ШЫМКЕНТ КЕЛБЕТІ #97
Жұма 8 желтоқсан 2017 жыл
Жұма 8 желтоқсан 2017 жыл
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Дін және дәуір<br />
www.shymkala.kz<br />
№97 (1533)<br />
8 желтоқсан<br />
2017 жыл<br />
9<br />
– Аға, жақында жарық көрген<br />
«Харекет» кітабыңыз оқырмандар<br />
арасында қызу талқылануда.<br />
Осы кітабыңыз шыққаннан<br />
кейін өзіңізде қандай<br />
ой пайда болды? «Əттеген-ай»<br />
деген тұсыңыз болды ма?<br />
– Жоқ. Ешқандай да өкініш<br />
болған жоқ. Себебі, бұл о баста<br />
еленіп-екшелген, талқылаулардан<br />
өткен диссертациялық<br />
жұмыс болатын. Жазылғаннан<br />
кейін алты жылдай жатқан дүниемді<br />
шəкірттерімнің айтуымен<br />
кітап қылып шығардым. Өкінетіндей<br />
бұл əдеби шығарма емес,<br />
ғылыми жұмыс<br />
Мұсылмандық бес<br />
парызбен шектелмейді<br />
Мұсылманның парызы қайсы? Міндеті не? Құлшылық пен тіршілік<br />
қайтсе қабысады? Бүгінгі таңда әр мұсылман баласына ой салатын<br />
әңгімені филология ғылымының кандидаты, профессор Омар Жәлел тарқатып<br />
берді.<br />
– Кітабыңыз Абайдың<br />
«Адам бол, мал тап» деген<br />
қағидасын негізге алады. Адам<br />
қайтсе адам қалпында қала<br />
алады?<br />
– Шынын айтқанда, кейінгі<br />
кезге дейін Абайдың осы «Адам<br />
бол, мал тап» деген сөзін назарға<br />
алмай келдік. Жалпы, кешегі<br />
Кеңестік кезеңде тəрбиеленген<br />
ұрпақ адам болуды мал табумен<br />
еш байланыстырған емес.<br />
Себебі, ол кезде кəсіппен айналысуды<br />
намыс санайтын. Тіпті,<br />
«саудагер» деп кемсітіп айтатын.<br />
Себебі, идеология солай<br />
болды. Ал қазір адамның адам<br />
болуы мал табумен байланысты<br />
болып тұр. Заманның өзі соған<br />
алып келді. Мал – капитал. Қазақ<br />
бұрын «мал-жан аман ба?»<br />
деп амандасқан. Неге қазақ ең<br />
ардақты жанының алдына малды<br />
шығарып тұр дейсіз? Ол мынадай<br />
үш жағдайға байланысты<br />
екен. Біріншісі, мал адамның жанын<br />
аштықтан, суықтан, ыстықтан<br />
сақтайды. Яғни, физикалық<br />
тұрғыдан сақтайды.<br />
Екіншіден, мал адамның ұятын,<br />
ұжданын сақтайды. Егер малың<br />
жоқ, кедей болсаң еріксіз біреудің<br />
дүниесіне көз тігесің. Ұятты<br />
қойып одан нан сұрайсың, қарыз<br />
сұрайсың. Бұдан кісінің қадірі<br />
кетеді. Шəкəрімнің де «мақтан<br />
үшін мал жима, жан үшін жи,<br />
Біреуге көзсүзбестің қамы үшін<br />
жи» дейтіні осы.<br />
Ал үшінші мағынасында мал<br />
адамның бойындағы адамдық қасиеттерін<br />
жүзеге асыруға көмектеседі.<br />
Абай айтады, «Малды ихсанда<br />
қолың қысқа болмас үшін<br />
жи» дейді. Ихсан сөзі ислам дініндегі<br />
бір мағнасы мұқтажға көмектесу<br />
дегенді білдіреді.<br />
– Жалпы, адам бай болу<br />
үшін білімді болу керек пе əлде<br />
ақылды болу керек пе?<br />
– Қолыңда түк жоқ болса,<br />
құр ақылдан пайда жоқ. Мəшһүр<br />
Жүсіп «Ақыл малда» дейді.<br />
Бір қарағанда құлаққа түрпідей<br />
естіледі. Бірақ, шындығы сол.<br />
Мəселен, анаңыз қатты ауырып<br />
жатса, сіздің қолыңызда сол анаңызды<br />
емдететін мал болмаса<br />
құр ақылмен не амал қылмақсыз?<br />
Мəшһүрдің «Ақыл малда»<br />
деп отырғаны осы.<br />
Абай «Құдайдан мал сұрайсыңдар,<br />
берсе алмайсыңдар»<br />
