Eurasian education №5 2018

¹7 (7) 2015 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық 

журналы Қазақстан Республикасының, таяу және алыс шетел мемлекеттерінің 

түрлі мектептері мен бағыттары өкілдерінің теориялық және эмпирикалық 

зерттеулерін жарыққа шығаратын халықаралық ғылыми-әдістемелік, 

педагогикалық журнал. 

Журналдың басты міндеттерінің бірі - білім берудің кәсібиленуіне, әлеуметтікгуманитарлық, 

жаратылыстану ғылымдары аясында ғылыми зерттеу 

жұмыстарының жүргізілуіне және педагогтардың өз тәжірибелерімен 

бөлісулеріне ықпал ету. 

Журнал ғалымдарға, білім беру жүйесінің қызметкерлеріне, студенттерге, 

сондай-ақ барлық оқырмандарға арналады. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" - международный 

научно-методический, педагогический журнал, публикующий теоретические и 

эмпирические исследования представителей различных школ и направлений 

Республики Казахстан, стран ближнего и дальнего зарубежья. 

Одной из важнейших задач журнала является содействие профессионализации 

образования и научно-исследовательской работы в области социальногуманитарных, 

естественных наук, а также распространение передового 

опыта педагогов. 

Журнал предназначен для ученых, работников системы образования, 

студентов и широкого круга читателей. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" is an International 

journal aimed to publish theoretical and empirical research data from various Kazakhstan 

schools and fields of science as well as from countries of near and far abroad. 

One of the most important tasks of the journal is to promote the professionalization of 

education and research works in the field of social sciences and humanities and natural 

sciences, as well as dissemination of best practices of pedagogue. 

The journal is targeted on wide range of readers: employee of the education system, 

university students, and all those who interested in humanities. 

97

¹5 (25) 2018 

"ЕУРАЗИЯ БІЛІМІ. EURASIAN EDUCATION. ЕВРАЗИЙСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ" 

Халықаралық ғылыми-әдістемелік, педагогикалық журнал 

Международный научно-методический, педагогический журнал 


Scientific, methodical, pedagogical international journal 

ШЫҒУ ЖИІЛІГІ 

ПЕРИОДИЧНОСТЬ 

PERIODICITY: 

айына бір рет 

один раз в месяц 

1 time per month 

МЕНШІК ИЕСІ 

СОБСТВЕННИК / OWNER: 

"Erudit Group" ЖШС/ТОО/LLС 

БАС РЕДАКТОР 

ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР 

EDITORIAL - IN CHIEF: 

Арафат Мамырбеков 

Arafat Mamyrbekov 

БАС РЕДАКТОРДЫҢ 

ОРЫНБАСАРЫ 

ЗАМЕСТИТЕЛЬ 

ГЛАВНОГО РЕДАКТОРА 

ASSISTANT EDITOR: 

Азамат Азатов / Azamat Azatov 

Қазақстан Республикасы 

Инвестициялар және даму 

министрлігінің 

Байланыс, ақпараттандыру 

және ақпарат комитетінде 

24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген. 

Свидетельство о постановке 

на учет выдано Комитетом 

связи, информатизации и 

информации Министерства по 

инвестициям и развитию 

Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of 

Investment and Development of 

the Republic of Kazakhstan, 

Communication and Information 

Committee 24.11.2014. 

Certificate No. 14770-Ж. 

РЕДАКЦИЯНЫҢ 

МЕКЕНЖАЙЫ / 

АДРЕС РЕДАКЦИИ / 

THE EDITORIAL OFFICE 

ADDRESS: 

0 7 1 4 0 0 

Семей қ., Уранхаев к-сі, 45, 

2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 

45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 

2nd floor, office 3. 

Tel: + 7 (7222) 56 25 25, 

e-mail: 

eruditgroup@gmail.com 

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: 

Атантаева Бақыт Жұмағазықызы, тарих ғылымдарының докторы, профессор. 

Аубакирова Қарлығаш Әділханқызы, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жұматайқызы, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, география ғылымдарының докторы, 

профессор 

Белгібаев Мұхит Есенұлы, география ғылымдарының докторы, профессор 

Берікханова Гүлназ Еженханова, физика-математика ғылымдарының докторы 

Біләл Соғұт, археология ғылымдарының докторы, Памуккале университетінің 

профессоры (Түркия) 

Гвен Мордюк, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің 

қауымдастырылған профессоры (АҚШ) 

Зиядин Саябек Тәттібекұлы, экономика ғылымдарының докторы, 

қауымдастырылған профессор. 

Искакова Гүлнар Қожағұлқызы, саяси ғылымдардың докторы, профессор 

Каримов Мұхтарбек Қарпықұлы, тарих ғылымдарының кандидаты, профессор. 

Мамырбекова Гүлфар Мажитқызы, филология ғылымдарының кандидаты. 

Нергис Бирай, PhD доктор, Памуккале университетінің доценті (Түркия) 

Петер Финке, PhD доктор, Цюрих университетінің профессоры (Швейцария) 

Сунарчина Мунира Мунировна, әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор 

(РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, Семей қаласының білім бөлімінің басшысы 

Чунг Ианг Ли, PhD доктор, Питтсбург мемлекеттік университетінің профессоры 

(АҚШ) 

РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ: 

Атантаева Бакыт Жумагазыевна, доктор исторических наук, профессор. 

Аубакирова Карлыгаш Адильхановна, PhD докторант. 

Аубакирова Рахиля Жуматаевна, кандидат педагогических наук, доцент. 

Барышников Геннадий Яковлевич, доктор географических наук, профессор 

(Россия) 

Бельгибаев Мухит Есенович, доктор географических наук, профессор 

Берикханова Гулназ Еженхановна, доктор физико-математических наук. 

Билял Согут, доктор археологических наук, профессор университета Памуккале 

(Турция) 

Гвен Мордюк, доктор PhD, ассоциированный профессор Питтсбургского 

государственного университета (США) 

Зиядин Саябек Таттибекович, доктор экономических наук, ассоциированный 

профессор. 

Искакова Гульнар Кожагуловна, доктор политических наук, профессор 

Каримов Мухтарбек Карпыкович, кандидат исторических наук, профессор. 

Мамырбекова Гулфар Мажитовна, кандидат филологических наук. 

Нергис Бирай, доктор PhD, доцент университета Памуккале (Турция) 

Петер Финке, доктор PhD, профессор Университета Цюриха (Швейцария) 

Сунарчина Мунира Мунировна, доктор социологических наук, профессор (РФ) 

Фесенко Наталья Анатольевна, руководитель отдела образования г.Семей 

Чунг Ианг Ли, доктор PhD, профессор Питтсбургского государственного 

университета (США) 

EDITORIAL BOARDERS: 

Bakhyt Atantayeva, doctor of historical sciences, professor 

Bilal Sogut, doctor of archaeological sciences, professor of the Pamukkale university 

(Turkey) 

Chung Yang Lee, PhD, professor of the Pittsburg State University (USA) 

Gennady Baryshnikov, doctor of geographical sciences, professor (Russia) 

Gulfar Mamyrbekova, candidate in philological sciences 

Gulnar Iskakova, doctor of political sciences, professor 

Gulnaz Berikhanova, doctor of physical and mathematical sciences 

Gwen Murdock, PhD, associated professor of the Pittsburg State University (USA) 

Karlygash Aubakirova, PhD student. 

Mukhit Belgibayev, doctor of geographical sciences, professor 

Mukhtarbek Karimov, candidate in historical sciences, professor 

Sunarchina Munira, doctor of social sciences, prof (RF) 

Natalia Fesenko, the head of The Education Department of Semey. 

Nergis Birai, PhD, docent of the Pamukkale university (Turkey) 

Peter Finke, PhD, professor of the Zurich university (Switzerland) 

Rakhilya Aubakirova, candidate in pedagogical sciences, docent. 

Sayabek Ziyadin , doctor of economic sciences, associated professor. 1


МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ CONTENTS 

ЭКОНОМИКА ECONOMICS ЭКОНОМИКА 

Сексенбаева А.М. Тайм менеджмент. Уақытты тиімді басқарудың негізгі қағидалары.....................................................................4 

ИНФОРМАТИКА ИНФОРМАТИКА COMPUTER SCIENCE 

Cлямханов Н.С. Атмосфераның өндіріс қалдықтарымен ластануын визуализациялау...........................................................7 

САЯСАТТАНУ ПОЛИТОЛОГИЯ POLITICAL SCIENCE 

Мамырбеков А.М., Науырызбек С. Ұлттық мәдени құндылықтарды сақтап қалудағы "саяси биліктің" рөлі ..................................9 

БІЛІМ БЕРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ВОПРОСЫ ОБРАЗОВАНИЯ THE ISSUES OF THE EDUCATION 

Ахметкалиев Н.Н., Курмашева А.А. Білім мазмұнының жаңаруы, жаңа талап ........................................................................13 

АлпиеваА.Т., Сарина Н.У. Жаңартылған білім бойынша оқу сапасын арттырудың әдіс-тәсілдері ...........................................15 

АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКА СПЕЦИАЛЬНАЯ ПЕДАГОГИКА SPECIAL EDUCATION 

Рипсиме Овакян. Структурные аномалии челюстно-лицевой области (верхняя губа и расщепление неба) и их влияние на 

развитие речи..............................................................................................................................................................................17 

ПЕДАГОГИКА ПЕДАГОГИКА PEDAGOGICS 

Орунханова Г.К., Мухамеджанова Ж.М. Жанұялық тәрбиенің баланың дамуына әсері ......................................................19 

Сапакова А.К., Мукажанова М.С. Цифрлы технология арқылы жоғары оқу орнында "Жоғары молекулалы қосылыстар химиясы" 

пәнін оқыту ..................................................................................................................................................................................21 

Мадьярова Г.Ж., Егорова О.П. Интегрированное занятие для учащихся первых классов "В гостях у Старичка - 

Лесовичка"....................................................................................................................................................................................26 

Гречман С.Н., Зверева В.М. Новый год в аэропорту................................................................................................................29 

Капашева Г.М. Қазақ тілінен орта мектептің 11 сыныбына арналған сабақтың қысқа мерзімді 

жоспары.......................................................................................................................................................................................32 

2


ОҚЫРМАНҒА СӨЗ 

Қазіргі таңда Қазақстан алдында тұрған басты мақсаттардың бірі - ғылымды қажетсінетін 

экономиканы дамыту, осы мақсатты жүзеге асыру бағытында, ең әуелі, білім мен ғылымның 

сапасын арттыру - күн тәртібіндегі негізгі міндет. 

Қалыптасқан әлемдік жаһандану үрдістері 

мен нарықтық экономикалық қатынастар, 

қарқынды дамып келе жатқан технологиялық 

жетістіктер күннен күнге педагогтар мен 

ғалымдардың жоғары білімділігі мен кәсіби 

сауаттылығын талап етуде. Жаңа замандағы 

мәдени, ғылыми жетістіктер ғалымдар мен 

ұстаздардың бәсекелестік жағдайында өз 

орнын таба алатын, өз мүмкіндіктерін 

көрсететін маман болуға итермелейді. Сол 

себепті де ғылым мен білім беру саласы 

мамандарының кәсіби біліктілігінің жоғары 

болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан 

шаралар үздіксіз атқарылып тұруы шарт әрі 

тәжірибе алмасу жұмыстары үнемі жүргізілуі 

тиіс. 

Мұндай жұмыстар түрлі конференциялар мен 

жиындар, біліктілікті арттыру курстары мен семинарлар түрінде ғана емес, халықаралық 

деңгейде таралатын ғылыми-әдістемелік журнал жүзінде де жүзеге асуы тиіс деп есептейміз. 

Бұл, өз кезегінде, ғалымдар мен педагог мамандардың тәжірибе алмасу үрдісіне қызмет ететін 

құрал болатыны сөзсіз. 

Осы орайда "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы Еуразия кеңістігіндегі үздік ғалымдар мен 

педагогтардың ғылыми-әдістемелік жұмыстарын, ғылымдағы соңғы жаңалықтарды журнал 

беттерінде таратып отыруды жөн көрді. 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" халықаралық журналы білім берудің 

кәсібиленуіне, педагог мамандардың, ғалымдардың өз тәжірибелерімен бөлісулеріне мүмкіндік 

береді әрі шығармашылық ізденістердің артуына септігін тигізеді деген үміттемін. 

Бас редактор 

3


Ýêîíîìèêà 

СЕКСЕНБАЕВА 

АКЛИМА МЭЛСОВНА 

Семей қаласындағы ФМБ Назарбаев 

Зияткерлік мектебі. 

Педагог-ұйымдастырушы-куратор 

Мақала тайм менеджментке, әр адамның өз уақытын 

тиімді ұйымдастыра білу мәселелеріне арналған. 

Уақытты тиімді ұйымдастырудың негізгі әдістері 

көрсетілген. Тайм менеджменттің жұмыс тиімділігін 

арттырудағы маңызы айқындалған. 

Статья посвящена тайм-менеджменту и роли 

эффективного управления временем в жизни каждого 

человека. Выделены основные способы эффективного 

управления временем. Доказана роль таймменеджмента, 

как важнейшего фактора в достижении 

эффективности работы. 

The article is devoted to time management and the role of 

effective time management in everyone's life. There are highlighted 

main ways of effective time management in the article. 

The role of time-management as the most important factor in 

achievement of efficiency of work is proved. 

ТАЙМ МЕНЕДЖМЕНТ. УАҚЫТТЫ ТИІМДІ 

БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ 

Әр адам баласы өзі және жақындары үшін сапалы 

өмірді қалайды. Жетістікке жетудің ажырамас 

бөліктерінің бірі, қоршаған ортадағы адамдардың сізге 

деген сенімі. Отбасында болсын, достарынын ортасында 

болсын, жұмыста, оқуда сіз өзгелерге үлгі боларлықтай 

адам болуыңыз қажет. Үлгі болатын адам ол әрдайым 

жайдарлы, барлығын уақытылы орындайтын адам. Ең 

алдымен осы өмірдегі мақсаттарыңызды анықтап 

алыңыздар. 

Мақсат - ол ең соңғы нәтиже. Қандай да бір мақсат 

қоймас бұрын, ол мақсатты нақты көзге елестету қажет. 

Мысалы, "көлік алғым келеді" десек, ол нақты мақсатқа 

жатқызылмайды, мүмкін сіз ойыншық көлікті қажет етіп 

тұрған шығарсыз. Сол себепті, алдымен қалаған көлігніз 

жайлы толық ақпарат жинайсыз, оның көлемі, түсі, 

маркасы, бағасы және т.б. көрсеткіштері. 

Әркімнің мақсаттары әр түрлі болып бөлінеді, өз 

басына қатысты болуы мүмкін немесе қоғамның 

көркеюіне қатысты мақсаттар болуы мүмкін. Осыған 

сәйкес, келесідей жіктеуге болады: 

- Жаһандық мақсаттар. Ол бүкіл адамның өмірін 

қамтитын мақсат, яғни сіздің өміріңіздің мәні десе де 

болады. 

- Ұзақ мерзімді мақсаттар. Алдағы 3-5 жыл көлемінде 

орындауға болатын мақсаттар. Қазіргі уақыттағы барлық 

ресурстар мен міндеттердің шоғырылымы. 

- Орта мерзімді мақсаттар. 1 не 2 жыл көлемінде қол 

жеткізуге болатын мақсаттар. 

- Қысқа мерзімді мақсаттар. Бір күнге, аптаға не айға 

жоспарланғаен мақсаттар. Орта мерзімді мақсаттың 

негізін қалаушылар. 

Осы классификацияға сәйкес мақсаттың өміріңіздің 

қай саласына қатысы барын анықтап алыңыз. 

Денсаулық, жеке өмір, оқу, еңбек т.б. 

Сіздің мақсаттарыңыз сізді жақсы көрсеткіштерге 

шабыттандырып, көңіл күйініздің әрдайым көтеріңкі 

болуына ықпал етуі мүмкін. Немесе, керісінше ұзақ уақыт 

күйзеліс сыйлап, ұйқыңыздан айырып, шаршанпаздыққа 

апаруы мүмкін. Мәселен, сіздің мақсатыңыз екі ай 

көлемінде бөлімшенің бастығы болу болса, бұл әрине 

"Сіздің уақытыңыз баға жетпес қазына, өзгелерге 

оны бейберекет пайдалануға рұқсат бермеңіз" 

Р. Шарма 

жақсы мақсат, егер сізді барлығы құрметтесе, өз 

салаңыздың білгір маманы болып, бірнеше рет марапат 

алған болсаңыз. Мақсат дұрыс емес, әрі жағымсыз, егер 

де, сіз мүлдем басқа бөлімшеде істесеңіз, сала туралы 

ақпаратты білмесеңіз және де сіздің басшыңыз 

барлығының құрметіне бөленген сыйлы, үнемі марапат 

алатын, талмай еңбектенетін адам болса. Бұл жерде 

сіздің мақсатыңыз кисынсыз. Ол сізге бос әурешіліктен 

басқа ештене сыйламайтыны анық. 

"Қызықты" нақты қойылған мақсат, сізді күнделікті 

танертен ұйқыдан оятатын, қосымша күш беретін 

құбылыс. Ол сіздің өміріңізді жағымды құбылыстарға 

бөлеп, қиындықтарға төтеп беруге көмектесіп, іш 

пыстырарлық жұмысты жоғары іскерлікпен атқаруға 

көмектеседі. 

Дұрыс қойылмаған мақсат адамдарды стресске, 

хроникалық шаршауға және ауруларға алып келуі 

мүмкін. Себебі, сіз оны уайымдап, көп энергия 

жұмсайсыз, ол ағзаныздың физиологиялық әлсіреуіне 

әкеледі. 

Мақсат жай ғана уақыты белгісіз күнделікті арман 

болмауы керек. Сондықтан барлығымызға белгілі 

SMART, яғни "ақылды" мақсат қоюдың ең тиімді әдісі 

болып табылады. 

S - specific нақтылық. Мақсат максималды түрде нақты 

әрі түсінікті болуы қажет, соңғы нәтижесі қандай 

болатынын көзге елестету қажет.Мысалы, "мен жақсы 

жұмыста істегім келеді" дегеннен қарағанда, осы кузде 

КазҰҰ ға "Маркетинг" мамандығына тапсырамын деген 

әлдеқайда нақтырақ. 

M- measurable нақты уақыт өлшемі бар, өлшенетін. 

Мақсат өлшенетін болуы қажет, себебі жай ғана, мен бай 

болғым келеді дегеннен қарағанда, сіз өзінізді жақсы 

сезіну үшін нақты қанша сома керек екнін көрсетуіңіз 

қажет. Мысалы, 3 жылдан соң менде 1000 доллар болуы 

қажет десеңіз, бір жылдан кейін 3 000 доллар, 2 жылда 

5 000 доллар болса, яғни сіздің мақсатыныз дұрыс 

қойылған. 

A-attianable қол жетімді. Мақсат қолдағы бар ресурстар 

мен факторларға мейілінше сәйкес келгені жөн. Егер 

мектепте сізде шығармалар үшін үнемі қанағатсыз деген 

4


баға алсаңыз, көркем сөз шебері, әдебиетші болу 

ақмақтық. 

R-relevant сіз үшін өте маңызды. Қысқа мерзімді 

жомпарлар мен бүгінгі еңбегіңіз ертенгі мақсатқа жетудің 

әдісі болуы қажет, соныында өмірлік мақсаттың құрамдас 

бөлігіне айналуы қажет. 

T- time bounded жүзеге асатын уақыты нақты 

белгіленген. Уақытпен нақты белгіленуі керек. Мысалы, 

менің екінші мамандықты оқып бітіруіме нақты 2,5 жыл 

уақыт қажет. 

Дұрыс қойылған мақсат нәтиженің жартысына 

жеткенмен тепе -тең. 

