2.2. organik tarım - ITO

İSTANBUL 

TİCARET 

ODASI 

ORGANİK TARIM 

BAKIMINDAN 

TÜRKİYE'NİN 

POTANSİYELİ, BUGÜNKÜ 

DURUMU VE GELECEĞİ 

HAZIRLAYAN 

Prof. Dr. Celal ER 

YAYIN NO: 2009-3 

İstanbul, 2009

Copyright © İTO 

Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun 

önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla 

veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri 

veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, 

yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. 

ISBN 978-9944-60-409-3 (Basılı) 

ISBN 978-9944-60-410-9 (Elektronik) 

İTO ÇAĞRI MERKEZİ 

Tel: (212) 444 0 486 

İTO yayınlan için ayrıntılı bilgi 

Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi 

Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. 

Tel : (212) 455 63 29 

Faks :(212)512 06 41 

E-posta : ito.yayin@ito.org.tr 

İnternet: www.ito.org.tr 

Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak 

internetten ulaşabilirsiniz. 

YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT 

VÎMEK AJANS 

Reklamcılık Matbaacılık 

Tel: 0212 577 49 12 Fax: 0212 577 49 44 

www.vimekajans.com

ÖNSÖZ 

Özellikle önceki yüzyılda bütün dünyada ve Türkiye'deki hızlı nüfus artışı, 

sanayi merkezleri ve büyük şehirler başta olmak üzere her geçen gün 

nüfusun artan bir ivme ile buralara göç etmesi, artan nüfusun beslenme, 

giyinme ve barındırılması için bir yandan toprak-su-bitki-hayvan ve doğal 

kaynakların sınırsız bir şekilde hoyratça istismar edilmesi, diğer yandan da 

nüfusa yetecek kadar üretimde bulunabilmek için toprakların aşırı derecede 

işlenmesi, gübrelenmesi, sulanması, hastalık, zararlı ve yabancı otlarla 

mücadele edebilmesi için ölçüsüz derecede kimyasal ilaç kullanılması doğal 

dengeyi süratle bozmuştur. 

Bugün küresel ısınma, iklim değişikleri, kuraklık, yeraltı ve yerüstü su 

kaynaklarının geleceği düşünülmeden aşırı ölçüde kullanılması bilim 

adamlarını ve araştırıcıları, aynı zamanda siyaset ve devlet yöneticilerini üretim 

ve 'teknoloji için yeni yönelişlere sevk etmiştir. Bu yönelişlerin en 

önemlilerinden biri de, daha kaliteli ve daha yüksek beslenme ve enerji 

değerine sahip kaliteli üretimde bulunmak, tabii kaynakları sürdürülebilir ve 

hatta geliştirilebilir bir şekilde kullanmayı teşvik eden organik üretim, 

organik tarımdır. Hemen hemen bütün gelişmiş ve müreffeh ülkelerde bu 

yöne doğru bir dönüş, bu istikamette felsefi bir düşünce geliştirme ile 

birlikte organik tarım yapma eğilimi büyük bir hız ve önem kazanmıştır. 

Bu konu Türkiye için oldukça yenidir. Gerek anlam ve kavram olarak 

gerekse pratikte uygulama olarak organik tanının Türkiye'deki geçmişi 

ancak 25-30 yıl gerilere gitmektedir. Bu anlamda yapılanları, yapılabilecekleri 

ve mutlak bir katiyetle yapılması gerekenleri ortaya koymak hem tarım, 

hem de ticaret ve ekonomi bakımından son derece önemlidir. Organik tanırın 

temelinde yatan düşünce kaliteli ve yeterli beslenme, tasarruf fikrinin 

toplumlarda geliştirilmesi ve başta her türlü doğal kaynak olmak üzere 

israftan kaçınmaktır. Bütün bu söylenilenlerin realize edilebilmesi için bilgi 

birikimine ihtiyaç vardır. Bu durumun etraflı bir şekilde araştırılması 

üreticilere, sanayicilere ve bu işin ticaretini yapanlara yol göstermek ve ışık 

tutmak açısından gereklidir. 

"Organik Tanm Bakımından Türkiye'nin Potansiyeli, Bugünkü Durumu ve 

Geleceği" isimli bu yayınımızda, tarımımızda ve dolayısıyla ekonomi ve 

ticaretimizde oldukça yeni ve Önemli bir konu olan "Organik Tarım"

konusu ele alınmış, bu alandaki değişim ve gelişmeler, bu konudaki 

Türkiye'nin bugünkü durumu ve geleceği ile muhtemel ve müstakbel 

potansiyeli ortaya konulmuştur. Araştırmanın tarım sektöründe ticari faaliyet 

gösteren üyelerimiz başta olmak üzere, tüm ilgililere faydalı olmasını diler ve 

çalışmayı gerçekleştiren Prof. Dr. Celal Er'e teşekkür ederim. 

Dr. Cengiz Ersun 

Genel Sekreter 

4

İÇİNDEKİLER 

ÖNSÖZ 3 

1. GİRİŞ 9 

1.1. Araştırmanın Amacı 9 

1.2. Kapsam ve Yöntem 11 

2. ORGANİK TARIM KAVRAMI 11 

2.1. Klasik Tarım (Geleneksel Tarım) 12 

2.2. Organik Tarım 14 

2.3. Geleneksel Tarım ile Organik Tarımın Mukayesesi 21 

2.4. Farklı Açılardan Organik Tarıma Bakış 23 

3. ORGANİK TARIMIN GELİŞMESİ 30 

3.1. Fikrin Ortaya Çıkışı ve Düşüncenin Gelişmesi 30 

3.2. Dünyadaki Gelişmesi 31 

3.3. Türkiye'deki Gelişmesi 34 

4. ORGANİK TARIM MEVZUATI ve ORGANİZASYONU 41 

4.1. Organik Tarım Kanunu . 49 

4.2. Organik Tarım Yönetmeliği 56 

4.3. İyi Tarım Uygulamaları 139 

5. ORGANİK ÜRETİM TEKNİKLERİ 152 

5.1. Organik Üretim Başvurusu ve Sözleşmeli Tarım 153 

5.2. Organik Bitkisel Üretim 167 

5.3. Organik Hayvansal Üretim 212 

5.4. Organik Su ürünleri Üretimi 252 

5.5. Organik Ürünlerin Depolanması, Muhafazası ve Taşınması 260 

5.6. Organik Ürünlerin Ambalajlanması İşaretlenmesi (Etiketleme) ... 262 

6. TÜRKİYE'DE ORGANİK ÜRETİM POTANSİYELİ 272 

6.1. Türkiye'nin Konumu ve Topoğrafık Durumu 273 

6.1.1. Marmara ve Trakya Bölgesi 276 

6.1.2. Ege Bölgesi 278 

6.1.3. Akdeniz Bölgesi 280 

6.1.4. İç Anadolu Bölgesi 281 

6.1.5. Karadeniz Bölgesi 283 

6.1.6. Doğu Anadolu Bölgesi 285 

6.1.7. Güneydoğu Anadolu Bölgesi 287 

6.2. Organik Tarım Ürünleri Ekonomisi 289 

5

6.2.1. îç Pazarda Organik Ürünlerin Pazarlanması 297 

6.2.2. Dış Pazarda Organik Ürünlerin Pazarlanması 301 

7. ORGANİK TARIMIN SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 304 

7.1. Sorunlar 305 

7.2. Çözümler 307 

KAYNAKLAR 309 

6

TABLOLAR vö ŞEKİLLER 

Tablo 1: Bütünleşik Tarım ile Organik Tarımdaki Parametrelerin 

Durumu 25 

Tablo 2: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Adına Organik Tarım 

Faaliyetleri İçin Yetkilendirilmiş Kurumlar 136 

Tablo 3: Önemli Bazı Yeşil Gübre Bitkileri . 177 

Tablo 4: Bazı Organik Atıkların C:N Oranları 183 

Tablo 5: İhraç Edilen Ürünlerin Ülkelere Göre Dağılımı 208 

Tablo 6: Türkiye'nin Yıllara Göre Organik Ürün İhracatı 209 

Tablo 7: Organik Ürünlerde İç Pazar Tüketimindeki Değişim (Ton) 210 

Tablo 8: Damızlık Olacak Hayvanların Yaşları 217 

Tablo 9: İşletmede Hektar Başına Düşen Hayvan Sayısı 218 

Tablo 10: Muhtelif Hayvan Tür ve Verim Yönlerine Göre Geçiş Süresi. 220 

Tablo 11: Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvanlar İçin Barınak Alanları 222 

Tablo 12: Kümes Hayvanları İçin Barınak Alanları 223 

Tablo 13: Kümes Hayvanlarının (Kanatlı) Kesimi İçin Asgari Yaş 

Sınırları 229 

Tablo 14: Kontrol ve Sertifıkasyon Firmalarının Yerel Olmasının 

Avantaj ve Dezavantajları 300 

Tablo 15: Yıllar İtibariyle Organik Ürün İthalatı Verileri (Miktarı-Ton). 303 

Şekil 1: Tarımsal Uygulama Sistemleri 24 

Şekil 2: Sürdürülebilir, Ekolojik, Organik, Biyolojik Tarım 28 

Şekil 3: Organik Tarım Faaliyetleri Organizasyonu 138 

Şekil 4: Organik Tarımda Kontrol Sistemi 158 

Şekil 5: Tohumlukta Ortaya Çıkabilecek Hastalık Etmenlerinin Şematik 

Olarak Görünümü 188 

Şekil 6: İşaretlerde Kullanılan Renkler 264 

Şekil 7: Renkli Fonlu İşaret (logo) 264 

Şekil 8: Çerçeveli İşaret (logo) 264 

7

1. GİRİŞ 

Bu bölümde yapılacak araştırmanın amacı, kapsamı ve yöntemi ile esas 

bahse konu olan tarım ve organik tarım hakkında genel bilgiler verilecektir. 

1.1. ARAŞTIRMANIN AMACI 

Her geçen gün dünya nüfusu hızlı bir şekilde artmaktadır. Demografik 

konulara zihin yoran ve bazı eğilimleri dikkate alarak hesap yapanlar, dünya 

nüfusunun yakın bir gelecekte, 2023 yılında (21.yy'm ilk çeyreğinde) 7.5- 

8.0 milyara ulaşacağını ifade etmektedir. Yapılan bu hesaplar çok önemli bir 

gerçeği ortaya koymaktadır. O da dünyada yaşayan ve yaşayacak olan bu 

büyük nüfus kitlesinin beslenebilmesi için, gıda arzının en az nüfus artış hızı 

kadar bir hızla artması gerekmektedir. Bunu temin edebilmek için, doğal 

kaynakları ve tabii çevreyi en iyi şekilde kullanmak, doğanın dengesini 

bozmamak ve doğayı acımasızca sömürmek yerine, doğa dostu üretim 

yöntemlerine başvurmak şarttır. Dünyadaki tabii kaynakları toprak, su, bitki, 

hayvan ve insan, en ileri ve uyumlu şekilde üretimde kullanarak bunları 

geliştirmek entelektüel düşüncenin birinci derecede görevidir. Elbette ki 

yeryüzünde böyle bir düzeni tesis edebilmek söylenildiği kadar kolay 

değildir. Mümkün olduğu kadar insanoğlunun gıda sağlığı, güvenliği ve 

yeterliliği bakımından yeni bir anlayış, yeni bir düşünce tarzı ve yeni bir 

dünyaya bakış perspektifi kazanması şarttır. Aksi takdirde felaket tellallığı 

yapmak bir yana dünyanın sonu süratle yaklaşıyor demektir. Nitekim ozon 

tabakasının delinmesi, küresel ısınmanın ve kuraklığın kapıyı çalması, 

atmosferdeki sera gazlarının hızlı bir şekilde artması, buzulların erimeye yön 

tutması, toprak - su - bitki ve hayvan kaynaklarının hoyratça kullanılması, 

gerek tarımsal, gerek sanayi ve hatta gerekse hizmetler sektöründeki 

faydalanılabilir kaynakları, akılcı bir biçimde ve bilinçli olarak kullanamamak 

büyük felaketlere yol açabilecektir. Bu araştırmanın amacı; bunu 

görebilmek, dünyadaki üretimi, özellikle de beslenme, barınma ve giyinme 

ihtiyaçlarını karşılayan, üretimi, sosyal adalet ilkelerine yakın bir anlayış ile 

paylaşabilmenin büyük bjr önem arz ettiğini ortaya koyabilmektir. 

Burada ifade edilmeye çalışılan fikir ve tesis edilmesi lazım gelen düzenin en 

önemli ayaklarından biri tarımda, daha doğrusu organik madde üretiminde 

iyi tarım uygulamalarıdır. Sınırsız bir şekilde ve sağlıklı - güvenli olarak 

sürdürülebilecek bir hayat tarzının önemli ayaklarından biri sürdürülebilir 

tarımdır. Sürdürülebilir tarım demek, doğa dostu, çevre dostu tarım 

demektir. Gerek sürdürülebilir tarım ve gerekse iyi tarım uygulamalarını 

ifade edenler, alternatif tarım, dinamik tarım, ekolojik tarım ve organik tarım 

9

kavramlarını da çoğu kez birbiri yerine kullanmaktadırlar. Hatta son 

zamanlarda hassas tarım uygulamaları söylemi de söz konusudur. Her nasıl 

ifade edilirse edilsin, takdir edilecektir ki, önemli olan herhangi bir kavrama 

yüklenilen anlamdır. Bu konu da bu eserde çok boyutlu olarak anlatılmaya 

gayret edilecektir. 

Türkiye, bulunduğu konumu ve sahip olduğu iklim ve toprak şartları 

sebebiyle dünyanın tarımsal potansiyeli ve verimliliği en yüksek ülkeleri 

arasında yer almaktadır. Nitekim Türkiye'de tropikal bazı ürünler dışında 

hemen hemen bütün tarım ürünleri yetiştirilebilmekte ve çekirdeksiz kuru 

üzüm, kuru incir, tütün, pamuk, antepfıstığı ve fındık gibi birçok üründe de 

dünya piyasalarında söz sahibi olduğu bilinmektedir. İşte bundan dolayı 

ikinci dünya harbinden sonra uluslararası toplum tarafından Türkiye'ye 

Avrupa'nın gıda ambarı nazarı ile bakılmış ve memlekete tarım ürünleri 

açısından oldukça önemli bir rol verilmiştir. Nitekim oldukça uzun bir süre, 

özellikle 1970'li yılların ortalarına kadar, Avrupa Ekonomik Topluluğu 

ülkeleri tarımsal üretim bakımından oldukça ciddi ilerlemeler kaydedinceye 

kadar, Türkiye kendisi için biçilen görevi yerine getirmiştir. Daha sonraki 

zamanlarda ve özelliklede 1980'li yıllardan sonra ülkenin sahip olduğu 

potansiyel ve olanaklar takip edilen tarımsal politikalarla gereği gibi desteklenemediğinden, 

tarımsal dinamikler ve kırsal alandaki kaynaklar ekonomik 

bir şekilde harekete geçirilememiştir. Bundan dolayı da memleket net 

tarımsal ihracatçı konumundan zaman içinde giderek net tarımsal ithalatçı 

konumuna gerilemiştir. Bu duruma çare bulmanın önemli yollarından biri, 

dünyadaki özellikle de Avrupa Birliği ülkeleri, Amerika, Kanada ve Japonya 

gibi fertlerinin ekonomik geliri yüksek ve fikri seviyesi ileri olan ülkelerde 

ortaya çıkan eğilimlerin dikkate alınmasıdır. Bu eğilimlerin en başta 

gelenlerinden biri, organik ürünlere karşı olan yüksek talep artışlarıdır. 

Gelişmiş ve zengin ülkelerdeki bireylerin, tükettikleri ürünlerin niteliği 

konusundaki gösterdikleri özenin ve hassasiyetin artması ve buna bağlı 

olarak daha fazla bedel ödeyerek daha doğal ve kaliteli ürünler tüketmeye 

başlaması, yetiştiricilerin de bu gelişmelere uyumlu davranmaları neticesini 

doğurmuştur. Sürdürülebilir yaşam tarzı ve kalkınma anlayışıyla da uyumlu 

olan bu gelişme birçok memlekette devlet tarafından organik üretimi (tarımı) 

de teşvik etmeyi gerekli kılmıştır. Bu sebeple her alandaki organik 

yetiştiricilik bugün de en dinamik gündem maddelerinden biri olmaya devam 

etmektedir. Organik tarım ürünleri üretimi ve satışlarından elde edilen 

ekonomik kazançların artırılabilmesi ve insanların daha sağlıklı ve kaliteli bir 

yaşam sürdürülebilmesi için sağlıklı ürünler yetiştirilmesi, organik tarıma 

yönelik tarım politikalarının şuurlu bir şekilde oluşturulmasına, yani 

10

desteklenmesine bağlıdır. İfade edilen bu hususların incelenmesi ve açık 

seçik ortaya konulması da bu araştırmanın hedefleri arasındadır. 

1.2. KAPSAM ve YÖNTEM 

Bu çalışma yedi bölümden meydana gelmiştir. Bu bölümler; araştırmanın 

amacı, kapsam ve yöntem ile organik tarım hakkında genel bilgileri içeren 

Giriş; geleneksel tarım, organik tarım, bunların karşılaştırılması ve farklı 

açılardan organik üretime bakışı kapsayan Organik Tarım Kavramı; organik 

tarım fikrinin ortaya çıkış ve düşüncenin gelişmesini inceleyen Organik 

Tarımın Gelişmesi; organik tarım kanunu ve yönetmeliği ile iyi tarım 

uygulamalarını ihtiva eden Organik Tarım Mevzuatı; organik bitkisel üretim, 

organik hayvansal üretim ve organik su ürünleri üretimlerini inceleyen 

Organik Üretim Teknikleri; Türkiye'nin konumu ve topoğrafık durumu ile 

kısmen iklim özelliklerini bölgeler bazında irdeleyen organik tarım 

ekonomisi, iç ve dış pazarlarla organik ürünlerin piyasadaki bugünkü 

durumuna temas eden Türkiye'de Organik Üretim Potansiyeli ve Organik 

Tarımın Sorunları ile bu sorunların Çözümlerinden meydana gelmektedir. 

Bu çalışma, önemli ölçüde, araştırıcının kazanımları ile literatür bilgilerin 

özümsenmesi ve yoğrulmasından meydana gelmiştir. Yöntem olarak organik 

ürün yetiştiriciliği ve ticareti ile ilgili konular ile ilgilenen hemen bütün 

kurum ve kuruluşların yayınları, inceleme ve raporları temin edilmiş, 

karşılıklı görüşmeler yapılarak bilgiler olgunlaştırılmış ve fikir alışverişinde 

bulunulmuştur. Elde edilen bilgi ve belgelerin ışığında organik ürün 

yetiştirme bölgeleri, buralardaki imkanlar bunların durumları ve geleceği 

üzerinde tahminlerde bulunulmuştur. 

Sonuç olarak gerek organik ürünlerin üretimi ve ekonomisi gerekse bu 

konudaki fırsatlar ve bunların ekonomik ve dengeli şekilde, çiftçilerin sosyal 

ve iktisadi durumlarının daha da geliştirilebilmesi için azami seviyede 

üretimine karar vericilerin ve planlayıcılarmm dikkat göstermesinin gerektiği 

üzerinde durulmuştur. Sektörün AB ile entegrasyonu ve sektördeki istikrar ve 

dengenin devamlılığının sağlanması, verimliliğin artırılması ve maliyetlerin 

düşürülmesi ile karlılığın sürekli kılınması, sektörün nispeten uluslararası 

rekabete açılabilmesi için neler yapılabileceği açıklanmaya çalışılmıştır. 

2. ORGANİK TARIM KAVRAMI 

Organik tarımın ne olup, ne olmadığını ortaya koyabilmek ve iyi kavrayabilmek 

için tarımın tarif edilmesi ve tarım kavramı üzerinde durulmasında 

11

yararlar vardır. Tarım, tohumu ve toprağı kullanarak, daha geniş bir 

söyleyişle, üretim materyalini (tohumluk, fide, fidan ve damızlık) ve 

çoğalmasını temin edecek girdileri de kullanarak organik madde elde 

edilmesidir. Elbette ki, üretilen bu organik maddelerin hammadde olarak 

doğrudan doğruya kullanılması söz konusu olduğu gibi, yarı mamul ve 

mamul madde haline getirilmesi de söz konusu olabilir. Ayrıca sanayide ve 

ekonomik olarak değerlendirilmesi faaliyetleri de önemli ölçüde tarım ve 

tarımsal sanayi ve tarımsal ekonomi olarak ifade edilmektedir. 

Hiç şüphesiz herhangi bir toplumun reel olarak en önemli sektörü ve faaliyet 

alanlarından biri de tarım sektörüdür. Tarımsal faaliyetler insanın hayatı ile 

başlamış ve insan yaşadığı sürece sonsuza kadar da devam edecektir. Hiç 

kuşku yoktur ki, tarım sektörü insanlık alemi ile beraber başlayıp çok değişik 

safhalardan geçerek, farklılaşıp ve gelişerek bugünkü seviyesine ulaşmıştır. 

Bilimin ve teknolojinin tarıma uygulanması tarımsal üretimin (rekolte) ve 

verimin daima artırılması, büyük insan kitlelerinin beslenmesi, giydirilmesi 

ve barındırılması son derece önemlidir. Fakat bu iş yapılırken doğal kaynakları 

ve çevreyi de en iyi şekilde korumak, kullanmak ve değerlendirmek 

gereklidir. Yoksa doğanın vahşice ve biran evvel tüketircesine istismar 

edilmesi, açlığı önleyemediği gibi tabii kaynakları da tamamen yok etmekte 

ve doğadaki tabii dengeyi alt üst ederek ortadan kaldırmaktadır. Tüketimin 

kalitesinin artırılması, daha doğrusu üretilen gıda maddelerinin beslenme 

kalitesinin yükseltilerek açlığa engel olmaya çalışılması, besin sağlığı ve gıda 

güvenliğine önem verilmesi çok daha ehemmiyetlidir. 

2.1. KLASÖC TARIM (GELENEKSEL TARIM) 

Geleneksel tarım, elbette doğal kaynakları har vurup harman savurmak, 

doğanın dengesini bozmak, biyolojik çeşitliliği dikkate almadan yetiştiricilik 

yapmak değildir. Ancak kaynakları optimize etmek, en ekonomik ve en 

uygun pratikleri tatbik ederek yetiştiricilik yapmak demektir. Herhangi bir 

tarım işletmesinde verimliliği artırabilmek ve alınan ürünlerin kalitesini 

yükseltebilmek için çalışmak söz konusu dahi olsa; rekoltenin fazlalığı, 

maliyetlerin düşürülmesi için verimin olabildiğince yüksek olması gerekir. 

Geleneksel tarım, konvansiyonel tarım ve klasik tarım kavramları genellikle 

birbiri yerine kullanılabilmektedir. Ayrıca normal yetiştiricilik işlemlerinin 

en ekonomik şekilde yapıldığı, üretim girdilerinin en uygun tarzda 

kullanıldığı tarımsal faaliyetler, organik tarımda oldukça farklı uygulanmaktadır. 

Konvansiyonel tarım, klasik tarım veya geleneksel tarım organik tarım karşıtı 

12

olarak kullanılmaktadır. Buradaki yetiştirme teknikleri uygulanırken 

çiftçinin göz önünde tutacağı esas nokta, birim alandan en yüksek verimi 

alabilmektir. Daha önce de değinildiği gibi elbette yüksek verim almıyor 

veya alınacak diye çevreyi kirletmek ve tahrip etmek, doğal dengeyi bozmak 

ve biyolojik çeşitliliği yok etmek gerekmez ve fakat organik tarımda olduğu 

gibi herhangi bir tarımsal üretim için özel bir mevzuata, kanun, yönetmelik, 

sözleşme ve kurallara ihtiyaç yoktur. Geleneksel tarım, organik tarım gibi 

herhangi bir kayıt altına alınmış değildir. Şüphesiz, klasik tarımın da dikkat 

edilmesi gerekli kuralları ve usulleri olmakla beraber, organik tarıma 

benzememektedir. 

Geleneksel tarımda birim alandan alman ürün miktarını, yani verimi artırmak 

için aşırı ölçülerde kullanılan tarımsal kimyasallar, yapay gübreler ve 

pestisitler su ve toprak kaynaklarının kirlenmesine ve tahrip edilmesine 

neden olmuştur. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin gerek üretim esnasında ve 

gerekse daha sonraki depolama ve muhafaza esnasında sağlığını korumak 

için yabancı otlar, hastalık ve zararlıların kontrolünde kullanılan, genel 

anlamda pestisitlerin çok büyük bir bölümü uygulanan hedeflerin dışındaki 

canlıları da etkilemiştir. Söz konusu olan kimyasallar yağışlar ve sulama 

suyu ile içme suyu olarak kullanılmakta olan yüzey sularına ve yeraltı 

sularına bulaşmış hatta üretilen ürünlerin fizyolojisine, organik yapısına bile 

nüfus etmiştir. Böylece beslenme zinciri ile ta insan vücuduna kadar ulaşmış, 

hatta bazı bölgelerde anne sütüne dahi geçerek henüz yeni doğmuş bebekleri 

bile risk altına almıştır. 

Toprakta giderek azalmakta olan azot, fosfor ve potas başta olmak üzere, 

eksilen bitki besin maddelerini yeniden toprağa kazandırmak amacı ile uzun 

zaman uygulanan kimyasal gübreler, tarla topraklarının fiziksel özelliklerini 

bozmuş, toprakların furda (agregat = bayat ekmek ufağı yapı) bünyeden 

teksel bünyeye geçmesine sebep olmuştur. Yüzeysel sularla ve derine sızan 

yeraltı suları ile uzaklaşan besin maddeleri su kaynaklarının kirlenmesine 

neden olmuştur. 

Tarla toprakları aşırı derecede işlenerek (sürülerek) tahrip edilmiş, organik 

madde ve benzeri tabii bağlayıcılarla birbirine bağlı olan toprak 

parçacıklarının oluşturduğu akregasyon önlenmiş, tarım toprakları su ve 

rüzgar kuvveti ile aşınmış, bulunduğu yerden başka ortamlara taşınarak çevre 

kirliliğine yol açmış, toprak erozyonu önlenemez bir hal almıştır. Geniş 

alanlarda uygulanan tekli (monokültür) tarım biyolojik çeşitliliği aşırı 

derecede zorlamış ve birçok türün kaybolmasına neden olmuştur. Geleneksel 

tarımın uygulandığı bitkisel üretim alanları için söylenen bu olumsuzluklar, 

13

hayvansal üretim için de benzer durumların ortaya çıkmasına neden 

olmuştur. Hayvanları semirtmek ve daha fazla hayvansal ürün elde edebilmek 

için uygulanmış olan antibiyotikler, hormonlar ve sağlıksız hayvan 

besleme maddeleri nedeniyle hayvan yetiştiriciliği de risk altına alınmıştır. 

Ayrıca sağlık ve hijyenik koşulları ihtiva etmeyen hayvan barınakları da 

hayvansal üretimi risk etmektedir. 

Özellikle II. Dünya Harbi'nden sonra, dünya genelindeki tarımsal uygulamalar 

gözden geçirildiğinde, büyük ve önemli gelişmelerin meydana geldiği 

görülmektedir. Nitekim hızla artan nüfusu besleyebilmek, yükselen hayat 

standartlarına uyum gösterebilmek amacıyla, devlet ve hükümet politikaları 

olarak daha çok gıda maddesi, bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimi 

yapmak amaçlanmıştır. Bunun için de yeni geliştirilen teknolojiler tarıma 

uygulanmış, insan gücü ile birlikte ve hatta çok daha fazla mekanizasyona 

önem verilmiş ve gerek bitki besin maddesi olarak, gerekse pestisit olarak 

daha fazla kimyasal kullanılmaya başlanmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi 

verimli üst toprak ve yen (uzun süre sürülmemiş arazi) topraklar devamlı 

şekilde işlenerek un ufak edilmiş, tarla topraklarının fiziksel, kimyasal ve 

biyolojik özellikleri ve aktiviteleri bozulmuştur. Buna paralel olarak taban 

suyu ve yüzey suları kirlenmiş, aile işletmeleri azalmış, topraklar 

parçalanmış, işletmeler küçülerek uygun ekonomik büyüklük bozulmuş, 

kırsal alandan kentlere doğru plansız ve programsız başıboş bir şekilde olan 

göçler giderek artmış, tarımda üretim maliyetleri yükselmiş ve kırsal 

kesimdeki ekonomik ve sosyal sorunlar daha da büyümüştür. 

Geleneksel tarımın uygulandığı çok geniş arazilerde L, II. ve III. sınıf tarla 

topraklarına başta her türlü mesken, yazlık ve sayfiye yeri, sanayi tesisleri, 

karayolu, demiryolu ve havalimanı gibi tesisler olmak üzere yapılaşmalar söz 

konusudur. Sürdürülebilir tarım, burada temas edilen ve edilmeyen hiç bir 

türlü doğal kaynak bozulmasına ve israfına meydan vermeksizin ve hiçbir 

şekilde insan sağlığı ve güvenliği riski yaratmaksızın, tarımsal faaliyetlerin 

planlanmasını, uygulanmasını ve her türlü denetimini kapsamaktadır. Bugün 

dünyadaki pek çok ülke bu bilinçle hareket etmektedir. 

2.2. ORGANİK TARIM 

Dünya nüfusu hala hızla artmaktadır. 2050 yılma varıldığında, yani 40 yıl 

sonra dünya nüfusunun 9.5 milyara varacağı hesaplanmaktadır. Bu değerler 

dikkate alındığında bitkisel ve hayvansal gıda maddeleri ile su ürünleri 

üretiminin ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bugün şu ortamda bile 

önemli ölçüde gıda açığı vardır. Son 35-40 yıl gibi bir dönemde, gıda 

14

maddeleri üretimi % 35 dolayında artmıştır. Aynı dönemde, dünya nüfusu 

içerisindeki açlık veya yetersiz beslenme oranı % 35'ten ancak % 20Tere 

düşmüştür. Hala yaklaşık olarak dünyanın muhtelif yerlerinde 840 milyon 

insan açlık sorunu ile karşı karşıyadır. 2010 yılında bile dünyadaki aç 

insanların miktarı 700 milyon civarında olacaktır. Bu insanların açlık 

duygusundan kurtulması için fazla yemeleri ve içmeleri yerine, daha kaliteli 

ve besleyici gıda maddeleri kullanabilmeleri için gerek üretim ve gerekse 

tüketim safhasında çevreye ve insana zarar vermeyecek tarımsal ürünleri 

üretmek üzerinde durulması gerekli bir alternatiftir. Eko-Tarım, Ekolojik 

Tarım veya Organik Tarım olarak da tanımlanan uygulamalarla, tarımsal 

üretimde kimyasal madde kullanımının en aza indirilmeye çalışılması, ayrıca 

yetiştirme tekniklerinin çevreye olan olumsuz etkilerinin denetim altına 

alınması son derece önemlidir. Beslenme, giyinme ve barınma maddesi 

olarak kullanılan tarımsal ürünlerde sağlıklı olma ve gıda güvenliği son 

derece önemlidir. Her şeyden önce yeterli ve sağlıklı organik madde üretmek 

esastır. 

İnsan ihtiyaçlarını karşılayabilmek kadar sağlıklı ve güvenli gıda üretimi de 

zorunludur. Dengeli ve sağlıklı olarak beslenmek için gıda maddesi çeşitliliği 

ve kalitesi de önemlidir. "Yeşil Devrim" uygulamaları ile dünyanın önünde 

bulunan ve en önemli sorunlarından biri olan açlık sorununa belirli bir ölçüde 

çözüm getirilmiş olmasına rağmen sağlıklı ve dengeli beslenme ihtiyacının 

karşılandığını söylemek mümkün değildir. Bu uygulamalarla bitkisel ürün 

miktarı artırılmış, ancak ürün kalitesi yeterince dikkate alınmamıştır. Tek 

başına ve devamlı olarak çok büyük arazilerde yetiştirilen tek düze ürünler 

başlıca tüketim maddesi olmuştur. Bu nedenle dengeli beslenme 

gerçekleşememiştir. Ayrıca gıda maddeleri içerisinde biriken kimyasallar 

insan sağlığını olumsuz yönde etkilemiştir. 

Günümüzde toplumun değişik kesimlerinde giderek yaygınlaşan şişmanlık 

(obezite) sorununun en önemli nedeni bilinçsiz ve dengesiz beslenmedir. 

Şişmanlık sorunu beraberinde birçok rahatsızlığı da birlikte getirmektedir. 

Ayrıca insanları ruhsal olarak da ciddi şekilde etkilemektedir. 

Bitkisel üretimde, hayvan yetiştiriciliğinde, bitkisel ve hayvansal ürünlerin 

işlenmesinde kullanılan değişik katkı maddeleri, hormonlar, geliştiriciler, 

olgunlaştırıcılar, aroma maddeleri, renklendiriciler insan sağlığı üzerinde 

zararlı etkilere yol açmaktadır. Diğer taraftan bu ürünlerin uygun olmayan 

sağlıksız ortamlarda işlenmesi, ambalajlanması ve depolanması, uygun 

olmayan ortamlarda pazarlanması, tüketim ortamlarında bekletilme ve 

kullanma aşamalarındaki yanlışlıklar gıda güvenliğini riske sokmaktadır. 

15

Günümüzde gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla uluslararası boyutta 

anlaşmalar düzenlenmiş, mevzuat geliştirilmiş ve yönetmelikler 

hazırlanmıştır. 

Tarımdan beklenenler oldukça çeşitlidir. Bu nedenle konuyu ekolojik, 

ekonomik ve sosyal boyutları ile değerlendirmek gerekir. Tarım 

insanoğlunun yerküre üzerinde görülmesinden bu yana gıda maddesi temini 

amacıyla sürdürülen bir faaliyettir. Yani, tarım, insanlık tarihi kadar eskidir. 

Başlangıçta sadece gıda maddesi temini amacıyla sürdürülmekte olan 

tarımsal faaliyetler zamanla giysi ve barınma amacına da yönelmiştir. 

Modern çağda hemen hemen her türlü tüketim maddesi doğrudan ve dolaylı 

olarak tarıma dayalı hale gelmiştir. Başlangıcından zamanımıza kadar 

tarımsal uygulamaların insan hayatına katkıları dikkate alındığında, bugün 

ulaşılan noktada, diğer katkıların yanında tarımın yerinin çok daha büyük 

olduğu açık olarak görülmektedir. Dünya nüfusunun 6.5 milyarın üzerine 

çıktığı günümüzde, her bir insanın günlük besin maddesinin tarımdan elde 

edilmekte olduğu bir gerçektir. Açık olarak ifade etmek gerekirse, var olan 

ekonomik faaliyetlerin sıralamasında, tarım daima listenin başında yer 

almaktadır ve bu gelecekte de böyle olacaktır. 

Tarım sektörünün dünya veya herhangi bir ülke ekonomisine katkısı 

değerlendirilirken, sadece ürün ve iş gücü olarak değerlendirilmekte, sosyal 

faydası gözden uzak tutulmaktadır. Sanayide, turizmde, ulaştırmada ve 

benzeri bütün sektörlerde çalışanların insan olduğu ve bunların beslenmek 

için gıda maddesi tükettikleri, bu gıda maddelerinin tamamının tarımsal 

faaliyetlerle sağlandığı dikkate alınmalıdır. Beslenmeyen veya yeterli 

beslenemeyen çalışanların iş gücü olarak anlamı olabilir mi? Dolayısıyla, 

diğer sektörlerin tümü, gıda maddesi üretimi yönünden, yeterli insan 

gücünün sürekliliği bakımından tarıma dayalıdır. Sonuç olarak, hammadde 

katkısını dikkate almaksızın tüm ekonomik faaliyetlerin tarımdan doğrudan 

veya dolaylı destek aldığı bir gerçektir. Sadece bu nedenle, tarımsal 

faaliyetlerin artırılarak sürdürülmesi zorunluluğu vardır. Çünkü dünya 

genelinde hem insan nüfusu artmakta, hem de bireylerin yaşam standartları 

giderek yükselmektedir. 

Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki yanlış ekonomik kalkınma politikaları 

tarımsal faaliyetlerin giderek alt sıralara itilmesine neden olmaktadır. 

Ekonominin temel ilkeleri dahi dikkate alınmaksızın, günlük ve yakın 

gelecekteki arz ve talep dengelen üzerine ekonomik politikalar 

oluşturulmaktadır. Orta ve uzun vadeli stratejik planlamalar yapılmadan, 

yani gelecek yönetilmeden, sadece günlük siyasi çıkarlar esas alınarak 

16

yönetim sürdürülmektedir. Bunun sonucu olarak ekolojik değerler 

kaybedilmekte, doğal yaşam ortamları kirlenmekte, biyolojik çeşitlilik 

kaybolmakta, insanlar daha sağlıksız ve daha az mutlu, umutsuz duruma 

düşmektedir. Tarım stratejik bir planlamayı gerektirir. Dün tarıma ihtiyaç 

vardı, bugün tarıma ihtiyaç var, yakın, orta ve uzak gelecekte de daima 

tarıma ihtiyaç olacaktır. 

Fakat ne gariptir ki, çoğu yönetim kademelerinde görev alan yöneticiler hala 

ekonomik kalkınmayı endüstriyel kalkınma ile eş değer tutmaktadır. Tarımı 

ihmal eden bir kalkınma politikası ile endüstriyel kalkınmanın olamayacağını 

idrak edebilenlerin sayısı giderek azalmaktadır. Buğday olmadan un 

fabrikalarının, ekmek ve bisküvi fabrikalarının, şeker pancarı olmadan 

şeker fabrikalarının, üzüm olmadan şarap fabrikalarının, alkol ve bira 

fabrikalarının, deri olmadan ayakkabı fabrikalarının, yün ve pamuk olmadan 

dokuma fabrikalarının, hazır giyim fabrikalarının, ayçiçeği, mısır, fındık 

olmadan yağ fabrikalarının, süt olmadan süt, yağ, peynir fabrikalarının, et 

olmadan et ürünleri fabrikalarının, benzer ürünlere bağlı olarak gıda 

sanayinin olamayacağını idrak etmek gerekir. Bunların dışında kalanlar tarım 

dışı hammadde ve girdileri kullanıyor olsalar bile çalışan insan gücünün gıda 

maddesi ihtiyacı tarımsal faaliyetlerle sağlanmaktadır. 

Şurası bir gerçektir ki, insan yaşamında ve bütün zamanlarda tarımsal üretim 

mutlak gereklidir, ama şüphesiz her şey değildir. Diğer ekonomik faaliyetlerle 

birlikte olması ve onlarla birlikte gelişmesi gerekir. Önemli olan diğer 

sektörler arasında tarımın değerinin asla akıldan uzak tutulmamasıdır. 

Tarımın ekonomik ve ekolojik olarak kendisinden beklenen yararları 

sağlayabilmesi için sürdürülebilir tarımsal uygulamalar ve bu uygulamaların 

içerisinde organik tarım giderek önem kazanmaktadır ve bu önem her geçen 

gün giderek artacaktır. 

O halde bu organik tarım nedir? Organik tarım kavramından ne anlaşılmaktadır 

veya anlaşılmalıdır? Organik tarım birçoklarının zannettiği gibi veya 

anlamak istediği gibi tarımsal üretimde girdi olarak hiçbir şekilde kimyasal 

kullanılmaması demek değildir. Bu konuda fikir yoranlar ve düşünce 

geliştirenler, gerek bilim adamları gerekse uygulayıcılar organik tarımı 

bugün için şöyle tarif etmektedirler. 

Organik sözcüğü bitkisel ve hayvansal kökenli her türlü canlı varlıklar veya 

ürünler, atık veya artık maddeler için kullanılmaktadır. Örneğin; elma, erik, 

nane, pırasa, buğday, süt, yumurta, et gibi organik ürünler, kurumuş 

17

yapraklar, hayvan dışkısı, mezbaha artık ve atıkları, su ürünleri ve onların 

artık ve atıkları organik maddelerdir. Ancak organik kelimesini bu anlamlarda 

alarak organik tarımın tanımını yapmak mümkün değildir, ayrıca isabetli 

de değildir. Eğer öyle olsaydı, her çeşit tarımsal uygulamanın organik tarım 

ve türlü tarımsal ürünün de organik ürün olarak adlandırılması gerekirdi. 

Halbuki böyle değildir ve organik tarım tanımı ile ilgili çok farklı ve yanıltıcı 

ifadeler bulunmaktadır. 

Özellikle vurgulamak gerekir ki, organik tarım ayrı ve değişik bir tarım 

olmaktan ziyade, bir tarımsal uygulama, bir tarımsal yetiştiricilik sistemi ve 

kendine has standartları olan bir üretim usulüdür, yöntemidir. Bir ürünün 

organik olarak isimlendirilebilmesi için, onun üretildiği sürecin belgelendirilmesi 

ve ürünün üzerine bu safhaları gösteren bir etiketin konulması 

şarttır. 

Organik tarım, ekolojik sistemde yanlış uygulamalar sonucu bozulan ve 

kaybolan tabii dengeyi yeniden tesis etmeye yönelik, insana ve çevreye dost 

üretim sistemlerini içermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal tarım 

ilaçları, hormonlar ve yapay=sun'i=kimyasal gübrelerin sınırlandırılması ve 

kullanılmaması yanında organik gübrelerin (çiftlik=ahır=hayvan gübresi, 

yeşil gübreler ve bütün organik artık ve atıklar ile yapılan çürütme ameliyesi=kompost) 

kullanılması, ekim nöbeti, toprak ve su muhafazası, kullanılan 

her türlü üretim materyallerinin her çeşit yabancı ot, hastalık ve haşerelere, 

hatta ters şartlara (aşırı kurak, sıcak, soğuk, rüzgar) karşı direncini artırma ve 

bütün bu söylenilenlerin kapalı bir sistemde ve kapama oluşturulmasını 

öneren, yetiştiricilikte sadece miktar artışını değil, aynı zamanda ürün 

kalitesinin de yükseltilmesini hedef alan dinamik altematif=farklı=değişik 

bir üretim şeklidir. 

Daha önce ifade edildiği ve bu tanımın analizinden de anlaşıldığı gibi 

organik tarım; üretimin başlangıcından sonuna kadar her aşaması kontrollü 

ve sertifikalı bir üretim biçimidir. Organik tarımda ulusal ve uluslararası 

düzeyde kabullenilmiş olan hukuki düzenlemeler ve geçerli (akredite 

edilmiş) kılınmış sistemler söz konusudur. 

Günümüzde kabullenilmiş, geçerli kılınmış mevzuata göre "Organik Tarım 

Faaliyetleri" toprak, su, bitki, hayvan ve her türlü doğal kaynaklar 

kullanılarak organik ürün ve girdi üretilmesi ya da yetiştirilmesi doğal alan 

ve kaynaklardan ürün toplanması, hasat, harman, kesim, işleme, 

sınıflandırma, ambalajlama, etiketleme, muhafaza, depolama, taşıma, 

pazarlama, ithalat-ihracat ile ürün veya girdinin tüketiciye ulaşıncaya kadar 

18

olan diğer işlemleri olarak tanımlanmaktadır. Benzer şekilde "organik ürün" 

üründe organik tarım faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilmiş ham, 

mamul ve yarı mamul durumundaki sertifikalı ürün olarak ifade 

edilmektedir. 

Organik tarımın temel esası, doğal kaynakları korumak ve insan sağlığı 

bakımından güvenilir sağlıklı gıda maddesi üretmektir. Organik üretim 

sisteminin elemanları; toprak, bitki, çiftlik hayvanları, doğal yaşam 

ortamları, biyolojik madde döngüsü, haşereler ve üreticiler olarak 

sıralanabilir. Bu tarımsal üretim sisteminin kesin kuralları ve standartları 

vardır. Üretimde kullanılacak girdilerde yasaklamalardan daha çok 

sınırlamalar söz konusudur. Yapay kimyasal pestisitler ve kimyasal 

gübrelerin çok büyük bir bölümü çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz 

etkiye neden olduğundan kullanımları sınırlandırılmakta, bir bölümünün de 

kullanımı tamamen yasaklanmaktadır. 

Doğal ekosistemler organik tarım uygulamaları için model olarak kabul 

edilebilir. Mesela bir orman ekosistemi incelendiğinde; ormana dışarıdan 

herhangi bir kimyasal madde girdisinin olmadığı, bitkiler tarafından 

topraktan bitki besin elementleri ve su, atmosferden oksijen ve karbondioksit 

alındığı, solunum ve fotosentezin gerçekleştirildiği bitki dokularının 

geliştiği, zamanla yaprakların döküldüğü, dökülen yaprak ve dalların 

topraktaki canlılar tarafından ayrıştırılarak mineral maddeye dönüştürüldüğü 

ve bitkiler tarafından tekrar kullanıldığı görülür. Doğal madde döngüsü ve 

biyolojik çeşitlilik bu şekilde kendi ekosistemi içerisinde korunmakta ve 

sürdürülmektedir. Ormanlar çok zengin bir biyolojik çeşitliliği barındırır. 

Ormanda barınan hayvanlar biyolojik çeşitliliğin diğer bir bölümüdür. 

Herhangi bir hayvan veya bitki türünün yok olması diğer bitkisel ve 

hayvansal canlıların varlığını da riske sokar. Ekolojik dengenin oluşmasında 

orman içerisindeki hava, ışık, su ve besin maddesi oldukça önemlidir. 

Bitkiler ve hayvanlar için zararlı olan haşereler ve hastalıklar doğal yaşam 

ortamlarında da mevcuttur. Bu zararlılar oldukça önemli boyutlarda zarar da 

verebilirler. Ancak doğal ortamdaki ekolojik denge sistemi kapsamında 

biyolojik çeşitlilikteki zenginlik belirli bir süre sonunda zararlı ve 

hastalıkların yayılmasını engeller. Zararlıların çoğu diğer böcekler ve kuşlar 

tarafından azaltılır, zarar gören bitkiler ekosisteme tekrar gelirler. 

Organik tarım; hiçbir şekilde ilkel tarım anlayışına geri dönüş değildir. 

Oldukça yeni, bilimsel ve teknik esasları kullanan, doğal yaşam ortamlarının 

korunmasını ve insan sağlığını esas alan ve tarım kültürü yüksek çiftçilerin 

19

(üreticilerin) yaptığı bir uygulamadır. Diğer taraftan, sadece bitkisel üretim 

için geçerli olmayıp, su ürünleri üretimi ve arıcılık dahil her türlü hayvansal 

üretimin yanında, doğal toplama ortamlarından elde edilen ürünleri de 

kapsamaktadır. 

Organik tarımda bitki besin maddelerinin döngüsü oldukça önemlidir. Bu 

sebeple bitkisel atıkların kompostlanması ve hayvansal gübrenin kullanımı 

ayrı bir öneme sahiptir. Her iki atık grubunun kullanımında da esas olan 

bunların organik tarım ürünü olmasıdır. Belirli işlemlere tabi tutularak 

değerlendirilen bitkisel ve hayvansal atıklar toprağa uygulanmak suretiyle 

toprağa bitki besin maddesi ve organik madde kazandırmaktadır. Bu 

uygulamalarla toprak verimliği korunmakta ve hatta önemli ölçüde 

geliştirilmektedir. 

Toprak verimliliğinin korunması ve bitki besin maddesi sağlanmasının bir 

diğer önemli yöntemi, belirli bir bitki rotasyonu veya münavebesi içerisinde 

yahut da örtü bitkisi olarak baklagil bitkilerine yer verilmesidir. Bu bitkiler 

köklerindeki yumrular içerisinde bulunan bakteriler aracılığı ile atmosferdeki 

azotu alarak depo etme özelliğine sahiptir. Bu tür bitkiler organik 

hayvancılık uygulamalarında hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, 

belirli durumlarda yeşil gübre bitkisi olarak toprağa da karıştırılabilirler. 

Herhangi bir bitkisel üretimi takiben yapılacak hasattan sonra, toprak 

yüzeyinin çıplak kalarak su ve rüzgarla aşınmasına ve taşınmasına meydan 

vermemek için toprak yüzeyi bitki artıklı (malç) bırakılabilir. Bu uygulama 

ile toprak canlıları artar, bitkisel artıkların ayrışması ile toprağa mineral besin 

maddesi sağlanır, su ve rüzgar erozyonu da önlenmiş olur. Toprak 

gözenekliliği (agregasyonu) artar, toprağın su tutma kapasitesi gelişir ve 

toprak havası daha kolay yenilenir, toprak daha çabuk ısınır ve daha iyi tava 

gelir. 

Organik tarım uygulamalarında toprak işlemesi de belirli bir öneme sahiptir. 

Uygun durumlarda toprağın aşırı işlenmesinden kaçınılması gerekir. En az 

sürüm (minimum sürüm) yöntemleri uygulanmalıdır. 

Geleneksel tarımsal üretimde birim alandan olabildiğince daha fazla ürün 

almak esastır. Bunun için toprak aşırı yoğunlukla işlenmekte, her türlü yapay 

kimyasal pestisit ve kimyasal gübre kullanılmakta, aşırı miktarda sulama 

suyu tüketilmektedir. Buna karşın organik tarımın esası insan sağlığı dikkate 

alınarak kaliteli ve güvenli gıda maddesi üretiminin yanında, toprak 

verimliliğinin korunması ve geliştirilmesi, doğal yaşam ortamlarının 

20

sürekliliğinin sağlanması, biyolojik çeşitlilik ve zenginliğinin korunmasıdır. 

Bundan dolayı organik tarım uygulamalarında ekolojik esasların ve 

süreçlerin en iyi şekilde uygulanması zorunludur. 

Organik tarım sistemlerinde, çiftçiler veya yetiştiriciler, haşerelerin ve 

hastalıkların yaygmlaşarak ürün kalitesine ve miktarına zarar vermeyecek 

şekilde denetimleri için gerekli önlemleri alırlar. İlke olarak zararlılarla ve 

hastalıklarla mücadele etmek gerekir ve bunun kendine özgü yöntemleri 

vardır. Bitkisel üretimde sağlıklı ve dayanıklı bitkiler seçilir. Zararlılara karşı 

mücadelede yararlı olabilecek böceklerin çoğalmaları için uygun barınak ve 

beslenme ortamları hazırlanır. Zararlıların risk oluşturacak kritik düzeye 

ulaşması halinde doğal ve kullanımına izin verilen ilaçlar kullanılır. Bu son 

derece önemli temel bir esastır. 

2.3. GELENEKSEL TARIMLA ORGANİK TARIMIN 

MUKAYESESİ 

21. Yüzyılın başlarında hala tarımda kitle halinde üretimde bulunabilmek 

için her türlü istismar (aşarı ve gereksiz kullanım) yapılmakta ve bunun için 

de bilimin ve teknolojinin bütün imkanlarından faydalanılmaktadır. Bundan 

dolayı da çevre kirlenmekte, doğadaki tabii denge bir daha telafi edilemeyecek 

şekilde bozulmaktadır. Dünyanın bütün kaynakları hoyratça tahrip 

edilmekte, küresel ısınma ve kuraklık önlenemez şekilde devam etmekte, 

gelecek nesillerin yarını düşünülmemektedir. Bu gidişe herhangi bir şekilde 

"dur" denilmesi ve hiç olmazsa bundan sonraki zamanlarda bilim adamları 

ile birlikte devlet adamları ve toplum önderleri aklıselimle hareket 

etmelidirler. Yoksa insanlığın büyük felaketi de çok uzak olmayacaktır. Bu 

tespitler neticesinde organik tarımın hedeflerini (amaçlarını) şu başlıklar 

altında toplamak mümkündür. 

1. Bütün canlılar için özellikle de insanlar için güvenli ve sağlıklı her türlü 

kullanım maddeleri elde etmek. Zehirli kimyasal ilaçlar ve gübrelerle 

uğraşarak 6 kat daha fazla kanser riski taşıyan üreticiler başta olmak üzere 

bebek yaştaki nesillerin, bizatihi kendilerimizin gelecek nesillerimizin 

devamını ve sağlığını korumak (Amerika Birleşik Devletleri'nde 0-2, 

Avrupa Birliği'nde ve özellikle Almanya'da 6 yaş grubu altındaki çocuk 

mamalarının üretiminde organik ürünlerin kullanılması yasal zorunluluk 

haline getirilmiştir). 

2. Doğal Kaynakları toprak, su, hava, bitki ve diğer kıt kıymetleri geliştirerek 

ve kalitelerini-yükselterek muhafaza etmek, 

21

3. Başta toprak olmak üzere her türlü canlı erozyonunu (aşınıp taşınmasını ve 

kaybolmasını) önlemek için bütün önlemleri almak, 

4. Başta toprakların bünyesindeki her türlü canlı ve organik madde olmak 

üzere onları artırmak ve tarımı zenginleştirmek, 

5. Her türlü su ve enerji tasarrufunu sağlamak, her türlü israftan kaçınmak, 

6. Organik tarıma uygun projelerle kapama olarak küçük çiftçi işletmelerinden 

başlayarak ve onlarla sözleşme yaparak verilen primlere ve yapılan 

desteklerle çiftçileri bulundukları yerde hayata devam ettirmek, göçü ve yok 

olmalarını önlemek, fakat ürünlerinin değer fiyatla para etmesini sağlamak, 

7. Organik tarım, bir yerde aynı zamanda da sözleşmeli tarım olduğu için, 

çiftçilerin yetiştirdikleri organik ürünler alınıp pazarlaması yapılarak pazarlama 

sorunu da çözülmüş olur. Bu şekilde üretici ile tüketici arasındaki mesafe 

kısaltılmış olur. Böylece de hem üretici emeğinin ve ürününün değer fiyatını 

almış, hem de tüketici taze ve kaliteli malı değer pahasına almış olur. 

8. Yerel ve bölgesel üretimler organik tarım sayesinde desteklenmiş olacak 

ve çoğu yok olmaya yüz tutmuş bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimleri 

teşvik edileceği için biyolojik çeşitlilik ve endemik türler geliştirilmiş 

olacaktır. 

9. Organik tarımın en önemli hedeflerinden biri de üretim materyali olarak 

hiçbir şekilde Genetiği Değiştirilmiş Organizmaları (GDO) kullanmamaktır. 

Bu şekilde insan ve hayvanlarımız için temiz, sağlıklı ve güvenli ürünler 

ortaya konulmuş olacaktır. 

10. Organik tarım sayesinde mümkün olduğu kadar daha ucuz ve daha uzun 

ömürlü üretim yapılarak özellikle küçük işletme sahibi üreticilerin gelirlerini 

artırmak çok önemli bir başka amaçtır. Organik tarım işletmelerinde bitkisel 

ve hayvansal üretim bir arada yapılacağı için önemli ölçüde işletmelerdeki 

bütünleşme amacı da gerçekleştirilmiş olacaktır. 

Hiç şüphesiz ki, Organik Tarımın amaçları ile ilgili çok daha geniş fikir ve 

düşünce üretmek mümkündür. Ancak en esaslı ve temel alanları burada 

kısaca özetlenmeye çalışılmıştır. 

22

2.4. FARKLI AÇILARDAN ORGANİK TARIMA BAKIŞ 

Bu çalışmada geçen, tarımın tarifi ve tanımı ile ilgili olarak yer alan bazı 

terimlere bakılacak olursa; kolaylıkla şunlar görülecektir. Ayrıca tarım 

sistemi olarak kabul edilebilecek terimler burada açıklanmıştır. 

Geleneksel Tarım: Tarımsal kimyasallar (bilhassa kimyasal ilaçlar ve 

gübreler) kullanılmadan önceki uygulanan yöntem ve usulleri kapsayan, 

yetiştiricilik sistemidir. Bu sistemde yüksek verimli ıslah çeşitleri ve belli bir 

ölçüde mekanizasyon bulunmaktadır. Burada üretim (çoğaltım) materyali 

olarak kullanılan yüksek verimli çeşitler tabii ıslah yöntemleri (seleksiyon, 

kombinasyon ve mutasyon) ve adaptasyon araştırmaları ile elde edilmiştir. 

Konvansiyonel (Klasik) Tarım; veya alışılmış tarım, ya da normal tarımsal 

uygulamalar, bugün yaygın olarak uygulanan tarım sistemidir. Genetik 

olarak yapısı değiştirilmiş yüksek verimli bitki ve hayvan çeşit ve ırklarının 

tek ürünlü tarım, tarımsal ve kimyasal girdilerin yoğun bir şekilde 

kullanılması ile devam ettirilmektedir. Çok sık ve yoğun toprak işlenmesine 

bağlı olarak toprak tahribatı ve çoğu yerde aşırı ve uygun olmayan usullerle 

sulama yapılmasına bağlı olarak tuzlulaşma ve sodikleşme (toprakta sodyum 

birikimi, çoraklaşma) problemleri ortaya çıkmaktadır. 

Sürdürülebilir Tanm; sürdürülebilir arazi ve toprak kullanımını esas alan, 

ancak çok belirli kuralları olmayan, fakat diğer tabi kaynakları da kullanırken 

onları da tüketmeyi değil, kullanarak geliştirmeyi hedefleyen tarımsal 

uygulamalardır. 

Biyodinamik Taran: Bir tür organik tarım uygulaması olup, ayrıca bu 

uygulamanın belli bir ölçüde psikososyal (ruhsal) boyutu da olan tarımdır. 

Burada çiftçilerin ruh sağlığı ve huzuru bakımından rehabilitasyonu da söz 

konusudur. 

Organik Tanm; Organik tarım daha önce de tarif edildiği gibi, ekolojik= 

biyolojik ilkeleri ve standartlardan, devamlı denetimi ve belgelendirmeyi 

gerektiren toprak verimliliğini ve bitki sağlığını esas alan, çevre tahribatını 

gözden uzak tutmayan, daha doğrusu daima çevreyi koruyan, tarımsal 

kimyasalların kullanımını kısıtlayan, sınırlandıran hatta izin vermeyen tarım 

uygulamaları sistemidir. 

Entegre (bütünleşik) Tarımsal Üretim; ise sürdürülebilir yetiştirme sistemi 

olarak da isimlendirilebilen, sınırlı bir şekilde, mevzuata bağlı olarak 

23

kimyasal kullanımına izin veren, ancak çok keskin kuralları olmayan tarımsal 

uygulamalardır. 

Geleneksel veya ilkel tarımla organik tarım arasında kısmi bir benzerlik 

olduğu söylenebilir. Mesela her iki sistemde (Şekil 1) 'de yapay kimyasal 

gübreler, insektisit, fungusit, herbisit, büyümeyi teşvik ediciler ve gelişmeyi 

düzenleyiciler kullanılmaz. GDO'lar kullanılmaz, yoğun olarak hayvan 

gübresi kullanılır. Geleneksel tarımda uygulanan organik tarım yöntemleri 

ise, kapalı besin maddesi döngüsü, dış kaynaklı girdi azlığı, bitki artığı 

(malç) ve kompost kullanımı ile biyokütle döngüsünün sağlanması, uygun 

ekim nöbeti, tek türe bağlı olmaktan çok farklı bitkilerin yetiştirilmesi, 

toprak, su ve enerji kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi toprak 

verimliliğinin sürekliliği, toprak erozyonunun önlenmesi, hayvan dostu 

yetiştiricilik olarak sıralanabilin 

Şekil 1: Tarımsal Uygulama Sistemleri 

Geleneksel Tarım 

Sürdürülebilir 

Tarım 

Konveksiyonel 

Tarım 

Biyodinamik 

Tarım 

Organik Tarım 

Entegre Tarımsal 

Üretim 

Organik tarımda geleneksel tarıma kıyasla en belirgin farklılıklar, zararlı 

yönteminde mikrobiyal ilaçların kullanımı, yararlı çeşitlerin kullanımı, yeşil 

gübre, örtü bitkisi, azot sağlayan bitkilerin dönüşümlü ekimi, gelişmiş ve 

koruyucu toprak sürümü, çapalama, ekim ve belgelendirme olarak verilebilir. 

Son yıllarda en fazla entegre veya bütünleşik tarımsal üretim (IP= Integrated 

Production) üzerinde durulmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde oldukça 

gündemde olan bir tarımsal üretim sistemidir. Bu üretim şeklinin belirgin 

kuralları olmakla beraber üretimde kimyasal maddelerin kullanımının 

azaltılması hedeflenmiştir. Bitki koruma işlemlerinde, biyolojik kontrol 

yöntemleri ile birlikte uygun kimyasal pestisit kullanımı birlikte 

24

değerlendirilmektedir. Zararlıların veya hastalıkların önemli ekonomik 

kayıplara neden olacağı riskinin varlığı halinde, mevzuatın elverdiği ölçüde 

kimyasal kullanılabilmekte, ancak kullanılabilecek en üst dozlar tanımlanmaktadır. 

IP (bütünleşik üretim) uygulamalarında benimsenmiş bir standart 

yoktur. Uygulamalar ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Bazı ülkeler 

kendilerine göre standartlar ve etiketleme sistemleri geliştirmiştir. Bu üretim 

yöntemi, bazı ülkelerde "yeşil üretim" olarak da adlandırılmıştır. 

Bütünleşmiş tarımsal üretimle organik tarım mukayese edildiğinde Tablo 

1 'deki durum görülmektedir. 

Özetlemek gerekirse organik tarımın diğer uygulamalardan olan farkları 

maddeler halinde yazılabilir: 

1. Organik olarak yetiştirilen ürünler koku, tat, renk, doku ve bunların bileşkesi 

olan aroma bakımından üstündür. 

2. Organik ürünlerde nitrat ve nitrit birikmesi yoktur. Nitrat ve nitrit birikmesi 

özellikle bebeklerde ve çocuklarda mavi bebek (Meta hemoglobia) 

hastalığına neden olur. Bu, metabolizmada nitrit birikmesi sonucu kanın 

dokulara oksijen taşımasını engeller ve bünyede morarmalar meydana gelir. 

Aynı hastalık genç hayvanlarda da görülebilir. 

Tablo 1: Bütünleşik Tarım ile Organik Tarımdaki Parametrelerin Durumu 

Parametreler Bütünleşmiş Tarım Organik Tarım 

Kimyasal Pestisid 

Kimyasal Gübre 

Genetiği Değiştirilmiş 

Organizmalar (GDO) 

Kullanılır, bazı sınırlamalar 

vardır 

Kullanılır, en yüksek dozlar 

verilmektedir 

Kullanılır 

Kullanılmaz 

Kullanılmaz 

Kullanılmaz 

Tohumluk İşlem görebilir Kimyasal işlem göremez 

Hayvan Yetiştiriciliği Bazı sınırlamalar Sıkı önlemler 

Hayvan Yemi Sınırlama yok Sınırlama var 

Büyüme ve geliştirme 

maddeleri 

Hayvan Islahı 

Hayvan Sağlığı 

Kullanılır 

Yüksek performans, embriyo 

transferi olabilir 

Kimyasal ilaçların koruma 

amaçlı kullanımı uygundur 

Kullanılmaz 

Yaşam.performansı, 

embriyo transferi olamaz 

Uygun değildir 

25

3. Organik tarımda tohumluk, fide, fidan ve damızlık, spor, ana arı, yumurta 

(balık üretimi için) olarak kullanılan üretim materyali masrafı yüksek 

olabilir. 

4. İşgücü kullanımı (masrafı) organik tarımda fazla olur. 

5. Organik tarımda toprak verimliliği daha iyi korunur. 

6. Organik ürün üretimi sınırlı, talep fazla olduğu için birim fiyatlar yüksek 

olur. 

7. Organik tarımda toprak ve su muhafazası daha iyi ve toprak erozyonu çok 

daha azdır. 

8. Organik tarımda, tarım yapılan ortam daha iyi korunur, biyolojik çeşitlilik 

ve zenginlikler çok daha iyi korunur. 

9. Organik tarımda polikültür tarım sistemleri daha kolay uygulanır. 

10. Organik tarımla yaban hayatı çok daha iyi korunur. 

11. Organik tarım işletmelerinde organik gübrelere büyük ihtiyaç olduğu için 

bitkisel üretimle hayvansal üretim birlikte yapılabilir ve böylece bütünleşmiş 

tarım uygulamalarında avantajlar sağlanmış olur. 

12. Organik yetiştiricilikte ekim nöbeti uygulamaları şart olduğu için, işletme 

tek ürün yetiştirmenin risklerinden korunmuş olur. 

Organik yetiştiricilikle geleneksel tarım ve diğerleri arasında daha başka 

detayda farklar da bulmak mümkün olabilir. Fakat bu konuda organik 

yetiştiriciler ve tüketicilere bir bakış açısı verebilmek bakımından buraya 

yazılanlar kafidir. 

Daha önce de zaman zaman değinildiği gibi, dünyada ve Türkiye'de nüfusun 

her geçen gün hızlı bir şekilde artıyor olması gerçeği, insanların gıda, giyinme 

ve barınma ihtiyaçlarını karşılamak için her alanda olduğu gibi tarımda 

da mevcut bütün kaynakların sınırlarına doğru zorlanmasını gerektirmiştir. 

Çünkü dünyada üretim artışı oranının nüfus artış oranından yüksek olması 

gerekmektedir. Bir başka söyleyişle organik madde üretim alanlarının sınırlı 

olması, mevcut toprak ve su kaynaklarının kullanılarak daha bol ürün elde 

edilmesi bu kaynakların ve canlı üretim materyalinin istismar derecesinde 

kullanılmasını gerekli kılmaktadır. İnsanları gereği gibi besleyebilmek için 

değil sadece karınlarını doyurabilmek için bile çok fazla, kitle halinde 

üretimde bulunmak gerekmektedir. Bunu temin edebilmek için 19. yüzyılın 

ikinci yarısından itibaren ve daha sonra 20. yüzyılın birinci yarısında ve 

özellikle de ikinci dünya harbinden sonra bilimsel araştırma ve çalışmaların 

artması, elde edilen neticelerin uygulamaya konması ile ortaya çıkan 

teknolojik gelişmelerin üretim girdileri şeklinde yetiştiriciliğe tatbik edilmesi 

verimde büyük artışlar ve rekoltede önemli yükselmeler ortaya koymuştur. 

26

Verimi ve üretimi artıran girdilerin başmda şu konular gelmiştir: 

1. Tarımda mekanizasyona gidilmiştir. 

2. Israrlı şekilde yapılan genetik ve ıslah çalışmaları ile verim potansiyeli 

yüksek tohumluk, fide, fidan ve damızlıklar ortaya konulmuştur. 

3. Sulama ve bilhassa gübreleme çalışmalarına büyük bir önem verilmiştir. 

4. Yabancı ot, hastalık ve haşerelerle çok yoğun bir şekilde ilaçlı mücadele 

(kimyasal savaş) yapılmıştır. 

5. Toprak ve su kaynakları muhafaza edilerek ve depolanarak yetiştirmenin 

her safhasında kullanılmıştır. 

6. Gerek geleneksel tarımda gerekse organik tarımda önemli ölçüde işgücüne 

ihtiyaç vardır. İşçi ücretlerinin yüksek olması özellikle maliyetlerin 

yükselmesine, bu da bilhassa organik ürün fiyatlarının yüksek olmasına etki 

yapmaktadır. 

7. Gerek organik tarımda ve gerekse konvansiyonel tarımda eğitim ve 

öğretim son derece önemlidir. Bazılarının zannettiği gibi organik tarım az 

girdi kullanıldığı için, ilaç ve gübre kullanılmadığı için bilgisiz ya da ilkel 

tarım değildir. 

8. Hem geleneksel tarımda hem de organik tarımda mutlaka işletmede bir 

planlama ve program uygulamasının olması şarttır. Her iki sistemde de 

olmakla beraber, özellikle organik tarımda tarım işletmesindeki bütün 

varlıklar kayıt altında olmalıdır. Yetiştiriciliğin kendine özgü disiplini 

uygulanmalıdır. 

Bütün bunlar gerçekleştirilirken, unutulmaması gereken husus 

u Bütün 

insanlar ve canlılar için, gelişmiş ya da az gelişmiş ülkeler için, işçi veya 

kapitalist için, zengin veya fakir için, zenci veya beyaz için, bitki veya 

hayvanlar için sadece bir tek dünyanın olduğudur." İşte bu dünyaya, tıpkı 

dünkü ve bugünkü gibi gelecekte de yaşanabilir, sağlıklı ve huzurlu bir doğa 

bırakmak, bütün kaynakları bilinçli kullanmakla mümkündür. Üretimin 

devamlılığının uzun vadede düşünülmesi, bazı kavramların altının çizilmesini 

gerekli kılmıştır. Bu kavramlardan biri organik tarım, diğeri ekolojik tarım 

ve bir başkası da biyolojik tarımdır. 

Organik tarımın bugün çevre kirlenmesiyle beraber gündeme geldiği bilinen 

bir gerçektir. Endüstrinin gelişmesiyle çağdaş teknoloji ve bilgilerin bilime 

dolayısıyla tarımın kullanımına sunulması sonucunda, birçok zararlı ve 

yararlı maddelerin toprak ve bitkilere tatbiki, zaman zaman beraberinde 

çevre kirliliği ve zehirlenmeleri de gündeme getirmiştir. Tarımsal üretim 

boyunca sentetik maddelerin zirai kullanımda olumsuz etkilerinin nasıl saf 

dışı edileceği ve yerini alacak değişikliklerin neler olacağının tartışılması 

27

gereken bir konu olarak ortaya çıkmaktadır. Çağdaş tarım kapsamında ele 

alman girdilerin yerini alacak materyallerin, aynı işleri görmesi ancak yapay 

kökenli olmaması yani, doğal döngü içerisinde yine doğadan bir parça olma 

eğiliminde olması gerelonektedir. Aynı zamanda bu uygulamaların bir bütün 

halinde tatbikata geçmesi önem arz etmektedir. 

Ekolojik veya biyolojik tarım adı da verilen organik tarımı, genel olarak 

doğada mevcut olan dengeyi korumak için tamamen veya mümkün olduğu 

ölçüde sentetik mücadele ilacı ve gübre kullanımı ile, hayvancılıkta 

antibiyotikler, büyüme düzenleyicileri ve yem katkı maddeleri kullanımını 

kaldıran, iyi bir toprak bakımı, ekim nöbeti, gübreleme, bütünleşik mücadele 

yapılması fikrine dayanan bir tarım sistemi olarak tanımlamak mümkündür. 

Ekolojik tarım, organik tarım ve biyolojik tarım birbirleri yerine bile 

kullanılabilirler. Özellikle organik tarım ile biyolojik tarım, nerdeyse tam 

tamına örtüşmektedir. Hatta organik tarım çok daha az bir genişlik ifade 

edebilir. Ekolojik tarım ise her iki kavramı da içine alabilmektedir. Eğer bu 

kavramları birer çember olarak kabul eder de iç içe çizersek, en dışta 

Ekolojik tarım, ondan sonra Organik tarım gelmektedir. Biyolojik tarım ise 

organik tarımla hemen hemen örtüşmektedir (Şekil 2). 

Organik Tarım, sürdürülebilir bir eko-sistem, güvenli gıda, sağlıklı beslenme, 

sosyal adalet ve hayvanlar için de daha iyi çevresel yaşam şartları ile 

sonuçlanan bir süreçler dizisine dayalı, bütünsel bir sistem yaklaşımıdır. Bu 

nedenle organik üretim sadece belirli girdileri kapsayan veya dışlayan bir 

üretim sistemi olmanın ötesinde bir anlam ifade eder. 

Şekil 2. Sürdürülebilir, Ekolojik, Organik, Biyolojik Tarım 

Sürdürülebilir 

Tarım 

Ekolojik 

Tarım 

Organik 

Tarım 

Biyolojik 

Tarım 

28

Organik tarımda, sentetik zirai ilaçlar ve gübreler ye tüm sentetik koruyucuların, 

genetik değişime uğratılmış organizmaların (GDO) ve ışınlanma 

yöntemlerinin kullanımı söz konusu değildir. Organik tarım standartlarına 

uygunluk, hileli uygulamalara karşı tüketiciyi korumak da dahil olmak üzere, 

kontrol ve sertifikalama yoluyla güvence altına alınmaktadır. 