деді. Құдай не берді дегенге<br />
Абай «Алла Тағала сендерге<br />
мал табарлық қуат берді»<br />
дейді. Сонда адамзатқа денсаулық<br />
мал табу үшін берілген екен.<br />
Негізі, əрбір ата-ана ұл баланы<br />
мал табуға, қыз баланы ана болуға<br />
тəрбиелеу керек.<br />
– Сіз қазір мешіт медресесінде<br />
де шəкірттерге дəріс<br />
бересіз. Қазір сол шəкірттерге<br />
дінді тек 5 парыздың төңірегінде<br />
ғана түсіндіріп жүрген<br />
жоқпыз ба?<br />
– Рас, қазір шəкірттерге<br />
дін тек 5 парыз шеңберінде<br />
түсіндіріліп жүр. Бірақ, мұсылманшылық<br />
бұл бесеуімен толықпайды.<br />
Мəселен, ДАИШ-тың содырлары<br />
ауыздарынан Алланы<br />
тастамайды. Ал жасап жүргендері<br />
мұсылмандықтың маңайына<br />
да жуықтамайды. Мəшһүр Жүсіп<br />
«Мұсылманшылық ең бірінші<br />
уағдаға опалы болумен болады»<br />
дейді. Қазақ «Айтсаң уəдеңе<br />
жет, уəдесіз Құдайға шет»<br />
дейді. Біздің Алла Тағалаға берген<br />
ең алғашқы уəдені «əлмисақ<br />
уəдесі» дейді екен. Алла Тағала<br />
адамды толық жаратпай тұрып<br />
«Раббыларың кім?» деп сұрады.<br />
Сонда «Я, Раббым, сенсің»<br />
деді. Біз осылайша Құдайға<br />
уəде бердік. Біз енді сол уəдеге<br />
адал болуымыз керек. Алла<br />
Тағала Құран Кəрімде бірнеше<br />
мəрте «Мен уəдемнен таймаймын,<br />
сендер уəделеріңнен таймаңдар»<br />
деп ескертеді. Бірақ,<br />
біз ұмытшақпыз. Құдайдың алдындағы<br />
уəдемізді ұмытып кетеміз.<br />
Мəшһүр Жүсіптің «Мұсылманшылық<br />
ең бірінші уағда-<br />
ға опалы болумен болады» деп<br />
отырғаны осы. Сайд Нұрси деген<br />
түріктің ғұламасы Англияға<br />
барған кезде «слова джентльмена»<br />
дегенді көріп таң қалып,<br />
«ағылшындарда дін жоқ, мұсылмандық<br />
бар екен, ал бізде дін<br />
бар, мұсылмандық жоқ» депті.<br />
Яғни, ағылшындар бір дүниеге<br />
уəде беріп, «слова джентльмена»<br />
деп айтса болды. Оған қолхат,<br />
келісім-шарт дегеннің қажеті<br />
жоқ. Міндетті түрде уəдесінде тұрып,<br />
орындайды екен. Ал бізде<br />
қолхат жазып беріп тұрып алдап<br />
кететіндер бар ғой.<br />
Яссауидың да айтатыны осы.<br />
«Басыңа шалма орадың, үстіңде<br />
сүннет көйлек, қолыңда тасбих.<br />
Бірақ, мұсылман болмадың»<br />
дейді Яссауи.<br />
Мұсылмандықтың екінші сипатын<br />
тағы да Мəшһүр айтады:<br />
«Пайдамен зиян қатар келгенде<br />
пайданы өзгеге беріп, зиянын<br />
өзіңе қалдыру» дейді. Бұл<br />
өте қиын жағдай. Себебі, біздің<br />
нəпсіміз өте күшті. Егер алдымызға<br />
бір арзан, бір қымбат<br />
зат келіп, соның біреуін өзгеге<br />
беру керек болса, сапалысын,<br />
тəуірін, қымбаттауын өзімізге<br />
алып қалғымыз келіп тұрады.<br />
Яғни, нəпсінің қалауын жасаймыз.<br />
Бұл да мұсылмандыққа<br />
жатпайтын қылық.<br />
Ал мұсылмандықтың үшінші<br />
сипаты 0 жомарттық, төртінші сипаты<br />
0 мұсылмандықтың шыңы,<br />
барша адамды Адам ата мен<br />
Хауа ананың баласы, менің<br />
бауырым деп қараумен болады<br />
дейді. Қазір біз өзге ұлтты<br />
былай қойғанда өз қазағымызды<br />
жақтырмаймыз ғой.<br />
Дін өзі үш нəрсемен болады.<br />
Ол ақида, амал, ақылақ (ахлақ).<br />
Ақылақ деп айтып отырғаны –<br />
мінез. Дəл қазір бізде осы соңғы<br />
ақылақ мəселесі ақсап тұр.<br />
Бұны имамдар да түсінді.<br />