Ендігі кезекте, мақсатқа жету үшін нақты жоспар 

құрамыз. Әрқайсысымыз күнделікті өз істерімізді 

жоспарлаймыз, мәселен, дүкенге бару, емханаға бару, 

балабақшаға, жиналысқа бару т.с.с. Алайда, күні бойы 

ештене үлгермейтін кездер болады, жұмыс бірінін үстіне 

бірі қарбаласа береді. Жеке өмірін мен отбасына, 

достарына және хоббиіне мүлдем уақыт қалмайды. 

Осының барлығына уақыт табу үшін, жоспар құру 

қажет және жоспарларды міндетті түрде қағаз бетіне 

түсіреміз. Істер уақытылы орындалса немесе орындауға 

қажеті жоқ болып табылса, олады тізімнен сызып 

тастаймыз. Бұл тізімде аяқ асты пайда болатын істер 

үшін де орын қалтыруымыз қажет. Осыған байланысты 

жоспарымыз шұғыл оындауды қажет ететін, аяқ асты 

пайда болатын және басқа күні де орындауға болатын 

иілмелі істер деп жіктеледі. 

Жоспарды қағазға жазған маңызды, себебі, ойда 

сақтау қосымша күш пен энергияны жұмсауды қажет 

етеді. Ал, жоспар жазылған болса, біздің жүйкеміз 


тынышталады, жоспарды орындауға бағытталады. 

Жоспар орындалмаған жағдайда, істер ешқайда кетпей 

көз алдымызда тұрады, ал жазылмаған уақытта 

орындалмаған істерді есте үнемі сақтау ашуланшандық 

тудырып, істердің ұмытылуына әкеледі. Барлығы көз 

алдыңызда тұрған өте ыңғайлы. Қазіргі кезде көптеген 

ұялы телефондарда арнайы тиімді жоспарлауға 

арналған бағдарламалар бар. 

Жоспарлау кезінде итальяндық экономист Вильфредо 

Парето ашқан, 20/80 Паретто заңы да орынды. Бұл заң 

өміріміздің көптеген саласында қолданады. Тайм 

менеджментте 20 % жұмсалған күш 80 % нәтиже береді. 

Оған көз жеткізу үшін келесідей сұрақтарға жауап беріп 

көріңіздерші: 

- Күнделікті жасалған қоңыраулардың қанша пайызы 

сіздің жұмысыңыздын алдыға жылжуына нақты септігін 

тигізді? 

- Сіздің және компанияның жұмыс баспалдағы 

бойынша алдыға жылжуына істердің қанша пайызы 

шыныменен септігін тигізеді? 

- Осы айда қабылданған шешімдердің қанша пайызы 

сіздің өміріңізге үлкен әсер етті? 

Осыған ұқсас басқа да сұрақтардың жауабы аталған 

20 % мөлшерінде болады. Сол себепті, 20 % жұмсалған 

күш пен уақыт 80 % нәтиже беретінін ұмытпағанымыз 

жөн. 

Гант диаграмасы - бұл істерді жоспарлаудың көпшілік 

қолданатын тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Істер 

уақыты белгіленіп, диаграмма түрінде де бейнеленуі 

мүмкін. Мысал ретінде, ананыздың мерейтойын өткізуді 

жоспарлап көрейік. 

Дүйсенбі Сейсенбі Сәрсенбі Бейсенбі Жұма Сенбі Жексенбі 

Қонақтарға 

мерейтой жайлы 

хабарлау 

Үйді жинастыру 

Қажетті азық түлік 

сатып алу 

Үйді безендіру 

Ас дайындау 

Үстел әзірлеу 

Уақытты жоспарлау кезінде бір күнде барлық істерді аяқтау мүмкін болмайтынын түсінген жөн. Ең маңызды 

істерді бірінші кезекте орындауымыз қажет, уақыт алатын, не сосын орындауға жататын істерді соңғы кезекке қоямыз. 

Барлық істерді төрт бөлікке бөлуге болады. 

- Шұғыл әрі маңызды істер 

- Шұғыл, бірақ маңызды емес 

- Шұғыл емес, бірақ маңызды 

- Шұғыл да маңызды да емес 

Жоспарлаудың бұл түрі Эйзенхауэр матрицасы деп аталады, бұл әдіс оны алғаш рет қолдануды ұсынған АҚШ 34 

президенті Дуайт Эйзенхауэрдың атымен аталады. 

Эйзенхауэр матрицасы 

Маңызды 

Аса маңызды 

емес 

Шұғыл 

А тапсырмалары 

Шұғыл түрде орындау қажет, 

кейінге қалтыруға болмайды 

В тапсырмалары 

Өзге біреуге орындауды жүктеу 

Аса шұғыл емес 

В тапсырмалары 

Орындау уақытын белгілеу немесе 

басқа біреуге жүктеу 

Г тапсырмалары 

Дәл қазір орындап қажеті жоқ 

5



Мысалдар: 

Эйзенхауэр матрицасы 

Маңызды 

Аса маңызды 

емес 

Шұғыл 

Төтенше жағдайлар 

Дәл қазір шешімді қажет ететін 

мәселелер 

Дәл бүгін тапсыруды қажет ететін 

жобалар 

Кәсіби міндеттерге өатысы жоқ 

өтініштер 

Негізгі жұмысқа бөгет жасайтын 

бұйрықтар 

Стратегиялық жоспарлауға қатысы жоқ 

жиналыстар 

Жұмысқа қатысы жоқ қоңыраулар 

Кейбір меймандар 

Аса шұғыл емес 

Бөлімшенің жұмысын ұйымдастыру 

Алдын алу шаралары 

Ресурстарды ұйымдастыру 

Жаңа мүмкіндіктерді іздеу 

Бизнесті дамыту 

Стратегиялық жоспарлау 

Қол астындағылардың кәсіби дамуы 

Жаңа жобалармен жұмыс 

Уақытты алатын жұмысқа қатысы жоқ әңгімелер 

Қажетсіз жарнама, әр түрлі ескертпелер 

Қажетсіз ақпарат 

Қате жоспарлаудың салдары: 

• Стресс 

• Эмоционалды жанып кету 

• Сенуге жарамсыз, қолынан еш нәрсе келмейтін адам 

деген ойдың қалыптасуы 

• Адам репутациясы 

• Кәсіби дамудың болмауы, себебі өзіндік дамуға уақыт 

үнемі жетпейді 

Эйзенхауэр кестесі бойынша жоспарлау, күндік 

жоспардан басталып, жылды жоспарлаумен аяқталады. 

Уақыт өте келе бұл жақсы әдетке айналып, жоспар 

ойынызда жүзеге асып отырады. 

Өкілдікті беру- бұл басқарудың тиімді тәсілдерінің бірі, 

осыған сәйкес уақытыңыз үнемделіп, жоспарларыныз 

уақытылы іске асады. Өкілдікті беру дегеніміз, өз 

жұмысының бір бөлігін басқа бір тұлғаға сеніп тапсыру. 

Жоспарлау кезінде бірден қай жұмысты өзініз 

орындайтыныңызды, ал қайсысын өзгеге сеніп 

тапсыратыныңыз жайлы бірден белгілеңіз. 

Өкілдікті берудің жағымды жақтары: 

• Басшы бүкіл жұмысты өзі жалғыз орындамайды, 

демалу мүмкіндігі пайда болады 

• Тапсырмаларды орындауға аз уақыт жұмсалады 

• Басшы мен қызметкерлер арасында сенімді қарымқатынас 

орнайд, ұжымда ұйымшылдық орын алады 

Қай кезде өкілдікті беруге болмайды: 

• Басшының қатысуымен өтетін мәжілістер, қол қою 

мүмкіндігін, іскерліктің стратегиялық жоспарлауын 

• Қызметкерлердің жұмысын бақылауды 

• Түсіндіру көп уақыт алатын, шұғыл, әрі маңызды 

істерді 

Өкілдікті беру кезінде нені есепке алған жөн: 

• Кәсіби білімі мен дағдыларын 

• Бос уақытының болуын 

• Ынтасын 

• Мотивациясы мен потенциаллын 

• Жеке қасиеттерін 

• Жауапкершілігін 

Өкілдікті беруді өмірдің кез келген саласында 

қолдануға болады, үй жұмысында да жақындарыңыз бен 

балаларыңызды еңбекке араластырыңыз, барлығын тек 

өзіңіз жасамай, басқа отбасы мүшелеріне де 

қабылеттерін арттыруға мүмкіндік беріңіз. Сіз болсаңыз 

қалған бос уақытыңызды өзіңіздің сүйікті ісінізге арнаныз! 

Менің жұмыс орнымда стратегиялық, ұзақ мерзімді 

жоспарлар бар. Жылдық жоспарлар тоқсандық деп 

бөлінеді. Айлық жоспарға сәйкес, біз аптаның әр күнінде 

болатын әрекеттерді белгілеп отырамыз, себебі, барлық 

шаралар бір уақытта өтпеуі тиіс. Жоспардың орындалуы 

да басшылықпен қатаң қадағаланады. Әр қызметкер 

өзінің бір күндік жоспарын циклограмма түрінде 

бейнелейді. Бұл қосымша ізденуге, әрі қосымша 

әдебиеттер оқуға мүмкіндік береді. Ертенгі күнді 

жоспарлаған кезде аяқ асты пайда болатын шаруаларға 

да бос уақыт қалдырамыз. Жұмысқа қатысы жоқ 

қонырауларды қабылдамауға тырысамыз. Осы себепті 

үйімізге артық жұмыс алмаймыз. Үйде тек отбасы мен 

жеке өмірге коңіл бөлуге тырысамыз. 

Уақытты тиімді басқарудың негізгі тәсілдері осы, бүгінгі 

істеріңіз ертеңгі жарқын болашағыңыздың кепілі болсын. 

ӘДЕБИЕТТЕР. 

1. Дэвид Аллен. "Как привести дела в порядок. Искусство продуктивности без стресса." 

2. Брайан Трейси. "Съешьте лягушку! 21 способ научиться успевать." 

6

Èíôîðìàòèêà 


Мақала қоршаған ортаны қорғау саласындағы 

ақпаратты визуализациялау мәселелеріне арналған. 

Статья посвящена рассмотрению способов 

визуализации информации в сфере охраны окружающей 

среды. 

The article is devoted to the consideration of ways to visualize 

information in the field of environmental protection. 

CЛЯМХАНОВ 

НҰРЖАН СЛЯМХАНҰЛЫ 

Д.Серікбаев атындағы 

Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық 

университетінің магистрі 

АТМОСФЕРАНЫҢ ӨНДІРІС ҚАЛДЫҚТАРЫМЕН 

ЛАСТАНУЫН ВИЗУАЛИЗАЦИЯЛАУ 

Қазақстанда соңғы жылдары дамыған өндіруші және 

қайта өңдеу өнеркәсібінің өсу қарқыны байқалып отыр. 

Қазақстан Республикасының экологиялық қауіпсіздігі 

мәселесі бірінші қатарлардың бірінде тұр. Жоғарғы 

индустриалдық қоғам пайда болғалы бері адамзаттың 

табиғат тіршілігіне қауіпті араласқаны кенеттен күшейіп 

кетті. Бұл араласудың көлемі де ұлғайды. Ол әралуанды 

болды және қазір адамзат үшін ғаламдық қауіп ретінде 

төніп тұр. Қазіргі таңда қоршаған ортаны аса көп 

ластайтын көзі өнеркәсіп өндірісі екені баршаға мәлім. 

Атмосфераны өндіріс объектілерімен ластау "қышқыл 

жаңбырлардың" пайда болуына әкелуі мүмкін, ал оның 

өзі су мен топырақ жағдайына әсер етеді. Қоршаған 

ортаның ластану деңгейінің жоғарылығы сонша, таяу 

арадағы экологиялық жағдайды нашарлататын көптеген 

процестердің қайтымсыз болуына себеп бар. Әртүрлі 

және маңызды ластану ол ортаның өзіне тән емес 

химиялық заттармен химиялық ластануы болып 

табылады. Олардың ішінде өнеркәсіптік-тұтынудан 

пайда болған газообраздық және аэрозольдық 

ластағыштар. Сонымен қатар атмосфералық ауада 

көмір қышқыл газдың көбеюі де ұлғайып жатыр. 

Сондай-ақ, экологтарды Қазақстандағы су 

объектілерінің мұнай және мұнай өнімдерімен 

ластануы тоқтамай жалғасып жатқаны да 

алаңдатып отыр. Мұнаймен ластануы гидросфера 

мен атмосфера арасындағы газ және су 

алмасуының елеулі ауытқуларына әкеледі. Жалпы 

алғанда ластағыш қасиетке тән барлық 

қарастырылған факторлар биосферада болып 

жатқан процестерге елеулі әсерін тигізіп отыр. 

Өнеркәсіп өндірісі қоршаған табиғи ортаның 

барлық бөліктеріне зиянды әсер етіп жатыр. 

Ортаның ластануы көп түрлі күрделі процесс. Өндіріс 

қалдықтарының көпшілігінің ластаушы заттары 

химиялық активті, олар организмдерге кіретін 

молекулаларымен әрекеттесуге не ауада тез тарауға 

қабілетті. Экологиялық тұрғыдан алып қарағанда 

ластану экожүйелердегі энергия мен қоректік 

тізбектердегі информация ағымдарына әсер ететін 

реагенттер комплексі болып табылады. 

Салым көздерінің әуе бассейнінің ластануы қаланың 

маңызды тапсырмасы болып табылады. Нәтижесінде 

олардың теріс әсер етуі қиындай түседі. Осы 

ерекшеліктермен атмосфералық циркуляциясы, шартты 

географиялық орналасуы маңызды. Мұндай жер бедері 

тау және қарсы жел туғызатын өте қолайсыз 

метеорологиялық жағдайлар қалыптастырады. Оларға 

мыналар жатады: көтерілген инверсия, штилдік қабатты 

жер беті, тұман түсуі, қолайсыз желдің бағыты. 

Фотохимиялық ауысу көптеген ластаушы заттардың ең 

көп таралған ластаушы зат күкіртті газ, үлкен 

уыттылығына қарағанда, күкірттің қос тотығы ең зиянды. 

Ең жоғары ластану деңгейлері үйлескен кезде штилдік 

жағдай қолайсыз метеожағдайларға, тұмандар және 

инверсияларда байқалады. 

Қалыптасқан экологиялық жағдай республикадағы 

атмосфераның ластануын ескере отырып, 

фотохимиялық реакциялар моделі негізінде Өскемен 

қаласының шекаралық атмосфера қабаты мысал ретінде 

таңдалды. (Сурет 1) 

Өскемен қаласы шекаралық атмосфера қабаты 

Сурет 1 

Өскемен қаласы урбанизацияланған жүйені көрсететін, 

тоқтаусыз өнеркәсіп кәсіпорындарымен ең әр түрлі 

техногендік бағдарлаумен, мұнда ірі объектілер түсті 

металлургия, атом-өнеркәсіп және сирек металды 

кешендер, жылу энергетикасы, көлік, тамақ және қайта 

өңдеу өнеркәсібі, коммуналдық шаруашылық, сонымен 

қатар, ластануы көлік шығарындыларымен толықтырылады 

және жеке секторлар. Өнеркәсіптік қалаларда 

ауа райы ауыспалы болғандықтан қоршаған ортаның 

және сонда тұратын адамдар шарттарын өзгертеді. 

Қалада аймақтың ластануы - әуе, су бассейні және 

топырақ жамылғысы. Алайда қаупі бар техногендік 

сипаты ластануының да авариялардың салдарларын 

7


болуы мүмкін (мысалы,темір жол). 

Ең алдымен атмосфераның ластануы кешенді 

көрсеткіштерінің біреуімен бағаланады. Ол - 

атмосфераның ластану дәрежесі, атмосфераның 

ыдыратушы қабілеті және т.б. Содан соң осы ауданда 

атмосфераның ластану деңгейі бағаланады.Климаттықметеорологиялық 

ерекшеліктері мен атмосфераның 

ластануы жөніндегі қорытынды тұжырымдамасы ең 

алдымен жергілікті Гидрометеоқызметтеріне, санитарлыэпидемиологиялық 

қызметтердің мәліметтеріне және 

Мемлекеттік экологиялық комитетінің арнайы 

аналитикалық инспекциясына сүйенеді. Жобаланатын 

обьектінің атмосферасына нақты лақтырылған 

қалдықтар туралы алынған мәліметтері мен бағалары 

негізінде атмосфераның, арнайы компьютерлік 

бағдарламалар мен жүзеге асырылу керек. Мысалы 

жобалық бағаларды есептеуде бағдарламаның 

қажеттілігі маңызды. Атмосфераның ластану дәрежесін 

бағалау критерийі ластаушы заттардың шекті рауалды 

концентрациясы болып табылады. Ауадағы ластаушы 

заттардың өлшенген немесе есептелінген 

концентрациялары шекті жағдаяттық концентрациясымен 

салыстырылады, және осыған орай атмосфераның 

ластануы шекті рауалды концентрациясы мөлшерінде 

өлшенеді. 

Атмосфераның ластануын бағалаудың жанама 

көрсеткіштері атмосфералық қосылыстарының топырақ 

қабаты мен су обьектілеріне құрғақ түсуі барысындағы 

интенсивтілігі, сондай-ақ оның атмосфералық жауын 

шашындарымен шайылуы болып табылады.Осы 

бағалаудың критерийі уақыт интервалының есебімен 

Èíôîðìàòèêà 

тығыздық бірлігінде сипатталған, жеткілікті және 

тоқыраулық жүктемелер көлемі ретінде қызмет етеді. 

Еуропалық елдерінің сарапшылары қышқылды орман 

топырақтары, жер үсті және жер асты сулары үшін 

келесідей критикалық жүктемелерді ұсынады: күкірт 

қосылыстары үшін 0,2-0,4 (г/км?)*жыл; азот 

қосылыстары үшін 1-2 (г/км?)*жыл.Атмосфералық 

ауаның ластануын кешенді бағалаудың соңғы сатысы 

техногенді динамикасын талдау және қысқа-, ұзақ 

мерзімде ықтималды теріс салдарларын бағалау 

болады. Атмосфераның ластануының адам 

денсаулығына және экожүйелердің күйіне теріс әсерінің 

уақытша динамикасы мен кеңістікті ерекшеліктерін 

талдау барысында ауданның табиғи шарттарын 

сипаттайтын, картографиялық материалдардың 

жиынтығын қолданумен картографиялау әдісі 

қолданылады. Атмосфераның күйін интегралды 

бағалаудың оңтайлы компоненттерінің жүйесі 

мыналарды қамтиды: 

- санитарлы-гигиеналық тұрғысынан ластану деңгейін 

бағалау; 

- атмосфераның ресурстық потенциалын бағалау; 

- белгілі бір ортаға әсердің дәрежесін бағалау; 

- табиғи техникалық жүйелерді антропогенді дамыту 

процестерінің тенденциясы мен интенсивтілігі; 

- антропогенді әсердің ықтималды теріс салдарларының 

кеңістікті және уақытша масштабтарын анықтау. 

Алдағы уақытта қала экологиясын жақсартып, 

тұрғындар денсаулығын қауіптен сақтау мақсатында 

ауадағы зиянды заттардың мөлшерін нақты анықтайтын 

бағдарлама жасақталып, қолданысқа енуі тиіс. 


1) Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Химия. Н. Нұрахметов, А. Ниязбаева, Р. Рысқалиева, 

Н. Далабаева. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. - 336 бет. ISBN 9965-36-416-8 

2) Журнал "Арай" 1988 жыл № 10 

3) Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х 

4) Н.Ә. Назарбаев "Бейбітшілік кіндігі". - Астана "Елорда", 2001 

8

Ñàÿñàòòàíó 


МАМЫРБЕКОВ 

АРАФАТ МАЖИТОВИЧ 

Семей қаласының 

Шәкәрім атындағы 

мемлекеттік 

университеті 

Философия және 

саясаттану 

кафедрасының доценті, 

тарих ғылымдарының 

кандидаты 

САЙРА 

НАУЫРЫЗБЕК 

Семей қаласының Шәкәрім 

атындағы мемлекеттік 

университеті Инженерлік 

технологиялық факультеті 

"Бейорганикалық 

заттардың химиялық 

технологиясы" кафедрасы 

студенті 

Мақала ұлттық мәдени құндылықтар және 

оларды сақтаудағы мемлекет пен қоғамның рөлі 

мәселелерін қарастырады. Авторлар мәдени 

құндылықтар және оларды сақтап, дамыту 

мәселелері туралы қатысты жастар арасында 

жүргізген әлеуметтік зерттеу жұмысының 

нәтижелерін көрсетеді. 

Статья посвящена вопросам национальных 

культурных ценностей, роли государства и 

общества в сохранении и развитии национальных 

культурных ценностей. Авторами представлены 

итоги проведённого среди молодежи 

социологического исследования по вопросам 

сохранения и развития национальных культурных 

ценностей. 

The article is devoted to the issues of national cultural 

values, the role of the state and society in the preservation 

and development of national cultural values. 

The authors presented the results of a sociological research 

conducted among young people on the preservation 

and development of national cultural values. 

ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ САҚТАП 

ҚАЛУДАҒЫ "САЯСИ БИЛІКТІҢ" РӨЛІ 

Біз құндылықтар жайлы білмейінше, Қазақстан халқының 

мәдени тұтастығын қалыптастырудағы құндылықтар ролін 

де анықтай алмаймыз. Құндылықтар - ұлт үшін немесе жеке 

адам үшін қымбат, қастерлі идеялар мен сенімдер жүйесі. 

Құндылықтар моральмен, әдеппен тығыз байланысты. 

Осы ретте олар адамдарды бір идеяға, бір сенімге біктіруші 

қызметін атқарады. Кез-келген қоғамның саясиэкономикалық 

тұтастығының сақталуы үшін барлық қоғам 

мүшелеріне ортақ құндылықтар болуы керек. Егер бірдей 

құндылықтар болмаса, қоғам мүшелерінің көптеген 

мәселелерге ортақ көзқарасына сызат түседі. Парсонстың 

пікірі бойынша құндылықтар - бейбітшіліктің, қоғамдық 

тұрақтылықтың негізі. 

Ұлт үшін ортақ құндылық - ұлттық мәдениет, тіл, дін, 

тарихи жады, ата мекен, ұлттық символдар мен аңыздар, 

мемлекет халқының этнодемографиялық құрамы және 

мемлекеттің даму деңгейі екені белгілі. Қазақстандағы 

ұлттық идентификацияны және ортақ құндылықтарды 

қалыптастырудың шешуші факторлары: тіл бірлігі, діни 

келісім, миграция мен демографиялық процестер, 

мемлекеттің экономикалық даму деңгейінің жоғарылауы, 

яғни бірегей индустриялық инфрақұрылымның 

қалыптасуы, ортақ нарықтық кеңістік пен бірдей 

кәсіптердің, бірдей заңдардың болуы, одан кейінгі 

маңызды фактор - демократиялық институттардың 

орнығуы болып табылады. 

Біз Семей қаласының тұрғындары арасында ұлттық 

құндылықтар түсінігіне және ұлттық құндылықтарды 

қалыптастыруда мемлекеттің рөлі жөнінде сауалнама 

өткізіп, халықтың пікірлерін білген едік. 

9



Біз бұл диаграммадан жастардың басым бөлігінің 

қазақтың ұлттық салт-дәстүрінің тек өздеріне қажетті 

деңгейінде білетіндігін көреміз. Менің ойымша қазіргі 

көптеген жастардың салт-дәстүрді толық білмеуінің бір 

себебі, жастарға үлкен буынның үнемі айтып, түсіндіріп 

отырмауында және де олардың да салт-дәстүрді 

толыққанды ұстанбайтындықтарында. Бұлай дейтін 

себебім, үлкен буынның өзінде 20 - 30 %-ы тек өздеріне 

қажетті деңгейде білетіндіктерін айтты. Ал тағы бір себебі, 

қазіргі көп жастардың салт-дәстүрді қажетті емес деп 

санауында, қазіргі жастардың көп буыны өз салт-дәстүрін 

емес батыс мәдениетін дұрыс көріп, оған еліктейді, себебі, 

қазақтың көп әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері жамандықтан 

сақтау үшін көптеген тыйымдар салады. Жастар оның 

мәнін түсінбей, оны қабылдамайды және одан қашады. 

Менің ойымша қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері 

жақсылыққа, бейбітшілікке, татулыққа жетелейді. 

Семей тұрғындарының өз ұлтының салт-дәстүрін толық ұстаймын деп санайтындары көп және ұстауға 

тырысатындары да бар. Толық ұстаймыз және ұстауға тырысамыз дегендері әрине өте жақсы және қуанарлық 

жағдай, бірақ 18-25 жас аралығындағы жастардың арасынан салт-дәстүрге мән бермейтіндіктері де байқалды, 

оның себебі неде? Жалпы салт-дәстүр адамның рухани 

байлығын көрсетеді емес пе? Олай болса жастардың 

арасынан салт-дәстүрге мән бермейтіндіктері неліктен? 

Техника мен ғылым дамыған заманда салт-дәстүрдің мәні 

жоқ дейтін шығар мүмкін, олардың ойынша салт-дәстүр 

тек бұрынғы заманға тән деп ой қалыптастыруында және 

қазіргі жастардың көп бөлігі салт-дәстүрді ұстану сенімдері 

бұрынғыдан өзгеше, бұлай дейтін себебім, қазіргі көпшілік 

жастар салт-дәстүрге сенбейді, ал бұрынғы ата-бабамыз 

оған толыққанды сеніп, оны орындауға тырысқан және 

одан жаман болды деп айта алмаймыз. Қазіргі жастардың 

салт-дәстүрді толық ұстанбауының себебінен көп 

жамандықтар орын алуда, мысалы жастардың көбі 

үлкендері сыйлау, ұят, қымсыну дегенді білмейді көшеде 

бір-біріне жабысып, құшақтасып тұра береді. Ал бұрынғы 

жастар ұят болады, олай істеуге болмайды дегенді ұстанып 

ондай қылықтарға бармаған. 

Бүгінгі күнде Қазақстандағы дін жағдайына жастар 

жағының көпшілігі жоғары деген баға берді, оның себебін 

сұрағанда: қазір жастардың көбі дінді ұстанады, ораза 

тұтады, намазға бет бұрған, мешіттер мен медреселерге 

барады деп түсіндірді. Ал одан үлкен буын, яғни, 26-55 

жас аралығындағы адамдардың 94 %-ы нашар деп 

санайды, ал 55 және одан үлкен жастағы адамдар 50- 

50% болып жоғары және орташа деп екі пікірге бөлінді. 

Үлкен буынның нашар деп баға беруі қазіргі терроризм, 

яғни адамдардың тыныштығын бұзу әрекеттерінің көп 

орын алуында, және жастардың басқа діни ағымдардың 

жетегінде кетіп, өз үйінен, өз ата-анасынан безіп өзөздерін 

жарып жіберуі үлкен буынды өте қатты алаңдатып 

отыр. Өзге ұлт өкілдерінің көп сандысы Ислам дінін 

ұстанбағандықтан Қазақстанда басым болып табылатын 

Ислам дініне барлығы жалы көзқараспен қарайды. 

Біз бұл диаграммадан жастардың толыққанды әлем 

бойынша рұқсат етілген негізгі үш дінді білетіндігін 

көреміз бұл өте жақсы, бұдан біз жастардың дін 

сауаттылығын көре аламыз. Бұл дегеніміз тура 

бағыттағы діндердің жастар арасында қарқынды дамуын 

көрсетеді. Ал 36-65 жастағы адамдардың біраз бөлігі 

рұқсат етілген негізгі үш дінді білмейтіндіктерін көрдік, 

ал одан үлкен 65+ жастағы егде адамдардың көпшілігі, 

яғни 70%-ы негізгі үш дінді білмейді, олар тек 

мемлекеттік дін деп Ислам дінін ғана біледі, олар өздері 

ұстанатын Ислам дінінен басқа дінді білуіміз қажет емес 

деп санайды. Ал өзге ұлттардың көп саныдысы да өз 

діндерін білумен қатар өзге діндерге де құрметпен 

қарайтынын көруге болады. 

10



Жастардың көп бөлігі үш тұғырлы тіл саясатын 

қолдайды. Көбі бұл саясатты ұстанады, алайда біраз 

бөлігі жауап беруге қиналады, оның себебі саясат 

бойынша жастарға үш тілділік міндеттеліп отыр, 

жастардың көп бөлігі оны игеруге мүмкіндіктері жоқ 

себепті не қолдарын не қолдамасын білмейді. 36-65 жас 

аралығындағы тұрғындардың көп сандысы үш тұғырлы 

тіл саясатының дұрыстығын толық түсінген, ал біраз 

бөлігі бұл саясатты толыққанды түсінбеген немесе 

түсінсе де бұдан шығатын жақсы нәтидеге күмәнмен 

қарайды. Енді егде жастағы адамдарға келсек 65 жастан 

асқан әйел азаматтар толыққанды бұл саясатты 

қолдайтынын, ал ер азаматтарға келетін болсақ әр-түрлі 

көзқараста екенін көруге болады. Қолдамайтын 

тұрғындардың көп сандысы бұл саясаттың астарына 

толықтай үңілмеген, тек үстіртін қарап қазақ тілінің 

деңгейі төмендеп, құриды деген пікірде. 

Семей тұрғындары арасында жүргізілген 

сауалнама бойынша мемлекеттік және орыс тілі кең 

қолданыста екендігін көруге болады. Ал ағылшын 

тілі енді ғана қолға алына бастағандықтан деңгейі 

әлі төмен. Ал өзге тілдердің аясы тар деп айтуға 

болады. Бір айта кетерлігі, Семей тұрғындары 

арасында қазақ тілі мемлекеттік тіл деңгейіне 

сәйкес келмейтін тұстары да білінеді, себебі тек 

ауыз-екі қарым-қатынас деңгейінде ғана қалған. 

Бұл бағандар арқылы біз Семей тұрғындары арасында өзге ұлттардың басым бөлігі ұлттар татулығына көңілі 

толатындығын байқаймыз, ал қазақ ұлт өкілдері арасында жүргізілген сауалнама бойынша ұлттар татулығына әртүрлі 

көзқарас білдірілген 

Тұрғындардың көп бөлігі әрбір ұлтқа салтдәстүрлерін 

жаңғыртуына, мәдениеті мен 

әдебиетін дамытуына, тілінің жетілуіне мемлекет 

тарапынан жасалған жағдайға толықтай көңілі 

толады, оның себебі кез-келген ұлттың ұлттық 

құндылықтарын арттыруға жасалған 

мүмкіндіктерді барлық уақытта байқауға болады. 

Тағы бір себебіміз қазақ халқының аталған 

құндылықтарға жасап жатқан мүмкіндіктерін басқа 

ұлттыкінен артық деп есептейді, ал шын мәнінде 

әр ұлт құндылықтарына ешқандай шектеу 

қойылмаған, яғни кім қандай дін ұстанғысы келеді. 

Ұлттық құндылықтарға жасалған жағдайды жоққа 

шығарғандарда табылды, себебі.... 

11

¹5 (25) 2018 Ñàÿñàòòàíó 

Мемлекет пен халық арасында қандай да бір 

түсініспеушілік орнаған жағдайда шеруге шығасыз ба 

деген сұраққа көпшілік адамдар жоқ, бұл ел тыныштығын 

бұзады деген пікірде. Бірақ тұрғындардың арасында 

шеруге шығамыз дегендер де бар, бұл алаңдатарлық 

жағдай және сауалнама барысында "иә шығамын" деген 

жауап берген тұрғындар көпшілігі орта жастағы адамдар, 

көп сандысы мән жайдың анық қанығын айырмай елмен 

бірге әрекет етуге тырысады. Ал оқыған білімді жастар 

ондай іс - әрекеттерге бармайды. 

Мемлекеттің ел тыныштығын сақтау үшін атқарып 

жатқан қызметіне көңіліңіз тола ма деген сұраққа 

жастардан бастап үлкендерге қарай "ия қанағаттандырады" 

деген жауап деңгейі көтерілгенін байқаймыз. 

Сонымен қатар біз жастардың үлкендерге қарағанда 

көңілі соншалықты толмайтындықтарын байқаймыз, 

себебі жастар жауабында "қанағаттанбаймын" деген 

ойларда көрінеді. Себебі жастар үлкендер көрген ел 

арасындағы тынышсыздықтың көп сандысын 

көрмегендіктен қазіргі тыныштықтың деңгейі төмен деп 

ойлайды. Қазіргі жастар тек дайынға үйреніп бара 

жатқандықтан, яғни ғылым мен техника дамыған заманда 

өздеріне емес робот жасаған нәрсеге сенетін деңгейге 

жетуде, олар жоқшылық заманды, соғыс болған заманды 

көрмегендіктен қазіргі жағдайға көңілдері толмайды. Біз 

жастар қиын заманды көрмегендіктен қазіргі жағдайдан 

да жақсы болса деген қанағатсыздық ой танытудамыз. 

Дін, салт-дәстүр туралы, тілге байланысты ақпарат 

алу үшін бұқаралық ақпарат құралдарына жиі 

жүгінесіз бе деген сұраққа "иә" жауап деңгейі 

жастардан үлкендерге қарай кемиді де, ал "жоқ" деген 

жауап деңгейі жастардан үлкендерге қарай өседі. 

Бұдан біз үлкен жастағы адамдардың дін, салтдәстүр, 

тілге байланысты өздері-ақ жеткілікті 

дәрежеде білетіндіктерін, ал жастардың оны білу 

мақсатында бұқаралық ақпарат құралдарына 

жүгінетіндіктерін көреміз. Себебі осы аталғандар 

мемлекет үшін маңызды құндылықтар болып 

табылатындығын жақсы түсінеді. 

Бұл диаграммадан тұрғындардың Мемлекеттілік сақталу үшін: тіл, дін, діл, ұлттар татулығы сонымен қатар ел 

тыныштығы сақталу керек деген пікірге 100 % келісетіндіктерін көріп отырмыз, яғни бұл құнылықтардың мемлекет үшін 

маңызды екендігін халық жақсы түсінеді. Сонымен қатар дінді, тілді, ділді және бірге бір шаңырақ астында тұрып 

жатқан ұлттар татулығына үлкен көңіл бөліп, одан ары жақсаруына, дамуына өз үлестерін қосады деген ойдамыз. 

Лилиан Байдын пікірінше, ескі құндылықтар мен жаңа құндылықтарды толық сараптамадан өткен ғылыми негізде 

қатар дамытпасақ, болашақта қоғамда күнделікті өмірде көптеген шиеленістер туындауы мүмкін. Мемлекетіміздің 

ерекшелігін ескере отырып, мынандай қорытындыға келеміз. Әуелі, мемлекеттілік, яғни, тәуелсіздік. Екінші, мемлекеттің 

территориялық тұтастығы. Жердің, туған елдің мемлекетті мекендейтін барлық ұлттарға қасиетті топырақ болып саналуы. 

Осы киелі топырақтың қорғалуы. Үшінші, мәдениет тұтастығы, яғни тіл мен дін, тарих пен білім бірлігі. Төртінші құндылық 

- демократия. Яғни, елдің саяси-экономикалық дамуы. Осы құндылықтарды мемлекеттік саясат аясында дамытқанымыз 

жөн. Мемлекеттің ұлттық құндылықтарды қалыптастырудағы маңызы зор екендігін әсте естен шығармағанымыз жөн. 


1. Т. Лоусон, Дж. Гэррод. Социология А-Я. Словарь-справочник. М, "ГРАНД" - 2000 г. 

2. Д. Джери. Большой толковый социологический словарь. М, "Вече АСТ" - 1999 г. 

3. Lilian Bye. Social Values and Social Work Education. International Social Work 1969 12: 48, 47-63. 

12

ÁIËIÌ ÁÅÐÓ ÌÝÑÅËÅËÅÐI 


Мақала білім мазмұнын жаңарту мәселелеріне 

арналған. Мақалада Қазақстан Республикасындағы 

орта білім мазмұнын жаңартудың бағыттары, 

жаңарту үдерісінің кешенді де жүйелі 

жұмыстары туралы айтылған. 

АХМЕТКАЛИЕВ 

НУРЖАН 

НИГМЕТОЛЛАЕВИЧ 

Семей қаласы "№3 

ЖОББМК" КММ 

директоры 

КУРМАШЕВА 

АЛМАГУЛЬ 

АМАНТАЕВНА 

Семей қаласы "№3 

ЖОББМК" КММ 

директорының оқу-тәрбие 

ісі жөніндегі орынбасары 

Статья посвящена вопросам модернизации и 

обновления содержания образования. В статье 

показаны основные направления обновления 

содержания, комплексность и системность 

процесса обновления содержания среднего 

образования в Республике Казахстан. 

The article is devoted to the issues of modernization 

and renewal of the content of education. The article 

shows the main directions of updating the content, the 

complexity and the systemic process of updating the 

content of secondary education in the Republic of 

Kazakhstan. 

БІЛІМ МАЗМҰНЫНЫҢ ЖАҢАРУЫ, ЖАҢА ТАЛАП 

Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында 

"Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы 

адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика 

жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, 

дамытуға және кәсіптік шыңдауға бағытталған сапалы 

білім үшін қажетті жағдайлар жасау; жеке адамның 

шығармашылық, рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін 

дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының 

берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін 

жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту", - деп атап 

көрсетілген. Қоғамдық дамудың қазіргі үрдісі өзінің ісәрекетін 

тиімді жоспарлай алатын, танымдық қызметінде 

алынған білімді орынды пайдалана білетін, түпкі 

нәтижеге жету үшін әртүрлі топтардағы адамдармен 

тиімді қарым-қатынас диалогіне түсе алатын білімді 

тұлғаны тәрбиелеу мәселесін қойып отыр. Оқыту 

формасында білім алушының өз еркімен білім алуына, 

материалды ойлау қабілетіне бағыттауға, оқытуды 

жаттанды түрде емес, шығармашылықпен меңгертуге 

көңіл бөлу қажет. Сапалы білім алған, танымдылығы 

жоғары, құзыретті, бәсекелестікке төтеп бере алатын 

шәкірттер ғана болашақтың кілтін аша алады. Еліміздің 

жаһандық дүниеде даралануы білімді, жігерлі, рухани 

бай жас ұрпақ арқылы іске асады. 

XX ғасырдың басында Ж.Аймауытов: "Сабақ беру - 

үйреншікті жай ғана шеберлік емес, жаңадан жаңаны 

табатын өнер" - деген екен. Қазіргі таңдағы педагогика 

жаңалықтарын пән ерекшелігіне қарай қолдана білу - 

оқыту үрдісінде мақсатқа жетудің бірден-бір жолы. 

Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде 

де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның 

құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік. 

Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім 

беретін адам ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы 

еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра алатын, оларға 

үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман 

мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас 

барысында, әрбір жағдаят үстінде ерекше білім деңгейін 

көрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуды 

талап етіп отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі 

заманның мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез 

қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық 

инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек. 

Соңғы жылдары педагогикалық теорияда және оқутәрбие 

үдерісінде айтарлықтай өзгерістер болып жатыр. 

