beperken concentratierisico’s
zich niet uitsluitend tot de beleggingen.
Beleggingen geschieden over het algemeen als deelname in een beleggingsfonds. PFP is deelgerechtigd in
de achterliggende portefeuille van het fonds. Het concentratierisico wordt daarmee sterk gemitigeerd.
2011
2010
Tegenpartij x € 1.000 In % x € 1.000 In %
Franse staat 17.890 3,9 81.347 18,5
Duitse staat 124.106 26,8 69.226 15,8
Nederlandse staat 60.836 13,1 26.344 6,0
Finse staat 10.400 2,2 nvt 0,0
Griekse staat nvt 0,0 6.422 3,3
HSBC 13.000 2,8 nvt 0,0
68

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
S9 Operationeel risico
Operationeel risico is het risico van een onjuiste afwikkeling van transacties, fouten in de verwerking van
gegevens, het verloren gaan van informatie, fraude en dergelijke. Dergelijke risico’s worden door PFP
beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn
op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles en kwaliteit geautomatiseerde
systemen. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door het Bestuur.
S10 Actief beheer risico
Onder actief beheer worden afwijkende posities in portefeuilles verstaan die door portefeuillemanagers
worden ingenomen ten opzichte van de strategische portefeuilles. De mate van actief beheer wordt
doorgaans bepaald aan de hand van een tracking error. Deze tracking error meet de mate van afwijking
tussen het rendement van een beleggingsportefeuille en het rendement op een benchmarkportefeuille.
Een lage tracking error impliceert dat het feitelijke rendement dicht bij de gekozen benchmark ligt, terwijl
een hoge tracking error aangeeft dat het rendement duidelijk van de benchmark afwijkt. Een hogere
tracking error impliceert daarmee een hogere mate van actief risico.
In het standaard model voor de vaststelling van het Vereist Eigen Vermogen wordt geen rekening
gehouden met actief beheer risico. Deze kwestie werd reeds naar voren gebracht in het Rapport Evaluatie
Financieel Toetsingskader:
Daar waar mogelijk kan de standaardtoets worden uitgebreid met een opslag voor liquiditeitsrisico's
(S7), concentratierisico's (S8), operationele risico's (S9) en risico's uit hoofde van actief
vermogensbeheer (S10). Deze risico's zijn echter moeilijk te standaardiseren. Daarom is het ook nodig
om meer gebruik te maken van (gedeeltelijke) interne modellen om fondsspecifieke en complexe risico's
te modelleren die niet in het standaardmodel passen.
Tevens wordt het actief beheer risico genoemd in de door DNB in juni 2011 opgestelde "Uitwerking
herziening berekeningssystematiek Vereist Eigen Vermogen" als risico waar de standaardtoets mee
uitgebreid moet worden.
Toeslagrisico
Het Bestuur heeft de ambitie om de pensioenen te indexeren. De mate waarin dit kan worden
gerealiseerd is afhankelijk van de ontwikkelingen in rente, rendement, looninflatie en demografie.
Uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat de toeslagtoezegging voorwaardelijk is.
De zogenaamde reële dekkingsgraad geeft zicht op de mate waarin kan worden geïndexeerd (ook wel
aangeduid als de toeslagruimte). Voor het bepalen van de reële dekkingsgraad worden onvoorwaardelijke
nominale pensioenverplichtingen verdisconteerd tegen een reële, in plaats van de nominale
rentetermijnstructuur. Omdat er op dit moment geen markt voor financiële instrumenten aanwezig is,
waaruit de reële rentetermijnstructuur kan worden afgeleid, wordt gebruikgemaakt van een
benaderingswijze.
De genoemde dekkingsgraad ultimo boekjaar gaat uit van gelijkblijvende pensioenuitkeringen. Indien
rekening wordt gehouden met jaarlijks stijgende uitkeringen op basis van prijsindex, kan een reële
dekkingsgraad worden vastgesteld (met marktwaardering van de prijsindex). Per 31 december 2011
bedraagt deze reële dekkingsgraad 76% (vrij van beleggingsrisico's). Op basis van het vermogen van het
pensioenfonds per 31 december 2011 is een vaste jaarlijkse toeslagverlening van 38% van de prijsindex
mogelijk. Hierbij is uitgegaan van een volledige matching van de beleggingen met de uitkeringenstromen.
De term vrij van beleggingsrisico's geeft aan dat met grote zekerheid de verplichtingen kunnen worden
afgewikkeld, vanwege het prudent ingerekende rendement (op basis van de rentetermijnstructuur).
Uitbestedingsrisico
Uitbestedingsrisico is het risico dat de continuïteit, integriteit en/of kwaliteit van de aan derden uitbestede
werkzaamheden, dan wel door deze derden ter beschikking gestelde apparatuur en personeel worden
geschaad. Het uitbestedingsrisico wordt gemitigeerd door de afspraken (kwaliteitseisen) in de
uitvoeringsovereenkomst en de daaraan verbonden Service Level Agreement (SLA). Monitoring van de
uitvoering door het Bestuur vindt plaats op basis van de periodieke rapportages over de uitgevoerde
werkzaamheden. Tevens ontvangt het pensioenfonds over het boekjaar 2011 van MN Services een ISAE
3402 type II-rapport. Deze rapportage geeft inzicht in de wijze van beheersing van de operationele
risico’s en geven aan of de pensioenuitvoerder en vermogensbeheerder ‘in control’ zijn.
Een externe accountant certificeert deze ISAE 3402 type II-rapportage van MN Services.
69

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Systeemrisico
Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale markten) niet
langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van PFP niet langer verhandelbaar zijn en zelfs,
al dan niet tijdelijk, hun waarde kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen, is dit risico voor
PFP niet beheersbaar, indien dit zich op lange termijn zou voordoen.
Niet uit de balans blijkende verplichtingen
Langlopende contractuele verplichtingen
Voor de tot ultimo 2014 afgesloten uitbestedingsovereenkomst met PBOD bedraagt de jaarlijkse
verplichting voor de stichting circa Euro 1,2 mln (2010: 1,1 mln). De totale verplichting voor de
resterende looptijd bedraagt circa Euro 3,9 mln (2010: 4,5 mln).
Vooruitlopend op verwachte inkomende kasstromen bestaan er per balansdatum de volgende
investerings- en stortingsverplichtingen (zogenaamde voorbeleggingen). Deze worden hieronder
toegelicht:
2011 2010
Commitments Private Equity
Austin TX Brushy Creek GenCap XVIII $ 0 $ 1.000
HarbourVest Partners IV Fund LP $ 250 $ 300
HarbourVest Partners VII-Cayman Buyout Fund LP $ 420 $ 570
HarbourVest Partners VII-Cayman Venture Fund LP $ 200 $ 330
HarbourVest Partners V Fund LP € 2.300 € 3.025
Goodwell Microfinance Development Company € 80 € 95
Goodwell Microfinance Development Company II B.V. € 325 € 350
Mn Private Equity fonds € 6.493 € 7.500
Deelnemingen Onroerend goed
Composition Capital Asia Fund C.V. $ 2.811 $ 2.953
Voorwaardelijke verplichtingen
Er lopen geen juridische procedures tegen het pensioenfonds.
Niet toegekende toeslagen: inhaalambitie
In 2011 is een achterstand ontstaan voor de toeslagverlening per 1 januari 2012 van 0,70% voor zowel
de actieven als voor de inactieven (1,70% loonindex -/- 1,00% toeslag).
Overige transacties met verbonden partijen
PFP heeft sinds 2008 uitvoeringsovereenkomsten afgesloten met de werkgevers inzake de uitvoering van
het pensioenreglement.
De werkgevers dragen niet bij aan de pensioenuitvoerings- en administratiekosten.
70