Organik Ürünler, organik tarımın esaslarına uyularak kontrol edilip sertifıkalandırılarak 

üretilmiş, hasat edilmiş, işlenmiş, depolanmış, ambalajlanmış ve 

nakledilmiş olan sağlık için güvenli ürünlerdir. 

Organik Tarım, doğanın dengesini bozmadan sağlıklı gıdalar üretmek 

amacıyla bitkisel ve hayvansal üretimin uygun ekolojilerde fiziksel tedbirler, 

kültürel tedbirler alarak, biyolojik mücadele ve doğal gübreleme yoluyla 

yetiştiricilik işlemlerinin gerçekleştirilmesini öneren, üretimde sadece miktar 

artışını, değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayan öteki 

bir üretim şekli olarak da tanımlanabilir. 

Organik tarım bir yetiştirme yöntemi olmaktan ziyade, aynı zamanda bir 

felsefî düşünce veya inanç tarzı olarak benimsenmelidir. Birleşmiş Milletler 

Gıda ve Tarım Teşkilatı ve Avrupa Birliği tarafından geleneksel tarıma alternatif 

olarak kabul gören bu üretim şekli biyodinamik ve ekolojik olarak da 

adlandırılmaktadır. Organik tarım geleneksel tarıma, eskiye dönüşü 

özendirmez, aksine ekosistemin ve üretimle ilgili tekniklerin bilinmesi ile 

uygulanabilen bir tarım sistemidir. 

Tarımsal üretimde kullanılan ilaç, gübre ve benzeri kimyasalların olumsuz 

etkileri insan ve toplum sağlığı üzerindeki zararları artarak kendini hissettirmeye 

başlamıştır. Tüm bu olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması amacıyla 

kimyasal gübre ve tarımsal savaş ilaçlarının hiç veya mümkün olduğu kadar 

az kullanılması (mevzuatın müsaade ettiği kadar) bunların yerine aynı 

görevi yapan organik tarım sistemi geliştirilmiştir. FAO ve Avrupa Birliği 

tarafından modern tarıma alternatif olarak da kabul edilen bu üretim şekli 

değişik ülkelerde farklı isimlerle anılmaktadır. Almanca ve Kuzey Avrupa 

dillerinde "Ekolojik Tarım", Fransızca, İtalyanca, ve İspanyolca'da 

"Biyolojik Tarım", İngilizce'de "Organik Tarım" Türkiye'de ise "Ekolojik 

veya Organik Tarım" eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Türkiye'de organik 

tarım, başlangıçta ekolojik tarım veya yetiştiricilik olarak söylenmiş 

olmakla beraber, artık bugün organik tarım diye adlandırılmaktadır. 

29

3. ORGANİK TARIMIN GELİŞMESİ 

Organik tarım ve anlayışı tarihin çok eski zamanlarından beri bilinmekle 

beraber bugünkü gibi isimlendirilmemiştir. 

Zamanımızdan aşağı yukarı 1.5 ila 2 milyon yıl önce ilk insanların dünya 

hayatı içinde yer aldığı tahmin edilmektedir. Bu zamanda dünyada insan 

yaşamı için gerekli flora ve faunanın yeterli düzeyde bir evrim geçirdiği 

kabul edilmektedir. O halde dünya atmosferindeki havanın, dünyadaki toprak 

ve suların son derece temiz ve sağlıklı olduğu, var olan tüm canlıların ideal 

bir denge içerisinde insan emrine sunulduğu düşünülmelidir. Hiç şüphe yok 

ki bu aşamada evrim durmamış, ancak bu andan itibaren insanın da içinde yer 

aldığı ortamda yeni dengeler ve gelişmeler sergilenerek yoluna devam etmiş 

ve etmektedir. 

I 

3.1. FİKRİN ORTAYA ÇIKIŞI ve DÜŞÜNCENİN GELİŞMESİ 

İnsanın Dünya ortamında görüldüğü yaklaşık iki milyon yıl öncesinden M.Ö. 

10 bin yılma kadar Paleolitikum (Taş Devri) adı verilen ve insanlık tarihinin 

yaklaşık % 99'unu kapsayan bu uzun dönem eski, orta ve yeni dönemlere 

ayrılmaktadır. Eski taş devri döneminin insanları, tabiatta mevcut yenilebilir 

bitkileri toplayarak, hayvanları avlayarak; mağaralarda, dağların kenarındaki 

doğal kaya balkonlarının altlarında, kah hayvan sürülerini takip ederek, kah 

su kıyılarının yakınında bulunan mağaralarda, ya da vadilerde doğal 

barınaklar arayıp bularak hayatlarını devam ettirmişlerdir, ilk insan tipinin 

bilim adamlarınca Neandertal (Kafası İri, Yassı ve Alnı geriye Doğru Olan 

İnsan) olarak adlandırıldığı bilinmektedir. 

Yeni Paleolitikum döneminde, bundan önceki dönemlere göre iklimde 

belirgin bir soğuma ve kuraklaşma yaşanmıştır. Bu zamanda Neandertal 

(Eski dünyada, Batı Avrupa'da 150 bin yıl yaşamış bu gün soyu tükenmiş 

kafası büyük insan) insanının yerini Homosapiens (bugünkü insan, 

konuşabilen tek varlık) insanın aldığı tespit edilmiştir. Hiç şüphe yok ki nesli 

kaybolan insan, ya da yeni taş devri dönemine kadar bir evrim geçirmiş ve 

uygarlaşmıştır. Bununla beraber, Homosapiens insanın da bulunan teknik ve 

sanat yetenekleri, günümüz insanı ile yakın benzerlikler göstermektedir. Bu 

çağda taş işlemeciliğinde büyük gelişmeler yaşanmıştır. Neolitikum da 

denilen yeni taş döneminde insanın tarihinde ilk kez gıda maddelerinin 

üretimi başlamıştır. Mesela Anadolu'da Hacılar 5 daki bulgular insanların tahıl 

üretimi yaptığını ve dokumacılık sanatını öğrendiğini göstermektedir. 

30

Bilindiği gibi yazının icadı, tarih çağlarının başlangıcı olarak kabul edilmektedir. 

Yazı ilk kez Mısır ve Mezopotamya'da M.Ö. 4. bin yılında; 

Anadolu'da ise M.Ö. 1800 -1700 yıllarında Hititlerin yazıyı Asurlardan 

öğrenmesiyle kullanılmaya başlanmıştır. 

İnsanoğlu yaşadığı çevre içindeki hakimiyetini, önceleri yavaş, fakat zaman 

içinde giderek fazlalaşan bir hızla artırmıştır. İlk Çağ, Orta Çağ, Yeni Çağ, 

Yakın Çağ derken bugüne kadar gelinmiştir. Eskiden kölelerin mesleği 

olarak bilinen tarım giderek günümüzdeki önemli yerini almıştır. 

Buharlı makinelerin keşfiyle başlayan sanayi ve teknolojideki hızlı ilerlemeler, 

birim alandan daha fazla ürün almak için sentetik kimyasal gübrelerin ve 

bitki korumayı daha mükemmelleştirmek için sentetik kimyasal ilaçların 

kullanımını öne çıkarmıştır. Bunların tek yanlı kullanımında ortaya çıkmağa 

başlayan sakıncalar, ileri görüşlü bazı tarımcılar tarafından fark edilmiştir. 

Söz konusu tarımcılar sadece maksimum verim almayı ve bunu ucuza mal 

etmeyi düşünen, fakat doğa üzerinde meydana gelen tahribatı hiç dikkate 

almayan bu gidişin devam etmemesi gerektiğini anlamışlardır. Tarımın 

sürdürülebilmesi için organik (ekolojik, biyolojik) tarım adı altında 

alternatiflerini ortaya koymuşlardır. Bu öncü kişilerden biri olan Albert 

Howard, 1910'larda İngiltere'de başlayan ekolojik tarım fikrini 1940'ta 

yayınladığı tarımsal vasiyetnamesi ile pekiştirmiştir. Alman asıllı Dr. Rudolf 

Steiner, İsviçre asıllı Mueller ve Rusch, Fransız asıllı Lemaire ve Boucher 

aynı dönemde Avrupa'da ekolojik felsefenin ilk öncüleri olmuşlardır. 

3.2. DÜNYADAKİ GELİŞMELER 

Dünyada yirminci yüzyılın ikinci yarısında yaşanan hızlı sanayileşme ve 

nüfus artışı önemli çevre sorunlarını da beraberinde getirmiştir. Çözüm 

olarak ise açlık probleminin giderilmesine yönelik politikalar geliştirilmiş ve 

yoğun girdi kullanılarak birim alandan yüksek verim almaya ve yeni 

alanların tarıma açılmasına yönelik hedefler belirlenmiştir. Sonuçta, yoğun 

ve bilinçsiz tarım ilacı ve gübre kullanılması, yanlış toprak işleme uygulamaları, 

kalıntı riski, toprağın fiziksel yapısının bozulması, organik madde ve 

canlılığının kaybedilmesi ve besin maddesi dengesinin bozulması, tuzlanma, 

çoraklaşma gibi önemli çevre sorunlarını beraberinde getirmiştir. Verimliliği 

daha düşük olan marjinal alanların tarıma açılması ise daha sorunlu 

ortamların oluşmasında etkili olmuştur. Buna da büyük ölçüde 2. Harpten 

sonraki mekanizasyon yol açmıştır. 

1970Terdeki "Yeşil Devrim" olarak anılan tarım politikaları açlık sorununa 

31

kısmen çözüm oluşturmakla birlikte, asıl sorunun üretim miktarı değil 

paylaşımdan kaynaklandığını da ortaya koymuştur. Ayrıca son yıllarda nüfus 

artış hızına oranla gıda artış hızı hemen tüm ülkelerde artmış, ancak çok az 

sayıdaki ülkede sorun olmaya devam etmektedir. Dolayısıyla artık tarımda 

uygulanan teknikler sadece üretim miktarında sağladıkları artışla 

değerlendirilmemekte, çevreye, insan ve hayvan sağlığına olan etkileri ile 

birlikte dikkate alınmaktadır. 

Bu gelişmelerin sonucunda alternatif bir üretim sistemi olarak Ekolojik 

Tarım veya İngilizce konuşulan ülkelerdeki adı ile Organik Tarım, Latin 

ülkelerindeki ismi ile Biyolojik Tarım ortaya çıkmıştır. Bu işin öncülüğünü 

giderek artan çevre sorunlarına duyarlı ve tarımdaki üretim tekniklerini ve 

kullanılan girdileri sorgulayan Avrupalı bazı üreticiler yapmıştır. İlk dönemlerde 

üretilen ürünler büyük oranda çiftliklerde veya yakın çevresindeki 

yöresel pazarlarda tüketilirken, sonraki yıllarda olay uluslararası ticari bir 

boyut kazanmış ve 1980'li yıllardan sonra tüm dünyada giderek artan bir 

kabul görmüştür. 

Sentetik kimyasal tarımsal girdilerin yarattığı olumsuz etkiler ilk önce bu 

girdilerin yoğun olarak kullanıldığı gelişmiş ülkelerde görülmüş, buna bağlı 

olarak 20. yüzyılın başlarında 1910 yılında Albert Howard'm "Tarımsal 

Vasiyetnamesi", 1924 yılında Dr. Rudolf Steiner'in "Biyodinamik Tarım 

Yöntemi" çalışmaları ile konvansiyonel tarım yöntemine alternatif sistem 

arayışları başlamıştır. Konvansiyonel tarımın olumsuz etkileri gözlendikçe, 

Avrupa'da bir çok ülke kendi içinde bu konuda duyarlı üretici ve tüketicilerin 

bir araya gelmesi ile ekolojik tarım çalışmalarına yönelinmiştir. 1970'li 

yıllara kadar ayrı ayrı devam eden çalışmalar, 1972 yılında Uluslararası 

Organik Tarım Hareketleri Federasyonu'nun (IFOAM : International 

Fédération of Organic Agriculture Movement) kurulması ile farklı bir boyut 

kazanmıştır. Üç kıtadan 5 kurucu organizasyon tarafından oluşturulan 

IFOAM, tüm dünyadaki ekolojik tarım hareketlerini bir çatı altında toplamayı, 

hareketin gelişimini sağlıldı bir şekilde yönlendirmeyi, gerekli standart 

ve yönetmelikleri hazırlamayı, tüm gelişmeleri üyelerine ve tüm ilgili 

sektörlere aktarmayı amaçlamaktadır. Bu örgütün merkezi Almanya'dadır. 

Organik ürünlerin dünya ticareti 1980'li yıllarda geliştiği halde 1990'lı 

yılların sonlarında özellikle deli dana, dioksin ve GDO (genetik yapısı 

değiştirilmiş organizmalar, transgenik ürünler) gibi konulara karşı duyulan 

endişe ve tepkiler nedeni ile organik ürünler için tüketici talebinde çok ciddi 

artışlar meydana gelmiş ve organik tarım, birçok uluslararası kuruluşun 

gündemine girmiştir. 

32

Dünya'da organik tarım konusunda ilk geniş boyutlu yönetmelik Avrupa 

Birliği (AB) tarafından 1991 yılında EEC 2092/91 sayı ile yayınlanmış ve 

daha sonraki yıllarda birçok değişiklikler yapılarak 1999 yılında hayvansal 

ürünlerle ilgili (EC 1804/1999) kısım buna eklenmiştir. İsviçre'nin 

hazırladığı Bioswiss ve FAO tarafından 1999 yılında hazırlanan Codex 

Alimentarius'tan sonra 2000'de hazırlanarak yürürlüğe giren ABD'nde 

National Organic Program (NOP), Japonya'da Japanese Agricultural 

Standards (JAS) adı verilen organik tarım standardları tüm dünyada özellikle 

küresel Pazar hareketlerini etkilemiştir. Örneğin Japonya'da JAS öncesi 

organik ürün iç pazarı 1997 yılında 1 milyar dolar iken, 2000 yılında 2.5 

milyar dolara çıkmıştır. Ancak "yeşil ürün" olarak tanımlanan bu pazarda 

yönetmeliğin kabulünden sonra sertifikalı ürünlerin payı 350 bin dolar 

düzeyinde olmuştur. IFOAM'm temel standartları gıda-gıda dışı üretim ve 

işleme, girdi üretimi gibi çok daha fazla alanı kapsamasına rağmen, örneğin 

AB yönetmeliği kadar ayrıntılı değildir. Ulusal yönetmeliklerde pazarın 

harmonizasyonunu sağlamak üzere üçüncü ülkeler ve buradan ithal edilecek 

ürünlerin kontrol ve sertifikasyonuna ilişkin maddelere de yer verilmektedir. 

2006 yılı itibarıyla dünya üzerinde 25 milyon hektarlık alanda kontrol ve 

sertifikalı olarak organik üretim yapılmaktadır. 2006 yılı rakamlarına göre, 

en geniş organik üretim alanına sahip ülkeler sıralamasında 10.5 milyon 

hektar ile Avustralya birinci, Arjantin 2.5 milyon hektar ile ikinci, İtalya 1.5 

milyon hektar organik üretim alanı ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bu 

ülkelerin organik üretim alanlarının genişliği, mera tipi organik hayvan 

yetiştiriciliği için ayrılmış sertifikalı mera alanlarının genel toplamda yer 

almasından kaynaklanmaktadır. 

Avrupa ülkelerinde 200 bin adet işletme, toplam 6.0 milyon hektar üzerinde 

organik üretim yapmaktadır. Avrupa ülkelerinde toplam tarım alanının 

% 4.0'ı organik üretime ayrılmıştır. Zirai işletmelerin içinde organik tarım 

yapanların oranı % 3'tür. Avrupa'da tarımsal üretimin içinde organik tarımın 

payı % 7'den büyük ülkeler, % 12.0 ile Avusturya, % 10 ile İsviçre, % 8 ile 

italya ve % 8 ile Finlandiya'dır. Dünyadaki organik ürünlerin pazar payının, 

tüm satışların ülkelere göre yıllık % 10-40 artış göstererek 25-30 milyar dolar 

dolayında olduğu hesaplanmaktadır. Avrupa, ABD ve Japonya gelişen 

pazarlar olarak ilk sırada yer almaktadır. Türkiye, Çin ve Hindistan'la 

birlikte ihracatçı konumdaki ülkeler olarak dikkati çekmektedir. Dünyadaki 

organik ürün Pazar paylarının kıtalara göre dağılımı şöyledir: Batı Avrupa'da 

toplam organik pazar payı 2004 yılında 11 milyar $ olmuştur. Aynı yıl 

Almanya'da organik ürün pazarı 3.6 milyar $, İngiltere 1.5 milyar $, İtalya 

1.5 milyar $, Fransa 1.3 milyar $ ve İsveç 866 milyon $ düzeyine ulaşmıştır. 

33

Avrupa'da organik ürünler için kişi başına yıllık harcama 7.3 $ ile en düşük 

İspanya'da, en yüksek yıllık harcama ise 105 $ ile İsviçre'de yapılmıştır. 

Avrupa'da 2006 yılında organik ürün pazarının 15.5 milyar dolara vardığı 

tahmin edilmektedir. Kuzey Amerika'da 2005 yılında toplam organik ürün 

Pazar payı 12 milyar $ olmuştur. ABD'nde organik ürün pazarı 11 milyar 

dolar, Kanada'da ise 1 milyar dolar olarak bildirilmektedir. Asya'da 

Japonya'da, üretimden çok önemli bir tüketici konumunda olup JAS (Japon 

Agriculture Standarts: Japon Tarım Standartları) sonrası düşen organik ürün 

pazarının standarda uygun sertifikalı üretim yapanların sayısı arttıkça bu 

miktarın tekrar milyar dolarlar seviyesine çıkacağı beklenmektedir. Çin, 

Güney Kore, Singapur ve Tayvan Asya'da gelişen pazarlar olarak 

öngörülmektedir. Latin Amerika'da ise Brezilya ve Arjantin 200 milyon $ 

seviyesindeki organik ürün pazarı ile dikkati çekmektedir. Okyanusya'da ise 

Avustralya 300 milyon dolarlık organik ürün pazarına ulaşmıştır. 

Rueün dünya üzerinde 150 dolayında gelişmiş, gelişmekte veya az gelişmiş 

ülkede kontrollü ve sertifikalı organik yetiştiricilik yapılmaktadır. 

Gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde Mısır gibi birkaç ülke dışında 

organik ürün iç pazarı gelişmemiş olup, organik üretim, birkaç ürünün 

dışsatımına yönelik olarak devam etmektedir. Bu ülkeler, küreselleşen 

organik ürün pazarında, rekabet edebildikleri ürünlerin üretimine yönelmektedir. 

Nitekim Mısır bu konuda pamukla ön plana çıkmıştır. Burada özet 

olarak verilen organik ürünler yetiştiriciliği hem bitkisel üretim hem de 

hayvansal üretimi kapsamaktadır. 

3.3. TÜRKİYE'DEKİ GELİŞMESİ 

Türkiye 1972 yılında İsveç'in başkenti Stocholm'de yapılan çevre 

konferanslarına en üst seviyede katılmış ve özellikle hava, su ve toprak 

kirliliğinin önlenmesi konularında, kaynakların sürdürebilir kullanılması için 

önlemler almaya başlamış, bu meyanda da ekolojik tarım söylemleri ifade 

edilmeye başlanmıştır. 

Türkiye'de organik tarım, 1984 -1985 üretim sezonunda genişleyen Pazar 

için Avrupalı firmaların ülkemizden organik ürün talebi ile başlamıştır. İlk 

organik üretimler geleneksel ihraç ürünlerimizden kuru üzüm ve kuru incir 

ile Ege bölgesinde gerçekleştirilmiştir. Daha sonra bu ürünlere kuru kayısı, 

fındık ye antepfıstığı gibi ürünler de katılarak farklı bölgelerimize 

yayılmıştır. 

Türkiye'deki organik tarım hareketinin sağlıklı ve doğru gelişimim 

34

gerçekleştirmek amacıyla 1992 yılında Ekolojik Tarım Organizasyonu 

Derneği (ETO) kurulmuştur. Organik tarım konusunda faaliyet gösteren veya 

ilgi duyan üretici, işleyici, ihracatçı, kontrol ve sertifikasyon kurum 

çalışanları, üniversite ve tarım bakanlığı araştırıcıları, teknik elemanlar ve 

tüketiciler gibi sektörün tüm ilgilileri derneğin üyesi olmuşlardır. "Ekolojik 

Tarım Organizasyonu Derneği" (ETO) organik tarım konusunda ülkemizde 

çatı görevi gören, ilgili hemen tüm kişi ve kurumları kapsayan şemsiye 

organizasyonu yapısı olan gönüllü bir kuruluştur. 

Türkiye'de organik bitkisel üretim gerek saha ve ürün çeşitliliği ve gerekse 

üretici sayısı bakımından gelişme göstermekte ve buna paralel olarak bu 

tarım sisteminin genel tarım içindeki payı yavaş da olsa artmaktadır. Son 

yıllarda organik hayvancılık üretimine de ilgi duyulmakta, bu üretime 

yönelik kapalı sistem tesisler kurulmaktadır. 1999 yılından itibaren pazarda 

da organik hayvansal ürünler bakımından kıpırdanmalar başlamıştır. 

Türkiye'de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2006 yılı verilerine göre toplam 

205 adet sertifikalı organik ürün üretilmektedir. Toplam 423 bin ton (tahmini) 

olarak bildirilen organik ürünleri; toplam 14500 üretici/işletme, 203 890 

hektar üzerinde üretmektedir. Üreticilerin tamamına yakını organik tarım 

konusunda çalışan organizasyon kurumları ile sözleşmeli tarım yapmakta ve 

elde edilen organik ürünlerin önemli bir kısmı ihraç edilmektedir. 

Ülkemizdeki organik üreticilerin bölgelere göre dağılımı incelendiğinde; 

4894 üretici ve % 37 payla Ege Bölgesi'nin ilk sırada olduğu, bunu 2907 

üretici % 22 ile Karadeniz Bölgesi, 2021 üretici ve %16 ile Doğu Anadolu 

Bölgesi takip etmektedir. Bu bölgeleri İç Anadolu, Marmara ve Akdeniz 

Bölgeleri (1374, 746 ve 711 üretici) izlemiş, Güney Doğu Anadolu Bölgesi 

373 üretici ve %3 ile en az organik üretici bulunan bölge olmuştur. 

Bölgelere göre organik üretim alanlarının dağılımı incelendiğinde en büyük 

üretim alanının 42609 ha organik üretim alanı ve %41 payla Ege Bölgesi'nde 

olduğu görülmektedir. Bunu 21692 ha alan ve %21 payla Güney Doğu 

Anadolu Bölgesi ve 17048 ha alan ve % 17 payla Akdeniz Bölgesi takip 

etmektedir. Bu bölgeleri Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri 

(7890, 6168 ve 5480 ha alan) izlemiş, Marmara bölgesi 1861 ha alan ve % 2 

pay ile en küçük üretim alanına sahip bölge olmuştur. 

Biyolojik çeşitlilik veya canlı çeşitliliği, diğer bir söyleyişle tür zenginliği 

tarımla doğrudan doğruya ilişkilidir. Her şeyden önce Latince söyleyişle 

Biyodiversity doğadaki flora ve faunanın her türlü zenginliği demektir. 

35

İnsanoğlu evrim süreci içerisinde tarımdaki gelişmelere paralel olarak 

faydalanabileceği türleri kültüre almış ve bunların tabiatta azalmasına, hatta 

onları doğadan toplayarak ve avlayarak istismar derecesinde kullanmıştır. 

Özellikle konvansiyonel tarımda ve klasik yetiştiricilikte günü birlik 

menfaatler için geleneksel tarım uygulamaları ile bütün canlıları vahşice 

tahrip etmiştir. 

Yakın zamanlara kadar doğadaki bu tahribatın, her türlü canlı türlerinin, 

ormanların, orman altı floranın, sulak alanların, hatta her türlü ekosistemlerin 

tahrip edilişinin ve bunların yerine yenilerinin konulamayacağı gerçeğinin 

farkına varılamamıştır. Evrenin, ya da arzın yaşma bakılacak olursa, son 

birkaç yüzyıldır yapılan tahribatın, hatta sadece 20. yüzyıldaki kaynakların 

hoyratça tüketilişi, çevre kirliliği, diğer zamanlardan daha fazla olmuştur. 

Bunun çok önemli bir nedeni de, insan nüfusunun çok hızlı bir biçimde 

artmasıdır. Nitekim dünya nüfusunu başlangıcından 1950 yılma kadar 3.5-4 

milyar olmuş, son 50 yılda ise, tam bir misli daha artarak ve 6.5-7 milyara 

ulaşmıştır. İşte bu nüfus baskısı bizatihi fiziki olarak doğayı, doğadaki 

kaynakları, her türlü flora ve faunayı ölçüsüz bir şekilde ve vahşice tahrip 

etmiştir. Buna rağmen de gerekli gıda güvencesi ve beslenme kalitesi 

sağlanamamıştır. Her geçen gün biyolojik çeşitlilik ve tür zenginliği de 

zayıflamakta ve zaafa uğramaktadır. İşte bu sebeple de organik yetiştiricilik 

her geçen gün ayrı bir önem kazanmaktadır. 

İnsan tabiatı itibari ile diğer bütün canlarda olduğu gibi çevresi ile madde ve 

enerji alışverişi içindedir. Doğanın temel prensiplerine uyma ve ona göre bir 

hayat şeklini benimseme, insanın tabiatı gereğidir. İnsan türü, sosyal hayatı 

olan ve bu hayat tarzının gereği topluluk içinde yaşar ve çeşitli sosyal 

davranışlar sergiler. Bunlara, insanoğlunun değer sistemleri de ilave 

edildiğinde sosyal hayatın ne kadar karmaşık bir yapıda olduğu görülür. Öyle 

ise, insanoğlunu diğer canlılardan ayırt eden en temel farklılığın, onun sahip 

olduğu etnik-değer sistemi ile ilgili olduğu söylenebilir. Son dönemde 

insanoğlunun doğal kaynakları bilinçsizce yok edişinin arkasında yatan temel 

sorun, insanın doğanın işleyişine ilişkin temel bilgilerden yoksun olması 

nedeniyle sergilediği yanlış ahlaki davranışlardır. Tabiatın bütüncül yapısını 

bozan bu yanlış davranış kalıpları, ancak bu gerçeklerin farkında olan ve 

buna göre uygun davranış kalıplarının geliştirilmesi ve benimsemesiyle 

mümkün olacaktır. 

Dünya nüfusunun hızla arttığı zamanımızda, bu nüfusun doğal kaynaklar 

üzerindeki baskısı da her geçen gün daha da artmaktadır. Gelişmiş ülkelerdeki 

yaşam standartlarının yükselmesi gereği, tüketilen kaynak miktarı 

36

artarken, çevreye bırakılan atık ve artık miktarı çeşitli çevre sorunlarını da 

beraber getirmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde ise gerek ekonomik 

darboğazlar nedeni ile doğal kaynakların tek taraflı aşırı tüketilmesi ve 

gerekse iç politik gelişmelere bağlı olarak tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerinin 

kesintiye uğraması ve beraberinde kuraklık ve çeşitli sorunlar, bu 

insanların tabii ekosistemlere yönelmesi ile kendini göstermiştir. İnsanların 

entelektüel seviyesinin ve gelir düzeyinin yükselmesi onları ister istemez 

organik tarım ürünlerine doğru yönlendirmektedir. 

Çiftçilerin organik tarım yapması, tüketicilerin organik ürün tüketmesi 

doğanın üzerindeki her türlü baskıyı azaltmaktadır. Ayrıca yıllardan beri aşırı 

kullanım yönünden kaybolan türler belli bir seviyede nefes almaya başlayabilmişlerdir. 

Organik tarım ürünleri ile insanlar kaliteli beslenmekte ve 

sağlıklı hayat sürmektedirler. Geleneksel tarım uygulanan yerlerde ise, 

tüketiciler beslenme yerine açlıklarını gidermekte ve midelerini doldurmaktadırlar. 

Böyle bir beslenme hiçbir şekilde sağlıklı değildir. 

Canlı türlerinin içerdiği morfolojik, genetik ve fizyolojik farklılıkların 

tamamı biyolojik çeşitliliği oluşturur. Biyolojik çeşitlilik popülasyon içi 

çeşitliliği, popülasyonlar arası genetik farklılaşmayı, tür içinde ortaya 

konulan çeşitliliği, türler arasındaki çeşitliliği ve türlerin ekosistem 

işleyişinde sergilediği rol zenginliğini de içine alır. Uzmanlar biyolojik 

çeşitliliği; genetik çeşitlilik, tür çeşitliliği, ekosistem çeşitliliği ve peyzaj 

çeşitliliği olmak üzere dört sınıfa ayırmaktadırlar. 

İnsanlar ve gayet tabiî ki, insanların geliştirdiği muhtelif ekosistemler ve 

biyolojik çeşitlilik, iyi tarım uygulamaları ve özellikle de organik tarım 

sistemi ile daima korunabilecektir. Aksi takdirde her geçen gün gerek 

floradan ve gerekse de faunadan birçok türler kaybolmaktadır. 

Besinler, besin güvencesi ve biyolojik çeşitlilik arasında doğrudan bir ilişki 

vardır. Bu ilişkinin iyi anlaşılması günümüzde karşılaşılan besin 

darboğazının çözümü açısından önemlidir. Biyolojik çeşitlilik dünden 

bugüne nasıl besin kaynağının esas kökenini oluşturmuş ise, yarın da aynı 

şekilde dünyadaki yaşamın sigortası olmaya devam edecektir. Bu gerçekten 

hareketle dünyada yaşamın devamlılığı, insanın da yaşamın devamını 

sağlayacağından mutlaka tüm ülkelerde, kalkınma plan ve politikalarının 

sürdürülebilir olmasına özen gösterilmeli ve ülkeler arasında eşgüdüm 

sağlanmalıdır. Unutulmamalıdır ki dünyadaki tüm insanlar aynı geminin 

yolcularıdır. 

37

Hayatın sınırsız bir şekilde ve huzurlu olarak devam ettirilebilmesi için 

çevrenin en iyi şekilde korunması ve muhafaza edilmesi hatta geliştirilmesi 

gereklidir. Çevrenin iyi korunması ve muhafazası öncelikle doğadaki hava, 

su ve toprak tahribatına ve kirliliğine engel olmak, ayrıca her türlü sanayi ve 

tarımsal atıkların çevreye bırakılmamasına bağlıdır. Sürdürülebilir bir tarım, 

ya da her türlü yetiştiricilik için üretimde kullanılan her türlü girdinin israf 

edilmemesi ve en ekonomik şekilde uygulanması şarttır. 

Sürdürülebilir tarım, sürdürülebilir hayatın en önemli tatbikatıdır. Şayet 

üretimde kullanılan materyal ve bu materyalin çoğaltılması için kullanılacak 

tarımsal her türlü kimyasal madde (girdi) ve uygulanacak yetiştirme 

teknikleri üzerinde önemle durulması gereken konulardır. Toprak işlemeden 

hasat ve harmana kadar bütün yetiştirme süresi boyunca uygulanacak 

sistemlerin devamlılığının olması şarttır. 

Sürdürülebilir tarım içerisinde çevreye en az zarar veren tarım sisteminin 

organik tarım olduğunu tekrar zikretmekte fayda vardır. İnsanoğlu sağlıklı ve 

sürdürülebilir bir hayat için her bakımdan dengede hava, su ve toprak 

kirliliğini başta olmak üzere, gürültü ve görüntü kirliliğinden arî bir çevreye 

ihtiyaç duymaktadır. Burada sürdürülebilir yaşam ve çevre kavramı ile, biraz 

önce de ifade edildiği gibi organik tarım, hatta tabiri caiz ise olabildiğince 

organik yaşam kastedilmektedir. 

Sürdürülebilir hayat ve temiz çevre için konuyu biraz daha tarım alanına 

çeker ve daraltırsak imkan olduğu ölçüde kimyasal kullanmadan özellikle de 

ilaç kullanmadan yapılacak tarım son derece etkili ve önemlidir. Bir nevi 

ilaçsız tarım, üzerinde hassasiyetle durulacak bir faaliyettir. İnsanların gerek 

bitki besin maddesi olarak bitkilerden daha fazla verim alabilmek için 

kullandıkları organik ve inorganik maddeler yani gübreler, gerekse ta M.S. 

9. yüzyıla kadar gerilere giden ve ilk defa Çinliler tarafından ortaya 

konulmuş haşere ve hastalıkları bertaraf etmek için kullanılan, hatta yabancı 

otları öldüren maddeler, yani ilaçlar her geçen gün geliştirilmişlerdir. Çinliler 

tarafından bitki koruma sahasında faydalanılan ve bu güne kadar sürekli 

olarak bilimsel araştırmaların ilgi alanına girmiş, yine bu konudaki tartışma 

ve gelişmeler II.Dünya Harbinden sonra hızla artmıştır. 

Tarım ilaçlarının insan sağlığı alanında kullanılmasıyla da bu alanda büyük 

bir çığır açılmıştır. DDT'nin sivri sinek ve sıtma mücadelesinde kullanılması; 

yine bazı tarımsal ilaçların II.Dünya Savaşı sırasında askerlerin başına bela 

olan bit ve pireye karşı kullanılması, bu alandaki başarıların en somut örnekleri 

olarak hafızalarda yer ederken; DDT'nin insektisit etkisini keşfeden 

38

İsviçre'li kimyager Franz Müler'in de bu buluşuyla 1948'de Nobel Tıp Bilim 

Ödülü'nü almaya hak kazandığı belirtilmelidir. İtalya'da II. Dünya 

Savaşı'ndan sonra yılda 400.000 kişinin öldüğü ve bu sayının 1952'de DDT 

kullanımı ile sıfıra indirildiği bilinmektedir. 

Doğrudan zehirlenmelere gelince, genel zehirlenme toplamının % 2.8'i 

pestisit kaynaklıdır. Ama aynı oran kozmetik ürünlerin kullanımında da 

görülmektedir. Beşeri ilaçlardan meydana gelen zehirlenmeler ise genel 

zehirlenmenin % 50'sinin üzerindedir. 

Birçok alanda da belirtildiği gibi, tarım ilâçlarının kalıntı (rezidü) 

sorunlarından bahsedilmekte ve ihraç edilen ürünlerin iade edilmesiyle ülke 

ekonomisi büyük kayıplarla karşı karşıya kalmaktadır. Bunun sonucunda 

medyanın doğal olarak bu konuya ilgisi artmakta, ancak bu ilgi yazık ki çoğu 

zaman konu uzmanı olamayan kişilerin kamuoyunu yanlış bilgilendirmesine 

de neden olabilmektedir. Bu konuda uzman olan kişilerin konu ile 4 

ilgili 

görüşlerine müracaat edilmediği gibi, o kişilerin kamuoyunu bilgilendirme 

çabaları da medyanın ilgisizliği yüzünden atıl kalmaktadır. 

Sadece Türkiye tarım sektörünü değil, hemen hemen bütün dünyada tarımı 

ve tarım sektörünü de büyük zarara sokan, kalıntı problemi ile ilgili olarak 

sorulması gereken ilk soru şudur: Böylesine riskli kimyasallar, yani tarım 

ilaçları neden kullanılıyor? Neden bunlar kolayca yasaklanamıyor? Yazık ki, 

bu sorulara yanıt vermek o kadar da kolay değildir. Eğer söz konusu tarım 

ilaçları yasaklanacak olursa, bunlarla birlikte en az bunlar kadar tehlikeli 

olan, ancak insanoğlunun hayatına girmiş bir yığın diğer kimyasalın da 

yasaklanması gerekecektir. Burada verilecek böyle bir örnek çevre kirliğini 

önemli ölçüde açıklayabilecektir. Otobüse binmek, toplu taşım araçlarını 

kullanmak birçoğuna zor gelebilir ve hemen arabanın kontağına davranılır. 

Hatta bazılarının "özel araç lüks değil, temel bir gereksinimdir" dediği de 

olur. Nasıl ki hava kirliliğinin en büyük nedenlerinden biri olan ve insanda 

idrar tutamama, hemoglobin, hematokrit yükselmesi ve kanser gibi 

hastalıklara sebep olan egzoz gazlarını önlemek için arabalar birden yollardan 

çekilemiyorsa günlük hayatdan çay, kahve ve tütün çıkarılamıyorsa, 

tarım ilâçlarını da bir çırpıda silip atmak mümkün değildir. Örneğin kafeinin 

farelere karşı kullanılan 2.4 D dozlu Dimetylhoat ile yakın etkiye sahip 

olduğunu kısaca hatırlamakta fayda vardır. Yine bayanların vazgeçemediği 

rujların yabancı otlarla mücadelede kullanılan Glyphosate ve Simazin isimli 

tarım ilaçlarıyla nerdeyse aynı derecede toksik olduğunu unutmamak gerekir. 

Nasıl ki arabasız, kahvesiz, kozmetiksiz ve hatta bazılarına göre sigarasız 

modern bir yaşam düşünülemiyorsa, dünya ve Türkiye tarımının tamamında 

39

tarım ilaçları ve kimyasal gübreler olmadan da tarımsal bir üretimin 

düşünülmesi şu an için çok zor görünmektedir. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü 

(FAO)'nün verilerine göre tarımsal üretimde hiçbir ilaçlama yapılmadan 

üretim yapılacak olursa, ürün kayıpları Avrupa'da % 25, Kuzey ve Orta 

Amerika'da % 29, Çin'de % 30 ve Afrika'da ise % 42 olacaktır. Bu kadar 

büyük miktardaki bir ürün kaybına göz yumulması şimdilik mümkün 

görünmemektedir. Çünkü birçok insanın açlıktan öldüğü bir dünyada bu, 

şimdilik son derece zordur. Kaldı ki, tarım alanlarının ve tarımsal üretimin 

nüfus artışı gibi artış gösterememesi de büyük açmazlardan biridir. Bu 

gerçeği bilen ilaç firmaları, tarım ilacı kullanımının önemini belirtirken "ürün 

kaybının önlendiği ve dünyada açlık sorununa alternatif hazırlandığı" 

tezlerini bilinçli olarak öne sürmektedirler. Ancak kimyasalların tarımsal 

üretimdeki vazgeçilmezliğini ifade ederken, ilaç firmalarının bu tezlerini de 

dikkatlice sorgulamakta fayda vardır. Tarımsal ilaç kullanımı üretimdeki 

hastalık, zararlı ve yabancı ot kayıplarını tamamen ortadan kaldırıyor mu? 

Elbette ki hayır. Örneğin Türkiye'nin pestisit kullanımı 1979 yılından 

günümüze değin 2005 yılma kadar yaklaşık % 45 oranında artmıştır ve buna 

göre teorik olarak şu anda hiç ürün kaybı beklenilmemelidir. Eldeki Türkiye 

ile ilgili veriler çok sağlıklı olmadığından sorunun yanıtını aramak için başka 

ülkelere bakmakta yarar vardır. Amerika Birleşik Devletleri'nde insektisit 

kullanımı eskiye göre 10 kat artmış, ama ürün kaybı bu arada azalacağına 

yaklaşık 2 kat yükselmiştir. Tabii ki, bu işin sadece üretim yanıdır. Bu işin 

bir de insan ve çevre sağlığı ile ilgili olan tarafı vardır. Bu durumda geriye 

yapılması gereken tek bir husus kalıyor: Kimyasalları doğru zamanlı, 

dozunda ve bilinçli kullanmak ve onların çevreye verdiği zararı kontrol 

altında tutmak söz konusudur. 

Tarım ilaçları kullanırken ve kullandıktan sonra hasat aşamasında dikkat 

edilmesi gereken çok önemli hususlar vardır. İnsanın ödeyeceği en pahalı 

bedel tabii ki sağlığıdır, kısacası yaşamıdır. Bilindiği gibi dünyada üretilen 

pestisitlerin %80'i gelişmiş ülkelerde kullanılmakta, geri kalan % 20'lik 

kullanım payı ise geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelere tekabül etmektedir. 

Ancak ilginç olan şu ki, pestisitten zehirlenme olaylarının % 50'den 

fazlası, geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Demek ki, 

bu ülkelerde kullanım sırasında ve sonrasında bazı problemler hala 

aşılamamıştır. Yazık ki Türkiye de şimdilik bu tip ülkeler arasında yer 

almaktadır. Bilindiği gibi bazı konuları sadece yasalarla kontrol altına 

almaya çalışmak o kadar kolay değildir. Yasal düzenlemelere eğitimin de 

eklenmesi gerekmektedir. İlaç tavsiye edilmesi ve akabinde kullanılması 

sırasında çok dikkatli olunması gerekmekte ve kullanıcının mutlaka 

kullanırken kendisini maske ve uygun elbiseyle koruması gerekmektedir. 

40

İlaçlamadan sonra da tabii ki doğru ilaç, doğru dozda kullanıldı ise hasat 

edilen ve tüketilen üründe herhangi bir kalıntı problemi ortaya çıkmamalıdır. 

Türkiye'de şimdilik bu problemin çözülmesi biraz zor görünmektedir. Çünkü 

nüfusun yaklaşık %30'u çiftçilikle uğraşmaktadır ve araziler küçük 

ölçeklidir. Yetiştirilen ürün türü ve rekoltesindeki çeşitlilik de bu uygulamayı 

zorlaştıran bir başka etkendir. 

Özetle zirai ilaçlar, alternatifleri bulunana kadar tarımsal üretimin 

vazgeçilmezleridir. Bunların insan ve çevre sağlığına olumsuz etkilerini 

minimize etmenin tek yolu da bilinçli kullanılmalarıdır. Ayrıca sürdürülebilir 

yaşam ve nefes alınabilir çevre eğitimle ve bilinçle ancak korunabilir. 

4. ORGANİK TARIM MEVZUATI VE 

ORGANİZASYONU 

Organik, ekolojik veya biyolojik tarım tam anlamı ile disipline edilmiş 

yetiştiricilik anlamına gelmektedir. Organik tarımın iki önemli tarafı bulunmaktadır. 

Bunlardan birisi organik tarım ürünü yetiştirenler, yani çiftçiler, 

diğer tarafı da organik ürün kullananlar, yani tüketicilerdir. Her iki tarafın da 

bir uyum ve bir anlaşma içinde olmaları gereklidir. Kabul etmek gerekir ki, 

organik tarım ürünleri yetiştiriciliğinde yetiştirilen ürünlerin verimi belli bir 

oranda düşüktür. Fakat bu ürünlerin kalitesi ise geleneksel ürünlerden çok 

daha yüksektir. Verimi % 20-30 daha düşük olan organik ürünlerin fiyatı, 

%30-40 daha pahalı olabilmektedir. Bugün dünya pazarında geleneksel tarım 

sisteminde yetiştirilen ürünler organik tarım sisteminde yetiştirilen ürünlerden 

% 30 daha fazla fiyatla alıcı bulabilmektedir. 

Organik tarım sisteminde, yetiştirme esnasında birbirleriyle karmaşık 

ilişkiler içerisinde bulunan canlıların her biri ayrı bir üretim birimi olarak 

kabul edilmekte ve özellikle bu sistem içinde en önemli etken insan olmaktadır. 

Bir başka söyleyişle organik tarımda, tarım dışı girdilerden daha çok 

tarım içi kaynaklara yönelmek, hem üretim artışını hem de doğal çevrenin 

korunmasını ekonomik ölçüde birleştirmek amaçlanmakta, dolayısıyla da en 

fazla görevin insana düştüğü kabul edilmektedir. 

Bu konularda Amerika Milli Araştırma Konseyi yaptığı bir çalışmada vardığı 

sonuçları organik tarımla ilgili olarak beş ana başlık altında toplamıştır. 

a. Tarımsal üretimde "besin döngüsü, azot fıksasyonu ve zararlı prodetör" 

ilişkileri gibi tabii olaylara daha fazla eğilmek. 

b. Çevre ve insanlara zararlı olan tarım dışı girdilerin kullanımını minimize 

etmek. 

41

c. Başta bitki ve hayvan olmak üzere üretim materyalini sağlıklı kılmak ve 

çok daha verimli kullanmak. 

d Ekim nöbetinde en uygun ve ekonomik ürün desenlerini sağlamak. 

e. Toprak su enerji ve biyolojik (canlı) kaynakları korumak ve bunların 

titizlikle yönetilmesi üzerinde önemle cbırmak. 

Başlangıcından beri söylediğimiz üretim istemini uygulayabilmek için 

mutlaka belli yasa, yönetmelik, yönerge ve kuralların olması gereklidir. 

Ayrıca geliştirilen ve daima güncellenen bu yasa, yönetmelik, yönerge ve 

kuralların, hatta bu konuda teşekkül etmiş geleneklerin bir otorite tarafından 

uygulanması şarttır. Söylenenlerin hepsini mevzuat olarak özetleyebiliriz. 

Mevzuatın cezai müeyyideyi gerektiren yaptırımları olacağı elbette ki söz 

konusudur. 

Dünyada organik tarım mevzuatı yerine, uluslararası organik tarım mevzuatı 

demek hem daha uygun ve hem de daha pratiktir. Burada uzun uzun ve çok 

detaylı olarak Uluslararası Organik Tarım Mevzuatı yerine, bir fikir 

verebilmek açısından özet bazı önemli bilgiler verilmiştir. Zaten her ülkenin 

de kendine özgü mevzuatı olduğu için onları teferruatlı incelemeye imkan da 

yoktur. 

Daha önce de müteaddit defalar söylendiği gibi; 

• Organik tarım üretiminden tüketime kadar her safhası kontrollü ve 

sertifikalı bir tanmsal üretim şeklidir. 

• Organik tarımın ulusal ve uluslararası seviyede geçerli kılınmış olan yasal 

düzenlemeleri ve akreditasyon (denklik ve karşılıklı kabul edilebilirlik) 

sistemleri vardır. 

• Üreticilerin aldığı sertifika sadece iç pazarlarda değil dış pazarlarda da 

geçerlidir ve/veya talep edilmektedir (istenmektedir). 

Organik tarım pazarları ve buna paralel olarak da bütün dünyada ürün talebi 

son 30 yıldır hızlı bir şekilde genişlemektedir. Bu konudaki ilk adımlar 

Amerika Birleşik Devletleri'nde Oregon (1974) ve Kaliforniya (1979) 

Eyaletlerinde atılmıştır. Avrupa'da ise organik tarımla ilgili ilk düzenlemeyi 

kabul eden 1985 yılında Fransa olmuştur. 

Avrupa Birliği ülkelerinde özellikle 1990 yılından bu yana çevreye uyumlu 

tarım politikaları desteklenmektedir. AB'de 24 Haziran 1991'de Avrupa 

Konseyinde, organik tarımla ilgili bitkisel ürünlerin üretimi ve pazara arzını 

düzenleyen yönetmelik yürürlüğe konulmuştur. Daha sonra 14 Ocak 1992 

tarihinde 1991 yılında yayınlanan yönetmeliğe ek olarak AB'nin Avrupa 

42

Birliğine organik ürün ihraç edecek memleketlerin uymak zorunda olduğu 

kurallar ile ilgili mevzuatı yürürlüğe konulmuştur. Avrupa Birliği organik 

tarım standartları organik gıdaların etiketlenmesini de kapsayacak sekile 

dönüştürülerek, 1991 yılında kabul edilmiştir. 1999 yılında da daha önce 

sadece bitkisel üretim için yürürlüğe konulan yönetmelik hayvansal üretimi 

de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Yine aynı tarihlerde Birleşmiş 

Milletler Dünya Gıda ve Tarım Teşkilatı (BM/FAO) ve Dünya Sağlık Örgütü 

(WHO) tarafından organik ürünler için Codex Alimentarius geliştirilmiştir. 

Daha sonraki zamanlarda (2001) dünya ticareti için önemli bir belge, standart 

olan JAS (Japon Tarım Standartları=Japon Agricultural Standarts) Japon 

Tarım Bakanlığı tarafından bitkisel organik ürünler için geliştirilerek 

yürürlüğe konulmuştur. Bunu takiben 2002 yalında da Amerika Birleşik 

Devletleri Tarım Bakanlığı (National Organic Product=Milli Organik 

Üretim) belgesini yayınlayarak yürürlüğe koymuştur. 

Merkezi Almanya'nın Bonn şehrinde bulunan ve üç kıtadan beş organizasyonla 

oluşturulan ve bugün 100'ün üzerinde 750 dolayında üyesi bulunan 

IFOAM (Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu) bütün 

dünyadaki ekolojik tarım faaliyetlerini bir çatı altında toplamayı ve bu 

konuda ortaya konulan standartları genişletip geliştirmeyi bir görev olarak 

benimsemiş durumdadır. IFOAM 1972'de kurulmuş, 1980 yılında ilk olarak 

yazılı kurallar ortaya koymuş ve 1998 yılından itibaren de ortaya koyduğu 

organik tarım standartları 18 dile çevrilmiştir. 

Dünyanın muhtelif ülkelerinde yapılan organik tarım mevzuatlarında (kanun, 

yönetmelik, yönerge, kurallar ve teşekkül eden teamüller), ortaya konulan 

standartlarda önemli ölçüde benzerlikler vardır. Ortaya konulan yönetmeliklerin 

hemen tamamı üretim, işleme ve doğadan toplamayı kapsamaktadır. 

Yönetmeliklerin hiç birinde perakendecilerin sertifikalı olmasına gerek 

yoktur. Bu yönetmeliklerin hemen hepsinde yetiştirme için kullanılacak 

girdilerin listeleri bulunmaktadır. 

Avrupa, Amerika ve Japonya olmak üzere organik tarımda üç ayrı menşeli 

(orijinli) yönetmelik bulunduğu görülmektedir. Her üç yönetmelikte de diğer 

ülkelerden ihracat yetkisi için özel sertifıkasyon organlarından şartların 

yerine getirilmesi gereken yasalar istenir. 

Muhtelif ülkelerin yaptıkları değişik orijinli yönetmeliklerin arasında 

önemli farklılıklar da bulunmaktadır. Bu farklılıklar; 

• Yerli ve dışsatım farklılıkları, 

43

• İsteğe bağlı ya da zorunlu olmaları bakımından, 

• Faaliyet alanı farklılıklarıdır. 

AB standartları ve JAS formatları nispeten benzerlik gösterirler. Amerikanın 

NOP (Milli Organik Üretim)'un farklılığı kapsamında "izin verilen 

sentetikler" ve "yasaklanan sentetik olmayan" girdilerin liste ile belirtilmiş 

olmasıdır. Amerika'da NOP'ta yıllık geliri 5 bin $'dan düşük olan organik 

ürün yetiştiricileri ve perakendeciler hariç, organik ürün üretimi ile ilgili 

herkes için sertifika alma mecburiyeti vardır. Avrupa Birliği ve Japon 

Standartlarında böyle bir zorunlu uygulama yoktur. 

JASTarmda hayvan yetiştiriciliği, deniz ve su ürünleri, pamuk ve bal 

standartları yoktur. Avrupa Konseyi standartlarında organik işlenmemiş 

tarımsal ürünler ve hayvansal ürünler bir kategori, organik işlenmiş tarımsal 

ürünler ve hayvansal ürünler ayrı bir kategoridir. Hayvan yemi olarak 

kullanılan ürünler ise ayrı bir kategoridirler. Amerika Birleşik Devletleri'nde 

NOP bitki, hayvan ve diğer organik tarımsal ürünleri kapsar. Arıcılık, su 

ürünleri ve mantar üretimi gibi tam olarak açıklığa kavuşturulmamış 

detaylar da vardır. Amerikan yönetmeliklerinde kozmetik ile ilgili hükümler 

bulunmamakladır. Ancak tekstildeki hammaddelerin organik olduğu 

belirtilebilir. Japon yönetmeliklerinde ise organik kuralları sadece tarım 

ürünleri ve ürünlerden elde edilmiş olan işlenmiş ürünleri kapsamakta olup, 

hayvansal ürünler ve su ürünlerini kapsamamaktadır. Alkollü içecekler ile 

ilgili herhangi bir düzenlemede yoktur. 

Her üç yönetmelikte de (NOP, JAS ve EC) organik tarıma geçiş periyodu 

(süreci) ile ilgili kayıtlar bulunmaktadır. AB yönetmeliklerinde çok yıllık 

ürünlerde ilk hasattan üç yıl önce, tek yıllık bitkilerde ise iki yıl önce ürünler 

organik prensiplere uyularak yetiştirilmeye başlanmaktadır. Kontrol organı 

ile yetkili otoritenin uygun görmesi halinde tarlanın (parselin) önceki 

kullanılışına bakılarak sürenin kısalıp uzatılabileceğine karar verilebilecektir. 

Amerikan yönetmeliğinde ise bu süre, yönetmelikte belirtilmiş olan 

kullanımına izin verilmeyen maddeler kullanılmadan ürün hasadı öncesi üç 

yıl geçmiş olmalıdır. Japon yönetmeliğine göre; geçiş süresi geniş yeşil 

alanların dışında çok yıllık bitkilerin üretimi yapıldığında, ilk hasat 

tarihinden itibaren 3 yıl önce, tek yıllık bitkilerde ise bu süre 2 yıl önce olarak 

tespit edilmiştir. 

Yönetmeliklerde girdilerin kullanımı ile de ilgili önemli kurallar vardır. 

Amerika'da organik yetiştiricilikte spesifik olarak herhangi bir girdi yasal 

44

olarak yasaklanmadıkça şayet doğal ise kullanımı kabul edilebilir, sentetikler 

ise olumlu olarak listelenmedikçe hiçbir şekilde kabul edilemez. Japon ve 

AB yönetmeliklerinde ise kullanılacak bütün girdilerin müspet olarak 

listelenmesi şarttır. 

Organik tarımda bitki besleme için kullanılacak gübrelerin özel bir önemi 

vardır. Avrupa komisyonu tarafından hazırlanan yönetmeliğe göre üretilen 

ürünün kaldırdığı kompostlaşmış ve kompostlaşmamış organik maddelerin 

toprak içinde birbirileriyle ilişkisi ve birbirini etkilemesi daima dikkate 

alınmalıdır. Amerika'da Tarım Bakanlığının hazırladığı NOP'da yanmamış 

hayvan gübresinin kompost yapılması lazım geldiği, kompost yapılmadığı 

takdirde, bu gübrelerin ancak insan tüketimi için kullanılması tasarlanmamış 

bitkilere uygulanabileceği ifade edilmektedir. 

Gübrelenen ürünün yenilen kısımları toprak partikülleri ile ya da toprak 

yüzeyi ile temas ediyorsa, temas halinde hasattan en az 120 gün önce, toprak 

partikülleri ya da toprak yüzeyi ile ürünün yenilebilen kısımları temas 

etmiyor ise, hasat tarihinden en az 90 gün önce bitkiye uygulanmasına 

müsaade edilmektedir. Diğer kompoze olmuş veya tamamen de kompoze 

olmuş olgun hayvan gübresine benzeyen hayvansal atıklar da kullanabilmektedir. 

JAS'da ise yetiştiricilikte kullanılacak gübreler özelleştirilmemiştir. 

Gerek Amerika'da ve gerekse Avrupa'da üretim (çoğaltım) materyali olarak 

kullanılan tohumluk, fide, fidan, damızlık, spor, ana arı ve yumurtalar 

yetkili otorite tarafından kabul edildikten sonra geleneksel olarak herhangi 

bir muamele yapılmamışsa üretimde kullanılabilmektedir. Özellikle 

Amerika'da NOP'ta göre; elde yeterli miktarda üretim materyali yoksa 

geleneksel çoğaltım materyali kullanılabilir. Çok yıllık geleneksel bitkiler 

için en az bir yıllık geçiş süresine ihtiyaç vardır. 

Aynı bölgedeki muhtelif işletmelerde yetiştirilen ürünler yönetmelikte 

belirtilen ürünlerle çevrilmiş olmamalı ve AB'de kontrol esnasında bunlar 

taslak olarak belirtilmemelidir. Amerika'da belli bir bölgede farklı ve 

bölünmüş alanlarda ürünlerin karışmasını önleyen bir yönetimle, mutlaka 

kayıt tutulması şartıyla yetiştirmeye izin verilebilmektedir. Hiçbir şekilde 

çoğaltım materyali olarak GMO (Genetiği Modifıye Edilmiş Organizmalar)'a 

üretim materyali olarak izin verilmez. JAS'na göre yetiştirme 

alanlarında sadece sertifikalı ürünlerin ayrılması belirtilmiştir. 

Uluslararası yönetmeliklerde organik yetiştiricilik yapılırken kontaminasyon 

(bulaşma) fevkalade önemlidir. AB'de kontaminasyona karşı herhangi bir 

45

düzenleme bulunmazken Amerika'da ürünler % 5'den fazla yasaklı madde 

içermemelidir kaydı bulunmaktadır. Organik yetiştiricilikte sınırların ve 

yerleşim bölgelerinin belirtilmesi şarttır. Fakat GMO bulaşması ile ilgili 

belirgin bir düzenleme yoktur. Avrupa'da ağır metallerle ilgili kayıtlar 

bulunurken Amerika'da herhangi bir limit yoktur. Ayrıca sulama suyu ile 

ilgili düzenlemeler de bulunmamaktadır. 

Organik ürünlerin yetiştirilmesi, işlenmesi, pazara ve piyasaya sunulması ile 

ilgili en önemli yönetmelik maddeleri etiketleme ile alakalıdır. Avrupa 

Birliğinde işlenmiş gıdaların etiketlenmesi üç şekilde olur: 

• Organik (Organic) : %95'inden fazlası organik içerik içeren gıdaların 

üzerine yazılır. 

• Kısmen Organik (Partly Organic) : %70-95 arasında organik içerik içeren 

gıdaların üzerine yazılır. 

• Organik Olmayan (Non-Organic): % 70'den az organik içerik içeren 

gıdaların üzerine yazılır. 

Bir ürün % 70-95 arasında organik tarımsal içerikten oluşuyorsa "organik" 

olarak adlandırılamaz. Sadece ürünün içinde bulunan tarımsal içeriklerin 

% x kadarı organik üretim kurallarına göre üretilmiştir denilebilir. 

Amerika Birleşik Devletlerinde; 21 Ekim 2002 tarihinde uygulamaya 

konulan Amerikan Tarım Dairesi (USDA, United States Department of 

Agriculture)'nin Ulusal Organik Programı (National Organic Program-NOP) 

dört ürün kategorisi tanımlamıştır. Etiketlerin üzerine bunlar yazılabilir. 

%100 Organik: Sadece organik olarak üretilen maddeleri içeren ürünlerin 

üzerine yazılabilir. 

• Organik : Ağırlığı itibariyle %95'i organik olarak üretilen maddeleri içeren 

ürünlerin üzerine yazılabilir. 

• Organik Maddelerle Üretilen Ürünler: İçeriğinde %70'den fazla organik 

madde olan ürünlerdir. Bu organik maddelerin en fazla 3 tanesi ambalajın 

görünen yüzünde açıkça belirtilebilir. 

hammadde kullanılarak üretilen 

işlenmiş ürünler: Ambalajın görünen yüzünde "organik" kelimesi 

^kullanılmaz ancak içeriğindeki organik olarak üretilen maddeler bilgi 

'bölümünün içindekiler kısmında belirtilebilir. 

21 Ekim 2002 tarihinden itibaren ilk iki kategoride yer alan ve NOP'un 

46

taleplerini sağlayan ürünlerin üzerinde U USDA ORGANIC" damgası 

kullanılabilmektedir. 

Japon Standartlarına göre; 

• Organik (Organic): 3 yıldan daha fazla bir süre kimyasal madde 

kullanılmadan üretilen gıdaların üzerine yazılabilir. 

• Geçiş Sürecinde Organik (Organic in transition): 6 ay ile 3 yıl bir süre 

zarfında kimyasal madde kullanılmadan üretilen gıdaların üzerine 

yazılabilir. 

• Pestisit İçermeyen (No pesticides): Pestisit kullanılmadan üretimi yapılan 

gıdaların üzerine yazılabilir. 

• Azaltılmış Pestisit Kullanımı (reduced pesticides): Üretimi sırasında 

konvansiyonel kullanılan % 50 oranında daha az pestisit kullanılmıştır, 

yazılabilir. 

Kimyasal Gübresiz (No Chemical Feritlizer Grown): Kimyasal gübre kullanılmadan 

üretilmiş olan gıdalar, yazılabilir. 

Organik tarım, ya da organik üreticilik, bitkisel ve hayvansal ürünleri 

usulüne uygun olarak teknik bir şekilde yetiştirmenin de ötesinde bir anlam 

ifade etmektedir. Organik üretim fikri, düşüncesi, dünyayı o şekilde 

algılamak, dünyaya böyle bir pencereden bakmak bir felsefedir, bir yaşam 

tarzıdır ve topyekûn bir düşünce sistemidir. Böyle fikirler doğadaki bozulan 

tabii dengeyi yeniden tesis etmek ve sürekli ve düşüncesiz bir şekilde ve 

vahşice tabii kaynakları tahrip etmek, bunları engellemek daha çok Batı 

Avrupa'da öncelik almıştır. 

Batı Avrupa'nın önemli firmaları 1984 -1985 üretim sezonundan itibaren 

genişleyen pazarları için Türkiye'den ürün talebinde bulunmuşlardır. İşte bu 

şekilde ilk organik üretimler geleneksel dış satım ürünlerimizden kuru üzüm 

ve kuru incir ile başlamıştır. Daha sonra bu ürünlere kuru kayısı ile sert 

kabuklu meyveler, fındık ve antepfıstığı, hatta daha ileriki dönemlerde 

badem ve ceviz gibi ürünler ilave edilmiştir. 

Başta Avrupalı alıcılar olmak üzere ilk defa kendileri 1992 yılında bu 

konuda mevzuat geliştirmişler ve standartlar yapmışlardır. Bunların taleplerini 

karşılayabilmek için Türkiye'de Tarım ve Köy işleri Bakanlığı tarafından 

"Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metotlarla Üretilmesine İlişkin 

Yönetmelik" 18 Aralık 1994 tarihinde yapılıp 22145 sayılı Resmi Gazetede 

yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğe göre, bu konumdaki 

yetkiler ve sorumluluklar Tarım ve Köyişleri Bakanlığına verilmiştir. Daha 

47

sonraki zamanlarda Avrupa Birliği'ne katılım sürecinde "Avrupa Birliğine 

Muktesebatmm Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı" uyarınca 

Avrupa Birliği Organik Tarım Yönetmeliğinde Yapılan ekler ve değişiklikler 

bitkisel, hayvansal ve su ürünlerini de kapsayacak şekilde tadil edilerek 

11 Temmuz 2002 tarihli 24812 sayılı Resmi Gazetede "Organik Tarımın 

Esasları ve Uygulamasına.İlişkin Yönetmelik" şeklinde yayınlanmıştır. 

Bu tarihlerden sonra Türkiye Organik tarımla ilgili bir kanun çıkarılması 

lüzumunu duymuştur. Nitekim gerekil hazırlık çalışmaları yapıldıktan sonra 

konu TBMM'de Tarım Komisyonunda görüşülmüş, kısa sürede Genel Kurul 

gündemine alınarak müzakereleri tamamlanmıştır. Organik Tarım Kanunu 1 

Aralık 2004 tarihinde 5262 numara ile kabul edilmiş ve 3 Aralık 2004 

tarihinde de 25659 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Kanun beş bölüm ve on beş maddeden ibarettir. 

Kanunun birinci bölümünde "Amaç, Kapsam ve Tanımlar" yer almış, ikinci 

bölümde "Komiteler, Yetkilendirilmiş Kuruluşlar ve Müteşebbis", üçüncü 

bölümde "Uygulama Esasları", dördüncü bölümde "Ceza Hükümleri, 

Cezaların Tahsili ve İtiraz", nihayet beşinci bölümde ise "Geçici ve Son 

Hükümler" yer almaktadır. Burada kanunun bütün bölümlerini ve maddelerini 

organik tarım açısından yorumlamaktan ise tamamen eserin metnine 

almanın uygun olacağı düşünülmüştür. 

Azaltılmış Kimyasal Gübre Kullanımı: Konvansiyonel ürünlerde 

kullanılanın %50 oranında daha az kimyasal gübre kullanılarak üretilen 

gıdalar, yazılabilir. 

Uluslararası mevzuat olarak, burada başlangıçta da ifade edildiği gibi Avrupa 

Birliği veya Komisyonu (EC), Amerika Birleşik Devletleri (NOP) ve Japon 

(JAS) mevzuatı kısmen özetlenmeye, daha doğrusu bu mevzuatlar hakkında 

genel bir bilgi verilmeye çalışılmıştır. Fakat IFOAM, BIOSWISS ve 

CODEX'de önemle üzerinde durulması gereken mevzuatlardır. Özellikle 

ikili ticari ilişkilerde alıcı ülke hangi belgeye itibar ediyorsa, onu esas kabul 

etmek zorunluluğunun olduğunu kabul etmek gereklidir. 

48

4.1. ORGANİK TARIM KANUNU 

RESMİ GAZETE 

Tarih: 03.12.2004, Sayı: 25659 

Organik Tarım Kanunu 

ORGANİK TARIM KANUNU 

Kanun No: 5262 Kabul Tarihi: 01.12.2004 

BİRİNCİ BÖLÜM 

Amaç, Kapsam ve Tanımlar 

Amaç 

MADDE 1. - Bu Kanunun amacı; tüketiciye güvenilir, kaliteli ürünler 

sunmak üzere organik ürün ve girdilerin üretiminin geliştirilmesini sağlamak 

için gerekli tedbirlerin alınmasına ilişkin usul ve esasları belirlemektir. 

Kapsam 

MADDE 2. - Bu Kanun, organik tarım faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin 

kontrol ve sertifıkasyon hizmetlerinin yerine getirilmesi ve Bakanlığın denetim 

usul ve esasları ile yetki, görev ve sorumluluklara dair hususları kapsar. 

Tanımlar 

MADDE 3. - Bu Kanunda geçen; 

a) Bakanlık: Tarım ve Köyişleri Bakanlığını, 

b) Organik tarım faaliyetleri: Toprak, su, bitki, hayvan ve doğal kaynaklar 

kullanılarak organik ürün veya girdi üretilmesi ya da yetiştirilmesi, doğal 

alan ve kaynaklardan ürün toplanması, hasat, kesim, işleme, tasnif, ambalajlama, 

etiketleme, muhafaza, depolama, taşıma, pazarlama, ithalat, ihracat 

ile ürün veya girdinin tüketiciye ulaşıncaya kadar olan diğer işlemlerini, 

c) Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu: Organik ürünün veya girdinin, 

üretiminden tüketiciye ulaşıncaya kadar olan tüm aşamalarını kontrol etmek 

ve sertifıkalandırmak üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek veya 

tüzel kişileri, 

d) Kontrol kuruluşu: Organik ürünün veya girdinin, üretiminden tüketiciye 

ulaşıncaya kadar olan tüm aşamalarını kontrol etmek üzere Bakanlık 

tarafından yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişileri, 

49

e) Sertifikasyon kuruluşu: Tüm kontrolleri tamamlanmış organik ürün veya 

girdiyi, kontrol kuruluşunun yaptığı kontrol ve bu kontrole ilişkin bilgi ve 

belgeler ile gerek duyulan hallerde yaptıracağı analizlere dayanarak sertifıkalandırmak 

üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişileri, 

f) Yetkilendirilmiş kuruluş: Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, kontrol 

kuruluşu veya sertifikasyon kuruluşu olarak Bakanlık tarafından yetki 

verilmiş gerçek veya tüzel kişileri, 

g) Kontrol: Organik tarım faaliyetlerinin bu Kanuna uygun olarak yapılıp 

yapılmadığının belirlenmesi, düzenli kayıtların tutulması, sonuçların rapor 

edilmesi, gerek görülmesi halinde ürünün organik niteliğinin laboratuvar 

analizleri ile test edilmesini, 

h) Kontrolör: Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu adına veya kontrol kuruluşu 

adına, organik tarım faaliyetlerinin her aşamasının ilgili mevzuata göre 

uygulanmasını kontrol etmek üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek 

kişiyi, 

i) Sertifiker: Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu adına veya sertifikasyon 

kuruluşu adına, kontrolü tamamlanmış ürünün veya girdinin organik 

olduğunu onaylamak üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek kişiyi, 

j) Denetim: Organik tarım faaliyetlerinin, bu Kanuna uygun olarak yapılıp 

yapılmadığını tespit etmek amacıyla yetkilendirilmiş kuruluşlar, işletmeler 

ve müteşebbisler ile kontrolör ve sertifıkerlerin, Bakanlık veya Bakanlık 

tarafından denetim yetkisi verilen kuruluşlarca yapılan her türlü denetimini, 

k) İşletme: Yetkilendirilmiş kuruluşun kontrolü altında, söz konusu 

kuruluşlarla sözleşme yapılmak suretiyle organik ürün üretilen, işlenen, 

depolanan ve pazarlanan yerleri, 

1) Müteşebbis: Organik tarım faaliyeti yapan gerçek veya tüzel kişiyi, 

m) Sertifikasyon: Bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu 

işletmenin, organik ürünün ve girdinin mevzuata uygun olarak belgelendirilmesini, 

n) Sertifika: Bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu işletmenin, 

organik ürünün ve organik girdinin mevzuata uygun olduğunu gösteren 

belgeyi, 

o) Çalışma izni: Bu Kanuna göre çalışacak kontrolör, sertifıkerler ile 

yetkilendirilmiş kuruluşlara Bakanlık tarafından verilen izni, 

p) Organik ürün: Organik tarım faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilmiş 

ham, yarı mamul veya mamul haldeki sertifikalı ürünü, 

q) Organik girdi: Organik tarım faaliyetlerinde kullanılan materyali, 

r) Organik ürün etiketi: Organik ürün veya ambalajı üzerinde yer alan, ürünü 

tanıtan veya içindekini belirten herhangi bir kelime, detay, ticari marka, 

tescilli marka, paket üzerinde yer alan resim, sembol, doküman, ilan, tabela 

veya tasma gibi her türlü yazılı ve basılı bilgi ve materyali, 

50

s) Organik ürün logosu: Nitelikleri ve kullanımı bu Kanun kapsamında 

çıkarılacak yönetmelikte tanımlanan basılı işareti, 

t) Akreditasyon: Yeterliği onaylanmış kurum ve kuruluşlar tarafından; 

kontrol ve sertifıkasyon kuruluşlarının, laboratuvarlarm ulusal ve uluslararası 

kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesini, yeterliğinin 

onaylanmasını ve düzenli aralıklarla denetlenmesini, 

u) Organik: Bu Kanunda geçen organik kelimesi ekolojik ve biyolojik 

kelimeleriyle eşdeğer anlamı, ifade eder. 

ÎKÎNCÎ BÖLÜM 

Komiteler, Yetkilendirilmiş Kuruluşlar ve Müteşebbis 

Komitelerin oluşumu, yetki, görev ve sorumlulukları 

MADDE 4. - Bu Kanunun uygulanmasında; organik tarımın geliştirilmesi 

yönünde çalışmalar yapmak ve Bakanlık içi koordinasyon ve değerlendirme 

hizmetleri ile yetkilendirilmiş kuruluşların, işletmelerin, müteşebbislerin, 

kontrolör ve sertifıkerlerin faaliyetlerini izlemek üzere Bakanlık bünyesinde 

Organik Tarım Komitesi kurulur. 

Organik tarımın ticaretini, tanıtımını, araştırmalarını ve diğer organik tarım 

faaliyet stratejilerini belirlemek ve Bakanlık dışı kurum ve kuruluşlarla 

koordinasyon ve izleme hizmetlerini yapmak üzere Organik Tarım Ulusal 

Yönlendirme Komitesi kurulur. Bu Komite; ilgili kamu kurum ve 

kuruluşları, meslek kuruluşları, sivil toplum örgütleri, üniversiteler ve özel 

sektör temsilcilerinden olmak üzere en az on kişiden oluşur. 

