HEHeHeİlB - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...
HEHeHeİlB - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...
HEHeHeİlB - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
da ilk aksaklık soğutma sistemindeki arızayla ortaya çıktı.<br />
Daha sonra basınç ayar vanası (relief valve) 155 bar basınçta<br />
açıldı. Bu arada, nükleer reaksiyonu durdurma sistemiana<br />
soğutma devresi basıncı 162 bar iken-devreye girdi.<br />
(Scramof the reactor) Basınç 152 bara düştü. Bu aşamada<br />
basınç ayar vanasının kapanması gerekirdi, ama kilitlendiği<br />
için kapanmadı.. Yardımcı su besleme pompalan (Auxiliary<br />
feed water pumps) devreye girerek ana soğutma sistemi<br />
basıncını gerekli düzeye çıkardı. Fakat bu arada<br />
muhtemelen bakım çalışmaları sırasında doğan bir hata<br />
nedeniyle buhar üretme birimine (steam generator) su gönderen<br />
vanalar kapanır. Buna bağlı olarak basınç sağlayıcı<br />
birimdeki (pressurizer) su düzeyi hızla yükselmeye başlar.<br />
Yüksek basınçlı acil soğutma sistemi (high pressure emerggency<br />
core cooling) 110 bar civarında bir basınçta devreye<br />
sokulur. Su ile beslenemeyen buhar üretme birimleri tamamen<br />
kurumuştur. Basınç sağlama birimindeki su düzeyi<br />
ölçülebilir düzeyin üstüne çıkar. Operatör birinci ve ikinci<br />
yüksek basınçb soğutma sistemi pompalarını kapatır.<br />
Ana soğutma sistemi devresindeki basınç 93 bar ve sıcak<br />
kısım (hot leg) sıcaklığı 307° C olur. Böylece ilk kez sistemde<br />
kaynama koşullan oluşur. Operatör yardımcı su besleme<br />
sistemi vanalarının hatalı pozisyonunu düzeltir ve<br />
buhar üretme birimine su gönderilmeye başlanır. Halâ<br />
açık durumda takılı kalmış olan basınç düşürme vanasından<br />
su boşalmaktadır. Operatör su buhar kanşımının kavitasyon<br />
yaratması nedeniyle ana soğutma sistemi pompalarını<br />
kapatır. Reaktör kalbinde sıcaklık yükselir. Takılı kalan<br />
basınç ayar vanasından su akışı devrede seri olarak bağlı<br />
bulunan bir vananın kapanmasıyla önlenir. Devredeki<br />
basınç 148 bara çıkar. Su-buhar kanşımı yoğunlaşır ve<br />
bu nedenle reaktör kalbinin üst kısmı susuz kalır. Bu aşamada<br />
reaktör kalbinde sıcaklık 2500°C civanna çıkar ve hasar<br />
(kısmı erime) meydana gelir.<br />
Kazaya neden olan hatalar, sonradan yapılan değerlendirmelerde<br />
iki gruba aynlıyor:<br />
a) insan hataları. Kazaya ana neden olarak gösterilen<br />
basınç düşürme vanasının açıldıktan sonra takılı kaldığının<br />
anlaşılamaması, yardımcı soğutma sistemi vanasının kapandığının<br />
farkına varılmaması ve ana soğutma sistemi pompalarının<br />
kapatılması önemli insan hataları olarak gösteriliyor.<br />
b) Sistem hataları. Su besleme sisteminde bir arıza<br />
olması durumunda, reaktörde reaksiyonun durdurulması<br />
süreci (seram) ana soğutma sistemi basınç düzeyine göre<br />
başlatılmaktadır. Basınç düşürme vanasının açılma basıncı<br />
seram' basıncından daha düşük olduğundan, bu tür bir<br />
acil durumda ayar vanasının açılması kaçınılmaz olmaktadır.<br />
Basınç ayar vanası doğrudan ayarlanmayıp, bir yardımcı<br />
vana tarafından kontrol edilmektedir.<br />
Buhar üreticileri ikincil devre tarafında çok az hacimde<br />
su bulundurabilmekteydi. Bu nedenle su beslemesi yapılamayıncaa,<br />
yaklaşık bir dakika içinde buhar üreticisi tamamen<br />
kurudu.<br />
Yardımcı soğutma sistemi yalnız iki değişik şekilde<br />
devreye sokulabilmekteydi.<br />
GÜVENLİK ÖNLEMLERİ<br />
Nükleer santrallann güvenirliğini artırmada iki ana<br />
kavramdan söz ediliyor: Kontrol sistemlerinde fazlalık ve<br />
çeşitliliğin sağlanması.<br />