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
Premiebijdragen van werkgevers en werknemers (12)
Premiebijdragen van werkgevers en werknemers 2011 2010
Doorsneepremie werkgever 6.147 6.450
Doorsneepremie werknemer 3.088 3.240
9.235 9.690
Korting doorsneepremie - 3.171 - 5.147
6.064 4.543
Overige premies 67 87
Feitelijk betaalde premie 6.131 4.630
Koopsommen ingegane VP/IAP-uitkeringen 4.112 3.054
Totaal 10.243 7.684
De kostendekkende RTS premie is als volgt:
De kostendekkende premie is als volgt samengesteld: 2011 2010
Actuarieel benodigd 8.229 8.105
Opslag in stand houden vereist vermogen 971 1.070
Opslag voor uitvoeringskosten 289 303
Totaal 9.489 9.478
De kostendekkende, feitelijke en toetspremie volgens artikel 130 van de Pensioenwet zijn als volgt:
Premiegegevens 2011 2010
Kostendekkende RTS premie 9.489 9.478
Doorsneepremie 9.235 9.690
Feitelijk betaalde premie 6.131 4.630
Kostendekkende toetspremie 8.439 8.804
Gezien de financiële positie werd de doorsneepremie in 2011 niet volledig door werkgevers en werknemers
betaald. Op de doorsneepremie van 32,2% werd een premiekorting verleend van 11%punt, waardoor de
feitelijke premie 21,2% bedraagt.
Beleggingsresultaten risico pensioenfonds (13)
De beleggingsresultaten betreffen de aan het verslagjaar toe te rekenen directe opbrengsten, de
gerealiseerde en ongerealiseerde waarderings- en koersverschillen (indirecte beleggingsresultaten) en de
aan de beleggingsactiviteiten toe te rekenen kosten.
Beleggingsresultaten risico pensioenfonds 2011 2010
Directe beleggingsresultaten
Vastgoedbeleggingen 703 610
Aandelen 48 36
Vastrentende waarden 7.644 4.425
Derivaten 188 1.655
Liquide middelen 29 1
8.612 6.727
Indirecte beleggingsresultaten
Vastgoedbeleggingen 1.243 - 171
Aandelen - 3.461 11.512
Vastrentende waarden 22.668 17.395
Derivaten 2.384 - 7.675
Overige beleggingen 2.618 3.854
Liquide middelen 2.402 303
27.854 25.218
Kosten
PBOD - 669 - 659
Mn-Services - 969 - 936
- 1.638 - 1.595
Totaal 34.828 30.350
De kosten zijn niet adequaat aan de onderliggende beleggingscategorieën toe te rekenen. Derhalve wordt
volstaan met het vermelden van het totaalbedrag. De Kosten PBOD bedragen 0,15% van het belegd vermogen.
71

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
De vermogensbeheerkosten via Mn-Services 2011 zijn hieronder inzichtelijk gemaakt conform de
aanbevelingen van de Pensioenfederatie. Er is rekening gehouden met de zogenoemde "verborgen"
kosten zoals transactiekosten en beheerkosten illiquide indirecte producten. Er is verder bij de berekening
van een aantal kostenposten gebruik gemaakt van aannames en veronderstellingen inzake percentages
en berekeningsmethodieken van Mn-Services.
Kosten vermogensbeheer 2011 In % 2010 In %
Beheerkosten van de beleggingen 1.923 0,43 1.897 0,46
Kosten bewaarloon 50 0,01 51 0,01
Overige kosten 140 0,03 103 0,02
Kosten van vermogensbeheer 2.113 0,47 2.051 0,49
Transactiekosten 786 0,18 726 0,17
Totaal kosten 2.899 0,65 2.777 0,66
De kosten van vermogensbeheer Mn-Services en de transactiekosten worden weergegeven in % van het
gemiddeld belegd vermogen.
Aansluiting kosten vermogensbeheer met balans en staat van baten en lasten 2011
Beheerkosten ingehouden via Mn-Services Huisfondsen 1.536
Gefactureerd en afgerekend in 2011 - 331
Beheerkosten ingehouden in Mn-Huisfondsen (Q4-2010) - 236
Totaal kosten verantwoord onder de beleggingsresultaten 969
Beheerkosten in NAV (extern beheerd) 954
Beheerkosten van de beleggingen 1.923
Kosten bewaarloon 50
Overige kosten 140
Transactiekosten 786
Totaal kosten 2.899
Overige baten (14)
Overige baten 2011 2010
Ontvangen uitkeringen herverzekeraar
Ouderdomspensioen - 3 1
Partnerpensioen 3 3
0 4
Andere baten
Resultaat FVP-premie 42 90
Compensatie administratiekosten 550 0
Overige baten 12 25
604 115
Totaal 604 119
Ultimo 2010 is door PSB het contract met PBOD beëindigd. Als gevolg van de beëindiging van het contract
heeft PSB PBOD gecompenseerd voor administratiekosten. Begin 2011 is het bedrag van de compensatie van
PSB ad € 550 ontvangen. Besloten is deze post in 5 jaar te laten vrijvallen.
Pensioenuitkeringen (15)
Pensioenuitkeringen 2011 2010
Ouderdomspensioen - 8.802 - 8.518
Partnerpensioen - 5.119 - 5.156
Wezenpensioen - 42 - 40
Arbeidsongeschiktheidspensioen - 509 - 493
Overlijdensuitkeringen - 121 - 137
VP/IAP-uitkeringen - 2.843 - 2.367
Andere uitkeringen - 190 - 21
Totaal -17.626 -16.732
De post andere uitkeringen betreft de afkoop van pensioenaanspraken overeenkomstig artikel 66 PW welke in
2011 lager zijn dan Euro 427,69 (2010: Euro 420,69) per jaar.
72