Сұхбаттасқан<br />
Олжас СƏНДІБЕК<br />
ЕКПЕ – ҚОҒАМҒА<br />
ОРТАҚ МӘСЕЛЕ<br />
немесе екпе алуды<br />
міндеттеу керек пе?<br />
Бүгінде «Қазақстан<br />
Республикасының<br />
кейбір заңнамалық<br />
актілеріне<br />
діни қызмет жəне<br />
діни бірлестіктер мəселелері<br />
бойынша өзгерістер<br />
мен толықтырулар енгізу<br />
туралы» Заң жобасы кеңінен<br />
талқылануда. Аталмыш<br />
заң жобасы 13 заңнамаға<br />
енгізілетін 47 өзгерістен құралады.<br />
Балғабек МЫРЗАЕВ,<br />
теолог, «Kazislam»<br />
порталының сарапшысы<br />
Екпе мəселесінің қоғамның<br />
талқылауына ұсынылуының астарында<br />
бірқатар негізді себептер<br />
бар екені анық. Халықтың<br />
санитарлық-эпидемиологиялық<br />
саламаттылығы саласындағы<br />
құзыретті мемлекеттік орган<br />
жəне оның аймақтық органдары<br />
екпеден бас тарту себептері<br />
мен оның динамикасы жөнінде<br />
мониторинг жүргізіп тұрады.<br />
2016 жылы Қазақстан Республикасында<br />
екпеден бас<br />
тартқан 9685 адам тіркелген,<br />
2015 жылға қарағанда бұл көрсеткіш<br />
13,4% (8383) өсіп отыр.<br />
Себептерін тарқатсақ, екпеден<br />
бас тартқан азаматтардың<br />
жеке ұстаным – 45% (4360)<br />
жəне діни ұстаным бойынша –<br />
42,9% (4151), бұқаралық ақпарат<br />
құралдарының БАҚ) (ғаламтор<br />
ресурстары, баспасөз, ТВ) негативті<br />
ақпараттарының əсерінен<br />
6,2% (600) тұлға екпеден<br />
бас тартса, екпеге сенімсіздік<br />
таныту себебінен 6,1% (589)<br />
бас тартқан.<br />
Діни ұстаным себебінен<br />
бас тарту басымдылығы Қазақстанның<br />
батыс өңірлерінде<br />
өзекті болып отыр. Бұл өңірлерде<br />
діни ұстанымына байланысты<br />
екпеден бас тарту<br />
көрсеткіші 80%-ға жоғары. Соның<br />
ішінде Атырау облысында<br />
– 88,9%, Ақтөбе облысында –<br />
87,9%, Батыс Қазақстан облысында<br />
– 89,3%. Осы көрсеткіштен<br />
Қазақстанда азаматтардың<br />
екпеден бас тартуы дəстүрлі<br />
емес діни ұстанымдар салдарынан<br />
өзекті мəселеге айналғаны<br />
байқалады.<br />
Діни қызмет жəне діни бірлестіктер<br />
туралы Заңнама жобасының<br />
əзірленуі барысында<br />
екпеге қатысты тақырып қоғам<br />
тарапынан үлкен талқылауға<br />
түсті. Арнайы құрылған жұмыс<br />
тобына жеке азаматтар, қоғамдық<br />
бірлестіктердің, мемлекеттік<br />
органдардың, сарапшылар<br />
қауымдастығының өкілдері<br />
қатысып, олардың пікірлері мен<br />
ұсыныстары қарастырылды. Сонымен<br />
қатар халықаралық тəжірибе<br />
зерттеліп, оның қолдану<br />
жолдары зерделенді.<br />
Бір байқағанымыз,<br />
жұмыс<br />
тобының<br />
отырысына<br />
қатысушылардың<br />
барлығы да<br />
діннің деструктивтік<br />
ісəрекеттерде<br />
қолданылуын<br />
азайту мақсатында<br />
құқық<br />
нормаларын орнату қажет<br />
екеніне ерекше маңыз берді.<br />
Көптеген талқылаудан кейін<br />
жұмыс тобы қолданыстағы Қазақстан<br />
Республикасының 2009<br />
жылғы 18 қыркүйектегі «Халық<br />
денсаулығы жəне денсаулық<br />
сақтау жүйесі туралы» кодексінің<br />
156-бабының 1-бөлігіне<br />
келесідей мазмұнда толықтыру<br />
енгізуді ұсынды:<br />
«...Кəмелетке толмаған баланың<br />
(балалардың) ата-ана<br />
немесе оның заңды өкілдері Қазақстан<br />
Республикасының қолданыстағы<br />