Білім беру мазмұнын жаңарту аясында оқу процесі 

оқушылардың өздерінің белсенді қызметімен 

сипатталатынын атап өткен маңызды. Бұл жағдайда 

мұғалім білім алушылардың танымдық іс-әрекеттерінің 

ұйымдастырушысы ретінде болады. Білім берудегі 

жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына 

ықпал етудің маңызды факторының бірі - мұғалімнің 

кәсіби шеберлігі. Солай бола тұра "кәсіби шебер" 

түсінігіне пәндік, дидактикалық, әдістемелік, психология 

- педагогикалық білім мен дағды ғана емес, педагогтің 

жеке тұлғалық потенциалы, кәсіби құндылықтары да 

жатады. Қазіргі заман талабына сай білім беру мәселесі 

сол қоғам мүддесіне сай болмақ керек. Өз ісінің шебері 

ғана жоғары жетістіктерге жетеді. Қазіргі таңда пәнді 

жақсы, терең білетін, күнделікті сабақтағы тақырыпты 

толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе алатын, әр түрлі 

деңгейдегі тапсырмаларды білу іскерлігі, оқытудың 

дәстүрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс - амалдарын, 

құралдарын еркін меңгеретін ұстаз оқушылардың пәнге 

қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын 

дамытуға жағдай жасайды. Бұл -бүгінгі күннің ұстаздар 

алдына қойған нақты талабы. 

Негізінен жаңартылған білім жүйесі - құзыреттілікке 

және сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған 

білім берудің маңыздылығы - оқушы тұлғасының 

үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын 

тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе 

жасау, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, 

жұппен, топпен жұмыс жасай білу. Жаңа білім беру 

бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға, 

шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді жүзеге 

асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді 

(бірлескен оқу, модельдеу, бағалау жүйесі, бағалаудың 

тиімді стратегиялары) үйретеді. Жаңартылған білім беру 

бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидатпен 

берілуі. Оған оқу мақсаттарын зерделей отыра 

тапсырмаларды. ықшам сабақтарды құрастыру 

барысында көз жеткіздік. Кіріктірілген білім беру 

бағдарламасында қазақ, орыс, ағылшын тілдері 

пәндерінің берілу жайы да өзгеше. Бағдарлама 

оқушының төрт тілдік дағдысын: тыңдалым, айтылым, 

оқылым, жазылым жетілдіруге бағытталған. Бұл төрт 

дағды оқу жоспарында "Шиыршық әдісімен" 

орналастырылған және бір -бірімен тығыз байланысты. 

Яғни, жыл бойына бірнеше рет қайталанып отырады 

13



және сынып өскен сайын тілдік мақсат та күрделене 

түседі. Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім 

жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің 

бәсекеге қабілеттілігі оның азаматтарының 

парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру 

жүйесі болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. 

Оқушыларды заманауи әдіс -тәсілдермен оқытып, ой - 

өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі 

де осы себептен туындап отыр. Оның үстіне білім 

берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы 

білім беретін мектептерге де енгізілуі көңілді қуантады. 

Қорыта айтқанда, жаңа бағдарламаның мәні - баланың 

функционалдық сауаттылығын қалыптастыру. Оқушы 

өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде 

пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның 

негізі "Өмірмен байланыс" ұғымына құрылған. 

Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. ХХІ 

ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін 

білім алушылар бойына қажетті дағдыларды дарыту 

мақсатында мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. 

Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пәнін, 

өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін бар ғұмырын 

сарп ететін білімді ұстаздар ғана жұмыс істей алады. 

Үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп. 

Бүгінгі күні оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, 

оларды болашаққа жетелеп, жақсы істі бастап отырмыз. 

Жаңартылған білім мазмұны бойынша-39 ұстаз, 

жаратылыстану пәндерін ағылшын тілінде оқыту 

бойынша - 5 ұстаз курстан өтті. Жаңартылған 

бағдарламаның ерекшелігін ата-аналарға таныстыру 

және тәжірибе алмасу мақсатында былтырғы оқу 

жылының қазан, мамыр айларында "Ашық есік күні", 

наурыз айында "Жаңартылған білім мазмұны" айлығы 

өткізілді. Мамыр айында өткізілген "Ашық есік күні" 

теледидарға түсіріліп, ТВК арнасынан көрсетілді. 

Биылғы оқу жылында да осы үрдіс жалғасын табуда. 

Қараша айында 1,2,3,5,6,7,8 сынып оқушылары атааналарына 

арнап "Ашық есік күні" өткізілді. 34 ұстаз 46 

сабақ өткізе отырып, критериалды бағалауды оқу 

процесінде неғұрлым тиімді ұйымдастыру, білім 

алушыларға уақтылы қолдау көрсету және олардың 

оқудағы жетістіктерін қамтамасыз ету, табысты оқуға 

ынталандыру, оқушылар біліміндегі олқылықтарды 

анықтауға және олардың өсуін көрнекті түрде көрсетуге 

бағыттады. Мектеп үйлестірушісі, тренерлері, 

психологтары ұйымдастыруымен түсіндіру, талқылау 

жұмыстары жүргізілді. Осы шаралар аясында атааналарға 

өз баласының мүмкіндігі мен жеткен жетістігін 

сырттай бақылауға жағдай жасалды, өз балаларының 

оқуға деген ынтасын одан әрі нығайту жолында бірлесе 

қолдау көрсетуге және оқу процесінде зерттеу, 

шығармашылық іс-әрекеттерге қатысу деңгейлерін 

сырттай бақылауға мүмкіндік жасалды. Мектеп 

ұстаздары әріптестерімен тәжірибе алмасу мақсатында 

қала көлемінде демонстрациялық сабақтар, шеберлік - 

сыныптар өткізді. Коучинг, тренингтер ұйымдастырды. 

Мектебіміздің тәжірибелі ұстаздары қала, облыс, 

республика көлемінде ұйымдастырылып жатқан 

семинар, конференция, дөңгелек үстел, диалог 

алаңдары, шеберлік сабақтарда өз тәжірибелерімен 

бөлісіп, шыңдала түсті. Жүргізілген жұмыстарды саралай 

отырып, қол жеткізген жетістіктерімізбен қатар, 

үйренеріміздің де баршылық екенін байқадық. Нақты көз 

жеткізгеніміз: жаңартылған білім - болашақтың кепілі. 


1. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы. - Алматы: Ғылым, 2010. 

2. Иванов Д.А., Митрофанов К.Г., Соколова О.В. Компетентностный подход в образовании. Проблемы, понятия, 

инструментарий: Учебно-методическое пособие. - М.: Наука. АПКиППРО, 2005. 

3. Тұрғанбекова Б.А. "Мұғалімнің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру жағдайында дамыту: теория және 

тәжірибе". - Алматы: Рауан, 2018. 

4. Жаңартылған білім: жетістіктер мен жаңа даму бағыттары// Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция 

материалдары. - Алматы: Санат, 2017. 

14



Мақала білім мазмұнын жаңарту мәселелеріне 

арналған. Мақалада Қазақстан Республикасындағы 

орта білім мазмұнын жаңартудың 

жағдайында оқыту ісін жүйелі жүргізудің жолдары 

қарастырылған. 

Статья посвящена вопросам модернизации и 

обновления содержания образования. Показана 

системность организации учебного процесса в 

условиях обновления содержания среднего 

образования в Республике Казахстан. 

АЛПИЕВА АЙМАН 

ТЛЕУГАЖИЕВНА 

Семей қаласы, №47 

жалпы орта білім 

беретін мектеп 

САРИНА НАЗИГУЛЬ 

УРАЗГАЛИЕВНА 

Семей қаласы, №47 

жалпы орта білім 

беретін мектеп 

The article is devoted to the issues of modernization 

and renewal of the content of education. The article 

shows the systematic character of the organization of 

the educational process in terms of updating the content 

of secondary education in the Republic of 

Kazakhstan. 

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БОЙЫНША ОҚУ 

САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ 

Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасы білім 

берудің ұлттық моделінің қалыптасуымен және 

Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім беру 

кеңестігіне кіріктірумен сипатталады. Қазіргі таңда қазақ 

тілі-мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі - орыс тілі және 

ағылшын тілі - әлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа 

идеяларды әр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша 

оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолданузаман 

талабы болып отыр. Оқытудың парадигмасы 

өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша 

көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар 

алдында оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жаңартып 

отыру және технологияларды меңгеру, оны тиімді 

қолдана білу міндеті тұр. 

Бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың 

идеяларға негізделген жаңа мазмұн қамтамасыз ету 

міндеті қойылған. Ақпараттық және педагогикалық 

технологиялар негізінде оқытушының рөлін түбегейлі 

өзгертуге болады және де оқытушы тек қана білімді алып 

жүруші емес, сонымен қатар оқушының өзіндік 

шығармашылық жұмысының жетекшісі және бағытбағдар 

берушісі болып табылады. Оқушының ойын 

жүйелеуде әр түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады: Жаңа 

материалды меңгеру; оқушыға бағыт беру, түрткі 

сұрақтар қою, оқушының өзін көбірек сөйлету; 

тақырыпты ашу; игерілген білімді тиянақтау; көрнекілікресурстарды 

тиімді қолдану. 

Білім алушылардың оқу сапасын арттырудың жаңаша 

әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану арқылы оқушының білімге 

деген қызығушылығын оятып, терең ойлау қабілетін, 

белсенділігін қалыптастыруға болады. Оқушыларға сыни 

ойлауға дағдыландыратын жоғары дәрежелі сұрақтар 

қою арқылы, сабақтарда түрлі әдістерді қолдана отырып, 

топтық жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың 

сұрақ қою дағдылары мен олардың идеясын анықтау 

мақсатында диалогтық оқыту әдістерін қолданса, 

оқушылардың пәнге қызығушылығын оятып, олардың 

сұрақ қою және өзара пікірлесіп талқылауы, сыни 

ойлауына септігін тигізеді. Оқушылар сұрақ қоюды және 

нақты сұрақ қоя отырып, сыни ойлауын дамыту 

бағытында тізбектелген сабақтарда әңгіме дебат, 

коммулятивтік әңгіме, зерттеушілік әңгіме түрлерін және 

сұрақ қою стратегиясы арқылы оқушылар тақырыпты 

түсінуіне қол жеткізу мақсатында сұрақтарды "Түрткі, 

сыни, басқаға бағыттау" сұрақтарын тиімді қолдана 

отырып, нәтижесінде қысқа мерзімді жоспарда берілген 

тақырып бойынша сабақта алға қойған мақсатқа жету 

үшін жеті модульді ықпалдастыру қажет. Тақырыпты 

меңгерту үшін мынадай әдіс тәсілдерді; "Гүлмен тілек", 

"Билеттер" әдістері арқылы оқушылардың арасында 

ынтымақтастық орнатып, үй тапсырмасын сұрау 

мақсатында және оқушылардың ынтасы мен 

қызығушылықтарын арттыру, диалогтық байланысқа 

түсу үшін тиімді әдістердің бірі; "Ыстық орындық", 

"Сақина салмақ" әдістерін қолданса; "Жигсо" әдісі 

бойынша тақырыпты меңгерту арқылы жаңа білімді 

дамыту болып табылады. Марсел мен Литлтонтың 

еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың 

қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім 

деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын көрсетеді. Яғни 

интерактивті қарым қатынас пен достарымен бірігіп 

жүргізілген жұмыс балалардың танымды дамуына әсер 

ететіндігін дәлелдейді. Бұл әдісте оқушылар белсенді 

болып, жаңашыл идеяларға сеніммен қарайды. Оқыту 

кезінде оқушылардың бойынан ерекше қасиеттерді және 

бір біріне сұрақтар қою, дәлелдерді талап етуі, өзіндік 

көзқарастар орнайды. Оқушылар сұрақ қоюдың үш 

тәсілдерін қолдана отырып диалогтық негізінде оқыту 

мен оқу оқушыларды өзара сұхбаттасуы және мұғалім 

оқушы арасындағы диалогтың жүйелі дамуына 

әкеледі.Тапсырмаларды орындауда, әрине оқушыларға 

жаңаны үйренуде тірек болатын мұғалімнің рөлі осы 

жерде зор. Выготскийдің пікірінде бұл қолдау қарым 

қатынасты қамтиды және оқытудың негізгі құралы болып 

есептеледі. Сонымен, менің байқауымша мұғалім 

сабақта оқушылармен қысқа жауап беретін сұрақтарға 

қарағанда, диалогтық сұхбаттасу арқылы білім алуға 

қомақты үлес қоса алады[1,82 б.] "Үш неліктен?" әдісі 

бойынша білім алушылар өткен тақырыбына баға 

береді. Неліктен? сұрақтары арқылы оқушылар сыни 

сұрақтарды тиімді пайдаланды және мұғалім сұрағына 

жауап қайтара отырып өз ойларын айтып баға береді. 

Формативті бағалау барысында білім алушылардың 

жеткен жетістіктері мадақталады. Топтық және жұптық 

15


жұмыстарда оқушының бойында диалогтық оқыту 

арқылы жүзеге асады. Оқушылар арасында өзара бірін 

бірі бағалау және бағалау парағын толтыруда оқушылар 

қалыптасқан еркін ойын жетік білдіруі, бір біріне сыни 

сұрақтар қою және қарым қатынастарын артқандығын 

білеміз. 

Жаңа әдіс тәсілдер бойынша сабақтарда зерттеушілік 

әңгіме көп орын алды, себебі ол білім алуда, табысты 

сұхбат жүргізуде тиімді деп білемін. Белгілі ғалым 

Мерсердің сөзіне жүгінсек, ол білім беруде, табысты 

талқылауларда әңгіменің зерттеушілік түрі басымдыққа 

ие болады дейді [2,84 б.]. Барнс (1971) сыныпта тіл 

қаншалықты қолданылса, оқушылардың білім алуына 

соншалықты әсер ететінің және білім берудің мұғалімді 

селқос тыңдағанда емес, вербальды құралдарды 

қолдану нәтижесінде, яғни сөйлесу,талдау және 

дәлелдеу барысында жүзеге асатының тұжырымдайды 

[3,82 б.]. Барнстың бұл айтқан тұжырымдамасы мен 

толық келісемін, себебі бұл жайттарды өз 

сабақтарымызда көре аламыз. Диалогтык оқыту, менің 

түсінігімше мұғалім мен оқушы мен оқушы арасындағы 

қарым - қатынасты реттеп отыратын сөйлесу, пікір 

алмасу құралы болып табылады. Выгодскийдің оқуда 

сөз сөйлеу негізгі рөл атқаратындығын туралы пікірі 

тәжірибеге негізделген ( эмпирикалық) зерттеулермен 

дәлелденген [4,82 б.]. Жалпы сабақта диалогті 

пайдалану өте пайдалы, оқушылардың сөйлесу 

мәдениетің, бір-бірімен тіл табыса білуін 

қалыптастырады. Оқушылардың сөздік қорларын 

дамытып, оларды өз ойын анық білуге, мәнерлі, 

мағыналы сөйлеу, білуге үйрету үшін сабақ үрдісінде 

диалогтық әдістің тиімділігіне өз тәжірибемізде көз 

жеткізе аламыз. Сабақтарда білім алушыларды 

диалогтық сұрақтарға тарту тиімді жолы екенді көрінеді. 

Нәтижесінде оқушылар бір бірін тыңдауға, өздерінің 

жаңа идеяларын айтуға, проблемалық сұрақтарды бірге 

шешуге үйренеді. 

Бұған дейін оқушы мұғалім мен оқулыққа ғана 

бағынатын болса, енді ол сыни тұрғыдан ойланып, екі 

ұйғарым бір шешімді нақты айталатындай шығармашыл 

жеке тұлға болып қалыптасады. 

Жаңа технологиялар мұғалімнің жүйелі жұмыс 

істеуіне мүмкіндік туғызады. Бүгіннің өзінде 


интерактивті технологиялар өмірімізге терең еніп 

үлгерген педагогикалық құралдардың бірі, әрбір 

адамға өз шығармашылық потенциалын барынша 

ашып, оқуда және жұмыста табысты жетістіктерге 

жетуге мүмкіндік береді. Елбасымыздың жолдауында 

айтқандай: "Болашақта өркениетті дамыған елдердің 

қатарына ену үшін, заман талабына сай білім қажет". 

Жаңа білім берудің негізгі мақсаты - білім мазмұнының 

жаңаруымен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен 

әртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды 

талап етеді. Ұлыбританиядағы білім сапасының 

сарапшысы М.Барбер "білім беру нәтижесін түбегейлі 

өзгертудің басты үш факторы бар, олар: педагогтік 

қызметке соған лайық адамдардың келуін қадағалау, 

оларды оқытушылық қызметін тиімді жүргізуге қажетті 

деңгейде даярлау және әрбір білім алушыға сапалы 

білім беруге қолайлы жағдай туғызу. Өйткені, кезкелген 

білім беру ұйымындағы білім сапасы онда 

жұмыс істейтін оқытушылар сапасынан жоғары болуы 

мүмкін емес" деген. Ол сонымен қатар, өзінің көптеген 

елдерде жасалған зерттеулеріне сүйене отырып, 

"әлемдегі нәтижесі жоғары білім беру ұйымдарын 

басқарудағы бәріне ортақ қасиет - ұйым жұмысындағы 

сапалы өзгерістерге қол жеткізудің бірден-бір факторы 

педагогтерді дамытуға қажетті жағдайлардың 

жасалуы" деп тұжырым жасаған. Елбасы Жолдауында 

елімізде білім беру саласын дамытудың жаңа 

міндеттерін нақты белгілеп берді. Осы міндетті іске 

асыру білім саласы қызметкерлері мен ұстаздарға 

үлкен жауапкершілік жүктейді. Мемлекет тарапынан 

білім деңгейін және ұстаздар беделін көтеру жолында 

көп игілікті істер атқарылуда. Білім сапасына 

қойылатын жаңа талаптар білім мазмұнын игеруде 

мұғалімнің оқушымен қатар тұруын қажет етеді. 

"Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі 

негізгі тұлға - мұғалім", - деп бекер айтылмаған. Бала 

оқыту жүйесінде мұғалімдерге үлкен міндет жүктелетіні 

айдай анық. Сол міндетті абыроймен атқару үшін күнітүні 

іздену, әлемдегі озық әдіс-тәсілдерді барынша 

мектеп өміріне ендіру - ұстаздар үшін парыз. Сонда 

ғана елбасымыз айтқандай озық және бәсекеге 

қабілетті ұлттық білім беру жүйесін құра аламыз деп 

ойлаймын. 


1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Педагогикалық шеберлік орталығы 2016 

2. Жанпейісова М.М. Технология модульного обучения, 2012ж 

3. Щуркова Н. Е. Педагогическая технология. М., 2002. . 

4. Сарбасова Қ.А. Инновациялық технологиялар. Алматы, 2006. 

5. Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. - //Қазақстан мектебі, №4, 

6. Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі - сапалы білім. - // Қазақстан мектебі, №4, 2008 

7. Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. - А.: Білім, 

2008. 

16

Ñïåöèàëüíàÿ ïåäàãîãèêà 


Мақала бет-жақ ауытқуларының бала тілінің 

қалыптасып дамуына тигізетін әсерін зерттеуге 

арналған. 

Целью статьи является изучение влияния 

зубочелюстных аномалий и деформаций на звукопроизношение 

в детском возрасте. 

The purpose of the article is to study the effect of dentition 

anomalies and deformations on sound expression in childhood. 

РИПСИМЕ ОВАКЯН 

Магистрант "Армянского государственого 

педагогического университета" имени 

Хачатура Абовяна, Факультет специального и 

инклюзивного образования 

СТРУКТУРНЫЕ АНОМАЛИИ ЧЕЛЮСТНО-ЛИЦЕВОЙ 

ОБЛАСТИ (ВЕРХНЯЯ ГУБА И РАСЩЕПЛЕНИЕ НЕБА) 

И ИХ ВЛИЯНИЕ НА РАЗВИТИЕ РЕЧИ 

Врожденная расщелина губы и/или нёба в структуре 

врожденных пороков относится к наиболее тяжелым 

порокам развития лица, приводящим к значительным 

анатомическим (косметическим) и функциональным 

нарушениям. 