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten (16)
Deze betreffen de aan het verslagjaar toe te rekenen uitvoerings- en administratiekosten. Het deel van
de kosten dat betrekking heeft op het beheer van de beleggingen is in mindering gebracht op de post
Beleggingsresultaten voor risico pensioenfonds.
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten 2011 2010
Algemene kosten
Bestuur - 85 - 81
Bestuursbureau - 139 - 98
Voorlichting - 32 - 36
Advies en controle - 206 - 212
Diversen - 31 - 45
- 493 - 472
Personeel - 878 - 839
Detacheringsvergoeding 878 839
0 0
Administratiekosten PBOD - 1.297 - 1.131
Vrijval voorziening administratiekosten 110 0
Reeds toegerekend aan beleggingskosten 669 659
- 518 - 472
Totaal - 1.011 - 944
De Secretaris, directie en medewerkers van PFP (en PBOD) vallen onder de CAO van de PBO-sector. Bij PFP (en
PBOD) is er geen bonusbeleid (geweest) en bestaat er geen koppeling tussen het salaris of anderzins en de
behaalde beleggingsperformance. In 2011 is in totaal een brutogratificatie van € 5,7 (2010: € 7,2) toegekend.
De administratiekosten PBOD zijn in het verslagjaar gestegen als gevolg van het vertrek van PSB. PSB heeft
begin 2011 PFP hiervoor een afkoopsom betaald van € 550. Besloten is om deze afkoopsom in 5 jaar te laten
vrijvallen.
De honoraria van de accountantsorganisatie overeenkomstig wetsartikel 2:382a BW zijn als volgt
samengesteld:
Honoraria accountantsorganisatie 2011 2010
Controle van de jaarrekening 32 31
Andere controleopdrachten 0 0
Fiscale adviesopdrachten 0 0
Andere niet-controle diensten 0 0
Totaal 32 31
Mutatie Voorziening Pensioenverplichtingen (17)
Mutatie Voorziening Pensioenverplichtingen 2011 2010
Actuariële premies en koopsommen - 8.519 - 8.407
Koopsommen uit VP/IAP-regeling - 4.379 - 3.229
Toeslagen - 2.621 - 3.340
Vrijval voorziening stop-loss 522 283
Interesttoevoeging - 4.462 - 4.131
Pensioenuitkeringen 17.398 16.606
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten 994 963
Wijziging marktrente (RTS) - 47.522 - 27.544
Saldo overdracht van rechten 95 - 412
Aanpassing overlevingstafels 0 - 2.919
Overige mutaties - 194 215
Totaal - 48.688 - 31.915
Actuariële premies en koopsommen
Onder deze post is opgenomen de actuarieel berekende waarde van de diensttijdopbouw. Dit is het effect op de
voorziening pensioenverplichtingen van de in het verslagjaar opgebouwde nominale rechten
ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen.
Koopsommen uit VP/IAP-regeling
Voor de VP-regeling betreft dit direct ingaande vroegpensioenaanspraken. Voor de IAP-regeling betreft dit
direct ingaande op uitgestelde ouderdomspensioenaanspraken en meeverzekerde partnerpensioenaanspraken.
73

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
Toeslagen
De verhoging van de voorziening pensioenverplichtingen uit hoofde van toeslagverlening van de aanspraken
van de inactieven wordt in de rekening van baten en lasten opgenomen op het moment waarop de toezegging
wordt gedaan.
Interesttoevoeging
De pensioenverplichtingen zijn in het boekjaar opgerent met 1,3% (2010: 1,3%), zijnde Euro 4,5 mln (2010:
Euro 4,1 mln). De interesttoevoeging is bepaald op basis van de 1-jaars RTS rente primo boekjaar.
Onttrekking voor pensioenuitkeringen en pensioenuitvoeringskosten
Vooraf wordt een actuariële berekening gemaakt van de toekomstige pensioenuitvoeringskosten (met name
excassokosten) en pensioenuitkeringen die in de voorziening pensioenverplichtingen worden opgenomen. Deze
post betreft de vrijval ten behoeve van de financiering van de kosten en uitkeringen van het verslagjaar.
Wijziging marktrente (RTS)
Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de technische voorzieningen herrekend door toepassing
van de actuele rentetermijnstructuur. Het effect van de verandering van de rentetermijnstructuur wordt
verantwoord onder het hoofd wijziging marktrente. In 2011 is de rentetermijnstructuur gedaald van 3,4% naar
2,7%. Het effect hiervan is Euro 47,5 mln negatief.
Saldo overdrachten van rechten (18)
Saldo overdrachten van rechten 2011 2010
Overgenomen pensioenverplichtingen 70 413
Overgedragen pensioenverplichtingen - 276 - 54
Totaal - 206 359
Actuarieel resultaat waardeoverdrachten basisregeling 2011 2010
Kasstroom saldo waardeoverdrachten - 206 359
Actuariele mutatie VPV saldo waardeoverdrachten 95 - 412
Actuarieel resultaat - 111 - 53
Waardeoverdracht betreft de ontvangst of overdracht aan een pensioenfonds of pensioenverzekeraar van
respectievelijk de vorige of nieuwe werkgever van de contante waarde van premievrije pensioenaanspraken
van deelnemers, die tot de ontslagdatum zijn opgebouwd. De ontvangen koopsommen worden aangewend voor
de inkoop van extra pensioenaanspraken.
Overige lasten (19)
Overige lasten 2011 2010
Premies herverzekering
Arbeidsongeschiktheidsverzekering - 17 - 17
Kapitaal bij overlijden - 23 - 26
- 40 - 43
Rente diversen
Instellingen - 223 - 224
Overige - 2 0
- 225 - 224
Overige lasten
Toevoeging aan de voorziening administratiekosten - 550 0
Toevoeging aan de voorziening reorganisatiekosten - 375 0
Totaal - 1.190 - 267
74

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
Resultaatbestemming (20)
Resultaatbestemming 2011 2010
Algemene reserve - 22.671
- 11.346
Reserve bijzondere uitvoeringskosten - 375 0
Totaal - 23.046
- 11.346
Aantal personeelsleden
Bij PFP zijn 12 werknemers in dienst.
De personeelskosten worden in rekening gebracht bij PBOD.
Bezoldiging bestuursleden / Raad van Toezicht
Het totaal van de verstrekte vakatievergoeding bedraagt in 2011 € 50 (2010: € 60). De leden van de
Raad van Toezicht ontvingen aan vakatiegeld in 2011 € 13 (2010: € 6).
75

STICHTING PENSIOENFONDS PRODUCTSCHAPPEN
Rijswijk
TOELICHTING
op de balansposten 2 en 9
Vroegpensioen- / Individueel Aanvullende Pensioenregeling
77