заңнамасымен көзделген<br />
тəртіппен инфекциялық<br />
жəне паразиттік ауруларға қарсы<br />
профилактикалық шараларды<br />
қолдануға міндетті».<br />
Сонымен қатар, заң қабылданған<br />
соң оны орындаудан<br />
бас тартқандарға қарсы жауапкершілік<br />
болуы керек деген қорытындыға<br />
тоқтағаны белгілі.<br />
Осыған орай Қазақстан Республикасының<br />
2014 жылғы 5 шілдедегі<br />
«Əкімшілік құқық бұзушылық<br />
туралы» кодексінің 430-1-<br />
бабы «Кəмелетке толмаған баланың<br />
(балалардың) ата-аналарының<br />
немесе олардың заңды<br />
өкілдерінің Қазақстан Республикасының<br />
қолданыстағы заңнам<br />
а с ы н д а<br />
көзделген<br />
инфекциялық<br />
жəне<br />
паразиттік<br />
аурулардың<br />
алдын<br />
а л у д а н<br />
жалтаруы<br />
он айлық<br />
есептік<br />
көрсеткіш<br />
көлемінде<br />
а й ы п п ұ л<br />
с а л у ғ а<br />
алып келеді» деп толықтырылды.<br />
Аталмыш бап бойынша атаана<br />
немесе оның орнын басатын<br />
жауапты тұлғалар балаларына<br />
инфекциялық жəне паразитттік<br />
ауруларға қарсы екпе егуден бас<br />
тартқаны үшін құқықтық жауапкершілікке<br />
тартуды талап ету<br />
көзделген болатын.<br />
Бұл жерде көңіл бөлетін<br />
тағы бір мəселе бар. Мемлекет<br />
тек дінді ұстанушылармен ғана<br />
күресіп жатқандай көрсеткісі<br />
келіп, түбегейлі жаңылыс ақпаратта<br />
жүргендер баршылық.<br />
Кез келген айыппұл санкциясы<br />
ҚР ƏҚБК жүзеге асып жатқан<br />
санкция төңірегінде қарастырылады<br />
жəне ол тек діни ұстанымы<br />
үшін ғана емес, осы талапқа<br />
бағынбағандардың барлығына<br />
бірдей тең қолданылады.<br />
Екпе салуға белсенді қарсылық<br />
көрсететіндердің қатарында<br />
деструктивті діни ағымдардың<br />
өкілдері басымдау екені<br />
белгілі. Бір жағынан екпе дінде<br />
харам деген ұғымды таратып<br />
жүргендер де кездеседі.<br />
Егер екпе харам болса, Сауд<br />
Арабиясы Королдігі жыл сайын<br />
қажылыққа баратын азаматтарымыздан<br />
жұқпалы ауруларға<br />
қарсы екпе алуды талап етпейтін<br />
еді ғой. Тек қана Қазақстаннан<br />
ғана емес, иісі мұсылман<br />
əлемінің 100-деген елінен,<br />
оның ішінде Египет, Түркия, Малайзия,<br />
Иран, Пəкістанның қажылары<br />
да екпе харам деп шу<br />
көтеріп жатқан жоқ.<br />
Сонымен қатар Ислам<br />
əлемінің көптеген беделді халықаралық<br />
ұйымдары бар. Олардың<br />
ішіндегі ең үлкені 57 ислам<br />
мемлекеті мүше болып табылатын<br />
Ислам ынтымақтастығы<br />
ұйымы болып табылады.<br />
Осы ұйымдардың ешқайсысы да<br />
екпе харам деген пəтуа бермеген.<br />
Сондықтан діни көзқарасына<br />
байланысты екпеден бас тарту<br />
дұрыс емес екеніне назар аударғым<br />
келеді. Осы ретте екпе<br />
мəселесі тек дін істері жəне азаматтық<br />
қоғам министрлігінің ғана<br />
мəселесі емес, ол қоғамның ортақ<br />
мəселесі екеніне назар аударғым<br />
келеді.<br />
Заң жобасы талқыланды,<br />
өзгерістер мен ұсыныстар<br />
енгізіліп, жетілдірілді. Осының<br />
барысында қоғамның мүддесі<br />
ескеріле отырып, екпе алуға<br />
қатысты бап заң жобасынан<br />
алынып тасталды.<br />
Дегенмен, екпе тақырыбы<br />
алдағы уақытта да терең талдауды<br />
қажет ететіні сөзсіз.
Change language