Bu komitelere bağlı olarak, yeter sayıda alt komite oluşturulabilir. 

Organik Tarım Komitesi ve Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesinin 

oluşumu ve çalışma şekli ile ilgili usul ve esaslar Bakanlık tarafından 

çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. 

Yetküendirilmiş kuruluşlar 

MADDE 5. - Bu Kanunun uygulanmasında; organik tarım faaliyetlerinin her 

türlü kontrol ve sertifikalandırma işlemleri, Bakanlıkça veya Bakanlıkça 

yetkilendirilmiş kuruluşlarca yapılır. Yetkilendirilmiş kuruluşlar, yeterli ve 

tecrübeli personel ile teknik alt yapıya sahip olmak zorundadır. 

Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya sertifıkasyon kuruluşu tarafından 

sertifıkalandırılmamış ürünler, organik ürün veya organik girdi adı altında 

satılamaz. 

51

Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya sertifıkasyon kuruluşu organik 

olmayan tarımsal ürün ve girdilere, organik ürün veya organik girdi 

sertifikası veremez. 

Yetkilendirilmiş kuruluşlar ile kontrolör ve sertifîkerler, Bakanlıktan çalışma 

izni almak zorundadır. Yetkilendirilmiş kuruluşların çalışma izni bittiğinde, 

Bakanlıktan süre uzatımı almadan tekrar faaliyette bulunamazlar. 

Bakanlık tarafından verilen çalışma izni devredilemez. 

Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu, kontrol ve sertifıkasyon olmak üzere iki 

ayrı birimden oluşur. Kontrol biriminde görev yapanlar sertifıkasyon 

biriminde, sertifıkasyon biriminde görev yapanlar da kontrol biriminde görev 

yapamazlar. 

Yetkilendirilmiş kuruluşlar, bu Kanuna uygun olarak çıkarılacak yönetmelikte 

belirlenen dönemlerde Bakanlığa rapor vermek, bilgi ve belgelerini 

Bakanlık yetkililerine göstermek zorundadırlar. 

Yetkilendirilmiş kuruluşlar ile kontrolör ve sertifıkerlerin; çalışma izni, izin 

süresi, süre uzatımı, izinlerinin iptali, görev ve yetkileri, yetki kullanımı, 

kontrol ve sertifıkasyon sistemi ile kontrolör ve sertifıker çalıştırmaya ilişkin 

usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir. 

Müteşebbis 

MADDE 6. - Müteşebbisler, yetkilendirilmiş kuruluş kontrolünde çalışmak 

zorunda olup, bu Kanun kapsamında Bakanlık tarafından çıkarılacak 

yönetmelik hükümlerine aykırı faaliyette bulunamazlar. 

Müteşebbisler, kontrol veya denetim amacı ile Bakanlık yetkilileri ile 

Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kuruluşların yetkililerine; işletmeye 

giriş izni vermek ve muhasebe kayıtları ile diğer ilgili dokümanlarını 

göstermek zorundadırlar. Yetkilendirilmiş kuruluşlar, elde ettikleri bu bilgi 

ve belgeleri, Bakanlık dışında üçüncü şahıslara veremezler. 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

Uygulama Esasları 

Organik tarım faaliyetleri 

MADDE 7. - Organik tarım faaliyetlerine ilişkin usul ve esaslar Bakanlık 

tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. 

52

Orman sayılan yerlerde ürün toplanması ile ilgili usul ve esaslar, Çevre ve 

Orman Bakanlığının görüşü alınarak, Bakanlık tarafından çıkarılacak 

yönetmelikle belirlenir. 

Hammaddesi tarımsal kaynaklı olan organik ürünlerden elde edilen nihai 

ürünlerin, imalat veya sanayi ürünü olması halinde, bu nihai ürünlerin 

üretilmesi ve tüketiciye ulaşıncaya kadar olan aşamalar ile ilgili usul ve 

esaslar Bakanlığın olumlu görüşü alınarak, ilgili bakanlıkça hazırlanacak 


Organik ürünlerin satışı ve pazarlaması, 24.6.1995 tarihli ve 552 sayılı Yaş 

Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında 

Kanun Hülonünde Kararname hükümlerine tâbi değildir. 

Organik ürünlerin ve girdilerin reklam ve tanıtımı 

MADDE 8. - Organik ürün ve girdilerin etiket ve logoları yalnızca organik 

ürünler ve girdiler için kullanılır. Organik ürünlerin ve girdilerin etiketi ve 

logosu, reklam ve tanıtımı; sahte, yanıltıcı veya ürünün yapısına, özelliklerine, 

içeriğine, kalitesine, orijinine ve üretim tekniklerine göre hatalı bir 

izlenim yaratacak, ürünün sahip olmadığı etki ve özelliklere atıfta bulunacak 

biçimde olamaz ve tüketiciyi yanıltacak yazı, resim, şekil ve benzerlerini 

içeremez. 

Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yayın yapan ulusal, bölgesel, yerel 

radyo ve televizyonların, üretici ve tüketicilerin bilinçlendirilmesi amacıyla 

organik tarımla ilgili ayda en az otuz dakika eğitici yayın yapmaları konusunda 

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu gerekli tedbirleri alır. 

Organik ürünlerin ve girdilerin ihracatı 

MADDE 9. - İhracat sertifikası olmayan organik ürün veya girdiler, organik 

ürün veya organik girdi adı altında ihraç edilemez. 

İhraç edilen fakat alıcısı tarafından iade edilen ürün ve girdiler, mahrecine 

iade olarak kabul edilir. Söz konusu ürünler ve girdiler, ithalatta yapılan 

kontrol ve belgelerden muaf olup, gümrük idareleri tarafından sadece ayniyat 

tespiti yapılarak, ilgili mevzuat çerçevesinde yurda girişlerine izin verilir. 

Organik ürünlerin ve girdilerin ithalatı 

MADDE 10. - İhracat sertifikası olmayan organik ürün veya girdiler, organik 

ürün veya organik girdi adı altında ithal edilemez. Gümrükler dahil yapılan 

kontrollerde, organik olmadığı tespit edilen ürün ve girdilerin, yurt içine 

53

organik ürün veya girdi adı altında sokulması, dağıtılması ve satışının 

yapılmasına izin verilmez. Bu ürün ve girdiler, sorumlu müteşebbise iade 

edilir ya da ilgili ulusal mevzuatına uygun olmaları halinde, yurt içinde 

organik olmayan ürün veya girdi olarak değerlendirilmesine izin verilir. 

Denetim 

MADDE 11. - Bu Kanunun uygulanmasında; yetkilendirilmiş kuruluşlar, 

işletmeler ve müteşebbisler ile kontrolör ve sertifıkerlerin her türlü denetimi 

Bakanlık tarafından yapılır. 

Bakanlık gerekli gördüğü hallerde denetim yetkisini kısmen veya tamamen, 

akreditasyonu yapılmış; kamu kurum ve kuruluşlarına, özel sektör tüzel 

kişilerine ve üniversitelere devredebilir. 

Denetim hizmetlerinde çalışacak personelin yetki ve sorumlulukları ile 

hizmet içi eğitimine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak 


DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

Ceza Hükümleri, Cezaların Tahsili ve İtiraz 

Ceza hükümleri 

MADDE 12. - Bu Kanun hükümlerine uymayanlara uygulanacak cezai 

hükümler aşağıda belirtilmiştir: 

a) 5 inci maddenin ikinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, onmilyar lira idari 

para cezası verilir. 

b) 5 inci maddenin üçüncü fıkrasına aykırı hareket ettiği tespit edilenlere, 

ellimilyar lira idari para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde, yetki ve izin 

belgeleri iptal edilir. Başka ad ve unvan altında olsa dahi, bu Kanun 

kapsamında çalışmalarına izin verilmez. 

c) 5 inci maddenin dördüncü fıkrasına aykırı hareket edenlere, onbeşmilyar 

lira idari para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde, idari para cezası iki katı 

olarak uygulanır ve kendilerine bir daha çalışma izni verilmez. 

d) 5 inci maddenin beşinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, yirmi milyar lira 

idari para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde, çalışma izinleri iptal edilir. 

e) 5 inci maddenin altıncı fıkrasına aykırı hareket eden kuruluşlara, 

onbeşmilyar lira idari para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde, idari para 

cezası iki katı olarak uygulanır ve çalışma izinleri iptal edilir. 

f) 5 inci maddenin yedinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, yirmimilyar lira 

idari para cezası verilir. 

54

g) 6 ncı maddenin birinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, onmilyar lira idari 

para cezası verilir. 

h) 6 ncı maddenin ikinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, yirmimilyar lira 


i) 8 inci maddeye aykırı hareket edenlere, onbeşmilyar lira idari para cezası 

verilir. Aykırılık etiket bilgilerinden kaynaklanıyorsa, etiket bilgileri düzeltilinceye 

kadar ürüne el konulur ve yukarıdaki para cezası uygulanıp ürün 

piyasadan toplattırılır. Toplatma masrafları müteşebbisten tahsil edilir. 

j) 9 uncu maddenin birinci fıkrası ile 10 uncu maddeye aykırı hareket 

edenlere, otuzmilyar lira idari para cezası verilir. 

Bu Kanuna göre denetimleri engelleyen kişi ve kuruluşlara, onmilyar lira 


Cezaların tahsili ve itiraz 

MADDE 13. - Bu Kanunda yazılı olan idari para cezaları, Bakanlık veya o 

yerin en büyük mülki amiri tarafından verilir, idari para cezalarına dair kararlar 

ilgililere 11.2.1959 tarihli ve 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine 

göre tebliğ edilir. Bu cezalara karşı tebliğ tarihinden itibaren en geç yedi gün 

içinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilebilir. İtiraz, idarece verilen 

cezanın yerine getirilmesini durdurmaz. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. 

İtiraz zaruret görülmeyen hallerde evrak üzerinde inceleme yapılarak en kısa 

sürede sonuçlandırılır. Bu Kanuna göre verilen idari para cezaları 21.7.1953 

tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun 

hükümlerine göre tahsil olunur ve tahsil edilen para cezaları Hazineye gelir 

kaydedilir. 

BEŞİNCİ BÖLÜM 

Geçici ve Son Hükümler 

GEÇİCİ MADDE 1. - Bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili yönetmelikler, 

Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren altı ay içinde Bakanlıkça hazırlanarak 

yürürlüğe konulur. Bu yönetmelikler yürürlüğe konuluncaya kadar, bu 

Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte bulunan yönetmeliklerin, bu 

Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam olunur. 

Yürürlük 

MADDE 14. - Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 

Yürütme 

MADDE 15. - Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. 

55

4.2. ORGANİK TARIM YÖNETMELİĞİ 

Daha önce de ifade edildiği gibi Türkiye'de organik tarım mevzuatı 

geliştirilirken yönetmelik kanundan tam 10 yıl önce yapılmış, kanun ise daha 

sonra yapılmıştır. Aslında bunun fazla da bir mahzuru olmamıştır. Organik 

tarım kanunu yürürlüğe girdikten sonra yönetmelikte yeniden gözden 

geçirilmiştir. Nitekim "Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin 

Yönetmelik" 10 Haziran 2005 tarih ve 25841 sayılı Resmi Gazete'de 

yayınlanarak yeniden yürürlüğe konulmuştur. Ayrıca daha sonraki zamanlarda 

17 Ekim 2006 tarih ve 26322 sayılı Resmi Gazetede yayınlanıp yürürlüğe 

giren "Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ilişkin Yönetmelikte 

Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik" de yapılarak 23 maddeden 

meydana gelen bir belge de söz konusudur. Böylece her gelen yeni gün 

mevzuatta gerekli görülen yenilikler de yapılmaktadır. 

Burada hemen ifade edilmelidir ki, elbette ki kanunun gücü yönetmelikle 

mukayese edilmemekle beraber, işlerin teknik detayları yönetmeliklerde 

belirtilmiştir. Diğer bir söyleyişle Organik Tarım çiftçileri kanunu göz 

önünde bulundurarak yönetmelikle amel etmek durumundadırlar. İşte bu 

sebeple, bu konuda bilgi sahibi olmak isteyenlerin faydalanmasına arz etmek 

için, kanun olduğu gibi, hem yönetmelik hem de değişiklikleri kitaba dahil 

edilmiştir. 

Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik 

BİRİNCİ KISIM 

Genel Hükümler 


Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar 

Amaç 

Madde 1 - Bu Yönetmeliğin amacı; ekolojik dengenin korunması, organik 

tarımsal faaliyetlerin yürütülmesi, organik tarımsal üretimin ve pazarlamanın 

düzenlenmesi, geliştirilmesi, yaygınlaştırılmasına ilişkin usul ve esasları 

belirlemektir. 

Kapsam 

Madde 2 - Bu Yönetmelik; her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürünleri 

üretimi ile kullanılacak girdilerin organik tarım metoduna uygun olarak 

56

üretilmesi veya temini, orman ve doğal alanlardan organik tarım ilkelerine 

uygun olarak ürün toplanması, bu ürünlerin işlenmesi, ambalajlanması, 

etiketlenmesi, depolanması, taşınması, pazarlanması, kontrolü, sertifikalandırılması, 

denetimi ile cezai hükümlere ilişkin teknik ve idari hususları 

kapsar. 

Dayanak 

Madde 3 - Bu Yönetmelik, 1/12/2004 tarihli ve 5262 sayılı Organik Tarım 

Kanununa dayanılarak hazırlanmıştır. 

Tanımlar 

Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen; 

Bakanlık: Tarım ve Köyişleri Bakanlığını, 

îl Müdürlüğü: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı İl Müdürlüğünü, 

Komite: Organik Tarım Komitesini, 

Kanun: Organik Tarım Kanununu, 

Organik tarım faaliyetleri: Toprak, su, bitki, hayvan ve doğal kaynaklar kullanılarak 

organik ürün veya girdi üretilmesi ya da yetiştirilmesi, doğal alan 

ve kaynaklardan ürün toplanması, hasat, kesim, işleme, tasnif, ambalajlama, 

etiketleme, muhafaza, depolama, taşıma, pazarlama, ithalat, ihracat ile ürün 

veya girdinin tüketiciye ulaşıncaya kadar olan diğer işlemlerini, 

Organik tarım metodu: Organik tarımın uygulanması esnasındaki faaliyetlerin 

tümünü belirten metodu, 

Konvansiyonel tarım metodu: Organik tarım metodu dışındaki tüm metotları, 

Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu: Organik ürünün veya girdinin, üretiminden 

tüketiciye ulaşıncaya kadar olan tüm aşamalarını kontrol etmek ve 

sertifıkalandırmak üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek veya tüzel 

kişileri, 

Kontrol kuruluşu: Organik ürünün veya girdinin, üretiminden tüketiciye 

ulaşıncaya kadar olan tüm aşamalarını kontrol etmek üzere, Bakanlık 


Sertifikasyon kuruluşu: Tüm kontrolleri tamamlanmış organik ürün veya 

57

girdiyi, kontrol kuruluşunun yaptığı kontrol ve bu kontrole ilişkin bilgi ve 

belgeler ile gerek duyulan hallerde yaptıracağı analizlere dayanarak 

sertifıkalandırmak üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek veya tüzel 

kişileri, 

Yetkilendirilmiş kuruluş: Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu, kontrol kuruluşu 

veya sertifıkasyon kuruluşu olarak Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek 

veya tüzel kişileri, 

Kontrol: Organik tarım faaliyetlerinin bu Yönetmeliğe uygun olarak yapılıp 

yapılmadığının belirlenmesi, düzenli kayıtların tutulması, sonuçların rapor 

edilmesi, gerek görülmesi halinde ürünün organik niteliğinin laboratuvar 

analizleri ile test edilmesini, 

Kontrolör: Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu adına veya kontrol kuruluşu 

adına, organik tarım faaliyetlerinin her aşamasının ilgili mevzuata göre 

uygulanmasını kontrol etmek üzere, Bakanlık tarafından yetki verilmiş 

gerçek kişiyi, 

Sertifiker: Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya sertifıkasyon kuruluşu 

adına, kontrolü tamamlanmış ürünün veya girdinin organik olduğunu 

onaylamak üzere, Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek kişiyi, 

Denetim: Organik tarım faaliyetlerinin, bu Yönetmeliğe uygun olarak yapılıp 

yapılmadığını tespit etmek amacıyla, yetkilendirilmiş kuruluşlar, işletmeler 

ve müteşebbisler ile kontrolör ve sertifıkerlerin, Bakanlık veya Bakanlık 

tarafından denetim yetkisi verilen kuruluşlarca yapılan her türlü denetimini, 

İşletme: Yetkilendirilmiş kuruluşun kontrolü altında, söz konusu kuruluşlarla 

sözleşme yapılmak suretiyle organik ürün üretilen, işlenen, depolanan ve 

pazarlanan yerleri, 

Müteşebbis: Organik tarım faaliyeti yapan gerçek veya tüzel kişiyi, 

Organik bitkisel üretim: İnsan gıdası, hayvan yemi, bitki besleme, çoğaltım 

materyali elde edilmesi, hammaddesini tarımdan alan sanayilere organik 

hammadde temini, tıbbi ve bilimsel amaçlarla her aşaması bu Yönetmeliğe 

göre üretilen, yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kontrol edilen ve sertifıkalandırılan 

üretim faaliyetini, 

Organik hayvansal üretim: Damızlık hayvan veya sperma kullanılarak 

hayvan üretilmesi, hayvansal ürünlerden insan gıdası ile hayvan ve bitki 

58

esleme ürünleri üretilmesi, hammaddesini tarımdan alan sanayilere ve 

bilimsel çalışmalara organik hammadde temini, her aşaması bu Yönetmeliğe 

göre yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kontrol edilen ve sertifıkalandırılan 

üretim faaliyetini, 

Organik su ürünleri üretimi: Denizler, iç sular, havuz, ağ kafes, baraj, göl, 

gölet, dalyan ve çiftliklerde organik tarım metoduyla yetiştirilen balık, su 

bitkisi, sünger, yumuşakça, kabuklu, memeliler gibi canlılarla bunlardan imal 

edilen ürünlerden, insan gıdası, stok takviyesi, hammaddesini tarımdan alan 

sanayilere organik hammadde temini, sportif, tıbbi ve bilimsel amaçlarla, her 

aşaması bu Yönetmeliğe göre yetkilendirilmiş kuruluşun denetiminde 

kontrol edilen ve sertifıkalandırılan üretim faaliyetlerini, 

Sertifikasyon: Bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu işletmenin, 

organik ürünün ve girdinin mevzuata uygun olarak belgelendirilmesini, 

Sertifika: Bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu işletmenin, 

organik ürünün ve organik girdinin mevzuata uygun olduğunu gösteren 

belgeyi, 

Çalışma izni: Bu Yönetmeliğe göre çalışacak kontrolör, sertifiker ile 

yetkilendirilmiş kuruluşlara, Bakanlık tarafından verilen izni, 

Organik ürün: Organik tarım faaliyetleri esaslarına uygun olarak üretilmiş 

ham, yarı mamul veya mamul haldeki sertifikalı ürünü, 

Konvansiyonel ürün: Konvansiyonel tarım metotları ile üretilmiş ürünü, 

Geçiş süreci: Bu Yönetmelik hükümlerine göre faaliyete başlanmasından, 

ürünün organik olarak sertifıkalandırılmasma kadar geçen dönemi, 

Organik girdi: Organik tarım faaliyetlerinde kullanılan materyali, 

Organik ürün etiketi: Organik ürün veya ambalajı üzerinde yer alan, ürünü 

tanıtan veya içindekini belirten herhangi bir kelime, detay, ticari marka, 

tescilli marka, paket üzerinde yer alan resim, sembol, doküman, ilan, tabela 

veya tasma gibi her türlü yazılı ve basılı bilgi ve materyali, 

Organik ürün logosu: Bu Yönetmeliğin Ek- 3 (C) bölümünde yer alan basılı 

işaretleri, 

Biyolojik mücadele: Zararlı, hastalık, yabancı ot ve diğer canlıların 

59

kullanılmasıyla, zararlı etmenin ekonomik zarar seviyesinin altında 

tutulabilmesi için yapılan mücadele stratejisini, 

Biyoteknik yöntemler: Hedeflenen zararlı türlere karşı, tuzak ve tuzak 

sistemleri, feromonlar, cezp ediciler, uzaklaştırıcılar, beslenmeyi ve 

yumurtlamayı engelleyiciler kullanılarak yapılan mücadeleyi, 

Genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar (GDO): Çiftleşme ve/veya doğal 

melezlemelerle yani türlerin kendi içindeki gen alışverişleriyle meydana 

gelmeyen, biyoteknolojik yöntemler kullanılarak farklı türlerden ve mikroorganizmalardan 

alınan genlerle yeni bir genetik materyal kombinasyonu 

yaratılmış olan herhangi bir canlı organizmayı, 

GDO ürünleri: GDO içeren, GDO'lardan oluşan veya GDO'lardan elde 

edilen ürünleri ifade eder. 

İKİNCİ KISIM 

Organik Tarımın Esasları 


Organik Tarım Faaliyetlerine Göre Genel Üretim 

Organik tarımın genel kuralları 

Madde 5 - Organik tarımın genel kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Bu Yönetmelikte belirtilen kurallara uymak kaydıyla tüm ülke sathında 

organik tarım metodu uygulanabilir. Çevre kirliliğinden şüphe duyulan 

alanlarda organik tarım yapılıp yapılmayacağına, kontrol ve sertifıkasyon 

kuruluşu veya kontrol kuruluşu tarafından karar verilir. 

b) Organik tarım, müteşebbis ile yetkilendirilmiş kuruluş arasında imzalanan 

sözleşme esasına dayanır. Bu sözleşme; tarımsal faaliyetin bu Yönetmelik 

hükümlerine göre yapılacağını belirleyen yazılı anlaşmayı ifade eder. 

c) Organik tarım, yetkilendirilmiş kuruluşun kontrolünde yapılır. 

d) Konvansiyonel üretimde kullanılan binalar, alet ve ekipmanlar, bu 

Yönetmeliğin Ek-8'inde verilen maddeler ile yıkanıp temizlendikten sonra 

organik üretimde kullanılır. 

Organik tarıma başlama 

Madde 6 - Organik tarıma başlama kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

60

a) Organik tarım faaliyetinde bulunmak isteyen müteşebbis, kontrol ve 

sertifikasyon kuruluşuna veya kontrol kuruluşuna başvurur. Aşağıda yer alan 

bilgi ve belgelerin tamamlanmasını müteakip sözleşme imzalanır. Bu bilgi ve 

belgeler; 

1) Müteşebbisin adı, adresi, T.C. kimlik numarası ve vergi numarasını içeren 

kimlik bilgi ve belgeleri, 

2) İşletmenin yeri ve konumu, 

3) Kadastro çalışması tamamlanmış alanlarda tapu kaydı, tamamlanmamış 

alanlarda ise araziye ait kroki, 

4) Müracaat edilen arazinin veya arazinin kullanım hakkının kendine ait 

olduğuna dair bilgi ve belgeleri, 

5) Gıda işleyen işyeri ise "Çalışma İzni ve Gıda Sicili Belgesi", "Üretim İzin 

Belgesi". 

Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce sözleşme imzalamış olan 

müteşebbisler en geç altı ay içerisinde yukarıda belirtilen bilgi ve belgeleri 

tamamlamak zorundadır. 

b) Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşu, başvuruda 

bulunan müteşebbisin organik tarım metoduyla üretime başlayıp başlayamayacağma 

karar verir. 

c) Organik tarıma başlaması uygun bulunan müteşebbis, başvurduğu kontrol 

ve sertifikasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşu ile sözleşme yapar. 

Müteşebbis, organik tarım faaliyetini bireysel olarak yapabildiği gibi, üretici 

grubu ile de yapabilir. Bu durumda, müteşebbis üretici grubu adına kontrol 

ve sertifikasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşu ile sözleşme yapar. 

Müteşebbis; aracı tüccar, depolama, işleme v& benzeri fason hizmetleri 

yaptırdığı gerçek ve tüzel kişi ile de sözleşme yapar. 

d) Yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme imzalamış olan, orman ve doğal 

alanlardan ürün toplayacak müteşebbis, ürün toplamadan önce, bu alanların 

mülkiyetinin veya kullanma hakkının ait olduğu makamdan yazılı izin alır. 

Söz konusu alanlardan toplanan ürünler için geçiş süreci, alanın özelliğine 

göre, yetkilendirilmiş kuruluş tarafından belirlenir. 

e) Su ürünleri üretimi yapacak müteşebbis, kamuya ait alanda üretim 

61

yapacaksa, ilgili kurumdan alınacak yazılı izin ile yetkilendirilmiş kuruluşa 

başvurarak sözleşme imzalar. Su ürünleri için geçiş sürecini, tür özelliğine 

göre, yetkilendirilmiş kuruluş belirler. 

f) Yetkilendirilmiş kuruluş, her bir üretim aşaması için, ayrı ayrı sözleşme 

yapabileceği gibi, her faaliyeti ayrı ayrı belirtmek kaydıyla tek bir sözleşme 

de yapabilir. Yetkilendirilmiş kuruluş, müteşebbise ister bağımsız, ister 

üretici grubu dahilinde olsun, Komitece hazırlanacak ve yetkilendirilmiş 

kuruluşlara bildirilecek kodlama sistemine göre, bir kod numarası verir. 

Geçiş süreci ile ilgili işlemler 

Madde 7 - Yetkilendirilmiş kuruluş sözleşme yaptığı; organik bitkisel, 

hayvansal ve su ürünleri üretimi yapan, orman ve doğal alanlardan ürün 

toplayan müteşebbisi geçiş sürecine alır. Bitkisel üretimde organik tarıma 

başlanmasından oniki ay sonra elde edilen ürünler geçiş süreci ürünü olarak 

değerlendirilir. Geçiş süreci ürünü, "Organik tarım geçiş süreci ürünüdür" 

etiketiyle pazarlanır. 

İKİNCİ BÖLÜM 

Organik Tarım Metoduyla Bitkisel Üretim 

Organik bitkisel üretim kuralları 

Madde 8 - Organik bitkisel üretim kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik bitkisel üretim, yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme yapılarak 

onun kontrolünde yapılır. 

b) Organik bitkisel ürün yetiştiriciliği yapacak müteşebbis geçiş sürecine 

alınır. Geçiş süreci, tek yıllık bitkiler ile mera ve yem bitkilerinde iki yıl, çok 

yıllık bitkilerde üç yıldır. Tek yıllık bitkiler ekim tarihi, çok yıllık bitkilerde 

hasat tarihi göz önüne alınır. 

c) Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşu; arazinin önceki 

yıllardaki kullanım durumu, yapılan uygulamalar, bölgedeki genel durum ve 

yetiştirilen ürünler, risk durumları, konu ile ilgili müteşebbis kayıtları ve 

raporlarının incelenmesi neticesinde geçiş sürecini uzatabilir ya da 

kısaltabilir. 

d) Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından, aşağıdaki kriterlere göre daha önceki 

faaliyetlerin yer aldığı sürenin geçiş döneminin bir parçası olarak kabul 

edilmesine karar verilir. 

62

1) Ek-1 (A) ve (B) bölümlerinde bulunan girdilerin dışındaki girdilerin 

geriye dönük olarak en az üç yıl kullanılmadığının belgelenmesi halinde, bu 

süreç, geçiş sürecinin bir parçası olarak kabul edilir, 

2) Üretim parsellerinin zorunlu çevre koruma ve kırsal alanların korunmasına 

ilişkin alanlar içerisinde yer aldığının resmi bir belge ile belgelendirilmesi 

neticesinde bu süreç, geçiş sürecinin bir parçası olarak kabul edilir. 

e) Organik tarıma geçmiş veya geçiş dönemi içerisinde bulunan ve Ek-1 (A) 

ve (B) bölümlerinde yér almayan girdilerin hastalık veya zararlı kontrolünde 

kullanılmasının devletçe zorunlu kılındığı hallerde yeniden belirlenecek 

geçiş süreci kontrol ve sertifıkasyon veya kontrol kuruluşunun teklifi ile 

komite tarafından azaltılabilir. 

f) Bir işletmede, organik tarım metodu ile üretilen ürün ile aynı tür ve çeşitten 

olan yada bu ürünlerden kolaylıkla ayırt edilemeyen konvansiyonel ürünler 

bir arada üretilemez. Ancak, çok yıllık bitkisel ürünlerin üretiminde, 

1) Müteşebbisin, işletmenin tamamını engeç beş yıllık plan dahilinde organik 

üretime geçireceğini taahhütte bulunması halinde, 

2) Her birimden hasat edilen ürünlerin ayrı ayrı yerlerde tutulmasını sağlayacak 

önlemlerin alınması halinde, 

3) Yetkilendirilmiş kuruluşun, ürünlerden her birinin hasadından en az 48 

saat önce haberdar edilmesi halinde, 

4) Müteşebbisin, hasadın tamamlanmasından hemen sonra, elde edilen 

ürünlerin kesin miktarı ile ayırt edici özellikleri konusunda yetkilendirilmiş 

kuruluşu bilgilendirmesi ve bu ürünlerin diğerlerinden ayrı tutulması için 

gerekli önlemlerin alındığını teyit etmesi halinde, aynı ürünün organik ve 

konvansiyonel üretiminin aynı işletmede yapılmasına yetkilendirilmiş 

kuruluş tarafından izin verilir. 

Tarımsal araştırma yapılması düşünülen alanlar ile tohum, végétatif üretim 

materyalleri ve transplantasyon materyallerinin üretileceği durumlarda (f) 

bendinin (2), (3) ve (4) numaralı alt bentlerinde yer alan şartlar aranır. 

Toprak koruma, hazırlama ve gübreleme 

Madde 9 - Organik bitkisel üretimde toprak koruma, hazırlama ve gübreleme 

kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

63

a) Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından yapılan kontrollerde arazide toprak 

koruma tedbirleri alınıp alınmayacağına karar verilir. 

b) Organik bitkisel üretimde, gereksiz ve toprakta erozyona neden olacak 

şekilde toprak işleme yapılamaz. 

c) Toprağın verimliliği ve biyolojik aktivitesi aşağıda belirtilen yöntemlerle 

sağlanır. 

1) Çok yıllık ekim rotasyon programı içerisinde baklagil ve derin köklü 

bitkilerin yetiştirilmesi veya yeşil gübreleme yapılmalıdır. 

2) Tek ürün için, yılda hektar başına 170 kg saf azotu geçmeyecek şekilde 

organik hayvansal üretimden elde edilen gübre kullanılmalıdır. 

3) Bu Yönetmelik hükümlerine göre üretim yapılan arazilerden elde edilen 

karışık veya karışık olmayan organik materyallerin kullanılması gerekmektedir. 

d) Organik bitkisel üretim yapılacak alanlarda, (c) bendindeki önlemlere 

rağmen yeterli toprak verimliliği ve biyolojik aktivitenin sağlanamaması 

halinde, bu Yönetmeliğin Ek-1 (A) bölümünde yer alan gübre ve toprak 

iyileştiriciler kullanılabilir. 

e) Kompost aktivitasyonu için, genetiği değiştirilmemiş uygun bitkisel 

kaynaklı karışım veya mikroorganizma karışımları kullanılabilir. 

f) Toprak koşulları ile topraktaki veya bitkideki besin maddelerinin 

yararlılığının artırılması için Ülkemiz tarımsal üretiminde genel olarak 

kullanımına izin verilmiş olan mikroorganizma preparatları yetkilendirilmiş 

kuruluşun onayı ile kullanılabilir. 

g) Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinde Ek-1 (A) bölümünde yer almayan 

gübreleme veya toprak iyileştirme ürünleri; bu Yönetmelikte bahsedilen 

uygulamalarla karşılanamayan ürünün özel besin ihtiyacı veya özel toprak 

iyileştirme amaçları için gerekli ve kullanımları çevre üzerinde bulaşma veya 

kabul edilemez etkiler oluşturmuyorsa veya teşvik etmiyorsa, komitenin 

onayı ile kullanımına izin verilir. 

h) Organik gübre ve toprak iyileştiricilerin üretimi, ithalatı ve ihracatı için 

Bakanlıktan izin alınır. Bu izinlerden sonra, organik tarımda kullanılacak 

64

organik gübre ve toprak iyileştiricileri için yetkilendirilmiş kuruluş 

tarafından uygunluk belgesi veya sertifika verilir. 

Ekim ve dikim 

Madde 10 - Organik bitkisel üretim ekim ve dikim kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik tarımsal çoğaltım materyallerinin özellikleri aşağıdaki şekilde 

olmalıdır. 

1) Tohum; genetik olarak yapısı değiştirilmemiş, döllenmiş hücre çekirdeği 

içindeki DNA dizilimine dışarıdan müdahale edilmemiş, sentetik pestisitler, 

radyasyon veya mikrodalga ile muamele görmemiş biyolojik özellikte ve bu 

Yönetmelik hükümlerine uygun olarak üretilmiş olmalıdır. 

2) Fide; organik tohum veya ana bitkiden elde edilmiş, bu Yönetmelik 

hükümlerine uygun olarak üretimi sırasında sentetik besleme ve büyütme 

maddeleri ile hormonların kullanılmadığı, toprak ve iklim koşullarına uygun 

olmalıdır. 

3) Fidan ve anaç; organik materyallerden elde edilmiş, bu Yönetmelik 

hükümlerine uygun olarak üretilmiş, üretimi sırasında sentetik bitki besleme 

ve büyütme maddeleri ile hormonlar kullanılmamış, toprak ve iklim 

koşullarına uygun olmalıdır. 

b) Kullanılacak tohum, fide, fidan, anaç, misel, çelik, yumru gibi çoğaltım 

materyali organik tarım metoduyla üretilmiş olmalıdır. Ancak fide dışındaki 

çoğaltım materyallerinin, organik olarak elde edilememesi durumunda 

konvansiyonel üretimden gelen, Ek-1 (A) ve (B) bölümlerinde yer alan 

maddelerin dışındaki herhangi bir sentetik kimyasal madde ile muamele 

görmemiş çoğaltım materyali kullanılabilir. 

c) Organik tarımda GDOTu çoğaltım materyalleri kullanılmaz. 

Bitki koruma 

Madde 11 - Organik üretimde bitki koruma kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Hastalık, zararlı ve yabancı otların mücadelesinde aşağıdaki hususlar 

dikkate alınır. 

1) Hastalık ve zararlılara dayanıklı tür ve çeşit seçimi yapılmalıdır. 

65

2) Uygun ekim nöbeti hazırlanmalıdır. 

3) Uygun toprak işleme yöntemleri uygulanmalıdır. 

4) Kültürel, biyolojik ve biyoteknik mücadele metotları uygulanmalıdır. 

b) Bitki hastalık ve zararlıları ile yabancı otlara karşı yukarıda belirtilen 

hususların uygulanamaması veya yetersiz kalması halinde bu Yönetmeliğin 

Ek-1 (B) bölümünde belirtilen girdiler kullanılır. 

c) Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinde Ek-1 (B) bölümünde yer almayan 

ürünler, zararlı, hastalık ve yabancı ot mücadelesi veya hayvan bina ve 

barınaklarının temizlenme ve dezenfeksiyonunda kullanılacak ise aşağıdaki 

koşulları sağlaması halinde komitenin onayı ile Ek-1 (B) bölümüne ilave 

edilebilir. 

1) Zararlı, hastalık ve yabancı otların mücadelesi için gerekli, diğer kültürel, 

biyolojik mücadele metotları veya yetiştirme alternatifleri mevcut değilse, 

2) Bitki koruma ürünleri; tohum, bitki, bitkisel ürün veya hayvan ve 

hayvansal ürünler ile doğrudan temas etmiyor ve çok yıllık bitkilerde 

uygulandığı dönem itibarıyla üründe kalıntı bırakmıyorsa, 

3) Bu ürünlerin kullanımı çevre üzerinde olumsuz etki yaratmıyorsa, 

bu bentte yer alan hükümler bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce ortak 

kullanımda olan ürünlere uygulanmaz. 

d) Organik tarımda kullanılmasına izin verilen pestisit ve benzeri maddelerin 

ruhsatlandınlmasında 15/5/1957 tarihli ve 6968 sayılı Zirai Mücadele ve 

Zirai Karantina Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri geçerlidir. 

e) Organik tarımda hastalık, zararlı ve yabancı ot mücadelesinde kullanılacak 

girdilerin üretimi ve ithalatı için Bakanlıktan izin alındıktan sonra bu 

girdilere, yetkilendirilmiş kuruluş tarafından organik tarımda kullanılacağına 

dair uygunluk belgesi veya sertifika verilir. 

Sulama 

Madde 12 - Organik bitkisel üretim sulama kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Sanayi ve şehir atık sulan ile drenaj sisteminden elde edilen drenaj suları 

organik tarımda kullanılamaz, gerekli hallerde suyun uygunluğuna yetkilendirilmiş 

kuruluş tarafından yapılacak kontrollerde karar verilir. 

66

) Sulama suyu çevre kirliliğine yol açmamalıdır. 

c) Sulama, toprak yapısında bozulmaya ve erozyona yol açmamalıdır. 

Hasat 

Madde 13 - Organik bitkisel üretim hasat kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik ürünlerin hasadında kullanılan teknik araç ve gereçlerin ekolojik 

tahribat ve kirlilik oluşturmaması gerekir. 

b) Elle toplama materyalleri ürünün organikliğini bozmayacak yapıda 

olmalıdır. Toplama materyalleri hijyenik olmalıdır. 

c) Ormanlar, doğal alanlar ve tarımsal alanlarda doğal olarak yetişen 

yenilebilir bitki ve kısımlarının toplanmasında aşağıdaki hususlara uyulur. 

1) Toplama alanı, toplama işleminin 3 yıl öncesine kadar bu Yönetmeliğin 

Ek-l'inde yer alan ürünler dışındaki ürünlerle muamele edilmemiş olmalıdır. 

2) Toplama alanı son iki yıl içinde yangın geçirmiş olmamalıdır. 

3) Toplama alanında anız yakılmamalıdır. 

4) Toplama alanındaki doğal yaşam dengesinin ve türlerin korunması sağlanmalıdır. 

Organik mantar üretimi 

Madde 14 - Organik mantar üretiminde; bu Yönetmeliğin Ek-1 (A) 

bölümünün ilk dört satırında yer alan çiftlik gübreleri, organik üretim 

metoduna göre üretim yapılan arazilerden elde edilen saman benzeri tarımsal 

kaynaklı ürünler, kimyasal olarak muamele görmemiş torf, kesimden sonra 

kimyasal muamele görmemiş odun, doğal yapısındaki toprak, sulama suyu 

özelliğindeki su ve kullanımına izin verilen toprak iyileştiriciler ve mineral 

gübreler kullanılır. Bu Yönetmeliğin Ek-1 (A) bölümünde ilk dört satırında 

yer alan çiftlik gübreleri bulunmadığı takdirde % 25 oranında bu kısımdaki 

ihtiyaçları karşılayan çiftlik gübresi kullanılır. 

67


Organik Tarım Metoduyla Hayvansal Üretim 

Organik hayvansal üretim kuralları 

Madde 15 - Organik hayvansal üretim kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik hayvancılıkta, tür ve ırk seçiminde yerel koşullar göz önüne 

alınır, hastalığa dayanıklı tür ve ırk seçimine dikkat edilir. Burada açıklanmayan 

hususlarda; 28/2/2001 tarihli ve 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu 

hükümleri uygulanır. 

b) Organik işletmelerden getirilen ve tamamen organik yemlerle beslenilen, 

genetik yapısı değiştirilmemiş, çevreye, iklim koşullarına ve hastalıklara 

dayanıklı hayvanlar damızlık olarak kullanılır. 

c) Organik hayvan yetiştiriciliğinde tabii tohumlama esastır. Embriyo 

transferi yapılamaz. Damızlık hayvanlardan tamamen doğal yöntemlerle elde 

edilen, saklanan ve kullanılan sperma ile suni tohumlama yapılabilir. 

d) Organik hayvancılık yapacak işletmelerdeki hayvanlar, meralara veya açık 

hava gezinti alanlarına veya açık alanlara erişebilmeli ve birim alan başına 

düşen hayvan sayısı, üretim birimindeki bitkisel üretime yeterli hayvan 

gübresi sağlayabilecek şekilde sınırlı olmalıdır. Organik gübre stoklama 

kapasitesi ya da yayılan nitrojen miktarı, kullanılan tarımsal alanda tek ürün 

için 170 Kg/N/Ha/Yıl'ı aşamaz. Bu miktar aşıldığında, müteşebbisin aynı 

bölgede başka bir alan edinmesi veya yetkilendirilmiş kuruluşun onayı ile 

komşu işletmelerde bu olanağı sağlaması gereklidir. Yetkilendirilmiş kuruluş 

çevre koruma maksadıyla stoklama kapasitesini azaltabilir. 

e) Organik hayvancılıkta aynı üretim biriminde bulunan tüm hayvanlar, bu 

Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilmelidir. Ancak, bu Yönetmelik 

hükümlerine uygun olarak yetiştirilmeyen hayvanlar, yetiştirildikleri 

binaların ve arazilerin bu Yönetmelik kurallarına uygun olarak yetiştirme 

yapılan birimlerden açıkça ayrı olması ve ayrı türlerin bulunması şartıyla 

aynı işletmede bulunabilirler. 

f) Bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilmeyen aynı tür hayvanlar, bu 

Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilen hayvanlar ile aynı anda merada 

olmamalıdır. 

g) Bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yetiştirilen hayvanlar aşağıdaki 

68

hususların bulunması şartıyla konvansiyonel yetiştirilen hayvanlarla farklı 

zamanlarda ortak arazilerde otlatılabilirler. 

1) Araziler geçiş sürecini tamamlamış olmalıdır. 

2) Bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilmemiş hayvanlar, ekstansif 

üretimden gelmiş olmalıdır. 

3) Bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilen hayvanlardan elde edilen 

ürünler; ortak arazileri kullanan ve bu Yönetmelik hükümlerine göre 

yetiştirilmeyen hayvanlarla aynı anda otlatılmadıkları, bir kontrol ve 

sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşunca onaylanmadıkça organik 

olarak kabul edilemez. 

h) Organik yem bitkileri üretimi yapılacak arazi, aşağıdaki hükümlere göre 

geçiş sürecine alınır; 

1) Organik hayvan yetiştiriciliği ve hayvansal üretim yapılacak arazi ve 

otlaklar 2 yıllık geçiş sürecine alınır. 

2) Otobur olmayan hayvanlar tarafından kullanılan otlaklar, açık barınaklar 

ve gezinti alanları için geçiş süresi bir yıla indirilir. Söz konusu araziler bu 

Yönetmelik ekinde izin verilen ürünlerden başka ürünlerle işlem görmediyse 

geçiş süresi yetkilendirilmiş kuruluşlarca 6 aya indirilir. 

ı) Hayvan ve hayvansal ürünlerin geçiş süreci; 

1) Et üretiminde büyükbaş hayvanlarda 12 ay, küçükbaş hayvanlar ve 

domuzlar için 6 ay olmalıdır. Ancak organik süt sığırcılığı işletmelerinde 

sürüden et amaçlı ayrılacak hayvanlar için bu süre yaşam süresinin 3/4'üdür. 

2) Süt üretimi için yetiştirilen hayvanlar için 6 ay olmalıdır. 

3) Et üretimine yönelik kanatlılarda, üç günlük yaştan büyük olmamak 

kaydıyla 10 hafta, yumurta üretimine yönelik kanatlılarda ise 6 haftadır. 

j) Damızlık tür veya ırk seçiminde, hayvanların yerel koşullara adaptasyonu, 

hastalıklara olan dirençleri göz önünde bulundurulmalıdır. Bununla birlikte, 

yoğun üretimde kullanılan bazı damızlık veya ırklara ilişkin özel hastalık ve 

sağlık problemleri olmayanlar damızlık olarak kullanılır. Öncelik yerli tür ve 

ırklara verilir. 

69

k) Bir sürü ilk kez tesis edilirken organik olarak yetiştirilmiş hayvanlar 

yeterli sayıda olmadığında, konvansiyonel yetiştirilmiş hayvanlar aşağıdaki 

hususlara uyulmak şartıyla organik hayvancılıkta kullanılabilir; 

1) Yumurta üretimi için piliçler 18 haftadan büyük olamaz. 

2) Etlik piliçler geldikleri çiftlikten ayrıldıklarında üç günlük yaştan büyük 

olamaz. 

3) Buzağılar ve taylar sütten kesilir kesilmez bu Yönetmelik hükümlerine 

göre yetiştirilmelidir ve her koşulda 6 aylıktan küçük olmalıdır. 

4) Kuzular ve oğlaklar sütten kesilir kesilmez bu Yönetmelik hükümlerine 

göre yetiştirilmelidirler ve 60 günden büyük olmamalıdır. 

5) Domuz yavruları sütten kesildikleri andan itibaren bu Yönetmelik 

hükümlerine göre yetiştirilmiş olmalı ve 35 kg'dan az olmalıdır. 

6) Yetkilendirilmiş kuruluşun onayına tabi olarak, hayvansal üretim 

biriminde varolan bu Yönetmeliğin kuralları ile uyuşmayan hayvanlar 

organik üretime geçiş yapabilirler. 

1) Organik sığır besisi yapılan işletmede yeniden sürü tesis edilirken; 

öncelikle organik hayvancılık yapılan işletmelerden, bulunamaması halinde 

bu Yönetmelik hükümlerine uygun şartlardaki besi danaları konvansiyonel 

hayvancılık yapılan işletmelerden getirilebilir. 

m) Sürünün büyütülmesi ve/veya sürünün yenilenmesi için organik olarak 

üretilen hayvanların bulunamaması halinde her yıl yetişkin büyük baş 

hayvanların maksimum % 10'u, domuz ve küçük baş hayvanların maksimum 

% 20'si dişi olarak, yetkilendirilmiş kuruluşun onayı ile organik olmayan 

üretim yerlerinden getirilebilir. 

Bu oranlar aşağıdaki durumlarda yetkilendirilmiş kuruluşun onayı ile 

sürünün % 40'ı oranında artırılabilir; 

1) Müteşebbisin yazılı taahhüdü ile sürü büyüklüğünün artırılması garanti 

edilmesi halinde, 

2) Irk değiştirildiğinde, 

3) Yeni bir hayvansal üretim geliştirildiğinde, 

70

4) Çiftlikteki hayvan ırkı yok olma tehlikesi altındaysa, 

n) (m) bendinde belirtilen yüzdeler 10 adetten az büyükbaş hayvan veya 5 

adetten az küçükbaş ve domuz bulunan üretim birimlerinde uygulanamaz. Bu 

birimlerde yukarıda belirtilen yenileme işlemleri yılda azami 1 hayvan ile 

sınırlıdır. 

o) Damızlık erkekler, sonradan bu Yönetmelik hükümlerine göre yetiştirilmesi 

ve bfeslenmesi şartı ile organik olmayan işletmelerden getirilebilir. 

p) Hayvanların organik hayvansal üretim yapmayan çiftliklerden sağlanması 

durumunda hayvan sağlığı kurallarına dikkat edilir. Özel koşullar ve karantina 

dönemine bağlı olarak kontrol testleri yapılır. 

r) Organik hayvan yetiştiriciliği ve hayvansal üretim yapan işletmeler, 

hayvanların giriş ve çıkışı ile tüm tedavi uygulamalarıyla ilgili düzenli 

kayıtları tutar. 

Organik hayvansal üretimde yem temini ve hayvan besleme 

Madde 16 - Organik hayvansal üretimde yem temini ve hayvan besleme 


a) Kürk hayvanı, pet hayvanı dışında, organik hayvan yetiştiriciliğinde, 

hayvanlar organik olarak üretilmiş kaba ve kesif yemlerle beslenmelidir., 

b) Besleme ile hayvanların farklı gelişim evrelerindeki beslenme ihtiyaçları 

karşılanırken, üretimi yükseltmekten ziyade, kaliteli üretim sağlanmalıdır. 

Hayvanların zorlama ile beslenmesi yasaktır. 

c) Hayvanlar, öncelikle yetiştirildikleri işletmeden sağlanan organik yemlerle, 

mümkün olmaması halinde bu Yönetmelik hükümlerine uygun hareket 

eden diğer işletmelerden sağlanan ve bu Yönetmeliğin Ek-7'sinde verilen 

yemlerle beslenir. 

d) Ortalama olarak rasyon formüllerinin kuru maddesinin % 30'una kadarı, 

geçiş sürecindeki maddeleri içerebilir. Geçiş Sürecindeki yem maddeleri 

hayvanların yetiştirildiği işletmeden temin ediliyorsa bu oran % 60'a kadar 

çıkarılabilir. 

e) Yavruların beslenmesi öncelikle ana sütüyle sağlanmalıdır. Mümkün 

olmaması halinde aynı sürüden elde edilen sütlerle beslenilmelidir. Türlere 

bağlı olarak yavruların süt ile beslenmeleri gereken asgari süre; büyükbaş 

71

hayvanlarda ve taylarda 90 gün, küçükbaş hayvanlarda 60 gün ve domuzlarda 

40 gündür. 

f) Yetiştirme sistemi; yılın değişik dönemlerinde hayvanların otlaklara 

ulaşabilmelerine mümkün olduğunca olanak sağlamalıdır. Rasyonda; silaj, 

taze veya kuru ottan oluşan günlük kaba yemin kuru madde içeriği en az 

% 60 olmalıdır. Bununla birlikte, Yetkilendirilmiş kuruluş, süt üretimine 

yönelik hayvanlarda laktasyonun başlarında azami 3 aylık bir süre için bu 

oranın % 50' ye indirilmesine izin verebilir. 

g) Çiftçinin yemlerini yalnızca organik üretimden sağlayamaması durumunda, 

konvansiyonel yem maddelerinin sınırlı oranda kullanılmasına izin 

verilir. Her yıl için izin verilen konvansiyonel yem maddeleri oranı, geviş 

getiren hayvanlarda % 10 ve diğerlerinde % 20'dir. Bu oranlar tarımsal 

kaynaklı yem maddelerinin kuru maddesi üzerinden yıllık olarak hesaplanır. 

Nakil dönemleri hariç olmak üzere günlük rasyonda izin verilen konvansiyonel 

yem oranı, kuru madde üzerinden % 25 düzeyindedir. Bu uygulamalar 

yetkilendirilmiş kuruluşun izniyle yapılır. 

h) Doğal afetler nedeniyle yem üretiminin azalması halinde, afet bölgesinde 

kısa bir süre için Komitenin belirleyeceği oranda konvansiyonel yem maddelerinin 

hayvan beslenmesinde kullanımına izin verilebilir. 

ı) Domuz ve kanatlı rasyonlarma kaba yem, taze veya kuru ot veya silaj 

eklenmelidir. 

j) Yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-7'sindeki ürünler, silaj yapımında katkı ve 

işleme maddesi olarak kullanılabilir. 

k) Bu Yönetmeliğin Ek-7 (A) bölümünde yer alan tarımsal kaynaklı, 

kimyasal solvent kullanılmadan üretilmiş ve hazırlanmış konvansiyonel yem 

maddeleri hayvan beslemede kullanılabilir. 

1) Hayvansal kaynaklı yem maddeleri, yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-7 (B) 

bölümünde yer alıyorsa kullanılabilir. 

m) Bu Yönetmeliğin Ek-7 (C) bölümünde yer alan mineral kaynaklı yem 

maddeleri ve bu Yönetmeliğin Ek- 7 (D) bölümünde yer alan eser maddeler, 

vitaminler, provitaminler ve benzer etkisi olan kimyasal açıdan tam tanımlı 

maddeler yer alıyorsa kullanılır. 

72

n) Enzimler, koruyucular, mikroorganizmalar, bağlayıcılar, topaklanma 

önleyiciler, antioksidanlar, silaj katkı maddeleri, hayvan beslemede 

kullanılan ürünler ve yem işlemede yardımcı maddeler, bu Yönetmeliğin Ek- 

7 (D) bölümünde yer alıyorsa kullanılabilir. 

0) Antibiyotikler, koksidiyostatikler, tıbbi maddeler ile büyümeyi veya 

üretimi artırıcı diğer maddeler hayvan beslenmesinde kullanılamaz. 

p) Yem maddeleri, yem katkı maddeleri, yem işlemeye mahsus yardımcı 

maddeler ve hayvan beslenmesinde kullanılan ürünler; genetiği değiştirilmiş 

organizmalar veya bunlardan elde edilmiş ürünler kullanılarak üretilmiş 

olamaz. 

r) Organik olarak üretilmiş veya işlenmiş yemlerde aranan şartlar: 

1) Konvansiyonel yem ile organik yem aynı fabrikada aynı anda işlenemez. 

2) Ürünlerin bileşiminde yer alan maddeler ya da bu ürünlerin 

hazırlanmasında kullanılan başka herhangi bir madde iyonlaştırıcı radyasyon-ışmlama 

içeren uygulamalardan geçmemiş olmalıdır. 

3) Organik yemler mutlaka etiketlenmelidir. Etiket üzerinde; 

Yemin organik miktarı kuru madde üzerinden belirtilmelidir. 

Organik üretim metoduyla elde edilen yem materyalinin yüzdesi 

yazılmalıdır. 

Geçiş dönemi ürünlerinden elde edilen yem materyallerinin yüzdesi 

yazılmalıdır. 

Tarımsal kökenli yem maddelerinin toplam yüzdesi etiket üzerinde 

belirtilmelidir. 

Yetkilendirilmiş kuruluşun ismi etiket üzerinde bulunmalıdır. 

4) Organik olarak üretilen yemler ile konvansiyonel olarak üretilen yemlerin 

fiziksel olarak ayrı yerlerde tutulması ve depolanması gerekmektedir. 

5) Organik yem hazırlamada kullanılan her türlü donanımın, konvansiyonel 

yem hazırlamada kullanılan her türlü donanımdan bütünüyle ayrılması 

gerekmektedir. 

73

6) Konvansiyonel yem hazırlama ünitelerinde aşağıdaki şartlara uymak 

koşulu ile organik yem hazırlanabilir 

Yem hazırlama ünitesinde aynı zamanda hem konvansiyonel hem de organik 

yem hazırlanamaz. 

Yem hazırlamaya başlamadan önce bu Yönetmeliğin Ek-8'inde verilen 

maddelerle yem hazırlama ünitesinin temizliğinin yapılması gerekmektedir. 

s) Organik olarak üretilmiş yemler ya da bunlardan elde edilmiş ürünler 

konvansiyonel üretilmiş yemlerle karışmaya ve bulaşmaya meydan vermeyecek 

biçimde birarada nakledilebilir. Yemlerin nakledileceği araçların bu 

Yönetmeliğin 8 No'lu ekinde verilen maddelerle temizlenir. Nakil 

esnasındaki ürün miktarı ile teslimattaki ürün miktarının kayıt altına alınması 

gerekmektedir. 

t) 29/5/1973 tarihli ve 1734 sayılı Yem Kanunu ve diğer ilgili mevzuata göre, 

yem fabrikalarında organik olarak üretilecek yemler öncelikle 

yetkilendirilmiş kuruluşça organik olduğuna dair uygunluk belgesi 

verildikten sonra rasyon formülleri Bakanlıkça tescil edilir. Ancak bu 

işlemden sonra yetkilendirilmiş kuruluş kontrolünde yem fabrikalarında 

organik yem üretimine geçilir. 

Hayvan sağlığı ve veteriner müdahalesi 

Madde 17 - Organik hayvan yetiştiriciliğinde hayvan sağlığı ve veteriner 

hekim müdahalesi kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik hayvan yetiştiriciliğinde hastalık önleyici tedbirler; 

1) Uygun damızlık ırkların seçilmesi, 

- > 

2) Hayvanların doğal bağışıklıklarını artırıcı düzenli egzersiz için gezinti 

alanlarına veya otlaklara ulaşımı ve kaliteli yem kullanımının sağlanması, 

3) Aşırı kalabalık nedeni ile hayvanlarda sağlık problemlerini önlemek için 

uygun yerleşim sıklığı sağlanmasıdır. 

b) Tüm önleyici tedbirlere rağmen bir hayvanın hastalanması veya yaralanması 

durumunda, gerekiyorsa uygun bir barınakta izole edilerek, derhal 

tedavi edilmelidir. 

74

c) Organik hayvancılıkta veteriner hekim gözetiminde veteriner tıbbi 

ilaçlarının kullanım usul ve esasları; 

1) Tedaviye alman hayvan türü üzerinde tedavi edici etkisinin bulunması ve 

tedavi koşullarına uygun olması kaydıyla kimyasal sentezlenmiş veteriner 

tıbbi ürünler yerine, bitki alıntıları ve bitki özleri gibi bitkisel ilaçlar, 

probiyotikler, organik asitler, bitki, hayvan veya mineral kaynaklı maddeler, 

eser maddeler ve ürünleri ve homeopat tedavi yöntemleri kullanılır. 

2) Yukarıda bahsedilen maddelerin kullanımının hastalıkla veya yaralanmayla 

mücadelede yetersiz kalması durumlarında ve hayvanın acı çekmemesi 

için tedavi amacı ile kimyasal bileşimli ilaçlar veya antibiyotikler 

yetkilendirilmiş kuruluşun izni ile kontrollü olarak kullanılabilir. 

3) Kimyasal olarak sentezlenmiş veteriner tıbbi müstahzarlar veya antibiyotikler, 

hastalık önleyici uygulamalar için kullanılamaz. 

d) Organik hayvan yetiştiriciliğinde, hayvanların genetik yapısı değiştirilemez 

ve genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar organik hayvansal üretimde 

girdi olarak kullanılamaz. Gen teknolojisi metotları ile hayvan ıslahına izin 

verilmez. Büyüme veya üretimi artırıcı maddelerin kullanımı ve üremeyi 

kontrol etmek amacıyla veya diğer amaçlarla hormon ya da benzeri 

maddelerin kullanımı yasaktır. Ancak hormonlar, tedavi amaçlı veteriner 

hekim uygulaması olarak hasta hayvana verilebilir. 

e) Veteriner ilaçlarının kullanılacağı zaman konulan teşhis, müdahale 

yöntemi, ilacın dozu, tedavi süresi ve ilacın yasal kesilme süresi ile birlikte 

kullanılan ürün kayıt edilmelidir. 

f) Bir hayvana normal koşullarda verilen veteriner ilaçlarının son 

uygulandığı tarih ile bu hayvanlardan organik ürün elde edilme tarihi 

arasındaki süre, yani ilacın tanımlanmış yasal arınma süresi organik 

yetiştiricilikte, konvansiyonel yetiştiricilikteki uygulamanın iki katı veya 

yasal arınma süresi belirtilmemiş hallerde ise 48 saat olmalıdır. 

g) Aşı uygulamaları, parazit tedavisi veya ülkemizce zorunlu olarak 

belirlenen hayvan hastalık ve zararlıları ile mücadele programları haricinde, 

bir hayvanın veya hayvan grubunun bir yıl içerisinde ikiden fazla kimyasal 

sentezlenmiş veteriner tıbbi müstahzarlar veya antibiyotiklerin uygulanması 

halinde, söz konusu hayvanlar veya bu hayvanlardan elde edilen ürünler 

organik ürün olarak satılamaz ve yetkilendirilmiş kuruluşun izni ile yeniden 

geçiş sürecine alınır. 

75

h) Ülkesel zorunlu mücadele programları dışında işletmenin bulunduğu alanda 

ihbari mecburi bulaşıcı ve salgın bir hastalığın ortaya çıkması halinde, 

8/5/1986 tarihli ve 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ve diğer 

ilgili mevzuat hükümlerine uyulur ve bağışıklık sağlayan veteriner biyolojik 

maddeleri kullanılabilir. 

Yetiştiricilik uygulamaları, barınak ve bakım şartlan 

Madde 18 - Organik hayvansal üretimde yetiştiricilik uygulamaları, barınak 

ve bakım şartları aşağıda belirtilmiştir: 

a) Koyunlarda kuyruk kesme amacı ile elastik bant takılması, kuyruk kesme, 

diş kesme, gaga kesme ve boynuz köreltme uygulamaları organik yetiştiricilikte 

sistematik olarak uygulanamaz. Yolma gibi yöntemler uygulanmaz. Bu 

uygulamaların bir kısmına genç hayvanlarda boynuz köreltme uygulamasında 

olduğu gibi güvenlik, hayvan sağlığı, rahatlığı ve hijyen için 

yetkilendirilmiş kuruluş tarafından izin verilebilir. Bu tür uygulamalar ve 

ürün kalitesini artırmaya yönelik fiziksel kastrasyon uygulamaları, hayvanlar 

en uygun yaşta iken uzman kişiler tarafından hayvanlara acı çektirmeden 

yerine getirilmelidir. 

b) Hayvanların bağlı olarak tutulması yasaktır. Ancak, yetkilendirilmiş 

kuruluş tarafından hayvanların güvenliği ve refahı için, müteşebbisçe 

zorunluluğunun ortaya konulması koşulu ile hayvanların sınırlı bir süre için 

bağlanmasına izin verilebilir. 

c) 10 baş veya daha az sayıdaki büyükbaş hayvan gruplarında, davranış 

ihtiyaçlarına uygun olarak grup içerisinde tutmak mümkün değilse, haftada 

en az iki kez otlatma alanlarına ve açık barınak alanlarına veya egzersiz alanlarına 

ulaşmalarını sağlamak koşulu ve yetkilendirilmiş kuruluşun onayı ile 

bağlanabilirler. 

d) Hayvanların gruplar halinde yetiştirilmeleri durumunda grubun 

büyüklüğü; hayvan türünün gelişim evrelerine ve davranış biçimlerine bağlı 

olup, bir uzman görüşü ışığında yetkilendirilmiş kuruluşça belirlenir. 

Hayvanların, kansızlığı teşvik edecek koşullarda tutulması veya rasyonlarm 

kullanılması yasaktır. 

e) Hayvan barınakları, sıhhi bir yapı malzemesinden inşa edilmeli, 

barınaklarının koşulları hayvanların biyolojik ve ırk ihtiyaçlarını 

karşılamalıdır. Hayvanlar yem ve suya kolayca erişebilmelidirler. Binaların 

yalıtımı, ısınması ve havalandırılması; hava akımını, toz seviyesini, ısıyı, 

76

nispi nemi ve gaz konsantrasyonunu hayvanlara zarar vermeyecek sınırlar 

içerisinde tutacak şekilde olmalıdır. Barınaklar; bol miktarda doğal 

havalandırma ve ışık girişine izin vermelidir. 

f) Serbest gezinti alanları, açık hava gezinti alanları veya açık barınak 

alanları; yerel hava koşullarına ve ilgili türe bağlı olarak yağmura, rüzgara, 

güneşe ve aşırı sıcaklığa karşı yeterli korunma sağlamalıdır. 

g) Barınaklar hayvanlara rahatça ve doğal olarak durabilecekleri, kolayca 

yatabilecekleri, dönebilecekleri, kendilerini temizleyebilecekleri, tüm doğal 

pozisyonları alabilecekleri ve gerinme ve kanat çırpma gibi tüm doğal 

hareketleri yapabilecekleri yeterli büyüklükte yer sağlayacak şekilde 

olmalıdır. 

h) Kapalı barınakların ve açık gezinti alanlarının asgari alanları ve farklı 

hayvan türleri ve kategorileri için diğer barınak özellikleri bu Yönetmeliğin 

Ek-6'smda belirtilen kriterlere uygun olmalıdır. 

ı) İklim koşullarının hayvanların açık havada yaşamalarına imkan verdiği 

bölgelerde hayvan barınaklarının yapılması zorunlu değildir. 

j) İşletmede kokuyu azaltmak, böcek ve kemirgenlerle mücadele amacıyla, 

dışkı, idrar ve dökülmüş veya dağılmış gıdalar ortamdan uzaklaştırılmalıdır. 

Bütün bu tedbirlere rağmen böceklerin ve diğer kemirgenlerin hayvan 

barınaklarından ve diğer tesislerden uzaklaştırılamaması durumunda, 

yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-1 (B) bölümünün B.6 kısmında verilen 

girdiler kullanılır. 

k) Tüm memeliler, otlak veya açık hava egzersiz alanlarına veya açık bir 

barınak alanına ulaşabilmelidir ve hayvanların psikolojik koşulları, hava 

koşulları ve arazinin durumu izin verdiği sürece hayvanlar bu yerleri kullanabilmelidir. 

Otoburlar, koşullar elverdiği sürece otlaklara ulaşabilmelidir. 

1) Otobur hayvanların otlama dönemlerinde meralara erişebilmeleri halinde 

ve kış barınaklarının hayvanlara hareket serbestisi vermesi durumunda, kış 

aylarında hayvanlara açık gezinti alanları ve açık alanlar sağlanması 

zorunluluğu kaldırılabilir. Ancak; Bir yıldan yaşlı boğalar, meralara, açık 

gezinti alanlarına ve açık alanlara erişebilmelidirler. Besinin son döneminde 

büyükbaşlar, domuzlar ve küçükbaşlar, yaşam sürelerinin 1/5'ini geçmemesi 

kaydıyla ve her durumda yetkilendirilmiş kuruluşun belirleyeceği süre kadar 

kapalı alanlarda kalabilirler. 

77

m) Hayvan barınaklarının zemini düzgün olmalı fakat kaygan olmamalıdır. 

Toplam zemin alanının asgari yarısı, sert ve düz olmalıdır. 

n) Altlık; sap-saman veya diğer uygun doğal maddeden oluşmalıdır. Altlık 

olarak kullanılan materyal, organik tarımda gübre olarak kullanılmasına izin 

verilen her türlü mineral madde ile iyileştirilebilir ve güçlendirilebilir. 

0) Buzağılar 1 haftalık yaştan sonra bireysel bölmelerde tutulmamalıdır. 

p) Kanatlılar açık yetiştirme koşullarında yetiştirilmelidir ve kafeslerde 

tutulmamalıdırlar. Su kanatlıları iklim şartlarının elverdiği sürece hayvanın 

rahatlığı veya hijyen şartları nedeniyle akarsulara, gölet veya göllere 

erişebilmelidirler. 

r) Kümeslerde aşağıdaki asgari şartları karşılamalıdır; 

1) Zeminin asgari üçte biri, parçalı veya ızgaralı yapıda değil, düz bir yapıda 

olmalı ve sap-saman, talaş, kum veya kısa çim gibi maddelerle kaplı 

olmalıdır. 

2) Yumurta tavuğu kümeslerinde zeminin yarıdan fazlası dışkı toplanmasına 

elverişli olmalıdır. 

3) Kanatlı grubunun ve kanatlının büyüklüğü ile orantılı büyüklükte tünek 

bulunmalıdır. Bu konudaki standartlar bu Yönetmeliğin Ek-6 (B) bölümüne 

uygun olmalıdır. 

4) Kanatlının büyüklüğüne göre giriş/çıkış delikleri olmalı ve bu delikler 

kanatlı barınağının her 100 m 'si için asgari toplam 4 m uzunlukta olmalıdır. 

5) Her kanatlı barınağında aşağıdakilerden fazla hayvan barındırılmamalıdır; 

4800 adet etlik piliç, 3000 adet yumurta tavuğu, 5200 adet afrika tavuğu, 

4000 adet dişi muskovi veya pekin ördeği, 3200 adet erkek muskovi veya 

pekin ördeği veya diğer ördekler, 2500 adet et horozu, kaz veya hindi, 

6) Et üretimine yönelik kanatlı barınaklarının her birinin toplam kullanılabilir 

alanı 1600 m 2 'yi aşmamalıdır. 

s) Yumurta tavuklarında doğal ışık ile suni ışıklandırmanın toplamı günde 16 

saati geçemez. Suni ışıklandırma olmadan asgari sekiz saat dinlenme süresi 

uygulanır. 

78

t) Kanatlılar iklim koşullarının elverdiği durumlarda açık hava barınaklarına 

ulaşabilmeli ve mümkün olduğunca bu durum yaşamlarının asgari 1/3'ünde 

uygulanmalıdır. Bu açık hava barınakları çoğunlukla bitki örtüsü ile kaplanmalı, 

koruyucu tesisler bulunmalı ve hayvanların yeterli sayıda suluk ve 

yemliklere erişmelerine imkân vermelidir. 

u) Sağlık nedenleriyle, iki yetiştirme dönemi arasında kümesler boş 

bırakılmalı, bu süre içerisinde binalar ve tesisat temizlenmeli ve dezenfekte 

edilmelidir. Ayrıca, her kanatlı grubunun yetiştirilmesi tamamlandığında 

gezinti alanları sağlık nedeniyle boş bırakılarak, bitki örtüsünün yeniden 

gelişmesine imkan verilmelidir. Yetkilendirilmiş kuruluşlar, barınakların bo§ 

bırakılması gereken dönemleri belirlerler. Bu gereklilik barınaklarda 

tutulmayan ve gün boyunca serbestçe gezinen küçük miktarlardaki 

Kanatlılara uygulanmaz. 

v) Kanatlılarda asgari kesim yaşları aşağıda belirtilmiştir. 

Tavuklar 

Et horozları 

Pekin ördeği 

Dişi muskovi ördeği 

Erkek muskovi ördeği 

Yaban ördeği 

Afrika tavuğu 

Hindi ve kaz 

81 günlük, 

150 günlük, 

49 günlük, 

70 günlük, 

84 günlük, 

92 günlük, 

94 günlük, 

140 günlük. 

Nakliye ve kesim 

Madde 19 - Organik hayvan nakliyesi ve kesim kuralları aşağıda 

belirtilmiştir. 

a) Hayvanların nakliyesinde uyulması gereken kurallar; 

1) Hayvanların nakilleri stressiz ve kısa zamanda gerçekleştirilecek şekilde 

yapılır. 

2) Yükleme ve boşaltma işlemleri dikkatlice ve hayvanları zorlamak 

amacıyla herhangi bir alet kullanılmadan gerçekleştirilmelidir. Nakliye 

öncesi ve esnasında herhangi bir yatıştırıcı ilâç kullanılamaz. 

79

3) Kara taşımacılığında 8 saatte bir yemleme, sulama ve dinlendirme için 

mola verilir. 

4) Yurt içi ve yurt dışı her türlü hayvan nakillerinde 3285 sayılı Hayvan 

Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ve diğer ilgili mevzuat uygulanır. 

b) Kasaplık hayvanlara kesim esnasında stres yaratmayacak şekilde 

davranılır. Mümkün olan durumlarda ayrı mezbaha, kesimhane ve kombinalar 

kullanılır. Mümkün olmayan durumlarda ise konvansiyonel olarak 

yetiştirilmiş hayvanların kesiminden sonra, mezbaha, kesimhane ve kombinalar 

bu Yönetmeliğin Ek-8'inde verilen maddeler ile temizlendikten sonra, 

organik hayvanların kesimi yapılır. 

Hayvan gübresi 

Madde 20 - Organik hayvan gübresi kullanma, bulundurma ve koruma 


a) Organik bitkisel üretim yapılacak alanlarda, arazi üzerine uygulanacak 

toplam gübre miktarı, tek ürün için yılda hektar başına 170 kg saf azotu 

geçemez. Söz konusu miktara göre bu Yönetmeliğin Ek-5'inde yer alan 

tabloda maksimum hayvan sayısı belirlenmiştir. 

b) Organik üretim yapan işletmeler organik üretim fazlası gübrelerini 

dağıtmak amacıyla bu Yönetmelik hükümlerine göre üretim yapan diğer 

müteşebbislerle işbirliğine gidebilirler. İşbirliği içerisinde kullanılan tarımsal 

alanda yılda hektar başına azami 170 kg saf azot miktarının gübreden 

sağlanan kısmı hesaplanmalıdır. 

c) Hayvansal gübrelerin depolama yerleri; doğrudan akıntı ile veya sızıntı ile 

toprak veya suyun kirlenmesini önleyecek özellikte olmalıdır. 

d) Müteşebbisin, yetkilendirilmiş kuruluş ile yapacağı sözleşmede, hayvan 

gübresinin depolanması için yapılan tesislerin yeri ve tarifi, hayvan 

gübresinin yayılmasına ilişkin plan, hayvan gübresinin yayılmasına ilişkin 

diğer işletmelerle yapılan yazışmalar yer almalıdır. 

