ШЫМКЕНТ КЕЛБЕТІ #97
Жұма 8 желтоқсан 2017 жыл
Жұма 8 желтоқсан 2017 жыл
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
4<br />
№97 (1533)<br />
8 желтоқсан<br />
2017 жыл<br />
Шаһар шаруашылығы<br />
www.shymkala.kz<br />
ОНОМАСТИКА:<br />
жер-су<br />
атауларын<br />
жаңғыртуға<br />
басымдық<br />
беріледі<br />
ЕЛДІМЕКЕНДЕРДІҢ АТАУЫН<br />
ӨЗГЕРТУ – МАҢЫЗДЫ ІС<br />
Халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан<br />
болмысы, танымы, тағдыры<br />
елдімекен, жер-су атауларында жатыр.<br />
Жаңа атаулар елдігімізді, руханиятымызды<br />
танытып тұрса игі.<br />
Әсілінде, бір көшенің атын өзгерту<br />
немесе жаңарту өте күрделі іс.<br />
Көшеге атау беру жұмысы төрт сатыдан<br />
тұратынын бұған дейін жаздық.<br />
Жергілікті аудан әкімдігі, қалалық<br />
мәслихат, республикалық комиссия,<br />
әділет органының келісімінен кейін,<br />
осы төрт инстанциядан өтетінін егжей-тегжейлі<br />
жазылды.<br />
– Ономастикаға жаны ауыратындар<br />
– ұлтқа жаны ауыратын адамдар.<br />
Қазір дүниетаным өзгерді. Біз<br />
бабалардың жолын ұстай алмадық.<br />
Облыс, аудандарда жер-суға адам<br />
аттары қойылып кетті. Бұрынғы уақытта<br />
бізде ауданның көлеміндегі<br />
нысандарға адамның аты қойылмаған.<br />
Кісі есімдері тек қана микротопонимдерге<br />
берілетін. Осы дәстүрден<br />
айырылдық. Біз таяу уақытта<br />
коммунистердің атының бәрін өшіреміз.<br />
Қазірден бұл мәселеге даярлық<br />
жасауымыз керек, – деген еді<br />
филология ғылымдарының докторы,<br />
профессор Мекемтас Мырзахметұлы<br />
«Оңтүстік өңірдегі ономастика<br />
мәселелері» атты аймақтық<br />
конференцияда.<br />
335 ҰСЫНЫС-ЖОБА<br />
ДАЙЫНДАЛДЫ<br />
Таяуда осы мәселеге байланысты<br />
көпшілік тыңдау өтті. Қалалық<br />
мәдениет және тілдерді дамыту<br />
бөлімінің басшысы Мұрат Базарқұлов<br />
пен облыстық тілдерді дамыту,<br />
архивтер мен құжаттама басқармасы<br />
басшысының орынбасары Қасым<br />
Ағабеков біраз жұмыстардан<br />
хабардар етті.<br />
Қазақстан Республикасы Үкіметінің<br />
«Әкімшілік-аумақтық бірліктерге,<br />
елдімекендердің құрамдас<br />
бөліктеріне атау беру, оларды қайта<br />
атау, сондай-ақ олардың атауларының<br />
транскрипциясын нақтылау<br />
мен өзгерту кезінде тиісті аумақ<br />
халқының пікірін ескеру қағидаларын<br />
бекіту туралы» 2014 жылғы<br />
24 ақпандағы № 138 Қаулысының<br />
нормаларына сәйкес, қаладағы 28<br />
шағынауданның атауын заңдастыру,<br />
атауы жоқ 220 көшеге және атауы<br />
қайталанатын 73 көшеге атау беру<br />
бойынша барлығы 335 ұсыныс-жоба<br />
дайындалған.<br />
Шағынаудан атауларын аудандар<br />
бойынша жіктесек, Абай ауданы<br />
– 7, Әл-Фараби ауданы – 9, Еңбекші<br />
ауданынан 12 ұсыныс дайындалған.<br />
Ал көше атауларына келер<br />
болсақ, Абай ауданы – 33, Әл-Фараби<br />
ауданы – 41, Еңбекші ауданы<br />
– 42, Қаратау ауданынан 191 ұсыныс<br />
бекітілген.<br />
Жалпы, аталған ұсыныстар бойынша<br />
Абай, Әл-Фараби, Еңбекші<br />
және Қаратау аудандары әкімдіктері<br />
тарапынан түсіндіру жұмыстары<br />
жүргізіліп, хаттамалар түзілген.<br />
Әр көше тұрғындарымен жиналыс<br />
өткізілген, жергілікті тұрғындармен<br />
келісілген.<br />
БАТЫРЛАРЫМЫЗДЫ,<br />
ҚАЙРАТКЕРЛЕРІМІЗДІ<br />
ДӘРІПТЕЙ БІЛЕЙІК<br />
Балқаш<br />
көшесі<br />