VP/IAP-Regeling Pensioenfonds Productschappen
Flexibel spaarpensioenregeling
Vroegpensioen
Het vroegpensioen maakte het voor vrijwel iedereen mogelijk om voorafgaand aan het
ouderdomspensioen te kunnen stoppen met werken. Het beleid van de overheid is er echter op gericht
om iedereen langer te laten werken. De fiscale aftrekbaarheid van premies voor vroegpensioen is om die
reden sterk verminderd. Voor werknemers die na 1 januari 2006 in dienst zijn getreden is er geen
vroegpensioenregeling meer van toepassing. Voor de overige werknemers gelden er
overgangsmaatregelen.
Als de verzekerde het dienstverband beëindigt bij een werkgever worden de aanwendingsmogelijkheden
voor het vroegpensioenkapitaal beperkt. Zonder dienstverband moet het vroegpensioenkapitaal uiterlijk
op de 62-jarige leeftijd worden aangewend voor de aankoop van een vroegpensioenuitkering of het
vroegpensioenkapitaal moet al voor die tijd zijn aangewend voor de aankoop van extra ouderdoms- en
partnerpensioen. Uitstellen van het vroegpensioen na de 62-jarige leeftijd zonder dienstverband is niet
mogelijk.
Met ingang van het najaar 2011 is het mogelijk geworden om het vroegpensioen vanaf de 60-jarige
geheel of gedeeltelijk in te laten gaan zonder dat de economische activiteiten dienovereenkomstig
verminderd behoeven te worden. Met deze maatregel wil de overheid een inpuls geven aan de invulling
van haar beleid om langer door te blijven werken.
Aanvullend pensioen
Om het basispensioen te verhogen is het mogelijk om vrijwillig gebruik te maken van het Individueel
Aanvullend Pensioen (IAP). De premies worden op basis van een leeftijdsafhankelijke staffel belegd in
aandelen en/of obligaties. Met het gespaarde kapitaal wordt op de pensioeningangsdatum extra
ouderdoms- en partnerpensioen ingekocht. Als de verzekerde voor de pensioeningsgangsdatum het
dienstverband beëindigt dan zal op dat moment het gespaarde kapitaal worden aangewend voor de
inkoop van extra ouderdoms- en partnerpensioen. Het extra pensioen wordt opgeteld bij het pensioen uit
de basisregeling en uitbetaald vanaf de pensioeningangsdatum.
De jaarlijks maximaal in te leggen premie voor het IAP is afhankelijk van de leeftijd. De premie wordt
door de werkgever ingehouden op het brutosalaris. Over deze premie is men geen loonheffing
verschuldigd, waardoor de verzekerde netto dus minder betaalt.
Ontwikkeling deelnemersbestand vroegpensioen
In de navolgende tabel is te zien hoe het deelnemersbestand in de loop der jaren zich heeft ontwikkeld.
Aantallen deelnemers 2011 2010 2009 2008 2007
Stand per 1 januari 934 962 991 1.048 1.302
Vermeerdering door:
- nieuwe toetreding 0 0 3 3 1
Vermindering door:
- waardeoverdracht - 5 - 4 - 4 - 23 - 27
- ingang VP/IAP pensioen - 29 - 22 - 20 - 17 - 23
- naar levensloop 0 0 - 7 - 17 - 141
- uitruil - 6 - 2 0 0 - 64
- afkopen - 29 0 0 0 0
- overig 0 0 - 1 - 3 0
Stand per 31 december 865 934 962 991 1.048
Uitruil
Bij pensioen ingang wordt het eventuele nog niet aangewende vroegpensioenkapitaal omgezet in extra
ouderdoms- en partnerpensioenaanspraken. Ditzelfde geldt ook voor een eventueel IAP-kapitaal. Dit wordt
echter niet alleen bij pensionering maar ook al eerder bij een dienstbeëindiging omgezet in extra ouderdomsen
partnerpensioenaanspraken.
Afkopen
In het boekjaar zijn de basispensioenaanspraken van premievrije deelnemers met een klein
ouderdomspensioen afgekocht. Voorzover voor deze deelnemers ook een (kleine) VP-kapitaal aanwezig was,
zijn die (kleine) VP-kapitalen gelijktijdig mee afgekocht.
78

Aandelendepot
Beleggingsbeleid
Medio 2009 is besloten om de beleggingsportefeuille te herstructureren. Dit besluit luidde om uitsluitend
passief te beleggen via een tweetal Vanguard fondsen. Voor circa 80% van de aandelenbeleggingen
wordt belegd in Vanguard Global fonds en voor circa 20% in Vanguard Emerging Markets fonds. Beide
fondsen luiden in euro en zijn beursgenoteerd.
Dit beleid is in 2011 niet gewijzigd.
Ontwikkeling van de unitprijs
De portefeuille liet door de daling van de aandelenkoersen een negatief rendementsverloop zien. De
unitprijs daalde dit boekjaar met 8,3% naar € 8,10.
10,00
9,00
8,00
7,00
6,00
5,00
4,00
Obligatiedepot
Unitprijs aandelendepot
Beleggingsbeleid
De beleggingen in obligaties zijn volledig ondergebracht in Vanguard Euro Government Bond (een passief
beheerd indexfonds dat beursgenoteerd is). Het beleid van dit fonds heeft als doel om het rendement van
de Europese Staatsleningen Index te verkrijgen.
Als gevolg van de landencrisis in 2010 is besloten 1/3 deel van het obligatiedepot niet langer aan te
houden in Vanguard Euro Government Bond. De vrijgekomen middelen worden aangehouden als
kortlopende geldmiddel bij de ABN AMRO bank.
Dit beleid is in 2011 niet gewijzigd.
Ontwikkeling van de unitprijs
De unitprijs steeg dit boekjaar met 2,9% naar € 9,23.
10,00
9,00
8,00
7,00
6,00
5,00
4,00
Unitprijs obligatiedepot
79

Depositodepot
Beleggingsbeleid
Beleggingen in deposito's zijn ondergebracht bij banken met een goede rating. Er wordt alleen belegd in
kortlopende deposito's.
Ontwikkeling van de unitprijs
De portefeuille laat jaarlijks een stijging van de unitprijs zien als gevolg van rente op rente. De unitprijs
steeg in het boekjaar met 1,9% naar € 6,95.
Kosten
7,50
7,00
6,50
6,00
5,50
5,00
4,50
4,00
Unitprijs depositodepot
Op elke storting wordt direct 3,25% administratiekosten ingehouden. Daarnaast wordt jaarlijks 0,15%
van het totale belegde vermogen als kosten vermogensbeheer geboekt.
Voor de uitkering van het vroegpensioen wordt aan administratiekosten Euro 45 per toekomstig
uitkeringsjaar ten laste van de koopsom gebracht.
80

BALANS PER 31 DECEMBER VP/IAP-REGELING
Na resultaatbestemming (x € 1.000)
ACTIVA
Beleggingen voor risico deelnemers (1)
2011 2010
Aandelen 6.109 8.123
Vastrentende waarden 22.498 24.197
Vorderingen en overlopende activa (2)
Overige activa (3)
28.607 32.320
13 17
342 623
Totaal activa 28.962 32.960
PASSIVA
Technische voorziening voor risico deelnemers (4)
2011 2010
VP/IAP-regeling 28.568 32.300
Overige schulden en overlopende passiva (5) 394 660
Totaal passiva 28.962 32.960
81

STAAT VAN BATEN EN LASTEN VP/IAP-REGELING
(x € 1.000)
BATEN
Premiebijdragen voor risico deelnemers (6)
Beleggingsresultaten voor risico deelnemers (7)
2011 2010
172 257
Directe beleggingsopbrengsten 178 162
Indirecte beleggingsopbrengsten - 58 1.073
Kosten van vermogensbeheer - 46 - 50
74 1.185
Totaal baten 246 1.442
LASTEN
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten (8)
Mutatie technische voorziening risico deelnemers (9)
Saldo overdrachten van rechten (10)
2011 2010
- 5 - 8
3.732 1.772
- 3.973 - 3.206
Totaal lasten - 246 - 1.442
Saldo van baten en lasten 0 0
82