Organik an yetiştiriciliği 

Madde 21 - Organik arı yetiştiriciliği kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik arı yetiştiriciliği yapılacak alan, kovanlardan itibaren uçuş 

yarıçapı 3 km. olmak zorundadır. Bu alanda ve aynı zamanda organik ve 

konvansiyonel arıcılık birlikte yapılamaz. 

80

) Arıcılık ürünleri, bu Yönetmelik hükümlerinin asgari bir yıl uygulanması 

kaydıyla organik ürün olarak pazarlanabilir. 

c) Irk seçiminde, arıların yerel koşullara adapte olabilme kapasitesi, 

dayanıklıkları ve hastalıklara karşı dirençleri göz önüne alınmalıdır. Apis 

mellifera türünün ırkları ve yerel ekotipleri tercih edilmelidir. 

d) Kapasite artırımı, kolonilerin bölünmesi veya organik arıcılık yapan diğer 

işletmelerden oğul veya kovan alınabilir. 

e) Yetkilendirilmiş kuruluşdan önceden izin alınması kaydıyla, işletmenin 

sahip olduğu konvansiyonel arı kolonileri, organik arıcılığa geçiş amacı ile 

kullanılabilir. 

f) Bu Yönetmelik hükümlerine göre üretim yapmayan arıcılardan sağlanan 

arı oğulları, bir yıllık geçiş süreci içerisinde kullanılabilir. 

g) Sağlık veya felaket nedenleriyle yüksek hayvan ölümlerinin olması durumunda 

ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun kovanların mevcut olmaması 

halinde, geçiş sürecine tabi olmaları kaydıyla, yetkilendirilmiş kuruluş 

tarafından kovanların yeniden oluşturulmasına izin verilebilir. 

h) Kolonilerin yenilenmesi amacıyla, bu Yönetmelik hükümlerine uygun 

olmayan, yılda % 10 oranında ana arı ve erkek arı, organik üretim yapılan 

kovanlara yerleştirilmeleri kaydıyla, organik üretim yapılan birimlere 

alınabilir. Bu durumda geçiş süreci uygulanmaz. 

ı) Kovanların yerleşimi aşağıdaki hususlara uygun olmalıdır; 

1) Arılar için yeterli miktarda doğal nektar, balözü ve polen kaynağı 

bulunmalı ve suya erişim imkânı olmalıdır. 

2) Üretim bölgesinin 3 km yarıçapı içerisinde bulunan nektar ve polen 

kaynakları, organik olarak üretilen ürünlerden veya doğal bitki örtüsünden 

oluşmalıdır. 

j) Üretim sezonu sonunda arıların kışı geçirebilmesi için kovanlarda yeterli 

miktarda bal ve polen bırakılmalıdır. 

k) İlkbahar döneminde arı kolonilerinin beslenmesinde organik bal kullanılır. 

İklim koşullarının balın kristalleşmesini hızlandırdığı durumlarda, beslemede 

organik metotla üretilen bal yerine organik metodlarla üretilen şeker şurubu 

81

veya organik şeker melası kullanılmasına yetkili kuruluş tarafından izin 

verilebilir. Besleme ile ilgili olarak kayıtlara, ürünün tipi, uygulama tarihi, 

miktarı ve kullanıldığı kovanlara dair bilgiler yazılır. Besleme işlemi son bal 

hasadı ile müteakip nektar veya balözü döneminden önceki 15 gün arasında 

yapılır. 

1) Arıcılıkta hastalıkların önlenmesi için; 

1) Dayanıklı uygun ırklar seçilmelidir. 

2) Ana arıların düzenli olarak yenilenmesi, her hangi bir anomali tespiti için 

kovanların sistematik olarak kontrolü, kovanlardaki erkek yavru arıların 

kontrolü, düzenli aralıklarla malzeme ve teçhizatın dezenfekte edilmesi, 

kirlenmiş maddeler veya kaynaklarının imha edilmesi, balmumunun düzenli 

olarak yenilenmesi ve kovanlarda yeterli miktarda polen ve bal bırakılması 

gibi hastalıklara karşı direnç artırıcı ve enfeksiyon önleyici pratiklerin 

yapılması gerekir. 

m) Koruyucu önlemlere rağmen, koloniler hastalanır veya zarar görürse, 

derhal tedaviye alınmalı ve gerekirse koloniler ayrı kovanlarda izole 

edilmelidir. Bu Yönetmeliğe uygun arıcılıkta kullanılacak veteriner ilaçları 

aşağıdaki prensiplere uygun olmalıdır; 

1) İlaçlar Türk İlaç Kodeksine uygun olmalıdır. 

2) Tedavi edici etkilerinin öngörülen tedaviye uygun olması kaydıyla 

kimyasal bileşimli ilaçlar yerine fitoterapik ve homeopatik tedavi yöntemleri 

kullanılmalıdır. 

3) Yukarıda bahsedilen ürünlerin kullanımı, kolonileri tehdit eden hastalık 

veya istilacıların yok edilmesinde etkili olmaması durumunda, yetkilendirilmiş 

kuruluşun sorumluluğunda, kimyasal bileşimli ilaçlar kullanılabilir. 

Ancak koruyucu amaçlı kimyasal bileşimli ilaçların kullanımı yasaktır. 

4) Arı zararlısı Varroa için; formik asit, laktik asit, asetik asit, oksalik asit ve 

mentol, timol, okaliptol veya kafur kullanılabilir. 

n) Tedavi, kimyasal bileşimli ilaçlar ile yapılırsa, bu dönem içerisinde tedavi 

altındaki koloniler izole edilmiş bir bölgeye alınır, tedavi sonrası kovanlardaki 

balmumları alınır ve yerine organik balmumu veya boş çerçeve konulur. 

Bu kolonilere bir yıllık geçiş süreci uygulanır. 

82

0) Veteriner ilaçlarının uygulandığı zamanlar; aktif farmakolojik madde de 

dahil ürünün tipi, konulan teşhis, dozu, uygulama şekli, tedavi süresi ve 

ilacın yarılanma süresi açıkça kaydedilmeli ve ürünler organik ürün olarak 

pazarlanmadan önce yetkilendirilmiş kuruluşa bilgi verilmelidir. 

p) Organik arıcılıkta bakım, idare pratikleri ve kayıtları aşağıdaki gibidir; 

1) Arıcılık ürünlerinin hasat edilmesi esnasında petekler içerisindeki arıların 

yok edilmesi yasaktır. 

2) Ana arının kanatlarını kesmek gibi işlemler yasaktır. Ana arıların değiştirilmesi 

esnasında eski ana arının öldürülmesine izin verilir. Yalnızca Varroa 

bulaşan erkek yavru arıların yok edilmesine izin verilir. 

3) Bal hasadında kimyasal sentetik sinek kovucu maddelerin kullanılması 

yasaktır. 

4) Kovanların yerleştirildikleri alanlar kovan bilgileri ile birlikte kaydedilmelidir. 

Kovanlar bulundukları yerden başka yere yetkilendirilmiş kuruluş 

bilgisi dahilinde taşınabilir. 

5) Arıcılık ürünlerinin üretimi, hasadı, işlenmesi ve depolanması esnasında 

kolonilere uygulanan koruyucu önlemler ve tedaviler kayıt edilmelidir. 

r) Arıcılıkta kullanılacak materyallerin ve kovanların özellikleri; 

1) Kovanlar çevreye ve arıcılık ürünlerine risk getirmeyen doğal malzemelerden 

yapılmalıdır. 

2) Kovanlar kimyasal boyalarla boyanamaz. 

3) Yeni çerçeve için balmumu organik üretim yapan birimlerden 

sağlanmalıdır. Arıcılığa yeni başlandığında veya geçiş sürecinde organik 

olarak üretilen balmumunun pazarda mevcut olmaması durumunda, organik 

üretim biriminden alınmayan balmumunun kullanılmasına, analizlere 

dayanarak yetkilendirilmiş kuruluş tarafından izin verilir. 

4) Üzerinde yavrulu gözler bulunan çerçevelerden bal sağımı yapılamaz. 

5) Çerçeve, kovan, petek gibi malzemeleri zararlılardan korumak amacıyla 

yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-8'indeki ürünlerin kullanılmasına izin verilir. 

Buhar veya doğrudan alev gibi fiziki uygulamalara da izin verilir. 

83

6) Arıcılıkta kullanılan malzemelerin, binaların, teçhizatın ve kapların veya 

ürünlerin temizlenmesinde ve taşınmasında yalnızca bu Yönetmeliğin 

Ek-8'indeki maddeler kullanılabilir. Arıların taşınması sırasında hayvanlara 

stres yaratmaktan kaçınılır. 

7) Karantina tedbirleri uygulanan ve uçakla ilaçlama yapılan alanlarda 

organik arıcılık yapılamaz. 

8) Kovanların taşınması, depolanması, pazarlanmasmda ve organik arı 

ürünlerinin, üretilmesi, işlenmesi, taşınması, ambalajlanması, etiketlenmesi, 

depolanması ve pazarlanmasmda bu Yönetmeliğin ikinci Kısım, Dördüncü 

Bölüm hükümleri uygulanır. 

Organik Su Ürünleri Üretiminde Genel Kurallar 

Madde 22 - Organik su ürünleri üretiminin genel kuralları aşağıda 


a) Yetiştiriciliğin gerçekleştirileceği suyun özellikleri, müteşebbis veya 

yetkilendirilmiş kuruluş tarafından analiz ettirilerek uygunluğu yetkilendirilmiş 

kuruluşça onaylanır. Kirlenme varsa, sorun giderilmeden su ürünleri 

üretimi yapılamaz. 

b) Yetiştiricilik birimi, önemli bir kirlilik kaynağı olan yerleşim yerinde veya 

akarsu yatağında olmamalıdır. İşletmede kullanılacak suyun, alındığı 

kaynağındaki ekolojik denge bozulmamalıdır. Havuz tipi balık çiftliklerinde 

üretim alanının en az %5'i üzerinde müdahale olmaksızın doğal bitki 

örtüsünün gelişimine imkan verilir. 

c) Bakanlıktan aldığı izinle yetkilendirilmiş kuruluş ile sözleşme yapan 

müteşebbis geçiş sürecine alınır. Su ürünleri üretiminde geçiş süreci 

organizmanın türüne, dikkate alınan hayat döngüsüne veya üreme süresine, 

yetiştiricilik tekniği, su özellikleri ve tesisin yapıldığı yerin geçmişte 

kullanımına göre yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kararlaştırılır. Geçiş 

süreci konvansiyonel üretimden gelen materyaller için yaşam süresinin en az 

2/3'ü kadardır. 

d) Su ürünleri üretimi, çevre korumaya uygun olmalı, atıklar çevreye zarar 

vermemeli, biyolojik çeşitlilik teşvik edilmeli, tür ve alt türlerin seçiminde 

kapasiteler ve yerel koşullara uyum göz önüne alınmalı, su yapısının 

korunması için bütün tedbirler alınmalıdır. Üretim alanından doğaya 

kaçışları ve doğadan üretim alanlarına girişleri engelleyici tedbirler 

84

alınmalıdır. Üretim alanlarını yırtıcı kuşlar ve diğer hayvan türlerinden 

korurken yağmacı hayvanlara fiziksel olarak zarar vermeyen tedbirler 

alınmalıdır. Üretimde kullanılan ekipmanlar, boyalar organik üretim 

prensiplerine uygun seçilmelidir. Canlıya zarar vermemek koşuluyla 

markalama yapılabilir. 

e) Yetiştiricilik tesislerinde, üretim faaliyetlerinin tümü yetkilendirilmiş 

kuruluşun kontrolünde gerçekleştirilir. 

f) Su canlıları organik tarım kurallarına uygun olarak üretilmeli, beslemede 

organik olarak üretilmiş yem ve yem katkı maddeleri kullanılmalıdır. 

Yemler, gelişimin çeşitli evrelerindeki canlıların beslenme gereksinimlerini 

karşılarken doğal lezzeti bozmamalıdır. Hayvansal orijinli kan unu, kemik 

unu gibi sentetik kimyasal muamele görmüş yemler kullanılamaz. Üreticinin 

yem maddelerinin tamamını organik tarımdan sağlayamaması halinde, 

konvansiyonel yemin oranı % 20'yi geçmemek üzere ve belirli sürede 

yetkilendirilmiş kuruluş kontrolünde kullanımına izin verilir. Balıketine renk 

verici sentetik maddeler ile doğal olmayan yöntemler kullanılamaz. 

g) Su ürünlerinin beslenme gereksinimlerini temin etmek için, bazı besin 

ilaveleri kullanılması gerektiğinde, vitamin ve mineraller yetkilendirilmiş 

kuruluşça verilecek izne göre kullanılabilir. Yaş yemlerin kullanılmasına izin 

verilmez. 

h) Yem katkı maddeleri bu Yönetmeliğin Ek-7' sinde verilenlerdir. Yem ve 

diğer besin maddeleri genetik yapısı değiştirilerek elde edilmiş yada kısmi 

olarak bunlardan türetilmiş ürünleri, katkıları ve tamamlayıcı maddeleri 

içeremez. 

ı) Balık yemlerinin bulunduğu alan organik tarım kurallarına uygun 

olmalıdır. Siloda muhafaza edilen yemlerde organik olarak üretilmiş, bu 

Yönetmeliğin Ek-7'sinde belirtilmiş olan koruyucu ve katkılar kullanılabilir. 

j) Üretimi ve büyümeyi teşvik edici sentetik maddelerin kullanımı yasaktır. 

Ancak; yetiştiriciliği yapılan aynı canlı türünden alınmak koşuluyla, balık 

yetiştiriciliğinde hipofız enjeksiyonu yetkilendirilmiş kuruluşun izni ile 

yapılabilir. 

k) Doğal olarak hastalığa dayanıklı tür ve alt türlerin seçimine dikkat 

edilmelidir. Nesli tehlike altında olan türler tercih edilebilir. 

85

1) Stok yoğunluğu yetiştiriciliği yapılacak türlere göre yetkilendirilmiş 

kuruluşlarca belirlenir. 

m) Yetiştirme şartları balıkların türler itibariyle doğal davranışlarına imkan 

vermelidir. Nakliye aşamasında, olumsuz iklim şartlarında ve kuluçkahaneler 

haricinde sıvı oksijen kullanımı yasaktır. 

n) Organik su ürünleri yetiştiriciliğinde, hayvanların genetik yapısı değiştirilemez. 

Genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar ve bunlardan üretilmiş 

ürünler girdi olarak kullanılamaz. 

o) Bazı üretim tiplerinin tabiatında olan hususi müdahaleler dışında uygulanan 

büyümeyi arttırıcı ve üreme devrelerini değiştiren maddeler 

kullanılamaz. Ancak, canlının sağlığını, dengesini ve davranışlarını 

etkilememek koşuluyla fotoperiyot uygulaması ile sıcaklık azaltması veya 

artırılması şeklindeki uygulamalar yetkilendirilmiş kuruluşun izniyle 

gerçekleştirilir. Fotoperiyot, türün doğal yaşam sahası için bir yıldaki en 

uzun doğal gün-ışığı uzunluğundan daha uzun olamaz. 

p) Organik su ürünleri yetiştiriciliği yapan tüm işletmeler güncel ve 

muntazam kayıtları tutar. 

r) Organik olarak üretilen balıkların yakalanması, boylanması ve kesimi 

esnasında aşırı stres oluşturmayacak yöntemler uygulanır. 

s) Yetiştiricilik ünitesinde mevcut anaçların en az % 20' si her yıl yenilenir. 

t) Uygun durumlarda polikültür tercih edilecektir. Kültürü yapılan her bir 

türün doğal ihtiyaçları karşılanır. 

u) Ürün satımından önceki 3 ay kadar süre içinde ilaç verilmiş ise, her türlü 

balık eti ve yumurtası ile su canlısı veya bunlardan elde edilen ürünler 

organik ürün olarak satılamaz. Omurgasız organizmalarda geleneksel 

ilaçların kullanımına müsaade edilmez. Tedavi edici etkisinin bulunması ve 

tedavi koşullarına uygun olması kaydıyla kimyasal bileşimli ilaç uygulamaları 

yerine bitkisel ilaçlar veya homeopat ürünler kullanılabilir. 

86


Organik Ürünlerin İşlenmesi, Ambalajlanması, 

Etiketlenmesi, Depolanması, Taşınması ve Pazarlanması 

Organik Ürünlerin İşlenmesi ve Ambalajlanması 

Madde 23 - Organik ürünlerin işlenmesi ve ambalajlanması kuralları aşağıda 


a) Organik ürünün işlenmesi esnasında, organik ürünün bu Yönetmeliğe 

uygun olmayan ürünlerle karışma yada bulaşmasını önleyecek ve ürünün 

organik niteliğini koruyacak gerekli tedbirler alınır. 

b) Organik ürünün işlenmesi esnasında, yalnız bu Yönetmeliğin Ek-2' sinde 

belirtilen gıda bileşenleri kullanılır. 

c) İyonik radyasyon-ışmlama yöntemi uygulanmaz. 

d) Organik ürün genetik yapısı değiştirilmiş organizma veya bu organizmalardan 

elde edilen ürünler kullanılmadan üretilmiş olmalıdır. 

e) Organik tarım metoduyla üretilen bitkisel, hayvansal ve su ürünleri ile 

organik ürünler, hammadde, yarı mamul veya mamul madde halinde 

ambalajlanırken organik ürün niteliği bozulmamalıdır. 

Organik ve Geçiş Süreci Ürünlerinin Etiketlenmesi 

Madde 24 - Organik ürünlerin etiketlenmesi kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Nihai ürün etiketi üzerinde; 

1) Ürünün adı ve sertifika statüsü belirtilmelidir. 

2) Ürünün hasat yılı, üretim tarihi, kime ait olduğu ve bu Yönetmeliğe uygun 

olarak üretilmiş olduğu belirtilmelidir. 

3) Yurt içinde pazarlanan organik ürünlerin üzerinde, bu Yönetmeliğin Ek- 

3'ünde belirtilen şekilde organik ürün logosu kullanılmalıdır. 

4) Yetkilendirilmiş kuruluşun adı, kod numarası, sertifika numarası ve logosu 

bulunmalıdır. 

5) Ürün içindeki maddeler, ağırlıklarının azalış düzenine göre liste halinde 

sıralanmalıdır. 

6) Ürünün menşei belirtilmelidir. 

7) Ürünü üretim yeri, üretim ve son kullanma tarihi belirtilmelidir. 

8) İthal edilmiş ürünlerde Türkçe etiket bilgileri yer almalıdır. 

b) Ürün etiketinde organik kelimesinin kullanılması; ekolojik, biyolojik 

kelimelerinin kullanımıyla eşdeğerdir. 

87

c) Bu Yönetmelik hükümlerine göre üretilmeyen ürün etiketinde, bu 

Yönetmeliğe uygun üretildiği, hazırladığı, işlendiği, ambalajlandığı, 

depolandığı ima ve beyan edilemez. Organik olmayan ürünler etiket ve 

ambalaj dizaynıyla, organik ürün etiket ve ambalaj dizaynını çağrıştıracak 

nitelikte ve benzerlikte olamaz. Böyle ürünler için, tüketicide organik ürün 

izlenimi oluşturacak, haksız rekabete neden olacak, bio, biyo, eco, eko, org 

ön ekleri kullanılamaz. 

d) Bir ürün aşağıda belirtilen şartları taşıması halinde, organik ürün olarak 

etiketlenir. 

1) Ürünün bu yönetmelik hükümlerine uygun olarak üretilmesi veya ithal 

edilmesi halinde, 

2) İşlenmiş ürünlerde; ancak aşağıda belirtilen koşulların sağlanması halinde, 

ürün içerisinde bulunan tarımsal orjinli ürün veya türevlerin minimum % 95'i 

bu yönetmelik hükümlerine göre üretilmiş veya ithal edilmiş olmalıdır. 

Ürün içeriğinde bulunan organik olarak üretilmeyen tarımsal kaynaklı diğer 

maddeler bu Yönetmeliğin Ek-2 (C) bölümünde yer almış olmalıdır. 

Ürün, tarımsal kaynaklı olmayan gıda maddelerini kullanmayı gerektiriyorsa 

yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-2 (A) bölümünde listelenen tarımsal kaynaklı 

olmayan gıda katkı maddelerini içermelidir. 

Tarımsal orjinli ürün veya türevlerinin işlem görmesi gerekiyorsa bu 

Yönetmeliğin Ek- (B) bölümünde listelenen ürünlerle işlem görmüş olması 

gereklidir. 

e) Bir geçiş ürünü; ancak aşağıda belirtilen şartları taşıması halinde, geçiş 

dönemi ürünü olarak etiketlenir: 

1) Bu Yönetmelik hükümlerine göre geçiş süreci ürünü olmalıdır. 

2) Hasattan önce minimum 12 ay geçiş dönemine uyulmuş olmalıdır. 

3) Etiketin üzerinde ürünün, "organik tarım geçiş süreci ürünüdür." cümlesinde, 

"organik" ifadesi, "geçiş süreci" ifadesiyle aynı renle, punto ve yazım 

tarzında olmalıdır. 

t) Minimum %70'i organik ürünlerden oluşan işlenmiş ürün etiketinin 

aşağıda belirtilen şartları taşıması gereklidir: 

1) İçindekiler kısmında organik tarım metoduyla üretildiğinin belirtilebilmesi 

için içindeki tarımsal orjinli maddelerin veya bunların türevlerinin 

88

minimum % 70'i bu Yönetmelik hükümlerine göre üretilmiş veya 

yönetmeliğe eşdeğer kurallara uygun uygun olarak üretilmiş ithal organik 

ürün olmalıdır. İçindekiler kısmında organik olanlar bilişimlerinin % X 

oranıyla birlikte "Organik tarım metoduyla üretilmiştir" şeklinde ifade 

edilmeli ve bu ifade içindekiler kısmında yer alan diğer maddeler ile aynı 

renk, boyut ve yazı tarzında olmalıdır. 

2) İşlenmiş ürün içeriğinde bulunan organik olarak üretilmeyen tarımsal 

kaynaklı diğer maddeler bu Yönetmeliğin Ek-2 (C) bölümünde yer almış 

olmalıdır. 

3) İşlenmiş ürün, yalnızca bu Yönetmeliğin Ek-2 (A) bölümünde listelenen, 

tarımsal kaynaklı olmayan gıda katkı maddelerini içermelidir. 

4) Tarımsal orjinli ürün veya türevleri bu Yönetmeliğin Ek-2 (B) bölümünde 

listelenen ürünlerle işlem görmüş olmalıdır. 

5) Ürün işleme esnasında iyonik radyasyon kullanılmamalıdır. 

6) Ürün, bu yönetmelik hükümlerine göre Bakanlıkça yetkilendirilen kuruluşlar 

tarafından kontrolü yapılan müteşebbislerce üretilmiş olmalıdır. 

7) Ürün genetiği değiştirilmiş organizma ve/veya bu organizmalardan elde 

edilen ürünle kullanılmadan üretilmiş olmalıdır. 

8) Geçiş sürecinde üretilen ürünler bu Yönetmelik hükümlerine göre geçiş 

süreci ürünü olarak etiketlenmelidir. 

Organik Ürünlerin Depolanması 

Madde 25 - Organik ürünlerin depolanması kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik ürünlerin, depolama alanları, ürünlerin tanınmasına imkân verecek 

ve bu Yönetmelikçe uygun bulunmayan başka ürünlerle, maddelerle 

karışmaya ya da bulaşmaya meydan vermeyecek biçimde düzenlenmelidir. 

Organik ürünlerin depolandığı alanlarda kullanılan yalıtım malzemeleri ve 

soğutma ile ilgili ekipmanlar bu amaç gözetilerek seçilmelidir. 

b) Ayrı olarak depolamanın mümkün olmadığı durumlarda organik 

ürünlerle konvansiyonel ürünlerin karışması engelleyecek tedbirler alınır ve 

bu tedbirlerin yeterliliği yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kontrol edilir. 

c) Basınç, sıcaklık ve yetkilendirilmiş kuruluşça uygun görülen gazlarla 

kontrol edilebilen koşullarda depolama uygulamaları yapılabilir. 

d) Organik ürünlerin depolanması sırasında ürünün organik özelliğini 

kaybettirecek ilaç ve ilaçlama yönetimi kullanılmaz. 

e) Organik ürünlerin depolanmasında sentetik kimyasal maddeler kullanılmaz 

ve doğal olmayan uygulamalar yapılmaz; tüm bu işlemler 

yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kontrol edilir. 

f) Müteşebbis tarafından depolama koşulları ile depolanan organik ürünün 

giriş ve çıkış miktarları ve tarihine ilişkin kayıtları düzenli olarak tutulur. 

89

Yetkilendirilmiş kuruluşa onaylatılır ve çizelgenin bir nüshası müteşebbis 

tarafından, diğer nüshası yetkilendirilmiş kuruluş tarafından saklanır. 

Organik Ürünlerin Taşınması 

Madde 26 - Organik ürünlerin taşınması kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Müteşebbis, organik ürünlerin toptancısı ve perakendecileri de dahil olmak 

üzere diğer birimlere taşıma sırasında içeriğinde herhangi bir karışmaya 

neden olmayacak biçimde uygun paket, konteynır veya kapalı araçlarda 

izlenebilirliğini sağlayacak şekilde taşınmasını sağlamakla yükümlüdür. 

b) Kontrol sistemine dahil olan iki müteşebbis arasında, kapalı olmayan araç, 

konteynır, yada paketlerin bir veya birden daha fazla sayıda nakliye işlemi, 

ürün hakkında müteşebbis adı, adres, ürünün adı, etiket bilgileri, 

yetkilendirilmiş kuruluşun adı, kod numarası gibi gerekli bilgileri içeren 

evraklarla birlikte, gönderici ve alıcı tarafların yetkilisi yada yetkilendirilmiş 

kuruluşun bilgisi ve onayı ile olmalıdır. 

Organik Ürünlerin Pazarlanması 

Madde 27 - Organik ürünlerin pazarlanması kuralları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Organik hammadde ve/veya organik işlenmiş ürün olduğu belirten "Ürün 

Sertifikasına" sahip olan ve bu Yönetmelik hükümlerince üretilmiş ürünleri 

organik ürün olarak pazarlanır. 

b) Organik ürün ticareti yapan müteşebbis, her bir parti satışı "Ürün 

Sertifikası" ile belgelendirmek zorundadır. 

c) Organik ürünler, organik ürün olduğu açıkça belirtilerek satılır. Organik 

ürünlerin, konvansiyonel ürün ile karışması ve organik niteliğinin korunması 

organik ürün satışı yapan müteşebbisin yükümlülüğündedir. 

d) İthalatçı ithalat halinde, yetkilendirilmiş kuruluş tarafından istenilen 

belgeleri eksiksiz olarak bu kuruluşa verir. Yetkilendirilmiş kuruluş 

tarafından yeniden sertifikalandırma yapmak amacıyla aşağıda belirtilen 

bilgi ve belgeler istenir. Bunlar; 

1) İthalatçının ithalat faaliyetleri; ithalatçının adı, adresi, ürünün geldiği ülke, 

ürünlerin ülkeye giriş noktası ve ithal edilen ürünlerin depolanmasında 

kullanılacak binaların uygunluğuyla ilgili detaylı açıklama belgeleri, 

2) Karşı ülkeden alman ürünün etiketi ve içeriğe dair bütün bilgilerin aslı 

veya noter onaylı tercümeleri, 

3) İthalat işleminin nasıl gerçekleşeceğini ve ihlal durumunda alınacak 

ihtiyati tedbirleri içeren belgeler, 

4) İthalatçı tarafından kullanılacak herhangi bir deponun diğer ülkede bulun- 

90

ması durumunda, karşı ülkenin yetkilendirilmiş kuruluşu tarafından kontrole 

açık olacağını belirten belgeler. 

5) İlgili partinin miktarı, orjini ve yapısı, kontrol mekanizmasının detayları, 

üretim, işleme, ambalajlama, depolama, nakliye işlemlerinin detayları, 

alıcıları, ürün sertifikası, organik tarım müteşebbis sertifikası, ürüne ilişkin 

yıllık kontrol raporlarıdır. 

Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından gerek duyulması halinde yukarıdaki bilgi 

ve belgelere ek olarak bilgi ve belge istenebilir. Tüm bilgi ve belgeler, 

Komite denetimlerinde ibraz edilmek üzere muhafaza edilir. 

e) İthalat veya ihracat yapmak isteyen müteşebbis, yetkilendirilmiş 

kuruluştan aldığı Ürün Sertifikası ve ulusal mevzuat hükümleri gereğince 

tamamlamakla yükümlü olduğu diğer belgelerle birlikte Bakanlığın ilgili 

birimine başvurur. 

f) Organik ürünlerin ihracatı, Dış Ticaret Müsteşarlığının "İhracatı Kayda 

Bağlı Ürünler Listesi"nde yer alan ürünler için yapılan işlemler tabidir. Bu 

nedenle; müteşebbisler, ihracat dokümanlarının bir örneğini Ege İhracatçı 

Birliklerine verir. Ege İhracatçı Birlikleri ihracatçı bildirimleri ve verilen 

beyanname numaralarını içeren ihracat verilerini her üç ayda bir Komiteye 

bildirir. 

ÜÇÜNCÜ KISIM 

Kontrol ve/veya Sertifîkasyon Sisteminin işleyişi 

BÎRÎNCl BÖLÜM 

Kontrol Esasları 

Kontrol sisteminin özellikleri 

Madde 28 - Organik üretimin özelliği, her aşamasının kontrollü olması ve 

ürünün sertifikalandırılmasıdır. Bu Yönetmelik hükümlerine göre, ürünün 

güvence altına alınmasındaki iki temel unsur, kontrol ve sertifikasyondur. 

Kontrol ve sertifîkasyon işlemi, aynı kuruluş tarafından yapılabileceği gibi 

ayrı ayrı kurulular tarafında da yapılabilir. 

Kontrol yetkisi 

Madde 29 - Bakanlık müteşebbis kontrolüne ilişkin yetkisini, yetkilendirilmiş 

kuruluşa devredebilir. Kontrol yetkisi verilen kuruluşlar ve kontrolörler 

yetkilerini başka bir kurum ve/veya kuruluşa veya kişiye devredemez. 

91

İşletme ve müteşebbis kontrolü için gerekli bilgi ve belgeler 

Madde 30 - İşletme ve müteşebbis kontrolü için gerekli bilgi ve belgeler 

aşağıda belirtilmiştir. 

a) Müteşebbisler yaptıkları organik faaliyetler ile ilgili her türlü bilgi ve 

belgeleri, sözleşmeli olduğu kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol 

kuruluşuna vermekle yükümlüdür. Bu bilgi ve belgeler kuruluş tarafından 

kayıt altına alınır. Bu kayıtlar aşağıdaki bilgi ve belgeleri içerir; 

1) İşletmenin adı, adresi, kapasite bilgileri, hukuki durumuna ait bilgi ve 

belgeler, sözleşme tarihi, imzalanan sözleşme metni, organik tarıma geçişin 

başladığı tarih, sözleşme tarihine kadar ki arazi geçmişine ait bilgiler, 

2) Faaliyet alanı, 

3) İşletmede daha önce uygulanan üretim metodu, 

4) İşletmenin ve işletme binalarının planları, 

5) Arazi parselleri veya alana dair tüm plan ve krokiler, 

6) İşletmenin mevcut makine ve ekipman donanımı, 

7) İşletmenin konumu, kullanılan depoların tanımı ve amaca uygunluğu, 

8) Ürün münavebe planı, 

9) Kullanılacak tüm girdilere ait kayıt defterleri, 

10) İşletmenin malları, dışarıdan satın alman malları içeren alım ve satım 

defterleri, 

11) Ürün çıkış planı, ürünün niteliği, stok durumu, miktarı, ambalajlama 

şekli ve materyali, 

12) Orman alanlarından ve doğadan ürün toplanması durumunda, alana ait 

bütün tanımlamalar, resmi izinler ile alana yapılan tüm teknik müdahaleler, 

afetler, karantina tedbirleri gibi bilgilerdir. 

b) Müteşebbis, faaliyet alanı ile ilgili bilgileri kapsayan organik tarıma geçiş 

ve üretim planları hazırlar. 

92

Kontrol işlemi 

Madde 31 - Kontrol işlemi; yazılı belgeleri, planları, defterleri, raporları, 

kayıtları, arazi, işletme ve depo gibi kritik nokta kontrollerini ve gözlemleri 

içermelidir. Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşu yılda en 

az bir defa haberli veya habersiz olarak işletmeyi yerinde kontrol eder. Bu 

amaçla kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol kuruluşu bir kontrol 

planı hazırlar ve hazırlanan bu kontrol planı aşağıdaki bilgileri içerir; 

1) Müteşebbisin adı ve adresi, 

2) Kontrol tarihi, 

3) Kontrolün kapsayacağı konular, 

4) Kontrolör adıdır. 

Müteşebbis tarafından kayıt altına alman bütün organik tarım faaliyetleri 

kontrol raporları için temel bilgi niteliğindedir. 

Kontrol işlemi sırasında kontrolör, bağlı bulunduğu kontrol ve sertifıkasyon 

kuruluşu veya kontrol kuruluşunun organik tarım faaliyetlerini içeren kendi 

kontrol formlarını doldurur. Kontrolör, yaptığı kontrole dair kontrol 

sonuçlarını içeren bir belge düzenleyerek müteşebbise verir ve bu belge 

müteşebbisçe saklanır. Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol 

kuruluşu kontrol işlemi sonucunda bir rapor hazırlar. Kontrol raporu, 

müteşebbisin bu Yönetmelik hükümlerine göre yapılan organik tarım 

faaliyetlerinin kontrol sonuçlarını içerir. 


Sertifıkasyon Esasları 

Sertifıkasyon sisteminin özellikleri 

Madde 32 - Sertifıkasyon; bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu 

işletmenin, organik ürünün ve girdinin geldiği aşamanın belgelendirilmesidir. 

Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya sertifıkasyon kuruluşunca; 

organik tarım müteşebbis sertifikası ve ürün sertifikası verilir. Sertifikalar, 

asgari bu Yönetmeliğin Ek-4'ünde yer alan bilgileri içerecek şekilde düzenlenmelidir. 

Düzenlenen sertifikaların icmal listeleri Komiteye gönderilir. 

Sertifıkasyon sisteminin özellikleri aşağıda belirtilmiştir; 

93

a) Sertifikasyon, Komiteden bu yetkiyi almış gerçek veya tüzel kuruluşlarca 

yapılır. Sertifıkasyon işlemi, kontrolü yapan kuruluşça da yapılabilir, ancak 

bu işlem için de Komiteden izin ve yetki almak zorundadır. Sertifika yetkisi 

verilen kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya sertifıkasyon kuruluşu yetkisini 

başka bir kurum veya kuruluşa devredemez. 

b) Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu veya sertifıkasyon kuruluşu bir 

sertifıkasyon sistemi oluşturur ve Komiteye sunar. Bu sistemi kontrol ve 

sertifikasyon kuruluşu veya sertifikasyon kuruluşunun uyguladığı fiyat 

listesi, sertifika belgesi örneği, sertifika çeşitleri, test etme ve sorgulama 

metodu, analiz yöntemi ve kullandığı tüm teknikler ve dokümantasyon 

sistemi ile ilgili bilgileri kapsar. 

c) Sertifikasyon kuruluşu sertifika düzenleyeceği işletmelere ait tüm kontrol 

bilgilerini ve raporları kontrolü yapan kuruluştan devralır. Kontrol kuruluşu 

bu bilgileri sertifikasyon kuruluşuna vermek zorundadır. 

Sertifîkasyonun esasları 

Madde 33 - Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu veya sertifikasyon kuruluşu, 

bu Yönetmelikte bahsedilen kriterleri ve sertifikasyon esaslarının 

uygunluğunu EN 45011 veya ISO 65'e göre sağlamak zorundadır. Kontrol ve 

sertifikasyon kuruluşu veya sertifikasyon kuruluşu yapılan işin niteliğine 

göre kalite sistemini açıklayan bir kalite el kitabı hazırlar. 

DÖRDÜNCÜ KISIM 

Yetkilendirilmiş Kuruluşlar 


Yetkilendirilmiş Kuruluşların Çalışma Esasları, 

Çalışma İzni ve Yaptırımlar 

Yetkilendirilmiş Kuruluşların Çalışma Esasları 

Madde 34 - Yetkilendirilmiş kuruluşların çalışma esasları şunlardır: 

a) Yetkilendirilmiş kuruluşlar; Komiteden çalışma yetkisi almak, çalışma 

yetki süreleri dolmadan en az bir ay önce çalışma yetki sürelerinin uzatılması 

için başvuru yapmak ve çalışma izinlerinin uzatıldığını belgelemek zorundadırlar. 

Yukarıdaki hususlara dikkat etmeyen kuruluşların çalışma izinleri 

Komite tarafından yeni izin belgelerini alıncaya kadar durdurulur. 

94

) Yetkilendirilmiş kuruluşlar yurt içinde her türlü organik ürün ambalajında 

ulusal organik tarım logosunu kullandırmak zorundadırlar. 

c) Yetkilendirilmiş kuruluş, bu Yönetmelik hükümlerine göre kontrol sürecini 

işletmeden ürün veya girdi sertifikalandırması yapamaz. 

d) Yetkilendirilmiş kuruluşlar bu Yönetmelik hükümlerine uymayan üretim 

teknikleri ve girdilerin kullanıldığından şüphe duyduğu durumlarda analiz 

amaçlı ürün örnekleri alabilir. 

e) Tespit ettikleri her türlü aykırılıklar ile uygun gördükleri yaptırım işlemlerini 

de içeren karar yazısını, müteşebbisin itirazı var ise yirmi gün 

içerisinde, itiraz yok ise yıllık raporlarında Komiteye bildirirler. Ayrıca, 

yetkilendirilmiş kuruluş tarafından sistemden çıkarılan müteşebbisler diğer 

yetkilendirilmiş kuruluşlara bildirilir. Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından 

uygun görülen yaptırımlara itiraz ve şikayet halinde Komite konu ile ilgili 

inceleme ve yeni belgeler isteme yetkisine sahiptir. Komite itiraz ve şikayet 

ile ilgili bilgi ve belgeleri inceler, nihai kararı verir ve sonucu taraflara iletir. 

f) Yetkilendirilmiş kuruluş, bitkisel ve hayvansal ürünler ile su ürünleri 

üretimi yapan, orman alanlarından ve doğadan ürün toplayan, ürün işleyen, 

ambalajlayan, depolayan, nakleden, pazarlayan, sözleşme yaptığı geçiş 

sürecindeki veya bu süreci tamamlamış bütün müteşebbisleri ve 

müteşebbislere ait her türlü bilgi ve belgeyi kontrol eder ve kayıt altına alır. 

Ayrıntılı rapor hazırlar. Raporlar, faaliyet alanı ile ilgili olarak aşağıdaki 

bilgileri içerir. 

1) Bu Yönetmeliğin 6' ncı maddesinin (a) bendinin (1) numaralı alt bendinde 

yer alan bilgiler, 

2) Üretime dair bütün bilgiler, 

3) İşletmeye dair bütün bilgiler, . 

4) Kontrollere dair bütün bilgiler, 

5) Sertifikasyona dair bütün bilgiler, 

6) İhlal ve ihtilaflara dair bütün bilgiler, 

7) Gıda siciline dair bütün bilgilerdir. 

95

Yetkilendirilmiş Kuruluşlarda Aranan Şartlar 

Madde 35 - Yetkilendirilmiş kuruluşlarda aranan şartlar şunlardır: 

a) Yetkilendirilmiş kuruluşlar teknik ve idari bakımından görevini yerine 

getirebilecek imkânlara sahip olmalıdır. Komite, bu konuda gerekli 

incelemelerde bulunmak, tavsiye ve direktif verme yetkisine sahiptir. 

Bakanlık tarafından izin verilecek yerli veya yabancı yetkilendirilmiş kuruluşun 

Türkiye irtibat bürosu temsilcisinin ve yardımcısının T.C. vatandaşı 

olması zorunlu olup, çalışan T.C. vatandaşı personel sayısı, toplam kontrolör 

ve diğer personel sayısının 2/3 f 

ünden az olamaz. 

b) Yetkilendirilmiş kuruluşlar EN 45011 veya ISO 65 veya standartlara göre 

alcredite edilmiş olmalıdır. 

c) Yetkilendirilmiş kuruluşlar, sürekli irtibat sağlanabilecek her türlü alt 

yapıyı oluşturur. 

d) Yetkilendirilmiş kuruluşlar, danışmanlık hizmeti veremez. 

e) Yetkilendirilmiş kuruluşlar, yöneticilerinin, ortaklarının, kontrolörlerinin 

ve çalışanları ile bunların birinci derece yakınlarının organik tarım faaliyetlerini 

kontrol edemez ve sertifıkalandıramaz. 

f) Yetkilendirilmiş kuruluşun yöneticileri, ortakları, kontrolörleri ve 

çalışanları, aynı anda başka bir yetkilendirilmiş kuruluşta görev alamazlar. 

Ancak, serbest kontrolörler aynı anda farklı yetkilendirilmiş kuruluş adına 

kontrol yapabilirler. 

g) Yetkilendirilmiş kuruluşların kontrolörlerinin sayısı, kuruluşun proje 

sayısı ve kontrol edilecek alan için yeterli olmalıdır. Bir yıl içersinde 

kontrolör için maksimum çalışma süresi 90 kontrol günüdür. 

h) Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlardan, yürürlükteki organik 

tarım mevzuatlarına uygun faaliyette bulunacaklarına dair noter onaylı bir 

taahhütname alınır. 

ı) Yetkilendirilmiş kuruluşlar gerekli gördükleri durumlarda en az bir 

kontrolör bulundurmak ve komiteden izin almak kaydıyla şubeler açabilir. 

Yetkilendirilmiş kuruluşlar açtığı şubelerince yürütülen tüm faaliyetlerden 

sorumludurlar. Şubelerin kapatılması durumunda komite bilgilendirilir. 

96

YetMlendirilmiş Kuruluşun Çalışma İzni İçin Başvuru Şekli 

Madde 36 - Gerçek veya tüzel kişiler; kontrol veya sertifikasyon veya 

kontrol ve sertifikasyon faaliyetlerinde bulunmak için Bakanlığa resmi 

olarak müracaat eder. Komite tarafından gerekli incelemeler yapılır ve 

müracaat tarihinden itibaren en geç 3 ay içinde ilgiliye gerekli iznin verilip 

verilmeyeceğine dair bilgi verilir. Bakanlıkça izin verilen yetkilendirilmiş 

kuruluş bu Yönetmelik çerçevesinde çalışmalarını sürdürür. 

Yetkilendirilmiş Kuruluş Çalışma İzni İçin Aranan Şartlar ve İstenilen 

Belgeler 

Madde 37 - Çalışma izni için istenilen belgeler ve aranan şartlar aşağıda 

belirtilmiştir: 

a) Yetkilendirilmiş kuruluşların hukuki yapısını belirtir belgeler; 

1) Yetkilendirilmiş kuruluş tüzel kişilik ise en az Limited Şirket olmalıdır. 

2) Yetkilendirilmiş kuruluş, yabancı bir kuruluşun Türkiye'deki şirketi veya 

irtibat bürosu ise; tüm yasal izin prosedürlerini tamamlamış olmalıdır. 

3) Gerçek kişi ise iş yeri açma belgesi almalıdır. 

b) Yetkilendirilmiş kuruluş yabancı bir kuruluşun Türkiye'deki irtibat 

bürosu veya şirketi ise, akreditasyon belgesini müracatta ibraz eder. Yeni 

kurulan şirket ise akreditasyon belgesini en geç iki yıl içinde Bakanlığa 

göndermelidir. Belirtilen sürede akreditasyon belgesi ibraz edilmez ise 

Bakanlık yetkilendirilmiş kuruluşun çalışma iznini, belge Bakanlığa ibraz 

edilinceye kadar askıya alır. 

c) Yetkilendirilmiş kuruluşların yer ve organizasyon tanımlamalarına dair 

belgeler; 

1) Adı, yeri, tüm iletişim bilgileri ve var ise logosuna ait belgeler, 

2) Kuruluş sahibi, ortakları, çalışanları, kontrolörlerine ait kimlik belgeleri, 

3) Kuruluş sahibi, ortakları, çalışanları, kontrolörlerine ait eğitim belgeleri, 

4) Çalışanların görev tanımları ve sigorta belgeleri, 

5) Yetki sahibi kişilere ait imza sirküleri, 

97

6) Yetkilendirilmiş kuruluşun organizasyon semasıdır. 

d) Kuruluşun mali yapısına dair belgeler; 

1) Sermaye yapısını gösteren belgeler, 

2) Vergi türü ve vergi numaralarını da içeren belgelerdir. 

e) Kuruluşun çalışma alanı ve çalışma sistemine dair bu Yönetmelikte 

belirtilen tüm belgelerdir. 

f) Kontrol ve sertifıkasyon yöntemlerini içeren belgeler ve türkçe kalite el 

kitabıdır. 

Müteşebbisin Sorumlulukları ve Uygulanacak Yaptırımlar 

Madde 38 - Müteşebbis; sözleşme yaptığı yetkilendirilmiş kuruluşa organik 

üretimle ilgili istediği tüm bilgi ve belgeleri vermek, üretimin her aşamasında 

gerekli kontrolün yapılabilmesi için işletmenin organik üretimle ilgili her 

birimini yetkilendirilmiş kuruluşa açmak zorundadır. Yetkilendirilmiş 

kuruluş organik tarım faaliyetinin her aşamasını istediği anda kontrol eder. 

Müteşebbis faaliyet alanını tam olarak tanımlamalı ve aldığı önlemleri 

yetkilendirilmiş kuruluşa bildirmelidir. Müteşebbis, bu Yönetmelik 

hükümlerine uyacağına ve her türlü kontrole izin vereceğine dair bir 

taahhütnameyi yetkilendirilmiş kuruluşa vermek zorundadır. 

Müteşebbis, ürettiği, işlediği, ithal ettiği yada başka bir müteşebbisten 

satın aldığı ürünün bu Yönetmelik hükümlerine uygun olmadığından 

kuşkulanıyorsa bu durumu yetkilendirilmiş kuruluşa bildirir. Durum netlik 

kazanmcaya kadar söz konusu ürünün organik ürün olduğuna dair atıfta 

bulunacak organik ürün etiket ve logosunu kullanamaz. Müteşebbis söz 

konusu ürünü tereddütler ortadan kalktıktan sonra yetkilendirilmiş kuruluşun 

bilgisi dahilinde bu Yönetmelik hükümlerine uygun işlemlere tabi tutabilir ve 

pazarlayabilir. 

Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından müteşebbise uygulanacak yaptırımlar, 

aşağıdaki maddelere göre uygulanır. 

a) Müteşebbis, faaliyetleriyle ilgili yetkilendirilmiş kuruluş tarafından 

istenilen kayıtları düzenli olarak tutmak zorundadır. Belgelerin düzensiz 

veya yanlış tutulması durumunda, yetkilendirilmiş kuruluşlar eksiklik ve 

aksaklıkları müteşebbislere ayrıntılı ve yazılı olarak bildirir. Yetkilendirilmiş 

98

kuruluş eksiklik ve aksaklıkların düzeltilmesi için müteşebbise bir ay süre 

tanır. Bu süre sonunda tekrar kontrol eder. Eksiklik giderilmiş ise sözleşme 

aynen devam eder. Aksi halde kalite el kitabında belirtilen yaptırımlar 

uygulanır. İtiraz halinde konu ile ilgili bilgi ve belgeler en geç yirmi gün 

içinde Komiteye iletilir. Komite gerekli incelemeleri yaptıktan sonra nihai 

kararını verir ve sonucu taraflara bildirir. 

b) Üretim aşamasında bu Yönetmelik hükümlerine aykırı uygulamaların 

saptanması halinde; müteşebbis organik üretime geçiş sürecinde ise, süre 

yetkilendirilmiş kuruluş tarafından uzatılır, bu süreyi tamamlamışsa tekrar 

geçiş sürecine geçirilir ve müteşebbise yazılı olarak bildirilir. Uzatılan geçiş 

süresi sonunda bu Yönetmelik hükümlerine aykırı uygulamaları tekrarladığı 

tespit edilen üretici müteşebbislerin sözleşmesi feshedilerek Komiteye 

bildirilir. İtiraz veya şikayet halinde Komite konu ile ilgili bilgi ve belgeleri 

ister ve inceleme başlatır. İnceleme neticesinde, müteşebbisin bu Yönetmelik 

hükümlerine aykırı uygulamaların kasıtlı olarak devam ettiği tespit edilmesi 

durumunda; Komite müteşebbisi organik üretim yapma faaliyetinden beş yıl 

süre ile men eder ve tüm yetkilendirilmiş kuruluşlara bildirir. Men kararı 

yalnızca Komite tarafından verilir. 

c) İşleme, ambalajlama, etiketleme, depolama, taşıma, pazarlama faaliyetlerinde 

bu Yönetmelik hükümlerini ihlal eden müteşebbisin ihlale kasıtlı 

olarak devam ettiği tespit edildiğinde, Komite müteşebbisi organik tarım 

faaliyetinden beş yıl süre ile men eder ve bu kararını tüm yetkilendirilmiş 

kuruluşlara bildirir. 

Yetldlendirilmiş Kuruluşların Göndermekle Yükümlü Oldukları Bilgi ve 

Belgeler 

Madde 39 - Komite, yetkilendirilmiş kuruluşlardan; müteşebbise, ürüne, 

üretime, kontrol işlemine, kuruluşun kendisine, çalışanına ve menşeine dair 

her türlü bilgi ve belgeleri istediği zaman ve biçimde talep edebilir. Ayrıca 

yetkilendirilmiş kuruluşlar, yapısıyla ilgili yapılan her türlü değişikliği en 

geç bir ay içerisinde Komiteye bildirmek zorundadır. 

Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (f) bendinde verilen kod numarasını, 

sözleşme yaptığı müteşebbislerin onaylı listesi, arazi yeri, büyüklüğü, ürünün 

adı, miktarı işletmenin adı ve organik faaliyet bilgilerini içeren listeyi 

Yetkilendirilmiş kuruluş Komiteye ve organik tarımın yapılacağı il tarım 

müdürlüğüne en geç bir ay içinde bildirmek zorundadır. Komite ve il tarım 

müdürlüğü, kendisine bildirilen müteşebbisi "organik tarım metodu 

uygulayan müteşebbis" olarak kayıt altına alır. 

99

Geçiş sürecindeki kısaltmanın süresi ve gerekçesi ya da müteşebbisin 

yeniden geçiş sürecine alınması durumları yetkilendirilmiş kuruluş 

tarafından, bir ay içerisinde üretim yapılan ilin il müdürlüğüne, yıllık 

raporlarda ise Komiteye bildirilir. 

Yetkilendirilmiş kuruluşlar, geçen takvim yılında yapmış oldukları bir yıllık 

faaliyetleriyle ilgili; ürün, müteşebbis, sertifika icmalleri, kontrol, üretim, 

ihracat, ithalat, çalışan personel durumu ile ilgili bilgileri müteakip yılın en 

geç 31 Mart tarihine kadar Komiteye bildirir. Ayrıca yeni sözleşme yapılan 

müteşebbisleri sözleşme tarihinden itibaren en geç bir ay içinde Komiteye 

bildirmek zorundadırlar. 

Denetim, Yetki ve Sorumluluklar île Denetim Elemanlarının Hizmet îçi 

Eğitimleri 

Madde 40 - Yetkilendirilmiş kuruluş, müteşebbis ve işletme denetimleri; 

Organik Tarım Komitesi Üyeleri ve il müdürlükleri bünyesinde organik 

tarım konusunda eğitim almış teknik elemanlardan oluşan Organik Tarım 

Birimi tarafından yapılır. Bu denetimler gerek görülmesi halinde Bakanlık 

tarafından Teftiş Kurulu Başkanlığına da yaptırılabilir. 

İl müdürlüklerinde denetimde görev alacak denetim elemanı; İl müdürlüğü 

tarafından önerilen, Bakanlık tarafından eğitilerek kimlik verilen kişilerden 

oluşur. 

Denetimler; yetkilendirilmiş kuruluş büro denetimi, müteşebbis, işletme 

denetimleri olup, yetkilendirilmiş kuruluşların büro denetimi komite 

tarafından, diğer denetimler ise İl müdürlüklerince yapılır. Denetimler 

denetim yetkisine sahip en az iki elaman tarafından gerçekleştirilir. İl 

müdürlüğü elemanlarınca yapılacak denetimler sırasında Bakanlık tarafından 

hazırlanmış olan denetim formları kullanılır. Yıl sonunda yapılan 

denetimlere ilişkin değerlendirme icmali istatistiki bilgi mahiyetinde 

Bakanlığa en geç müteakip yılın 31 Ocak tarihine kadar gönderilir. 

Bakanlık merkez teşkilatınca gerek görülmesi halinde taşra teşkilatı denetim 

elemanlarına yönelik eğitimler yaptırılır. Çiftçi eğitimleri taşra teşkilatındaki 

denetim elemanları tarafından yapılır. 

Ceza Uygulamaları 

Madde 41 - Kanuna aykırı hareket eden müteşebbislere ve yetkilendirilmiş 

kuruluşlara verilecek idari para cezaları aşağıdaki şekilde uygulanır. 

100

a) Suçun tespit edildiği mahallin il müdürlüğünün teklifi veya Komiteye 

yapılan şikayete bağlı olarak veya Komitenin doğrudan tespiti halinde 

Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasının (b), (c), (d), (e) bentlerindeki 

yaptırımlar Bakanlık tarafından uygulanır. Bu yaptırımlar Komitenin ön 

incelemesini müteakip gerek duyulduğu durumda Bakanlık Teftiş Kurulu 

Başkanlığı tarafından yapılacak inceleme sonucuna göre yerine getirilir. Bu 

inceleme süresince yetkilendirilmiş kuruluş müteşebbislerle yeni sözleşme 

yapamaz. Ancak daha önceden sözleşme yapılmış müteşebbislerle ilgili 

kontrol, sertifikasyon ya da kontrol ve sertifıkasyon işlemlerine Komitenin 

alacağı karar doğrultusunda devam edilebilir. 

b) Kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrasının (f) ve (k) bendlerine aykırı 

hareket edenlere Bakanlıkça veya mahallin en büyük mülki amiri tarafından 


c) Kanunun 12 nci maddesinde yer alan diğer cezalar ise suçun tespit edildiği 

mahallin en büyük mülki amiri tarafından verilir. 

d) Suça ilişkin cezanın kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde suçun 

tekrarlanması halinde Kanunda öngörülen tekerrür hükümleri uygulanır. 

Bakanlık veya mahallin en büyük mülki amiri tarafından verilen idari para 

cezalarına karşı, kararın ilgilisine tebliğ tarihinden itibaren (7) gün içerisinde 

yetkili idari mahkemelere itiraz edilebilir. 

Kontrolörlük Kursu, Kontrolörlük Başvurularında Aranılacak Şartlar île 

Yetki, Çalışma Şekil ve Esasları 

Madde 42 - Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde, ziraat mühendisi, veteriner 

hekim, su ürünleri mühendisi ve gıda mühendislerine yönelik, yılda bir defa 

kontrolör kursu açılır veya açtırılır. Kurs masraflarını karşılamak üzere, 

kursa katılacaklardan alınacak önceden Kurumca belirlenmiş olan ücret, 

ilgili döner sermaye hesabına yatırılır. 

Kontrolörlük başvurularında aranılacak şartlar, kontrolörün, yetki, çalışma 

şekil ve esasları şunlardır: 

a) Başvuruda aranılacak şartlar; 

1) Ziraat, veteriner, su ürünleri ve gıda mühendisliği fakültelerinin birinden 

mezun olmak, 

101

2) Organik tarım konusunda bir yıllık bilgi ve deneyim sahibi olduğunu 

gösterir resmi belgeye veya konu ile ilgili yüksek lisans diplomasına veya 

konu ile ilgili doktora diplomasına veya Bakanlıkça açılacak veya açtırılacak 

kurslardan kontrolörlük eğitimi aldığına dair resmi bir belgeye sahip olmak 

veya organik tarım komitesinde bir yıl süre ile çalışmış olmak veya lisans 

eğitimleri uygun organik tarımda görev yapmış Bakanlık müfettişi olmaktır. 

b) Yetki; 

1) İstenilen bilgi ve belgeleri Komiteye sunan kişilere, Komite tarafından 

kontrolörlük yetkisi verilir ve yetkilendirilen kontrolörler kimliklendirilerek 

kayıt altına alınır. 

2) Lisans aldıkları meslek odasına üye olmak koşuluyla kontrol hizmeti 

verebilirler. 

3) Kontrolörler aynı anda yalnız bir yetkilendirilmiş kuruluş adına çalışır, 

ancak serbest kontrolörler aynı anda farklı yetkilendirilmiş kuruluş adına 

kontrol yapabilirler. 

c) Çalışma şekil ve esasları; 

1) Komiteden alınacak yetki belgesiyle çalışırlar. 

2) Yaptıkları kontrolle ilgili rapor tutmak, bu raporları imzalamak ve 

yetkilendirilmiş kuruluşa teslim etmek zorundadırlar. 

3) Komite, kontrolörün bu Yönetmelik hükümlerine aykırı davranmasını 

tespit etmesi halinde kontrolör belgesini geçici veya süresiz olarak iptal 

edebilir. 

Sertifîker Başvurularında Aranılacak Şartlar ile Yetki, Çalışma Şekil ve 

Esasları 

Madde 43 - Sertifıkerlik başvurularında aranılacak şartlar ile yetki, çalışma 

şekil ve esasları şunlardır: 

a) Başvuruda aranılacak şartlar; 

1) En az 4 yıllık yüksek öğrenim mezunu olmak 

2) Organik tarım konusunda bir yıllık bilgi ve deneyim sahibi olduğunu 

gösterir resmi belgeye veya konu ile ilgili yüksek lisans diplomasına veya 

102

konu ile ilgili doktora diplomasına veya Bakanlıkça açılacak veya açtırılacak 

kurslardan kontrolörlük eğitimi aldığına dair resmi bir belgeye sahip olmak 

veya organik tarım komitesinde bir yıl süre ile çalışmış olmak veya lisans 

eğitimleri uygun organik tarımda görev yapmış Bakanlık müfettişi olmaktır. 

b) Yetki; 

1) İstenilen bilgi ve belgeleri Komiteye sunan kişilere, Komite tarafından 

sertifıkerlik yetkisi verilir ve yetkilendirilen sertifıkerler kimliklendirilerek 

kayıt altına alınır. 

2) Sertifıkerler yalnız bir yetkilendirilmiş kuruluş adına çalışabilir. 

c) Çalışma şekil ve esasları; 

1) Sertifıkerler, Komiteden alınacak yetki belgesiyle çalışırlar. 

2) Komite, sertifikerin bu Yönetmelik hükümlerine aykırı davranmasını 

tespit etmesi halinde sertifıker belgesini geçici veya süresiz olarak iptal 

edebilir. 

Kontrol ve Sertifîkasyon Ücreti 

Madde 44 - Kontrol ve sertifîkasyon ücretinin esasları aşağıda belirtilmiştir. 

Kontrol ve sertifîkasyon ücreti; yetkilendirilmiş kuruluş ile müteşebbis 

arasında yapılan sözleşme ile belirlenir. Yetkilendirilmiş kuruluş 

kontrollerinde komite üyesinin de kontrolde bulunmasını gerekli görürse, 

Komiteye yazılı olarak başvurur ve oluşacak harcırahı kendi kontrolüne 

uyguladığı esaslara göre karşılar. 

BEŞİNCİ KISIM 

Komiteler 


Organik Tarım Komitesi 

Organik Tarım Komitesinin Oluşumu, Görevleri, Çalışma Şekil ve Esasları 

Madde 45 - Organik Tarım Komitesinin oluşumu, görevleri, çalışma şekil ve 

esasları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Komitenin oluşumu; Bakanlık, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

103

Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar 

Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, 

Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı ile Dış İlişkiler ve 

Avrupa Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanlığı tarafından 

görevlendirilecek temsilcilerinden, Bakan veya yetkilendireceği müsteşar 

veya müsteşar yardımcısının onayı ile kurulur. Yukarıda adı belirtilen 

kuruluşlardan en az bir üye olmak üzere komiteye alınacak üye sayısını 

Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü belirler. İhtiyaç duyulması 

halinde Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Hukuk Müşavirliği'nden Komiteye birer 

üye alınabilir. Komite başkanlığı ve sekreteryası Tarımsal Üretim ve 

Geliştirme Genel Müdürlüğü Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire 

Başkanlığınca yürütülür. 

b) Komitenin görevleri; 

1) Yetkilendirilmiş kuruluş başvurularını değerlendirerek çalışma izni 

vermek, izin sürelerini uzatmak, izinlerini iptal etmek, 

2) Yetkilendirilmiş kuruluşları kodlamak, kontrolörleri, sertifikerleri 

kodlamak ve kimliklendirmek, 

3) Kontrolör ve sertifıker yetkisi vermek, yetkilerini iptal etmek, 

4) Yetkilendirilmiş kuruluşların büro denetimini yapmak, 

5) Yetkilendirilmiş kuruluşlara, kontrolörlere ve müteşebbislere organik 

tarım mevzuatlarına aykırı hareket etmeleri halinde gerekli idari para 

cezalarının uygulanmasını Bakanlık Makamına teklif etmek, 

6) Türkiye'de organik tarımın yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, tanıtılması 

konularında çalışmalar^yapmak, Organik tarım konusunda eğitim, seminer, 

sempozyum, toplantı, kongre ve ftıarlarm düzenlenmesini teşvik etmek, 

bahse konu etkinliklere katılmak ve katkı sağlamak, 

7) Uluslararası Organik Tarım mevzuatlarını izleyerek bu konudaki uyumun 

sağlanması için değişiklik çalışmaları yapmaktır. 

c) Komite, sekreterya tarafından toplantıya çağrılır. Komite üye tam 

sayısının en az salt çoğunluğuyla toplanır. Kararlar üye tam sayısının salt 

çoğunluğu ile alınır. 

104

d) Raportörlük, Komitece Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü 

temsilcileri arasından seçilen sekreter üye tarafından yürütülür. 

e) Kararlar, toplantı tarihinden itibaren en geç bir ay içinde toplantıya katılan 

tüm üyeler tarafından imzalanır. Bakan veya Bakan'm yetki verdiği 

Makamın Onayına sunulur ve Makam Onayı tarihinden itibaren yürürlüğe 

girer. 


Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesi 

Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesinin Oluşumu, Görevleri, 

Çalışma Şekil ve Esasları 

Madde 46 - Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesinin oluşumu, 

görevleri çalışma şekil ve esasları aşağıda belirtilmiştir; 

a) Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesi; Tarımsal Üretim ve 

Geliştirme Genel Müdür'ün başkanlığında TÜGEM temsilcileri, Devlet 

Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Gümrük 

Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Orman 

Bakanlığı, İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi, Tarımsal Araştırmalar Genel 

Müdürlüğü temsilcileri, TÜBİTAK, meslek kuruluşları, sivil toplum 

örgütleri, yetkilendirilmiş kuruluşların temsilcisi, üniversiteler ve özel sektör 

temsilcileri ile Komitenin toplantı gündemiyle ilgili görüşlerinin alınmasında 

yarar gördüğü kurum ve kuruluşların temsilcilerinden olmak üzere en az on 

kişiden oluşur. 

b) Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesi; organik tarımın 

uygulanması ve geliştirilmesi, desteklemeler ve teşvikler, tüketicinin 

bilinçlendirilmesi, organik ürünlerin yurt içi ve yurt dışında pazarlanması, 

uygulamalardaki aksaklıkların tespit edilmesi ve bu konudaki stratejilerin 

belirlenmesi, organik tarım konusunda proje önerilerinin belirlenmesi ve 

araştırma önceliklerinin tespit edilmesi hususunda çalışmaları yürütür. 

c) Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesi tarafından gerek görülmesi 

halinde çalışma grupları oluşturulur. 

d) Olağan olarak yılda en az bir kez toplanır. Olağanüstü durumlarda 

sekreterya tarafından toplantıya çağrılır. 

105

e) Kararlar, toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile alınır ve Komite'ye 

tavsiye niteliğindedir. 

f) Raportörlük ve sekreterya Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

Müdürlüğü tarafından yürütülür. 

g) Kararlar, toplantı tarihinden itibaren yirmi gün içinde tüm üyeler 

tarafından imzalanır. Kararlar imzalandıktan sonra otuz gün içerisinde 

Komiteye iletilir. Komite, müteakip ilk toplantısında kararlarla ilgili 

değerlendirmeyi yapar. 

ALTINCI KISIM 

Çeşitli ve Son Hükümler 

Uyuşmazlık Halinde Başvurulacak Yer 

Madde 47 - Her yetkilendirilmiş kuruluş tarafından, gerekli hallerde 

başvurulması maksadıyla bir mahkeme yerinin belirlenmesi zorunludur. Bu 

mahal, müteşebbis ile yetkilendirilmiş kuruluş arasında yapılan sözleşmede 

belirtilmelidir. 

Dış Ticaret Düzenlemeleri 

Madde 48 - Organik ürünlerin ithalat ve ihracatına ilişkin gerekli 

düzenlemeler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı 

tarafından yapılır. 

Hüküm Bulunmayan Haller 

Madde 49 - Organik tarım faaliyetlerinde bu Yönetmelikte hüküm 

bulunmayan hallerde; 27/5/2004 tarihli ve 5179 sayılı Gıdaların Üretimi, 

Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin 

Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, 22/3/1971 tarihli ve 1380 sayılı Su 

Ürünleri Kanunu, 29/5/1973 tarihli ve 1734 sayılı Yem Kanunu, 15/5/1957 

tarihli ve 6968 sayılı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu ve 

29/6/2001 tarihli ve 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın 

Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun, 8/5/1986 tarihli ve 3285 sayılı 

Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu ve bu Kanunlara dayalı olarak çıkartılan 

ilgili mevzuat hükümleri ile 25/4/2002 tarihli ve 24736 sayılı Resmi 

Gazete'de yayımlanan Kimyevi Gübre Denetim Yönetmeliği, 18/3/2004 

tarihli ve 25406 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Tarımda Kullanılan 

Kimyevi Gübrelere Dair Yönetmelik, 4/5/2004 tarihli ve 25452 sayılı Resmi 

Gazete'de yayımlanan Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral, Özel, 

106

Mikrobiyal ve Enzim İçerikli Organik Gübreler ile Toprak Düzenleyicilerin 

Üretimi, İthalatı, İhracatı, Piyasaya Arzı ve Denetimine Dair Yönetmelik 

hükümlerine uyulur. 

Yürürlükten Kaldırılan Mevzuat 

Madde 50 - 11/7/2002 tarihli ve 24812 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 

Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik yürürlükten 

kaldırılmıştır. 

Yürürlük 

Madde 51 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 

Yürütme 

Madde 52 - Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı yürütür. 

Ek-1 Gübre ve Toprak İyileştiriciler ile Bitki Koruma Materyalleri 

A. Gübreler ve Toprak İyileştiriciler 

Organik bitkisel ürün yetiştiriciliğinde kullanımına izin verilen, gübre ve 

toprak iyileştiriciler aşağıda verilmiştir. Gübre ve toprak iyileştiriciler, bu 

Yönetmelik hükümleri doğrultusunda kullanılmalıdır. 

İsim 

Tanımı, İçeriği ve Kullanım Koşulları 

Çiftlik gübresi 

Kurutulmuş çiftlik ve 

suyu alınmış kanatlı 

hayvan gübresi 

Kanatlı ve çiftlik 

gübresi içeren 

kompostlaştırılmış 

hayvan gübresi 

- Hayvan dışkıları ve hayvan yatağı bitki materyalleinden oluşan 

gübredir. 

- Ekstansif hayvancılıktan gelen gübreler kullanılır. 

- Çiftlik gübresinin elde edildiği hayvan türleri belirtilmelidir. 

- Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kullanımına onay 

verilmelidir. 

- Ekstansif yetiştiricilik yapılan üretim birimlerinden elde edilen 

gübrelerdir. 

- Gübrenin elde edildiği hayvan türleri belirtilmelidir. 


verilmelidir. 


- Ekstansif hayvancılıktan gelen gübrelerin kullanımı yasaktır. 


verilmelidir. 

107

Hayvanların sıvı 

dışkıları 

(taze gübre sızıntısı, 

idrar ve benzeri) 

Solucan 

(vermicompost) ve 

böceklerin kompostu 

Guano 

Hayvansal kaynaklı 

ürünler ve yan ürünler; 

Kan unu, Tırnak unu, 

Boynuz unu, Kemik 

unu veya jelatinsiz 

kemik unu, Balık unu, 

Et unu, Tüy, saç ve 

chiguette (öğütülmüş 

deri yada kürk) unu, 

Yün, Kürk, Saç, 

Sütçülük ürünleri 

Bitkisel kaynaklı 

ürünler ve yan ürünler; 

(örneğin: yağlı tohum 

küspesi, kakao 

kabukları, ıskarta malt, 

ve benzeri) elde edilen 

gübreler. 

Kompostlaştırılmış 

veya fermante edilmiş 

ev atıkları 


veya fermante edilmiş 

sebze materyalleri 

karışımı 

- Kontrollü fermantasyonu ve/veya seyreltmeden sonra 



- Entansif hayvancılıktan gelen gübrelerin kullanımı yasaktır. 


verilmelidir. 


verilmelidir. 

- Kuru maddede maksimum krom (VI) kontrasyonu: 0 mg/kg 

olmalıdır. 


verilmelidir. 

- Kompost veya biogaz için anaerobik fermantasyona bırakılarak 

ayrıştırılmış evsel atıklar. 

- Yalnızca bitkisel ve hayvansal atıklarıdır. 

- Yalnızca kapalı ve denetlenen toplama sisteminde üretilmelidir. 

- Kuru maddede en fazla konsantrasyonları; kadmiyum: 0.7, 

bakır:70, nikel:25, kurşun:45, çinko:200, civa:0.4, 

krom (toplam):70 ve krom (VI):0 mg/kg olmalı. 


verilmelidir. 

- 31 Mart 2006 tarihine kadar geçerlidir. 

- Kompost veya biogaz için anaerobik fermantasyona bırakılarak 

bitkisel karışımlardan elde edilen materyallerdir. 


verilmelidir. 

108

Deniz yosunu ve deniz 

yosunu materyalleri 

Talaş ve tahta parçaları 


ağaç kabuğu 

Ağaç Külü 

Peat 

Kil'ler 

(örneğin: perlit, 

vermikülit ve benzeri) 

Yumuşak kaya fosfatı 

Alüminyum kalsiyum 

fosfat 

Bazik cüruf 

Ham potasyum tuzları 

(örneğin: kainit, 

silvinit ve benzeri) 

Magnezyum tuzu 

içerebilen Potasyum 

sülfat, 

Stillage ve stillage 

ekstratı 

1- Kurutma, dondurma ve öğütmeyi içeren fiziksel işlemler, 

2- Su veya sulu asit ve/veya sulu alkali çözelti ile ekstraksiyon, 

3- Fermantasyon, 

Yöntemleri ile elde edilmelidir. 


verilmelidir. 

- Kimyasal işlem görmemiş olmalıdır 



- Bahçe bitkilerinde (küçük ölçekli üretim birimi, çiçek, çalı ve 

fidan üretimi) sınırlı kullanılmalıdır. 