Лицевая расщелина - порок развития, который может 

встречаться как изолированный дефект или в сочетании 

с другими сопутствующими аномалиями. При этом речь 

может идти о синдромах, аномаладах, либо о 

неклассифицированных пороках развития. 

Большинство исследователей, занимающихся 

изучением врожденных пороков развития, подчеркивают, 

что значимая доля лицевых расщелин относится к 

мультифакториальной патологии. 

В соответствие с общепринятой классификацией с 

учетом этиологии, врожденные пороки развития 

подразделяют на 5 основных групп (моногенные, 

хромосомные, мультифакториальные, тератогенные и 

так называемые формы с неустановленной этиологией). 

Расщелина губы и неба является самым 

распространенным врожденным пороком развития 

челюстно-лицевой области. Это тяжелое анатомофункциональное 

нарушение. Оно возникает на 5 неделе 

беременности. Отчего? На это влияют многие факторы 

: внутриутробные вирусные инфекции, применение 

медицинских препаратов; физические воздействия 

(радиация); алкоголь, курение, наркотики, стресс; 

недостаток или избыток некоторых витаминов и 

неблагоприятные экологические факторы. Степень 

тяжести этого дефекта различная. И всегда этот порок 

ведет к нарушению функции дыхания, жевания и 

глотания. Поэтому неоперированные дети имеют малый 

вес и рост, им трудно овладеть речью. Перманентный 

недостаток кислорода ведет к задержке умственного 

развития. 

Частота рождения детей с расщелинами верхней губы 

и неба имеет стабильную тенденцию к росту. Так, в 

Западной Европе число больных с этой патологией 

увеличилось за последние 40 лет в 2 раза. 

Основной причиной роста количества больных с 

врожденными расщелинами верхней губы и неба во всем 

мире следует считать увеличения количества и мощи 

экзогенных тератогенных факторов и увеличение 

количества носителей этого порока развития, благодаря 

их медицинской реабилитации. 

Тяжелые врожденные пороки развития челюстнолицевой 

области у детей часто являются не только 

медицинской, но и социальной проблемой, что требует 

комплекса мероприятий, направленных на 

профилактику этих заболеваний, а также на лечение и 

реабилитацию больных с этой патологией. 

Анатомические нарушения при врожденных 

изолированных расщелинах верхней губы различны и 

зависят от вида расщелины. Однако во всех случаях у 

этих детей имеются следующие и основные клинические 

симптомы: 

1. Расщепление (явное или скрытое) верхней губы. 

2. Укорочение верхней губы. 

3. Деформация кожно-хрящевого отдела носа. 

- Врождённая скрытая расщелина верхней губы 

a. Односторонняя 

b. двусторонняя 

- Врождённая неполная расщелина верхней губы 

a. без деформации кожно-хрящевого отдела носа 

(односторонняя, двусторонняя) 

b. с деформацией кожно-хрящевого отдела носа 

(односторонняя, двусторонняя) 

- Врождённая полная расщелина верхней губы 

a. односторонняя 

b. двусторонняя 

Анатомические и функциональные нарушения при 

врождённых расщелинах верхней губы и нёба 

многообразны и зависят от вида расщелины губы и (или) 

нёба, т.е. от степени тяжести врождённого порока. При 

всех расщелинах верхней губы имеются общие для всех 

видов анатомические нарушения, выраженные в 

большей или меньшей степени: расщепление тканей 

верхней губы; укорочение срединного фрагмента 

верхней губы; деформация кожно-хрящевого отдела 

носа. При скрытой расщелине верхней губы 

наблюдается выраженное недоразвитие мышечного 

слоя при отсутствии нарушения целостности кожи и 

слизистой верхней губы. Сбоку от фильтрума имеется 

вертикальная рубцовая полоска кожи в виде бороздки, 

под которой отсутствует круговая мышца рта. 

Скрытая расщелина верхней губы характеризуется тем, 

17


что нет нарушения целостности кожного покрова губы. 

Сбоку от фильтрума имеется вертикальное вдавление 

кожи, под которым определяется расщепление круговой 

мышцы рта. Дефект особенно заметен при 

функциональной нагрузке (плач, улыбка, разговор и т.д.). 

Неполная расщелина характеризуется наличием 

расщепления верхней губы, не достигающим нижнего 

отдела наружного носового отверстия (ноздри). Губа не 

срастается только в нижних ее отделах, а у основания носа 

имеется правильно развитый участок тканей ("мостик"). 

При данной патологии может быть деформация носа. При 

полной изолированной расщелине верхней губы 

наблюдается расщепление тканей верхней губы на всем 

протяжении - от красной каймы до нижнего носового хода. 

Наиболее важным анатомическими нарушениями при 

расщелине неба являются: 

1) наличие расщелины неба; 

2) укорочение неба с недоразвитием небных 

пластинок; 

3) расширение глоточного кольца (ротоглотки). 

Клиническая картина при изолированных врожденных 

расщелинах неба зависит 12 в основном от вида расщелины. 

Скрытые расщелины неба - это такие расщелины, при 

которых врожденный дефект малозаметен. Иногда 

заметно вдавление слизистой оболочки между двумя 

половинами мягкого неба. 

У ребенка отмечается открытая гнусавость (носовой 

оттенок речи) и расстройство звукообразования 

(артикуляции). Речь таких детей иногда сопровождается 

компенсаторными гримассообразными движениями 

мимических мышц лица, крыльев носа, сокращением 

лобных мышц. 

Расщелины мягкого неба могут быть полными и 

неполными. Неполные расщелины не доходят до границы 

с твердым небом. При полной расщелине дефект мягкого 

неба достигает заднего края твердого неба и часто 

сопровождается скрытым недоразвитием заднего отдела 

твердого неба или же скрытой расщелиной его. 

При полной расщелине мягкого и твердого неба 

отмечается расщепление неба до резцового отверстия. 

Основание сошника лежит свободно, не соединяясь с 

небными пластинками. 

При односторонних сквозных расщелинах верхней 

губы и неба клинически определяется полная расщелина 

верхней губы с деформацией кожно-хрящевого отдела 

носа, далее расщелина альвеолярного отростка верхней 

челюсти (обычно в области второго резца), а также 

расщелина твердого неба с одной стороны и полная 

расщелина мягкого неба. 

При двусторонних сквозных расщелинах верхней губы 

и неба имеется полная двусторонняя расщелина верхней 

губы с типичной деформацией носа, двусторонняя 

расщелина альвеолярного отростка верхней челюсти со 

смещением межчелюстной кости кпереди, полная 

двусторонняя расщелина твердого неба и полная 

расщелина мягкого неба. 

При врожденных расщелинах верхней губы и неба 

(ВРВГН) нарушается функция дыхания. При ротовом 

дыхании вся масса непрогретого воздуха попадает в 

дыхательные пути ребенка, что вызывает в них ряд 

патологических изменений. У детей возникают катары ВДП, 

евстахииты, бронхиты, фарингиты, назофарингиты и др. 

С первых дней жизни ребенка с расщелиной губы и 

неба нарушается функция сосания из-за 

негерметичности полости рта. Это является основной 

причиной снижения физического развития ребенка, 

приводит к развитию у детей рахита и др. заболеваний. 

Функция глотания у этих детей нарушается из-за 

отсутствия герметичности в полости рта и сообщения 

полости рта и полости носа. При этом пища во время 

глотания забрасывается в полость носа и будет 

причиной развитием хронического назофарингита, а 

также может аспирироваться с развитием воспаления в 

Ñïåöèàëüíàÿ ïåäàãîãèêà 

дыхательных путях и легких. 

Нарушение функции речи у детей с ВРВГН обусловлено 

отсутствием небноглоточного клапана, сообщения 

полости рта и носа. Речь у этих детей тихая, невнятная и 

гнусавая. Снижение слуха у детей этой группы происходит 

из-за воспаления среднего уха (75% детей), которое 

возникает после назофарингита и евстахиита. Снижение 

слуха неблагоприятно влияет на функцию речи. 

Оперативное лечение детей с расщелиной верхней губы 

проводится в возрасте - 6+2 месяцев в зависимости от 

степени тяжести дефекта и выраженности анатомических 

и функциональных нарушений. Ранняя пластика губы 

может проводится в роддомах исключительно редко в 1- 

3 дня жизни новорожденного только по социальным 

показаниям. При двусторонних расщелинах губы 

операцию хейлопластики можно проводить как в один, 

так и в два этапа с промежутком в 2-2,5 месяца. Однако 

с возрастом у 70-80% больных начинают выявляться 

разнообразные деформации губы и носа. Коррегирующие 

операции в области верхней губы и преддверия полости 

рта дают хорошие результаты при проведении их, начиная 

с 4-6-летнего возраста ребенка. 

Еще одна важная особенность этой проблемы - 

восприятие таких детей и их родителей обществом. 

Появление ребенка с расщелиной губы/неба связывается 

в народе с нелепыми мифами и суевериями. 

Дети с врожденными пороками тяжело адаптируются 

в коллективе. Их не хотят принимать в обычный детский 

сад, травят и дразнят в школе. Дети и взрослые с этой 

проблемой часто бывают маркированы обществом как 

обладатели низкого социального статуса. При наличии 

серьезного косметического дефекта или нарушения речи 

ребенок может тяжело переживать свое состояние и 

замыкаться в себе. 

Непосредственной угрозы для жизни ребенка данный 

порок не представляет. Психически эти дети точно такие 

же, как другие. Но по мере роста ребенка 

неоперированная расщелина создает ощутимые 

препятствия к его социальной адаптации за счет 

косметического дефекта и нарушения речи. 

При этом у ребенка закрепляются такие 

психологические черты, как ощущение неуверенности, 

снижение самооценки, отчуждение и формирование 

"комплекса изгоя". Это часто бывает необратимым, и 

после устранения дефекта человек продолжает страдать 

от его психологических последствий. 

Как правило, этот порок выявляется без затруднений. 

Диагноз "расщелина губы и/или неба" ставится до 

рождения ребенка или в первые минуты после его 

появления на свет. Коррекция расщелин только 

оперативная. Она производится в несколько этапов. 

Первый этап - пластика верхней губы и носа. 

Ее цель - устранение косметического дефекта и 

восстановление правильной анатомии верхней губы и 

носа. Второй этап - пластика нёба. Эту операцию 

проводят в один или два этапа в возрасте до полутора 

лет. При наличии расщелины верхней челюсти ребенок 

нуждается еще в одной операции. Третий этап, костная 

пластика верхней челюсти проводится в возрасте 8-12 

лет, после прорезывания центральных постоянных зубов 

верхней челюсти. Еще выполняются косметические 

операции. 

Координированные усилия хирургов, ортодонтов, 

логопедов, психологов и, главное, родителей, дают 

хорошие результаты. 

Если у ребенка нет сопутствующих патологий, 

необходимо прооперировать расщелину нёба до того, 

как включатся естественные механизмы формирования 

речи (в разных клиниках оперируют в разные сроки, но 

в целом приблизительно до полутора лет). Иначе вместо 

них включатся так называемые компенсаторные 

механизмы, и ребенка приходится уже не учить говорить, 

а переучивать, что намного сложнее. 

18

Ïåäàãîãèêà 


ОРУНХАНОВА 

ГУЛЬМИРА 

КАКИМОВНА 


физика-математикалық 

бағыттағы Назарбаев 

Зияткерлік мектебінің 

педагогұйымдастырушыкураторы 

МУХАМЕДЖАНОВА 

ЖАНАР 

МУХАМЕТКАЛИЕВНА 


физикаматематикалық 

бағыттағы Назарбаев 

Зияткерлік мектебінің 

педагог-психологы 

Мақала өскелең ұрпаққа адамгершілік тәлімтәрбие 

беру мәселесіне арналған. Мақалада 

адамгершілік тәрбие берудегі негізгі мәселелер 

мен тәрбие үрдісін заман талабына сай 

жетілдірудің жолдары қарастырылған. 

Статья посвящена вопросу нравственного 

воспитания подрастающего поколения. В статье 

выражены основные вопросы и пути 

совершенствования нравственного воспитания 

на современном этапе. 

The article deals with necessity improving of moral 

education in children and teenagers. The article is given 

the main problems and ways to realize perfection of 

moral education. 

ЖАНҰЯЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ БАЛАНЫҢ 

ДАМУЫНА ӘСЕРІ 

Қазіргі заманда бала тәрбиесі үлкен мәселе. Неге 

десек, компьютердің дамыған заманында баланың жеке 

тұлға болып қалыптасуына кім жауапты деген сұрақ 

туындайды. Ғасырлар бойы отбасы - тәрбиенің негізгі 

құралы болып табылады. Сондықтан бала үшін отбасыдәстүр, 

өнеге, мұралардың сақтаушысы ретіндегі ең 

үлкен орта. Отбасылық өмір 

- жеке адамның азамат болып өсуінің кепілі. 

Отбасы - оқыту мен тәрбие жұмысындағы мектептің 

одақтасы. Ата-ана бала тәрбиесі мәселесінде мектеппен 

тығыз байланыста болу керектігін жақсы түсінуі керек. 

Өйткені, бала тәрбиесінің отбасында, мектепте нәтижелі 

болуы осындай ынтымақтастыққа негізделеді. 

Сондықтан, ата-аналар үйде балаға қамқорлық көрсету, 

тыңдай білу, әрқашан баламен туындаған мәселелерді 

бірлесе шешуге ат салысулары керек. Оқушылар мен 

ата-аналардың қарым- қатынасын жақсарту мақсатында 

өткізілген тренинг сабақты назарларыңызға ұсынамыз. 

Тренинг мақсаты: ата- аналар мен балалар арасында 

тиімді қарым- қатынас орнату. Керекті құрал- жабдықтар: 

интерактивті тақта, релаксациялық әуендер. 

Тренинг барысы: ата- аналарға алты түрлі түсті 

қағаздардан алу ұсынылады. 

А) қызыл- көтеріңкі көңіл- күй; 

Б) сары- ашық, ұнамды; 

В) қою сары- көтеріңкі; 

Г) жасыл- салмақты; 

Д) күлгін көк- мазасыз, алаңдаулы; 

Е) қара- көңілсіз, көңілі қалу. 

Ата-аналардың көңіл-күйлері анықталғаннан кейін, 

рөлдік ойынның шарты таныстырылады. Ойынға төрт 

ата- ана қатысады. Олар: баланың әкесі, анасы, апасы. 

Рөльдік ойын: "Баланы есту" деп аталады. 

Ойынға қатысушыларға келесі жағдаят ұсынылады: 

"Бала мектептен келіп, сөмкесін лақтырып, ертең 

мектепке бармаймын деп әлек салады, себебі: мұғалім 

оған тыныш отырмағаны үшін ескерту жасап, ертең 

мектеп мүдіріне барасың, ата- анаңмен кел дейді". 

(жағдаятты өзгертіп алуға болады) 

Рольдегі ата-аналарға келесі тапсырмаларды ойнау 

керек: 

"Бала" қатты ыза болып, өте қатты қарсылық көрсетіп, 

өзінің дұрыстығын дәлелдеу үшін әртүрлі себептер 

келтіреді. 

"Әкесі" өктемдік танытады. Балаға айқайлап, 

қорқытады. 

"Анасы" қамқор ананың ролін ойнап, баласын жақтап, 

сол үшін жолдасымен де ұрысып қалады, мұғалімдерді 

кінәлайды. 

"Апасы" есі шығып, біресе немересін жақтап, біресе 

баласының сөзін сөйлеп, біресе келінінің қабағына қарап 

не істерін білмейді. 

Залда отырған қалған ата- аналарға б а қ ы л а п 

отыру ұсынылады, олар жіберілген қателіктер мен 

кемшіліктерді байқап отыру керек. 

Жағдаят ойналып болғаннан кейін, "актерлерге": 

Рольдерде ойнағанда өздеріңізді қалай сезіндіңіздер? 

Қазір қалай сезінесіздер? 

Өздеріңізге қандай шешім қабылдадыңыздар? 

Қатысушыларға қарап, талдау жасау. 

Тренинг жүргізуші: "Бала мектептен келіп, сөмкесін 

лақтырып, енді бармаймын" дегенде: 

Балаға не деу керек еді? 

Өзіңізді қалай сабырлы ұстау керек еді? 

Сіз шаршап тұрғанда өзіңізді қалай ұстау керексіз? 

Осындай кездерде күнделікті өмірде біз көп қателіктер 

жасаймыз. Міне сіздермен сол жиі жіберетін 

қателіктеріміздің біразын атап өтейік: 

Бұйрықтар, командалар, қорқыту ("Бармаймын деген 

не сөз? Қараңғы болғың келе ме? Көше сыпырушы бол! 

Оқымасаң, бір тиын да бермеймін"); 

Оқытулар, заң соғу, "психологиялық кереңділікке 

әкелетін", яғни сіздің балаңыз сізді естімейді; 

Сын, сөгістер ("Барлығының баласы "бала" сияқты, ал 

менікі..", "Осындай болып кімнен туғансың?", "Тағы не 

бүлдірдің?", "Егер тағы да осылай істесең, онда..."); 

Тергеу, кекету, кінәлау ("Өзің кінәлісің! ", "Мұғаліммен 

19


салғыласпа!", "Екілік!" және т.б.); 

Қиыншылықты "елемеу" және жағдаймен, мұғалімнің 

ұстанымымен таныспай баланы толық жақтау; 

Баланы өз бетімен әрекет етуге үйретпейтін :дайын 

шешім, жауаптар беру ("Ертең былай істе...", "Ертең 

мұғалімге былай деп айт..."). 

Бірақ, бұл біздің жіберетін қателіктеріміздің түгелі емес. 

Мүмкін, біз балаға түсіндіру үшін, қателіктерін түзету үшін 

жасаймыз, ал шын мәнінде бар жағымсыз 

эмоцияларымызды оларға білдіреміз. Әрине, мұндай 

қылығымыз баламен жақсы қарым- қатынас 

орнатуымызға кедергі келтіреді. Керісінше екі жақтың 

келіспеушілігіне әкеп соқтырады. 

Талдау кезінде "тренинг жүргізуші" келесі кезеңдерге 

тоқталады: 

Ата- аналардың тәрбиелік ұстанымдарының сәйкес 

келмеуі, берілген жағдаятта әкесі өктемді (авторитарный) 

стиль, мамасы қамқор, жұмсақ стиль, апасының бір 

шешімге келе алмауы; 

Осы аталған әдістердің тиімді емес екендігін түсіндіріп, 

бірақ, сонда да бұл жиі жіберетін қателік екенін атап өту 

керек. 

Күнделікті өмірде жанұядағы қарым- қатынасты 

жақсарту үшін қолданылатын практикалық әдістер бар 

ма? 

Балалардың ең көп қолданылатын және әділ шағымы: 

"олар мені тыңдамайды!". 

Осы жағдаятта баланы тыңдаған біреу бар ма 

айтыңыздаршы? 

Сіздің ойыңызша, осының бәрі ненің салдарынан 

болуы мүмкін? 

Аталған жағдаятта бала өзін қалай сезінді? 

Бала ата- ананың қай сөздеріне, қай әрекеттеріне 

қажет етті? 

Көбінесе ата- аналарды қателік жіберуге итермелейтін 

себептер: асығыстық, тыңдай білмеу немесе тыңдағысы 

келмеу, баланың ішкі әлемінде не болып жатқанын 

түсінбеу, қиыншылыққа баланың көзімен қарай білмеу 

және өз өмір тәжірибеңізде ешқандай қателік болмайды 

деген сенімде болу ата- ана мен бала арасында кедергі 

(барьер) туғызады. 

1. "Алақан" жаттығуы 

Тыныш, жайлы әуен ойнап, психолог ата- аналарға 

көздерін жұмып, алақандарын жоғары қаратып, 

тізелеріне қойып отыруын сұрайды. 

Біреуі орнынан тұрып екінші ата- ананың алақанына 

алақанын салып, соның орынына отырады. Солай 

жаттығуды аяқтайды. Жаттығуды ешкім сөйлемей 

орындау керек. Жалғасы: 5-7 минут. 