GRONDSLAGEN
1. Algemene toelichting
1.01 Activiteiten
De activiteiten ten behoeve van de VP/IAP regeling bestaan uit het incasseren van premies, het beleggen
van de ontvangen premies en het verstrekken van een koopsom voor een direct ingaand vroegpensioen
of een direct ingaand ouderdomspensioen met een meeverzekerd partnerpensioen voorzover er geen
gebruik is gemaakt van een vroegpensioen bij de Stichting Pensioenfonds Productschappen. Als de
verzekerde vóór de pensioeningsgangsdatum het dienstverband beëindigt dan zal op dat moment het
gespaarde IAP-kapitaal al direct worden aangewend voor de inkoop van extra ouderdoms- en
partnerpensioen.
Vroegpensioenregeling
De Vroegpensioenregeling is een beschikbare premieregeling.
Overeenkomstig artikel 10 van de Pensioenwet wordt deze regeling gekarakteriseerd als een premieovereenkomst.
Als gevolg van het feit dat het werkelijke verloop van de carrière, de looninflatie en de behaalde
beleggingsrendementen in meer of mindere mate zal afwijken van de toegepaste veronderstellingen en
het feit dat er geen garantieregeling is, zal de einduitkomst kunnen afwijken van de doelstelling van 75%
van het salaris op de 62-jarige leeftijd.
Als gevolg van de wet Vut, Prepensioen en Levensloop is deze regeling per 1 januari 2006 voor
deelnemers geboren na 31 december 1949 gesloten. De door deze deelnemers opgebouwde
vroegpensioenkapitalen kunnen nog steeds aangewend worden voor vroegpensioen; premie kan echter
niet meer gestort worden.
Voor deelnemers die geboren zijn vóór 1 januari 1950 wordt de regeling ongewijzigd voortgezet.
Bij de beleggingen van het voor en door de deelnemers opgebouwde kapitaal wordt rekening gehouden
met de leeftijd. Vanaf de 25-jarige tot en met de 34-jarige leeftijd wordt uitsluitend belegd in aandelen.
Daarna wordt de verhouding aandelen en obligaties jaarlijks met 4% aangepast, waardoor voor de
deelnemer steeds minder in aandelen en steeds meer in obligaties wordt belegd. Op de 59-jarige leeftijd
is het volledige kapitaal belegd in obligaties. De deelnemer kan besluiten het kapitaal in deposito’s te
beleggen, waardoor zekerheid bestaat over de omvang van het kapitaal en de gewenste ingangsdatum
van de prepensionering. De asset-mix van de VP-beleggingsportefeuille (de verdeling naar aandelen,
vastrentende waarden en liquiditeiten) vloeit hierdoor voort uit de leeftijden van de deelnemers.
Individueel Aanvullende Pensioenregeling
De individueel aanvullende pensioenregeling (IAP-regeling) is een vrijwillig beschikbare premieregeling.
Met het in deze regeling opgebouwde kapitaal kunnen de deelnemers extra pensioenrechten aankopen in
de basispensioenregeling.
Overeenkomstig artikel 10 van de Pensioenwet wordt deze regeling gekarakteriseerd als een premieovereenkomst.
De vrijwillige stortingen in de IAP-regeling worden, voor rekening en risico van de deelnemer, belegd in
de aandelen- cq obligatie- cq depositodepots samen met de VP-Regeling.
Bij de beleggingen van het voor en door de deelnemers opgebouwde kapitaal wordt rekening gehouden
met de leeftijd. Tot en met de 34-jarige leeftijd wordt uitsluitend belegd in aandelen.
Daarna wordt de verhouding aandelen en obligaties jaarlijks met 4% aangepast, waardoor voor de
deelnemer steeds minder in aandelen en steeds meer in obligaties wordt belegd. Op de 59-jarige leeftijd
is het volledige kapitaal belegd in obligaties. De deelnemer kan besluiten het kapitaal in deposito’s te
beleggen, waardoor zekerheid bestaat over de omvang van het kapitaal. De asset-mix van de IAPbeleggingsportefeuille
(de verdeling naar aandelen, vastrentende waarden en liquiditeiten) vloeit derhalve
voort uit de leeftijden van de deelnemers.
Met het kapitaal kan de deelnemer op de pensioeningangsdatum het basispensioen verhogen.
1.02 Risico's
Alle beleggingsactiviteiten zijn voor risico van de deelnemers. Alle beleggingen en liquide middelen staan
ter beschikking van de regeling.
2. Grondslagen voor waardering van activa en passiva
Voor de waardering van activa en passiva van de VP/IAP-regeling worden dezelfde grondslagen
gehanteerd als voor de basisregeling.
83

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
ACTIVA
Beleggingen voor risico deelnemers (1)
De beleggingen voor risico deelnemers betreffen de beleggingen waarbij het beleggingsrisico niet bij het
pensioenfonds ligt. Alle beleggingen bestaan uit beursgenoteerde passieve indexfondsen.
Aandelen
Er wordt uitsluitend belegd in passieve beursgenoteerde aandelen. De marktwaarde is de beursnotering
per balansdatum.
Aandelen 2011 2010
Stand begin boekjaar 8.123 9.178
Aankopen 40 140
Verkopen - 1.520 - 2.020
Waarderingsverschillen - 534 825
Stand einde boekjaar 6.109 8.123
Met ingang van medio 2009 wordt voor 80% belegd in een World Euro hedged fonds en voor 20% in het
Emerging Markets fonds. Beide fondsen noteren in Euro. Er zijn geen beleggingen meer die genoteerd zijn in
een andere valuta dan de Euro.
Vastrentende waarden
Er wordt uitsluitend belegd in passieve beursgenoteerde vastrentende waarden. De marktwaarde is de
beursnotering per balansdatum. Deposito's worden gewaardeerd tegen de reële waarde, zijnde de
nominale waarde.
Vastrentende waarden 2011 2010
Obligaties
Stand begin boekjaar 12.168 17.495
Aankopen 1.400 1.666
Verkopen 0 - 7.241
Waarderingsverschillen 475 248
14.043 12.168
Deposito's < 1 jaar
Stand begin boekjaar 12.029 7.372
Mutaties - 3.574 4.657
8.455 12.029
Stand einde boekjaar 22.498 24.197
Met ingang van medio 2009 wordt voor 80% belegd in een World Euro hedged fonds en voor 20% in het
Emerging Markets fonds. Beide fondsen noteren in Euro. Er zijn geen beleggingen meer die genoteerd zijn in
een andere valuta dan de Euro.
Vorderingen en overlopende activa (2)
Vorderingen en overlopende activa 2011 2010
Te vorderen rente 4 1
Instellingen 9 16
Stand einde boekjaar 13 17
Overige activa (3)
Liquide middelen 2011 2010
Geldinstellingen 342 623
Stand einde boekjaar 342 623
De liquide middelen bestaan uit direct opeisbare tegoeden bij de RABO bank.
84

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
PASSIVA
Technische voorziening voor risico deelnemers (4)
Verloopoverzicht 2011 2010
Stand begin boekjaar 32.300 34.072
Mutaties - 3.732 - 1.772
Stand einde boekjaar 28.568 32.300
De mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico deelnemers wordt berekend door de beginstand van
de voorziening van de eindstand af te trekken.
Overige schulden en overlopende passiva (5)
Uit hoofde van VP/IAP-regeling 2011 2010
Deelnemers 0 0
Rekening-courant PBOD 5 5
Rekening-courant PFP 389 655
Instelling inzake VP/IAP-regeling 0 0
Stand einde boekjaar 394 660
85