- 18/3/2004 tarihli ve 25406 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 

"Tarımda Kullanılan Kimyevi Gübrelere Dair Yönetmelik"in 

Ek-Tinde belirtilen gübredir. 

- Kadmiyum içeriği 90 mg/kg P205'e eşit veya az olmalıdır. 


"Tarımda Kullanılan Kimyevi Gübrelere Dair Yönetnıelik"in 

Ek-1' inde belirtilen gübredir. 

- Kadmiyum içeriği 90 mg/kg P205'e eşit veya az olmalıdır. 

- Bazik topraklarda sınırlı kullanılmalıdır. (pH>7,5) 


verilmelidir. 


verilmelidir. 

- Ham potasyum tuzlarından fiziksel ekstraksiyon işlemi ile elde 

edilen ve ayrıca magnezyum tuzları da içerebilen gübrelerdir. 


verilmelidir. 

- Amonyum; stillage olarak kabul edilmemektedir. 

109

Doğal kaynaklı 

kalsiyum karbonat 

(örneğin: tebeşir, marn, 

öğütülmüş kireçtaşı, 

breton toprağı (alg 

kreci), fosfat tebeşiri) 

Doğal kaynaklı 

magnezyum ve 

kalsiyum karbonat 

(örneğin: magnezyum 

tebeşiri, öğütülmüş 

magnezyum kireçtaşı 

vb.) 

Magnezyum sülfat 

(örneğin: kieserite) 

Kalsiyum klorür 

çözeltisi 

Kalsiyum sülfat 

(Jips=alçı taşı) 

Şeker üretiminde elde 

edilen endüstriyel kireç 

Elementel kükürt 

Sodyum klorür 

Öğütülmüş kayaç 

İz elementler 

Mikrobiyal gübreler 

- Sadece doğal kaynaklı olanlar kullanılır. 


verilmelidir. 

- Kalsiyum eksikliği belirlendiğinde elma ağaçlarının 

yapraklarına uygulanır. 

Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kullanımına onay 

verilmelidir. 

- Sadece doğal kaynaklı olanlar kullanılır. 



Ek-l'inde belirtilen gübredir. 


verilmelidir. 


"Tarımda Kullanılan Kimyevi Gübrelere Dair Yönetmeliksin 

Ek-1' inde belirtilen gübredir. 


verilmelidir. 

- Sadece ham Sodyum klorür tuzudur. 


verilmelidir. 



Ek-l'inde belirtilen gübredir. 


verilmelidir. 

- Genetiği değiştirilmemiş olmalıdır. 


verilmelidir. 

110

B. Bitki koruma maddeleri 

B.l. Bitki ve hayvansal orijinli maddeler 

İsim 

Az dirachta indica A. 

Juss (Neem ağacı) dan 

elde edilmiş 

azadirachtin 

Hidrolize proteinler 

Lesitin 

Balmumu 

Jelatin 

Nane yağı, çam yağı 

ve kimyon yağı gibi 

bitkisel yağlar 

Quassia amara'dan 

elde edilmiş Quassia 

Derris spp, 

Lonchocarpus spp. ve 

Terphrossia spp. dan 

elde edilmiş rotenone 

Tanımlama, bileşime ait ve kullanım koşulları 

- Insektisit. 


verilmelidir. 

- Çekici 

- Sadece ekte yer alan diğer uygun ürünlerle birlikte kullanımına 

izin verilir. 

- Fungisit 

- Budama ve aşı yaralarında kullanılır. 

- Insektisit 

- Insektisit, akarisit, fungisit ve çimleme önleyici. 

- Insektisit, uzaklaştırıcı 

- Insektisit. 


verilmelidir. 

B.2. Zararlılara karşı biyolojik mücadelede kullanılacak mikroorganizmalar 

İsim 

Bakteri, virüs ve rungus gibi 

mikroorganizmalar (örneğin; 

Bacillus thuringiensis, Granül 

oluşturan virüs ve benzeri) 


- Sadece genetik olarak modifıye edilmemiş ürünleri 

kapsar. 

B.3. Sadece tuzak, yayıcı ve çezbedicilerde kullanılan maddeler 

Tuzaklar ve yayıcılarm içerdikleri maddelerin çevreye bulaşması ve ekimi 

yapılmış ürünlerle teması önlenmeli, kullanıldıktan sonra toplanmalı ve 

kullanım süresi dolanlar güvenli şekilde yok edilmelidir. 

111

İsim 

Diamonyum fosfat ve 

benzeri amonyum tuzlan 

Metaldehit 

Feromon 

Pyrethroidler (sadece 

deltamethrin veya 

lambda-cyhalothrin) 


- Cezbedici. Sadece tuzaklarda kullanılır. 

- Mollussisit. 

- İçerisinde çiftlik hayvanları ve yaban hayvanlarını 

uzaklaştırıcıda bulunan tuzaklarda kullanılabilir. 31 Mart 2006 

tarihine kadar geçerlidir. 

- Eşeysel davranış bozucu. 

- Sadece tuzak ve yayıcılarda kullanılabilir. 

- Insektisit. 

- Sadece türe özgü cezbedici tuzaklarda kullanılır.. 

- Sadece Bactrocera oleae (Gmel.) ve Ceratitis capitata Wied'e 

karşı kullanılır. 


verilmelidir. 

B.4. Organik tarımda geleneksel olarak kullanılan maddeler 

İsim 

Bakır hidroksit, Bakır 

oksiklorür, (tribazik) 

bakır sülfat ve 

bakıroksit 


- Fungisit. 


verilmelidir. 

- 31 Aralık 2005 tarihine kadar, maksimum 8 kg saf bakır/ha/yıl, 

1 Ocak 2006 tarihinden itibaren maksimum 6 kg saf bakır/ha/yıl 

kullanılır. 

- Ülkede bitki koruma ürünleri ile ilgili yasal mevzuatta bakır 

kullanımına ilişkin sınırlamalar mevcut ise izin verilen limitler 

dahilinde kullanılır. 

- Yukarıda belirtilen miktarlardan farklı olarak, çok yıllık bitkiler 

için kullanılabilecek en fazla bakır miktarı aşağıdaki gibidir: 

-31 Aralık 2006 tarihinden itibaren 4 yıl geriye gidildiğinde 

kullanılacak toplam bakır miktarı 38 kg. saf bakır /ha'ı aşamaz. 

-1 Ocak 2007 tarihinden geçerli olmak üzere her yıl için önceki 

dört yıl dikkate alınarak kullanılacak toplam maksimum saf 

bakır miktarı 2007 yılı dahil 36 kg/ha, 2008 yılı dahil 34 kg/ha, 

2009 yılı dahil 32 kg/ha, 2010 yılı ve takip eden yıllarda 30 kg/ha 

miktarını aşamaz. 

112

-1 Ocak 2007 tarihinden itibaren dört yıl geriye gidildiğinde 

kullanılacak toplam maksimum bakır miktarı, 36kg/ha, 2008'de 

34 kg Bakır/ha/yıl, 2009'da 32 kg Bakır/ha/yıl, 2010'da 30 kg 

bakır/ha/yıl ve takip eden yıllarda her yıl 2 kg Bakır/ha/yıl 

azaltılarak hesaplanacaktır. 

Etilen 

Potasyum sabunu 

(yumuşak sabun) 

Potasyum alum 

(kalinite) 

Keriç-kükürt 

(kalsiyum polisülfıt) 

Parafın yağlan 

Mineral yağlar 

Potasyum permanganat 

Kuartz kumu 

Kükürt 

- Muzların sarartılmasmda kullanılır. 

- İnsektisit 

- Muzların olgunlaşmasının geciktirilmesinde kullanılır. 

- Fungisit, insektisit, akarisit 


verilmelidir. 

- İnsektisit, akarisit. 

- İnsektisit, akarisit, fungisit. 

- Sadece meyve ağaçlan, asmalar, zeytin ağaçları ve muz gibi 

tropik ürünlerde kullanılır. 


verilmelidir. 

- Fungisit, bakterisit. 

- Sadece meyve ağaçları, zeytin ağaçları ve asmalarda kullanılır. 

- Uzaklaştırıcı 

- Fungisit, akarisit, uzaklaştırıcı. 

B.5. Organik tarımda ekili bitkiler arasında yüzeye yayılan preparatlar 

İsim 

Tanım, içerik ve kullanım koşulları 

Demir (III) ortofosfat Mollussisit 

B.6. İşletmedeki Hayvan Barınak ve Binalarında Zararlı ve Hastalık 

Kontrolü İçin Kullanılabilecek Girdiler 

• Ek-1 (B) bölümünde B.l, B.2, B.3, B.4, B.5 teki girdiler ve 

• Rodentisitler (kemirgenler için) 

113

C. Diğer girdiler 

• Organik ürünlerde kullanılmasına müsaade edilen ve genelgelerde yeralan 

özel girdileri kapsar. 

Ek-2 

A. Tarımsal Kaynaklı Olmayan Bileşenler 

A.1 Taşıyıcılar Dahil Gıda Kalkılan 

İsim EC Kodu Özel Koşullar 

Kalsiyum Karbonat 

E170 

Renklendirme dışında kullanımına izin 

verilir. 

Laktik Asit E270 - 

Karbondioksit E290 - 

Malik Asit E296 - 

Askorbik Asit E300 - 

Tokoferolce Zengin Ekstrakt E306 Katı ve sıvı yağlarda antioksidant 

Lesitin E322 - 

Sitrik Asit E330 - 

Kalsiyum Sitrat E333 - 

Tartarik Asit [L (+), (-)] E334 - 

Sodyum Tartarat E335 - 

Potasyum Tartarat E336 - 

Monokalsiyum Fosfat E341(i) Unlarda kabartıcı plarak 

Alginic Asit E400 - 

Sodyum Alginat E401 - 

Potasyum Alginat E402 - 

Agar E406 - 

Karragenan E407 - 

Keçi Boynuzu Zamkı E410 - 

Guar Zamkı E412 - 

Tragakant Zamkı E413 - 

Arap Zamkı E414 - 

Ksantan Zamkı E415 - 

Karaga Zamkı E416 - 

Gliserol E422 Bitki ekstraktlan 

Pektin E440(i) - 

Sodyum Karbonatlan E500 - 

Potasyum Karbonatlan E501 - 

Amonyum Karbonatlan E503 - 

Magnezyum Karbonatları E504 - 

Kalsiyum Sülfat E516 Taşıyıcı 

114

Sodyum Hidroksit E524 Yüzey düzeltme amacı ile 

Silikon Dioksit E551 Baharat ve otlar için topraklaşma önleyici 

Argon E938 - 

Azot E941 - 

Oksijen E948 - 

A.2 Lezzetlendirici Maddeler (Doğal çeşni verici maddeler ve karışımları) 

A.3 Su ve Tuz [içilebilir su ? 

Tuz (Sodyum klorür ve potasyum klorür)] 

A.4 Mikroorganizma Preparatlan (Gıda işlemede kullanılan ve genetik 

olarak değiştirilmemiş hertürlü mikroorganizmalar) 

A.5 Mineraller (iz elementler dahil), vitaminler, aminoasitler ve diğer azotlu 

bileşikler (Gıdalarda yasal olarak kullanımına izin verildiği sürece 

kullanılabilir.) 

B. Organik Üretimde Tarımsal Orijinli Bileşenlerin İşlenmesinde 

KuUanılabilen İşlem Yardımcıları ve Diğer Maddeler 

İsim 

Su 

Kalsiyum klorid 

Kalsiyum karbonat - 

Kalsiyum hidroksit - 

Kalsiyum sülfat 

Magnezyum klorid (veya Nigari) 

Potasyum karbonat 

Sodyum karbonat 

Sitrik asit 

Sodyum hidroksit 

Sülfırik asit 

İsopropanol (propan -2-ol) 

Karbondioksit - 

Azot - 

Etanol 

Tannik asit 

Özel Koşullar 

Koagülasyon ajanıdır. 



Üzümlerin kurutulmasında kullanılabilir. 

Şeker üretiminde kullanılabilir. 

Yağ üretimi ve nişastanın hidroilizinde kullanılabilir. 

Şeker Üretimi, kolza tohumundan (Brassica spp) yağ 

üretiminde kullanılabilir. 

Şeker üretiminde kullanılabilir. 

Şeker işlemede kristalizasyon için kullanılır. 

Çözücüdür. 

Filtrasyon ajanı 

115

Yumurta beyazı albumini 

Kazein 

Jelatin - 

Isinglass - 

Bitkisel yağlar 

Silikon dioksit jeli veya kolloidal 

çözelti 

Aktif karbon - 

Talk - 

Bentonit - 

Kaolin - 

Diatoma toprağı - 

Perlit - 

Fındık kabuğu - 

Pirinç unu - 

Balmumu 

Karnuba mumu 

Yağlayıcı, serbestleştirici ve köpük kırıcı 

- 

Serbestleştirici 

Serbestleştirici 

Enzim ve mikroorganizma preperatları: 

Gıda işlemede işlem yardımcısı olarak kullanılan, genetik olarak modîfıye 

edilmemiş hertürlü enzim ve mikroorganizma preparatları, 

C. Organik Olarak Üretilmeyen Tarımsal Kaynaklı Bileşenler 

C.l işlenmemiş, sadece yıkama, temizleme, nem içeriğini azaltmak için 

fiziksel, mekanik ya da ısıl işlem görmüş ürünler: 

C.l.l Yenilebilir meyveler, kabuklu yemişler ve tohumlar 

İsim 

Meşe palamutu (Quercus spp.) - 

Kola cevizi (Cola acuminate) - 

Bektaşi üzümü (Ribes uva-crispa) - 

Marakuyas (Passiflora edulis) - 

Ahududu (Rubus idaeus) - 

Kırmızı Frenk üzümü (kuru) Ribes rubrum) - 


116

C.1.2 Yenilebilir Utlar ve Baharatlar 

İsim 

Yalancı Karabiber (peruvan) (Schinus molle L.) - 

Karaturp (Armorica rusticana) - 

Lesser galanga (Alpina offıcanarum) - 

Yalancı safran çiçeği (Carthamus tinctorius) veya aspir - 

Suteresi (Nasturtium officinale) - 

C.1.3 Diğer 


Konvansiyonel gıda hazırlığında izin verilen deniz yosunları dahil tüm yosun 

türleri. 

C.2 Gıda katkıları ve aroma maddeleri hariç, yıkama, temizleme, nem 

içeriğini azaltmak için fiziksel, mekanik ya da ısıl işlem dışında işlemeye tabi 

tutulmuş bitkisel üriinleri. 

C.2.1 Rafine edilmiş veya edilmemiş fakat kimyasal olarak işlem görmemiş 

aşağıdakiler dışındaki bitkilerden elde edilen katı ve sıvı yağlar 

İsim 

Kakao (Theobroma cacao) - 

Hindistan cevizi (Cocos nucifera) - 

Zeytin (Olea europaea) - 

Ayçiçeği (Helîantus annuus) - 

Palm (Elaeis guineensis) - 

Kolza (Brassica napus, rapa) - 

Safran Çiçeği (Carthamus tinctorius) - 

Susam (Sesamum indicum) - 

Soya (Glycine max) - 


C.2.2 Tahıllar ve yumru köklerden elde edilen Şeker, nişasta ve diğer 

ürünler 

Fruktoz 

Pirinç kağıdı 

Pirinç ve mısır mumundan nişasta (Kimyasal modifiye edilmemiş) 

Mayalanmamış ekmek kağıdı 

117

C.2.3 Diğer 

Bezelye proteini 

Rom (Şeker kamışı suyundan elde edilmiş) 

Meyve preparatlan 

Ek- 3 Türk Organik mallarında kullanılacak Logo örnekleri. 

A. Kullanım esasları; 

Bu Yönetmeliğe göre organik tarımsal ürün veya organik tarımsal madde 

üreten ve satanlar; ambalajlarında aşağıdaki logo örneklerini kullanmak 

zorundadırlar. Bu logoları üzerinde bulundurmayan ürünler organik olarak iç 

pazara sunulamaz, reklam ve tanıtım yapılamaz veya kısaltmalarıyla patent 

için başvuramazlar. 

Etiketi kullandırma yetkisi, Bakanlık yetkili organı Komiteye aittir. Bu logo, 

bu Yönetmelik hükümlerine göre üretimi yapılmış ham madde, yarı mamul 

veya mamul tarımsal organik üretim maddelerine, yetkilendirilmiş kuruluşça 

kullandırılır. 

Üretimin niteliği, ebadı ve ambalajın türüne gore aşağıda verilen logo 

örneklerinden biri kullanılır. Logoların çapı, 200 mm den küçük 40 mm den 

büyük olamaz. Verilen renkler dışındaki renkler ve tonlar kullanılamaz. 

Logolar aşağıda belirtilen tonlarda olmalıdır. 

B. Logolarda kullanılacak renkler; yeşil, mavi, siyah ve beyazdır. 

C. Logo örnekleri 

Ek- 4. Organik ürün sertifika örnekleri 

A. ORGANİK TARIM MÜTEŞEBBİS SERTİFİKASI 

Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşunun Adı: 

Kod numarası : 

Adresi : 

Sertifika No'su : 

Müteşebbisin Adı Adresi : 

Ürünün Adı ve Özelliği (1) : 

Sertifikalanma Statüsü 

118

Sözleşme No'su : 

Faaliyet Şekli : 

Sertifikanın Sona eriş Tarihi : 

Sertifika Onay Tarihi ve Yeri : 

Bu belgeyle; yukarıda belirtilen ürünlerin, 5262 sayılı Organik Tarım 

Kanunu ve Yönetmelik" kapsamında üretildiği onaylanmaktadır. 

1- Ürünün Adı ve Özelliği: Ürün veya ürün grupları yazılır. 

B.ÜRÜN SERTİFİKASI 

Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşunun Adı : 

Kod numarası : 

Adresi : 

Sertifika No'su (1) : 

Ürünün Adı ve Özelliği : 

Sertifikalanma Statüsü : 

Ürün Miktarı : 

Hasat Yılı (2) : 

Üretim Yılı (3) : 

Ürünün Kaynağı (4) : 

Sözleşme No'su : 

Fatura No'su ve Tarihi : 

Sevk İrsaliye No'su ve Tarihi (5) : 

Ambalaj Tipi ve Adedi : 

Parti No'su ve Kalibresi : 

G.T.1.P : 

Alıcı Ülke : 

Alıcı Müteşebis Adı ve Adresi : 

Gönderen Ülke : 

Gönderen Müteşebis Adı ve Adresi : 

Sertifika Onay Tarihi: 

Bu belgeyle; yukarıda belirtilen ürün, 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu ve 

Yönetmelik" kapsamında üretildiği 

Kuruluşunca kontrol edilerek sertifikalandırılmıştır. 

1- Sertifika No'su: OTK'ce verilen Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşu kodu 

ile başlamak zorundadır. 

119

2- Hasat yılı: Bitkisel üretim için yazılacak. 

3- Üretim Yılı: Hayvansal üretimde yazılacak 

4- Ürünün kaynağı: Üretici kod numaralan veya bir önceki sertifika 

numaralan 

5- Fatura yok ise yazılmak zorundadır. 

Ek- 5. İşletmede stoklanabilecek gübre miktarına eşdeğer hayvan sayısı 

Hayvan Türleri 

Altı aydan büyük atlar 2 

Besiye alınmış danalar 5 

Bir yaşından küçük diğer sığırlar 5 

Bir yaşından büyük, iki yaşından küçük erkek sığırlar 3.3 

Bir yaşından büyük, iki yaşından küçük dişi sığırlar 3.3 

Bir yaş ve üstü erkek sığırlar 2 

Damızlık düveler 2.5 

Besiye alınmış düveler 2.5 

Süt sığırları 2 

Gebe süt sığırları 2 

Diğer sığırlar 2.5 

Dişi damızlık tavşanlar 100 

Dişi koyunlar 13.3 

Keçiler 13.3 

Domuz yavruları 74 

Damızlık dişi domuzlar 6.5 

Besiye alınmış domuzlar 14 

Diğer domuzlar 14 

Etlik piliçler 580 

Yumurta tavukları 230 

nOkgN/HaA^ıl/baş'a 

eşdeğer maksimum hayvan 

sayısı 

120

Ek-6. Hayvancılıkta en az kullanım alanları ve barınak özellikleri 

A. Büyük ve küçükbaş hayvanlar 

Tür ve Çeşit 

Hayvanlara Ayrılan Net Alan (İç alan) 

En az canlı ağırlık MVbaş MVbaş 

Mera Dışındaki 

Serbest Dolaşım 

Alanı 

Damızlık ve besiye 

alınmış sığır ve tek 

tırnaklılar 

100 kg'a kadar 




En az0.75m 2 /100 kg 

1.5 

2.5 

4.0 

5.0 

En az lm 2 /100kg 

1.1 

1.9 

3.0 

3.7 

En az0.75m 2 /100kg 

Süt sığırları 6.0 4.5 

Damızlık boğalar 10.0 30.0 

Koyun ve keçiler 

Gebe domuzlar ve 40 

günlüğe kadar domuz 

yavruları 

Besiye alınmış 

domuzlar 

Domuz yavruları 

Damızlık domuzlar 

50 kg'a kadar 

85 kg'a kadar 


40 günlükten büyük 

ve 30 Kg'a kadar 

1.5 koyun/keçi 

0.35 kuzu/oğlak 

7.5 2.5 

0.8 

1.1 

1.3 


başına 0.5 

0.6 

0.8 

1.0 

0.6 0.4 

2.5 dişi 

6.0 erkek 

1.9 

8.0 

121

B. Kümes Hayvanları 

Tür 

Hayvanlara Ayrılan Net Alan (İç Alan) 

Hayvan/Alan 

(Adet/ml) 

Tünek 

genişliği 

(tünek/ 

hayvan) 

Yumurta tavuğu 6,0 13,0 


kümes hayvanları 

(Sabit 

Barınaklarda) 

20,0 

10,0 

yalnızca 

en fazla 21 Kg Hint 

canlı ağırlık/m tavuğu 

2 

için 

Folluk 

8 tavuk için 1 

folluk tavuk 

başına 20 cm 

folluk alanı 

Serbest 

Dolaşım 

Alanı 

4,0 

170 Kg N/ha/yıl 

4,0 Et ve Hint tavuğu 

4,5 Ördek 

10,0 Hindi 

15,0 Kaz 

tüm çeşitler için 

170 Kg N/ha/yıl 


kümes hayvanları 

(Taşınabilir 


16,0 

en fazla 30 Kg 

canlı ağırlık/m 2 2.5 

170 KgN/ha/yıl 

Ek-7 Organik Hayvancılıkta Kullanılacak yem ve yem maddeleri 

A. Bitki Kaynaklı Yem Maddeleri 

A.1 Tahıl, hububat, bunların ürünleri ve yan ürünleri 

• Dane,kırmtı,vasat ürün,kabuk ve kepek olarak yulaf, 

• Dane, protein ve vasat ürün olarak arpa, 

• Dane,kırık, kepek, kepek ve embiryo olarak pirinç, 

• Dane darı, 

• Dane, vasat ürün, yem ve kepek olarak çavdar, 

• Tane sorgum, 

• Dane, kepek, glüten yem, glüten ve tohum embiryosu olarak buğday, 

• Dane olarak 'triticale' Tane, kepek, vasat ürün, embiryo ve glüten olarak 

mısır, 

• Malt sapları, 

• Malt çimleri, 

• Bira posası, 

122

A.2 Yağlı tohumlar, yağlı meyveler, bunların ürünleri ve yan ürünleri 

• Kolza tohumu, ekspeller kolza küspesi ve kolza kabukları, 

• Ayçiçeği tohumu ve ekspeller ayçiçeği tohumu küspesi, 

• Tohum ve tohum embiryosu olarak keten tohumu, 

• Tohum ve tohum embiryosu olarak susam, 

• Tohum embiryosu olarak palmiye çekirdeği, 

• Tohum embiryosu olarak kabak çekirdeği, 

• Zeytin posası (Purina), 

• Ekspeller pamuk tohumu küspesi, 

• Ekspeller soya küspesi, 

A.3 Baklagil Tohumlar, bunların ürünleri ve yan ürünleri 

• Nohut kepeği ve kabukları, 

• Burçak, 

• Uygun ısıda işlem görmüş fiğ, 

• Tohum, vasat ürün ve kepek olarak bezelye, 

• Tohum, vasat ürün ve kepek olarak bakla, 

• Tohum olarak fiğ ve tohum olarak acı bakla, 

A.4 Kök ve Yumru yemler, bunların ürünleri ve yan ürünleri 

• Şeker pancarı posası, 

• Patates, 

• Tatlı patates, 

• Kök manyok, 

• Patates posası (patates nişastası elde edilirken ortaya çıkan yan ürün), 

• Patates nişastası, 

• Patates proteini ve tapyoka, 

A.5 Diğer tohumlar ve Meyveler bunların ürünleri ve yan ürünleri 

Keçi boynuzu, kabak, turunçgil, elma, armut, şeftali, incir, üzüm ve bunların 

posaları, kestane, ceviz, fındık küspeleri, kakao kabukları ve meşe palamudu 

kalıntıları. 

A.6 Yeşil ve kuru Kaba Yem Bitkileri 

• Yonca, 

• Yonca unu, 

• Üçgül, 

123

• Üçgül unu, 

• Yeşil yemler, 

• Çayır otu, çayır kuru otu, 

• Silaj, 

• Tahıl samanları, 

• Yemlik kök bitkiler, 

A.7 Diğer bitkiler bunların ürünleri ve yan ürünleri 

• Melaslar, deniz yosunu unu, 

• Bitki tozları ve bitki kalıntıları, 

• Bitki protein kalıntıları (Yalnızca yavru hayvanlara verilir.) 

• Baharat ve otlar, 

B. Hayvan Kaynaklı Yem Maddeleri 

B.l Süt ve Süt Ürünleri 

• Çiğ süt, 

• Süt tozu, 

• Yağsız süt, 

• Ayran, 

• Ayran Tozu, 

• Peynir altı suyu, 

• Peynir altı suyu tozu, 

• Peynir altı proteini, 

• Kazein tozu ve Laktoz tozu, 

• Kesilmiş ve ekşimiş süt, 

B.2 Balık diğer deniz hayvanları, bunların ürünleri ve yan ürünleri 

• Balık, balık yağı ve rafine edilmemiş balık yağı, 

• Enzim yoluyla elde edilen yumuşakça, 

• Kabuklu Autolysate, Hydrolysate, Proteolysate, 

• Balık unu, 

B.3 Kümes hayvanı yemi olarak, tercihan aynı hayvan gurubundan yumurta 

ve yumurta ürünleri 

124

C. Mineral Kaynaklı Yem Maddeleri 

C.l Sodyum 

• Rafine edilmemiş deniz tuzu, 

• Kaba kaya 'tuzu, 

• Sodyum sülfat, 

• Sodyum karbonat, 

• Sodyum bikarbonat, 

• Sodyum klorit, 

C.2 Kalsiyum 

• Lithotamnion ve maerl, 

• Su hayvanlarının kabukları (Mürekkep balığı kemikleri dahil), 

• Kalsiyum karbonat, 

• Kalsiyum Laktat, 

• Kalsiyum glükonat, 

C.3 Fosfor 

• Kemik dikalsiyum fosfat çöküntüsü, 

• Deflüor dikalsiyum fosfat, 

• Deflüor monokalsiyum fosfat, 

fc 

• Calcium, magnesyum phosphate, 

• Calcium sodyum phosphate, 

C.4 Magnezyum 

• Susuz Magnezyum oksit, 

• Magnezyum sülfat, 

• Magnezyum klorit, 

• Magnezyum karbonat, 

• Magnezyum fosfat 

C.5 Kükürt 

• Sodyum sülfat 

125

D.Yem Katkı Maddeleri 

D.l Iz Elementler 

• Demir (Demir karbonat, demir sülfat, monohidrat demir oksit), 

• İyot (Kalsiyum iyodat, susuz kalsiyum iyodat, hekzahidrat, sodyum 

iyodür), 

• Kobalt (Kobalt Sülfat monohidratve/veya heptahidrat, baz kobalt karbonat, 

monohidrat), 

• Bakır (Bakır oksit, baz bakır karbonat monohidratbakır sülfat, pentahidrat), 

• Mangan (Mangan Karbonat, mangan oksit ve manganik oksit, mangan 

sülfat, mono ve/veya tetrahidrat), 

• Çinko (Çinko karbonat, çinko oksit, çinko sülfat, mono ve/veya 

heptahidrat), 

• Mobilden (Amonyum mobildat, natrium mobildat), 

• Selenyum (Sodyum selenat,sodyum selenit) 

D.2 Vitaminler, provitaminler ve kimyasal açıdan tam tanımlanmış benzer 

etkisi bulunan maddeler 

• 70/524/EEC Nolu Talimatla uygun görülen vitaminler, 

• Yem maddelerinde doğal olarak ortaya çıkan ham maddelerden elde 

edilenler, 

• Tek Mideli hayvanlar için doğal vitaminlere eşdeğer sentetik vitaminler, 

• Uygun koşullar karşılandığı takdirde, A, D, ve E cinsi sentetik vitaminleri 

kullanmaya izin verebilir. 

D.3 Enzimler 

• 70/524/EEC nolu talimata uygun görülen enzimler 

D.4 Mikroorganizmalar 

• 70/524/EEC nolu talimata uygun görülen mikroorganizmalar 

D.5 Koruyucular 

• E 200 sorbik asid, 

• E 236 silaj için formik asit, 

• E260 silaj için asetik asit, 

• E270 silaj için laktik asit, 

• E280 silaj için propiyonik asit, 

126

D.6 BMeştiricüer,katılaşmayı önleyici müstahzarlar ve katılaştnıcılar 

• E551b Koloidal silis, 

• E55İC Kieselgur, 

• E562 Sepiolit, 

• E558 Bentonit, 

• E560 Sterit ve kloritlerin doğal karışımı, 

•E559 Saf kil, 

• E470 Doğal kaynaklı kalsium sterat, 

• E561 Vermikulit, 

• E599 Perlit 

Antioksidan maddeler 

• E360 doğal kaynaklı tokoferol açısından zengin ekstreler 

Hayvan beslemede kullanılan belli ürünler 

• Bira mayası 

E. İşleme Yardımcı Ürünler 

• Yem işlemeye mahsus yardımcı elementler 

Silaj için işlemeye mahsus yardımcı elementler (Deniz tuzu, kaba kaya tuzu, 

peynir altı suyu, şeker, şeker pancarı posası, tahıl unu, melas) 

Ek-8 Hayvan barınakları, alet ve ekipmanları ile işletmelerin temizlenmesi ve 

dezenfekte edilmesi amacıyla kıülanımına izin verilen temizlik maddeleri ve 

dezenfektanlar 

• Potasyum ve sodyum sabunu, 

• Su ve buhar, 

• Kireç kaymağı, 

• Kireç, 

• Sönmemiş kireç, 

• Sodyum hipoklorit (çamaşır suyu), 

• Kostik soda, 

• Kostik potas, 

• Doğal bitki özleri, 

• Sitrik, parasatik asit, formik, laktik, oksalik ve asetik asit, 

• Alkol, 

127

• Nitrik asit (süt ürünleri üretim ekipmanları için), 

• Fosforik asit (süt ürünleri üretim ekipmanları için), 

• Formaldehit 

• Süt sağım ekipmanları ve meme başı temzilik ve dezenfeksiyonunda 

kullanılan ürünler 

• Sodyum karbonat 

ORGANİK TARIMIN ESASLARI VE UYGULANMASINA İLİŞKİN 

YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK 

MADDE 1 - 10/6/2005 tarihli ve 25841 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan 

Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 5 inci 

maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

M 

d) Konvansiyonel üretimde kullanılan binalar, alet ve ekipmanlar temizlenip 

dezenfekte edildikten sonra organik üretimde kullanılır." 

MADDE 2 - Aynı Yönetmeliğin 16 ncı maddesinin birinci fıkrasının (g) 

bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

"g) Çiftçi yemlerini yalnızca organik üretimden sağlayamaması durumunda, 

konvansiyonel yem maddelerinin sınırlı oranda kullanılmasına izin verilir. 

Her yıl izin verilen konvansiyonel yem maddeleri oranı, geviş getiren 

hayvanlarda izin verilen % 10'dan 31/12/ 2007'ye kadar % 5, diğer 

hayvanlarda ise % 20'lik oran; 31/12/2007'ye kadar % 15, 1/1/2008'den 

31/12/ 2Ö09'a kadar olan dönemde % 10, 1/1/2010'dan 31/12/ 2011'e kadar 

olan dönemde % 5'dir. Bu uygulamalar yetkilendirilmiş kuruluşun izniyle 

yapılır." 

MADDE 3 - Aynı Yönetmeliğin 21 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) 

bendi yürürlükten kaldırılmış ve diğer bentler buna göre teselsül ettirilmiş, (ı) 

bendinin (2) numaralı alt bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve (m) 

bendine aşağıdaki (5) numaralı alt bent eklenmiştir. 

"2) Üretim bölgesinin 3 km yarıçapı içerisinde bulunan nektar ve polen 

kaynakları, organik olarak üretilen ürünlerden, doğal veya arıcılık 

ürünlerinin organik olma niteliğini etkilemeyecek bitki örtüsünden 

oluşmalıdır. Bu alanda yeteri miktarda polen ve nektar bulunamaması 

halinde, üreticinin arılarını yukarıdaki şartlara uygun olmayan bir alana 

nakletmesi durumunda, üretimini organik tarım usul ve esaslarına uygun 

yapmak kaydıyla ürün elde eder ve bu ürün organik olarak değerlendirile- 

128

mez. Söz konusu kovanların belirtilen bölgeye tekrar nakledilmesi halinde 

geçiş süreci uygulanmaz. Yukarıda belirtilen yarıçap içerisinde, aynı üretici 

tarafından, organik ve konvansiyonel arıcılık birlikte yapılamaz." 

"5) Kovanlarda zararlı mücadelesinde bu Yönetmeliğin Ek-l'de yer alan B. 

Bitki Koruma Maddeleri başlıklı bölümdeki ürünler kullanılır." 

MADDE 4 - Aynı Yönetmeliğin 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (f) 


"f) Müteşebbis tarafından depolama koşulları ile depolanan organik ürünün 

giriş ve çıkış miktarları ve tarihine ilişkin kayıtlar düzenli olarak tutulur. 

Müteşebbis tarafından imzalanan bu kayıtlar yetkilendirilmiş kuruluşa 

onaylatılır ve çizelgenin bir nüshası müteşebbis tarafından, diğer nüshası 

yetkilendirilmiş kuruluş tarafından saklanır." 

MADDE 5 - Aynı Yönetmeliğin 26 ncı maddesinin birinci fıkrasına 

aşağıdaki (c) bendi eklenmiştir. 

"c) Ürünlerin diğer işletmeler ya da birimlerden kabulü sırasında ürünü kabul 

eden kişi gerek gördüğü durumlarda paketin kapanışı ya da ambalajının bu 

Yönetmeliğe uygunluğunu, ayrıca etiketin bu Yönetmeliğin 24 üncü 

maddesine uygunluğunu inceler. Etiket bilgileri ile ürünün beraberinde 

gelen diğer dokümanların birbirine uyumunu kontrol ettikten sonra 

karşılaştırmanın sonucunu kayıtlarına ekler." 

MADDE 6 - Aynı Yönetmeliğin 30 uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) 


"a) Müteşebbisler, yaptıkları organik faaliyetler ile ilgili her türlü bilgi ve 

belgeleri, sözleşmeli olduğu kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu veya kontrol 

kuruluşuna vermek ve işletmesinde bulundurmakla zorundadırlar." 

MADDE 7 - Aynı Yönetmeliğin 34 üncü maddesinin birinci fıkrasının (e) 


"e) Tespit ettikleri sistemden çıkartmayı gerektirecek aykırılıklar ile uygun 

gördükleri yaptırım işlemlerini de içeren karar yazısını, müteşebbisin itirazı 

var ise yirmi gün içerisinde, itiraz yok ise yıllık raporlarında Komiteye 

bildirirler. Ayrıca, yetkilendirilmiş kuruluş tarafından sistemden çıkarılan 

müteşebbisler diğer yetkilendirilmiş kuruluşlara bildirilir. Yetkilendirilmiş 

kuruluş tarafından uygun görülen yaptırımlara itiraz ve şikayet halinde 

Komite konu ile ilgili inceleme ve yeni belgeler isteme yetkisine sahiptir. 

129

Komite itiraz ve şikayet ile ilgili bilgi ve belgeleri inceler, nihai kararı verir 

ve sonucu taraflara iletir." 

MADDE 8 - Aynı Yönetmeliğin 35 inci maddesinin birinci fıkrasının (f) 


"f) Yetkilendirilmiş kuruluşun yöneticileri, ortakları, kontrolörleri ve 

çalışanları, aynı anda başka bir yetkilendirilmiş kuruluşta görev alamazlar." 

MADDE 9 - Aynı Yönetmeliğin 37 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) 

bendinin (4) numaralı alt bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

" 4) Çalışanların görev tanımları ve sigorta bildirgeleri." 

MADDE 10 - Aynı Yönetmeliğin 38 inci maddesinin birinci fıkrası aşağıdaki 

şekilde değiştirilmiş ve dördüncü fıkrasına aşağıdaki (d) bendi eklenmiştir. 

"Müteşebbis sözleşme yaptığı yetkilendirilmiş kuruluşa organik tarımsal 

faaliyeti ile ilgili tüm bilgi ve belgeleri vermek, her türlü değişikliği 

bildirmek, üretimin her aşamasında gerekli kontrolün yapılabilmesi için 

işletmenin organik üretimle ilgili her birimini yetkilendirilmiş kuruluşa 

açmak zorundadır. Yetkilendirilmiş kuruluş organik tarım faaliyetinin her 

aşamasını istediği anda kontrol eder." 

"d) Müteşebbisin yetkilendirilmiş kuruluş tarafından organik üretim 

metodundan çıkarılması halinde veya kendi isteğiyle organik üretim 

metodunu uygulamaması durumunda müteşebbis yeni durumunu ürünün 

alıcısına yazılı olarak bildirmek zorundadır." 

MADDE 11 - Aynı Yönetmeliğin 42 nci maddesinin birinci fıkrası ile ikinci 

fıkrasının (b) bendinin (1) ve (3) numaralı alt bentleri aşağıdaki şekilde 

değiştirilmiş ve aynı bende aşağıdaki (4) numaralı alt bent eldenmiştir. 

"Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde, ziraat mühendisi, veteriner hekim, su 

ürünleri mühendisi ve gıda mühendislerine yönelik, yılda bir defa kontrolör 

kursu açılır veya açtırılır." 

"1) İstenilen bilgi ve belgeleri Komiteye sunan kişilere, Komite tarafından 

kontrolörlük belgesi verilir." 

"3) Kontrolörler yalnız bir yetkilendirilmiş kuruluş adına çalışır," 

130

M 

4) Yetkilendirilmiş kuruluşlar çalıştıracakları kontrolörler için, Komiteden 

yetki almak zorundadır. Yetkilendirilen kontrolörler Komite tarafından 

kimliklendirilerek kayıt altına alınır." 

MADDE 12 - Aynı Yönetmeliğin 45 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) 


"a) Komitenin oluşumu; Bakanlık, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar 

Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Strateji 

Geliştirme Başkanlığı ile Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon 

Dairesi Başkanlığı tarafından görevlendirilecek temsilcilerinden, Bakan veya 

yetkilendireceği müsteşar veya müsteşar yardımcısının onayı ile kurulur. 

Yukarıda adı belirtilen kuruluşlardan en az bir üye olmak üzere komiteye 

alınacak üye sayısını Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü 

belirler. İhtiyaç duyulması halinde Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Hukuk 

Müşavirliği'nden Komiteye birer üye alınabilir. Komite başkanlığı Tarımsal 

Üretim ve Geliştirme Genel Müdürü veya yetki vereceği Genel Müdür 

Yardımcısı veya Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire Başkanı 

tarafından, Komite sekreter/yası ise Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

Müdürlüğü Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire Başkanlığınca 

yürütülür." 

MADDE 13 - Aynı Yönetmeliğin 49 uncu maddesinin birinci fıkrasında yer 

alan "Organik tarım faaliyetlerinde bu Yönetmelikte hüküm bulunmayan 

hallerde;" ibaresinden sonra gelmek üzere "21/8/1963 tarihli ve 308 sayılı 

Tohumlukların Tescil, Kontrol ve Sertifıkasyonu Hakkında Kanun," ibaresi 

eklenmiştir. 

MADDE 14 -Aynı Yönetmeliğin Ek-1'inde yer alan A. Gübreler ve toprak 

iyileştiriciler tablosunun sonuna aşağıdaki satır eklenmiştir. 

Vakumlu tuz 

üretiminden 

endüstriyel kireç elde 

edilmesi 

Dağlarda bulunan tuzlu sudan elde edilen vakumlu 

tuzun bir yan ürünü. Yetkilendirilmiş kuruluş 

tarafından kullanımına onay verilmelidir. 

131

MADDE 15 - Aynı Yönetmeliğin Ek-Tinde yer alan B.4. Organik tarımda 

geleneksel olarak kullanılan maddeler tablosunun sonuna aşağıdaki satır 

eklenmiştir. 

Kalsiyum hidroksit 

Fungusit; Fidanlıklarda dahil olmak üzere sadece 

meyve ağaçlarında Nectria galligena'yı kontrol 

altında tutmak için kullanılır. 

MADDE 15 - Aynı Yönetmeliğin Ek-l'inde yer alan B.4. Organik tarımda 

geleneksel olarak kullanılan maddeler tablosundaki "etilen"in kullanım 

koşulları satırı aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

Etilen 

Muz, kivi ve kakilerin (Trabzon hurması) olgunlaşmasının 

sağlanması, ananasların çiçek indüksiyonunda kullanılabilir. 

Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından kullanımına onay 

verilmelidir. 

MADDE 17 - Aynı Yönetmeliğin Ek-3'ünde yer alan A. Kullanım esasları 

başlığının üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

"Üretimin niteliği, ebadı ve ambalajın türüne göre aşağıda verilen logo 

örneklerinden biri kullanılır. Logoların çapı 20 mm' den küçük 40 mm' den 

büyük olamaz. Verilen renkler dışındaki renkler ve tonlar kullanılamaz. 

Logolar aşağıda belirtilen tonlarda olmalıdır." 

MADDE 18 - Aynı Yönetmeliğin Ek-6'smda yer alan A. Büyük ve küçük 

baş hayvanla ile B. Kümes Hayvanları başlıklı tablolar aşağıdaki şekilde 

değiştirilmiştir. 

132

"A. Büyük ve küçükbaş hayvanlar 


Damızlık ve besiye 

alınmış sığır ve tek 

tırnaklılar 

Hayvanlara Ayrılan Net Alan (İç alan) 

En az canlı 

ağırlık 




350 kg'dan fazla 

MVbaş 

1.5 

2.5 

4.0 

5.0 

En az 1 m 2 /100 kg 


Serbest Dolaşım Alanı 

MVbaş 

1.1 

1.9 

3.0 

3.7 

En az 0.75 m 2 /100 kg 


Damızlık boğalar 10.0 30.0 

Koyun ve keçiler 

1.5 koyun/keçi 2.5 

0.35 kuzu/oğlak kuzu/oğlak başına 0.5 

Gebe domuzlar ve 

40 günlüğe kadar 

domuz yavruları 


domuzlar 

Domuz yavruları 

Damızlık domuzlar 

50 kg'a kadar 

85 kg'a kadar 


40 günlükten 

büyük 

ve 30 kg'a kadar 

7.5 2.5 

0.8 

1.1 

1.3 

0.6 

0.8 

1.0 

0.6 0.4 

2.5 dişi 

6.0 erkek 

1.9 

8.0 

133

"B. Kümes Hayvanları 

Tür 

Yumurta 

tavuğu 


kümes 

hayvanları 

(Sabit 



kümes 

hayvanları 

(Taşınabilir 


Hayvanlara Ayrılan Net Alan (İç Alan) 

Hayvan/Alan 

(Adet/m 2 ) 

6,0 18,0 

Tünek 

genişliği 

(cm/hayvan) 

10,0 

20,0 

en fazla 21 Kg yalnızca Hint 

canlı ağırlık/m 2 tavuğu için 

Follluk 


folluk veya 

tavuk başına 120 

cm 2 

folluk alanı 


Alanı (M 2 /hayvan) 

4,0 

170KgN/ha/yıl 

4,0 Et ve Hint tavuğu 

4,5 Ördek 

10,0 Hindi 

15,0 Kaz 



16,0 

en fazla 30Kg 



MADDE 19 - Aynı Yönetmeliğin Ek-7'sinde yer alan B.2'nin başlığı 

aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

"B.2 Balık, diğer deniz hayvanları, bunların ürünleri ve yan ürünleri" 

MADDE 20 - Aynı Yönetmeliğin ekinde yer alan Ek-8'in 

onbeşinci satırı aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

başlığı ile 

"Ek-8 Hayvan ve hayvancılık işletmelerinde kullanılan alet ve ekipmanların 

temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi amacıyla kullanımına izin verilen 

temizlik maddeleri ve dezenfektanlar" 

"Süt sağım ekipmanları ve meme başı temizlik ve dezenfeksiyonunda 

kullanılan ürünler," 

MADDE 21 - Aynı Yönetmeliğe ekte yer alan 9 nolu ek ilave edilmiştir. 

MADDE 22 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. 

134

MADDE 23 - Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı 

yürütür. 

"Ek-9 Bakanlık, tarafından yetkilendirilmiş kuruluştan alınacak yürürlükteki 

mevzuata uygun faaliyette bulunacaklarına dair noter onaylı taahhütname 

örneği. 

TAAHHÜTNAME 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı adına yapacağım Organik Tarımla ilgili 

Kontrol ve Sertifikasyon işlemlerini, Organik Tarımın Esasları ve 

Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik ile diğer ilgili mevzuat doğrultusunda 

yürüneceğimi, mevzuat çerçevesinde Bakanlıktan istenen bilgi ve belgeleri 

eksiksiz ve istenen süre içerisinde göndereceğimi, Bakanlıkça verilen 

çalışma izni ve yetkinin iptali halinde sözleşme yaptığım, yönetmelikle 

tanımlanan müteşebbislerle ilgili her türlü bilgi ve belgeyi iptal tarihinden 

itibaren 20 gün içerisinde Bakanlığa teslim edeceğimi, bu taahhüdün 

yerine getirilmediğinin Bakanlık elemanlarının düzenleyeceği tutanakla 

belirlenmesinden sonra müteşebbislerin uğrayacağı zararın rayiç fiyatlar 

üzerinden mahkeme marifetiyle tespitinden sonra, bu zararı yasal faiziyle 

birlikte gayri kabil-i rücu hiçbir itiraz beyan etmeden ilk talepte ödeyeceğimi, 

ihtilafların hallinde Ankara Mahkeme ve İcra Dairelerinin yetkili olacağını 

kuruluşum adına kabul ve taahhüt ederim. 

Taahhüt eden: 

Tarih: 

Yetkili isim ve imza: 

Firma kaşesi: 

Adres:" 

Organik Tarım mevzuatı yakından incelendiğinde görülecektir ki; Tarım ve 

Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, 

bünyesinde kurulan, Alternatif Tarımsal Üretim Teknikleri Daire 

Başkanlığınca; organik tarımsal üretimle ilgili eğitim, denetim, mevzuat 

hazırlama, yürürlüğe koyma, veri tabanı oluşturma ve ulusal düzeyde 

organik tarım projeleri hazırlama ve uygulama hususlarında çalışmalar 

yürütülmektedir. Organik tarım faaliyetlerini denetimin daha etkin 

yürütülmesi amacıyla Tarım İl Müdürlükleri bünyesinde, Organik Tarım 

Birimleri (OTB) oluşturulmuştur. Ayrıca Avrupa Birliğine uyumla ilgili 

çalışmalar ilgili Daire Başkanlığı tarafından yapılmaktadır. 

135

Organik Tarım Kanununun uygulanmasında; organik tarımın geliştirilmesi 

yönünde çalışmalar yapmak ve Bakanlık içi koordinasyon ve değerlendirme 

hizmetleri ile faaliyetlerini izlemek üzere Bakanlık bünyesinde yönetmelik 

gereği Organik Tarım Komitesi (OTK) kurulmuştur. 

Organik tarımın ticaretini, tanıtımını, araştırmalarını ve diğer organik tarım 

faaliyet stratejilerini belirlemek ve Bakanlık dışı kurum ve kuruluşlarla koordinasyon 

ve izleme hizmetlerini yapmak üzere Organik Tarım Ulusal 

Yönlendirme Komitesi (UYK) tesis edilmiştir. Tablo 2'de görüldüğü gibi; bu 

kanun ile organik tarım faaliyetlerinin her türlü kontrol ve sertifikalandırma 

işlemleri, Bakanlık'ça yetkilendirilmiş kuruluşlara verilmiştir. 

Tablo 2. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Adına Organik Tarım Faaliyetleri 

için YetMlendirümiş Kurumlar. 

Firma Adı Adresi Tel Faks Mail Adresi 

ANADOLU 

BCS 

CERES 

CU 

ECOCERT 

-SA 

EKO-TAR 

Süleymanbey Mahallesi 

Mimar Sinan Cad. 

YeşilhanNo:5/3 

YALOVA 

Kazım Dirik Mah. Gediz 

Cad. Kadri Dağüstü Apt. 

No:21 BBlokDaire:2 

35040 Bornova/İZMİR 

İnönü Cad.No.705 Yunus 

Emre Apt. Kat: 1/1 

Poligon/İZMİR 

Mansuroğlu Mah. 286. 

Sok. Ali Colakoğlu Sitesi 

Al Blok No: 16 Kat: 1 

Daire:3 35040 

Bornova/İZMİR 

184. Sok. No:60 Kat:2 

Daire:3 35040 


(MERKEZ) Adnan 

Menderes Bulvarı Deniş 

Apt. 36/1 33110 MERSİN 

(ŞUBE) Ziraat 

Mühendisleri Sitesi 

4. Blk. 52/A Yıldız 

Çankaya/ANKARA 

0 226 

81221 

00 

0 232 

33905 

81 

0 232 

247 

20 22 

0 232 

34707 

04 

34707 

12 

0 232 

34343 

60 

0 324 

32549 

64 

0312 

44054 

32 

0 226 

81221 

05 

0 232 

33905 

91 

0 232 

24770 

01 

0 232 

34706 

93 

0 232 

34339 

59 

0 324 

32719 

44 

0312 

44095 

57 

anadoluekolojik@gmail.com 

bcsturkey@superonline.com 

info@ceres-cert.com.tr 

turkey@controlunion.com 

office.turkey@ecocert.com 

info@eko-tar.com 

136

ETKO 

ICEA 

IMC 

IMO 

NİSSERT 

160. Sokak No: 13/7 


Mustafa Kemal Cad. Halil 

Bey Apt. B Blok No: 166/2 

Kat:7 Daire: 13 35040 


İzmir Cad. 3/17 

Kızılay/ANKARA 

225. Sokak Dündar Apt. 

No:29 Kat:7 Daire:7 


Anadolu Bulv. Gıda 

Toptancılar Sitesi Gimat 

3. Blk. No:29 Macunköy 

Yenimahalle/ANKARA 

0 232 

33976 

06 

0 232 

34260 

68 

0312 

23254 

32 

0 232 

34747 

05 

0312 

39760 

09 

0 232 

33976 

07 

0 232 

34284 

64 

0312 

23250 

00 

0 232 

34747 

80 

0 312 

39700 

58 

info@etko.org 

info@icea-tr.com 

admin@icea-tr.com 

imcturk@imcert.it 

imotr@imo-control. org 

nissert@nissert.com 

ORSER 

(MERKEZ) Simon Bolivar 

Cad. Cemal Nadir Sok. 

No:10Kat:2No:5 

06550 Çankaya/ANKARA 

(ŞUBE) Kale Mah. Namık 

Kemal Cad. Ankara îş 

Merkezi Kat:2 No:4 

SAMSUN 

0312 

43815 

60 

0 362 

43562 

68 

0312 

43815 

59 

0 362 

43262 

50 

or_ser@hotmail.com 

orser06@ttnet.net.tr 

TURKGAP 

Palmiye Mahallesi 1216 

Sokak S. Yılmaz Apt. 

No:2/A 33110 MERSİN 

0 324 

32741 

91 

0 324 

32741 

91 

turkgap@turkgap.com 

Organik (ekolojik, biyolojik) tarım ürünleri (bitkisel ve hayvansal ürünler, su 

ürünleri, tohum, gübre, fide, fidan ve tüm diğer girdiler, gıdalar, vitaminler 

ve diğer tüm katkı maddeleri ile hammaddesi tarım olan tüm sanayi ürünleri) 

üretecek, işleyecek, pazarlayacak, ithal veya ihraç edecek özel veya tüzel 

kişilerin faaliyette bulunabilmeleri için Tarım Bakanlığından yetki almış 

kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarından biriyle sözleşme yapmaları 

zorunludur. 

Gerekli olan sözleşme yapılmadan bu faaliyetlerde bulunulamaz. Organik 

tarım ile ilgili faaliyetleri üretimden tüketime kadar yapacak (yürütecek) olan 

teşkilatın şeması Şekil 3'de gösterilmiştir. 

137

Organik Tarım Yönetmeliğinde dört önemli komiteden söz edilmektedir. 

Bunlar adından da anlaşılacağı gibi organik tarıma ufuk tayin edecek olan 

Organik Tarım Ulusal yönlendirme Komitesi, organik tarımın bütün yetki ve 

sorumluluklarını taşıyan Organik Tarım Komitesi, Organik Tarımla ilgili 

araştırmalar yapıp bilgi üretecek Organik Tarım Araştırmaları Komitesi ve 

organik tarım ticaretinin, Pazar ve piyasasının meseleleri ile uğraşacak, 

onlara çözüm bulacak Organik Tarım Ticaret Komitesi'dir. Bu komiteler ve 

diğer organlar teşkilat şemasında görülmektedir. Yalnız Organik Tarım 

Araştırma Komitesi Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğüne, Organik 

Tarım Ticaret Komitesi de Bakanlığın Ticaretle ilgili ve görevli birimine 

bağlıdır. 

Şekil 3. Organik Tarım Faaliyetleri Organizasyonu 

TARIM 

ve 

KÖYÎŞLERÎ 

Organik 

Tarım Ulusal 

Yönlendirme 

Komitesi 

Tarımsal Üretim 

ve Geliştirme 

Genel 

Alternatif 

Tarımsal 

Üretimleri Daire 

Başkanlığı 

ORGANİK 

TARIM 

KOMİTESİ 

Alternatif Üretim Veri 

Toplama ve 

Değerlendirme Şube 

Müdürlüğü 

Alternatif 

Tarımsal Üretim 

Şube Müdürlüğü 

Mevzuat ve 

Politika Şube 


TKB 81 

İl 


ORGANİK 

TARIM 

BİRİMİ 

Yetkilendirilmiş 

Kuruluş 

138

Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesi ile Organik Tarım Komitesinin 

görevleri diğer komitelerden daha etkili ve geniş olduğu için bunların 

teşekkülü ve çalışması verilmiştir. 

Organik Tarım Ulusal Yönlendirme Komitesi; Tarımsal Üretim ve 

Geliştirme Genel Müdür'ün başkanlığında TÜGEM temsilcileri, Devlet 

Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Gümrük 

Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Orman 

Bakanlığı, İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi, Tarımsal Araştırmalar Genel 

Müdürlüğü temsilcileri, TÜBİTAK, meslek kuruluşları, sivil toplum 

örgütleri, yetkilendirilmiş kuruluşların temsilcisi, üniversiteler ve özel sektör 

temsilcileri ile Komitenin toplantı gündemiyle ilgili görüşlerinin alınmasında 

yarar gördüğü kurum ve kuruluşların temsilcilerinden olmak üzere en az on 

ldşiden oluşur. Komite organik tarımın geliştirilmesi ve uygulanması ile ilgili 

stratejileri belirlemek üzere yılda en az bir kez toplanır ve alman kararları 

tavsiye niteliğinde olmak üzere Organik Tarım Komitesine iletir. 

Organik Taran Komitesi (OTK); Komitenin oluşumu; Bakanlık, Tarımsal 

Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Koruma ve Kontrol Genel 

Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Teşkilatlanma ve 

Destekleme Genel Müdürlüğü, Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı ile Dış 

İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanlığı tarafından 

görevlendirilecek temsilcilerinden, Bakan veya yetkilendireceği müsteşar 

veya müsteşar yardımcısının onayı ile kurulur. Yukarıda adı belirtilen 

kuruluşlardan en az bir üye olmak üzere komiteye alınacak üye sayısını 

Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü belirler. İhtiyaç duyulması 

halinde Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Hukuk Müşavirliği'nden Komiteye birer 

üye alınabilir. Komite başkanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

Müdürü veya yetki vereceği Genel Müdür Yardımcısı veya Alternatif 

Tarımsal Üretim Teknikleri Daire Başkanı tarafından, Komite sekretaryası 

ise Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Alternatif Tarımsal 

Üretim Teknikleri Daire Başkanlığınca yürütülür. Bu komite ülkedeki 

organik tarım faaliyetlerinin yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, tanıtılması, 

takip ve kontrolünden sorumludur. Kontrol ve kuruluşlarına çalışma izni 

vermek ve çalışmalarını denetlemek görevleri arasındadır. 

4.3. İYİ TARIM UYGULAMALARI 

Daha öncede bahsedildiği gibi gerek sürdürülebilir tarım uygulamaları gerek 

ekolojik ve organik tarım, gerekse biyolojik tarım, biyodinamik, alternatif 

tarım ve hatta iyi tarım kavram ve uygulamalarından kastedilen doğal 

139

kaynakların sonsuza kadar korunarak, geliştirilip genişletilerek kullanılması 

felsefesidir. Artık insanlığın bu alandaki geliştirmek durumda olduğu 

anlayışın, kantiteden daha çok kalite olduğu ortaya konulmuş durumdadır. 

Nitekim bütün dünyada gerek beslenme ve gıda uzmanları gerekse insanların 

giyim, örtünme ve moda ile ilgili olarak yönlendiricileri ve nihayet barınma 

ve mesken gereksinimleri üzerinde fikir geliştiren ve kafa yoranları, organik 

tarımdan daha geniş kapsamlı olan iyi tarım uygulamaları üzerinde 

durmaktadırlar. 

Nitekim iyi tarım uygulamaları ile ilgili çalışmalar gerek Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı tarafından gerekse akademisyenler ve değişik alanlarda faaliyetler 

gösteren araştırmacılar tarafından daha önce ortaya atılmıştır. İyi tarım 

uygulamaları ile ilgili yönetmelik hem organik tarım kanunundan, hem de 

organik tarım yönetmeliğinden önce hazırlanmış ve yürürlüğe konulmuştur. 

Bütün bu çalışma ve gayretlerin fikri ve düşünce planındaki dayanağı ve 

istinat noktası sürdürülebilirlilik, kaliteli ve sağlıklı, aynı zamanda güvenli ve 

sürekli gıda elde edebilme görüşüdür. Bununla birlikte her türlü tabii 

zenginliğimizin ve doğal kaynaklarımızın sınırsız bir şekilde bizden sonra ki 

nesiller tarafından da sonsuza kadar kullanılması felsefesi de önemlidir. 

Yapılan yasa, yönetmelik ve konulan kuralların özellikle üretici ve 

tüketicilere en iyi şekilde aktarılabilmesi şarttır. İyi tarım uygulamaları 

yönetmeliğinin hukuki ve pratik dayanağı ise, 441 sayılı Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı'nm kuruluş ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararnamenin 

ikinci maddesinin (f) ve (h) bentleri ile, 6968 sayılı zirai mücadele ve 

karantina kanununun 22 ve 24 üncü maddeleri ve 5179 sayılı gıdaların üretimi 

tüketimi ve denetlenmesine dair kanun hükmünde kararnamenin 

değiştirilerek kabulü hakkında kanunun 16 ve 24 üncü maddeleridir. 

İyi tarım uygulamaları yönetmeliği Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından 

hazırlanıp 08 Eylül 2004 tarih ve 25577 sayılı resmi gazetede yayınlanarak 

yürürlüğe konulmuş bir belgedir. Bu yönetmelik aradan kısa bir süre geçmiş 

olmasına rağmen, görülen lüzum üzerine revize edilerek değiştirilmiş 05 

Mayıs 2005 tarih ve 25806 sayılı resmi gazetede yeniden yayınlanmıştır. 

Burada bu yönetmeliklerin maddelerini ele alarak tek tek yorumlamak yerine 

biraz fazla yer alacak olmasına rağmen doğrudan doğruya verilemesi uygun 

olacağı düşünülmüştür. Böylece yönetmeliklerden bir bütünlük içerisinde 

yararlanılması daha da kolaylaştırılmıştır. 

140

Tarım ve Köyişleri Bakanlığından: 

RESMÎ GAZETE 

Tarih: 08.09.2004, Sayı: 25577 

îyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik 


Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar 

Amaç 

Madde 1 - Bu Yönetmelik; çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen 

bir tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda 

izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile gıda güvenliğinin sağlanması amacıyla 

hazırlanmıştır. 

Kapsam 

Madde 2 - Bu Yönetmelik, iyi tarım uygulamalarına uyulması için İl 

Müdürlüklerinin, üreticilerin, üretici birliklerinin, müteşebbisler ile 

yetkilendirilmiş kuruluşların görev ve sorumlulukları ile denetim esaslarını 

kapsar. 

Hukuki Dayanak 

Madde 3 - Bu Yönetmelik, 441 sayılı Tarım ve Köy işleri Bakanlığının 

Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci 

maddesinin (f) ve (h) bentlerine, 6968 sayılı Zirai Mücadele ve Zirai 

Karantina Kanununun 22 ve 24 üncü maddelerine, 5179 sayılı Gıdaların 

Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hülonünde Kararnamenin 

Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun 16 ve 24 üncü maddelerine 

dayanılarak hazırlanmıştır. 

Tanımlar 

Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen; 

a) Bakanlık: Tarım ve Köyişleri Bakanlığını, 

b) Bakan: Tarım ve Köyişleri Bakanını, 

c) İyi Tarım Uygulamaları Komitesi (İTUK): Bakan Olur'u ile kurulan ve 

Bakan adına bu Yönetmeliğin uygulanmasını takip ve temin eden, bu 

Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde yer alan Komiteyi, 

d) İyi Tarım Uygulamaları (İTU): Tarımsal üretim sisteminin sosyal açıdan 

yaşanabilir, ekonomik açıdan karlı ve verimli, insan sağlığını koruyan, 

141

hayvan sağlık ve refahı ile çevreye önem veren bir hale getirmek için 

uygulanması gereken işlemleri, 

e) II Müdürlüğü: Tarım îl Müdürlüğünü, 

f) Kontrol Kuruluşu: İyi tarım uygulamaları kriterlerine uygun üretilen 

ürünün, üretiminden son tüketiciye ulaşıncaya kadar olan tüm aşamalarını 

kontrol etmek üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek veya tüzel 

kişileri, 

g) Sertifikasyon Kuruluşu: Tüm kontrolleri tamamlanmış iyi tarım 

uygulamaları kriterlerine uygun üretilen ürünü, kontrol kuruluşunun yaptığı 

kontrol ve bu kontrole ilişkin bilgi ve belgeler ile gerek duyulan hallerde 

yaptırılacak analizlere dayanarak sertifikalandırmak üzere Bakanlık 


h) Yetkilendirilmiş Kuruluş: Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu, kontrol 

kuruluşu veya sertifikasyon kuruluşu olarak Bakanlık tarafından yetki 

verilmiş gerçek veya tüzel kişileri, 

i) Kontrol: İyi tarım uygulamaları faaliyetlerinin bu Yönetmeliğe uygun 

olarak yapılıp yapılmadığının belirlenmesi, düzenli kayıtların kurulması, 

sonuçların rapor edilmesi, gerek görülmesi halinde ürünün niteliğinin 

laboratuar analizleri ile test edilmesini, 

j) Kontrolör: Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu vey v 

a kontrol kuruluşu adına 

iyi tarım uygulamaları faaliyetlerinin her aşamasının ilgili mevzuata göre 

uygulanmasını kontrol etmek üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek 

kişiyi, 

k) Sertifiker: Kontrol ve sertifikasyon kuruluşu veya sertifikasyon kuruluşu 

adına, kontrolü tamamlanmış ürünün iyi tarım uygulamaları kriterlerine 

uygun olduğunu onaylamak üzere Bakanlık tarafından yetki verilmiş gerçek 

kişiyi, 

1) Denetim: İyi tarım uygulamaları faaliyetlerinin bu Yönetmeliğe uygun 

olarak yapılıp yapılmadığını tespit etmek amacıyla, yetkilendirilmiş 

kuruluşlar, işletmeler ve müteşebbisler ile kontrolör ve sertifikerlerin 

Bakanlık veya Bakanlık tarafından denetim yetkisi verilen kuruluşlarca 

yapılan her türlü denetimini, 

m) Sertifikasyon: Bütün kontrol yöntemlerinin' uygulanması sonucu 

işletmenin ve iyi tarım uygulamaları kriterlerine uygun üretilen ürünün 

mevzuata uygun olarak belgelendirilmesini, 

n) Sertifika: Bütün kontrol yöntemlerinin uygulanması sonucu işletmenin ve 

iyi tarım uygulamaları kriterlerine uygun üretilen ürünün mevzuata uygun 

olduğunu gösteren belgeyi, 

o) Üretim Alanı: İyi tarım uygulamaları çerçevesinde üretimin yapıldığı 

alanı, 

p) Satış Ünitesi: Tarımsal ürünün üreticiden alınıp tüketiciye ulaştırılarak 

142

satışını yapan birimi (manav, market, pazar, v.b.), 

r) Entegre Ürün Yönetimi (EÜY): Uzun dönemde sürdürülebilirlik şartlarını 

kapsayan, yerel toprak, iklim ve ekonomik koşullar gibi çevresel şartlarla 

uyumlu ürün karlılığını içeren tam bir tarım stratejileri sistemini, 

s) Entegre Mücadele (EM): Tarımsal ürünlerde zararlı türlerin popülasyonunu 

ve çevre ile ilişkilerini dikkate alarak, uygun olan mücadele 

metotlarını ve tekniklerini kullanarak, ekonomik zarar seviyesini en aza 

indiren mücadele sistemini, 

t) Üretici: Tarımsal ürünlerin her aşamadaki üretimini ÎTU kriterlerine göre 

yapan gerçek ve tüzel kişileri, 

u) Üretici Birlikleri: 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanununa göre 

tarım üreticilerinin, ürün veya ürün grubu bazında ve gönüllülük esasına 

dayalı olarak kurdukları, tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birliklerini, 

v) Müteşebbis: İyi tarım uygulamaları kriterlerine göre; üretim yapan 

ve/veya ürünü işleyen, ambalajlayan, etiketleyen, taşıyan ve pazara hazır hale 

getiren iç ve/veya dış pazarda pazarlayan, pazarlamada aracılık eden gerçek 

veya tüzel kişileri,ifade eder. 


Görev ve Sorumluluklar 

İl Müdürlülerinin Görev ve Sorumluluklan 

Madde 5 - İl müdürlüklerinin görev ve sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Üretici ve üretici birliklerine İTU konusunda eğitim ve yayım hizmeti 

vermek, 

b) Yetldlendirilmiş kuruluşlar ile kontrolörler ve sertifikerlere İTU 

esaslarında aykırı hareket etmeleri durumlarında müdahale etmek, gerekli 

uyanları yapmak, 

c) Üreticilerin EM ve EÜY tekniklerini kullanarak üretim yapmasını 

sağlamak için ürün bazında hazırlanan "teknik talimatlar hakkında üreticileri, 

üretici birliklerini ve müteşebbisleri bilgilendirmek, 

d) Üreticiler ve üretim ile ilgili, yetkilendirilmiş kuruluşlardan alacakları 

bilgileri kayıt altına almaktır. 

İTU Kriterlerine Göre Üretim Yapan Üreticilerin ve Üretici Birliklerinin 

Görev ve Sorumluluklan 

Madde 6 - İTU kriterlerine göre üretim yapan üreticilerin ve üretici 

birliklerinin görev ve sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Üretim alanlarında yaptıkları gübre, bitki koruma uygulamalarını ve 

gerekli olan diğer zorunlu uygulamaları kayıt altına almak, 

143

) Bitki koruma ve hayvan sağlığı ürünlerini tavsiyesine uygun olarak 

kullanmak, 

c) Üretimde hastalıklar, zararlılar ve yabancı otlar ile mücadele yapmak, 

d) Toprak, su, çevre ve insan sağlığını koruyucu tedbirler almak, 

e) Toprak ve yaprak analizlerini yapmak/yaptırmak, gübrelemeyi analiz 

sonuçlarına göre uygulamak ve analiz sonuçlarını kayıt altında tutmak, 

f) Sulama suyunu analiz ettirmek, önerilen miktar ve metotlarda uygulamak 

ve kayıt altına almaktır. 

ÎTU Kriterlerine Göre Üretim Yapan Üretici ve Üretici Birliklerinin Ürününü 

Satın Alan Müteşebbislerin Görev ve Sorumlulukları 

Madde 7 - ÎTU kriterlerine göre üretim yapan üretici ve üretici birliklerinin 

ürününü satın alan müteşebbislerin görev ve sorumlulukları aşağıda 


a) Üretici, üretici birlikleri ile bunların ürününü satın alan müteşebbisler ÎTU 

kriterlerine karşılıklı uyulacağına dair yazılı bir sözleşme yaparlar, 

b) Üretime girdi (tohum, fide, fidan, anaçlık, soğan, yumru, rizom, bitki 

koruma ürünü, gübre, hayvan sağlığı ürünleri vb.) temin eden özel ve tüzel 

kişiler kayıt tutarlar, 

c) Ürünü satın alan müteşebbisler, üreticiden ürüne ait kayıtlarının bulunması 

şartını ararlar, 

d) Ürünü satın alan müteşebbisler, ürünlerle ilgili kayıtların ve uygulanan 

işlemlerin yer aldığı bir kayıt sistemi oluştururlar, 

e) Gıda güvenliğinden üretici, üretici birlikleri ve bunların ürününü satın alan 

müteşebbisler sorumludur. 

Yetkilendirilmiş Kuruluşlarının Görev ve Sorumlulukları 

Madde 8 - Yetkilendirilmiş kuruluşların görev ve sorumlulukları aşağıda 


a)Yetkilendirilmiş kuruluşlar her türlü üreticiye, üretici birliklerine, 

müteşebbise, ürüne, üretime, kontrol işlemine, sertifikasyon işlemine, 

kuruluşun kendisine, çalışanına ve menşeine dair her türlü bilgi ve belgeleri 

düzenlemekle yükümlüdür. 

b)Yetkilendirilmiş kuruluşlar İTU kriterlerine göre üretim yapan üreticilere, 

üretici birliklerine, müteşebbise ait her türlü bilgiyi kontrol ederek kayıt 

altına alır. 3'er aylık raporlar hazırlayarak bilgi için Tarım İl Müdürlüğü'ne 

verir. Tarım İl Müdürlüğü bu raporların özetinden oluşan bir raporu 6 aylık 

dönemler halinde gereği için İTUK'a bildirir. 

