bölüm ı giriş
bölüm ı giriş
bölüm ı giriş
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Makam, 1000 y<strong>ı</strong>ldan fazla Araplar<strong>ı</strong>n hakimiyeti ve kültürlerinin etkisi alt<strong>ı</strong>nda<br />
kalm<strong>ı</strong>ş, geniş bir bölgenin profesyonel müziğinde yayg<strong>ı</strong>nlaşm<strong>ı</strong>ş yegâne bir doğaçlama<br />
türüdür. Bu bölge, Kuzey Afrika, Yak<strong>ı</strong>n Doğu ve Merkezi Asya’y<strong>ı</strong> kapsar. Burada üç<br />
temel müzik kültürü bölgesi gösterilebilir: Türk, Fars ve Arap. Bu bölgelerin her birinde<br />
makam geniş bir şekilde yayg<strong>ı</strong>nlaşm<strong>ı</strong>şt<strong>ı</strong>r. 21<br />
Makamlar hakk<strong>ı</strong>nda ilk bilgiler Doğu’nun eski edebiyat<strong>ı</strong> say<strong>ı</strong>lan “Gabusname”<br />
de bulunmuştur. 22<br />
Daha sonra bu konu bir dizi bilim adam<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n kitaplar<strong>ı</strong>nda ele al<strong>ı</strong>nm<strong>ı</strong>şt<strong>ı</strong>r: Arap<br />
filozofu El-Kindi (9.yy), Orta Asya’dan Farabi, Horezmi (10.yy), İbni Sina (11.yy),<br />
Azeri müzik teoricileri Ürmevi (13. yy) ve Meraği (14.yy).<br />
Türk müziğinde makam, bir dizinin işleniş biçimine verilen isimdir. Bat<strong>ı</strong><br />
müziğindeki majör ve minör olmak üzere iki temel moda ve tampere diziye göre de<br />
oniki sesin aktar<strong>ı</strong>m<strong>ı</strong>ndan (transpoze) oluşan 12 majör ve 12 minör gama karş<strong>ı</strong>l<strong>ı</strong>k, Türk<br />
müziğinde 100’e yak<strong>ı</strong>n makam kullan<strong>ı</strong>l<strong>ı</strong>r. Her makam, kendine özgü diziyi oluşturan<br />
perdelerin birinden başlayabilir. Fakat dizinin ilk perdesi (genellikle en pes perde)<br />
kesinlikle karar perdesidir. Türk müziği makamlar<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n üç ortak yan<strong>ı</strong> vard<strong>ı</strong>r: 1. Her<br />
makam<strong>ı</strong>n<strong>ı</strong>n dizisi, eşit olmayan perdeler sisteminden al<strong>ı</strong>nma seslerden oluşur. 2. Bat<strong>ı</strong><br />
müziğinde güçlü (dominant) beşinci derece olduğu halde, Türk müziğinde genellikle<br />
üçüncü, bazen de dördüncü derecedir. Her makam kendi sekizlisini her iki baştan (tiz ve<br />
pes) biraz aşabilir. 3. Her makam, zemin, meyan ve karar diye adland<strong>ı</strong>r<strong>ı</strong>lan üç <strong>bölüm</strong>den<br />
oluşur. Makam, bir durakla bir güçlünün çevresinde, bunlara bağl<strong>ı</strong> olarak toplanm<strong>ı</strong>ş<br />
seslerin genel durumudur. Baz<strong>ı</strong> makamlar ç<strong>ı</strong>k<strong>ı</strong>c<strong>ı</strong>, baz<strong>ı</strong> makamlar inici, baz<strong>ı</strong>lar<strong>ı</strong> da hem<br />
ç<strong>ı</strong>k<strong>ı</strong>c<strong>ı</strong> hem inicidir. Makamlar üç gruba ayr<strong>ı</strong>l<strong>ı</strong>r: 1. Basit makamlar. 2. Göçürümlü<br />
(aktar<strong>ı</strong>ml<strong>ı</strong>, şedli) makamlar. 3. Birleşik makamlar. Basit makamlar bir tam dörtlü ile bir<br />
tam beşlinin ya da tersi, bir tam beşliyle bir tam dörtlünün birleşmesinden oluşur. İki<br />
<strong>bölüm</strong>ü birleştiren ortak ses (perde), makam<strong>ı</strong>n güçlüsü olur. 13 basit makam vard<strong>ı</strong>r:<br />
Çargah, Buselik, Kürdi, Rast, Uşşak, Hüseyni, Neva, Hicaz, Hümayun, Uzzal, Zengûle,<br />
Karc<strong>ı</strong>ğar ve Suzinak. Birleşik makamlar duraklar<strong>ı</strong>na göre sekiz gruba ayr<strong>ı</strong>l<strong>ı</strong>rlar. Bu<br />
sekiz karar perdesi şunlard<strong>ı</strong>r: Yegâh, Hüseyni Aşiran, Acem aşiran, Irak, Rast, Dügâh,<br />
Segâh ve Buselik (ayn<strong>ı</strong> s<strong>ı</strong>rayla: Re-mi-fa-fa -sol-la-sib-si). Yegâh perdesinde 9,<br />
21 Habib Hasan Tuma, (1980): Makam, Doğaçlama Formu, “Sovyet Bestecisi” dergisi, Moskova: 415,<br />
al<strong>ı</strong>nt<strong>ı</strong>dan al<strong>ı</strong>nt<strong>ı</strong>.<br />
22 R. Zohrabov, (1991): s. 52.
Change language