TOELICHTING OP DE BALANS
(x € 1.000)
Risicobeheer en derivaten
De beleggingen zijn voor rekening en risico van de deelnemers. Het beleggingsrisico ligt niet bij de
Stichting Pensioenfonds Productschappen.
Totaal van de beleggingen
Aandelen
2011 2010
Beleggingen voor risico deelnemers x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Aandelen in euro 6.109 21,1 8.123 24,7
Vastrentende waarden in euro 22.498 77,7 24.197 73,4
Overige activa 342 1,2 623 1,9
Totaal 28.949 100,0 32.943 100,0
2011
2010
Naar regio (aandelen) x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Europa 1.347 22,0 1.788 22,0
Verenigde Staten 2.862 46,9 3.355 41,3
Japan 451 7,4 623 7,7
Azië Pacific exclusief Japan 292 4,8 401 4,9
Emerging Markets 1.157 18,9 1.956 24,1
Totaal 6.109 100,0 8.123 100,0
Vastrentende waarden
2011 2010
Uitsplitsing vastrentende waarden x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Deposito's < 1 jaar 8.455 37,6 12.029 49,7
VG Euro Government Bond 14.043 62,4 12.168 50,3
Totaal 22.498 100,0 24.197 100,0
2011 2010
Split VG Euro Government Bond x € 1.000 in % x € 1.000 in %
Oostenrijk 618 4,4 535 4,4
België 744 5,3 633 5,2
Finland 197 1,4 146 1,2
Frankrijk 3.286 23,4 2.653 21,8
Duitsland 3.848 27,4 3.285 27,0
Ierland 225 1,6 207 1,7
Italië 2.584 18,4 2.458 20,2
Nederland 969 6,9 779 6,4
Portugal 0 0,0 256 2,1
Slovenië 42 0,3 37 0,3
Spanje 1.531 10,9 1.180 9,7
Totaal 14.044 100,0 12.169 100,0
Ratings VG Euro Government Bond in % 2011 2010
AAA 58,1 54,9
AA 20,0 39,6
A 20,0 3,4
Lager dan A 1,9 1,9
Geen rating 0,0 0,1
Cash 0,0 0,1
86

TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN
(x € 1.000)
Premiebijdragen voor risico deelnemers (6)
Premiebijdragen voor risico deelnemers 2011 2010
VP premie werkgever 41 72
VP premie werknemer 39 80
IAP premie werknemer 92 105
Totaal 172 257
Deze post betreft de bijdragen voor en van deelnemers in het kader van de beschikbare premieregeling. De VP
premie (4,75%) wordt maandelijks geïnd en is te splitsen in een premie voor de werkgever van 1,90% en voor
de werknemer van 2,85%.
In het boekjaar is door één werkgever € 14 (2010: € 17) extra beschikbaar gesteld aan VP premie.
De IAP premie is afhankelijk van de fiscale ruimte en is volledig voor rekening van de werknemer.
Beleggingsresultaten voor risico deelnemers (7)
Beleggingsresultaten voor risico deelnemers 2011 2010
Directe beleggingsresultaten
Vastrentende waarden 178 162
178 162
Indirecte beleggingsresultaten
Aandelen - 534 825
Vastrentende waarden 476 248
Overige beleggingen 0 0
- 58 1.073
Kosten vermogensbeheer - 46 - 50
Totaal 74 1.185
De kosten van vermogensbeheer zijn niet adequaat aan de beleggingscategorieën toe te rekenen. Derhalve
wordt volstaan met het vermelden van het totaalbedrag.
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten (8)
Pensioenuitvoerings- en administratiekosten 2011 2010
Administratiekosten - 51 - 58
Toerekening vermogensbeheer 46 50
Totaal - 5 - 8
Deze kosten betreffen de aan het verslagjaar toe te rekenen uitvoerings- en administratiekosten. Het deel van
de kosten dat betrekking heeft op het beheer van de beleggingen is in mindering gebracht op de post
Beleggingsresultaten voor risico deelnemers.
Mutatie technische voorziening risico deelnemers (9)
Mutatie technische voorziening risico deelnemers 2011 2010
Premie-inleg - 172 - 257
Beleggingsopbrengsten - 74 - 1.185
Onttrekking voor administratiekosten 5 8
Overdracht van rechten 3.973 3.206
Overige mutaties voorziening pensioenverplichtingen 0 0
Mutatie boekjaar 3.732 1.772
Saldo overdrachten van rechten (10)
Saldo overdrachten van rechten 2011 2010
Ingang VP - 3.641 - 2.812
Waardeoverdracht - 64 - 17
Pensionering - 241 - 377
Afkopen - 27 0
Diversen 0 0
Totaal - 3.973 - 3.206
Afkopen
In het boekjaar zijn de basispensioenaanspraken van premievrije deelnemers met een klein
ouderdomspensioen afgekocht. Voorzover voor deze deelnemers ook een (kleine) VP-kapitaal aanwezig was,
zijn die (kleine) VP-kapitalen gelijktijdig mee afgekocht.
87

OVERIGE GEGEVENS
Actuariële verklaring
Opdracht
Door Stichting Pensioenfonds Productschappen te Rijswijk is aan Mercer Certificering B.V. de opdracht
verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar
2011.
Gegevens
De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de
verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de fondsmiddelen en
voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten
grondslag liggen aan de jaarrekening.
In overeenstemming met de richtlijn "Samenwerking tussen accountant en actuaris ter zake van de
controle van verantwoordingen van verzekeringsinstellingen" heeft de accountant van het pensioenfonds
mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid en de volledigheid van de
administratieve basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeelsvorming van belang
zijn.
Werkzaamheden
Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126
tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens
zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde berekeningen heb
aanvaard.
Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht:
- heb ik ondermeer onderzocht of de technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen
en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld; en
- heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds.
Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de
resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over de
waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfonds de tot balansdatum aangegane verplichtingen kan
nakomen, mede in aanmerking nemend het financieel beleid van het pensioenfonds.
De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het
Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke
grondslag voor mijn oordeel.
Oordeel
De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningregels en uitgangspunten,
als geheel bezien, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de
balansdatum ten minste gelijk aan het wettelijk vereist eigen vermogen. Gemeten naar de wettelijke
maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, sprake van een toereikende
solvabiliteit.
Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd dat is voldaan aan de artikelen 126
tot en met 140 van de Pensioenwet. De vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds Productschappen
is naar mijn mening voldoende. Daarbij is in aanmerking genomen dat de mogelijkheden tot het
realiseren van de beoogde toeslagen beperkt zijn.
Of vanaf 1 januari 2012 sprake is van een consistent geheel tussen de gewekte verwachtingen, de
financiering en de realisatie ervan kan ik onvoldoende beoordelen. Een (continuïteits)analyse, die daarin
inzicht geeft, ontbreekt. In 2012 zal een dergelijke analyse worden uitgevoerd. Vooralsnog heb ik geen
aanleiding aan de consistentie te twijfelen.
Amstelveen, 29 mei 2012
drs. W. Brugman AAG
verbonden aan Mercer Certificering B.V.
88