Қаладағы бірқатар көшелер, шағынаудандарға жаңа атаулар беру –<br />
өзекті мәселе. Бүгінде қалада шағынауданның атауын заңдастыру,<br />
атауы жоқ көшеге және атауы қайталанатын көшеге атау беру бойынша<br />
335 ұсыныс жоба дайындалыпты. Әл-Фараби ауданындағы Забадам<br />
елдімекені «көркем», «Бадам» тұрғын алабын «Береке» деп аталмақ.<br />
Абай ауданындағы «Фабричная» көшесінің атауы Балқаш болып<br />
өзгертілмек. Бұл – әзірге ұсыныс жоба. Негізінен, жер-су аттарына басымдық<br />
берілген. Ал кісі есімдерін беруге мейлінше шектеу бар.<br />
Т. ҚАСЫМ<br />
tkasym@shymkala.kz<br />
«Халық – дана, халықтан білгір<br />
ешкім жоқ. Жалпы, жер-су аттарын<br />
қоюға келгенде халықпен ақылдасу<br />
керек. Біз бұрынғыларды еске<br />
ала отырып, кейінгі ұрпаққа мәңгі<br />
ел болып қалуды ойластырғанымыз<br />
жөн. Менің бір ұсынысым – облыс<br />
орталығына Абылай хан, Жәнібек,<br />
Керей сынды хандардың, одан бөлек,<br />
эпос-жырлардағы Алпамыс, Қобыланды<br />
батырдың, Еңлік-Кебектің<br />
құрметіне де көше берілсе. Бұның<br />
жастарға берер тәрбиелік мәні зор».<br />
Профессор Әмір Мұсақұлов былтыр<br />
осындай ұсынысын жеткізген. Сараптаудан<br />
өткен еңбектерді көп тара-<br />
Көркем<br />
елдімекені<br />
лыммен аудан-ауылдарға жіберіп,<br />
сол жердегі халыққа түсіндіру керегіне<br />
назар аудартқан еді.<br />
Әл-Фараби ауданының әкімдігінде<br />
өткен көпшілік тыңдауда да бірқатар<br />
ұсыныстар, талап-тілектер<br />
айтылды. Бірінші болып сөз алған<br />
Самал-2 шағынауданының тұрғыны<br />
Шаруа Пірмат жедел жәрдем<br />
шақыруда бірқатар қиындықтар барын<br />
айтты.<br />
– Қалада атауы жоқ көшелер<br />
әлі де бар. Жаңа шағынаудандарда<br />
көшелердің аты берілмеген. Қаланың<br />
аумағы үлкеюіне байланысты<br />
қайталанып отыратын көшелер<br />
де кездеседі. Жалпы, көшелердің<br />
атына, шағынаудандардың атауына<br />
жақсылап қарау керек. Мәселен,<br />
Самал 1, Самал 2, Самал 3 деген<br />
сияқты цифрлармен қойылғанда да<br />
шатасулар бар.<br />
Біз тұратын аумақты Самал 2<br />
деп атайды. Бұрын Солтүстік-батыс<br />
деп аталған. Көшелерге қаланың<br />
картасы қойылмаған. Шағынаудандардың<br />
шекарасы көрсетілмеген.<br />
Осы мәселелер тұрғындарды<br />
қинап жүр. Осыған мән берсеңіздер,-дейді<br />
ол.<br />
Ал Ақжайық шағынауданының<br />
тұрғыны М. Әбдіхалықов кісі есімдерін<br />
мейлінше шектеу деген мәселе<br />
бойынша нақты критерийлер дайындау<br />
керек дейді. Одан кейін саябақтарға<br />
соғыс ардагерлерінің аты<br />
берілсе деген ұсынысын айтты.<br />
Әрине, көшеге ат берудегі негізгі<br />
мақсат кейінгі жастарға өнеге, үлгі<br />
болсын деген ниет қой. Ең алдымен<br />
мемлекеттің дамуына еңбегі сіңген,<br />
қайраткер адамдардың аты қойылуы<br />
керек. Қалада М. Мәметова, Ә.<br />
Молдағұлова көшесі бар. Ендігі ретте<br />
Абылай хан, М.Әуезов, С.Сейфуллин<br />
сынды дара тұлғалардың атын<br />
үлкен даңғылдарға берер сәт жетті.<br />
Қала тұрғындарының пікірі осыған<br />
саяды. Өзіміздің тарихи тұлғаларымызды<br />
дәріптей білген жөн. Орталық<br />
саябақты Д.Қонаевтың атымен атасақ<br />
деген ұсыныстар да болды.<br />
Сондай-ақ, көпшіліктің пікірінше,<br />
әр көшеге мемориалдық тақта<br />
орнатуылуы тиіс. Ол – жастардың<br />