Тренинг жүргізуші қатысушылардан өз әсерлерімен 

бөлісуін сұрайды: 

Сіз не сезіндіңіз? 

Осы жаттығу бізді неге үйретеді? 

Жалпы осы тренингті қорытындылайтын болсақ, 

балаға күнделікті ересектердің көңіл бөлуі қажет. 

Алақандар бір- біріне тигенде екі адамның ғана қарымқатынасы 

туады, үшінші адам жоқ, олардың арасына 

ешкім түсе алмайды. 

Ғалымдармен дәлелденген, егер бала махаббат, 

сүйіспеншілік райында өссе, бақытты, жолы болғыш 

болады. Сүйіспеншілігін көрсетудің көп жолы бар, 

солардың ең тиімді және әсерлісі: құшақтау, құшағына 

алу. Ол адамның мінез құлқына еш зиян келтірмейді 

және бірден әсерін тигізеді. Күнделікті өмір сүру үшін 5 

рет құшақтау керек, ал өсу үшін 15 рет және қолдау үшін 

10 рет құшақтау керек. 

Ал, ең тиімдісі - күні бойы сәті келген сайын құшақтау, 

оған еш жаттығудың қажеті жоқ және осы сіздердің үй 

тапсырмаларыңыз болады. Бұдан басқа да атааналарға 

берілетін үй тапсырмасы: 

Бүгіннен бастап, төрт күн бойы қандай жағдай болса 

да балаңызға дауыс көтеріп сөйлемейсіз. Өз 

айтқаныңызды басқа жолмен орындатып көріңіз. Тек 

айқаймен емес. 

Бүгіннен бастап екі күн бойы бұйрықты мағынада емес, 

жағымды сөздерге ауыстырасыз. Мысалы: "Бар, жат!" 

орнына "Он минуттан кейін, немесе қазір ұйықтайсың 

ба?", "Мен қалай айтсам, солай істейсің!" орнына 

"Мүмкін, осылай жасарсың?" және т.б. 

Балаңызға қатты ыза болсаңыз, оған қарама- қарсы 

отырып, бір минут бойы басынан аяғына дейін тура 

қараңызшы, балаңыздың бойынан өзіңіздің 

белгілеріңізді, қалықтарыңызды табасыз. 

«Тазалық» ойыны түрінде кері байланыс жүргізу. 


Чемодан Қоқыс жәшігі Ет тартқыш 

Құрметті ата- аналар, бүгінгі тақырып бойынша алған 

керекті ақпараттарыңызды чемоданға, бүгіні сабақтағы 

керек емес болған, артық дүниені қоқыс жәшігіне, бүгіні 

ақпараттың ішінде әлі толықтыруым керек дегендеріңіз 

болса, ет тартқышқа салыңыздар. 

Осылайша қатысушы ата- аналар сабақтан алған 

әсерлерін білдіреді. 

20



САПАКОВА 

АЙГУЛЬ 

КАСЕНХАНОВНА 

Семей қаласының Шәкәрім 

атындағы мемлекеттік 

университетінің доценты, 

биология ғылымдарының 

кандидаты 

МУКАЖАНОВА 

МЕРУЕРТ 

САПАРГАЛИЕВНА 


Шәкәрім атындағы 

мемлекеттік 

университетінің 

магистранты 

Берілген әдістемелік жұмыс жоғары оқу 

орнында химия пәнін оқыту мәселелеріне 

арналған. Әдістемелік жұмыс жоғары оқу 

орындары оқытушыларының, әдіскерлердің, 

педагогикалық мамандықтарда білім алатын 

студенттер мен магистранттардың назарына 

ұсынылады. 

Данная методическая работа посвящена 

вопросам преподавания химии в высших учебных 

заведениях. Методическая разработка 

будет интересна преподавателям учебных 

заведений, методистам, студентам и 

магистрантам педагогических специальностей. 

This methodical work is devoted to the teaching 

chemistry in higher education. The methodical work 

might be useful to the higher education teachers, Methodists, 

students and students in the master's programs 

of pedagogics. 

ЦИФРЛЫ ТЕХНОЛОГИЯ АРҚЫЛЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ 

ОРНЫНДА "ЖОҒАРЫ МОЛЕКУЛАЛЫ ҚОСЫЛЫСТАР 

ХИМИЯСЫ" ПӘНІН ОҚЫТУ 

Цифрлы технология - білімді дамытудың сенімді құралы. Елімізде қазақстандықтардың білім деңгейін көтеру 

және білікті мамандар дайындау мәселесіне ерекше мән беріліп келеді. Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев 

Қазақстан халқына жолдауында да еліміздің дамуы үшін білім саласына озық технологиялар мен инновациялар 

енгізу қажет екенін атап көрсетті. Цифрлы технология өзін өзі тез ақтайтын және білім саласын қарқынды дамытудың 

сенімді құралы болып табылады [1]. 

iSpring Free бағдарламасы PowerPoint презентацияларын Flash бейне анимациялық эффектілерін қолдана отырып 

конвертациялайды (Сурет 1 көрсетілгендей). 

Сурет 1. iSpring Free бағдарламасы 

Бағдарлама Microsoft-тың слайдтар жасайтын утилиті болып табылады және де анимациялық презентациялар 

жасауға өте ыңғайлы [2], ал Flash болса универсалды форматтың барлық артықшылықтарын қамтиды (Сурет 2 

көрсетілгендей). 

Презентацияны ашамыз 

iSpring Free басамыз 

Quick Publish басамыз 

Жасалған жариялымның презентациясы Документы –> 

Prasentations папкасына түсу керек 

Сурет 2. Презентация жариялымының алгоритмі 

Егер Convert түймесі 

шықса, онда соған басамыз 

Free Quiz Maker бағдарламасы қолдануға ыңғайлы интерактивті тесттер жасауға және пікіртерім жүргізуге арналған 

құрал (Сурет 3 көрсетілгендей). 

Сурет 3. Free Quiz Maker 

бағдарламасы 

21



Бағдарламаның төлемді версиясы 10 типті сұрақ жасауды ұсынады, әрбір сұраққа аудио, бейне қосуға болады, 

ал тегін версиясы 3 типті сұрақты жасауды ұсынады. Жасалған тест веб-сайтта жариялануға немесе флэш файл 

түрінде әзірленеді (Сурет 4 көрсетілгендей). 

Тест ашамыз 

Үстіңгі Publish түймесін 

басамыз 

Browse түймесін басып және қайда сақтау 

керектігін көрсетіп ОК басамыз 

Барлығын жабу. 3 файлмен папка 

пайда болу керек 

Сурет 4. Тестты жариялаудың алгоритмі 

Төмендегі Publish 

түймесін басамыз 

Freemake Video Converter бағдарламасы бейнені өңдейтін қарапайым міндеттері бар, бірнеше файлдарды бір 

файлға біріктіре алатын және аудиосы бар фотосуреттерден слайдшоу жасауға мүмкіндік береді (Сурет 5 


Сурет 5. Freemake Video Converter бағдарламасы 

Осы бағдарлама көмегімен бейнелерді (аудиоларды) көптеген белгілі графикалық форматтарға импорттай алады. 

Атап айтсақ: AVI, MP4, WMV, SWF, 3GP, DVD, MP3 форматына ауыстыруға мүмкіндегі бар. Freemake Video Converter 

бағдарламасы арқылы бейнефайлдарды конвертациялау алгоритмі (Сурет 6 көрсетілгендей): 

Freemake Video 

Converter 

бағдарламасын іске 

қосамыз 

Конвертирленген файл 

Видео папкасына түседі 

Конвертирлеу 

терезешесінде ОК 


Видео (сол жақтың үстіңгі 

бөлігінде) түймесін басамыз 

Көк түсті түймені 

басамыз конвертирлеу 

Барлық ашық тұрған 

терезешелерді жауып 

қоямыз 

mp4 форматындағы 

бейнені таңдаймыз 

Төмендегі WMV 


Сурет 6. Freemake Video Converter бағдарламасының алгоритмі 

Осы жоғарыда аталған цифрлы технологияларды "Жоғары молекулалы қосылыстар" пәнін оқытуда қолдану өте 

ыңғайлы болып табылады. Әсіресе дәріс сабағында iSpring Free бағдарламаларын, ал практикалық сабақта 

Freemake Video Converter арқылы әртүрлі бейнефильмдерді өңдеп студенттерге ұсынуға болады. Free Quiz Maker 

бағдарламасы арқылы студенттердің білімін тексеруге болады. Сабақ үстінде білім алушылардың сабаққа 

дайындығын тексеру барысында уақытты үнемдеп, бағалап та алуға болады [3] . 

Төменде "Жоғары молекулалы қосылыстар химиясын" цифрлы технология арқылы өткізудің сабақ жоспары 

көрсетілген. 

Сабақтың түрі: Дәріс 

Smart-мақсат: Жоғары молекулалы қосылыстар химиясындағы дәріс сабағы "Полимерлерді қайта өңдеу" 

тақырыбын цифрлы технология арқылы өткізу. 

Тақырыбы: "Полимерлерді қайта өңдеу" 

Құралдар: "Кahoot" бағдарламасы, тест 

Әдісі: Цифрлы технология, Freemake Video Converter бағдарламасы, iSpring Free бағдарламасы 

22


Дәріс сабағы "Полимерлерді қайта 

өңдеу" тақырыбын өткенде цифрлы 

технологияның бірі Freemake Video 

Converter бағдарламасын, сонымен 

қатар студенттердің білімін тексеру 

мақсатында "Кahoot" бағдарламасын 

қолдандық. Ең алдымен студенттерге 

жоғарыда аталған тақырып бойынша 

теориялық материалды беру мақсатында 

презентация материалдарын 

желіде жариялап, студенттердің 

назарына ұсынылды. (Сурет 7 



Сурет 7. "Полимерлерді қайта өңдеу" тақырыбындағы 

презентация 

Дәріс соңында теориялық материалдар түсінікті болу үшін Freemake Video Converter бағдарламасымен жасалған 

видео ұсынылды. (Сурет 8 көрсетілгендей). 

Сурет 8. Freemake Video Converter бағдарламасымен жасалған видео 

Жаңа өткен тақырып бойынша ақпаратты қабылдау деңгейін анықтау үшін іс-әрекет рефлексиясын қолдандық. 

Студенттер "Кahoot" бағдарламасы арқылы тест сұрақтарына онлайн түрде жауап берді (Сурет 9 көрсетілгендей). 

Сурет 9. "Кahoot" бағдарламасының қолданылуы 

"Кahoot" бағдарламасымен жасалған тест әр түрлі нұсқада және15 сұрақтан тұрды. Әр сұраққа жауап беру 10-20 

секунд уақыт аралығында болды. Солардың кейбіреуіне тоқталсақ 

Бірінші нұсқада бейнежазба көрсетілген (Сурет 10 көрсетілгендей) 

Сурет 10. Полимерлерді өңдеудің "қысым астында құю әдісі" атты бейнежазба 

23



Екінші нұсқада сурет бойынша қай әдістің құрылығысы екендігін табу керек болды (Сурет 11 көрсетілгендей) 

Сурет 11. Полимерлерді өңдеудің "қысыммен құю" әдісінің құрылғысы 

Үшінші нұсқада бір дұрыс жауапты белгілеу керек болды (Сурет 12 көрсетілгендей) 

Сурет 12. Бір ғана дұрыс жауабы бар нұсқа 

Тестты жаңа сабақты бекіту бөлімінде қолдандық. Тестты орындау барысында студенттер өзара жарысып, жаңа 

өткен тақырыпқа деген қызығушылықтары арта түсті. Білім алушылардың ақпаратты қабылдау, есте сақтау 

қабілеттері сияқты біліктерін және алған білімдерін тексеруде бұл бағдарламаның ыңғайлылығын байқадық. 

Е-511 топ студенттерінің "Кahoot" бағдарламасымен тапсырған тесттің 

нәтижесі бойынша диаграмма тұрғыздық 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

Дұрыс жауап саны 

Қате жауап саны 

Диаграмма 1 - студенттерінің "Кahoot" бағдарламасымен тапсырған тесттың нәтижесі 

Кесте 1 - Студенттердің "Кahoot" бағдарламасымен тапсырған тесттың көрсеткіштері 

№ Студенттердің көрсеткіштері Бағасы 

1 min 75% 

2 max 83% 

Студенттерден "Кahoot" бағдарламасы арқылы тест алудың тиімділігі келесідей: 

- Уақыт үнемдеу (таратпа материалдарды тексеріп отырғаннан гөрі, онлайн түрде аз уақыт ішінде студентті 

бағалау мүмкіндігі); 

24



- Білім алушылардың сабаққа деген қызығушылығының артуы; 

- Студенттердің есте сақтау, қабылдау сияқты дағдыларын жетілдіру және т.с.с. 

Алайда осы тесттың кемшілігі ретінде оны құрастырғанда 10-20 секунд уақыт лимиті студенттерге жетпеді. Сол 

себепті кейбіреуі сұраққа жауап беруге үлгере алмай отырды. Сондықтан алдағы уақытта мұндай тесттерді 

құрастырғанда уақыт лимитін ұзарту керек деген қорытындыға келдік. 

Сабақты қорытындылай келе, цифрлы технологияның тиімділігіне, сонымен қатар smart-мақсатқа қол жеткіздік. 


1. Бұзаубақова, К. Ж. Жаңа педагогикалық технология. Тараз. ТарМУ. 2003ж 

2. Дузбаева, Р.М. Формирование готовности студентов к интерактивному обучению. Алматы: Улагат, 2002 

3. http://www.freemake.com/ru/free_video_converter/ 

25

¹5 (25) 2018 Ïåäàãîãèêà 

Берілген әдістемелік жұмыс - бастауыш сынып 

оқушыларына өткізілетін тәрбие сағатының 

үлгісі. Әдістемелік жұмыс бастауыш сынып 

мұғалімдері мен әдіскерлеріне, сондай-ақ 


студенттер мен магистранттарының назарына 


МАДЬЯРОВА 

ГУЛЬМИРА 

ЖАНДАРБЕКОВНА 

КГУ "Вспомогательная 

школа-интернат" УО ВКО 

ЕГОРОВА ОКСАНА 

ПАВЛОВНА 


школа-интернат" 

УО ВКО 

Данная методическая работа представляет 

собой разработку классного часа для учащихся 

начальных классов. Работа будет интересна 

учителям и методистам начальных классов, а 

также студентам и магистрантам 

педагогических специальностей. 

This methodological work represents the plan of class 

hour for primary school pupils. The work will be interesting 

to teachers and methodologists of primary school 

as well as to students and undergraduates of pedagogical 

specialties. 

ИНТЕГРИРОВАННОЕ ЗАНЯТИЕ 

ДЛЯ УЧАЩИХСЯ ПЕРВЫХ КЛАССОВ 

"В ГОСТЯХ У СТАРИЧКА - ЛЕСОВИЧКА" 

Цель: Cистематизировать представления детей о 

многообразии природы. 

Задачи: 

Образовательная: закрепить знания детей о природе, 

о бережном и заботливом отношении к ней. Продолжать 

формировать представления о правилах поведения в 

природе. 

Коррекционно-развивающая: развитие внимания, 

памяти, восприятия, обогащение словарного запаса, 

активизация словаря. Коррекция двигательной 

активности детей. 

Воспитательная: воспитывать бережное и 

внимательное отношение к природе, трудолюбие. 

Приучать внимательно слушать и правильно отвечать 

на поставленные вопросы. Поднятие эмоционального 

тонуса детей. 

Оборудование: картинки по теме, рыбки с загадками 

на брюшке, удочки, маски животных, следы животных, 

два обруча, бумажный мусор, корзинки для мусора. 

I Организационный момент. 

Круг радости 

Дети встают в круг: 

Собрались все дети в круг, 

Я - твой друг и ты - мой друг. 

Крепко за руки возьмемся 

И друг другу улыбнёмся. 

II Основная часть 

Ход занятия 

Вед: - Перед началом нашего занятия мы с вами 

проведём небольшую разминку для язычка для того, 

чтобы чётко и ясно проговаривать слова. Я буду 

говорить слова чистоговорки, а вы все вместе хором 

повторяйте её за мной. Итак, начали: 

Ручеек - журчалочка -жур - жур - жур! 

Завертелась палочка - чур - чур - чур! 

Козочка копытцами - клоц - клоц - клоц! 

Хорошо напиться бы - буль - буль - буль! 

А пастух на дудочке - ду - ду -ду! 

Все вороны каркают - кар - кар - кар! 

А лягушки квакают - ква - ква - ква! 

Появляется Старичок-Лесовичок 

Старичок-Лесовичок: - Чего это вы расшумелись 

здесь? Распугали мне всех зверей и птиц. В лесу надо 

соблюдать тишину! 

Вед: - Ой, кто вы такой? 

Старичок-Лесовичок: - А кто я такой не скажу. Вы 

догадайтесь сами. 

Я не зверь, не человек, 

А в лесу живу весь век. 

Нос из шишки, сам - коряга. 

Лес, животных охраняю, 

Следы путаю, пугааааю. 

Дружу с Бабушкой Ягой. 

Кто, ребята, я такой? 

Дети: - Старичок-Лесовичок. Здравствуй, дедушка. 

Вед: - Здравствуй, Старичок-Лесовичок! Пусти нас в 

лес. 

Старичок-Лесовичок: 

- Ишь чего захотели! Я крикунов не люблю! 

Вед: - А мы не будем больше кричать, птиц и зверушек 

пугать, потому что наши дети знают правила поведения 

в лесу. 


- А вот сейчас я это проверю. Я буду показывать вам 

картинки, по которым вы должны догадаться, что это 

за правило. 

Старичок-Лесовичок показывает картинки, дети 

называют правила: 

1. Нельзя рубить деревья в лесу, вырывать грибы, т.к. 

грибница может погибнуть! 

2. Нельзя ловить бабочек и насекомых! 

3. Нельзя выкапывать деревья из земли! 

4. Сетями нельзя ловить рыбу в реках! 

5. Заводам и фабрикам не разрешается сливать 

26


отходы в реку! 

6. Нельзя рвать цветы! 

7. После отдыха на природе, нужно убирать за собой 

мусор! 

Вед: - Вот видишь, Старичок-Лесовичок, наши дети 

знают правила поведения в лесу. 


- Ну, ладно! Заходите, раз пришли. Только с лесом 

сначала поздоровайтесь! 

Вед: - Ребята, давайте поздороваемся с лесом, 

повторяйте слова за мной. 

Здравствуй, дремучий лес, 

Полный сказок и чудес! 

Ты о чём шумишь листвою 

Ночью тёмной, грозовою? 

Что ты шепчешь на заре, 

Весь в росе, как в серебре? 

Кто в глуши твоей таится? 

Что за зверь? Какая птица? 

Всё открой, не утаи, 

Ты же знаешь, мы свои! 


- Ну, это мы ещё посмотрим, какие вы свои. Ходят тут 

всякие, а потом собирай после них фантики. 

Вед: - Не сердись на нас, дедушка, мы с добрыми 

намерениями пришли в твоё царство. 


- А я вам задания для начала дам, а там посмотрим, 

какие вы свои. 

1 Задание - "Поймай рыбку". 

- Перед вами озеро, в котором плавают рыбки. Но 

рыбки не простые, а загадочные. С помощью удочки вам 

надо поймать рыбку. Кто поймает, тот должен отгадать 

прикреплённую к её брюшку загадку. Если правильно 

отгадаете, то получите небольшой приз. 

Загадки: 

Не похож он на растяпу, но надел на ножку шляпу 

И под зонтик дуба встал, когда дождик перестал! 

(Гриб) 

Летом вырастают, а осенью опадают. (Листья) 

Весной веселит, летом холодит, 

Осенью питает, зимой согревает. (Лес) 

Летом ходит без дороги 

Возле сосен и берез, 

А зимой он спит в берлоге, 

От мороза прячет нос. (Медведь) 

За деревьями, кустами 

Промелькнуло будто пламя. 