Aan het Bestuur van Stichting Pensioenfonds Productschappen
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
Verklaring betreffende de jaarrekening
Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2011 van Stichting Pensioenfonds Productschappen
te Rijswijk gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2011 en de staat van
baten en lasten over 2011 en de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde
grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen.
Verantwoordelijkheid van het Bestuur
Het Bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen
en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in
overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het
Bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het Bestuur noodzakelijk
acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang
als gevolg van fraude of fouten.
Verantwoordelijkheid van de accountant
Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle.
Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse
controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat
wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat
de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.
Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de
bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van
de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat
de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten.
Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking
die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het
opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen
hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne
beheersing van de stichting. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de
gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van
de stichting gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een
onderbouwing voor ons oordeel te bieden.
Oordeel
Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het
stichtingkapitaal en reserves van Stichting Pensioenfonds Productschappen per 31 december 2011 en
het saldo van de staat van baten en lasten over 2011 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in
Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).
Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen
Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken
naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen,
overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW
vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen
beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.
Rotterdam, 30 mei 2012
PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.
drs. F.J. van Groenestein RA
89

PERSONALIA BESTUURSLEDEN
Mr. Dr. F. Beekman
Functie in bestuur Plaatsvervangend secretaris
Geboortedatum
15 april 1957
Nationaliteit Nederlandse
Namens Werkgevers
Werkgever Productschap Zuivel
Beroep Secretaris
Bestuurslid sinds
01 januari 2007
Aftreding volgens rooster 31 december 2013
Nevenfunctie(s)
Voorzitter Financiële commissie
Aandachtsgebied Financiën, AO/IC, Pensioenzaken en Communicatie
J.P. Buwalda
Functie in bestuur Lid
Geboortedatum
12 maart 1933
Nationaliteit Nederlandse
Namens Pensioengerechtigden
Werkgever n.v.t.
Beroep n.v.t.
Bestuurslid sinds
01 december 2010
Aftreding volgens rooster 31 december 2013
Nevenfunctie(s)
Lid Financiële commissie
Bestuurslid Vereniging Gepensioneerden PFP
Aandachtsgebied Financiën, AO/IC, Pensioenzaken en Communicatie
Drs. M. Elema
Functie in bestuur Lid
Geboortedatum
22 oktober 1954
Nationaliteit Nederlandse
Namens Werkgevers
Werkgever Hoofdproductschap Akkerbouw
Beroep Secretaris
Bestuurslid sinds
01 januari 2007
Aftreding volgens rooster 31 december 2014
Nevenfunctie(s)
Lid Beleggingscommissie
Aandachtsgebied Beleggingen, Financiën, AO/IC en Communicatie
P. van der Graaf RE RA
Functie in bestuur Plaatsvervangend voorzitter
Geboortedatum
03 juni 1957
Nationaliteit Nederlandse
Namens Werknemers
Werkgever Productschap Tuinbouw
Beroep Afdelingshoofd Staf
Bestuurslid sinds
01 januari 2004
Aftreding volgens rooster 31 december 2014
Nevenfunctie(s)
Voorzitter Beleggingscommissie
Lid Bestuur PBO-Dienstverlening
Aandachtsgebied Beleggingen, Financiën en AO/IC
90

W.F. de Graaf
Functie in bestuur Lid
Geboortedatum
20 oktober 1941
Nationaliteit Nederlandse
Namens
Pensioengerechtigden
Werkgever
nvt
Beroep
nvt
Bestuurslid sinds
01 oktober 2009
Aftreding volgens rooster 31 december 2015
Nevenfunctie(s)
Lid Beleggingscommissie
Bestuurslid Vereniging Gepensioneerden PFP
Aandachtsgebied
Beleggingen, Financiën en AO/IC
L. Hospers
Functie in bestuur Lid
Geboortedatum
02 juni 1966
Nationaliteit Nederlandse
Namens Werknemers
Werkgever Productschappen Vee, Vlees en Eieren
Beroep Manager Algemene Zaken
Bestuurslid sinds
01 januari 2004
Aftreding volgens rooster 31 december 2013
Nevenfunctie(s)
Lid Financiële commissie
Aandachtsgebied Financiën, AO/IC en Pensioenzaken
C. Kuijvenhoven RA
Functie in bestuur Voorzitter
Geboortedatum
26 juni 1949
Nationaliteit Nederlandse
Namens Werkgevers
Werkgever Productschap Tuinbouw (per 1 juli 2011 Vroegpensioenregeling)
Bestuurslid sinds
01 februari 2000
Aftreding volgens rooster 31 december 2012
Nevenfunctie(s)
Voorzitter PBO-Dienstverlening
Aandachtsgebied
Beleggingen, Financiën en AO/IC
91

VERKLARENDE WOORDENLIJST
Actieve deelnemer
De werknemer die pensioen opbouwt via de pensioenregeling.
Actuariële grondslagen
De rekenrente, de actuariële kanssystemen en kostenopslagen, die bij de berekening van de
hoogte van de pensioenpremie en de voorziening pensioenverplichtingen worden gehanteerd.
Actuariële kanssystemen
De veronderstellingen die terzake van sterfte, gehuwdheid, arbeidsongeschiktheid en dergelijke
worden gemaakt.
Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN)
Pensioenfondsen dienen te werken volgens een actuariële en bedrijfstechnische nota. Hierin zijn de
financiële opzet van een pensioenfonds en de grondslagen waarop deze berust, gemotiveerd
omschreven. De ABTN moet in ieder geval een beschrijving omvatten van de financieringsmethode,
de wijze van berekening van de bijdragen en van de toereikendheidstoets, alsmede een
uiteenzetting van het beleggingsbeleid, een organogram en een mandaatregeling. De ABTN moet
aan De Nederlandsche Bank overgelegd worden.
Asset Liability Management (ALM)
Het op elkaar afstemmen van de beleggingen, de verplichtingen, en het premie- en toeslagbeleid.
Een ALM-studie wordt gebruikt om het meerjarig financieel beleid te optimaliseren uitgaande van
verschillende economische scenario’s.
AFM
Anw
AOW
Autoriteit Financiële Markten.
Algemene nabestaandenwet: voorziet in een uitkering bij overlijden van de man of vrouw met wie
de overledene was getrouwd of samenwoonde.
Algemene Ouderdomswet, ouderdomsvoorziening waarop iedere Nederlanden recht heeft als hij 65
wordt.
Arbeidsongeschiktheidspensioen
Financiële aanvulling uit het pensioenfonds op de wettelijke arbeidsongeschiktheidsuitkering die
eindigt uiterlijk op de pensioenleeftijd.
Benchmark
Een objectieve meetlat waarmee het beleggingsresultaat wordt vergeleken.
Beschikbarepremieregeling (defined contribution)
Pensioenregeling waarvan de hoogte (defined contribution) van de uitkering afhankelijk is van de
betaalde premie en de daarmee behaalde beleggingsopbrengsten.
Deelnemer
De werknemer die op grond van een pensioenovereenkomst pensioenaanspraken verwerft jegens
een pensioenuitvoerder.
Deelnemingen/participaties
Financiële belangen in (beleggings)maatschappijen die niet beursgenoteerd zijn.
Dekkingsgraad
De dekkingsgraad is de verhouding tussen het vermogen en de pensioenverplichtingen. Een
dekkingsgraad van 100% wil zeggen dat het fonds precies aan zijn pensioenverplichtingen van het
meetmoment kan voldoen.
92