өз тарихын танып білуге қызықтырады.<br />
КІСІ ЕСІМДЕРІН БЕРУДЕ<br />
НАҚТЫ ЕРЕЖЕЛЕР<br />
ДАЙЫНДАЛУДА<br />
Қала аумағы үлкеюде. Мәселелер<br />
де күрделене түсері заңдылық.<br />
М. Базарқұловтың айтуынша, дайындалған<br />
335 ұсыныстың бәрі де<br />
жергілікті тұрғындардың келісімімен<br />
жүзеге асқан. Кісі есімдерін<br />
беру бойынша 200-ге жуық ұсыныс<br />
түсіпті.<br />
Тағы бір мәселе – бұрынғы шағын<br />
көшелер қазір даңғылға айналып<br />
кетті. Облысқа және еліміздегі<br />
танымал қайраткерлердің айырмашылығын<br />
нақты бекіту жөнінде<br />
ережелер қарастырылып жатқаны<br />
мәлім. Нақты ережелер бекітілгеннен<br />
кейін кісі есімдерін беру үрдісі<br />
одан әрі жалғаспақ.<br />
Алда ақпараттық тақталар, шағынаудандардың<br />
шекарасын анықтайтын<br />
тақталарды қою ісі де жанданбақ.<br />
Осыдан 4-5 жыл бұрын орталықтағы<br />
шағынаудандардың шекарасына<br />
тақтайшалар ілінген-тін.<br />
Уақыт өте келе ол жұмыстар тоқтап<br />
қалды. Сырттан келетін адамдар<br />
үшін де ұғынықты болуы керек.<br />
Бөлім басшысы осындай мәселелерге<br />
қатысты түсініктеме беріп<br />
өтті. Жалпы, 2010 жылға дейін аудандық,<br />
қалалық деңгейдегі ономастика<br />
комиссиясы жұмыс істеген болатын.<br />
Қазір тек облыстық және республикалық<br />
комиссия ғана бар.<br />
Сонымен бірге, кісі есімдерін<br />
мейлінше шектеу деген мәселені<br />
дұрыс түсінгеніміз жөн. Қаланың<br />
бас жоспары өзгеруіне байланысты<br />
қалаға Сайрам, Төлеби, Ордабасы<br />
ауданынан елдімекендер қосылды.<br />
Сол кезде бір атау 33 рет қайталанатын<br />
жағдай кездесті. Мәселен,<br />
орталықтағы Б.Момышұлы көшесі<br />
Қайтпас-1 елдімекенінде бар. А.Құнанбаев,<br />
Ш. Уәлиханов, А.Байтұрсынов,<br />
Хамза сияқты көше атаулары<br />
да көбейген.<br />
Бұл мәселе уақыт сәтімен, кезең-кезеңімен<br />
шешілмек. Дегенмен,<br />
қазір жер-су аттары көбірек беріліп<br />
отыруының себебі осы.<br />
ЖАҺАНДАНУҒА<br />
ТӨТЕП БЕРУДІҢ ЖОЛЫ –<br />
РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ<br />
Жалпы, қалада көше, шағынаудан<br />
атауларын қазақыландыруға<br />
мән берілуде. Мысалы, «Чапаевка»<br />
– «Оңтүстік» шағынауданы, «Қайтпас-2»<br />
– «Ақжайық» болып өзгергелі<br />
біршама уақыт болды. Моральдық<br />
тұрғыда ескірген атаулар осылайша<br />
ауыстырыла бермек.<br />
Елбасымыз да рухани жаңғыруға<br />
үндеген мақаласында туып-өскен<br />
жерімізді әспеттей білуге, прагматикалық<br />
қасиеттерімізді дамытуға назар<br />
аударды.<br />
Жаһандану кезеңінде ұлттық кодымызды<br />
сақтай отырып, жаңғыра<br />
білуіміз керек.<br />
Бір көшенің атын ауыстыруда<br />
қаншама мәселе шығатынын<br />
білдік. Президент Әкімшілігі мен<br />
министрліктің әкімшілік-аумақтық<br />
бірліктер мен нысандарға жаппай<br />
кісі есімдерін беруді шектеу жөніндегі<br />
тапсырмасы бола тұра аудан,<br />
қалалардан критерийге сәйкес келмейтін<br />
ұсыныстар әлі де түсуде.<br />
Сөз соңында айтарымыз, ономастика<br />
мәселесінде жұмыстар терең<br />
зерделеуді талап етеді. 14 желтоқсан<br />
күні қала тұрғындарымен<br />
тағы да көпішілік тыңдау өтеді. Басты<br />
талап - он рет өлшеп, бір рет<br />
кесу. Қайткенде де, руханиятымызды<br />
танытар, еңселі ел екенімізді<br />
көрсететін атаулар қойылғаны құба-құп.
Change language