Промелькнуло, пробежало... 

Нет ни дыма, ни пожара. (Лиса) 

Серовато, зубовато, 

По полю рыщет, 

Телят, ягнят ищет. (Волк) 

Горел в траве росистой фонарик золотистый. 

Потом померк, потух и превратился в пух. (Одуванчик) 

Из-под снега расцветает, 

Раньше всех весну встречает. (Подснежник) 

Стоит Алена, платок зеленый, 

Тонкий стан, белый сарафан. (Береза) 

Что же это за девица: не швея, не мастерица, 

Ничего сама не шьет, а в иголках круглый год? (Ёлка) 


(за каждый правильный ответ Старичок-Лесовичок 

даёт конфету) 


- Спасибо, дети. Правильно отгадали загадки. 


- Следующее задание для ребятишек 1 б класса 

2 Задание: - "Найди и покажи". 

Старичок-Лесовичок: - Вам, ребята, надо не только 

узнать о каком животном я буду говорить, но и найти 

маску с изображением этого животного, а еще надо 

показать его движение. 

Быстрый, как …. (заяц) 

Медленный, как …. (улитка) 

Даёт молочко …. (корова) 

Живёт на болоте … (лягушка) 

Любит сыр и боится кошек … (мышка) 

Это животное любит воду, а ещё его называют 

полоскун … (енот) 


- А теперь для вас, ребятишки, следующее, трудное 

задание. 

3 Задание: - "Угадай следы животных" 


- Посмотрите, ребята, я здесь вижу следы, давайте 

попробуем угадать, чьи они. А чтобы легче было угадать, 

я вам буду задавать загадки: 

Кто зимой холодной 

Ходит злой, голодный? (волк) 

Рыжая кума всех провела (лиса) 

Он всю зиму долго спал, лапу правую сосал. 

А проснулся - стал реветь. 

Этот зверь лесной… (медведь) 

Хожу в пушистой шубе, 

Живу в густом лесу. 

В дупле на старом дубе орешки я грызу. (Белка) 


- Молодцы, ребятишки. Справились с таким трудным 

заданием. 

Вед: - Старичок-Лесовичок, ребята, наверное, устали. 

Я предлагаю провести с ними физминутку "Звериная 

зарядка" 

Мы идем в лесок, 

Будь внимателен, дружок (ходьба.) 

Впереди ручеек, 

Перейти - вот мосток (на носочках.) 

Пробирайся осторожно - 

Промочить здесь ноги можно (высоко поднимают 

ноги.) 

Мы попрыгаем немножко 

По извилистой дорожке (прыжки.) 

Как услышим в небе гром, 

Спрячемся мы под кустом. (Приседают.) 

Будем медленно идти - 

Дождь настигнет нас в пути (легкий бег.) 

Мы пришли с тобой, дружок, 

Во дремучий во лесок (ходьба.) 


- А что такое лес, вы знаете? Что растет в лесу? Кто 

живет в лесу? (Лес - это деревья, кусты, травы, ягоды, 

грибы, насекомые, птицы, звери). Леса бывают разные 

и поэтому они называются каждый по-своему. Например, 

лес, где растут березы, называется - березовая роща. А 

где растут ели, сосны - сосновый бор. Много дубов - 

дубрава. Много осин - осинник. 

Как вы думаете, что такое смешанный лес? ( В таком 

27


лесу растут разные деревья: береза, липа, дуб, клён, 

рябина, осина, ель) 


- Какие молодцы. Правильно ответили на вопрос. 

4 Задание называется "Кто как кричит". Я буду 

показывать вам картинки животных и птиц, а вы должны 

будете изобразить их голоса. 

Картинки: гусь, свинья, коза, собака, кошка, корова, 

петух, курица, утка, ворона, сова, индюк, лошадь. 


- На вопросы вы ответили правильно. Теперь я хочу 

увидеть, умеете ли вы наводить порядок в лесу. Для 

этого поиграем в игру "Убери мусор". Ваша задача не 

только быстро, но и аккуратно убрать мусор. 

В два обруча набросан мусор. Дети бегут к обручам, 

берут мусор, добегают до корзины и выкидывают его 

туда. 


- Молодцы, ребятишки. Вы не только хорошо 

справились с заданиями, но и сможете уберечь природу, 

собирая мусор. 

Вед: - А теперь, ребята, давайте поиграем с вами в 

подвижную игру "Медведь и пчёлы". 

Выбирается водящий - медведь. Остальные дети - 

пчёлы. Пчёлы кружат вокруг медведя. По сигналу 

ведущего, медведь начинает салить пчёл. Пойманных 

пчёл медведь уводит на свою территорию. По желанию 

детей игра проводится несколько раз. 



- Мне очень понравилось с вами. Но, как бы не 

хотелось остаться с вами, мне пора домой, в свой 

сказочный лес. А напоследок послушайте моё 

напутствие: 

Если в лес пришёл гулять, 

Свежим воздухом дышать, 

Бегай, прыгай и играй, 

Только, чур, не забывай, 

Что в лесу нельзя шуметь, 

Даже очень громко петь. 

Никогда не забывай 

Мусор с травки убирать, 

Ты в лесу - всего лишь гость, 

Здесь хозяин - дуб и лось. 

Их покой побереги, 

Ведь они нам не враги! 

И тогда любой зверёк- 

Будь то ласка иль хорёк, 

Ёж лесной, речная рыба- 

Скажет: "Ты - мой друг! Спасибо!" 

Далее Старичок-Лесовичок прощается с детьми и 

уходит. 

III Итог. 

Вед: - Наше занятие не закончилось. Мы предлагаем 

провести Акцию "Чистый школьный двор": уберём 

территорию школы от мусора. 

28



ГРЕЧМАН 

СВЕТЛАНА 

НИКОЛАЕВНА 


школа - интернат" 

УО ВКО 

ЗВЕРЕВА 

ВАЛЕНТИНА 

МИХАЙЛОВНА 


школа - интернат" 

УО ВКО 

Берілген әдістемелік жұмыс - орта мектеп 

оқушыларына өткізілетін тәрбие сағатының 

үлгісі. Әдістемелік жұмыс бастауыш сынып 

мұғалімдері мен әдіскерлеріне, сондай-ақ 


студенттер мен магистранттарының назарына 


Данная методическая работа представляет 

собой разработку классного часа для учащихся 

средней школы. Работа будет интересна 

учителям и методистам начальных классов, а 

также студентам и магистрантам 

педагогических специальностей. 

This methodological work represents the plan of class 

hour for secondary school pupils. The work will be interesting 

to teachers and methodologists of primary 

school as well as to students and undergraduates of 

pedagogical specialties. 

НОВЫЙ ГОД В АЭРОПОРТУ 

Цель: Создание праздничной атмосферы. 

Задачи: Образовательная - расширить знания о 

праздновании Нового года в других странах, 

формировать культуру проведения праздника Нового 

года. 

Коррекционно-развивающие - развитие коллективных 

творческих способностей детей, познавательных 

интересов, коммуникативных навыков. 

Воспитательная - воспитывать положительные 

эмоции, трогательные чувства к традициям Нового года. 

Действующие лица: ведущий, администратор, 

режиссер, телеведущая, продюсер. 

Ход. Слышен гул самолета. 

Голос. 

Внимание! Пассажиры, взявшие билеты на рейс 

№2019! Ввиду нелетной погоды рейс задерживается. 

Просим вас пройти в зал ожидания. Авиакомпания 

приносит свои извинения пассажирам и предлагает 

встретить Новый год в аэропорту. 

На сцену выходят пассажиры. Звучит музыка: 

Режиссер. 

Как это Новый год, в аэропорту? Вы что, у меня съемки 

нового фильма. Я лечу в Голливуд. 

Ведущая. 

Спокойствие, товарищи, спокчыойствие. 

Продюсер. 

Минуточку, минуточку. Я известный Продюсер. Моя 

новая шоу-группа должна выступать в Новогоднюю ночь 

на телевидении. Мне срочно нужно улететь в Нью-Йорк. 

Это безобразие, я буду жаловаться! 


К сожалению, уважаемые пассажиры, все рейсы 

задерживаются из-за нелетной погоды. 

Телеведущая. 

Я известная телеведущая. Если я опоздаю на 

программу, то потеряю работу. 


Почему без работы? Уважаемые пассажиры, у меня 

возникла интересная мысль. Почему бы вам ни помочь 

организовать интересную программу здесь, в аэропорту. 


Вы что, над нами смеетесь? Вы шутите? 


Нет, я не шучу. Пассажиров здесь много. Новый год 

всем придется встречать здесь, хотите вы этого или нет. 

Вот только ведущего программы нет, может, из вас ктонибудь 

согласится? 

Режиссер. 

Друзья, среди нас есть популярная ведущая 

развлекательных программ, вот если только она 

согласится... 


Ну и дела, придется всех выручать? 

Все. 

Придется. Все уходят. 

хоровод "Новый год у ворот" 


Здравствуйте дорогие друзья! В том, что произошло, 

есть что-то очень романтичное, не каждому довелось 

встретить Новый год в аэропорту. За окном морозная 

зима. Но мы любим это время года. Ведь именно зимой 

к нам приходит Новый год и вместе с ним возможны 

самые невероятные чудеса. Друзья, не будем грустить. 

Я уверена, что немного позже вы будете вспоминать этот 

вечер, как самый интересный и удивительный в вашей 

жизни. 

Кстати, только, сейчас, мне сообщили о том, что 

совершенно случайно здесь, в аэропорту, оказалась 

известная Казахстанская танцевальная группа 

"Балдаурен". Как выяснилось, они не улетают на 

гастроли, а просто провожают своих лучших друзей в 

Америку. Попросим их поддержать нашу программу. 

Танец "Зимушка-зима" в исполнении танцевальной 

группы 


Оказывается, и в аэропорту мы можем прекрасно 

провести время. Здесь собрались все звезды: 

режиссеры, продюсеры, телеведущие, журналисты и 

даже звезды эстрады. Друзья, я только что среди вас 

увидела несравненную звезду эстрады и хочу попросить 

его выйти ко мне на сцену, а все поклонники с восторгом 

встретят нашу звезду аплодисментами. Не хочу задавать 

вам лишних вопросов (обращается к звезде), спойте для 

всех счастливых пассажиров свою любимую песню. 

Исполняется песня из репертуара Серика Ибрагимова. 


29


Пока все ваши поклонники будут выстраиваться в 

очередь за автографами, мы продолжаем нашу шоупрограмму. 

Что же нас ждет дальше? А дальше мы с 

вами немного поиграем. Я предлагаю поиграть вам в 

веселую игру "Кто больше". 

Игра: "Кто больше". (снежки) 


Все участники замечательно справились с заданием. 

А сейчас я немного расскажу вам о том, как я встречала 

прошедший Новый год в Испании. Новогоднюю ночь в 

Испании встречают с восходом солнца. В этот день 

запрещается ссориться, сердиться. Надо рано встать, 

привести себя в порядок и обязательно запустить 

воздушный фонарь. А сейчас я хочу пригласить на сцену 

восходящих звезд испанского танца! Встречайте 

аплодисментами! 

Испанский танец. 


Минуточку внимания! Известный музыкальный 

продюсер решил здесь создать свою новую шоу-группу. 

Сейчас, если вы не возражаете, он хотел бы произвести 

отбор участников группы. Вам слово. 


Я увидел среди вас много талантливых людей и решил 

провести отбор участников новой шоу-группы. Для 

группы мне необходимы трубач, гитарист, ударник, 

пианист и, конечно же, солист этой группы. Итак, начнем. 

Конкурс шоу-группы. 

1-й конкурс "Выбор трубача". 

Нужно проверить легкие конкурсантов. В конкурсе 

принимают участие 4-5 человек. По команде продюсера 

они должны надуть воздушные шарики под музыку. Когда 

прекратится музыка, тот, у кого окажется больше 

воздушных шариков, объявляется трубачом шоу-группы. 

Ему вручается труба или пионерский горн, трубач 

остается на сцене, все остальные участники покидают 

сцену с поощрительными призами под аплодисменты 

зрителей. 

2-й конкурс "Выбор гитариста". 

В конкурсе участвуют 4 человека. Задача участников 

- имитируя игру на гитаре, станцевать под музыку. 

Участникам выдаются гитары, и по очереди, под 

аплодисменты зрителей, конкурсанты танцуют с гитарой. 

Лучшего определяют зрители: кому достанется больше 

аплодисментов, тот и будет играть роль гитариста в шоугруппе. 

3-й конкурс "Выбор ударника". 

В конкурсе участвуют 4 человека. На столе лежат 

шумовые инструменты, кастрюли, вилки, ложки, 

расчески и т. д. Задача участников - сыграть под музыку 

на этих инструментах по очереди. У кого будет самая 

оригинальная игра, кому достанется больше 

аплодисментов от зрителей, тот и будет ударником в 

шоу-группе. 

4-й конкурс "Выбор солиста". 

В этом конкурсе участвуют 4-5 человек. Задача 

участников - спеть по одному куплету под фонограмму 

песню "В лесу родилась елочка". Лучшего солиста 

выбирают зрители по аплодисментам. 


Итак, выбор сделан! Знакомьтесь, новая шоу-группа 

"Пурга"! 


Друзья, вы свидетели необычного зрелища. В будущем 

популярная группа (а я в этом не сомневаюсь) впервые 

для вас исполняет свой первый хит. 

Звучит фонограмма песни "Замела метелица". 

Солисту дают текст этой песни - 1-й куплет и припев. 

Все остальные члены группы имитируют игру на 

инструментах, а дети подпевают. 



Вот это здорово! Браво! А сейчас мы все вместе 

Звучит музыка, появляется стильная Баба Яга с 

магнитофоном в руке. 

Баба Яга: Двери шире открывайте 

И мадам Ягу встречайте! 

Я не опоздала? 

Ой, все наряды выбирала! 

А что, самолет мой уже улетел? У меня путевка - на 

Канарах буду Новый год встречать - солнце, тепло, пляж! 

Ведущая: Мадам, а зачем вам самолет? У вас же 

метла есть. 

Баба Яга: Фу, что за мовитон, какая метла? На дворе 

21 век!. 

Ведущая: К сожалению, аэропорт закрыт и все рейсы 

отменены. 

Баба Яга: Как отменены? Как это закрыт? А как же 

солнце, пляж? 

Ведущая: Мадам! Не расстраивайтесь! У нас и здесь 

замечательный праздник. Многие из тех, кто не улетел, 

показали нам свои творческие номера. А Вы творчеством 

не богаты? 

Баба Яга: Ой, да у меня этого творчества завались. 

Дискотека к вам пришла. То есть я - ди-джей - Яга! 

Дискотека "Рок-н-ролл" 

Баба Яга: Ох, как весело у вас, оказывается везде 

можно хорошо встретить Новый год, даже в аэропорту. 


Среди ожидающих в зале пассажиров находиться 

знаменитая группа Непоседы. Давайте поприветствуем 

ее. 

Исполнение танца группы Непоседы "Снежинки" 


Стрелки часов стремительно отсчитывают последние 

минуты уходящего года. Я предлагаю вам всем подойти 

к елке и зажечь ее. Елочка - гори! До встречи Нового 

года остались последние секунды. Все вместе начнем 

отсчет:10,9,8,7,6,5,4,3,2,1, С НОВЫМ ГОДОМ ДРУЗЬЯ, 

С НОВЫМ СЧАСТЬЕМ! Жаңа жылмен !!! Звучит бой 

курантов. 


Минуточку внимания! Несколько объявлений хочет 

сделать администратор. 

Голос. 

Уважаемые пассажиры, вы почему-то перестали 

обращаться с просьбой о том, чтобы возобновили рейсы 

нашей авиакомпании. Это замечательно, значит, здесь 

вам нравится, тогда, я думаю, вы с радостью встретите 

нашего Деда Мороза. 


Вот с этого надо было начинать. Какой же Новый год 

без нашего любимого Дедушки Мороза? Давайте его 

дружно позовем. Аяз Ата!!! 

Все зовут Деда Мороза. Звучит музыка, появляется 

Дед Мороз. 


Здравствуйте, друзья! 

Старый год уходит, 

Хороший, добрый год, 

Не будем мы печалиться, 

Ведь новый к нам идет. 

С Новым годом, с новым счастьем! 

И Снегурочка, и я 

Поздравляем вас, друзья! 

Снегурочка. 

Поздравляем, поздравляем, быть здоровыми 

желаем! 


Только радости и смеха. 

Только счастья и успеха! 

30


А чтоб пелось целый год - 

Заводите хоровод! 

Хоровод с Дедом Морозом, "За окном метет метель" 


Молодцы, вот это настоящий новогодний танец! 


Друзья, я пришел к вам не с пустыми руками. Для 

всех пассажиров авиакомпании "Морозко" я приготовил 

сюрприз. 

Достает из мешка валенок. 

Я уже очень стар и решил подыскать себе замену 

для таких вот танцевальных вечеров. Объявляю конкурс 

на замещение должности Деда Мороза. Задание 

простое: нужно обежать вокруг елки, переобуться в 

валенок и поздравить гостей с праздником. 

Конкурс, выбор заместителя Д. М. 

Дед Мороз дает задание своему заместителю (Бабе- 

Яге) по окончанию праздника раздать всем 

присутствующим пассажирам подарки. 


Молодец, Дедушка Мороз! Этот конкурс нам показал, 

как, оказывается, трудно быть в роли нашего любимого 

Дедушки Мороза. А теперь мы продолжаем нашу 

программу. 


Минуточку, друзья! 

К сожаленью, мне пора! 

С Новым годом поздравляю 

И, конечно, пожелаю 

Осуществить свои мечты. 

Чтоб были счастливы все вы. 

Не скучайте, веселитесь, 

На погоду не сердитесь. 

Очень скоро вы, друзья, 

Улетите кто куда. 


Давайте, проводим Дедушку Мороза дружными 

аплодисментами. До свиданья и до встречи в будущем 

году! 

Баба-Яга. 

А мы продолжаем! Танцуйте, как я, танцуйте, как мы, 

танцуйте лучше нас! 

Дискотека "Новогодний хит" 


Это было просто потрясающе, но сейчас мне бы 


хотелось, чтобы вы встретили своими аплодисментами 

популярную группу "Блестящие". 

Исполнение песни группы "Блестящие", "Новый год" 


Пока все пассажиры переводят дыхание после 

зажигательного танца, я предлагаю вам игру "Получи 

подарок". 

Игра "Получи подарок". 


Внимание! Сейчас вы увидите выступление не менее 

известной танцевальной группы, встречайте " Ритмы 

души". 

Флешмоб с символом года. 


А вы кто? 

Петух. 

Я, Петух в 2017 году не просто птица, 

Я теперь для вас глава. 

Что захочу, то и свершится. 

В праздник пожелаю для всех вас, 

Чтоб только все хорошее сбывалось, 

Чтоб ни капли горя не встречать, 

Чтоб все заветное мгновенно исполнялось, 

И жить всегда на цифру только 5! 

Хоровод "Новогодние снежинки" 

Голос. 

Внимание! Я хочу объявить вам радостную весть. 

Погода наладилась, и все рейсы нашей авиакомпании 

восстановлены. Пассажиров просим пройти таможенный 

осмотр багажа и зарегистрировать билеты. Авиакомпания 

желает вам счастливого путешествия и благодарит за 

помощь в организации развлекательной программы! 

Баба - Яга: прошу приготовить всем билеты, при 

регистрации все пассажиры получат новогодние 

подарки. 


Ну, что ж, друзья, мне очень жаль с вами расставаться. 

Все-таки, несмотря на некоторые проблемы, мы здорово 

повеселились. 


Я уверена, что мы еще встретимся. С Новым годом 

вас! Счастья, любви и удачи! 

Петух. 