144


iyi Tarım Uygulamaları Komitesi ve Yetkilendirilmiş Kuruluşlar 

İyi Tarım Uygulamaları Komitesinin Oluşumu, Görevleri, Çalışma Şekil ve 

Esasları 

Madde 9 - İyi tarım uygulamaları komitesinin oluşumu, görevleri, çalışma 

şekil ve esasları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Komitenin oluşumu; Bakanlık Müsteşar veya Müsteşar Yardımcısı 

Başkanlığında; Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğünden 3 kişi, 

Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünden 2 kişi, Tarımsal Araştırmalar 

Genel Müdürlüğünden 1 kişi, Teşkilatlanma ve Destekleme Genel 

Müdürlüğünden 1 kişi, Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu 

Başkanlığından 1 kişi ve Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon 

Dairesi Başkanlığından 1 kişi ile konunun uzmanı teknik görevliler veya 

kuruluşları tarafından görevlendirilecek elemanlardan oluşur. İTUK 

sekreteryası, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü tarafından 

yürütülür. 

b) Komitenin görevleri; 

1) Bu Yönetmelik hükümlerini uygulamak ve uygulanması için gerektiğinde 

Tarım İl Müdürlüklerini yetkilendirmek, 

2) Yetkilendirilmiş kuruluşlara çalışma izni vermek, kurallara uyulmadığı 

tespit edildiğinde izni iptal etmek veya geçici süreyle durdurmak, 

3) Yetkilendirilmiş kuruluşları, kontrolörleri, sertifikerleri, üretici, üretici 

birlikleri ve müteşebbisleri kodlamak ve denetlemek, 

4) Yetkilendirilmiş kuruluşları, kontrolörleri ve sertifikerleri, bu Yönetmelik 

hükümlerine uyulmadığı durumlarda uyarmak ve gerektiği durumlarda 

yaptırım uygulamak, 

5) İTU kriterlerinin belirlenmesi, yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, 

tanıtılması konularında çalışmalar yapmak, İTU'da haksız rekabetin takipçisi 

olmak, bu Yönetmeliğe aykırı olan ve ülkenin menfaatlerinin zedelendiği her 

konuda yasal işlemler için başvurular yapmak, 

6) Sivil toplum örgütleri ile mesleki ilişkiler kurmak ve gereken durumlarda 

işbirliği yapmak, ülkenin İTÜ'nün yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, 

tanıtılması konularında, üniversite, enstitü, araştırma, basın kuruluşları ve 

145

ilgili diğer resmi veya özel kuruluşlarla işbirliği yaparak; araştırma, proje ve 

eğitim yapmak, yaptırmak, 

7) Diğer ülkelerdeki, özellikle AB Ülkelerindeki ÎTU değişikliklerini 

izleyerek ülke mevzuatında gerekli değişikleri yapmak, 

8) Uluslararası İTU kuruluşlarıyla işbirliğine gitmek, İTU konusundaki 

ulusal ve uluslararası seminer, sempozyum, toplantı, kongre ve fuarlara 

katılım sağlamak, 

c) Komite, olağan olarak her ayın ilk haftası toplanır. Olağanüstü durumlarda 

sekreterya tarafından toplantıya çağrılır. 

d) Komite kararlarını oy çokluğuyla alır. Kararlar bağlayıcıdır. 

e) Raportörlük, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü temsilcilerinden 

seçilen sekreter üye tarafından yürütülür. 

f) Kararlar, toplantı tarihinden itibaren on gün içinde tüm üyeler tarafından 

imzalanarak Müsteşarlık onayına sunulur ve onay tarihinden itibaren 

yürürlüğe girer. 

YetMlendirilmiş Kuruluşların Oluşumu, Çalışma Şekli ve Esasları 

Madde 10 - Yetkilendirilmiş kuruluşların oluşumu, çalışma şekli ve esasları 

aşağıda belirtilmiştir. 

a) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; ÎTU faaliyetlerinin her türlü kontrol ve 

sertifikalandırma işlemleri Bakanlıkça veya Bakanlıkça yetkilendirilmiş 

kuruluşlarca yapılır. Yetkilendirilmiş kuruluşlar yeterli ve tecrübeli personel 

ile teknik alt yapıya sahip olmak zorundadır. 

b) Yetkilendirilmiş kuruluşlar, kontrol ve sertifika konularında çalışma izni 

almak için Bakanlığa başvuruda bulunur. Bakanlıkça gerekli incelemeler 

yapılır ve dilekçenin veriliş tarihinden itibaren 45 gün içinde sonuçlandırılır. 

Yetkilendirilmiş kuruluşlar çalışma yetki süreleri dolmadan her yıl en az 1 ay 

önce çalışma yetki sürelerini uzatmak zorundadırlar. Çalışma izinleri hiç bir 

şekilde devredilemez. 

c) Kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu; kontrol ve sertifıkasyon olmak üzere iki 

ayrı birimden oluşur. Kontrol biriminde görev yapanlar sertifıkasyon 

biriminde, sertifıkasyon biriminde görev yapanlar kontrol biriminde görev 

yapamazlar. 

146

d) Yetkilendirilmiş kuruluşlar ile kontrolör ve sertifıkerlerin; çalışma izni, 

izin süresi, süre uzatımı, izinlerinin iptali, görev ve yetkileri, yetki kullanımı, 

kontrol ve sertifıkasyon sistemi ile kontrolör ve sertifıker çalıştırmaya ilişkin 

usul ve esaslar ÎTUK tarafından belirlenir. 


Çeşitli ve Son Hükümler 

Denetim 

Madde 11 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; yetkilendirilmiş kuruluşlar, 

kontrolör, sertifiker ve müteşebbislerin her türlü denetimi Bakanlık 

tarafından yapılır. 

Denetim hizmetlerinde çalışacak personelin yetki ve sorumlulukları ile 

hizmet içi eğitimine ilişkin usul ve esaslar ÎTUK tarafından belirlenir. 

Bakanlık gerekli gördüğü hallerde denetim yetkisini kısmen veya tamamen 

akredite edilmiş; kamu kurum ve kuruluşlarına, özel sektör tüzel lcişilerine ve 

üniversitelere devredebilir. 

Genel Hükümler 

Madde 12 - İyi tarım uygulamalarını uygulayan üreticiler ve üretici birlikleri 

tarımsal desteklemelerden öncelikli olarak faydalandırılırlar. Yürürlük 

Madde 13 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme 

Madde 14 - Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı yü* ütür. 

EK 5. 

RESMÎ GAZETE 

Tarih: 05.05.2005, Sayı: 25806 

Tarım ve Kövişleri Bakanlığından: 

iyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına 

Dair Yönetmelik 

MADDE 1 - 8/9/2004 tarihli ve 25577 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan İyi 

Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmeliğin 4 üncü maddesine aşağıdaki 

tanım eklenmiştir. 

"y) Kontrol günü: Kontrolör tarafından arazide ve/veya işletmede bir gün 

içinde yapılan kontrolü," 

147

MADDE 2 - Aynı Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (a) ve 

(d) bentleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. 

"a) Komite, Bakanlık Müsteşar veya Müsteşar Yardımcısı ya da yetki 

vereceği kişi Başkanlığında; Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

Müdürlüğünden 6 kişi, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünden 4 kişi, 

Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğünden 1 kişi, Teşkilatlanma ve 

Destekleme Genel Müdürlüğünden 1 kişi, Araştırma Planlama ve 

Koordinasyon Kurulu Başkanlığından 1 kişi ve Dış İlişkiler ve Avrupa 

Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanlığından 1 kişi olmak üzere toplam 

15 kişiden oluşur. Ayrıca, ihtiyaç duyulması halinde konunun uzmanı teknik 

görevliler veya kuruluşları tarafından görevlendirilecek personelin 

görüşlerinden yararlanılabilir. İTUK sekreteryası, Tarımsal Üretim ve 

Geliştirme Genel Müdürlüğü tarafından yürütülür." 

"d) Komite, üye tam sayısının en az yarıdan bir fazlası ile toplanır. Kararlar 

toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile alınır." 

MADDE 3 - Aynı Yönetmeliğin 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (d) 

bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve aynı maddeye aşağıdaki (e), (f), (g) 

ve (h) bentleri eklenmiştir. 

"d) İTU kriterlerine göre üretim faaliyeti için uygulanan her türlü kontrol ve 

sertifikalandırma işlemleri Bakanlıkça yetkilendirilmiş kuruluşlarca yapılır. 

İTUK, yetkilendirilmiş kuruluşlardan; her türlü üreticiye, üretici birliğine, 

müteşebbise, kooperatife ya da tüzel kişilere, ürüne, üretime, kontrol 

işlemine, sertifıkasyon işlemine, kuruluşun kendisine, çalışanına ve 

menşeine dair her türlü bilgi ve belgeleri istediği zaman talep edebilir." 

"e) Kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşları, kontrol ve sertifıkasyon 

kriterlerini, izlenebilirlik ve yaptırımlara ait bilgileri de içeren bir kalite el 

kitabı hazırlayarak Bakanlığa bildirir. Bu kitapçık Bakanlık tarafından 

incelenir ve uygun olmayan kısımlar düzelttirilir. 

f) Kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşu, İTU'a ilişkin kontrol kriterlerini 

yerine getirebilmek için; 

1) Kontrol planını hazırlar ve her kontrol döneminde en az bir defa kontrol 

yapar. 

2) Üretim alanını yerinde kontrol eder. 

3) Kontrol raporunu hazırlar ve rapor tarihinden itibaren en geç 1 ay 

148

içerisinde bilgi için faaliyet gösterdikleri ildeki Tarım İl Müdürlüğüne verir. 

Tarım İl Müdürlükleri kontrol raporlarının özetini Bakanlığa bildirir. 

g) Yetkilendirilmiş kuruluşlar, yapmış oldukları yıllık faaliyetleriyle ilgili; 

üretici, üretici birliği, müteşebbis, kooperatifler ya da benzer tüzel kişilere ait 

ürün, sertifika, kontrol, üretim, ihracat, çalışan personelin durumu, cezai 

işlemler gibi tüm bilgileri, takip eden yılın en geç 31 Ocak tarihine kadar 

Bakanlığa bildirir. 

h) Yetkilendirilmiş kuruluşlar, tespit ettikleri her türlü aykırılıklar ile ilgili 

bilgi ve belgeleri, uygun gördükleri yaptırım işlemini de içeren bir raporu en 

geç 20 gün içinde Bakanlığa bildirirler. Yaptırımlarla ilgili itirazlar 

Bakanlığa yapılır." 

MADDE 4 - Aynı Yönetmeliğin Üçüncü Bölümüne 10 uncu maddeden sonra 

gelmek üzere aşağıdaki 11, 12, 13, 14, 15 ve 16 ncı maddeler eklenmiş ve 

diğer maddeler buna göre teselsül ettirilmiştir. 

"Yetkilendirilmiş Kuruluşlarda Aranan Şartlar, Çalışma İzni ve îstenen 

Belgeler 

Madde 11 - Yetkilendirilmiş kuruluşlarda aranan şartlar, çalışma izni ve istenen 

belgeler aşağıda belirtilmiştir. 

a) Yetkilendirilmiş kuruluşlarda aranan şartlar; 

1) Bakanlık tarafından izin verilecek yerli veya yabancı yetkilendirilmiş 

kuruluşun Türkiye bürosu temsilcisinin veya yardımcısının T.C. vatandaşı 

olması zorunludur. Yerli ve yabancı kontrol ve/veya sertifıkasyon 

kuruluşlarının Türkiye bürosunda veya şubelerinde çalışan T.C. vatandaşı 

kontrolör ve diğer personel sayısı toplam personelin 2/3'ünden az olamaz. 

2) Yetkilendirilmiş yerli veya yabancı kuruluşların temsilcisi tercihen, üretim 

dalı ile ilgili olarak Ziraat Mühendisi, Gıda Mühendisi, Su Ürünleri 

Mühendisi veya Veteriner Hekim olur. 

3) Kontrol ve sertifıkasyon işlemleri aynı kuruluş tarafından yapılabilir, fakat 

ayrı ayrı izin verilir. 

4) Yetkilendirilmiş kuruluş yöneticileri, ortaklan, kontrolörleri ve çalışanları, 

o kuruluş adına kodlandığından, başka bir yetkilendirilmiş kuruluşta herhangi 

bir görev alamazlar. 

5) Kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşlarındaki kontrolörlerin sayısı, kuruluşun 

proje sayısı, kontrol edilecek işletme, üretim alanları ve benzeri için 

yeterli olmalıdır. Bir yıl içerisinde her bir kontrolör maksimum 90 kontrol 

günü çalışır. Yetkilendirilmiş kuruluş her 90 kontrol günü için bir kontrolör 

149

çalıştırmak zorundadır. Yetkilendirilmiş kuruluşlarda çalışan kontrolörlerin 

yeterlilik sayısı Sosyal Sigorta Kurumu Aylık Pirim Hizmet Belgesiyle 

Bakanlığa ispat edilir ve Bakanlıktan onay alınır. 

6) Yetkilendirilmiş kuruluşların yöneticileri, ortaklan, kontrolörleri ve 

çalışanları ticari olarak İTU faaliyetinde bulunmaları durumunda kontrol 

ve/veya sertifıkasyon işlemleri kendi kuruluşları tarafından yapılamaz. 

b) Yetkilendirilmiş kuruluşların çalışma izni ve istenen belgeler; 

1) Yetkilendirilmiş kuruluş tüzel kişilik ise en az Limited Şirket olur ve 

yabancı bir kuruluşun Türkiye temsilciliği veya irtibat bürosu ise tüm yasal 

izin işlemlerini tamamlar. 

2) Yetkilendirilmiş kuruluşun İTU konusundaki tecrübe ve yeterliğini 

gösteren Türk veya yabancı akreditasyon kurumlarından alman belgeler, 

3) Yetkilendirilmiş kuruluşun yer ve organizasyon tanımlamalarına dair 

belgeler; 

Adı, yeri, adresi ve var ise logosuna ait belgeler, 

Kuruluş sahibi, ortakları, temsilcileri ve kontrolörlerine ait kimlik 

belgelerinin onaylı sureti, 

Kuruluş sahibi, ortakları, temsilcileri ve kontrolörlerine ait eğitim 

belgelerinin noter onaylı sureti, 

Ticaret Sicil Gazetesi, 

Çalışanların görev tanımları ve sigorta belgeleridir. 

4) Kuruluşun çalışma alanı ve çalışma sistemine dair bu Yönetmelikte 

belirtilen tüm belgeler, 

5) Uygulayacağı kontrol ve/veya sertifikasyon yöntemlerini içeren 

belgelerdir. 

Yetküendirilmiş Kuruluşun Şube Açması 

Madde 12 - Yetkilendirilmiş Kuruluşun şube açma şartlan aşağıda 


a)Yetkilendirilmiş kuruluşlar gerekli gördükleri durumlarda şubeler açabilir 

ve bunlar vasıtasıyla da faaliyet gösterebilirler. 

b)Yetkilendirilmiş kuruluşların açacakları şube sayısında sınırlarsa yoktur. 

c)Her şube için 11 inci maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (1) numaralı 

alt bendi hükümleri uygulanır. 

d)Her şubede en az bir kontrolör bulundurulur. Kontrolör sayısı şubenin iş 

hacmine göre, 11 inci maddenin birinci fıkrasının (a) bendinin (5) numaralı 

alt bendine göre düzenlenir. 

e)Yetkilendirilmiş kuruluşlar şubenin yaptığı tüm işlemlerden sorumludur. 

150

Yetkilendirilmiş Kuruluşun Çalışma İzninin Askıya Alınması veya İptali 

Madde 13 - Yetkilendirilmiş kuruluşun çalışma izninin askıya alınması ve 

iptalini gerektiren durumlar aşağıda belirtilmiştir. 

a) Yönetmeliğin yetkilendirilmiş kuruluşlarla ilgili maddelerine uyulmaması 

durumlarında, Bakanlık tarafından yapılacak inceleme sonucunda uyarı 

cezası verilir. Gerekli durumlarda Bakanlık yerinde kontroller yapar ve 

belgeleri inceler. Bu inceleme esnasında kuruluşun kontrol ve/veya 

sertifıkasyon iznini askıya alabilir. İki kez uyarı cezası alması halinde 

yetkilendirilmiş kuruluşun çalışma izni Bakanlık tarafından iptal edilir. 

b) Sözleşme yaptığı müteşebbislere karşı sözleşmede belirtilen ve yürürlükteki 

İTU ile ilgili mevzuatlara aykırı uygulamalar yapması durumunda, 

gerekli inceleme yapıldıktan sonra bu maddenin (a) bendindeki yaptırımlar 

uygulanır. 

Üreticilerin, Üretici BMiMerinin, Müteşebbislerin, Kooperatiflerin ya da 

Benzer Tüzel Kişilerin Uygulamaları 

Madde 14 - Üreticilerin, üretici birliklerinin, müteşebbislerin, kooperatiflerin 

ya da benzer tüzel kişilerin uygulamaları aşağıda belirtilmiştir. 

a) Yetkilendirilmiş kuruluş ile üreticiler, üretici birlikleri, müteşebbisler, 

kooperatifler ya da benzer tüzel kişiler arasında bir sözleşme yapılır. 

b) Üreticiler, üretici birlikleri, müteşebbislere, kooperatiflere ya da benzer 

tüzel kişilere yaptırımlar, yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından uygulanır. 

c) Yetkilendirilmiş kuruluşlar ile sözleşme yaptığı üretici, üretici birlikleri, 

müteşebbis, kooperatifler ya da benzer tüzel kişiler arasında gerekli hallerde 

başvurulması maksadıyla bir mahkeme yerinin belirlenmesi zorunludur. Bu 

yer üretim bölgesi içerisinde olmalı ve sözleşmede belirtilmelidir. 

Kontrolörlerde Aranacak Şartlar, Görev, Yetki, Çalışma Usul ve Esasları 

Madde 15 - Kontrolörlerde aranacak şartlar, görev, yetki, çalışma usul ve 


a) İTU konusunda bilgi ve deneyim sahibi olduğunu gösterir resmi belgeye 

veya konu ile ilgili yüksek lisans diplomasına veya konu ile ilgili doktora 

diplomasına veya bakanlıkça açılacak veya açtırılacak kontrolörlük eğitimi 

aldığına dair resmi bir belgeye sahip olmak, 

b) Kuruluşun faaliyet alanı ile ilgili olarak Ziraat Mühendisi, Gıda 

Mühendisi, Su Ürünleri Mühendisi veya Veteriner Hekim olmak. 

Kontrolörler lisans eğitimi aldıkları konu dışında kontrol hizmeti veremezler. 

c) Aynı yıl içerisinde yalnız bir yetkilendirilmiş kuruluş adına çalışabilir ve 

aynı kuruluşun farklı şubelerinde görev alamazlar. 

151

d) Kontrolörlerin çalışma yetkisi, Bakanlık tarafından kişiye verilir. 

e) Bakanlıktan alınacak yetki belgesiyle çalışırlar. Kontrolöre, Bakanlıkça 

verilecek yetki resmi yazı ile bildirilir. 

f) Yaptıkları kontrolle ilgili rapor tutmak, bu raporları imzalamak ve kontrol 

veya kontrol ve sertifıkasyon kuruluşuna kontrolü takip eden on gün içinde 

teslim etmek zorundadır. 

g) Bakanlık, kontrolörün İTU kriterlerini uygulamadığını ve yetersizliğini 

tespit ettiğinde kontrolör belgesini geçici veya süresiz olarak iptal edebilir. 

h) Kontrolör olarak çalışanlar sertifıker biriminde çalışamazlar. 

Sertifikerlerde Aranacak Şartlar, Görev, Yetki, Çalışma Usul ve Esasları 

Madde 16 - Sertifikerlerde aranacak şartlar, görev, yetki, çalışma usul ve 


a) Kuruluşun faaliyet alanı ile ilgili olarak 4 yıllık yüksek öğrenim mezunu 

olmak. 

b) İTU konusunda bir yıllık bilgi ve deneyim sahibi olmak. 

c) Sertifıkerler yalnız bir yetkilendirilmiş kuruluş adına çalışabilir. 

d) Sertifıker olarak çalışanlar kontrol biriminde çalışamazlar. 

e) Bakanlık tarafından verilen yetki belgesiyle çalışırlar. Sertifıkerlere, 

Bakanlıkça verilecek yetki resmi yazı ile bildirilir. 

f) Bakanlık, sertifıkerlerin İTU kriterlerini uygulamadığım ve yetersizliğini 

tespit ettiğinde sertifıker belgesini geçici veya süresiz olarak iptal edebilir." 

Yürürlük 

MADDE 5 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme 

MADDE 6 - Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı yürütür. 

5. ORGANİK ÜRETİM TEKNİKLERİ 

Esasen organik tarımın en önemli tarafı uygulamalardır. Bir diğer söyleyişle 

organik tarımın en önemli yönü tekniği ve nasıl yapılması lazım geldiğidir. 

Elbette ki organik tarım düşüncesi, organik tarım felsefesi, organik tarım 

mevzuatı ve hangi ülkelerin ne kadar organik ürün yetiştirdiği ve organik 

pazarlar potansiyeli konularındaki bilgiler, de önemlidir. Fakat işin can 

alıcı noktası organik tarım tekniklerinin en mükemmel şekilde 

uygulanabilmesidir. 

Organik üretimde başarı, toprak, bitki, hayvan, insan ve pazarın birlikte 

düşünülerek üretimin bütünsel bir yaklaşımla planlanması ile sağlanabilir. 

152

Bu açıdan işletmede bitkisel ve hayvansal üretim birlikte planlanmalı, 

agroekosisteme uygun, dayanıklı ve pazar talebi olan türler ve çeşitler 

seçilerek kapalı bir sistem oluşturulmaya çalışılmalıdır. Tek bir ürün 

yetiştirme yerine çoklu yetiştiricilik, ekim nöbeti, örtü bitkisi, birlikte ekim 

gibi uygulamalara yer verilmektedir. İşletmede çevre, faydalılar için doğal 

habitat oluşturmaya yönelik olarak doğal peyzaja uygun biçimde 

düzenlenmeli ve atıkların girdi olarak değerlendirilebileceği bir yönetim 

planı oluşturulmalıdır. Organik üretim yapmak isteyen girişimciler, 

öncelikle Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Organik Tarım Komitesi tarafından 

çalışma izni verilen herhangi bir Kontrol ve/veya Sertifıkasyon kuruluşuna 

dilekçe ile başvurur ve işletmesinden elde edeceği ürünlerin ekolojik olarak 

değerlendirebilmesi için gerekli çalışmanın yapılmasını talep eder. Kontrol 

kuruluşu müteşebbisten istediği çeşitli bilgi ve belgeler yardımıyla 

başvurunun organik üretim yapmaya uygun olup olmadığına karar verir ve 

bunu Organik Tarım Komitesine bildirir. Kontrol kuruluşu organik üretim 

yapmasını kabul ettiği ve sözleşme yaptığı müteşebbisi geçiş sürecine alır. 

Geçiş süreci tek yıllık bitkilerde 2, çok yıllık bitldlerde 3 yıldır. Tek yıllık 

kültürlerde ekim tarihi, çok yıllık kültürlerde hasat tarihi dikkate 

alınmaktadır. Hayvansal üretimde geçiş süreci ise türlere göre değişmektedir. 

Kontrol kuruluşu koşullara göre süreyi % 50 oranında uzatabilir veya 

kısaltabilir. Ürün Geçiş Süreci'nin tamamlanmasından sonra "Organik Ürün" 

sertifikası almaktadır. Organik tarımda genetik yapısı ile oynanmış 

organizmaların üretimine veya girdi olarak kullanılmasına izin 

verilmemektedir. 

5.1. ORGANİK ÜRETİM BAŞVURUSU VE SÖZLEŞMELİ 

TARIM 

Organik tarım yöntemiyle üretim yapmak isteyen herhangi bir müteşebbis bir 

kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşuna başvurur. Kontrol ve/veya 

sertifıkasyon kuruluşu, başvuruda bulunan müteşebbisin organik tarım 

metoduyla üretim yapıp yapamayacağına onun başvurusunu inceleyerek 

karar verir. Uygun bulunan müteşebbis, başvurduğu kontrol ve/veya 

sertifikasyon kuruluşu ile sözleşme yapar. Müteşebbis, organik tarım 

faaliyetini bireysel olarak yapabildiği gibi, bir proje dahilinde de yapabilir. 

Kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşu, teşebbüs sahibi ister bağımsız, 

isterse proje dâhilinde olsun, müteşebbise bir kod numarası verir. Bu kod 

numarasını, her türlü sözleşmenin bir örneğini ve sözleşme yaptığı 

müteşebbislerin listesini, gereği için Organik Tarım Komitesine, bilgi için de, 

organik tarımın yapılacağı İl veya İlçe Tarım Müdürlüğüne en geç bir ay 

153

içinde bildirmek zorundadır. İlçe Tarım Müdürlüğü, kendisine bildirilen 

müteşebbisi derhal kayıt altına alır ve İl-Tarım Müdürlüğü, Proje ve 

İstatistik Şube Müdürlüğüne bildirir. Kod numarası, Komitece hazırlanacak 

ve kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşlarına bildirilecek kodlama sistemine 

göre verilecektir. 

Orman alanlarından ürün toplayan müteşebbis, ürün toplamadan önce, Çevre 

ve Orman Bakanlığından izin almak zorundadır. Bu izinle, bir kontrol 

ve/veya sertifıkasyon kuruluşuna başvurarak, alanın ürün toplamaya uygun 

olup olmadığını tespit ettirir. Uygunluğu durumunda organik ürün toplamak 

için sözleşme imzalanır. Doğal alanlardan ürün toplayacak müteşebbis, ürün 

toplamadan önce, bu alanların mülkiyetinin veya kullanma hakkının ait 

olduğu makamdan izin almak zorundadır. Bu izinle, bir kontrol ve/veya 

sertifıkasyon kuruluşuna başvurarak, alanın ürün toplamaya uygun olup 

olmadığını öğrenir. Uygunluğu durumunda ise, doğal ürün toplamak üzere 

sözleşme yapar. 

Su ürünleri üretimi yapacak müteşebbis, kamuya ait herhangi bir alanda 

üretim yapacaksa, ilgili kurumdan gerekli izinleri alır. Bu izinle, bir kontrol 

ve/veya sertifıkasyon kuruluşuna başvurarak, alanın su ürünleri 

yetiştiriciliğine uygun olup olmadığını tespit ettirir. Uygunluğu durumunda 

sözleşme imzalar. Organik Tarım Komitesi ve İl Tarım Müdürlüğü, Proje ve 

İstatistik Şube Müdürlüğü, kendisine bildirilen müteşebbisi organik tarım 

metodu uygulayan müteşebbis olarak kayıt altına alır. Kayıt altında olmayan 

her türlü müteşebbis organik tarım faaliyetinde bulunamaz. 

Organik tarım üretimi yapacak olan girişimcinin, yönetilebilecek bir üretim 

projesi hazırlaması gerekmektedir. Organik ürün yetiştiricisi, organik ürün 

üretim başvurusu ile birlikte, ona ek olarak burada detayları verilecek olan 

üretim projesini de verir. 

Organik tarım, tarımsal üretimin çevreye zarar vermeden, çevre dostu olarak 

gerçekleştirildiği değişik bir tarım yöntemidir. Organik tarım ile geleneksel 

tarımı ayıran özelliklerin başında, organik tarımın sahip olduğu temel ilkeler 

gelir. Daha önce de müteaddit defalar değinildiği gibi bu ilkeler; 

1. Doğa ile uyumlu şekilde üretim, 

2. Kapalı sistem yetiştiricilik, 

3. Ürün münavebesi, yani tarımda ekim nöbeti uygulamasıdır. 

İşte bu sebeplerden dolayı, organik tarımda alternatif tarım teknikleri ve 

ilkelerinin gerçekleştirilmesini sağlamak için üretimin belirli bir proje 

154

kapsamında yürütülebilmesi gerekmektedir. Ayrıca, yürütülen organik 

üretim projesinin kontrolü ve sertifıkasyonu zorunludur. Bu nedenle, 

öncelikle organik tarımda yer alan bu kavramları ve işlevleri şu şekilde tarif 

edebilir, esasen bu kavramlar bu eserin bir çok yerinde de açıklanmıştır. 

Danışman: Organik üretimin gerçekleştirilmesinde bilgi ve deneyimleri ile 

yetiştiricilere (çiftçilere) değişik aşamalarda katkıda bulunan ve yol gösteren 

kişi ve kuruluşlara verilen genel isimdir. 

Kontrol: Gerçekleştirilen organik üretimin kurallarına uygunluğunu 

araştıran, bu amaçla üretici dosya bilgileri, arazi ve işletme denetimlerinin 

yapılmasını kontrol eden kişiye kontrolör, yapılan işe de kontrol 

denilmektedir. 

Sertifika: Organik yöntemler ile üretildiği ileri sürülen ürünün kontrolör 

tarafından kabul edilmesi durumunda, adı geçen ürünün organik olduğunu 

gösteren ve ilgili kuruluşlarca düzenlenen belgeye denir. 

İşte danışman organik olarak üretimi söz konusu olan ürünün 

projelendirilmesi, kontrole hazırlanması ve sertifıkasyonun gerçekleşmesini 

sağlamak üzere çalışmalarını belirli bir çerçeve içerisinde yürütür. Bu 

çalışmaların üretici ile birlikte arazi üzerinde olduğu gibi, satın alımı 

gerçekleştiren tüccar, işletici ve ihracatçı ile birilikte koordine edilmesi 

gerekmektedir. Sistemin ve organik ürünün güvenilirliğini sağlamak için 

üretimden ihracata kadar her aşamanın çok açık bir şekilde olması ve 

belgelendirilmesi gerekmektedir. Geleneksel üretimde yer almayan bu 

konuların belirli bir eğitim çalışması ile birlikte ilgili kişilere verilmesi 

gerekmektedir. Yapılması gerekli işlemleri aşama aşama şu ana başlıklar 

altında toplamak mümkündür; 

Arazide yapılacak işlemler: 

• Arazinin topografık konumu, 

• Projeye uygunluğu, 

• Toprak verimliliği, 

• Geçmiş yıllardaki tarım faaliyetleri, 

• Plan/ kroki, 

• Kodlama, 

Organik üretimin gerçekleştirilmesi planlanan arazi üzerinde, danışman 

tarafından arazinin organik üretime uygunluğu incelenir. Yoğun bir çevresel 

kirliliğin ve dolayısıyla arazi ya da üretimi söz konusu ürüne bulaşma 

155

iskinin mevcut olduğu yörelerde organik üretim belirli önlemler altında 

mümkün olabilir, ya da söz konusu dahi olamaz. 

Arazi üzerinde yapılan fiziksel incelemelerde organik üretim mümkün 

görülür ise, yöntemine uygun olarak alınacak toprak örneklerinde toprak 

verimliliğine yönelik analizler yaptırılır. Gerek arazideki mevcut kirlilik 

hakkında bilgi edinmek ve gerekse organik tarıma geçiş döneminin 

belirlenebilmesi için arazi sahibinden adı geçen arazide geçmiş yıllarda 

uygulanan tarımsal işlemler hakkında bilgi alınır. Arazinin kolay teşhis 

edilmesini ve diğer tarımsal arazilerden ayırımını sağlayacak plan ya da 

krokisi çizilir. 

Arazi üzerinde yapılan incelemeler, toprak analiz sonuçları ve üreticiden 

alınan bilgiler organik tarım yapılmasına uygun ise, adı geçen arazinin 

belirli bir sistem içerisinde kodlaması yapılır. Bu kodlama, o araziden elde 

edilecek organik ürünün her aşamada izlenebilmesi açısından gereklidir. 

Üreticinin, 

• Projeye uygunluğu, 

• Mevcut tarımsal faaliyetleri, 

• Girdi kullanım ve depolama koşulları, 

• İlaçlama ve toprak işleme ekipmanları, 

• Ürün depolama olanakları, 

• Hayvansal varlıkları, 

• Dokümantasyonu, 

• Sözleşmesi, 

• Kodlaması, 

• Ürün etiketlemesi ve 

• Eğitimi, uygun olmalıdır. 

Organik tarımın daha doğrusu her türlü tarım sisteminin vazgeçilemez iki ana 

unsuru vardır. Bunlar; tarımsal üretimin gerçekleştirileceği alan (arazi) ve 

üretimi bizzat gerçekleştirecek üreticidir. Birinci unsur olan arazi üzerinde 

organik tarım yönteminde ne gibi işlemler yapılması gerektiği açıklandı. 

Şimdi üretici ile ilgili yukarıda maddeler halinde verilmiş olan işlemleri 

açıklanacaktır. 

Üreticinin hali hazırda sahip olduğu bütün tarımsal faaliyetlerinin açık bir 

şekilde bilinmesi gerekir. Bu şekilde o üreticinin projeye girişinden itibaren 

ileriki yıllara yönelik bütünsel bir üretim planlaması yapılabilir. Bir 

üreticinin aynı yıl içerisinde farklı arazilerde farklı ürünleri organik ve 

156

geleneksel üretimi söz konusu ise, tarımsal girdi kullanım çizelgesi 

çıkartılmalı ve bu girdilerin depolanma koşulları açık olarak belgelendirilmelidir. 

Üreticinin sahip olduğu tarımsal araç parkının organik tarıma yeterliliği 

incelenmelidir. Tüm ekipmanları kayıt altına alınmalıdır. Hasat sonrası - satış 

öncesi süre içerisinde ürünlerin depolanacağı yerler incelenmeli, planlanmalı 

ve kayıt altına alınmalıdır. 

Organik tarımın ana ilkeleri içerisinde yer alan kapalı tarımsal işletme 

(kendine yeterlilik) ilkesinin gereği, projede yer alacak tarımsal işletmelerin 

hayvansal varlığı oldukça ayrıntılı bir şekilde üretici dosyasına kayıt 

edilmelidir. 

Arazi kodlanmasında olduğu gibi üretimin farklı aşamalarında gerekli olacak 

üretici kodlaması belirli bir sistemle yapılmalıdır. Üreticiye ve bir önceki 

bölümde açıklanan araziye ait tam bilgi ve belgeler düzenli bir dosya 

içerisinde toplanmalıdır. Bu belgeler içerisinde üreticinin, Tarım ve 

Köy işleri Bakanlığının Organik Tarım Yönetmeliğine göre üretiminin 

gerçekleştirileceğini bildiren bir üretim sözleşmesi mutlak yer almalıdır. 

Organik tarım yöntemleri ile üretimi gerçekleştirilen ürün, hasat sonrası 

mutlak etiketlendirilmelidir. Bu etiket ürünün kime, hangi parsele ait 

olduğunu ve lüzumlu diğer bilgileri içermelidir. 

Gerek araziden ye gerekse üreticiden alman bütün bilgilerin organik tarıma 

yönlendirilebilmesi için, işlemin bir proje içerisinde değerlendirilmesi 

gerekmektedir. İşte bu proje kapsamındaki en önemli noktalardan bir tanesi 

de üretici ile birlikte gerçekleştirilecek sezon boyu eğitimdir. Bu eğitim arazi 

üzerinde olduğu gibi mevcut bilgi ve belgeler üzerinde organik tarım 

felsefesinin iyi bir şekilde kavranabilmesine yönelik de olmalıdır. 

Aracı, işleyici, ihracatçı: 

Daha çok üretim sonrası ticari faaliyet alanı içerisinde değerlendirilebilecek 

bu birimlerdeki organik ürünün akış kontrolü de en az arazi üzerindeki 

organik ürünün üretimi kadar önemlidir. Aslında organik tarım, üreticiden 

tüketiciye kadar bir bütünlük arz eder. Bu bölümlerde verilmek istenen her 

aşamada izlenmesi gerekli noktaların ayrı ayrı anlatımıdır. 

• Depolama koşulları, 

• Girdi-Çıktı kayıtları, 

• Üretici satın alım makbuzları, 

• Ürün sevk irsaliyesi, 

157

• Satış faturası, 

• İşletme koşullarının uygunluğu, 

• İşleme öncesi ve sonrası etiketleme, 

• Sözleşme, 

• İhracat sertifikası 

Organik ürün, üretim sonrası bir aracı ile pazar akışını devam ettiriyor ise, bu 

aracı tarafından adı geçen organik ürüne ait her türlü bilgi ve belgenin 

düzenli olarak dosyalanması gerekir. Bu belgelerde, o ürünün hangi üreticiye 

ait olduğu, ne zaman satın alındığı, miktarı, satın alım ve ambalaj şekli, 

nakliye şekli, eğer depolandı ise nerede ve hangi koşullarda depolandığı gibi 

tüm bilgilerin mevcut olması gerekir. 

Adı geçen organik ürün bir işleme gerektiriyor ise, bu işlemenin hangi 

koşullarda ve kim tarafından yapıldığı açık olarak izlenebilmelidir. Bu 

işletmede ne türlü işlemlere izin verilebileceği ve işletmenin uymakla 

yükümlü olduğu kurallar danışman tarafından işletme sahibine açıklanır ve 

gerekli iyileştirme koşulları belirli bir program içerisinde yürütülür. İşleme 

sonrası ürün, ihraç edilecek ise aynı şekilde ihracat aşamasında yapılması 

gerekenler düzenli olarak yerine getirilir. Bütün bu açıklamaları ve organik 

tarımdaki birimler arasındaki işbirliğini bir şema üzerinde göstermek 

gerekirse, organik tarımda izlenmesi gereken sistem daha iyi anlaşılabilir 

(Şekil 4). 

Şekil 4. Organik Tarımda Kontrol Sistemi 

DANIŞMAN 

ARAZİ ÜRETİCİ ARACI 

(TÜCCAR) 

İŞLEYİCİ 

İHRACATÇI 

Sözleşmeli tarım veya sözleşmeli çiftçilik, tarımsal üretim yapan çiftçilerle 

bunların ürünlerini satın alacak özel veya tüzel kişiler arasında "sözleşme"ye 

158

dayalı bir üretim şeklini ifade etmektedir. Bu üretim şekli hem üreticiler ve 

hem de ürünü alıcılar bakımından garantilidir. Üreticiler ürettikleri ürün için 

önceden alıcıya sahip oldukları için, alıcılar da ticaretini yapacakları ürünü 

önceden kolaylıkla bulabilecekleri için, yani her iki taraf da kendi açılarından 

kazançlıdırlar. 

Sözleşme üretici ve üretilecek ürünü alacak alıcı arasında yapılır. 

Üretici: belirli bir genişlikteki arazisini bu ürüne tahsis edeceğini veya 

belirli miktarda ürünü alıcıya teslim edeceğini taahhüt eder. 

Buna karşılık alıcı; belirli giderleri (tohum, fide, fidan, gübre, ilâç vb.) ve 

gerekli teloıik bilgiyi üreticiye vermeyi ve üretilen ürünü belirli fiyatlardan 

almayı taahüt eder. Alıcılar ile üreticiler arasındaki sözleşme şartlarının 

yerine getirilmesindeki usul ve esaslar Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, 

sözleşmeli tarımsal üretimin düzenlenmesi amacıyla yayınlanmış bir tebliğ 

ile düzenlenmiştir. 

1 Ağustos 1998 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan "Sözleşmeli Tarımsal 

Ürün Yetiştiriciliği ile İlgili Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ"e göre aşağıda 

belirtilen hususların sözleşmede yer alması zorunluluğu vardır. 

1. Tarafların adı ve unvanı, faaliyet gösterdikleri ve ikâmet ettikleri yerin 

açık adresi, 

2. Sözleşmeye konu ürünün cinsi, çeşidi, muhtemel teslim miktarı, teslim 

yeri, şekli ve zamanı, ürünün üretimi için kullanılacak yöntem veya 

yöntemlerle ilgili olarak hazırlanan ve ürünün yetiştirilmesi ile ilgili 

faaliyetlerin plan ve bilgileri, muhtemel hasat ve kesim tarihi tartım yeri ve 

nakliye ile ilgili temel hususlar, bu faaliyet ile işlemlerin sorumluluklarının 

ait olduğu özel ve tüzel kişilerin belirlenmesi. 

3. Üretimin yapılacağı yer, ürüne ait var ise 'Türk Standartları Enstitüsü" 

standardı veya alıcı tarafından belirlenecek kalite normları, ürünün muhtemel 

satış fiyatı ile ürün bedelinin ödeme zamanı ve şekli, taksitli ödemelerde 

ödeme planına göre uygulanacak faiz oranları. 

4. Üretim faaliyetlerinin başlangıcından ürünün teslimine kadar olan 

dönemlerde, her ürün ve üretim faaliyetlerinin kendi özellikleri gereği olarak, 

üretimin her evresinde gerekli olacak ana madde, yardımcı madde, malzeme 

ve teçhizat gibi girdilerin, nakdi avansın veya işletme kredilerinin; birim 

fiyatı, tutarı, temin şekli, teslimi, ödeme şekli ve zamanı. 

159

5. Ürünün, sözleşme yürürlükte kaldığı süre içerisinde üçüncü kişilere 

satılamayacağı. 

6. Teslim edilecek ürünün sözleşmede yer alan normları dışında; ticari 

değerini etkileyecek herhangi bir şekilde hatalı, hileli, bozuk, çürük, hasta, 

başka ürünlerle karışık, deforme olmayacağı. 

7. Sözleşme ile belirlenen miktarın yalnızca alıcıya satılabileceği ve alıcının 

sözleşmeye uygun olarak belirtilen ürünü satın almak zorunda olduğu. 

8. Üretim yerlerinin, üretimin her safhasında, alıcı veya alıcı tarafından tayin 

edilen kimselerce kontrol yetkisinin bulunduğu. 

9. Üretici veya üreticinin resmen vekil tayin ettiği kişi veya kişilerin üretim 

süresince üretime nezaret etme zorunda olduğu. 

10. Üretimin yapılacağı yeri belgelemek için üretimin yapılacağı yere ait tapu 

senedi veya kira sözleşmesi ile kadastro planı veya çaplı tasarruf belgesinin 

yoksa alıcının kabul edeceği bir belgenin bir örneğinin sözleşmeye ekli 

olması. 

11. Ürünün, sözleşmede gösterilen üretim yeri dışındaki bir yerde üretilmiş 

ürünlerle karıştırılamayacağı. 

12. Alıcı tarafından sözleşme karşılığı yapılan üretim faaliyetleri ile ilgili her 

türlü girdi ve nakdi avansın bu sözleşmeli üretimin yapılacağı Yerin dışında 

kullanılamayacağı. 

13. Don, kuraklık, deprem, sel, kasırgada gibi doğal afetlerin ilgili resmi 

makamlardan alınacak raporlar ile belgelendirilmesi halinde ise üreticiden 

tazminat talep edemeyeceği, grev, lokavt, işletmede meydana gelen önemli 

teknik arıza veya iflasın ilgili resmi kuruluş raporu ile belgelendirilmesi 

halinde ise üreticinin, alıcıdan tazminat talep edemeyeceği 

14. Üretimden teslime kadar olan tüm safhalar için kabul edilebilir toplam 

fire miktarının belirtileceği. 

15. Üretimin ekolojik tarım esaslarına veya entegre mücadele programlarına 

uygun olarak yapılıp yapılamayacağı. 

16. Sözleşmenin noterde yapılması durumunda noter masraflarının alıcı 

tarafından ödeneceği. 

160

17. Bitkisel üretimin, İl Tarım Müdürlükleri'nce önerilen münavebe planına 

uygun olarak, hayvansal ve su ürünleri üretiminin Bakanlıkça belirlenen 

esaslara göre yapılacağı. 

18. Ürün kalitesinin belirlenmesi için numunenin, hangi esaslara göre 

alınacağı. 

19. Sözleşmede yer alan taahhütlerden herhangi birisine uyulmaması halinde 

taraflarca hangi mahkemelerin ve icra müdürlüklerinin yetkili olarak kabul 

edildiği. 

Bütün bunlarla beraber taraflar, yukarıda belirtilen genel hükümlere aykırı 

olmayacak şekilde sözleşmeye özel hükümler koyabilirler. Bu genel 

hükümlere aykırı hükümler geçersizdir. Üretici ve alıcının anlaşması halinde 

sözleşmeye esas ürünler Tarım Sigortası kapsamında sigorta ettirilir. Ürünün, 

ödemeye esas fiyatı, üretici ve alıcı arasında serbest piyasa prensipleri 

çerçevesinde yapılacak anlaşmaya göre belirlenir. Ürünün alıcıya teslimi 

sırasında, sözleşmeyle belirlenen ödemeye esas satış fiyatına göre 

hesaplanan ürün bedelinden alıcı tarafından üreticiye borç senedi ile verilen 

ayni ve nakdi avanslar düşülür. Aradaki fark, sözleşmede belirtilen ödeme 

planına ve şekline uygun olarak alıcı tarafından üreticiye ödenir. Taraflar, 

bulunması zorunlu olan hükümler ve koymak istedikleri özel hükümleri 

içeren bir sözleşmeyi yazılı olarak iki suret düzenlerler. Bunun bir sureti 

üreticide bir sureti de alıcıda kalır. Devlet desteği olan Projeli Üretim 

faaliyetlerinin söz konusu olduğu durumlarda sözleşme üç suret olarak 

düzenlenerek bir sureti alıcı tarafından ilgili kuruluşun Müdürlüğüne verilir. 

Sözleşmede yer alan taahhütlerden herhangi birisine, bir tarafın uymaması 

halinde, iddia sahibi taraf, Tarımsal Üretim Sözleşmesinin bir örneği ile İl 

veya İlçe Tarım Müdürlüğü'ne başvurarak, durumun tespit edilmesini talep 

eder. Tarım Müdürlüğünce görevlendirilen iki kişiden az olmayan bir heyet, 

durumu yerinde inceleyerek bir rapor düzenler. Bu raporun bir örneği ilgiliye 

verilir, Aslı Tarım II Müdürlüğü'nce saklanır. Durumun bu şekilde 

tespitinden sonra taraflar mevcut soruna müştereken bir bir çözüm 

bulamazlar ise durumu yargıya intikal ettirirler. Yapılacak işlem sözleşmede 

belirtilen yargı organlarının kararma göre belirlenir. 

Anlaşmazlık halinde, sözleşmenin yapıldığı yerdeki mahkemeler, icra 

daireleri yetkili ve görevlidir. Üretim hangi ilçe sınırları içerisinde 

yapılıyorsa o ilçenin İlçe Tarım Müdürlüğü görevli ve yetkilidir. Üretilen 

ürünün miktarı sözleşmede belirtilen Muhtemel Teslim Miktarından 

161

% 25'ine kadar az olması halinde alıcı için tazminat hakla doğmaz. 

Sözleşmedeki teslim miktarından fazla üretilen ürünün alıcı tarafından 

alınmaması halinde de üretici tazminat talep edemez. 

Görüldüğü gibi burada anlatılan şekilde Organik Sözleşmeli tarımın 

sözleşmesi tanzim edilir. Daha sonra organik üretime başlanır. Pratik değeri 

olması bakımından burada bir "ORGANİK TARIM YETİŞTİRİCİLİĞİ 

SÖZLEŞMESİ" örneği verilmiştir. 

ORGANİK TARIM YETİŞTİRİCİLİĞİ SÖZLEŞMESİ 

MADDE 1-TARAFLAR 

(ÖRNEK) 

1.1 Bu Sözleşnıe bundan böyle "ALICI" diye anılacak olan 

Şirketi ile "ÜRETİCİ" olarak anılacak olan 

arasında 

aşağıda belirtilen şartlarda tanzim ve imza edilmiştir. 

1.2 "ALICININ" merkezi dadır. Adresi aşağıda 

gösterilmiştir. 

ALICININ ADRESİ: 

1.3 "ÜRETİCİNİN" merkezi dedir. Adresi aşağıda 

gösterilmiştir. 

MADDE 2- TANIMLAR 

ÜRETİCİNİN ADRESİ: 

2.1 Bu sözleşmede geçen deyimlerden ; 

Bakanlık 

: Tarım ve Köyişleri Bakanlığını, 

Müdürlük : İl ve İlçe Tarım Müdürlüklerini, 

Ürün : Sözleşmeli üretici tarafından sözleşmeli olarak üretilen organik 

tarımsal ürünleri, 

Üretici : Bu sözleşme hükümlerine göre organik tarımsal üretim yapan 

gerçek ve tüzel kişiler ile bunların yetkili temsilcilerini, 

162

Alıcı : Bu sözleşme hükümlerine göre üretici ile sözleşme akdeden resmi 

kuruluşlar, gerçek ve tüzel kişiler ile bunların yetkili temsilcilerini, 

Sözleşme : Sözleşmeli üretime konu olan ürünün cinsi, miktarı, fiyatı, 

teslim tarihi gibi hususları içeren ve Bakanlığın 1996/6 tebliğine göre 

düzenlenen "Organik Tarımsal Üretim Sözleşmesini, 

Ürün Takvimi : Toprak hazırlığının başladığı tarih ile ürünün tamamının 

hasat edilmesi arasında geçen zamanı, 

Organik (Ekolojik) Tarım : Özel yönetmeliğinde belirlenen esaslara ve 

Organik metotlara göre yapılan tarımsal üretimi; ifade eder. 

MADDE 3- SÖZLEŞMENİN KONUSU 

3.1 Bu sözleşmenin konusu .... ürünün "Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin 

Organik (Ekolojik) Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik" esaslarına 

göre .üretilerek bu sözleşmede belirtilen cins, miktar ve kalitede ve yine 

sözleşmede belirtilen tarihte "Alıcı" ya teslimidir. 

3.2 Bu sözleşmede belirtilen ürünün, 

Cinsi : 

Çeşidi : 

Muhtemel teslim tarihi : 

Teslim yeri : 

Teslim Şekli ve Zamanı : 

Toprak hazırlığı, sulama şekli ve zamanı, gübrelemenin zamanı, miktarı ve 

çeşidi, ekilecek tohumun miktarı, muhtemel ekim zamanı, çıkması muhtemel 

hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadelede kullanılacak ilaç ve biyolojik 

araçlar ile bunların doz, uygulama şekli ve zamanı, son ilaçlama ve hasat 

arasında geçmesi gerekli asgari süre, muhtemel hasat tarihi, çapalama, 

muhafaza, tartım yeri ve nakliye ile ilgili hususlar Organik Tarım 

Yönetmeliğinde belirtilen esaslara göre olacaktır. 

3.3 Bu sözleşmeye konu olan ürünün üretimi yer ve mevkide 

yapılacaktır. Ürün "Alıcı" nm anlaşma yaptığı ve Bakanlık tarafından 

yetkili " kılman "Kontrol ve Sertifikasyon Organı" tarafından 

sertifikalandırılacaktır. Ürünün fiyatı YTL/Kg dır. Toplam ürün 

bedelinin ödeme şekli aşağıda belirtildiği şekilde olacaktır. 

163

• Toplam ürün bedelinin % 

kadarı üreticiye avans olarak ödenecektir. 

• Geriye kalan miktarı en geç gün içinde ödenecektir. Aksi taktirde 

her geçen ay için % aylık bileşik faiz tahakkuk ettirilecektir. 

3.4 Ekimden ürün teslimine kadar olan dönemlerde üretimin her safhası için 

gerekli tohum, fide, fidan, ilaç gübre makine, araç ve malzeme gibi girdilerin, 

nakdi avansın veya işletme kredilerinin, 

• Birim fiyatı 

• Tutan 

• Temin Şekli 

• Miktarı 

• Teslimi 

• Ödeme şekli ve zamanı 

dır. 

3.5 Bu sözleşmeye konu olan ürün, sözleşmenin yürürlükte kaldığı süre 

içersinde ve sözleşme ile ilgili ihtilaflar sona ermeden üçüncü kişilere 

satılamaz. 

3.6 Sözleşmeye konu teşkil eden üretimle ilgili olarak "Üretici" tarafından 

bankalardan alınacak zirai işletme kredilerinde, "Alıcı" kefil olacaktır. 

3.7 Teslim edilecek ürün sözleşmede yer alan normlar dışında ezik, çürük, 

çatlak, yenik, küflü, çamurlu, topraklı, otlu, hastalık ve zararlılarla ve 

yabancı ot tohumlarıyla bulaşık olmayacaktır. 

3.8 Ürün yalnızca "Alıcı" ya satılacaktır. Alıcı sözleşme hükümlerine uygun 

olan ürünü almak zorundadır. 

3.9 Üretim yerleri, üretimin her safhasında "Alıcının" anlaşma yaptığı 

Kontrol ve Sertifikasyon Organı tarafından kontrol edilecektir. 

3.10 Üretimin yapılacağı yer ve mevkiye ait tapu 

senedi ve / veya kira sözleşmesi ile kadastro planı veya çaplı tasarruf 

belgesi bu sözleşmenin ekleridir. 

3.11 Ürün, sözleşmede gösterilen üretim yeri dışındaki bir yerden hasat 

edilmiş olmayacak ve başka ürünlerle karıştırılmayacaktır. 

3.12 "Alıcı" tarafından sağlanan her türlü girdi ile nakdi avans bu sözleşmeye 

konu olan üretimin yapılacağı yerin dışında kullanılamaz. 

164

3.13 Don, kuraklık, yangın, dolu, sel, hastalık ve zararlı gibi a 

salgınların 

müdürlük belgeleriyle belgelendirilmesi hallerinde "Alıcı" "Üretici"den; 

grev, lokavt gibi işletmede meydana gelen önemli teknik arıza ve jflasm, 

ilgili resmi kuruluş; raporu ile belgelendirilmesi hallerinde ise, "Üretici- 

Ahcı"dan tazminat talebinde bulunamaz. 

3.14 Üretimden teslime kadar olan tüm safhalar için kabul edilebilir toplam 

fire miktarı 

Kg.dır. 

3.15 Noter masrafı "Alıcı" tarafından ödenecektir. 

3.16 Üretimde, organik (ekolojik) tarım kurallarına uygun bir münavebe 

planı uygulanacaktır. 

3.17 Bu sözleşmeye konu olan ürünlerin üretiminde her ne maksatla olursa 

olsun alınacak numunelerin hangi esaslara göre alınacağı "Organik Tarım 

Kontrol ve Sertifikasyon Organı'nca" belirlenir. 

3.18 Bu sözleşmede yer alan taahhütlerden her hangi birisine, karşı tarafın 

uymaması halinde, üreticinin veya alıcının her hangi bir ihbara veya ihtara 

gerek kalmaksızın, durumu müdürlüğe tespit ettirdikten sonra sözleşme tek 

taraflı olarak feshedilecektir. 

MADDDE 4- ÖZEL HÜKÜMLER 

4.1 

.......'."'"^.'.'""^'^ (Bu 

maddede belirtilecek özel hükümler Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca 

çıkarılan 1996/6 sayılı tebliğe aykırı olamaz). 

MADDE 5- MÜNAVEBE 

5.1 Madde 3.16'ya göre Kontrol ve Sertifikasyon Organınca belirlenen 

"Münavebe Planı" Müdürlükçe onaylanacaktır. 

MADDE 6- MUHTEMEL SATIŞ FÎYATININ BELİRLENMESİ 

6.1 Bu sözleşmeye konu olan ürünün 

muhtemel satış fiyatı aşağıda belirtilmiştir. 

a) Sözleşmeye konu olan ürün Borsaya tabi ürün olup borsa fiyatı 

165

YTL/Kg dır. Sözleşme fiyatı ise bu fiyatın 

fazlasıdır. 

kadar 

b) Sözleşmeye konu olan ürün destek'eme alımları 

kapsamında olup sözleşme tarihindeki destekleme alımı taban fiyatı olan 

YTL/Kg fiyatın % kadar fazlasıdır. 

c) Müdürlükçe belirlenen toptancı hal ortalama fiyatının 

kadar fazlasıdır (bu şıkların uygun olanı doldurulacaktır). 

MADDE 7- ÖDEMEYE ESAS FİYAT 

Ödemeye esas fiyat Madde 6'da belirtilen fiyattır. (Madde 6'da belirtilen 10 

dan fazla olacaktır). 

MADDE 8- ÖDEME 

Bu sözleşme maddelerine göre belirlenen ödemeye.esas satış fiyatı üzerinden 

hesaplanan ürün bedelinden "Alıcı" tarafından "Üretici" ye borç senedi ile 

verilen ayni ve nakdi avanslar düşüldükten sonra, aradaki bu fark sözleşmede 

belirtilen ödeme planı ve şekline uygun olarak "Alıcı" tarafından 

ödenecektir. 

MADDE 9- SÖZLEŞMENİN DÜZENLENMESİ 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca yayınlanan 1996/6 sayılı tebliğ 

hükümlerine göre düzenlenen ve taraflarca imzalanan bu sözleşmenin bir 

örneği alıcı tarafından "Müdürlüğe" verilecektir. 

MADDE 10- SÖZLEŞMEYE UYULMAMASI 

Sözleşmede yer alan taahhütlerden her hangi birisine, karşı tarafın uymaması 

halinde, iddia sahibi taraf, bu sözleşmenin bir örneği ile derhal "Müdürlüğe" 

başvurarak, durumun tespit edilmesini bir dilekçe ile talep eder. Müdürlükçe 

görevlendirilen iki kişiden az olmayan bir heyet durumu yerinde inceleyerek, 

yerine getirilmediği iddia edilen taahhütle ilgili bir tutanak düzenler. Bu 

tutanağın bir örneği ilgiliye verilir. Aslı Müdürlükte saklanır. Durumun bu 

şekilde tespitinden sonra sözleşme tek taraflı feshedilebilir ve konu 

taraflardan birisi tarafından yargıya intikal ettirilir. Yapılacak işlem yargı 

kararma göre belirlenir. 

166

MADDE 11- YARGI YETKİSİ 

Bu sözleşme ile ilgili tüm davaların bakılmasına ve anlaşmazlıkların 

giderilmesine 

deki mahkemeler, icra daireleri ve 

Müdürlükler yetkili ve görevlidir. 

MADDE-12 TAZMİNAT 

Bu sözleşmede yer alan taahhütlerin bir kısmına veya tamamına uymayan 

Alıcı ve Üretici alacakları konusunda Müdürlüğe başvurarak iddiaları ile 

ilgili durumu tutanakla tespit ettirdikten sonra, sözleşmede belirtilen 

muhtemel hasar tarihini takip eden 10. gün sonundan başlayarak yazılı ihtara 

gerek kalmadan tazminat davası açabiliriler. Üretici toprak hazırlığı 

tarihinden hasat tarihine kadar geçen sürede yaptığı tüm masraflar için, alıcı 

ise, verdikleri ayni ve nakdi avanslar için veriliş tarihi itibariyle, ticari 

kredilere uygulana oranda faiz de talep ederler. 

5.2. ORGANİK BİTKİSEL ÜRETİM 

Organik tarım fileri, organik üretim düşüncesi ilk önce bitkisel ürünlerle 

başlamış, bu alanda çalışmalar yapılmış ve yapılan çalışmaların müspet 

neticeleri alındıktan sonra aynı görüş diğer alanlarda da uygulanma imkânı 

bulmuştur. Çünkü organik üretimde, hatta genel tarımsal üretimde en fazla 

kimyasal sentetik madde bitkisel üretimde kullanılmıştır. Böylece de 

bunların mahzurları o şekilde ortaya çıkmıştır. Gerek daha yüksek verim ve 

rekolte elde etmek için kimyasal gübreler, gerek yabancı ot mücadelesi için 

ve her türlü hastalık etmeni ve haşere zararını önlemek için kimyasal ilaçlar 

öncelikle bitkisel üretimde önce kullanılmış, daha sonra diğer alanlara 

geçmiştir. 

Organik hayvancılık ve su ürünleri ile, ayrıca diğer organik üretim 

alanlarında kullanılan temel gıda ve beslenme maddeleri ile pek çok preparat 

ta bitkisel menşelidir. Bu bakımlardan önce organik kavramı ve uygulamaları 

bitkisel üretimde yer almıştır. Buna paralel olarak organik üretim fikrinin 

yayılışı bitkisel üretimde hazlı olmuş, kısa zamanda bütün dünyaya sirayet 

etmiştir. 

Gerek organik bitkisel üretimde, gerekse konvansiyonel tarımda üretim için 

bir seri yetiştirme teknikleri uygulamak gereklidir. Bu tekniklerin organik 

tarımda geleneksel tarımdan önemli farklılıkları bulunmaktadır. Uygulamada 

bunları bilip titizlikle yerine getirmek şarttır. Yoksa çevreye dost üretimde 

167

ulunmak, ayrıca doğal kaynaklarımızdan olan toprak, su, bitki ve hayvan 

varlıklarımızı gereği gibi geliştirerek sonsuza kadar devam ettirebilmek söz 

konusu olmayacak, bizden sonraki nesiller, kısa zamanda bir takım tabii afet 

ve felaketlerle karşı karşıya kalacaklardır. Eğer doğaya ve çevremize gereği 

gibi dikkatli, saygılı ve bilgili muamele etmezsek, bırakın sonsuza kadar 

sağlıklı ve güvenli yaşamayı, yakında sonumuz gelecek demektir. 

Toprak İşleme, Tarla ve Tohum Yatağı Hazırlığı 

Bitkisel üretimin en önemli faaliyetlerinden biri toprak işlemedir. Organik 

tarımdaki toprak işleme ile konvansiyonel tarımdaki toprak işleme arasında 

önemli farklılıklar vardır. Organik tarımda toprak işleme minimum seviyede 

yapılmalıdır. Toprak erozyon meydana getirecek şekilde çok derin ve alt 

edilerek işlenmemelidir. 

Toprak işlemenin yararlan şöyle özetlenebilir: Toprak gevşetildiği için bitki 

köklerinin toprak içerisinde gelişmesi ve ilerlemesi kolaylaşır, toprak 

gözeneklerindeki havanın yenilenmesi sağlanır, böylece daha bol azot ve 

oksijen alınması temin edilir, toprak mikroorganizmalarının gelişmesi ve 

çoğalmasına yardımcı olunur, toprak yüzeyinin gevşetilmesi ile yağmur veya 

sulama suyu toprak yüzeyinden kolaylıkla içeriye nüfuz eder, toprak 

içerisinde oluşan kılcal gözenek diziliminin neden olduğu borucuklarm 

kırılması sonucu topraktan su buharlaşması azalır, topraktaki zararlı ve 

yabancı ot azaltılır, bitki artıklarının ve hayvan gübresinin toprağa karışması 

sağlanır, tohum yatağı hazırlanır ve toprak sıkışması önlenmiş olur. 

Bunun yanında, aşırı toprak işlemenin bazı olumsuz etkileri de sayılabilir. 

Bunlar; toprak işleme ile toprak organik maddesinin ayrışma hızı azalır, bir 

kısım besin maddesi gaz halinde atmosfere karışır, toprak canlılarının bir 

bölümü zarar görür, toprak yapısı bozulur, toprak yüzeyi su ve rüzgar kuvveti 

ile aşmdırılmaya ve taşınmaya elverişli duruma gelir. Yani, erozyon teşvik 

edilmiş olur. 

Toprağı en az işleyerek veya işlemeden yapılacak tarımsal uygulamalar, her 

bitki için uygun olmayabilir. Ancak çok yıllık bitkiler için uygun bir yöntem 

olarak kabul edilir. Organik tarımla uğraşan çiftçiler, toprağın doğal 

özelliklerini bozmayacak şekilde kendi tercihlerini kullanmalıdır. 

Yanlış veya uygun olmayan biçimde toprak işlemede karşılaşılan en önemli 

sorunların başında toprak sıkışması gelmektedir. Toprak sıkışması, kök 

gelişmesini yavaşlatmakta, toprak yüzeyinde veya alt katmanlarda su 

168

irikmesine neden olmakta, toprak havalanmasını azaltmaktadır. Toprak 

sıkışmasının önüne geçebilmek için, toprağın tavında sürülmesi, ıslak olduğu 

durumda sürümden kaçınılması, tarım araçlarının ıslak toprak yüzeyinde 

kullanılmaması, pulluk tabanı sılaştırmasına karşı zaman zaman daha derin 

sürüm (dip kazanla) yapılması gerekmektedir. 

Elbetteki gerek geleneksel bitkisel üretimde gerekse organik bitkisel ürün 

yetiştiriciliğinde tarla ve tohum yatağı hazırlığı farklı olduğu gibi, bu 

işlemlerin toprak işlemede de bir takım farklılıkları ve ayrılıkları vardır. 

Organik tarımda toprak işleme nasıl ki toprağı belli bir derinlikte ve alt üst 

etmeden ve yabancı otları kök boğazından keserek öldürecek şekilde 

yapılıyor ise ve bunun için de toprak çok fazla sıkıştırılmıyor ve bu 

işlemlerde ağır toprak işleme aletleri kullanılmıyor ise, tarla ve tohum yatağı 

hazırlığı için ikincil toprak işleme aletleri kullanılır ve toprak fazla ezilmeden 

(bastırılmadan), sıkıştırılmadan, nemi kaçırılmadan, havalandırılması 

azaltılmadan topralda tohumun en iyi şekilde teması sağlanacak şekilde 


Toprak uygun bir şekilde işlendikten sonra, tarlaya tohum ekilmeden 

(elbetteki iklim ve hava olayları da dikkate alınarak) bir veya iki hafta önce 

mutlaka tava ve toprağın nemine dikkat edilerek, kazayağı veya benzer bir 

aletle toprak karıştırılmalı, havalandırılmalıdır. Özellikle geniş alanlarda 

tarım yapılan yerlerde, yani büyük parsel tarlalarda toprağa atılacak tohumun 

en kısa zamanda ve en iyi şekilde çimlenebilmesi, filiz verip toprak yüzüne 

çıkabilmesi, iyi bir kök gelişmesi yaparak, toprakta en sağlam şekilde 

tutunabilmesi için toprağın bir merdane veya tapan ile bastırılması şarttır. Bu 

şekilde yüzü düzeltilmiş olan tarlada makine ile (mibzer) ekim yapmak ta 

daha kolay ve düzgün olacaktır. İyi hazırlanmış bir tohum yatağına, tavlı bir 

toprağa, uygun ekim» derinliğine ve uygun zamanda yapılan bir ekimden 

hemen sonra, her zaman iyi bir tarla çıkışı temin etmek mümkün 

olabilmektedir. Tarla çıkışı düzenli ve fide devresi veya sivrik devresi güçlü 

olan tarlalardan yüksek verim ve üstün kaliteli ürün almak daima 

mümkündür. 

Tarla ve tohum yatağı hazırlığı ürünün hangi mevsimde ekileceğine göre de 

farklılık arz edebilmektedir. Sonbaharda ve kışlık olarak yapılacak ekimlerde 

toprakta tav olursa çimlenme ve çıkışlar kışa girmeden olacak ve kışa 

kuvvetli bir şekilde giren ekimlerden daha yüksek verim alınabilecektir. 

Kışlık ekimler yapıldıktan sonra toprak hafif bastırılırsa çıkış daha sağlıklı 

olabilecektir. İlkbaharda yapılacak yazlık ekimler toprak nemi ve tavı 

bakımından çok daha avantajlıdır. Çünkü Türkiye'de yazlık ekimler 

169

ilkbaharda ve kıştan çıkarken yapıldığı için toprakta genellikle tav bulunur. 

Tava yapılan ekimlerin geleceği de çoğu zaman garantilidir. Yazlık ekim 

yerleri, hem mahsul ekilmeden ve hem de ekim yapıldıktan sonra ikinci sınıf, 

hatta üçüncü sınıf toprak işleme aletleri ile hafif bastırılacağı, tohumun 

toprakla teması sağlandığı için su alması ve çimlenmesi de kolaylaşacaktır. 

Tarlaların herhangi bir işletmede veya çiftlikte ekime hazırlanması onların 

belli büyüklükteki, hatta şekildeki parsellere ayrılması işlemini de ihtiva 

edebilir. İşte bu bir nevi tarla hazırlığıdır. Tarlaların içinde ekimden önce 

temizlik yapmayı gerektirecek bir takım engeller (çalı-çırpı, kaba otlar, taşlar 

veya çukurlar) bulunabilir. İşte bunların bertaraf edilmesi geleneksel tarım 

için de organik yetiştiricilik için de gereklidir. Bu işler zamanında yapılarak 

tarla ve tohum yatağı hazırlığı yapılmış olur. Toprak işlemeden sonra, 

yapılacak bu tarla ve tohum yatağı hazırlığı ikmal edildikten sonra artık ekim 

yapılabilir. 

Ekim Nöbeti 

Ekim nöbeti geleneksel tarımda olduğu gibi, organik tarımda çok daha 

önemli bir uygulamadır. Ekim nöbeti kavramını karşılayan başka terimler de 

vardır. Ekim nöbeti için münavebe terimi kullanıldığı gibi bütün batı 

dillerinde, hatta evrensel olarak rotasyon (rotasion) da söylenmektedir. 

Bilinçli ve ileri tarım uygulanan ülke ve işletmelerde ekim nöbeti 

uygulanmadan yapılan bir tarım da düşünülmemektedir. Ekim nöbetinde 

kullanılan başka da farklı terimler vardır. Ancak eş anlamlı farklı terimlerin 

oluşu bunların uygulamada bazı yanlış anlamalara yol açtığı görülmektedir. 

Ekim nöbeti terimlerini içeren ve müşterek anlamlar çıkarılmasını temin 

edecek bir standardın oluşması için bazı çalışmalar yapılmış ise de bugün 

tam bir terim birliğine varılamamıştır, ekim nöbetinde "toprak yorgunluğu", 

"karşılıklı etki tepki", "kendisiyle uyuşabilirlik" ve "kendisiyle 

uyuşamazlık" gibi terimler kullanıldığı gibi "kendi ardına ekilmesi 

sakıncasız" veya "kendi ardına ekilmesi sakıncalı" gibi terimler de 

kullanılmaktadır. Aynı ekim nöbetinde bir defa ekildikten sonra, ikinci defa 

ekilmesi için aradan uzun bir sürenin geçmesi gerekli olan bitkilere de "ekim 

nöbetinde sakıncalı" bitkiler denilmektedir. 

Ekim nöbeti uygulamalarının tarihi çok eskilere gitmekle beraber 17. ve 18. 

yüzyıllardan beri bu konu üzerinde bilim adamları ve araştırıcılar durmakta 

ve elde ettikleri neticeleri çiftçilere tavsiye etmektedirler. Ekim nöbetinin bir 

tarifini vermek gerekirse; organik tarım sistemi için en önemli prensiplerden 

biri olan ekim nöbeti; belli bir bölgede iklim ve toprak özellikleri dikkate 

170

alınarak, en yüksek ve en kaliteli üretimi sağlamak amacıyla akraba olmayan, 

değişik kültür bitkilerinin birbirlerini karşılıklı olarak destekleyebilecek ve 

tamamlayabilecek şekilde ardı ardına yetiştirilmesine denir. Fazla ürün 

alınması ise, toprak verimliliğinin en üst düzeyde tutulmasıyla sağlanabilir. 

Tek bitki yetiştirilen bölgelerde toprak tek yönlü olarak devamlı bir şekilde 

sömürüldüğünden toprak verimliliği azalmakta, bu da birim alan verimini 

düşürmektedir. Ürünler uygun bir ekim nöbetine göre yetiştirildiklerinde 

verim % 10-15 daha fazla olmaktadır. Organik tarım açısından uygun bir 

ekim nöbetinden beklenen yararlar şu şekilde açıklanabilir. 

Ekim nöbeti uygulamalarında yeşil gübreleme ve hasattan sonra arazide kök 

ve hasat artıkları şeklinde kalan organik maddeler, toprağın humus yönünden 

zenginleşmesini sağlamaktadır. Organik tarımda, organik maddelerin 

parçalanma ve humik bileşiklerin oluşumunu doğal ve toksik (zehirli) 

olmayan yollardan hızlandırma özelliğine sahip ürünler kullanılmalıdır. 

Biyolojik yoldan açığa çıkan besin maddelerinin ekim nöbetinde yer alan 

bitkiler tarafından en iyi şekilde kullanılması da verim artışını sağlayacaktır. 

Ayrıca ekim nöbetiyle besin maddelerinin birikmesini sağlayan bitkiler ile 

çok besin maddesi tüketen bitkiler ardı ardına getirilerek toprağın 

sömürülmesi önlenmekte, topraktaki bitki besin maddelerinin daha etkili 

kullanılması sağlanmaktadır. 