Fazlalık bütün kritik sistemlerde yedek devrelerin bu-<br />
10<br />
lun ması anlamına gelmektedir. Acil kalp soğutma sisteminde<br />
çift pompa, çift boru, çift ölçme elemanı bulundurulması<br />
yada santralım gerek duyduğu elektriğin birden<br />
fazla kaynaktan, örneğin birbirinden bağımsız iki ayn hattan<br />
sağlanması ve bunun yanında çift dizel jenaratörü<br />
bulundurması gibi önlemler fazlalık ilkesinin uygulama<br />
örneklerini oluşturmaktadır.<br />
Çeşitlilik ise, örneğin, tek bir pompaya gereksinim<br />
duyulan bir yerde, ikisi buharla ikisi elektrikle çalışan<br />
dört pompa bulundurulması şeklinde açıklanmaktadır.<br />
Aynı ilke doğrultusunda, acil bir durum söz konusu olduğunda,<br />
nükleer reaksiyonun bir kaç değişik yolla durdurulabilmesine<br />
olanak sağlanmaktadır: Kontrol çubuklannın<br />
indirilmesi, kalbe reaksiyonu frenleyici soğutma<br />
sıvısının gönderilmesi, vb. Bir reaktör tasanmında kontrol<br />
çubuklannı hareket ettirecek 6 değişik sistem oluşturulduğu<br />
bildirilmektedir. Bir diğer tasanmda soğutma sisteminin<br />
arızalanması durumunda, kalbe daha üç değişik yoldan su<br />
verebilme olanağı sağlanmıştır: Yüksek basınç pompalan, '<br />
alçak basınç pompalan ve basınçlı su tankı. ' j<br />
Kumanda odalannda da bazı değişikliklere gidilmektedir.<br />
Eski tip kumanda odalarında gerekli bilgiler ve alarm<br />
göstergeleri operatörlerin denetiminde güçlük çekmelerine<br />
neden olacak kadar çok sayıda iken yeni tiplerde santralın<br />
tüm sistemlerinin normal çalışıp çalışmadığı tek bir ekranda,<br />
Sekizgen şeklindeki bir görüntüyle denetlenmektedir.<br />
Herhangi bir kısmındaki anza sekizgen şeklin çarpılmasına<br />
yol açmakta, böylece operatör daha üst düzeydeki bilgi<br />
kaynaklanna gerektiğinde, başvurmaktadır.<br />
RADYOAKTİF KALINTILARIN TEMİZLENMESİ:<br />
Nükleer santral kazalannın yolaçtığı diğer çok önemli '<br />
bir sorun ise kaza sonrası, reaktörün ve çevresinin nükleer<br />
artıklardan temizlenmesinde doğan güçlüklerdir.<br />
Three Mile Island (TMI) kazasının üzerinden yedi yıl<br />
geçti. Bu sürede milyonlarca litre radyoaktif su filtrelerden<br />
geçirildi, dağ gibi yığılan kalıntılar Washington eyaletinin<br />
Richland bölgesinde bulunan bir nükleer artık deposuna<br />
taşındı. Bu işler için harcanan paranın yanm milyar dolan<br />
bulduğu, ancak yapılan işlemlerin yapılması gerekenlerin<br />
yalnızca üçte birini oluşturduğu belirtiliyor. Aynca TMI<br />
kazasında hasar gören 2 nolu ünitenin bir daha asla çalıştırılamayacağı<br />
ve 1 no lu ünetenin de kazadan beri kapalı<br />
olduğu not ediliyor.<br />
Çernobil'deki kazanın TMI kazasından daha büyük<br />
boyutlu olduğu ve radyoaktivitenin koruyucu bina olmadığı<br />
için çevreye daha geniş ölçüde yayıldığı gözönüne<br />
alındığında, Sovyetler Birliği'ni ne denli güç bir işin beklediği<br />
kolayca anlaşılmaktadır.<br />
Nükleer güç kullanımının zaman zaman ne kadar pahalı<br />
bir faturası olduğu, yaşanarak öğrenilirken, nükleer santrallar<br />
konusunun, ülkemizdeki dahil, pek çok ülkede daha<br />
uzun süre gündemde kalacağı anlaşılmaktadır. Kuşkusuz<br />
TMI kazasında olduğu gibi Çernobil olayından» da nükleer<br />
santrallann güvenirliğinin artırılması açısından gerekli bazı<br />
dersler çıkanlacaktır, ancak merak konusu olan, nükleer<br />
santral teknolojisinde, kazalardan çıkarılacak daha ne kadar<br />
ders kaldığı sorusu olmaktadır.<br />
KAYNAKÇA<br />
1 .Selence Digest Haziran 1985<br />
2 . Newsweek 12 Mayıs 1986<br />
3 .Time 12 Mayıs 1986<br />
MÜHENDİS VE MAKİN A DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986
Change language