Ку - ка - ре - ку! 

31



Берілген әдістемелік жұмыс орта мектептің 11 сынып 

оқушыларына қазақ тілі пәнінен жүргізілетін сабақтың 

үлгісі ретінде берілген. Сабақ жоспары орта мектеп 

ұстаздары мен педагогикалық оқу орындары 

студенттерінің назарына ұсынылған. 

Данная работа представляет собой разработку урока 

по казахскому языку для 11 класса средней школы. Урок 

будет интересен не только практикующим учителям, 

но и студентам педагогических вузов. 

КАПАШЕВА ГУЛЬДАНА МУРАТБЕКОВНА 

Н. Г. Чернышевский атындағы №1 жалпы орта 

білім беретін мектеп. 

Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі. Семей қаласы 

This work represents itself the lesson plan of the Kazakh 

language for 11th grade pupils of secondary school. The lesson 

will be interested not only for practicing teaches, but for 

students of pedagogical universities as well. 

ҚАЗАҚ ТІЛІНЕН ОРТА МЕКТЕПТІҢ 11 СЫНЫБЫНА 

АРНАЛҒАН САБАҚТЫҢ ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРЫ 

Сынып 11- сынып Қатысқан оқушылар Қатыспаған оқушылар саны: 

саны: 

Сабақтың оқу 

мақсаты 

Өткен тақырыптарды қайталау, Қазақстан Республикасының Парламенті 

жайында білімдерін кеңейту. 

Жетістік 

критерийлері 

Оқушылардың барлығы мынаны істей алады: мұғалімнің көмегімен 

берілген тақырып бойынша түрлі деңгейдегі тапсырмаларды орындайды. 

Оқушылардың көбі мынаны істей алады: тақырып көлемінде белсенді 

лексиканы еркін қолдана алады. 

Оқушылардың кейбіреулері мынаны істей алады: түрлі тапсырмаларды 

орындау арқылы өз ойларын еркін жеткізе алады. 

Бастапқы оқу 

Жаңа сөздер мен 

сөз тіркестері 

Сұхбатқа арналған 

сұрақ 

Қолданылатын 

әдіс-тәсілдер 

Пәнаралық 

байланыс 

Оқушылардың Парламент жайлы білімі қалыптасқан 

Халық қалаулысы, жасырын дауыс беру, өкілетті мекеме, құжатты мақұлдау, 

сыйақы тағайындау, 

Парламент туралы не білеміз? 

Интерактивті тақта, деңгейлік тапсырмалар 

Тарих, құқық 

Жоспар 

Сабақтың 

кезеңдері 

Ынтамақтас 

тық оқу 

ортасын құру 


басы 


мақсатын қою 

Мерзімі Жоспарланған шаралар Ресурстар 

2 мин «Дыбыстар үндестігін» 

ұйымдастыру. Әр оқушы өзін 

бастапқы әрпіне байланысты 

таныстырады. Оқушыларды топқа 

бөлу. 

1 мин Бейнеролик көру арқылы 

оқушылармен бірге сабақтың 

мақсатын анықтау. (тыңдалым) 

Бейнеролик 

1 мин. Жаңа сөздермен жұмыс 

32



6 мин 

жеке 

жұмыс 

Мәтін бойынша (112-бет) сұрақтарға 

жауап бер. Әр оқушы деңгейіне 

байланысты сұрақтарды таңдап 

алады. (айтылым) 

Тұсаукесер 

7 мин 

жеке 

жұмыс 

Сергіту 

сәті 

4 мин 

Оқушылар тапсырманы деңгейге 

байланысты таңдап алады. 

(жазылым) 

11- сынып оқушы Смутина Татьяна 

Н. Айтұлының «Мәңгілік ел белгісі» 

атты өлеңін оқиды 

Кеспе қағаздар 

12 мин 

топтық 

жұмыс 

«Егер мен Мәжіліс депутаты 

болсам..» 

постер әзірлеу 

Флипчарт,маркерлер 

4 мин 

топтық 

жұмыс 

«Қазақстан Тәуелсіздігіне 25 жыл» 

атты бейнеролик көру. Әр оқушы 

бейнематериал арқылы өз ойын 

білдіреді. (айтылым) 

Бейнеролик 

Сабақтың Өз ойларыңмен бөлісіңдер 

соңы 

Бағалау 2 мин Жинаған ұпай саны бойынша бағалау 

Үй 

тапсырмасы 

114- бет 

12- 

тапсырма 

Сұхбат 

33


Д Л Я 

З А М Е Т О К 

34

Қ Ұ Р М Е Т Т І Ә Р І П Т Е С Т Е Р ! 


"ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығы ғалымдар мен педагогтерден "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" халықаралық ғылыми-әдістемелік журналына (Қазақстан 

Республикасының инвестициялар мен экономикалық даму министрлігі берген мерзімді баспасөз 

басылымын есепке қою туралы №14770-Ж куәлігі) жариялауға жұмыстар қабылдауды жалғастырады. 

Мерзімді баспасөз басылымы айына бір рет қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жарық көреді. Журнал 

жарияланымдарының тақырыптық бағыттары - ғылыми-әдістемелік, педагогикалық, ақпараттық-жарнамалық (білім 

беру мекемелері үшін). 

Журналдың таралу аймағы - Қазақстан Республикасы, ТМД елдері, таяу және алыс шет елдері. 

Журналға Қазақстан, Евразиялық экономикалық қауымдастық елдері, ТМД, Грузия, Украина, Түркия, Қытай және 

Евроодақ елдері ғалымдарының, ізденушілердің, докторанттардың, магистранттардың, мұғалімдер мен 

оқытушылардың, әдіскерлердің, білім беру ұйымдарының жетекшілері мен қызметкерлерінің ғылыми зерттеулері, 

мақалалары, сабақ жоспарлары, ғылыми жобалары және басқа да ғылыми-әдістемелік жұмыстары жарияланады. 

Журналға жариялауға келесі бағыттар бойынша ғылыми зерттеу еңбектері, очерктер мен әдістемелік жұмыстар, 

сабақ жоспарлары қабылданады: 

Жаратылыстану ғылымдары; 

Гуманитарлық ғылымдар; 

Әлеуметтік ғылымдар; 

Техникалық ғылымдар; 

Экономикалық ғылымдар; 

Педагогикалық ғылымдар; 

Білім беру мәселелері. 

Бір автордан журналдың бір санына екі жұмыстан артық қабылданбайды. Ұжымдық авторлықта жазылған 

жұмыстар жеке жұмыстармен қатар қабылданады. Бір жұмыстың авторларының саны 5-тен аспауы тиіс. 

ЖУРНАЛДА ЖАРИЯЛАНАТЫН ЖҰМЫСТАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР: 

Жұмыс мәтіні 2 беттен кем болмауы тиіс және 10 (он) беттен аспауы керек, жол арасы 1,0 интервалымен Microsoft 

Word редакторында, жиектері - сол жағынан 3 см, жоғары және төменгі жағынан 2 см, оң жағынан 1,5 см болатын 

А4 форматындағы стандартты бетте Times New Roman қарпімен 14-ші шрифтпен терілуі керек, жұмыстың әрбір 

абзацы жаңа жолдан 1 см шегініспен жазылады. Жол ортасынан автор(лар)-дың тегі, аты-жөні (толығымен) қою 

шрифтпен жазылады. Келесі жолға автордың жұмыс (оқу) орнының толық атауы мен лауазымы, ғылыми атақдәрежесі 

жазылады. Бұдан соң жол ортасынан мақала тақырыбы қою шрифтпен жазылады. Бір интервалдан кейін 

жаңа жолдан мақала мәтіні жазылады, пайдаланылған әдебиеттер тізімі еңбекте көрсетілген тәртібіне сәйкес, 

мақаланың соңында жазылады. Мәтінде сілтеме берілген әдебиеттер тік жақшаның ішінде, әдебиеттер тізіміндегі 

нөміріне сәйкес көрсетіледі. Дәйектеме (цитата) қолданылған жағдайда міндетті түрде түпнұсқаның беті көрсетіледі 

(мысалы, [1, 256]). Барлық суреттер, таблицалар, диаграммалар, формулалар мен басқа да көрнекілік суреттемелер 

компьютерлік редакторларда жасалып, мақалада сілтеме берілген ретпен көрсетілуі тиіс. Егер мақала қазақ, орыс 

және ағылшын тілдерінен бөлек, басқа тілде жазылған жағдайда, мақалаға ағылшын не қазақ (орыс) тілінде жазылған 

қысқаша аннотация берілуі керек. 

Редакция алқасы жинақтың тақырыбына сәйкес келмейтін, жоғарыда көрсетілген ережелерге сай емес және 

мазмұны жағынан Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келетін материалдарды 

қабылдамауға құқылы. 

Журналға енетін ғылыми-әдістемелік жұмыстар электронды нұсқада, автордың байланыс телефондарын көрсете 

отырып, eruditgroup@gmail.com электронды поштасына жіберіледі. 

Жұмыспен бірге авторлар өздерінің электронды нұсқадағы фотосуреттерін жіберуі керек (JPEG форматындағы 

сканерден өткізілген фотосурет көшірмелері де қабылданады). Фотосурет 5х6 форматындағы портреттік фото түрінде 

түсірілуі керек, егер мақала авторлары 3 (үш) не одан көп адам болса, біртекті ашық фонда түсірілген бір ұжымдық 

фотосурет қабылданады. Сапасы төмен немесе автордың бет-әлпеті көрінбейтін фотосуреттер қабылданбайды. 

Журнал санына жұмысы жарияланған әрбір авторға редакция алқасы жұмысының жарияланғандығы туралы 

сертификат береді. 

Журналға мақала жариялау жөніндегі барлық 

сұрақтар бойынша "ERUDIT" білім беру-ғылыми орталығына 

келесі телефон номерлері бойынша хабарласа аласыздар: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77011827212 (Арафат Мамырбеков) 

e-mail: eruditgroup@gmail.com 

Редакцияның мекенжайы: 

071400 Семей қаласы, Уранхаев көшесі, 45/3 

35


D E A R C O L L E A G U E S ! 

Educational and scientific center "Erudit" continues accepting works of scientists and educators for publication 

in international scientific journal "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" (certificate on 

registration of a periodical printed publication №14770-F from 11.14.2014, issued by the Ministry of Investment 

and Development of the Republic of Kazakhstan) 

Periodical edition is published once a month in the Kazakh, Russian and English. Thematic focus of the journal publications 

is scientific, methodical, educational and informational and advertising (for educational and scientific institutions). 

Area of journal's distribution - the Republic of Kazakhstan, CIS countries, near and far abroad. 

The journal publishes scientific research articles, methodological developments and projects of scientists, competitors, 

doctoral, masters, teachers - teachers, trainers, managers and employees of institutions of Education and Science of 

Kazakhstan, the Eurasian Economic Community, the CIS, Ukraine, Georgia, Turkey, China and the European Union. 

Works accepted for publication in the journal - scientific, methodological articles, studies, essays, lesson development, 

written in Kazakh, Russian, English and other languages in the following areas: 

Natural Sciences; 

Humanitarian sciences; 

Social Sciences; 

Technical sciences; 

Economic sciences; 

Pedagogical sciences; 

Issues of The Education. 

Each author may submit no more than two works in one issue of the journal. Works written in collaboration are accepted 

together with the author's works. The number of authors should not exceed 5 people. 

REQUIREMENTS FOR FORMATTING OF PAPERS PUBLISHED IN THE JOURNAL: 

The text of the work should be at least 2 (two) and no more than ten (10) pages, typed in Microsoft Word in Times New 

Roman 12 pin, with a single line spacing, on a standard A4 page with a border around the edges - to the left - 3 cm, right 

- 1,5 cm, top and bottom of the page 2 cm, with indention of 1 cm. From the middle of the page in bold indicate the 

author's name (in full), the name of his place of work (study), position and regalia. Job title is written in a middle of the 

page in bold. The text of the work is written after the title with a single-spaced interval. The list of references is written in 

the end. Literature is specified in the order mentioned in the text of the paper, in the case of quotations necessarily in 

square brackets indicate the source page (example: [1, 256]). All drawings, maps, photographs, tables, charts, formulas, 

other Illustrations and inserts are recommended to perform using computer editors and post the article as they are 

mentioned. If the work is written in a language other than Kazakh, Russian and English, the work should include a brief 

abstract, written in English or Russian (Kazakh) language. 

The Editorial Board has the right to refuse to publish works that do not meet the content requirements of the subject of 

the journal and to the design of the works, as well as that works, which are contrary to the content of the current legislation 

of the Republic of Kazakhstan. 

Work for publication in the international scientific and methodological, pedagogical journal "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" are accepted in electronic form with contact information of the author (s) by e- 

mail eruditgroup@gmail.com. 

Together with the work of the authors should make their photos in electronic form (scanned copy of the photos is 

allowed in the format JPEG). Photo of the author must be of good quality, made in the form of portrait photography 5x6, 

if the authors of three (3) or more persons, is accepted to send one collective picture taken against a plain, light background. 

Low quality photos, as well as those where can not distinguish the faces of the authors, not accepted for publication. 

All authors will receive a certificate of confirmation of the publication of their work in the international scientific journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

On all matters concerning the publication of papers in the journal 

"Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование" 

please contact the Educational Research Centre 

" ERUDIT "by phone: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Azamat Azat), +77011827212 (Arafat Mamyrbekov) 


Editorial Office Address: 

45/3 Uranhayev St., Semey, 071400 

36


У В А Ж А Е М Ы Е К О Л Л Е Г И ! 

Образовательно-научный центр "Erudit" продолжает прием работ ученых и педагогов для публикации 

в международном научно-методическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское 

образование" (свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания №14770-Ж от 

14.11.2014 г. выдано Министерством по инвестициям и развитию Республики Казахстан) 

Периодическое издание выходит один раз в месяц на казахском, русском и английском языках. Тематическая 

направленность публикаций журнала - научная, методическая, педагогическая и информационно-рекламная (для 

учреждений образования и науки). 

Территория распространения журнала - Республика Казахстан, страны СНГ, ближнее и дальнее зарубежье. 

Журнал публикует научные изыскания, статьи, методические разработки и проекты ученых, соискателей, 

докторантов, магистрантов, педагогов - преподавателей, учителей, методистов, руководителей и работников 

учреждений образования и науки Казахстана, стран Евразийского экономического содружества, СНГ, Украины, 

Грузии, Турции, Китая и стран Евросоюза. 

К публикации в журнале принимаются работы - научные, методические статьи, исследования, очерки, разработки 

уроков, написанные на казахском, русском, английском и других языках, по следующим направлениям: 

Естественные науки; 

Гуманитарные науки; 

Социальные науки; 

Технические науки; 

Экономические науки; 

Педагогические науки; 

Вопросы образования. 

От одного автора принимается не двух работ в один номер журнала. Труды, написанные в соавторстве, 

принимаются наряду с авторскими работами. Количество авторов одной статьи не должно превышать 5-ти человек. 

ТРЕБОВАНИЯ К ОФОРМЛЕНИЮ РАБОТ, ПУБЛИКУЕМЫХ В ЖУРНАЛЕ: 

Текст работы должен быть не менее 2 (двух) и не более 10 (десяти) страниц, набранных в редакторе Microsoft 

Word шрифтом Times New Roman 12-го кегля, с единичным интервалом между строк, на стандартной странице 

формата А4 с полями по краям - слева - 3 см, справа - 1,5 см, вверху и внизу страницы по 2 см, с абзацными 

отступами в 1 см. С середины страницы жирным шрифтом указываются ФИО автора (полностью), наименования 

его места работы (учебы), должность и регалии. Заголовок работы пишется с середины страницы жирным шрифтом. 

После заголовка через один интервал пишется непосредственный текст работы, в конце указывается список 

использованной литературы. Литература указывается в порядке упоминания в тексте работы, в случае 

использования цитат, в обязательном порядке в прямых скобках указывается страница первоисточника (пример: 

[1, 256]). Все рисунки, карты, фотографии, таблицы, диаграммы, формулы пр. иллюстрации и вставки рекомендуется 

выполнять с помощью компьютерных редакторов и размещать в статье по мере их упоминания. В случае, если 

работа написана на ином языке, кроме казахского, русского и английского, к работе прилагается краткая аннотация, 

написанная на английском или русском (казахском) языке. 

Редакционная коллегия вправе отказать в публикации работ, не соответствующих по содержанию тематике 

журнала и требованиям к оформлению работ, а также противоречащих по содержанию действующему 

законодательству Республики Казахстан. 

Работы к публикации в международном научно-методическом, педагогическом журнале "Еуразия білімі. Eurasian 

education. Евразийское образование" принимаются в электронном виде с указанием контактных данных 

автора(-ов) на электронный адрес eruditgroup@gmail.com. 

Вместе с работой авторы должны приложить свои фотографии в электронном варианте (допускается 

сканированная копия фотографии в формате JPEG). Фотография автора должна быть хорошего качества, 

выполненной в виде портретной фотографии 5х6, в случае, если авторов 3 (три) и более человек, принимается 

одна коллективная фотография, сделанная на однотонном, светлом фоне. Фотографии низкого качества, а также 

те, на которых нельзя различить лица авторов, к публикации не принимаются. 

Все авторы, получают сертификаты-подтверждения о публикации их работы в международном научнометодическом 

журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. Евразийское образование". 

По всем вопросам, относительно публикации работ в журнале "Еуразия білімі. Eurasian education. 

Евразийское образование" обращайтесь в Образовательно-научный центр "ERUDIT" по телефонам: 

8 (7222) 56-25-25, +77076594160 (Азамат Азатов), +77011827212 (Арафат Мамырбеков) 


Адрес редакции: 

071400, г.Семей, ул.Уранхаева, 45/3 

37


Жауапты редактор / Ответственный редактор / Executive editor 

Azamat Azatov 

Дизайн және компьютерлік беттеу / Дизайн и компьютерная верстка / 

Design and Desktop Publishing 

Didar Kambarova 

Басуға жіберілді / Подписано в печать / Signed into Print: 

25.12.2018 

Пішіні / Формат / Format 

60х84 1/8 

Тираж / Copies 

100 дана / экземпляров / number 

Тапсырыс / Заказ / Order No 

9987 

Авторлардың пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. 

Мнение авторов публикаций не всегда отражает мнение редакции журнала. 

Opinion of publishing author not always reflect the opinion of the publisher. 

Журнал материалдарын қолданған жағдайда, журналға сілтеме беру міндетті. 

При использовании материалов ссылка на журнал обязательна. 

While using materials reference to the journal is obligatory. 

Редакцияның мекенжайы / Адрес редакции / The editorial office address 

0 7 1 4 0 0 

Семей қаласы, Уранхаев көшесі 45, 2 қабат, 3 кеңсе. 

г. Семей, ул. Уранхаева, 45, 2 этаж, офис 3. 

Semey, Uranhayev Street 45, 2nd floor, office 3. 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 25 25 


Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігінің Байланыс, 

ақпараттандыру және ақпарат комитетінде 24.11.2014 ж. есепке қойылып, 

№14770-Ж куәлігі берілген 

Свидетельство о постановке на учет выдано Комитетом связи, 

информатизации и информации Министерства по инвестициям 

и развитию Республики Казахстан 

№14770-Ж от 24.11.2014 г. 

Registered in The Ministry of Investment and Development of the Republic of Kazakhstan, 

Communication, Information and Information Committee 24.11.2014. Certificate No. 14770-Ж 

Басылды / Напечатано в / Journal is published 

"ImPress" баспасы / Издательство "ImPress" / Publishing house "ImPress" 

071400 Семей қаласы, Найманбаев к-сі, 163, 2 офис 

г. Семей, ул. Найманбаева, 163, офис 2 

Semey, Naimanbayev Street, 163, office 2 

Тел/Tel: + 7 (7222) 56 04 56 

38

98 

¹7 (7) 2015

Eurasian education №5 2018

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?