Monokultur yapılan alanlarda yağışların ve rüzgarın etkisi sonucu oluşan 

erozyon ile toprak kayıpları artmakta, toprağın su tutma kapasitesi 

azalmakta ve toprak yapısı bozulmaktadır. Ancak ekim nöbetiyle kök ve 

toprak üstü yapıları farklı olan bitkilerin aynı arazide yetiştirilmesi toprakta 

aşmımı düşürmektedir. Ayrıca ekim nöbeti suyun toprağa sızma derecesini 

artırır, yüzey akışından doğan erozyonu önler ve suyun toprakta 

depolanmasını sağlamaktadır. 

Ekim nöbeti uygulamasında dikkat edilmesi gereken değişik kültür 

bitkilerinin gelişim seyrine uyabilen yabancı otların belirlenmesidir. Kökle 

üreyebilen çok yıllık yabancı bitkilerin (köygöçüren, devetabanı ve benzeri) 

bir tarlada oranı arttığında uygulanan ekim nöbeti planı değiştirilmeli, 

yabancı otları yok etmek için yeni uygulamalara gidilmelidir. Ekim nöbeti 

planlarken kültür bitkisinin toprağı gölgelendirme gücü, bitkinin ekimden 

önce ve hasadından sonra toprağın işlenebilirliği göz önüne alınmalıdır. 

Aynı arazide üst üste yetiştirilen kültür bitkileri toprakta belirli hastalık ve 

zararlıların oranını artırarak verimsiz olmasına neden olur. Düzenli bir ekim 

nöbetiyle hastalık ve zararlılar kontrol edilebilir. Hastalık ve zararlılara 

171

dayanıklı ya da hastalıkların ve zararlıların çoğalmasına imkan vermeyecek 

bitkilerin ekim nöbetinde yer alması bitkiyi ve toprağı koruyarak verimi 

artıracaktır. Sebze üretimi yapılan alanlarda hububat türlerinin rotasyonu 

genel olarak önerilmektedir. Çünkü hububatlar, sebzelerde problem olan 

hastalık ve zararlıların birçoğuna karşı dayanıklılık eğilimindedir. 

Ekim nöbetinde yer alan farklı bitkiler yetiştirme süresindeki işgücünün bir 

düzeye dağılmasını sağlar. Yıl içinde düzenli bir çalışma sağlanırken, değişik 

zamanlarda yapılan ekim, bakım, hasat, harman gibi işlemler verimli bir 

şekilde aksamadan yürütülebilir. Yeni ekim nöbeti işgücünden en ekonomik 

biçimde faydalanmayı sağlar. Ekim nöbeti sadece organik üretimde değil, 

bitkisel üretimde ortaya çıkabilecek bütün risklerin azaltılmasını temin eder. 

Bitkisel üretim doğal çevre koşullarının etkisi altında olduğundan üretici, 

doğal koşulların el verdiği oranlarda işgücü ve sermayesini üretime 

dönüştürebilir. Doğal üretim ve pazar koşulları ne kadar uygun olursa elde 

edilen gelir o kadar yüksek olacaktır. Ekim nöbetinde aynı yıl yetiştirilen 

kültür bitkileri, beklenmeyen olumsuz çevre ve Pazar koşullarından farklı 

düzeylerde etkileneceğinden, ortaya çıkacak zarar minimum düzeyde 

olacaktır. Yetiştirilen bir üründen kazanç sağlanmasına karşın olumsuz çevre 

ve pazar koşullarından etkilenen diğer üründen zarar edilebilir. Ekim 

nöbetinde yer alan ürünlerin çeşitli olmasının bir başka yararı da, tutarsız 

pazar koşullarına karşı seçenek sunmasıdır. Üretilen ürün, yeterli fiyatla 

satılmazsa üretici için bir hedef olmaktan çıkacaktır. Ancak ekim nöbeti 

uygulamaları ile bitkisel üretimde ortaya çıkabilecek risklerin azaltılması 

mümkün olacaktır. İşletmede aynı yıl içinde çeşitli ürünlerin yetiştirilmesi, 

üreticiye güvence sağlayacaktır. 

Organik tarım ve ekim nöbeti uygulamaları; çevrenin korunması ve 

biyolojik dengenin sağlanması, toprak verimliliğinin artırılması ve toprağın 

verim gücünün korunması, sağlıklı, kaliteli ve yüksek ürünün alınması ve bu 

ürünlerin tüketiciler tarafından kullanımının özendirilmesi açısından 

önemlidir. Organik tarımda ekim nöbeti uygulamalarında dikkat edilecek 

bazı noktalar şunlardır, azot tüketimi fazla olan kültür bitkileri (kolza, mısır, 

şeker pancarı, patates, pamuk) ile azot fiske etme özelliklerine sahip olan 

baklagiller (fasulye, nohut, mercimek, fiğ, burçak); derin (kazık) köklü kültür 

bitkileri (yonca, üçgül, kolza, şekerpancarı, pamuk vb.) ile yüzeysel (saçak) 

köklü bitkiler (tahıllar); Su tüketimi fazla olan kültür bitkileri (çeltik, mısır, 

pamuk, şekerpancarı, yonca, yazlık sebzeler) su tüketimi daha az olan 

bitkilerle (arpa, buğday, baklagiller, patates); yetiştirme döneminde yavaş 

gelişen kültür bitkileriyle hızlı gelişme özelliğinde olan bitkiler; hasattan 

sonra bitki kalıntısı fazla olan bitkiler (baklagil yem bitkileri, tahıllar) ile 

172

kalıntısı az olan bitkiler (patates, şekerpancarı, soğan) ardı ardına 

yetiştirilmelidir. Hastalık ve zararlıların önlenmesinde konukçu olmayan 

bitkiler özellikle seçilmelidir. Hastalık ve zararlıların biyolojisi de dikkate 

alınarak ekim ve dikim zamanları erkene alınıp, bitkiler zarar periyodundan 

uzaklaştırılmalıdır. Bitkilerin çimlenme ve cilasını hızlandırmak için ilk 

gelişme döneminde iyi bir bakım, düzenli bir sulama gibi kültürel işlemler 


Toprak verimliliğinin korunması ve hastalık, zararlı ve yabancı ot kontrolü 

açısından ekim nöbeti yanında, özellikle meyve ağaçları gibi çok yıllık 

bitkilerde uzun ve yayılmayan örtü bitkilerinin kullanımı uygun mikro çevre 

oluşmasına yardımcı olur. Bu şekilde rüzgâr zararları, ekstrem sıcaklıklar ve 

toprak nemi ile hava oransal nemindeki değişliklere karşı, ekim nöbeti 

bitkileri korur. Örtü bitkileri sert kabuklu meyve türlerinde hasatta 

kolaylaştırıcı rol oynayabilmektedir. Örtü bitkilerinin su ve besin maddesi 

rekabeti uygun biçme veya hasat zamanı ile toprak işleme ile kontrol altına 

alınabilmektedir. 

Bazı bitki türlerinin allelopatik etkileri veya azot fiksasyonu gibi 

özelliklerinden yararlanılarak birlikte ekilmeleri organik tarımda yararlanılan 

bir yöntemdir. Ayrıca çoklu sıralar halinde de birçok tür birlikte 

yetiştirilebilmektedir. Organik üretimde, sıklıkla başvurulan malçlama, su 

tüketimini azaltabilen ve yabancı ot mücadelesinde etkili bir yöntemdir, 

ayrıca bazı zararlı böceklerin gelişimini önlediği de bilinmektedir. 

Gübreler ve Gübreleme 

Daha önce de bahsedildiği gibi, çok hızlı bir şekilde artan dünya nüfusuna 

yeterli miktarda gıda maddeleri üretimi için insanoğlu, ta başlangıçtan beri 

hayvan dışkılarını gözleme dayanarak verim artışına sebep olduğunu 

gördüğü için gübre olarak kullanmıştır. İhtiyaç duyulan tarımsal ürün 

bununla da karşılanamadığı için, 200 yıl kadar önce ürün artışı temin eden 

kimyasalların kullanılmasına da başlanmıştır. Genelde asit ve bazların 

kimyasal reaksiyonları (tepkimeleri) sonucu oluşan yapay=ticari=kimyasal 

gübrelerin toprağa verilmesi ile birim alandan alman ürün (verim) hızlı bir 

şekilde artmıştır. Nitekim tarımda kimyasalların kullanılmasıyla bir asır (100 

yıl) öncesine göre bitkisel üretimde verim 3-4, katından daha fazla artmıştır. 

Geçtiğimiz asırda, 19. yüzyılda bir "ha" alandan elde edilen gıdalar ile 129 

kişi beslenirken, 20. asır sonunda, 21. yüzyıl başında bir "ha" alandan alman 

ürünle 450 kişiyi besleyebilmek mümkün olmuştur. 

173

Ülkeden ülkeye, yöreden yöreye, değişmekle birlikte kimyasalların 

(kimyasal gübre ve kimyasal ilaç) kullanımları duyulan ihtiyacın çok üzerine 

çıkmıştır. Zaman içerisinde bunun olumsuz etkileri çok belirgin olarak 

toprak, su ve havanın kirlenmesi şeklinde gözlenmiştir. Çeşitli ürünlerin 

renk, koku, doku, şekil ve tatları ile bu parametrelerin oluşturduğu aroma ve 

lezzet giderek azalmıştır. Kısaca ürün miktarı artarken, ürünler doğal 

özelliklerini yitirmiş, kaliteleri bozulmuştur. Bunlardan çok daha önemlisi 

mücadele ilâçlarının uygulama usul ve yöntemlerine gereken özen 

gösterilmediği için ürünler üzerinde ve içeriğinde ciddi anlamda kalıntılar 

oluşmuştur. Özellikle gereğinden fazla kullanılan insektisit, fungusit, 

nematosit, akarisit, herbisit vb. ilaçların çevrede oluşturdukları zararlar 

yanında, kansorejen özellikleri nedeniyle insan ve hayvan saflığındaki 

etkileri daha sık ve daha yaygın bir şekilde görülür olmuştur. İnsanlarda 

çevre bilincinin giderek gelişmesi gözlenen olumsuzluklardan hızlı iletişim 

sayesinde dünyanın kısa sürede haberdar edilmesi, bu sorunlar üzerinde 

durulmasını ve çözüm aranmasını hızlandırmıştır. 

Tarımsal üretim girdilerinin uygulanmalarında yönlendirme ve kontrolün 

yeterli düzeyde olmaması, üreticilerin bu konularda başıboş bırakılması 

sonucu ortaya çıkan uygulamaların çeşitli ülkelerde ve değişik yörelerde 

çevre üzerindeki olumsuz etkileri daha belirgin şekilde ortaya çıkmıştır. 

Tarımda uygulanan kimyasalların sınırlandırılması üzerinde etkin önlemler 

öncelikle gelişmiş ülkelerde alınmaya başlamıştır. Nitekim gelişmiş Avrupa 

ülkelerinde birim alana verilen kimyasal gübreler son 20-25 yılda 

Almanya'da % 48, Hollanda'da % 47, Fransa'da % 33, Belçika'da % 26 ve 

İngiltere'de % 21 azalmıştır. Kimyasal gübrelerin tüketimine paralel olarak 

tarımsal mücadele ilâçlarının uygulanan miktarlarında da çok önemli 

düzeyde azalma gerçekleşmiş ve kontrol yaygınlaşmıştır. 

Tarımda kimyasalların kontrolsüz şekilde kullanılması ve bu konuda 

çiftçilerin kendi hallerine bırakılması Türkiye'de çok önemli olumsuz 

etkilerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. 

Göl ve denizlerdeki balıkların giderek azaldığına, akarsu ve derelerde 

kurbağa seslerinin kesildiğine sıkça tanık olunmaktadır. Bu olgunun bir 

önemli nedeni de tarım topraklarına gereğinden fazla uygulanan kimyasal 

gübrelerdir. Örneğin yıkanarak toprakta derine doğru taşman nitrat (N0 3 

) 

şeklindeki azot (N), taban suyuna bulaşmak suretiyle en sonunda kuyu, ırmak 

ve denize karışmaktadır. Bu şekilde bulaşan nitrat doğada uzun yıllar canlılar 

üzerinde olumsuz etkisini sürdürmektedir. Nitrat içeriği yüksek mera 

bitkilerini yiyen hayvanların, sebze ve meyveleri yiyen insanların 

174

sağlıklarında önemli olumsuz etkileşimler ortaya çıkmaktadır. Gereğinden 

fazla uygulanan kimyasal gübreler toprakta bitki besin maddeleri dengesinin 

bozulmasına neden olmaktadır. Örneğin toprağa gereğinden fazla uygulanan 

fosforlu gübreler, bitkilerde çinko noksanlığının ortaya çıkmasına yol açar. 

Bu durum insan ve hayvan sağlığını da olumsuz şekilde etkiler. Bu konuda 

Türkiye'den ve değişik ülkelerden pek çok örnek verilebilir. Tarım, 

uygulamalı da olsa bir bilimdir. Nitelikli bol ürün alınabilmesi, 

gerçekleştirilecek her türlü uygulamanın usulüne uygun şekilde kontrollü 

olarak zamanında ve yeterli miktarda yapılması ile mümkündür. 

Organik bitkisel üretimde, istenilen standartlarda organik ürün 

yetiştirebilmek için toprak canlılığının, toprağın biyolojik yapısının ve toprak 

verimliliğinin korunması şarttır. Bunun için yapılacak işlerin başında 

toprakların en uygun ve yeterli miktardaki organik gübre ile gübrelenmesi 

gerekmektedir. Bu gübrelerin önemli bir kısmı yurt içi kaynaklardan tedarik 

edilebildiği halde, önemli bir kısmı da yurtdışından ithal edilmekte ve 

oldukça pahalıdır. 

Müteaddit defalar tekrar edildiği gibi, organik üretim ister bitkisel, ister 

hayvansal, isterse su ürünleri üretimi olsun sözleşmeli olarakyapılmak 

durumundadır. Organik tarım yapacak girişimci, Organik Tarım Komitesi 

tarafından yetkilendirilmiş bir kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu ile sözleşme 

yaparak organik tarım için ilk adım olan geçiş sürecine başlar. Bu süreçte 

Kontrol ve Sertifıkasyon Kuruluşuna bağlı uzmanlar tarafından girişimcinin 

sahip olduğu bağ, bahçe, tarla, sera ve benzeri tüm tarımsal varlığı incelenir. 

Tarım faaliyetlerinin hiçbir aşamasında yapay şekilde üretilmiş tarımsal 

kimyasallar kullanılmaksızın, tüm faaliyetler çevreye zarar verilmeyecek, 

çevre kirliliğine yol açılmayacak, erozyon ve toprak kaybını önleyecek, 

toprağın verim gücünü koruyup arttıracak, işletme içerisinde elde edilen tüm 

bitkisel ve hayvansal kökenli organik artıkları tarımda değerlendirecek, 

noksanları organik tarım yapan kuruluşlardan sağlayacak şekilde olmak 

üzere işletmenin uygun yerlerinde tarımsal faaliyetlerin sürdürülmesi için en 

son bilgiler ışığında planlar yapılır ve uygulamaya geçilir. Erozyon ve toprak 

kaybını önleme çalışmalarını uygun şekilde gerçekleştirebilmek için işletme 

içinde gerekli yerlerde teraslama yapılır, kontur ve şeritvari ekim ve dikim 

uygulanır, toprak nemini korumak amacıyla koruyucu materyal kullanılır ve 

malçlama yapılır. 

Tarımda kullanılan organik tabiatlı gübreler denildiği vakit ahır gübresi, yeşil 

gübre ve her türlü organik artık ve atıkların usulüne uygun fermente edilerek 

çürütülmesi (olgunlaştırma) ile elde edilen kompost akla gelmektedir. Ayrıca 

175

toprakların hem canlılığını devam ettiren ve hem de doğal yollardan toprağa 

bitki besin maddelerinin, köklerle ortak yaşama neticesinde tespit edilmesini 

sağlayan mikroorganizmaları da biyogübre (organik gübre) kaynağı olarak 

kabul etmek gerekmektedir. 

Organik bitkisel üretim yapılacak tarla toprağının mutlaka her ekim ve 

dikimden önce toprak analizi yapılmalı, biyolojik yapısı korunmalı, 

biyolojik yapısı bozulmuşsa iyileştirici gerekli tedbirler alınmalıdır. Tek 

yıllık bitkilerde çok yıllık ekim nöbeti programı uygulanır ve rotasyonda 

yemeklik baklagil veya baklagil yem bitkilerine, derin köklü bitkilere ve çapa 

bitkilerine yer verilmelidir. 

Toprağın biyolojik yapısındaki mevcut organik madde korunmaya çalışır. 

Şayet toprağın biyolojik yapısı bozulmuşsa, saf veya karışım halindeki 

iyileştirici organik gübre verilir. En önemli organik gübre hayvan gübresidir. 

Hayvancılığın organik tarım metoduyla yapıldığı işletmelerden temin edilen 

büyük ve küçükbaş organik hayvan gübreleri ile kümes hayvanları, 

yönetmelik ve eklerinde izin verilen torf ve benzeri maddelerden üretilen 

gübreler organik gübre olarak kullanılabilirler. Organik tarım yapılan 

işletmelerde yeterli organik hayvan gübresi bulunamaması durumunda, 

organik tarım metoduyla hayvancılık yapmayan işletmelerden sentetik katkı 

maddesi içermeyen hayvan gübreleri de temin edilerek topraklara verilebilir. 

Ancak, kullanılan bu gübrenin, organik gübre içerisindeki oranı % 25'i 

geçmemelidir. 

Ahır gübresi, çiftlik hayvanlarının katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak 

kullanılan bitkisel materyallerden oluşmaktadır. Ahır gübresi organik tarımın 

vazgeçilmezi olan çok değerli bir gübredir. Zerresinin kaybedilmeden 

tarımda kullanılması gerekmektedir. Temel prensip olarak organik tarım 

yapılan işletmelerde hem bitkisel ve hem de hayvansal üretimin belli bir 

bütünlük içerisinde yapılması gerekmektedir. Böylece de bitkisel organik 

üretim için işletmenin ihtiyacı olan ahır gübresi işletmeden karşılanmış olur. 

Eğer şayet durum böyle değilse ve işletmeden elde edilen gübre ihtiyacı 

karşılamıyorsa organik tarım uygulanan ve ekstansif tarım yapılan 

hayvancılık işletmelerinden ahır gübresi temin edilebilecektir. Ahır 

gübresinin hangi hayvan cins ve ırklarından elde edildiğinin, kullanılan 

altlığın ne olduğunun bilinmesi ve belirtilmesi gereklidir. Hatta ahır 

gübresinin kullanılmadan önce, analiz edilerek içeriğinin tespit edilmesi 

uygundur. 

İkinci olarak, organik tarımda kullanılacak organik gübre kaynağı yeşil 

176

gübrelerdir. Yeşil aksamı, özellikle yaprağı bol olan tek yıllık otsu bitkilerin 

gelişme dönemlerinin belirli bir zamanında ve yeşil aksamının bol olduğu 

devrede toprakla karıştırılmasına "yeşil gübreleme" ve bu amaçla kullanılan 

bitkilere "yeşil gübre" bitkisi denir. Bu bitkiler toprağa karıştırıldıktan sonra 

çürüyerek iyice toprak organik maddesi haline gelir. Yeşil gübrelemede amaç 

toprağın organik madde içeriğini zenginleştirerek fiziksel, kimyasal ve 

biyolojik özelliklerini iyileştirmektir. Yeşil gübre bitkisi olarak baklagiller 

kullanılmış ise, bu bitldler aynı zamanda kökleri vasıtasıyla atmosferin 

serbest azotunu bağladıkları için toprağa azot da kazandırırlar. Ayrıca bu 

bitkilerin kökleri geniş bir toprak kitlesiyle temas halindedir. Bu nedenle 

yeşil gübre olarak değerlendirilen bu bitkiler, toprak derinliklerindeki mikro 

elementleri de alır, dolayısıyla toprağa karıştırıldıkları zaman bu elementleri 

toprak yüzeyine de taşırlar. Yeşil gübre olarak hızlı gelişen, bol yeşil aksamı 

olan ve fakir topraklarda bile yetişebilen bitkiler tercih edilmelidir. 

Bol yeşil aksam, toprağa fazla miktarda bitkinin karışmasını sağlar. Ayrıca 

yeşil aksamların su içeriği fazladır. Bu da yeşil gübre olarak kullanılan 

bitkinin toprakta çürüyüp organik madde haline dönüşümünü hızlandırır. 

Yeşil gübre bitkilerinin toprağa karıştırılmalarının kolay, çimlenme 

yeteneklerinin yüksek, ısı ve ışık değişikliklerine, hastalık ve zararlılara 

karşı dirençli olmaları gerekir. Baklagil bitkileri toprağa ayrıca azot 

kazandırdıkları için tercih edilirler. 

Tablo 3. Önemli Bazı Yeşil Gübre Bitkileri 

Baklagil Bitkileri 

Yonca 

Çayır yoncası 

Taş yoncası 

Soya fasulyesi 

Kanada yem bezelyesi 

Yem börülcesi 

Kırmızı açgül 

Japon üçgülü 

Yalancı tüylü fiğ 

Avusturya bezelyesi 

Baklagil Olmayan Bitkiler 

Çavdarlar 

Yulaf 

Arpa 

Darı 

Karabuğday 

Çim 

Sudan otu 

Hardal 

Kolza 

Kışlık yulaf ve arpa 

177

Yeşil gübre bitkileri gerek baklagillerden gerekse buğdaygiller ve başka 

familyalardan da olabilirler. Tablo 3'de önemli bazı yeşil gübre bitkileri 

görülmektedir. 

Yeşil gübre bitkileri en uygun zamanda toprakla karıştırılmalıdır. Burada ki 

en önemli nokta, bitkinin C:N oranıdır. Daha önce de açıklandığı gibi C:N 

oranı büyük bitkilerin, toprakta çürümeleri için daha uzun zamana ihtiyaç 

vardır. 

Yağışı az olan yörelerde, yeşil gübrelemenin yapılması çok daha fazla dikkati 

gerektirir. Toprakta sınırlı düzeyde bulunan suyun, yeşil gübre bitkisi 

tarafından da kullanılacağı için yetiştirilecek esas bitkinin su güçlüğü 

çekmesi ihtimal dahilindedir. Öte yandan toprakta suyun az bulunması 

nedeniyle, yeşil gübre bitkisinin çürümesi de bir sorun olur. O nedenle kurak 

yörelerde, yeşil gübrelemenin yararına göre, zararı kimi durumlarda daha 

fazla olabilir. O bakımdan yeşil gübre bitkilerinin su tüketimi çok iyi 

hesaplanmalıdır. 

Yeşil gübreler, örtü bitkileri ve bitki artıkları (malç) birbirleriyle yakından 

ilgili uygulamalardır. Bitki artıkları ve örtü bitkisi toprağı erozyona ve aşırı 

güneş ışıklarına karşı korumakta, yeşil gübreler ise kendilerini takiben 

yetiştirilecek bitkiler için toprağa nem ve bitki besin maddesi sağlamaktadır. 

Yeşil gübreler, yörenin ekolojik koşullarına uygun olarak, herhangi bir 

bitkiden önce ekilerek yetiştirilen ve erken hasat edilerek toprağa karıştırılan 

bitkidir. Bunlar genellikle baklagiller arasından seçilir. Bunun nedeni 

baklagillerin köklerindeki nodüllerde (yumrucuklarda) azot depolanmasıdır. 

Yeşil gübre bitkileri genellikle çiçeklerime sırasında (%10 çiçeklerime 

olduğunda), en fazla su ve biyokütle ihtiva ettiği dönemde, toprağa 

karıştırılmalıdır. Baklagil bitkilerinin dönüşümlü ekimindeki (münavebe) 

durum bu uygulamadan farklıdır. Toprağa karıştırılan taze bitki dokuları 

toprak içerisinde çok kolay bir şekilde ayrışır ve ihtiva ettikleri bitki besin 

maddeleri kolaylıkla toprak çözeltisine geçer. 

Yeşil gübrelemede, gerekli ön hazırlıklar yapıldıktan sonra tarlaya yeşil 

gübre olarak kullanılacak bitki tohumu ekilir, gerekiyorsa sulama da dahil 

olmak üzere bütün bakım işlemleri yapılır, çiçeklenmeden önce biyokütlenin 

en fazla olduğu dönemde sürülerek toprağa karıştırılır. 

Yeşil gübrenin toprağa karıştırılmasının üzerinden en az 2-3 hafta geçmeden 

asıl yetiştirilecek olan bitkinin ekimi yapılmamalıdır. Toprağa karıştırılan 

taze bitkinin ayrışması için belirli bir zamanın geçmesi gereklidir. Bu süre 

178

daha fazla tutulursa, bu durumda da asıl bitkinin yetişmesi için gerekli zaman 

kalmayabilir. Uygulamanın yapıldığı yörenin iklim durumuna göre bu 

sürenin ayarlanması gerekmektedir. Yeşil gübrenin toprağa çok derin olarak 

karıştırılması doğru değildir. Bu derinlik ağır killi topraklarda 5-15 cm, hafif 

kumlu topraklarda 10-20 cm arasında olmalıdır. 

Organik tarım uygulamalarmda yeşil gübrelerin önemli bir yeri vardır. Yeşil 

gübrelemenin yararlan şöyle sıralanabilir: 

• Asıl bitkinin ekiminden önce, yeşil gübre bitkisinin kökleri toprağa girerek, 

toprağı gevşetir, toprağın havalanmasına yardım eder, su tutmasını 

kolaylaştırır ve bitki besin elementlerinin dengeli dağılımını sağlar, 

• Tarlada bitki hakimiyeti oluşturarak yabancı otların gelişmesini baskı 

altında tutar, toprağı erozyondan ve aşırı güneş ışınlarından korur, 

• Yeşil gübre bitkisi olarak baklagiller kullanıldığında toprakta azot birikimi 

sağlanır ve asıl bitki için azot depolanır, 

• Toprağa karıştırılan taze bitki ayrışmasını takiben toprağa nem ve hazır 

bitki besin maddesi sağlar, 

• Toprağa eklenen organik madde toprak mikroorganizmalarının faaliyetini 

artırarak asıl bitki için canlı bir toprak ortamı hazırlar. 

• Toprak organik maddesinin artışı ile toprak yapısı gelişir ve toprağın su 

tutma kapasitesi artar. 

Yeşil gübrelemenin etkisi başlangıçta tam olarak görülmeyebilir. Yeterli 

etkinin görülebilmesi için uygulamaların devamlılığı gerekmektedir. 

Organik tarımdaki çok önemli bir diğer organik gübre kaynağı organik artık 

ve atıkların değerlendirilerek kompost yapılması ve olgunlaşmış kompostun 

organik gübre olarak toprağa verilmesidir. 

Organik bitkisel üretimde, toprağa bitki besin elementleri ve organik madde 

temin etmenin en ekonomik ve kolay yolu, çiftlik içerisinde oluşan hayvansal 

ve bitkisel atık ve artık maddelerin kompostlanarak toprağa uygulanmasıdır. 

Bu uygulama ile toprak verimliliğinin sürekliliği sağlandığı gibi, zararlıların 

ve hastalık amillerinin büyük bir bölümü de ortadan kaldırılmış olur. Ayrıca, 

bu artık ve atıkların neden olduğu çevre kirliliği ve kötü koku da en aza 

indirilir. 

Bitkisel ve hayvansal organik artık ve atıkların, havalı (oksijenli) ortamda 

(aerobik), yığın halinde veya uygun bir çukurda, belirli bir nemlilikte 

karıştırılarak mikrobiyolojik yolla ayrıştırılması işlemi kompostlama, 

meydana gelen ürün de kompost olarak adlandırılmaktadır. 

179

Kompost için uygun bir yer belirlenir ve tabanı iyice sıkıştırılır. Yığın 

yapılacak yere önce bir tabaka saman serilir. Üzerine kompost yapılmak 

üzere toplanan organik materyal 25-30 cm kalınlıkta tabakalar halinde 

yerleştirilir. Her tabakadan sonra üzerine bir miktar toprak ve sönmüş kireç 

serpilir. Organik materyalin bu şekilde yerleştirilmesi, yığının yüksekliği 1 - 

1.5 metre oluncaya değin sürdürülür. Sonra yığının üstü ve yanları ince bir 

toprak tabakası ile örtülür. 

Yığının kurumasına, meydan verilmemesine, bekletilme süresince özenle 

dikkat edilmesi gerekir. Öte yandan ihtimarm (çürümenin) aerob (havalı) 

koşullarda ve hızlı bir şekilde oluşabilmesi için yığının çok sıkıştırılması 

gerekir. 

Kompostlama sürecinde üç önemli gelişme dönemi vardır. Bunlar organik 

madde yığınının ısınması, soğuması ve olgunlaşması dönemleridir. 

Isınma dönemi mikrobiyolojik faaliyetlerin yoğunluğu ile ilgilidir. Ortamda 

yeteri kadar mikroorganizma, bu mikroorganizmaların ihtiyaç duyduğu 

organik ve mineral besin maddeleri, uygun oksijen ve nem mevcut 

olduğundan mikroorganizma faaliyeti giderek artar, organik maddenin 

ayrışması ile ortama fazla miktarda ısı yayılır, bunun sonucu olarak da 

organik madde yığını içerisindeki sıcaklık, ilk üç günde 60-70 °C'ye ulaşır. 

Yığın içi sıcaklığı 2-3 hafta boyunca bu sıcaklıkta kalır. Organik maddenin 

ayrışmasının büyük bir bölümü bu ısınma döneminde gerçekleşir. Bu yüksek 

sıcaklıkta ve doygun nem ortamında hastalık amilleri, zararlı ve yabancı 

otlara ait kökler ve tohumları ölür. Bu dönem devam ederken ortama 

yeterince oksijen (hava) girmemesi halinde kötü koku oluşmaya başlar. 

Oksijenli ortamda faaliyet gösteren mikroorganizmaların faaliyetleri azalır. 

Ayrıca, ortam sıcaklığnm fazla olması nedeniyle yığın önemli miktarda nem 

kaybeder, sürecin devamlılığı için buharlaşma yoluyla kaybolan nemin 

ıslatılarak karşılanması gerekir. Kompostlama işleminin bu döneminde 

ortamın asitliliği azalır ve pH yükselir. 

Soğuma dönemi, organik maddenin büyük bir kısmının azalmasını takiben 

mikrobiyolojik faaliyetin azalması sonucu meydana gelir. Yığının sıcaklığı 

25-45 °C'ye düşer. Ancak ayrışma devam eder. Bu dönemde bakteriler 

yerine mantarlar faal duruma gelir. Karbon miktarı daha fazla olan sap, 

saman, lifli ve odunsu maddeler bu dönemde mantarlar tarafından ayrıştırılır. 

Bu ayrışma dönemi yavaştır. Ortamın sıcaklığı artmaz. Isınma döneminin 

aksine sıcaklık düşer, asitlik artar, pH azalır. 

180

Olgunlaşma dönemi, organik maddenin tamamına yakınının ayrıştığı, 

mineral bitki besin elementlerinin açığa çıktığı, humik asit ve antibiyotiklerin 

oluştuğu, kırmızı kompost-toprak solucanlarının ve toprak mikroorganizmalarının 

yığın içerisinde yoğunlaştığı dönemdir. Bu dönemin sonunda, 

başlangıçtaki organik madde yığınının hacmi yarı yarıya azalır. Rengi 

koyulaşır, kompost koyu kahverengi siyahımsı bir renk alır. Oldukça hafiftir. 

Avuç içine alındığında kendisini oluşturan organik artıklar teşhis edilemez 

durumdadır. 

Kompost artık hazır durumdadır. Bu aşamadan sonra fazlaca bekletilmeden 

tarlaya veya bahçeye götürülerek toprağa uygulanması gerekir. Bekletilme 

süresi uzadıkça kompost bitki besin maddesi değerini kaybeder, özellikle 

azotun büyük bir bölümü gaz halinde azot oksit gazları (NO, N0 2 

...) halinde 

atmosfer havasına karışır. 

Özet olarak; kompostlama işleminin başarıya ulaşabilmesi için gerekli olan 

koşullar; organik madde, organik maddenin C ve N içeriği, oksijen, nem ve 

sıcaklıktır. Mikroorganizmaların yaşamları için gerekli olan bu koşulların 

sağlandığı oranda kopost kaliteli olmaktadır. 

Kompost yapımı için gerekli süre kullanılan materyalin çeşidine bağlı olarak 

6 ile 24 ay arasında değişir. O nedenle yığının yılda iki ya da üç kez 

bozularak havalandırılması, ihtimarı tamamlanmış materyallerin elenerek 

ayrılması ve yığma yeterli miktarda su karıştırılması gerekir. Bu arada 

kompostun değerini artırmak için N, P, K ve öteki bitki besin elementleri de 

yığma karıştırılabilir. Genelde kompost yapımında kullanılan her bir ton kuru 

bitkisel materyale, 20 kg amonyum sülfat ile 7 kg süperfosfatm karıştırılması 

önerilmektedir. 

Kompostlamanın temel amacı organik atık ve artıkların bitkiler için yarayışlı 

hale getirilmesi ve toprak verimliliğinin sağlanmasıdır. Bu amaca uygun 

olarak hayvansal ve bitkisel atıkların ayrıştırılmasmda değişik yöntemler 

vardır. Kompostlamanın diğer yöntemlerden en önemli farkı, sürecin 

oksijenli (havalı) ortamda olmasıdır. Organik tarımda uygulanabilecek en 

uygun kompostlama yöntemi, organik artıkların yığınlar halinde parti parti 

ayrıştırılmasıdır. Bu da iki şekilde olabilmektedir. Birincisi geçirimsiz düz 

bir zemin üzerinde yığınların ayrıştırılması, ikincisi ise; yine geçirimsiz hale 

getirilmiş çukurlarda ayrıştırma işlemidir. 

İkinci durumda, yani belirli derinliklerdeki çukurlarda yapılan ayrıştırmada, 

buharlaşma kayıplarının azlığına bağlı olarak su kullanımı azalmakta ise de, 

181

çoğu kez yeterli havalanma sağlanamadığı için kompost arzu edilen kaliteye 

ulaşamamaktadır. Bu nedenle kompostlama işleminin düz zeminler üzerinde 

sürdürülmesi tercih edilmektedir. 

Uygun bir kompostlamada, yığının yüksekliği 1.5 m'den fazla ve hacmi 1 

m ' den az olmamalıdır. Yığın çapının 2.5 m dolayında olması tercih edilmelidir. 

Çünkü daha büyük bir yığının kontrolü ve yönetimi zordur. Kompost 

kalitesi olumsuz yönde etkilenir. 

Kompostlamada kullanılacak organik atık ve artıkların C/N oranları büyük 

farklılık göstermektedir. C/N oranı; 100/1 olanlar fazla, 25/1 olanlar orta ve 

7/1 olanlar az karbonlu olarak sınıflandırılmaktadır. Kullanılabilecek organik 

maddeler, bitkisel artıklar, sığır, koyun, keçi, at, tavuk (fosforca oldukça 

zengindir) gübresidir (Tablo 4). Odun külü fazla miktarda K, Na, Ca, Mg 

ihtiva eder. Bu nedenle kompostlamada kullanılabilir 

Kompostlamada kullanılacak organik madde yanında, kompostun bitki besin 

maddesi içeriğini zenginleştirmek amacıyla odun külü ve öğütülmüş kaya 

fosfatı ilavesi de yapılmaktadır. Az miktarda killi toprak ilavesi yığının su 

tutması bakımından önemlidir. 

Bir çiftlikte, hem organik artıkların giderilmesi ve hem de kompost elde 

edilmesi için en uygun karışım; 1/3 oranında çalı, çırpı, yaprak; 1/3 oranında 

sap, saman, ot; 1/3 oranında hayvan gübresi, evsel yemek artıkları ve % 5-10 

oranında toprak olarak önerilebilir. 

Fazla işçilik gerektirmeyen bir kompostlama yöntemi: 

1. Kompostlama materyali hazırlığı: Odunsu maddeler küçük parçalara 

ayrılır, böylece mikroorganizmalarla temas edecek yüzeyleri artırılmış olur, 

diğer materyal ayrı ayrı gruplar halinde kompostlamanm yapılacağı yere 

yakın olarak yığılır. 

2. Kompost yığını doğrudan doğruya güneş ışığına maruz kalmayacak 

şekilde gölgede olmalıdır. 

3. Kompostlanacak materyal iyice ıslatılır. 

4. Kompast yığının oluşturulacağı zemin temizlenir ve düzeltilir, zeminin 

geçirimsiz olmasına dikkat edilir. 

5. Kompost yığınının altına kaba maddeler konularak fazla suyun drenajı 

(süzülmesi) sağlanır. 

6. Bu altlık materyalinin üzerine fazla karbonlu dal, yaprak, sap, saman bir 

katman halinde serilir, bunun üzerine düşük karbonlu hayvansal artıklar, 

182

yemek artıkları yerleştirilir ve bu katmanın üzerini örtecek şekilde toprak 

yayılır. Bu işlem 1.5 m yüksekliğe ulaşılacak şeklide katlar halinde 

sürdürülür. 

7. Yığının üzeri sap ve samanla kaplanır, bunun üzerine de yağmur suyunu 

önlemek için plastik örtü geçirilir. İşlem kapalı yerde yapılıyorsa buna gerek 

olmaz. 

8. Kurak dönemlerde yığının su kaybetmemesi için yığının tüm dış yüzeyi 

çamurla sıvanır. 

9. Kompost haliyle beklemeye bırakılır. Dış ortamın sıcaklığına ve 

nemliliğine bağlı olarak 2-3 hafta sonunda yığın, hacminin yarısını 

kaybeder. Bu durumda yığının aktarılarak alt üst edilmesi ve 

havalandırılması gerekir. 

10. Aktarma işlemini takiben, yığın tekrar beklemeye bırakılır. Gerektiğinde 

aktarma işlemi birkaç kere tekrarlanabilir. Kompostun olgunlaşmasını 

takiben işlem tamamlanmıştır ve kompost kullanıma hazırdır. 

Tablo 4. Bazı Organik Atıkların C:N Oranlan 

Yüksek Karbonlular 

Daha Az Karbonlular 

Organik Madde C:N Organik Madde C:N 

Mısır Sapı 70:1 Hayvan Cesedi 4:1 

Mısır Silajı 38-43:1 Sığır, Koyun Gübresi 15-20:1 

Mısır Koçanı 60-120:1 Kümes Gübresi 6:1 

Saman 200-500:1 At Gübresi 30:1 

Sap 80-120:1 Taze Ot 15:1 

Kompostun özellikleri ve kalitesi kompostlamada kullanılan organik maddelerin 

özellikleri ile yakından ilgilidir. Ancak, genel olarak hayvansal ve 

bitkisel atık ve artıkların kullanıldığı kompostlamada, kompost bitkiler için 

hemen kullanılabilecek bitki besin elementleri ile birlikte toprağın fiziksel 

özelliklerini iyileştirici organik maddenin ayrışma ürünlerine sahiptir. 

Bunun yanında, ayrışmış organik maddeye bağlı durumda olan besin 

elementleri de toprakta devam edecek ayrışmaya bağlı olarak zamanla toprak 

çözeltisine geçebilecek durumdadır. Kompostlamanm ısınma döneminde iç 

183

sıcaklık 60-70 °C'ye yükseldiği için kompostlama materyali içerisindeki 

zararlılar, hastalık amilleri, yabancı otlara ait kök ve tohumlar canlılıklarını 

kaybetmiştir. Ayrıca, mikrobiyolojik faaliyetler sonucu kompost içerisinde 

oluşan doğal antibiyotikler toprak ve kök sağlığını korumada önemli katkılar 

sağlayacaktır. 

İyi durumda, olgunlaşmış kompost, hafif, koyu kahverengi-siyahımsı renkte, 

kompostlaşmada kullanılan organik maddelerin fiziksel görünümünü 

yansıtmayan ve toprak kokulu, yeni bir organik maddedir. 

Kompost bitkisel üretimde, toprak hazırlığından gelişme döneminin sonuna 

kadar her aşamada kullanılabilir. Daha önce de belirtildiği gibi, kompost 

sadece bitki besin maddesi olarak değil, aynı zamanda toprak düzeltici olarak 

da toprağa uygulanmaktadır. 

Bu nedenle, özellikle organik artık ve atıkların yönetiminde, ortamda çok 

fazla miktarda organik atık varsa sürekli olarak kompostlama yapılarak tarla 

veya bahçe topraklarına uygulanabilir. Çiçekçilikte kullanılabilir. İşletme 

için fazla geldiğinde dökme olarak veya paketlenerek satışı yapılabilir. 

Kompostlamada özel bir uygulama da "Verimli Kompostlama" olarak 

bilinen, kırmızı toprak solucanlarının kullanılarak daha çok evsel yemek 

artıkları ve kuru yaprakların kompostlanmasıdır. Bunun için özel kabinler 

yapılmakta, toplanan veya bir kompostlamadan elde edilen kırmızı toprak 

solucanları çok yoğun olarak bu kabinlerde ölü yapraklar üzerine 

bırakılmakta, solucanların sindirimini takiben bıraktıkları dışkı kompost 

olarak değerlendirilmektedir. 

Daha önce bir nebzecik değinildiği gibi, organik tarımda kullanılabilecek en 

önemli organik gübreler arasında mikrobiyolojik gübreler gelmektedir. Bu 

gübreler doğrudan doğruya toprak verimliliğini ve bitki gelişmesi için 

mutlak gerekli olan mikroorganizmaları ihtiva eder. Aslında bu gübrelerin 

büyük bir bölümünde bulunan mikroorganizmalar organik madde 

bakımından yeterli ve iyi yönetilen topraklarda yeterince vardır. 

Bu nedenle organik maddesi yeterli olmayan topraklara organik madde ile 

birlikte uygulanması daha iyi sonuç vermektedir. Aksi halde toprakta 

yeterli beslenme ortamı bulunmayan mikroorganizmalar canlılıklarını 

kaybedebilirler. 

Diğer taraftan ticari olarak sunulan mikrobiyolojik gübrelerin ambalajları 

184

içerisinde belirli bir bekleme süreleri vardır. Bu sürelerin aşılması 

durumunda da mikroorganizmalar canlılıklarını kaybetmektedir. 

Bazı mikroorganizmalar toprakta bulunan minerallerin elementel bitki 

besinleri haline gelmesini sağlar. Bazıları toprak organik maddesini ayrıştırır, 

bir kısmı da atmosferdeki hava karışımında % 78 oranında bulunan azot 

gazını, bitki besin maddesi olarak bitki köklerine fıkse ederek toprağa taşır. 

Bazı mikroorganizmalar bitki kökleri ile ortak yaşama girerek bitkilerin su ve 

besin maddesi alımını sağlar ve fosfor alımına da yardımcı olur. 

Çoğaltma Materyali 

Organik tarımda, genetik modifikasyona uğramış tohum ve transgenik bitki 

kullanımının men edilmiş olması yanında, organik usullerle üretilmiş 

yerel çeşitlerin kullanımı adaptasyon güçlerinin yüksekliği nedeni ile 

önerilmektedir. Vegetatif çoğaltma materyalinin de en az bir generasyon 

organik üretim kurallarına göre yetiştirilmiş olması şarttır. Üretimleri 

başlamış olmasına rağmen, ülkemizde henüz sertifikalı organik tohum, fide 

ve fidan yaygın olarak bulunamamaktadır. Organik tohum kullanma zorluğu 

henüz yeterince bulunamaması nedeni ile ertelenmektedir. Ancak organik 

sertifikalı tohum bulunmadığı takdirde kullanılan tohumların ilaçlanmamış 

ve izin verilmeyen kimyasallarla muamele edilmemiş olması gerekmektedir. 

Bazı fide firmaları talep edildiğinde organik aşılı sebze fidesi üretmektedir. 

Bilindiği gibi, gerek bitkisel üretimde ve gerekse diğer üretim alanlarında en 

önemli üretim girdisi çoğaltma materyalidir. Çünkü üretimde, yetiştiricilikte 

kullanılan tohum, fide, fidan, damızlık, anaç (arıcılıkta), yumurta ve yavru 

(su ürünleri üretiminde) ve mantar sporları (mantar üretiminde) canlıdır. 

Canlı materyalin kendine has genetik yapısı ve potansiyeli, aynı zamanda 

indivüdual kabiliyeti (kendine has yetenek) söz konusudur. Bitkisel üretimde 

üretim materyali olarak kullanılacak tohumluk, fide ve fidan organik 

üretimin istediği vasıflara sahip olmalıdır. Normal şartlarda ve geleneksel 

tarımda da üretim materyali, yani tohumluk, fide ve fidanın konulan 

standartlara uygun, sertifikalı ve adına doğru olması zorunluluğu vardır. 

Ancak yüksek verim ve üstün kalite bu koşulların yerine getirilmesi ile 

mümkündür. Organik bitkisel üretimdeki üretim materyali, için az önce ifade 

edilen hususlardan daha da fazlası istenmektedir. 

Organik üretim materyali olarak kullanılan generatif veya vegetatif 

tohumlukların hiçbir şekilde genetik yapısı değiştirilmemiş, döllenmiş hücre 

çekirdeği içindeki DNA dizilimine (protein sıralanışına) dışarıdan müdahale 

edilmemiş, sentetik pestisit, radyasyon veya mikrodalga ile muamele 

185

görmemiş, diğer bir söyleyişle üretim materyalinde mutasyon meydana 

getirecek bir mutagenle muamele edilmemiş, doğal biyolojik formundaki 

tohumluk olmalıdır. 

Organik fideler, organik olarak elde edilmiş tohumlardan geliştirilmiş 

olmalıdır. Fideler, organik üretim yapılan alanlarda yetiştirilen, yetiştirmenin 

muhtelif aşamalarında sentetik bitki besleme ve büyütme maddeleri ile 

hormonların kullanılmadığı, diğer bir ifade ile sentetik büyüme ve gelişmeyi 

düzenleyici ve teşvik edici maddelerin kullanılmadığı, toprak ve iklim 

şartlarına uygun, yalnızca mevzuatta müsaade edilen toprak iyileştiricilerinin 

ve girdilerinin kullanıldığı, hastalık, haşere ve yabancı ot rekabetine karşı 

dayanıklı olmalıdır. 

Aynı söylemler organik fidanlar için de geçerlidir. Üretim materyali olarak 

kullanılan fidanların elde edildiği amaçlar, çöğürler veya tohumların da 

mutlaka organik olması sattır. Organik fidanlar, ayrıca adına doğru olmalıdır. 

Fidanlar genellikle bir yaşından büyük olmalıdır. Meyve bahçesinin veya 

bağın tesis edileceği yerin iklim ve toprak şartlarına uygun fidanlar seçilmeli, 

ayrıca mevzuatın müsaade ettiğinin dışında ne büyümeyi ve gelişmeyi 

düzenleyici ve teşvik edici ne de hastalık, haşere ve yabancı otlara karşı 

herhangi bir kimyasal kullanılmamalıdır. Fidanlar yetiştirilecekleri çevrenin 

doğal iklim ve toprak şartlarına uyum gösterebilmelidirler. 

Önceden de ifade edildiği gibi, tohum ve tohumluk, yani üretim materyali 

bitkilerin kültüre alınmasından bu yana yararlanılan önemli tarımsal 

girdilerin başında gelmektedir. Zira, bitkisel üretimde toprak işlemesi, 

sulama, gübreleme, mekanizasyon ve bitki koruma gibi uygulamalar en iyi 

şekilde yerine getirilseler bile, yeterli ürün elde edebilmek kullanılan 

tohumluğun niteliğine ve kalitesine bağımlı olmaktadır. Yeni bir bitki 

meydana getirebilen generatif veya vegetatif bitki kısımlarına genel anlamda 

"tohumluk" denilmektedir. Dikkat edilirse, bu kavramın içinde bitkisel 

üretimde kullanılan tohum, fide, fidan, çubuk, soğan, yumru, gövde çeliği, 

stolon, kalınlaşmış anakök ve rizom yer alabilmektedir. Üretime yüksek 

nitelikli tohumla başlamak ürün ve kaliteyi garanti ettiğinden, başarılı bir 

yetiştiriciliğin ilk şartını kaliteli tohumluk oluşturmaktadır. Yüksek nitelikli 

tohum denildiği zaman; çimlenme hızı, gücü ve canlılığı yüksek, genetik 

özellikleri yönünden saf, morfolojik özellikleri gelişmiş, hastalıklar ile 

zararlılardan arındırılmış tohum anlaşılmaktadır. Ancak, son yıllarda bu 

özelliklere makine ile ekime uygun olma, hızlı ve homojen tarla çıkışı 

göstermesi, ekim zamanında yeterli nem içermesi ve kaplanmış olması gibi 

kriterlerde eklenmiştir. 

186

Görüldüğü gibi; yüksek nitelikli tohumluklarda aranılan özelliklerden birisi 

de, bunların hastalıklar ve zararlılar yönünden temiz olmaları durumudur. 

Tohumların özellikle hastalıklar ile bulaşık olması halinde karşılaşılabilecek 

olumsuz etkileri şu şekilde özetlemek mümkündür: 

• Elde edilen ürün miktarının azalması (çünkü verim düşük olur), 

• Tohumun çimlenme yeteneğinin azalması veya kaybolması, 

• Bitki hastalıklarının ortaya çıkması ve yayılması, 

• Tohumlarda renk ve şekil değişmeleri, 

• Tohumlarda biyokimyasal değişmeler ve 

• Tohumlarda toksin oluşması'dır. 

Diğer taraftan, tohumlardaki mekanik zararlarıma ile hastalık ve zararlı 

kavramlarını ayırt etmek gereklidir. Zararlanma bir tohumun bünyesinin 

(yapısının) fiziksel veya hayvansal etki ile hasar görmesidir. Örneğin; yara 

oluşması, mekanik hasar ve böcek zararı bazı zararlanma tipleridir. Hastalık 

ise, bir tohumun normal yaşam fonksiyonlarını olumsuz yönde etkileyen ya 

da bozan bir faktördür. Hastalık uygun olmayan ortam koşullarının 

(fizyolojik kökenli) doğrudan etkisi ile oluşabildiği gibi patojenler (biyotik 

kökenli) nedeni ile de meydana gelebilir. 

Tohumlarda görülen hastalıklar ve zararlanmalar şu ana başlıklar altında 

toplanabilmektedir: 

• Tohumlarda genetik kökenli bozukluklar, 

• Tohumlardaki mekanik zararlar (fiziki), 

• Tohumlarda böceklerin neden oldukları zararlar, 

• Fizyolojik kökelik tohum hastalıkları, 

• Patojenlerin neden oldukları tohum hastalıkları ve 

• Tohumlarda diğer faktörlerin neden oldukları bozulmalar 5 

dır. 

Bunlar arasında patojenlerin neden oldukları tohum hastalıkları, diğerlerine 

oranla daha fazla önem taşımaktadır. Zamanımızda çoğu bitkilerde de 

hastalık yapabilen 2400 adet mikroorganizma (virüs, bakteri, fungus ve 

benzeri) 383 adet bitki cinsinin tohumlarında hastalık meydana getirebilmektedir. 

Son yıllarda yapılan ıslah ve çeşit geliştirme çalışmaları sonucunda 

belirli hastalık etmenlerine karşı dayanıklı, ya da toleranslı olan bazı türler 

elde edilmiş ve tohumları ticari olarak satışa sunulmuştur. Bunlar arasında 

Fusarium oxysporum'a dayanıklı kereviz, Helminthosporiıım maydis'e 

dayanıklı mısır, Helminthosporium oryzae'ye dayanıklı çeltik^ Phytophtrora 

infestans'a toleranslı patates, belirli virüslere toleranslı ya da dayanıklı olan 

hıyar, kabak ve marul gibi bitkilerin tohumları yer almaktadır. 

187

Patojenlerin yayılmalarını önlemek ve patojenlerin neden oldukları ürün 

kayıplarını en düşük düzeye indirebilmek için tohumlarda bulunan 

enfeksiyonları belirlemek gereklidir. Bunun için patojenleri tespit etmek 

amacı ile yapılan testlerde ana hedef, tohumluklardaki etmenleri bulmak, 

teşhis etmek ve tohumluğun hangi düzeyde bulaşık olduğunu ortaya 

koymaktır. Bu sağlık testlerinde; 

• Kullanılacak yöntemin basit, ucuz ve hızlı olması, 

• Sonuçların bir örneği yansıtması, 

• Patojenin kolayca tanınabilmesi ve 

• Yöntemin uluslararası kullanıma uygun biçimde olması gibi özelliklerin 

bulunması istenmektedir. 

Günümüzde, tohumluklardaki hastalık etmenlerinin tesbitinde yaygın 

biçimde kullanılan yöntemler şematik olarak gösterilmektedir (Şekil 5). 

Şekil 5.Tohumlukta Ortaya Çıkabilecek Hastalık Etmenlerinin Şematik 

Olarak Görünümü 

Tohumlukta 

Hastalık 

Doğrudan 

Kontrol 

(Çıplak gözle) 

Dolaylı 

Kontrol 

Bitki yetiştirme 

yöntemleri ile 

İnkübasyon 


Agar testleri ile 

Serolojik 

Moleküler teknik 


188

Üreticilerin, kalitesi yüksek olan tohumlukları alırlarken dikkat etmeleri 

gereken konular şu şekilde sıralanmalıdır: 

• Genetik olarak saf olduğu belli olan tohumlukların alınması, 

• Ambalajlı ve etiketli olan tohumlukların tercih edilmesi, 

• Paket üzerinde üretici firmanın markası, üretim yılı, tohumluk miktarları 

veya adedi, çimlenme gücü ve benzeri bilgilerin olmasına dikkat edilmesi, 

• Tohumun ilâçlı olup olmadığının incelenmesi (organik tohumlar ilâçlı 

olmamalı), 

• Tohumların üretime başlamadan 1-2 ay önce alınması, 

• Üreticilerin yalnızca kullanacakları miktarda tohumluk alması, 

• Tohumlukların şekil, renk, temizlik ve benzeri özelliklerine özen 

gösterilmesi, 

• Paket üzerinde bazı tohum kaynaklı hastalık etmenlerden temiz olduğuna 

ilişkin bilginin olup olmamasını kontrol etmek gereklidir. 

Üreticilerin satın aldıkları tohumlarda, üretim dönemi öncesi sağlık testleri 

yaptırmaları, onların güvenli üretim yapma şanslarını arttırmaktadır. Yapılan 

bir araştırmanın bulgularına göre; sanayi domatesi çeşitlerine ait tohumluk 

örneklerinde bazı etmenler ile bulaşık olma durumu 1991 yılında % 60 iken, 

1995 yılında bu değerin % 5-6 düzeyine inmesi, üreticilere bir dekar başına 

yaklaşık olarak 1.5 - 2.5 tonluk bir ürün artışı sağlamıştır. 

Ekim ve Dikim İşlemleri 

Gerek konvansiyonel veya geleneksel tarımda, gerekse organik bitkisel 

yetiştiricilikte iyi bir toprak işleme yapıldıktan, uygun bir tarla ve tohum 

yatağı hazırlığından sonra, bölgenin iklim ve toprak şartlarına ve tarım 

kültürüne uygun bir ekim nöbeti planlanması da yapılarak, toprak verimliliği 

ve yüksek verim için uygun gübre ve gübreleme yöntemi de seçilebilecektir. 

Artık tohumluk konusunda da karar verildiğine göre, sıra ekim ve dikim 

işlemine gelmiş demektir. Ekim ve dikim işlerine geçmeden önce, bu konu 

ile ilgili her türlü araç-gereç ve alet-ekipmanm ayar ve düzenleri, temizlik ve 

bakımları yapılarak ekime geçilebilir. 

Organik tarımda ekim ve dikim işlemleri, üretim şekli ve tipine göre 

sözleşme yapılan kontrol ve/veya sertifikasyon firmasının vereceği talimata 

ve izine göre elle veya ekipmanlarla yapılmalıdır. Alet ve ekipmanların ayar, 

düzen ve temizlikleri iyi olduğu gibi uygun ekim normuna da azami dikkat 

gösterilmelidir. 

189

Konvansiyonel tarımda ve gayet tabi organik tarımda da ekim ya elle veya 

makine ile yapılabilir. Geniş alanlarda ve işgücünün de çok pahalı olduğu 

günümüzde artık elle ekim hemen hemen yapılmamaktadır. Elle veya serpme 

ekim dediğimiz yöntemde birim alanda olması gereken bitki yoğunluğunu 

tutturabilmekte çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Ancak dar alanlarda 

(aile işletmeciliği şeklinde organik tarım yapılan yerlerde) elle, sıraya veya 

ocağa da ekim yapılabilir. Burada önemli olan ekimden sonra yapılacak 

işlemlerin organik tarım kurallarına uygun olarak yapılabilmesidir. Ekimin 

sık veya seyrek yapılması, daha ekim yapılırken bütün alanda olacak bitki 

sıklığının ayarlanamaması daha sonra büyük masraflara sebep olacak 

tekleme ve seyreltme işlemlerine ihtiyaç gösterecektir. Bu da ürün 

maliyetlerinin yükselmesine neden olacaktır. O sebeple gerek tarlaların 

ekilmesinde gerekse meyve bahçeleri ve bağların kurulmasında organik 

tarımın öngörüldüğü ölçülere dikkat edilerek ekim ve dikim işlemleri 


Organik bitkisel üretim yapılırken işletmelerdeki arazilerin en dikkatli 

şekilde düzenlenmesi, çevresinin ve komşu işletmelerle olabilecek ilişkilerin 

en iyi biçimde dikkate alınması başarılı bir yetiştiricilik için şarttır. İşletme 

içinde ekimden sonra sözkonusu olacak bakım işlerinin kolay ve basit bir 

şekilde yapılabileceği daima hatırda tutulmalıdır. İşletme içinde yollar, 

sulama kanal ve arkları, sulama yöntemlerinin herhangisinin uygulanacağı 

dikkate alınmalıdır. O takdirde organik bitkisel üretim olabildiğince zevkli ve 

ekonomik olarak yapılabilecektir. 

Daha ekim ve dikim zamanında çapalama, boğaz doldurma, yabancı ot 

mücadelesi, hastalık ve haşerelerin bertaraf edilmesi, sulama ve hasat 

işlerinin de geleceği ve onların da yapılması lazım geldiği düşünülmeli ve 

ona göre ekim ve dikim yapılmalıdır. 

Bakım İşlemleri 

Çiftçilik, kârlılık ve ekonomikliği bakımından diğer meslek ve iş alanları ile 

karşılaştırıldığında, diğer işletmelerdeki üretim parametrelerinin durumuna 

bağlıdır. Bunlar da her şeyden önce toprak, sermaye, girişimcilik gücü ve 

emektir. Eğer bunlar yeterli ise ve uygun büyüklükte ise, elbette ki üretim 

ekonomik olabilir. Fakat buradaki en önemli ve büyük risk iklim ve toprak 

şartlarına hâkimiyetin durumudur. Açık havada olan olayları yönlendirmek 

hemen hemen mümkün değildir. Ancak sahip olunan bilgi ve deneyimlerin 

ışığı altında çiftçilik belli bir ölçüde kolaylaştırılabilir ve zevkli hale getirilebilir. 

Yoksa çiftçilik dünyanın en zor ve riskli mesleklerinden birisidir. 

190

Gerek konvansiyonel tarımda, gerekse organik tarımda marifet, sadece 

tohumu toprağa atmak, sadece ekim ve dikim işlerini yapmak değildir, 

bundan sonra ürünü hasat edebilmek, hatta pazar ve piyasada gereği gibi 

değerlendirip paraya çevirebilmektir. İşte buraya kadar yapılacak işlemler 

organik tarımda daha büyük önem arzeder durumdadır. Bunların en önemlisi 

bakım, yani ekilen ürünün tarla çıkışını takip etmek, daha doğrusu iyi bir 

tarla çıkışı temin etmek, çapalama, seyreltme, boğaz doldurma, yabancı ot 

mücadelesi yapmak, hastalık ve haşerelerle savaşmak ve sulama işlerini en 

iyi şekilde yapabilmektir. İşte bunlar bakım başlığı altında toplanmıştır. 

Tarımdaki toprak işlemenin en önemli amacı tarladaki yabancı otlarla 

mücadele ederek su ve bitki besin maddelerinin yabancı otlar tarafından 

kullanılmasını engellemektir. Genellikle yağışı 400-500 mm'nin altında olan 

yerlerde binlerce yıldan beri uygulanan NADAS'm da, esas amacı budur. 

Toprak işlenerek yabancı otlar öldürülmekte ve böylece kullanılacak su ve 

besin maddeleri nadastan sonra ekilecek ürün için biriktirilmektedir. Yapılan 

araştırmalar göstermiştir ki nadas, yapıldığı yere düşen yağışın % 23-25'ini 

biriktirmektedir. Nadas, genellikle serin iklim tahıllarının hasadından sonra 

boş bırakılan arazinin, ertesi yıl ilkbahar mevsiminde otlanması (% 15-20) ile 

birlikte işlenmesidir. Genellikle nadasta ilk toprak işlemede döner kulaklı 

pulluk kullanılır ve toprak 18-22 cm derinliğinde alt üst edilir. Daha sonraki 

zamanlarda tekrar ekim yapılıncaya kadar tarla otlandıkça (%10), ikincil 

toprak işleme aletleri ile (diskaro ve kazayağı) tekrar tekrar (ikileme, üçleme) 

işlenir. Toprak işleme ile hem yabancı otlar bertaraf edilmekte hem de yağan 

yağışlardan sonra toprakta meydana gelen kapilarite (kılcal borular) 

kırılmakta ve topraktan suyun buharlaşması önlenmektedir. Böylece de su 

biriktirilmiş olmaktadır. 

Yetiştirilen bütün kültür bitkileri çapa yapılacak bitki olmayabilir. Fakat çapa 

bitkisi olan ürünlerin büyük bir kısmı sulanan alanlarda yetiştirilmektedir. 

Sulanan arazilerde yetiştirilen ürünlerin su ve bitki besin maddelerinden 

gereği gibi faydalanabilmesi için hem yabancı otların rekabetini engellemek 

ve hem de topraktan meydana gelecek buharlaşmayı önlemek için çapa 

yapılması şarttır. Özellikle de yabancı otlarla kimyasal mücadele için izin 

verilmeyen ve herbisitlerin kullanılması yasak olan organik bitkisel üretimde 

çapalama mutlaka bir gerekliliktir. Çapalamanm başka yararları da vardır. 

Bunların başında toprağın kabartılması ve böylece de toprağın en iyi şekilde 

havalanması temin edilmektedir. 

Çapalama işlemi ya muhtelif el aletleri ile (çepin, çapa, freze ve benzeri) 

yada çapalama makineleri ile yapılmaktadır. Hayvanla çekilen veya motor 

191

(traktör) gücü ile çalışan çapa makinaları vardır. Organik tarım yapılan küçük 

işletmelerde elle çapa yapılabilir, ancak çok geniş arazilerde organik tarım 

yapılıyor ise, buralarda traktörle yapılması oldukça ekonomik olacaktır. 

Organik tarımda çapalama, yetiştirilen ürünün cinsine göre değişmekle 

beraber, aynı zamanda bitkilerin gelişme seyrine, iklim ve toprak şartlarına 

göre 1-3 arasında yapılabilir. Birinci çapa çoğu kez bitkiler 6-8, hatta 10 

yapraklı durumda yapıldığı için, fazla derin olmayabilir. İkinci çapa ise, daha 

derince ve toprağın iyice havalanmasını temin edecek şekilde yapılmalıdır. 

Bitkilerin kolaylıkla çapalanabilmesi için büyük ölçüde ya sıraya veya ocağa 

ekilmiş olması şarttır. Üçüncü çapa, çoğu kez yapılmaz, ancak ihtiyaç 

duyulursa yapılır. 

Gerek organik bitkisel üretimde gerekse geleneksel üretimde birim alanda 

yeteri kadar bitki yoğunluğu (sıklığı) elde edebilmek için, hangi ekim 

şeklinde (elle serpme, elle veya makine ile sıraya, elle veya makine ile ocağa) 

olursa olsun, biraz fazla tohum atılabilir. Aksi takdirde ekonomik bir verim 

alabilmek için istenilen tarla çıkışı temin edilemeyebilir. Bu takdirde, çıkış 

iyi olduğunda seyreltme yapılması şarttır. Yetiştirilen organik ürünün birim 

alandaki normu ne ise, genellikle, ikinci çapa ile birlikte seyreltme yapılır. 

Bazı ürünler de ocağa ekilmektedir. Ocaktaki (bitkilerin) ürünlerin belli bir 

büyüklüğe geldiğinde, daha sonraki dönemlerde iyi gelişebilmesi için tek 

başına bırakılması gerekir. Bu işleme tekleme denir. Genellikle bu işlem de 

ikinci çapa ile birlikte yapılmaktadır. Eğer organik bitkisel ürün yetiştirilen 

işletmede arazide çok fazla yabancı ot gelişmesi söz konusu ise ve eğer 

üçüncü çapa yapıldığı esnada bitkiler çapadan herhangi bir zarar 

görmeyeceklerse yapılır. Aksi takdirde üçüncü çapaya gerek yoktur. 

Organik tarımda ya da klasik tarımda, gerek sulanan ve sıraya ekim veya 

dikim yapıldığında, gerekse sıraya ve ocağa ekim veya dikim yapıldığında 

bazı ürünlerin boğazlarının doldurulması (diplerinin iyice kapatılması) 

gerekmektedir. Bu işlem çoğu kez ikinci çapa ile birlikte yapılmaktadır. Bir 

taraftan yabancı otlar bertaraf edilirken, bir taraftan da hem toprak gevşetilir 

ve kabartılır, hem de sıralar arasındaki toprak bitkilere, özellikle de bitkilerin 

körpe ve genç sürgün yapraklarının bulunduğu orta (göbek) kısmına hiçbir 

şekilde zarar verilmemelidir. Çünkü bitkilerin büyüdüğü ve geliştiği kısım 

burasıdır. Boğaz doldurma ile hem bitkilerin kökleri güven altına alınmış 

olur, hem de daha iyi gelişmeleri sağlanır. Karık sulama yapılan yerlerde 

sulamanın da, daha kolay ve sağlıklı yapılması temin edilmiş olur. 

192

Yabancı Ot Mücadelesi (Yönetimi) 

Her şeyden önce üzerinde durulması. gereken "yabancı ot" ve yabani ot 

kavramlarıdır. Bu iki kavramın birbiri yerine kullanılması doğru değildir. 

Yabancı ot; "Herhangi bir tarlada kültürü yapılan, yani yetiştirilen ürün 

haricindeki kendisinden başka bütün bitkilerdir". Örneğin bir buğday tarlası 

içindeki arpa veya yulaf da yabancı ot, aynı buğday tarlası içindeki 

köygöçüren veya sarı ot da yabancı ottur. Yabani ot ise, kültürü yapılmayan 

ve daha ziyade kültür yapılan, yetiştiricilik yapılan tarlaların, arazilerin 

dışında yetişen bitkilerdir. Yani yabani otlar, ekili dikili arazilerin içinde 

bulunduklarında, aynı zamanda yabancı ot olarak da kabul edilirler. Normal, 

konvansiyonel yani alışılmış tarım sistemlerinde, bitkisel üretimde de 

yabancı ot mücadelesi son derece önemlidir. Ancak herbisid (ot öldürücü 

ilâç) uygulaması ile tarla veya bahçeyi bunlardan kurtarmak mümkündür. 

Sonuçta bu yabancı otlar yok olur, ancak ot öldürücünün etkisi devam eder, 

asıl üretilen bitkiye de zarar verebilir. Biyolojik çeşitlilik önemli ölçüde 

azaltılmış olur. Organik tarımda yabancı otlarla mücadelede farklı bir 

düşünce, farklı bir felsefe vardır. Yabancı otlar, öncelikle organik tarımda 

kendiliğinden gelişen, orada ve o zaman aralığında olmaması gereken 

bitkilerdir. Yani bu bitkiler yine olmalı, yaşamlarını başka yerlerde ve başka 

zaman diliminde sürdürmelidir. Bu yabancı otlar tarlaya ekilen veya dikilen 

kültür bitkisinin vegetasyon döneminde olmamalıdır. İşte bu düşünceyle, 

yabancı otlarla zararlı olmaları halinde mücadele etmek gerekmektedir. 

Bunun dışında böyle bir çabaya gerek yoktur. 

Yabancı otlar, ekonomik anlamda gelir elde edilmesi bakımından ekilen veya 

dikilen bitkilere farklı şekillerde zararlı olabilirler. Öncelikle, asıl bitkinin 

suyuna, besin maddesine ve güneş ışınlarına ortak olurlar. Bu ortaklıkta 

yabancı ot sıklıkla önde gider. Yabancı otlar doğaları icabı (çevreye daha iyi 

adapte oldukları ve devamlı olarak bulundukları ortamdan daha iyi 

yararlandıkları için) genellikle aynı kültür bitkilerinden daha hızlı gelişirler. 

Sonuçta asıl bitki yeterli su, besin maddesi ve güneş ışını bulamadığı için 

sağlıklı gelişemez, zayıf düştüğü için zararlı ve hastalıkların hedefi haline 

gelir. Diğer taraftan, yabancı otlar hasat döneminde hasadı engeller, ürün 

kalitesini bozar, toprağa dökülen tohumları veya toprakta kalan kökleri daha 

sonraki bitkisel üretim için de zararlı olur. O bakımdan da istenmez. 

Bitkisel üretime zarar veren hayvansal canlılarla mücadelede olduğu gibi, 

yabancı ot mücadelesinde de yabancı otu iyi tanımak gerekir. Yabancı otun 

yaşam süreci ve çevre ilişkileri, bilinmesi gereken hususlardır. Her şeyden 

önce tarlaya ekilen veya dikilen bitki türü ve çeşidi bir tanedir. Ancak o 

193

tarlanın, çevresinde o dönemde gelişme eğiliminde olan birçok yabancı ot 

türü vardır. Bunlardan en az birkaçı bu ortamda asıl bitkiden daha iyi gelişme 

şansına sahiptir. Çünkü bunların çoğu o yöreye en iyi uyum sağlayan 

bitkilerdir. Bu nedenle tarımsal üretimdeki bitki ile yapılacak yarışı 

kazanmaları kuvvetle muhtemeldir 

Ekonomik olarak yetiştirilen bitkiye oranla yabancı otlar daha az seçicidir. 

Bu nedenle herhangi bir tarlada yabancı otun fazla olması o toprakta bazı 

sorunların olduğuna da işaret eder. Örneğin; toprakta yeterli bitki besin 

maddesi olamayabilir, aşırı su birikimi olabilir, toprak yapısı bozulmuş, 

toprak sıkışmış olabilir, toprakta tuz birikmesi meydana gelmiş olabilir. 

Kültür bitkileri bu olumsuz durumlarda yeterince gelişemezler, bu nedenle 

bu gibi durumlarda yabancı otlar yarışı çok daha kolay kazanır. Ekilen bitki 

tarla içerisinde azınlıkta kalır, yabancı otlar çok iyi bir şekilde gelişir. Benzer 

şekilde, toprakta yeterince organik madde bulunmaması veya toprak 

asitliğinin artmış olduğu durumlarda yabancı ot gelişmesi önemli boyutlara 

ulaşabilir. Sonuçta, tarlada veya bahçede yabancı otların fazlaca görülmesi 

bazı konuların doğru olmadığının en belirgin göstergesidir. Yabancı otların, 

toprağın bazı sorunlarla karşı karşıya olduğunu göstermesi yanında, başka bir 

takım yararları da vardır. Bunlar: 

• Doğrudan ekolojik bir yaklaşımla, yabancı otlar biyolojik çeşitliliğin 

önemli göstergeleridir, istenmeyen yerlerde olmasa bile birçok yerde 

olmaları ve yaşamlarını sürdürmeleri gerekir ve faydalıdır. 