DNB
De Nederlandsche Bank, de centrale bank die verantwoordelijk is voor het bewaken van de
financiële stabiliteit in Nederland en die toezicht houdt op pensioenuitvoerders.
Doorsneepremie
De door het Bestuur, na overleg met de wiskundige adviseur, vastgestelde gemiddelde actuariële
premie die nodig is voor de dekking van de uit het pensioenreglement voortvloeiende
pensioenkosten.
De doorsneepremie kan hoger of lager zijn dan de werkelijk benodigde actuariële premie.
Duration
Een maatstaf voor de rentegevoeligheid.
Financieel Toetsingskader (FTK)
Het financieel toetsingskader is onderdeel van de Pensioenwet en stelt voorschriften aan onder
meer de premiehoogte en de omvang van de aan te houden reserves.
Franchise
Het gedeelte van het salaris dat voor de premie- en pensioenberekening buiten beschouwing blijft,
omdat de AOW over dat deel reeds in pensioen voorziet.
Gewezen deelnemers
(Ex)deelnemers voor wie aanspraken aanwezig zijn, terwijl de dienstbetrekking beëindigd is.
Verdere opbouw van de aanspraken vindt niet plaats.
Herverzekering
Door middel van herverzekering worden de risico’s van voortijdig overlijden, dan wel van
arbeidsongeschiktheid, bij een andere (her)verzekeraar ondergebracht. In het geval van de
arbeidsongeschiktheidverzekering geldt dat niet alleen voor het arbeidsongeschiktheidspensioen,
maar ook voor de nog op te bouwen aanspraken op ouderdoms-, (huwelijks)partner-, en
wezenpensioen.
Inactieven
Pensioengerechtigden en slapers.
Indexering
Verhoging van het pensioen naar aanleiding van prijsstijging of loonontwikkeling. Geldt voor het
pensioen van pensioengerechtigden en slapers. Ook actieve deelnemers aan een
middelloonregeling hebben er mee te maken. Men noemt dit ook toeslag.
Middelloonregeling
Pensioenregeling waarbij het pensioen wordt berekend op basis van het gemiddelde salaris dat
tijdens de loopbaan is verdiend.
Nabestaandenpensioen
Pensioen dat doorgaans levenslang wordt uitgekeerd aan de partner (of kinderen) van de
deelnemer aan een pensioenregeling na diens overlijden. Ook: verzamelnaam voor pensioen
bestemd voor weduwen, weduwnaars, partners en wezen.
Opbrengstrendement
Het opbrengstrendement wordt berekend door de opbrengsten uit te drukken als een percentage
van het gemiddeld belegd vermogen.
Ouderdomspensioen
Levenslange uitkering waarop degene die deelneemt of heeft deelgenomen in een pensioenregeling
aanspraak kan maken wanneer hij de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt.
Partnerpensioen
Pensioen voor de achterblijvende partner bij overlijden van de deelnemer.
93

Parttimer
Een (ex-)werknemer die deeltijdarbeid (heeft) verricht.
Pensioenaanspraak
Het recht op toekomstige pensioenuitkeringen.
Pensioengerechtigden
Mensen die een pensioenuitkering ontvangen.
Pensioengrondslag
Het deel van het vaste jaarsalaris, inclusief vakantietoeslag, dat resteert na aftrek van de
franchise. De pensioengrondslag vormt de basis voor de berekening van het pensioen en de
pensioenpremie.
Pension Fund Governance (PFG)
Pension Fund Governance ofwel goed pensioenfondsbestuur. PFG stelt eisen op het gebied van
transparantie, verantwoording, intern toezicht en zeggenschap.
Pensioenverplichtingen
De in de toekomst aan pensioengerechtigden uit te keren bedragen.
Performance
Berekeningsmethode waarbij zowel de inkomsten als de gerealiseerde en niet-gerealiseerde
vermogensmutaties worden uitgedrukt als percentage van het tijdsgewogen geïnvesteerde bedrag.
Premievrije aanspraken
Indien de dienstbetrekking, anders dan door overlijden wordt beëindigd, wordt zonder verdere
premiebetaling aanspraak verkregen op de tot het tijdstip van dienstbeëindiging in
overeenstemming met het pensioenreglement tijdsevenredig gevormde aanspraken op ouderdoms-
, (huwelijks)partner- en wezenpensioen.
Private Equity
Beleggingscategorie waarbij wordt geïnvesteerd in aandelen van niet-beursgenoteerde bedrijven.
RTS
Rentetermijnstructuur. Ten behoeve van de bepaling van de actuele waarde van de
pensioenverplichtingen publiceert DNB een rentetermijnstructuur. Deze wordt geconstrueerd op
basis van de swapcurve en gebruikt om de actuele waarde van de pensioenverplichtingen te
bepalen.
Slapers
Gewezen deelnemers die het dienstverband vóór het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd
hebben beëindigd met verkrijging van premievrije aanspraken.
Waardeoverdracht
Het meenemen van pensioenaanspraken naar een nieuwe pensioenuitvoerder.
94

OVERZICHT VAN AFKORTINGEN
ABTN Actuariële en bedrijfstechnische nota
ALM Asset Liability Management
ANW Algemene Nabestaandenwet
AOP Arbeidsongeschiktheidspensioen
AOW Algemene Ouderdomswet
CBS Centraal Bureau voor de Statistiek
DNB De Nederlandsche Bank
ECB Europese Centrale Bank
EFSF European Financial Stability Facility
FTK Financieel toetsingskader
FVP Financiering Voortzetting Pensioenverzekering
IAP Individueel Aanvullend Pensioen
MSCI Morgan Stanley Capital International
NAV Net Asset Value
OP Ouderdomspensioen
Opf Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen
PBO Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie
PBOD PBO-Dienstverlening
PFP Pensioenfonds Productschappen
PP Partnerpensioen
PSB Stichting Pensioenfonds SER & Bedrijfschappen
PW Pensioenwet
SER Sociaal-Economische Raad
STAR Stichting van de Arbeid
SZW Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
TE Tracking Error
UWV Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen
VB Vereniging van Bedrijfspensioenfondsen
VP Vroegpensioen
VPL VUT, Prepensioen en Levensloop
VPV Voorziening pensioenverplichtingen
WAJONG Wet Arbeidsongeschiktheidsvoorziening Jonggehandicapten
WAO Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering
WAZ Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen
WW Werkloosheidswet
Wzp Wezenpensioen
95

PBO-DIENSTVERLENING
Samenstelling per 31 december 2011
Uitvoeringsorganisatie PBO-Dienstverlening
Directeur G. van der Schoor
Management team G. van der Schoor
L.C.M. Hazekamp
Secretariaat Mw. S.T. Karia-Soekra, afdelingshoofd
Mw. J.H.W. Honsbeek-Breden
Pensioenadministratie M.R. Mertens, afdelingshoofd
Mw. H.S. Drenth-Kartodikromo
Mw. E.M. Leenman
A.C.A. Zouwer
Salarisadministratie en Pensioen- R.G. Houtman, afdelingshoofd
uitkeringen P.L. van Tienen
Financiële Administratie L.C.M. Hazekamp, afdelingshoofd
W.H.F. Kouwer
B. Pakkert
Kantoorgegevens Laan van Zuid Hoorn 165
2289 DD Rijswijk
Postbus 3042
2280 GA Rijswijk
Telefoonnr.: 070 - 4138630
Faxnr.: 070 - 4138650
E-mail: info@pbod.nl
Website: www.pbod.nl
Accountant PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.
Juridisch adviseur Mercer (Nederland) BV
96