• Yabancı otların çoğu birçok yararlı canlının doğal barınağıdır. Varlıkları ile 

zararlılara karşı mücadelede yardımcı olurlar. 

• Bazı yabancı otlar çiftlik hayvanları ve hatta insanlar tarafından yenilebilen 

besin maddeleridir. 

• Yabancı otların bazıları doğrudan doğruya bitkisel ilâç veya diğer ilâçların 

etkin maddesi üretiminde kullanılırlar. 

• Bitkisel üretimde yeşil gübre olarak değerlendirildiklerinde toprağa önemli 

miktarda bitki besin maddesi sağlarlar. 

• Toprak oluşumunu hızlandırırlar. Toprağı koruyarak erozyonu önlerler. 

Özellikle toprak yüzünün rüzgâra karşı korunmasında faydalı olurlar. 

Bütün bunlara karşın, diğer olumsuz etkilerinin yanında, tarla içerisinde asıl 

bitkiler arasında gelişen yabancı otlar, bitkiler arasına ışık ve hava 

akımlarının girmesini engelleyerek loş ve nemli ortamların oluşmasına neden 

olur, bunun sonucunda da bitki hastalıkları çok daha kolay yayılır. 

Daha önce de belirtildiği gibi, yabancı ot mücadelesindeki amaç, onları yok 

194

etmek değil, bitkisel üretime zarar vermeleri nedeniyle, yer ve zaman 

bakımından çoğalmalarını denetim altında tutmaktır. Özellikle kültür 

bitkilerinin yetişme döneminde kültür bitkileri ile rekabetlerini önlemektir. 

Bilhassa bitkisel üretimin başlangıç döneminde yabancı ot varlığı çok 

önemlidir. Bu dönemde genç bitkiler gelişebilmeleri için nem, ışık ve bitki 

besin maddesine ihtiyaç duyarlar. Bu isteklerinin yabancı otlar tarafından 

engellenmesi durumunda yeterli büyüme sağlanamaz. İyi gelişemeyen ve 

zayıf gelişen bitkiler zararlı ve hastalıklardan etkilenir. Yabancı otlar hasat 

döneminde de ürünü etkiler. Özellikle yabancı ot tohumları mahsul içine 

karışırlar. 

Yabancı ot kontrol ve denetiminde yabancı otların çeşitliliği ve miktarı 

önemlidir. Bitkinin gelişme döneminde ve herhangi bir dönemde bitkiye 

zarar verecek duruma ulaşmaması gerekir. Eğer ulaşırsa büyük ölçüde verim 

dolayısıyla rekolte düşüklüğü söz konusu olacaktır. 

Yabancı ot denetiminde uygulanabilecek yöntemler, yabancı ot türüne ve 

miktarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak bu amaçla 

yapılabilecekler şu şekilde özetlenebilir: 

1. Toprak yüzeyinin bitki artıkları ile kaplı (malç) bırakılması: Bu durumda 

yabancı ot tohumları yeterli ışıklanma olmayışı ve malç tabakasını geçme 

zorluğu nedeniyle yeterince iyi bir çıkış yapamaz ve yeterince gelişemezler. 

2. Yeşil örtü bitkisi: Yeşil örtü bitkisi baskısı ile yabancı ot tohumlarının 

çimlenmesi ve sürgün vermesi önlenebilir. 

3. Ekim nöbeti: Uygun bitki münavebesi ile yabancı ot gelişimi azaltılabilir. 

4. Ekim zamanı ve tohum yoğunluğu: Yabancı ot tohumlarının çimlenmesinden 

daha önce ve yeteri miktarda tohum ekimi ile yabancı ot tohumları 

yeterince çimlenip gelişemez. 

5. Dengeli gübreleme: Böyle bir gübrelemeden kasıt, sentetik kimyasal 

gübrelerin dışında, organik tarım uygulamalarında kullanılmasına müsaade 

edilen gübrelerin zamanında ve bitki besin maddeleri bakımından dengeli bir 

şekilde toprağa uygulanmasıdır. 

6. Toprak işleme: Minimum (en az) veya toprak işlemeksizin yapılan bitkisel 

üretimde yabancı otlar fazlaca gelişir. Bu durumda yabancı ot mücadelesi 

bakımından toprağın sürülmesi gerekebilir. Yabancı ot mücadelesi fiziki 

olarak yapılmalıdır. 

7. Tohum temizliği: Tohum ekiminden önce ekilecek bitki tohumları 

içerisindeki yabancı ot tohumlarının iyice ayıklanması gerekir. 

8. Yabancı otlar mutlaka tohum oluşturmadan ayıklanmalıdır: Aksi halde 

toprağa karışan tohumlar yeniden çimlenme olanağı bulacaktır. 

195

Bu uygulamaların dışında yabancı ot mücadelesinde yapılacak diğer bir 

işlem de, mekanik yöntemlerle yabancı otların azaltılmasıdır. Bu iş özel 

ekipmanla, elle toplama veya çapalama şeklinde olabilir. Son iki uygulama 

emek yoğun bir çalışma gerektirir. Çapalamada seçilecek aletlerin uygun 

olmasına dikkat edilmelidir. Yabancı ot mücadele araç ve gereçlerinin 

çalışanları fazlaca yormayacak ve onlara zarar vermeyecek şekilde ve 

özellikte, ergonomik olmasına özen gösterilmelidir. 

Organik tarımda uygulanan başka bir yöntem de yabancı otların 100 °C'ye 

kadar ısıtılarak veya UV ( Ultra Viyole= Mor Ötesi) ışınları ile zararsız hale 

getirilmesidir. Bu da yer yer uygulanabilir. Ancak, özel bir ekipman 

gerektirdiği ve enerji giderleri sebebiyle maliyeti yükseltici bir uygulamadır. 

Bu tarz bir yabancı ot mücadelesi daha çok geleneksel tarımda daha 

geçerlidir. 

Gerek organik tarımda, gerekse klasik tarımda yabancı otlar daha çok 

sulanan ve taban arazilerde büyük problem olmaktadır. Buralarda ister geniş 

yapraklı, isterse dar yapraklı olsun, yabancı ot yönetiminde, kontrol ve 

denetiminde suyun da yabancı ot mücadelesine yardımcı olacak şekilde 

kullanılması gereklidir. Örneğin; tarlaya önce su verip sonra yabancı ot 

mücadelesi yerine (çapalama yerine) önce çapalama sonra sulama 


Yabancı ot mücadelesindeki en önemli kültürel yöntemlerden birisi de 

yetiştirilecek kültür bitkisinin yabancı otlara karşı iyi bir rekabet göstermesi 

veya mukavemet göstermesi, bilhassa organik tarımda çok önemlidir. Ayrıca 

bazı ürünler sık ekilerek yabancı otların baskı altına alınması da yabancı ot 

mücadelesi için iyi bir yoldur. Çoğu kez serin iklim tahılları, özellikle de arpa 

sık ekilerek geniş yapraklı yabancı otların ışık almasını engelleyerek 

gelişmelerini önler. Geniş yapraklı ve hızlı gelişen bazı bitkiler de 

buğdaygiller familyasına mensup birçok bitkinin gelişmesini yavaşlatır ve 

büyümesini durdurur. 

Hastalıklarla Mücadele 

Hemen bütün canlılarda olduğu gibi bitkilerde de, bitkilere arız olan 

hastalıkların etmenleri mikroorganizmalar olan bakteriler, funguslar 

(mantarlar) ve virüslerdir. Yetiştirdiğimiz veya yetiştireceğimiz kültür 

bitkilerinin hastalıklardan korunması için yapılacak iş, daha hastalık etmeni 

bitkiye gelmeden, bulaşmadan önleyici tedbirleri almaktır. Çünkü hastalık 

etmeni bitkiye bir defa bulaştıktan sonra bitkiyi korumak, hastalığın sebep 

196

olacağı muhtemel tahribatı önlemek, onun epidemiyoloj isini (hızlı bulaşma) 

durdurmak son derece riskli ve zordur. Hele de organik yetiştiricilikte, bu 

neredeyse mümkün değildir. 

Organik tarımda, organik bitkisel üretimde hastalıklarla mücadelenin, hatta 

bitki korumanın temeli hastalık etmenlerinin gelişebileceği ortamın 

koşullarını engellemektir. Gerek hastalıklarla ve gerekse zararlılarla 

mücadelede aktif ve pasif olmak üzere iki ayrı bitki koruma anlayışı söz 

konusudur. Az önce de bahsedildiği gibi esas önemli olan, hastalık 

etmenin veya bitkiye zarar veren haşerenin ortaya çıkabileceği şartları 

engellemektedir. Bu da pasif bitki korumanın konusudur. Yalnız hemen ifade 

edilmelidir ki bu iki bitki koruma yöntemlerinin birbirinden bağımsız 

düşünmemek gerekmektedir. Organik tarım üreticilerinin, geleneksel 

üreticiye göre yetiştirdiği bitkinin optimal gelişme isteklerini daha iyi bilen, 

doğa ile uyum içinde üretim felsefesini kavramış, toprak solucanının toprak 

verimliliği için ne anlama geldiğini, zararlı akarlara karşı, gelin böceklerinin 

kendisine nasıl yardımcı olduğunu çok iyi kavramış, insanlara kalmtısız, 

sağlıklı ürün sunmayı ilke edinmiş kimseler olması gerekmektedir. Bu 

kimseler için bitki yetiştirme ile bitki koruma iki ayrı işlem değildir. Bu 

çiftçiler tarımı bir bütün olarak düşünmeyi ve yönetmeyi öğrenmiş kişilerdir. 

Organik tarımda pasif bitki korumanın en önemli temelleri; canlı bir varlık 

olan toprak sağlığı, özellikle yabancı ot kontrolü başta olmak üzere birçok 

hastalık ve haşerenin gelişmesini önleyen ekim nöbeti, hastalık ve zararlılara 

karşı immun (dayanıklı) olan, kalitesi oldukça yüksek, fakat verimi fazla 

yüksek olmayan yerli çeşit kullanımı, bazı cins ve türlerin karışık ekimi, 

ekim ve dikim normlarının her bitki çeşidi için yapılan araştırmalarla, her 

bölge için ayrı tespit edilmiş olması; ekim, dikim ve hasat tarihlerinin 

senkronize edilmesi (uyumlaştırılması) işlemleridir. 

Organik tarımda hiçbir zaman maksimum verim hedeflenmediğinden, 

gereğinden fazla üretim eğilimi de yoktur, ama ürünün kaliteli olması, 

sağlıldı olması en temel düşüncedir. Organik tarımda, bazen tuzak bitkiler 

yetiştirerek, aynı zamanda hastalık etmeni de taşıyan zararlılar sürülüp 

toprağa karıştırılarak mücadele edilir. Tahıllardaki ve pancardaki önemli bir 

zararlı olan kist nematodlarmm yoğunluğunu düşürmek için hem yeşil gübre 

olarak uygulanması yapılabilecek, hem de cezbedici (çekici) bitki olarak 

yulaf, hardal, kolza ve ıspanak gibi bitkiler 4-6 hafta süre ile yetiştirildikten 

sonra toprağa karıştırılırlar. Söz konusu olan nematotlara karşı hassas olan bu 

bitkiler, kistlerin aktif hale getirilip larvaların kökleri işgal etmesini 

sağlayarak ve tam zamanında toprak işleme ile toprakla karıştırıldıklarında 

197

genç nematotlar ölürler. Organik tarımda kültürel önlemler kapsamında 

yabancı otlara özel bir yer verilir. Geleneksel tarımın "istenmeyen bitkileri" 

organik tarımda allelopati ( birbiri arkasına gelen bitkilerin karşılıklı olarak 

etkileşimleri) yaratma, yararlı fauna (hayvanlar) için bir yaşam yeri sağlama 

ve toprak tavının korunmasında yardımcı olma gibi özelliklerine dayanır. Bu 

nedenle ekolojik tarımda yabancı ot savaşımından değil, yabancı ot 

regülasyonu'ndan (kontrolünden) söz edilir. Yabancı otların belirli bir sıklığa 

erişmesine göz yumulur, bu sıklıktan sonra sökerek uzaklaştırma, toprak 

işleme, ekim nöbeti gibi kısa ve uzun vadeli yöntemlere başvurulur, ancak 

asla herbisit kullanımı söz konusu değildir. 

Pasif bitki koruma (kültürel önlemler) yoluyla bitkileri hastalık ve 

zararlılardan korumanın en önemli yöntemlerinden biri de dengeli 

gübrelemedir. Bu deyim bitkinin optimal ürünü için makro ve mikro besin 

maddelerince yeteri kadar desteklenmesi sayesinde onun fizyolojisinde 

hastalık etmeni ve zararlılara karşı olumsuz bir değişikliğin doğmasının 

önlenmesi anlamında kullanılır. Gübreleme konusunda da organik ve 

geleneksel tarım arasında önemli nüanslar vardır. Organik tarım "toprağı 

gübrele, bitkiyi değil!" sloganı ile gübre niteliğindeki maddelerin sağlıklı 

topraktaki yüksek mikrobiyel aktivite yardımıyla biyolojik dönüşüme 

uğrayarak, mineralize olarak bitkiye ulaşmaları gerektiğini ifade eder. Bu 

nedenle organik tarım toprakta kolay çözünen, bitki tarafından doğrudan 

alınabilen sentetik-ticari gübrelerin kullanımını men eder, topraktan 

kaldırılan bitki besin maddelerinin ahır gübresi, yeşil gübreleme ve kompost 

ile yerine iadesini öngörür. Bunların yanında ekolojik tarım işletme dışı ticari 

gübreleri de kullanabilir. Ancak bu maddelere gübre değil, daha çok "toprak 

iyileştiricileri" bentonit, odun külü, kemik, kan ve boynuz unları, risinus 

(Hintyağı tohumu) kabuğu ve guano bu türlü toprak iyileştiricileridir. 

Görüldüğü gibi bu maddelerin çoğu ancak bir dönüşüm sonucu bitki 

tarafından alınabilen maddelerdir. Burada hemen bu "iyileştiricilerin" de kullanımında 

belirli bir sınırın var olduğunu belirtmek gerekmektedir. 

Neticeten toprakta patojenlerle (hastalık amilleri) rekabet edebilen ve onların 

populasyonlarmı sınırlandıran zengin bir mikrobiyel aktivitenin varlığı, 

dengeli bir besin maddesi arzı, akıllı bir ekim nöbeti, dayanıklı çeşitlerin 

ekimi, uygun yetiştirme tekniklerini kullanımı suretiyle organik tarımın 

doğal felsefesi içinde pasif bitki koruma yöntemleri kendiliğinden 

uygulanmış olur. 

Organik tarımda hastalık etmenleri ile aktif bitki korumada kullanılan pek 

çok preparat ve yöntem bulunmaktadır. Bunların başında çok önemli bir 

198

fungusit olan kükürt, yine fungal hastalıklara karşı sodyum bikarbonat, 

bakterilere karşı potasyum permanganat, fungusit-insektisid-akarisit etkisi 

olan kalsiyumpolisülfid, yaraları tedavi etmek için kullanılan balmumu, yeşil 

olarak hasad edilen muzların sarartılması için kullanılan etilen, kayısıların 

sarartılması için kullanılan kükürtdioksit, muz meyvesinin olgunluğunu 

regüle etmek için kullanılan kalinit (potasyum alum), bağ veya asmalarda 

meydana gelen bazı önemli fungal hastalıklara (külleme, mildiyo ve benzeri) 

karşı kullanılan bakır hidroksit, bakır oksiklorid, bakırsülfat ve benzerleri, 

ayrıca bağlarda bağ küllenmesine karşı kullanılan sodyum silikat (su camı) 

zikredilebilir. Organik tarımda muhtelif hastalıklara karşı kullanılabileceği 

ifade edilen preparatlar, organik tarım yönetmeliğini uygulamakla yükümlü 

olan otorite (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) tarafından gözden geçirilmeli, 

özellikle denetimleri çok dikkatli bir şekilde yapılmalıdır. 

Haşerelerle (Zararlılar) Mücadele 

Herhalde organik tarımın en önemli konusu zararlılarla mücadele olmalıdır. 

Çünkü bitki zararlıları gerek organik tarımda, gerekse geleneksel tarımda 

verimi, dolayısıyla üretim miktarını en fazla düşüren en önemli etkendir. 

Bitki zararlıları sadece verimi düşürmekle kalmaz, çok büyük ölçüde kaliteyi 

de etkiler. İşte onun için de organik tarımda haşerelerle savaş özel bir önem 

arz etmektedir. 

Bilimsel çevreler ve kamuoyunda pestisit kullanımına karşı düşüncelerin bir 

zamanların harika ilacı DDT (Dichloro-Diphenyl-Trichloroethane)'nin 

olumsuz etkilerinin belirlenmesiyle başladığı söylenebilir. DDT'ye karşı 

başlayan bu kritik, zamanla diğer birçok pestisidi de kapsamış ve sonuçta 

çevre ve sağlık sorunlarına yol açan, birçoğunun üretimleri durdurulmuş, 

kullanımları men edilmiştir. Ancak bunların çoğunun az gelişmiş veya 

gelişmekte olan ülkelerde hala kullanıldıkları bilinmektedir. Ayrıca itiraf 

etmek gerekir ki, DDT sadece bitkilere zarar veren haşereleri değil, insanlarda 

ve hayvanlarda çok büyük hastalık ve zarar yapan parazitlerin (bit, pire, 

tahta kurusu, kene ve benzeri) de yok edilmesinde çok büyük etkide 

bulunmuştur. 

Okuyucuyu organik tarıma biraz daha ikna etmek ve inandırmak amacıyla 

pestisit kullanımından doğan olumsuz sonuçlan özetlemekte yarar 

görülmüştür: 

• Pestisitler genelde çevreye yabancı ve ona zararlı kimyasal bileşiklerdir, 

ekosistemi toprakta yaşayan bir mikroorganizmasından gelişmiş bir 

199

hayvanına kadar tahrip etme potansiyeline sahiptirler. Bu etki doğrudan 

doğruya toksik bir etki olabileceği gibi, dolaylı da olabilir. Besin zincirinin 

kopması, immun (bağışıklık) sistemin zayıflaması, organizmaların birbiriyle 

haberleşmelerini sağlayan kimyasal sinyallerde karışıklık yaratması gibi etkiler 

de söz konusudur. Bu dolaylı etkiler ve ilgili canlının yaşamında direkt 

etkiler kadar önemli olabilirler. Örneğin su pireleri, çürümekte olan organik 

materyalde oluşan sarcosine'i algılayan ve onun sayesinde besinlerini bulan 

canlılardır. Yabancı otları kontrol altında tutmak amacıyla etkili maddesi 

Phosphonylsarcosine olan bir herbisit kullanıldığında, bu canlılar şaşırmakta 

ve besinlerini bulma şansları böylelikle yok edilmektedir. Bu, doğada 

pestisitlerin besin zincirini koparmalarına güzel bir örnektir. 

• Pestisit kalıntıları insan gıdalarında birikebilirler ve doğrudan alerjilere ve 

diğer hastalıklara yol açabilirler. Bu olumsuzlukları pestisitlerin şu anda en 

çok araştırılan özelliklerinden birisidir. 

• Bazı pestisitler insana doğrudan toksik etki yaparlar. Bu etkiyi hem 

üretimleri sırasında ve hem de pestisit kalıntısı içeren gıdaları yiyen 

insanlarda gösterirler. 1983'de Birleşmiş Milletler Asya ve Pasifik 

Ekonomik ve Sosyal komitesinin yaptırdığı bir araştırmaya göre; yılda iki 

milyon kişi bu yüzden zehirlenmekte ve bu zehirlenmelerden 40.000 kişi 

ölmektedir. 

• Pestisit üreten fabrikalar üretimleri sırasında, ya kaza ile (İtalya'da Seveso, 

Hindistan'da Bhopal) veya rutin emisyonlarla (Ren Nehri) çevreyi 

kirletmekte ve büyük zararlara sebebiyet vermektedirler. 

• Hükümetler bu sorunları çözmek veya en aza indirmek için daha sıkı 

çevre standartları koymakta ve bazen o pestisitlerin kullanımını 

engellemektedirler. 

• Pestisitlerin çevreye ve insanlara bu olumsuz etkilerinden söz ederken bitki 

metabolizmasında yol açtıkları değişiklikleri unutmamak gerekir. Bu 

değişiklikleri şu şekilde ve basitçe şematize etmek mümkündür: 

• Sağlıklı bitkiler zararlı ve patojenlere ( hastalık etmeni) karşı kendilerini 

daha aktif olarak savunabilirler. Bu savunmada bitkinin protein sentez 

yeteneği önemli bir rol oynar. 

• Protein sentezi ya pestisitlerin direkt etkisi nedeniyle ya da dengesiz 

gübreleme sonucu özellikle (aşırı azot vermek gibi) normalden sapabilir. 

Bazı durumlarda normalin dışındaki sıcaklık ve nem de benzer etkiyi 

yapabilir. 

• Protein sentezi normalden ayrıldığında, bitki dokusunda suda eriyebilir 

şekerler, azotlu bileşikler ve serbest aminoasitler birikmektedir. 

• Bu durum patojenlerin bitki dokusunda gelişmeleri için ideal bir ortam 

sağlar. 

• Sonuçta patojenler daha yoğun olarak ürerler, normalde kendilerini baskı 

200

altında tutan doğal düşmanların etkisinden kurtulurlar ve kendilerine ortam 

olarak seçtikleri bitkide daha fazla zarara yol açarlar. 

• Pestisitlerin olumsuz etkilerine daha pek çok örnek vermek mümkündür. 

Bu nedenle ekolojik tarım sentetik pestisitlerin kullanımını men etmekte ve 

bitki sağlığının devam ettirilmesinde kültürel ve biyolojik önlemlere ağırlık 

vermekte, bu önlemlerin sentetik esaslı olmayan bitki koruma maddeleriyle 

kombinasyonunu öngören bir yaklaşım sergilemektedir. 

Aslında pek çok AB ülkesinde, Türkiye'den çok daha fazla birim alana hem 

kimyasal gübre ve hem de kimyasal ilaç kullanılmaktadır. Örneğin 

Hollanda'da dekara verilen gübre miktarı 17 kg iken, bu değer Türkiye'de 

3-4 kg'dır. Polonya'da dekara isabet eden kimyasal ilaç (pestisit) miktarı 

dekara 7-8 kg iken, yine aynı değer Türkiye'de 600 g civarındadır. Bu 

değerler Türkiye tarımının neden organik tarıma AB ülkelerinden daha 

elverişli olduğunu göstermektedir. 

AB ülkeleri işte bu çok fazla pestisit ve gübre kullanımından dolayı ta 1990'lı 

yıllarla bir takım önlemler almış, hatta bu konuda bazı yönetmelikler 

geliştirilmiştir. AB 2092/91 No'lu Yönetmelik ve bu yönetmeliğe ek olarak 

1488/97 No'lu Yönetmelik ile zararlılara karşı kullanılabilecek bitki koruma 

maddelerini listeler halinde vermiştir. Bunların önemlileri ve hangi zararlıya 

karşı etkili oldukları burada özetlenmiştir. 

• Sinergist katkılı, Chrysanthemum cinerariaefolium'dan elde edilmiş piretrin 

esash preparatlar: 

Pireotu bitkisinin çiçeklerinden soğuk su ekstraksiyonu ile elde edilen 

piretrin, ısırıcı ve emici böceklere karşı insektisit etkilidir, böcekleri felç 

yapar. Sinergist olarak susam yağı, sulfoksit veya çoğunlukla 

piperonilbutoksit kullanılır. Sentetik piretroitlerin kullanımı uygun değildir. 

Yönetmelikte sinergisitlerin kullanımı üzerinde açıklama yapılmamaktadır. 

Bu preparatlarm arılara toksik etkisi yoktur. 

• Derris spp., Lonchocarpus spp. ve Terphrosia spp.'den elde edilmiş rotenon 

(temas) etkili maddeli preparatlar: 

Tropik bir baklagil türü olan D. elliptica'nm kökleri insektisit etkili rotenon 

içerir. Temas zehiri olan bu madde nisbeten yüksek bir balık toksisitesine 

sahiptir. Uygulamanın uzman kuruluş ya da personelin kontrolü ile 

yapılmasına izin verilmiştir. 

201

• Quassia amara'dan elde edilmiş preparation 

Bu bitkiden elde edilen preparatlar, meyvecilikte unlu bitlere ve testereli 

arılara karşı insektisit ve repellent (kaçırıcı) olarak kullanılmıştır. Bugün 

önemleri azalmıştır. 

• Ryania speciosa'dan elde edilmiş preparatlar: 

Güney Amerika kökenli bu bitkinin içerdiği ryanodin adlı alkaloit 

Lepidoptera (kelebekler) larvalarına temas ve mide zehiri olarak selektif 

etkiye sahiptir. 

• Kieselgur (alglerden elde edilen kireç): 

Kieselalg'lerden elde edilen bu madde alg kireci adı altında Patates 

Mildiyösü ( Phytophtora infestens)'ne veya Patates Böceğine (Leptinoterca 

decemlinata) karşı kullanılır. Etkisi su çekme veya böceklerin solunum sistemini 

tıkamasına dayanır. Belirli şartlarda bitkiyi kuvvetlendirici olarak da 

etki yapabilir. 

• Kaya Unu: 

Çeşitli zararlı böceklere karşı solunum sistemini (trakeleri) kapayıcı toz 

olarak kullanılır. Bu açıdan yararlı faunaya da etkilidir. İçerdiği silisyum 

nedeniyle kieselgur gibi bitkiyi kuvvetlendirici olarak da yararlı olabilir. 

• Metaldehit: 

Sentetik bir molluskisit (sümüklü böcek, salyangoz ve benzerini öldüren) 

olan bu maddeden elde edilen preparatlar tuzaklarda repellent (kaçırıcı), 

olarak kullanılır. Esas kullanım alanı sümüklü böceklerin savaşımında 

yoğunlaşmıştır. Kullanımdan kaldırılması düşünülmektedir. 

• Potasyum sabunu (Arap sabunu): 

Meyve ağaçları ve sebzelerde yaprak bitlerine karşı kullanılan bu sıvı 

sabunun başarısı populasyon yoğunluğuna göre değişmektedir, etki süresi 

çoğunlukla kısadır. 

• Feromon preparation: 

Dişi böceklerin erkekleri cezbetmek için kullandıkları feromonlar (tuzaklar) 

202

kısmen sentetik olarak üretilmekte ve özel tuzaklarda elma iç kurdu, salkım 

güvesi gibi zararlılara karşı populasyon yoğunluğunun tahmininde 

kullanılmaktadır. Bağ salkım güvesine karşı son yıllarda "şaşırtma tekniği" 

alanında daha yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Feromon preparatlarmı 

içeren tuzaklarda erkek bireyler yakalanmakta ve böylelikle bu zararlının 

üreme şansı azaltılmaktadır. Bu preparatlara yalnızca tuzaklarda ve 

yayıcılarda kullanım için izin verilmiştir. 

• Bacilus thuringiensis (BT)-Preparatları: 

Bu bakteri meyvecilikte, özellikle bağcılıkta, Lepidoptera (kelebek) 

larvalarına karşı selektif etki göstermektedir. Patates böceğine karşı da 

uygulanmaktadır. Yönetmelik sadece genetik olarak modifıye edilmemiş 

(90/220/EEC'ye uygun) bakteri preparatlarmm kullanımına izin vermiştir. 

• Böceklerde granül oluşturan virüs preparatlan: 

Elma iç kurduna karşı kullanılan bu preparatlar, diğer meyve iç kurtlarına 

karşı da denenmektedir. Preparatlar İsviçre'de Madeks ticari adıyla 

tanınmaktadır. Kullanılan preparatın genetik olarak modifıye edilmemiş 

(90/220/EEC'ye uygun) olması şarttır. 

• Bitkisel ve hayvansal yağlar: 

Hayvansal yağların ekolojik tarımda kullanımları enderdir. Buna karşılık 

kolza ve neem bitkilerinden (ağaçsı bir bitki) hazırlanan yağlı preparatlar, 

kısmen kükürdün de eklenmesiyle kırmızı örümceklerin kışlık yumurtalarına 

karşı başarıyla kullanılmaktadır. Yönetmelikte yapılan yeni düzenleme ile 

nane, çam ve kimyon yağlarının insektisit, akarisit olarak kullanımlarına izin 

verilmiştir. 

• Parafin yağlan: 

Bu mineral yağlar ekolojik tarımda insektisit ve akarisit olarak zararlıların 

kış yumurtalarına karşı kullanılmaktadır. Bu maddeler yumurtaların üzerinde 

bir film tabakası oluşturarak onların hava ile temasını engellemekte ve 

böylece de ölümlerine sebep olmaktadır. 

• Azadirachta indica'dan elde edilmiş azadirachtin esaslı preparatlar: 

Neem ağacı'nın (A.indica) tohumlarından ekstraksiyon ile elde edilen 

azadirachtin ideal bir insektisitin özelliklerine sahiptir. Tropik ve subtropik 

203

ölgelerde yaşayan 200 f den fazla ısırıcı böcek türüne etkili olduğu tesbit edilmiştir. 

Yararlı böceklere ve sıcak kanlılara toksik etkisi bulunmamaktadır. 

Preparatlar ABD'de Margosan O ve Azatin EG ticari adlarıyla tanınmaktadır. 

Yönetmelik azadirachtin'in kullanımını sadece tohum, vejetatif üretim 

materyali üretmek amacıyla yetiştirilen ana bitkiler ve süs bitkileriyle 

sınırlandırmıştır. 

• Nicotiana tabacum ekstraküan: 

Tütün (N.tabacum)'ün sulu ekstraktlarmın insektisit olarak kullanılmasına 

izin verilmiştir. Yönetmelik bu ekstraktm sadece subtropikal meyve ağaçları 

(Portakal, Limon) ve tropikal meyve ağaçları (Muz)'ndaki yaprak bitlerinin 

savaşımı amacıyla kullanılabileceğini belirtmektedir. Daha sonra uygulamadan 

kaldırılabilir. 

• Piretroidler (Sadece Deltamethrin veya Lambdacyhalothrin): 

Bu sentetik piretroidlerin insektisit olarak özel cezbediciler ile birlikte 

tuzaklarda sadece Bactrocera oleae (zeytin bakterisi) ve Ceratitis capitatala 

(unlu bit) karşı kullanılmasına izin verilmiştir. Uzman personel tarafından 

uygulanması şarttır. İlerde uygulamadan kaldırılabilir. 

• Jelatin: 

insektisit olarak kullanımı mümkündür. Fakat ne şekilde kullanılabileceği 

hakkında herhangi bir bilgi mevcut değildir. 

• Diamonyumfosfat: 

Cezbedici olarak sadece böcek tuzaklarında kullanımına izin verilmiştir. 

• Kuvars kumu: 

Böceklere repellent (kaçırıcı) etkisi bulunması nedeniyle kullanılabilmektedir. 

• Hidrolize proteinler: 

Cezp edici olarak kullanılmaktadırlar. Yönetmeliğin ek liste II, kısım B'deki 

belirtilen diğer preparatlarla kombinasyonu sadece uzman kişilerin 

yetkisindedir. 

204

Sulama 

Organik olarak yetiştirilecek bitkisel ürünlerin her biri için de uygulanacak 

yetiştirme işlemlerinden biri olan sulama, sulama suyu kalitesinden tutun su 

temini, suyun israf edilmeden kullanılması, en uygun sulama yöntemlerinin 

tayin ve tespiti fevkalade önemlidir. Organik bitkisel üretimde yetiştirilecek 

bitki çeşidi, ne kadar su verileceği, yani toplam büyüme süresinde verilecek 

miktar, bu miktar suyun kaç defada ve nasıl verileceği önceden tesbit 

edilerek uygulama yapılmalıdır. Organik tarımda taşırma usulü, baskın tarzı 

sulamalara izin verilmemektedir. Sulama en azından karık usulü ile 

yapılmalıdır. Yapılacak sulamalarda asla yüzey erozyonu ve dikey erozyon 

söz konusu olmamalıdır. Zaten böyle sulamalara "Organik Tarım 

Yönetmeliği" imkan vermeyecektir. Organik tarımda yetiştirilecek ürüne ve 

bölgeye göre; basınçlı sulama (yağmurlama ve damla sulama) sistemleri 

uygulanmalıdır. Özellikle yağmurlama sisteminde günün serin zamanları, 

akşam kuşluğundan (güneş batarken) sabah kuşluğuna kadar sulama 

yapılmalı, sıcaklığın çok arttığı ve hava nispi neminin çok düştüğü 

zamanlarda (ki bu zamanlar buharlaşma ile su kaybının en fazla olduğu 

saatlerdir) sistem kapatılmalıdır. 

Gerek organik tarımda ve gerekse geleneksel tarımda sulama daima kontrol 

edilmeli ve asla göllenmelere fırsat verilmemelidir. Çünkü bitki kök 

bölgesinde bitki kökleri için gerekli olan hava (oksijen) göllenmelerle yok 

olacağı için, kök boğulmaları, kök çürümeleri, önemli bakteri ve fungus 

(mantar) hastalıklarının bitkilere büyük ölçüde zarar vereceği dikkate 

alınmalıdır. 

Hasat ve Harman İşlemleri 

Organik bitkisel üretimde elde edilen ürünlerin iki önemli kaynağı vardır. 

Bunlardan birincisi gerekli mevzuata uygun olarak (ilgili kanun ve 

yönetmelik, ve diğer ilgili yönetmelikler, kurallar ve teamüller) doğadan 

toplanan ürünler, ikincisi ise normal kültür arazilerinde yapılan, elbetteki 

yine ilgili mevzuata uygun olarak bizzat yetiştirme teknikleri tatbik edilerek 

yetiştirilen ürünlerdir. 

Doğadan toplama, doğrudan doğruya hasat olmakla beraber, burada da 

dikkat edilmesi gerekli hususlar bulunmaktadır. Meralar da, ormanlar da, 

doğal alanlar ve tarımsal alan olmakla birlikte yetiştirme teknikleri ile 

kültürü yapılmayan ve kendiliğinden yetişen yenilebilir bitki ve bitki 

kısımlarının hasadıdır. Bunun için yapılacak hasatta son derece dikkatli 

olunmalıdır. 

205

Daha önceden gerekli işlemler yerine getirilerek toplama alanı olarak, 

toplanacak ürün için ilgili otoriteden müsaade alman yer, ürünün alıcısı 

olarak sözleşme yapılan kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşunca bir (1) yıl 

önceden kontrol ve gözlem altına alınmış olmalıdır. 

Toplama yapılacak (bir nevi hasat) alanda herhangi bir çevre kirliliği ve 

tahribatı olmadığı gibi, son iki yılda da özellikle herhangi bir şekilde yangın 

çıkmış olmamalıdır. Ayrıca da toplama alanında sap, saman, anız ve çalılar 

da yakılmamalıdır. Toplama alanında herhangi bir hasta ve herhangi bir 

zararlı epidemiyolojisi (salgını) görülmemelidir. Organik ürün hasat edilecek 

yerde,, son iki yılda karantina önlemleri alınmış ve uygulanmış olmamalıdır. 

Organik bitkisel ürün toplama alanlarında, biyolojik çeşitlilik muhafaza 

edilmiş ve biyolojik çeşitlilik için gerekli önlemler alınmış olmalıdır. Ayrıca 

toplama alanlarında bulunan doğal ortam ve tür zenginliği hiçbir şekilde 

kirlenmemiş ve tahribata uğramamış olmalıdır. Bu söylenenlerin yerine 

getirilebilmesi için azami dikkat ve gayret sarf edilmelidir. 

Herhangi bir işletmede usulüne uygun ve ilgili mevzuata riayet edilerek 

kültürü yapılarak yetiştirilmiş ürünlerin hasadına geçmeden önce, ürün hasat 

olgunluğuna gelmiş olmalıdır. Bunun için yetiştirilen ürünler daima gözlem 

ve kontrol altında bulundurulmalıdır. Hasada karar verildikten sonra, hasat 

hazırlıkları dikkatle yapılmalıdır. Hasat elle mi, yoksa makine ile mi 

yapılacak, hasattan sonra ürün nereye konulacak, nasıl depo ve muhafaza 

edilecek, sınıflandırma ve tasnif işleri nasıl yapılacak, bütün bu konularla 

ilgili plan, program ve hazırlıkların ikmal edilmiş olması şarttır. 

Hasat başlamadan önce, organik ürünlerin hasadında kullanılacak tekniklerin 

ve aletlerin dikkatle gözden geçirilmesi, temizlik ve ayarlarının yapılması 

şarttır. Hasatta kullanılacak bu yöntem ve ekipmanlar hasat esnasında 

organik ürünlerde herhangi bir tahribat ve kirlilik meydana getirmeyecek 

olmalıdır. Elle yapılacak hasatlarda toplayıcılar, yani hasad ediciler (hasad 

işçileri), toplama alet ve ekipmanlarında ve materyallerinde gerekli hijyenik 

önlemleri almış olmalıdırlar. 

Eğer hasat makine ile yapılacaksa, hasat makinası tüm atık ve artıklardan 

temizlenmeli, ayar ve düzenleri tekrar tekrar kontrol edilmeli ve hatta 

mümkünse hasat makineleri bulaşıklarından arındırılmak için temiz su ile 

yıkanmalıdır. Bilhassa ürünle temas edecek parçaların temizliğine özel itina 

gösterilmelidir. Hasatta eğer imkân varsa organik nitelikli toplama kapları 


206

Belki de bütün bu söylenenlerin temeli, organik tarımda hem yetiştirme 

işlemlerini yapacak hem de hasad işlemlerini yapacak personelin son derece 

iyi eğitilmiş olması gereğidir. Bu işler ancak bilgi ve eğitimle istenilen 

şekilde yapılabilir. Bunun için de organik tarım yapacak çiftçilerin ve 

organik tarımda çalışacak kişilerin özel kurs, seminer ve uygulamalardan 

geçirilmesi lazımdır. 

Pazara ve Piyasaya Arz 

Türkiye'de sözleşmeli yetiştiricilik sistemi ile başlayan organik tarım 

ürünleri üretimi, konvansiyonel ürünlerde olduğu gibi talep yaratma 

çabalarının yoğunluk kazanması sonucu bağımsız projelerle gerçekleştirilen 

üretim şekliyle de desteklenmeye başlanmıştır. Dış pazarlarca talep edilen 

çeşitlerin talep edilen miktarlarda üretilmesiyle 1985 yılında başlayan 

organik tarım ürünleri üretimi ve dış satımı 2000'li yıllara gelindiğinde yeni 

bir boyut kazanmıştır. Kuru incir, kuru üzüm ve kuru kayısı ile başlayan 

organik tarım ürünleri üretimi; bitkisel ürünler, işlenmiş gıda ürünleri, 

hayvansal ürünler ve gıda dışı organik ürünler olarak smıflandırabilecek 

sektörel yelpazeye ulaşmıştır. İlk yıllarda sadece 8 ürün organik olarak 

üretilirken, bugün 200'ün üzerinde ürün çeşidine ulaşılmıştır. Ürün 

çeşidindeki bu artış beraberinde üretim artışını da getirmiştir. 

1999 yılında 168 bin ton olan organik ürün üretimi 2006 yılına gelindiğinde 

yaklaşık 310 bin ton'a ulaşmıştır. 1999-2006 döneminde üretim artışı 

ortalama yaklaşık % 85 olmuştur. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının organik 

tarım strateji belgesine göre 2006-2020 döneminde organik tarım ürünleri ile 

ilgili olarak şu gelişmeler planlanmaktadır: 

• Türkiye'de küçük ve parçalı tarım işletmelerinin yaygın olduğu göz önüne 

alındığında organik tarımda üretici örgütlenmesinin teşvik edilmesi, 

• Organik tarımda üretim planlamasının yapılması, 

• Ülkenin avantajlı olduğu organik tohum, şeker, fosfat kay açları, zeolit gibi 

ürünlerde üretim imkânlarının artırılarak, girdilerde yerel kaynakların 

kullanımının ön plana çıkarılması, 

• Diğer organik girdiler konusunda yapılacak ihtiyaç analizleri sonucunda, 

sektörün ihtiyaç duyduğu girdilerin üretiminin geliştirilmesi ve 

yaygınlaştırılması, 

• Organik tarımın temel felsefesine uygun olarak bitkisel ve hayvansal 

üretimin kapalı sistemde yapılmasının geliştirilmesi ve organik tarımsal 

sanayi ile bütünleştirilmesi için müteşebbislerin teşvik edilmesi, 

• Kontrol ve sertifıkasyon maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla üreticilerin 

bir araya gelerek büyük ölçekli projelere yönelmelerinin teşvik edilmesi, 

207

• Doğa koruma alanları ile çevresel açıdan hassas bölgelerde uygun üretim 

tavsiyelerinin özendirici bir şekilde yapılarak organik tarımın bölge halkı için 

sürdürülebilir bir geçim kaynağı olarak yaygınlaştırılması, 

•2010 yılında işlenen tarım alanlarının %3'ü, 2020'de ise %8'i gibi hedeflerin 

öngörülmesi ve bu hedeflere ulaşmak için teşvik ve yönlendirmelerin 

yapılması gerekir. 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Organik ürünler üretim ve ticareti, özel 

düzenlemeler gerektirmekte, bu düzenlemelerin de uluslararası bazda kabul 

görmüş kontrol ve sertifıkasyon kuruluşlarınca kontrol edilmesi 

gerekmektedir. Türkiye'de Uluslararası düzeyde kabul görmüş 11 kontrol ve 

sertifıkasyon firması faaliyet göstermektedir (Tablo 2). Bunun yanı sıra yine 

organik tarım ürünlerinin ihracat ve ithalatı 10.06.2005 tarih ve 25841 sayılı 

resmi gazetede yayınlanan "Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına 

ilişkin Yönetmelik'in" 27. maddesinde düzenlenmiştir. 

Organik ürünler üretim ve ihracatı sert kabuklu ve kuru meyveler, 

dondurulmuş meyve ve sebzeler, yaş meyveler ve sebzeler, baharatlar ve 

bakliyat sektörlerinde yoğunlaşmış olup gülsuyu, gülyağı, zeytinyağı ve 

pamuk üretimi ve ihracatı gerçekleştirilen diğer organik ürünler olmuştur, 

ihraç edilen ürünlerin ülkelere göre dağılımı Tablo 5'de görülmektedir. 

Tablo 5. İhraç Edilen Ürünlerin Ülkelere Göre Dağılımı 

İhraç Edilen Ürünler 

Fındık 

Kuru İncir 

Kuru şeftali ve kayısı 

Kuru üzüm 

Bakliyat 

Baharat ve Tıbbi bitkiler 

Dondurulmuş meyve ve 

sebzeler 

Meyve konsantresi ve 

suyu 

Zeytin yağı 

Diğer tarımsal ürünler 

Ülkeler 

Almanya, Fransa, İngiltere, Danimarka, İsviçre, Kanada, 

Avustralya ve Japonya 

Almanya, Fransa, Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, 

İsviçre, Kanada, Japonya, İtalya, ABD, Avusturya, Belçika, 

İsveç 

Almanya, Fransa, İngiltere, ABD, Avusturya, Avustralya, 

Danimarka, Japonya, İsviçre, Hollanda 

İsviçre, İngiltere, Almanya, Hollanda, Belçika, Fransa, 

Danimarka, Norveç, Kanada, Japonya, Avustralya 

Almanya, İngiltere 

İngiltere, Fransa, Almanya, İsviçre, Hollanda, İspanya 

Almanya, Hollanda, İsviçre, Fransa, Belçika, İngiltere, 

İsrail, İtalya, Japonya, Danimarka, Brezilya, İspanya, İsveç, 

Macaristan 

Almanya, İsrail, ABD, Yunanistan 

ABD 

Almanya, İspanya, Fransa, İsviçre 

208

AB ülkeleri Türkiye'nin en önemli ihraç pazarlarını oluşturmaktadır. AB 

ülkeleri içinde Almanya, Hollanda, İsviçre ve İngiltere, Kuzey Avrupa 

Ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya ve Japonya ihraç potansiyeli en yüksek 

pazarlardır. Türkiye'de olduğu gibi bir çok ülkede de organik ürün üretimi 

artmakla beraber talep karşılanamamaktadır. Bu durum gelişmekte olan ülke 

ihracatçıları için bu pazarlara giriş veya pazardaki mevcut durumlarını 

güçlendirmek için iyi bir fırsattır. Türkiye'nin tarım alanları gelişmiş ülkeler 

düzeyinde kirlenmediği ve zarar görmediği için organik ürün üretim 

potansiyeli de oldukça yüksektir. Bu durum iyi değerlendirilebilirse dünya 

pazarlarında daha iyi pay alınabilir. Fakat yıllar itibariyle organik ürün 

ihracatına bakıldığında özellikle 2004 yılından itibaren bir düşüş olduğu 

görülmektedir (Tablo 6). 

Tablo 6. Türkiye'nin Yıllara Göre Organik Ürün İhracatı 

Yıl Miktar (Kg) Tutar ($) 

1998 8.616.687 19.370.599 

1999 12.049.949 24.563.892 

2000 13.128.934 22.756.297 

2001 17.556.280 27.242.407 

2002 19.182.859 30.877.140 

2003 21.083.351 36.932.995 

2004 16.093.189 33.076.319 

2005 9.319.328 26.230.259 

2006 10.374.493 28.236.617 

Türkiye'de üretilen organik ürünlerin ilk yıllarda yaklaşık % 99'u ihraç 

edilirken, günümüzde iç tüketimin artmasıyla bu oran azalmaktadır. 1985- 

1986 yıllarında kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ihracata konu olan organik 

tarım ürünlerimiz iken, yıldan yıla sektör ve ürün yelpazesi genişlemektedir. 

Önemi gün geçtikçe artan organik tarım, tüm yönleriyle ele alındığında, 

dünya pazarlarında önemli bir paya sahiptir. Bu pay içerisinde Türkiye'nin 

hissesi ise 30 milyon dolar civarındadır. Ülkemizin organik tarım açısından 

sahip olduğu avantajları ve dünya pazarındaki payı düşünüldüğünde, 

yapılması gereken daha çok işin bulunduğu anlaşılmaktadır. 

209

Türkiye'nin yurt dışından organik ürün ithalatı son derece azdır. İthal edilen 

ürünlerin önemli bir kısmı da işlenmiş ürünlerdir. Türkiye'de organik ürün 

satan ülkelere bakıldığında bunların önemli bir kısmının Avrupa ülkeleri 

olduğu ve Almanya'nın 2006 yılında 550 tonla birinci sırayı aldığı 

söylenebilir. 

Dahili piyasadaki bir takım gelişmelere rağmen, hala organik üretimin 

tarımsal üretimdeki payı düşüktür ve organik tarım ürünleri üretimi için 

gerekli olan girdiler bakımından pazar olarak yurt dışına bağımlı olması 

nedeniyle, Türkiye'de organik tarımın gelişimi ve ürün çeşitliliği sınırlı 

kalmaktadır. Organik tarım ürünleri pazarı 2000 yılma kadar, dış pazara 

yönelik olarak gelişmiştir. Bu süre içinde iç pazarda büyük satış 

mağazalarına yönelik bazı çabalar ürün yelpazesinin sınırlı, fiyatların yüksek 

olması sonucu başarılı olamamıştır. 1999 yılından sonra organik ürünlerin 

İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Antalya, Kuşadası, Bodrum gibi 

merkezlerde özelleşmiş dükkanlarda satılmaya başlanması ile birlikte talepte 

de artış gözlenmiştir. Bu tip dükkanlarda ürün yelpazesini genişletmek üzere 

doğal ve/veya ev yapımı ürünlere de yer verilmekte ayrıca ek hizmet 

olarak tüketiciye organik ürünler konusunda bilgiler sunulmaktadır. Fakat bu 

konudaki gayretler oldukça cılızdır. Organik ürünlerin yeterli tanıtımı 

yapıldığı takdirde iç pazarda da ilgi göreceği düşünülmektedir. Özellikle 

büyük şehirlerde eğitim ve gelir seviyesi yüksek kişilerden talep 

beklenmektedir. Bu konuda 1999 yılında Ankara, İstanbul ve İzmir'de 1000 

tüketici, 2000 yılında İzmir'de 500 tüketici üzerinde yapılan araştırmalarda 

bu görüşü destekleyen benzer sonuçlar ortaya çıkmıştır. 

Türkiye'de 2002-2006 yılları arası organik ürünlerde iç pazar tüketimindeki 

değişim Tablo 7'de görülmektedir. Buna göre, 2002 yılında toplam üretimin 

% 1,6'sı iç pazarda tüketilirken, 2006 yılına gelindiğinde bu oran % 22'ye 

çıkmıştır. Özellikle iç tüketimin 2005-2006 yıllarında arttığı görülmektedir. 

Tablo 7. Organik Ürünlerde tç Pazar Tüketimindeki Değişim (Ton) 

Yıllar İç Pazar Tüketim Malları Toplam Üretim % 

2002 4.990.31 310.124.58 1.61 

2003 15.274.85 291.875.92 5.23 

2004 12.082.22 279.663.16 4.32 

2005 29.454.17 289.082.32 10.18 

2006 66.265.99 309.521.59 22.40 

210

Türkiye iç ve dış organik pazar ve piyasasının bugünkü değerinin 100 

milyon dolar dolayında olduğu tahmin edilmektedir. Organik tarım 

ürünlerinin yeterli şekilde tanıtımlarının yapılabildiği, tüketicilerin 

entelektüel seviyesi (dünya görüşü ve eğitim arttıkça) geliştikçe, gayet tabiî 

ki gelir seviyelerinin de artması ve yükselmesi gerekmektedir. Talebin 

artırılması ve organik ürün pazarının geliştirilebilmesi için, tüketicilerin 

aldatılmaması ve hatta en azından aldatılmadıklarmm ikna edilmesi şarttır. 

Organik Mantar Üretimi ve Seracılık 

Gerek organik mantar üretimi ve gerekse seralarda üretim sadece organik 

bitkisel üretim içinde değil, geleneksel üretimde bile ayrıcalıkları olan üretimlerdir. 

Onun için de burada ayrı bir başlık açılmasına lüzum görülmüştür. 

Tarla ürünleri, ya da bahçe ürünlerinden meyvecilik, bağcılık ve sebze ürünlerinin 

de yetiştiriciliği açısından ufak tefek farkları olabilir, amma işin esası 

tamamen ayrıdır. 

Organik mantar üretiminde; organik gübre, kimyasal olarak muamele 

görmemiş torf, kesimden sonra kimyasal muamele görmemiş odun ve 

değişik aletlerden çıkmış odun talaşı, doğal yapısındaki toprak, hiçbir 

kimyasal iyileştiriciler ve mineral gübreler kullanılmalıdır. Zaten bunun için 

yönetmelikte hangi materyalin kullanılacağına izin verileceği bildirilmiştir. 

Bu malzemeler tek başlarına veya karışım halinde mantar üretiminde 

kullanılabilirler. Ancak, karışım kompost oluşumundan önce yapılmalı, 

kompost fermentasyona bırakıldıktan sonra yeni kompostun toplam 

ağırlığından, kaplama materyali olarak kullanılan toprak ve kompost 

içindeki su miktarı çıkarıldıktan sonra yapılmalıdır. 

Seralarda organik bitkisel üretime gelince; seralarda kullanılacak toprak, 

organik özelliğini yitirmemiş olmalıdır. Daha doğrusu sera toprağı organik 

madde bakımından oldukça zengin olmalıdır. Organik toprak hazırlığında 

yönetmelik eklerinde belirtilen toprak iyileştiriciler ve gübreler dışındakiler 

kullanılamaz. Seralardaki yetiştiricilikte, mutlaka damla sulama yöntemi 

kullanılır. Gereklilik ve imkân varsa, şişleme sulama da yapılabilir. Aynı 

durum mantar yetiştiriciliği için de geçerlidir. Toprak işleme, gübreleme ve 

hasat, elle kullanılan ekipmanlarla yapılmalıdır. Seranın iyi bir şekilde doğal 

havalanması sağlanmalıdır. 

211

Seralarda ve serada üretimde dikkat edilmesi gereken hususlar: 

1. Sera yapıları, sera içi iklim kontrolünü ve zararlı girişini kontrol edecek 

şekilde düzenlemeli (yükseklik, alan, çatı havalandırması, çift kapı, hava 

perdesi, netler ve benzeri). 

2. Seralarda da tarla ve bahçelerde olduğu gibi ekim nöbeti uygulanmalıdır. 

3. Seralarda üretim materyali olarak mutlaka hastalık ve zararlılara karşı 

dayanıklı çeşit ve gerektiğinde anaç kullanılmalıdır. 

4. Seralarda tuzak bitkiler ve benzeri önlemler (beyaz sinekler için patlıcan) 

alınmalı ve kullanılmalıdır. Bu uygulamalar dikkatli bir şekilde ve özenle 


5. Seralarda üretimde solarizasyon sağlanmalı ve güneşlenme ve güneşten 

ihtiyaç olduğu gibi faydalanılmalıdır. 

6. Seralarda gerektiğinde biyolojik mücadele ajanları ve tuzakları 


7. Seralarda meyve yetiştirilmesi sözkonusu ise; döllenme ve meyve tutması 

için vibrasyon (titretici alet) ve arılar kullanılmalıdır. Özellikle çiçeklerin 

tozlanıp döllenebilmeleri için arılar (normal arı, bambus ve benzeri) 


8. Seralarda toprağın organik maddesini artırabilmek için yeşil gübreleme 

yapılmalı ve yönetmeliğin izin verdiği önlemler alınmalıdır. 

5.3. ORGANİK HAYVANSAL ÜRETİM 

Dünya nüfusunun hızla artması ve buna bağlı olarak tarım ürünlerine olan 

talebin yoğunluğu; son zamanlardaki bitkisel üretim gibi, hayvansal 

üretiminde, geleneksel hayvancılık veya konvansiyonel hayvancılık da 

denilen yoğun (intensif) üretim şeklinde yapılmasına sebep olmuştur. 

Geleneksel tarımda birim alan veya birim hayvandan çok yüksek miktarda ve 

ekonomik ürün alınması öncelikli olduğu için; doğadaki ekolojik denge ve 

ürün kalitesinde sağlık kriterleri ikinci plana atılmıştır. Nitekim bunun 

sonucu olarak da zamanımızda artık geleneksel bitkisel üretim gibi 

geleneksel hayvansal üretimin de, çevreye, hayvan ve insan sağlığına 

olumsuz etkileri kendini göstermeye başlamıştır. 

Klasik hayvansal üretim işletmelerinde, barmaklardaki hayvan sayısının çok 

olmasına bağlı yerleşim sıkışıklığı ile yetersiz kalan iş gücü ve dikkatsiz 

bakım hayvanların daha kolay ve çabuk hastalanmalarına sebep olmakta ve 

özellikle tırnak ve ayak rahatsızlıkları ile başta mastitis (meme ucu iltihabı) 

olmak üzere hayvan yetiştirme ile ilgili bazı hastalıklar da artmıştır. Bunun 

sonucunda daha fazla ilaç kullanımı ve hayvansal ürünlerde çok fazla ilaç 

212

kalıntısı birikimi riski ortaya çıkarmıştır. Meydana gelen bu sakıncalı durum 

insan sağlığını tehdit etmektedir. Bunun yanında, bu üretimlerde kullanılan 

yemler ve diğer katkı maddeleri sorunları daha da artmaktadır. Nitekim 

geleneksel hayvansal üretimin bitkisel kaynaklı yem ihtiyacını karşılayan 

klasik bitkisel üretim, gerek erozyona zemin hazırlayarak, gerekse de genetik 

olarak değiştirilmiş (GDO) bitki tohumları, yoğun kullanılan kimyasal ilaçlar 

ve gübreler, hem ekolojik dengeyi bozmakta, hem de çevreyi kirletmekte, 

hem de hayvanların sağlığını devamlı tehdit etmişlerdir. Özellikle 

İngiltere'de ortaya çıkan ve halk arasında deli dana hastalığı diye bilinen, 

önce hayvanlarda sinir felçlerine sebep olan ve daha sonra birkaç haftada 

hayvanların ölümüyle neticelenen hastalık, insanları organik hayvansal 

üretim istikametine yönlendirmiştir. Bilindiği gibi bu hastalık 1980'li yılların 

başlarında ortaya çıkmış ve daha sonra 1988 yılında, yem üreticilerinin 

maliyeti düşürmek için sığır yemlerine, koyun ve benzer hayvanları da 

öldüren bir mikroptan ileri geldiği, onların kadavralarından ve artıklarından 

yapılmış unların, katılmasıyla ortaya çıktığı, onun için de yasaklandığı, 

hastalığın da böylece azaldığı anlaşılmıştır. 

Geleneksel hayvancılıkta, yemlerde olduğu gibi muhtelif katkı maddelerinin 

kullanılmaları da önemli sağlık problemlerine sebep olmuştur. Kanatlılarda 

ve özellikle etlik piliçlerde gelişmeyi ve yağından yararlanmayı teşvik edici 

olarak antibiyotik kullanımı konusunda en önemli prensip, insanlarda ve 

hayvanlarda tedavi amacıyla kullanılanlardan olmaması veya bunlarla ilişkisi 

ve etkileşimi bulunmaması gerekirken, zaman zaman söz konusu olan 

prensibe uyulmadığı görülmektedir. Bu bağlamda, dünya sağlık örgütü 

(WHO)'nün hazırladığı bir raporda antibiyotiklerin etlik piliçlerde 

semirtmeyi hatalı kullanım sonucu, bir çok mikrobun bağışıklık kazandığı ve 

bu bilinçsiz uygulamanın devam etmesi sonucu, insanlarda kulak, boğaz ve 

burun iltihaplarına karşı kullanılan antibiyotiklerin etkili olmayacağı 

sonucunu doğurmuştur. Onun için de AB ve birçok gelişmiş ülke 

antibiyotiklerin hastalıkların dışında, gelişmeyi ve yemden yararlanmayı 

uyarıcı kullanmalarını men etmiştir. Ayrıca bütün bunların yanında, gelişmiş 

ülkelerde hayvan hakları ve refahı kavramlarına önem verilmekte, 

hayvanların stres koşullarından uzak bir şekilde sağlıklı, ışıklı, geniş, 

hastalıklardan korunabilecekleri barınaklarda yetiştirilmesine özel bir önem 

verilmektedir. Burada sıralanan nedenlerden dolayı, ileri ülkelerde ve 

ülkemizde konvansiyonel hayvancılığa karşı, organik hayvancılığın 

yapılmasına özel önem verilmiş ve organik hayvansal üretime geçilmiştir. 

Bunun için en başta gelen prensip organik bir sürü oluşturmaktadır. 

213

Organik Hayvansal Üretimde Çiftlik Ve Üretim Planlaması 

Organik tarım işletmelerinde en önemli prensiplerden biri, işletmede hem 

organik bitkisel hem de organik hayvansal üretimin birlikte yapılmasıdır. 

Çünkü tarım işletmesi ve tarım kavramı bir bütündür, organik tarımın bir 

bütünlük içinde yapılması bir ülke tarımının seviyesi ile yakından ilgilidir. 

İşletmede hem bitkisel üretim hem de hayvansal üretim birlikte yapılabiliyor 

ve hele bir de bu çiftlik organik tarım işletmesi ise hiç şüphe yok ki tarım 

kültürü de gerçekten yüksektir. 

Organik tarım çiftliklerinde besin maddesi döngüsü fevkalade önemlidir. Her 

şeyden evvel, organik bitkisel üretimden kazanılan yem bitkileri, sap ve 

saman veya baş ve yaprak gibi yan ürünler, tarla veya bahçe tarımından elde 

edilen diğer biyokütle materyali, mutfak, yemek atık ve artıkları gibi hayvan 

beslenmesinde önemli olan girdiler, çiftliklerde ucuz ve yeterli miktarda 

sağlanabilirse, gerçekten uzun ömürlü ve dört başı mamur bir organik tarım 

yapma imkanı elde edilmiş olabilir. İyi bir şekilde beslenen ve bakılabilen, 

uygun şartlarda barındırılan sağlıklı hayvanların gübresi de tarım 

topraklarında verimliliğin sürekliliğini ve devamı için ayrı bir önem 

taşımaktadır. Çiftlik için ve tarla toprakları için çok kıymetli bir organik 

madde kaynağıdır. 

Herhangi bir organik tarım çiftliğinde yetiştirilen hayvan cins ve ırklarına 

göre elde edilen hayvansal ürünler; et, süt, yumurta, deri, yün, kıl, tüy ve 

benzeri ürünler hem işletmenin kendi ihtiyacını karşılar ve hem de pazar ve 

piyasada değerlendirilerek önemli ölçüde gelir elde edilir. Gerek genel 

ekonomistler gerekse tarım ekonomistleri herhangi bir tarım işletmesinin bir 

bütünlük arz etmesini, bitkisel üretim ile hayvansal üretimin bir bütünlük 

içinde yapıldığında birbirini tamamladığını ifade etmekte ve tavsiye 

etmektedirler. Herhangi bir tarım işletmesi böyle bir bütünlük içerisinde 

olduğunda, hayvancılığın sağladığı avantajlar şöylece sıralanabilir. Bu 

durum organik tarım açısından daha da, bir önem göstermektedir. 

• Toprak verimliliğinin devamlılığı ve toprağın fiziki, biyolojik ve kimyasal 

iyi özellikler göstermesi için işletmede ahır gübresi üretilmiş olur. 

• Bitkisel üretimin yanında çiftlik ihtiyaçlarının karşılanması ve satışı için 

hayvansal ürün üretilmiş olur. 

• Bitkisel üretim ve işletmedeki evsel atıklar ve artıklar başta olmak üzere 

organik artıklar hayvan yemi olarak değerlendirilebilir. 

• İşletmedeki hayvanlar ihtiyaç duyulduğunda ve gerekli görüldüğünde her 

türlü işte kullanılabilir. 

214

• Hayvanlar sermaye (mal) ve güvenilir yatırım olarak büyük önem taşırlar. 

• Zaman zaman kıraç alanlarda, işletmedeki hayvanlar, mevsimine göre 

yabancı otlarla beslenerek bitkisel üretimde yabancı ot mücadelesinde 

kullanılmış Ve yararlı olabilirler. 

• Çiftlikteki veya meralardaki hastalık ve haşereleri, özellikle zararlı 

böcekleri ayakları ile çiğneyerek veya onlarla beslenerek azalmalarına 

yardımcı olurlar. 

• Hayvanlar üreyerek çoğalır, böylece çiftliğin gelirleri artar ve sürüler 

gençleşmiş olur. 

Hayvan Seçimi (Damızlık Temini) 

Organik hayvancılık; işletmelerde hayvan gübresi ihtiyacını karşılama, 

baklagil ve buğdaygil yem bitkileri gibi yenilebilir doğal kaynakların 

kullanılması, çayır ve meraların uzun dönemde toprak verimliliğinin 

korunması ve iyileştirilmesinin sağlanması ve sürdürülebilir tarımın 

geliştirilmesine katkıda bulunması açısından, bitkisel üretimle bir bütünlük 

içinde birlikte ele alınarak, toprak-bitki, bitki-hayvan ve hayvan-toprak-bitki 

arasında karşılıklı bağımlılığın oluşması, toprağın organik maddesinin 

iyileştirilmesi ve bitkilerin beslenme ihtiyaçlarının karışlanması, tarımsal 

üretim sistemleri dengesinin oluşmasına katkıda bulunulması ve biyolojik 

çeşitliliğin teşvik edilmesi ve korunması gibi faktörler sebebiyle bir 

mecburiyettir. 

Organik hayvancılıkta en önemli safha yetiştirilecek tür ve ırkların seçimidir. 

Hayvan ıslahı kanununun genel hükümleri saklı kalmak şartıyla organik 

hayvansal üretimde, tür ve ırk seçiminde (damızlık seçiminde) çevre 

koşulları ve yerel şartlar ve imkânlar mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. 

Özellikle hastalığa dayanıklı tür ve ırkların seçimine dikkat edilir. Fakat, 

elbette ki hayvanların verimleri de göz önünde bulundurulmalıdır. 

Organik hayvancılıkta, damızlık seçimi yapılırken, organik tarım yöntemiyle 

üretim yapan işletmelerden temin edilen ve tamamen organik yemlerle 

beslenmiş olan, üretme ve çoğaltmada kullanılacak, genetiği değiştirilmemiş 

organizmalara (GDO) ihtiyaç olduğu gayet açıktır. Damızlık olarak 

kullanılacak bu hayvanlar veya tesis edilecek organik sürü, çevreye, iklim 

koşullarına, hastalıklara dayanıklı olmak durumundadırlar. Damızlıklar, 

hayvanlardan tamamen doğal yol ve yöntemlerle elde edilen, saklanan 

ve kullanılan hayvan sun'i tohumlama materyalleri ile çoğaltılmış 

hayvanlar olmalıdır. Organik hayvancılıkta embriyo transferine müsaade 

edilmemektedir. 

215

Yeni bir organik hayvancılık işletmesi tesis ederken, eğer bu söylenen 

vasıflar da yeteri kadar damızlık temini mümkün olamazsa, o takdirde 

konvansiyonel veya geleneksel hayvan işletmelerinden de damızlık hayvan 

alınabilir. Damızlık hayvanlar, organik olmayan hayvan işletmelerinden 

alınıyorlar ise, hayvan sağlığı ve hijyen kurallarına azami dikkati 

göstermelidir. Organik bir sürü oluşturabilmek için, işletmeye geleneksel 

işletmelerden getirilecek hayvanların sağlıklarına azami dikkat gösterildiği 

gibi, yaşlarının belli sınırların altında olmasının da hassasiyetle üzerinde 

durulmalıdır. Bunun çok çeşitli nedenleri vardır. Bu durumlarda birlikte 

çalışılan kontrol ve sertifikasyon kuruluşunun, hatta Organik Tarım 

Komitesinin de olumlu görüşleri alınmalıdır. 

Çünkü gerek büyük başlarda buzağılarda, gerekse küçük başlarda kuzu ve 

oğlaklarda bağışıklık sistemlerinin güçlenmesi, geviş getiren hayvanlarda 

rumen gelişmelerini tamamlamaları gerekmekte ve yemlere alışmaları 

önemlidir (Tablo 8). Kümes hayvanlarında da gerek yumurtacı ve gerekse 

etçi piliçlerde ilk üç günlük besin maddesi rezervlerini bitirmeden, cinsel 

olgunluğa ulaşarak klavuz yumurtaların görüldüğü yumurtlama dönemi 

başlamadan bulundukları işletmelerden alınıp damızlık olarak 

kullanılacakları organik tarım işletmesine getirilmeleri şarttır. 

Organik damızlık temininde güçlük çekilecek organik tarım işletmelerinde, 

konvansiyonel işletmelerden de damızlık alınmasında bazı istisnalar ve 

toleranslar sözkonusu olabilir. Şöyle ki, bu amaçla geleneksel işletmelerden 

yıllık en fazla % 10 büyükbaş, % 20 küçükbaş yetişkin hayvanlar sağlık 

kontrolünden geçirilerek organik sürüye katılabilir. 

Organik işletmelerde, sürünün büyümesi çevre kirliliğine yol açmamalı, yani 

hayvan sayısına bağlı olarak artan ahır gübresi miktarı işletmenin kullanılan 

tarımsal alanında asla nitrat ve nitrit kirliliğine yol açmamalıdır. Bunun için, 

işletmedeki tarımsal alanda gübre ile yayılan nitrojen (N) miktarı yılda 

hektara 170 kg N'u geçmemelidir. Yılda 170 kg N'a eşdeğer gübre veren 

hayvan sayıları, büyük başlarda 2/5, küçük başlarda 13.3 ~ 14, et tavukları 

için 580, yumurta tavukları için 230'dur. 

216

Tablo 8. Damızlık Olacak Hayvanlara! Yaşlan 

Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar 

(Sığır, koyun ve keçi) 

1 

Yönetmelik 1 

Buzağı en fazla 6 aylık a,c 

Buzağı en az 1 aylık b 

Buzağı (dana besisinde) en fazla 4 aylık c 

Buzağı (dana besisinde) en fazla 1,5 aylık a,c 

Kuzu ve oğlak (kuzu ve oğlak besisinde) en fazla 1 aylık c 

Damızlıkta kullanılacak hayvanlar en fazla 14 aylık c 

Kanatlı kümes hayvanları (tavuk) 

Etlik civciv en fazla 2 günlük a,b,c 

Yumurta pilici 

en fazla 18 

haftalık 

a) Avrupa Birliği Yönetmeliği, 1999; b) IFOAM, 2002; c) T.C. Yönetmeliği, 2002 

a,b,c 

Bu değerler aşıldığında, diğer bir ifade ile hayvan sayıları artırıldığında, 

işletmede toplanan gübre başka çiftliklerde değerlendirilmeli, 

kullanılmalıdır. Önemli bir çevre kirliliği olup olmayacağı konusu hem işletmeci, 

hem de kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu tarafından yakından takip 

edilmelidir. Çiftlikte toplanabilecek gübre miktarına eşdeğer hayvan sayısı 

Tablo 9'da görülmektedir. 

217

Tablo 9. İşletmede Hektar Başına Düşen Hayvan Sayısı 

Tür ve Çeşitler 

170 Kg N/Ha/YıPa Eş değer 

Olacak Hektar Basma Maksimum 

Hayvan Sayısı 

Altı Aydan Büyük Atlar 2 

Besiye Alınmış Danalar 5 

Bir Yaşından Küçük Diğer Sığırlar 5 

Bir Yaşından Büyük, İki Yaşından Küçük Erkek 

Sığırlar 

Bir Yaşından Büyük, İki Yaşından Küçük Dişi 

Sığırlar 

İki Yaş ve Üstü Erkek Sığırlar 2 

3.3 

3.3 

Damızlık Düveler 2.5 

Besiye Alınmış Düveler 2.5 

Süt Sığırları 2 

Gebe Süt Sığırları 2 

Diğer Sığırlar 2.5 

Dişi Damızlık Tavşanlar 100 

Dişi Koyunlar 13.3 

Keçiler 13.3 

Etlik Piliçler 580 

Yumurta Tavukları 230 

Geçiş Süresi 

Geçiş süreci ve süresi kavramı, bitkisel organik üretimde olduğu gibi organik 

hayvancılıkta da son derece önemlidir. Geçiş süreci organik hayvancılığa 

başlanmasından ürünün organik olarak kabul edilmesine kadar geçen süredir. 

Bir başka söyleyişle, bu süreç geleneksel veya konvansiyonel hayvansal 

ürünün organik hayvansal ürüne dönüşüm periyodudur. Genellikle hayvan 

türüne ve elde edilen ürün çeşidine göre değişmektedir. Hatta bu konularda 

yönetmelikler arasında da bazı farklılıklar olabilir. Bu süreler kontrol ve 

sertifikasyon kurullarının inisiyatifine göre bazen uzatılıp bazen de 

kısaltılabilir. Her halükarda kısaltılan süre, öngörülen geçiş süresinin 

218

yarısından daha az olamaz. Kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşu geçiş 

süresi için yapılan kısaltma veya uzatma süresinin nedenlerini gerekçeleri ile 

birlikte verdiği dönem raporlarında Organik Tarım Komitesi'ne açıklamak 

durumundadır. Burada, Tablo 10'da muhtelif hayvan tür ve verim yönlerine 

göre geçiş süreleri görülmektedir. 

Hayvan Barınakları 

Gerek geleneksel, gerekse organik hayvancılık, ya açık havada meralar ve 

çayırlarda ya da kapalı alanlarda yapılmaktadır. Hayvancılık ister açık 

alanlarda isterse kapalı alanlarda yapılsın, özellikle de organik hayvancılık 

mutlaka yakından kontrol edilmeli ve hayvanlarla çok ciddi bir şekilde 

ilgilenilmelidir. Fakat burada çok bilinen bir gerçeği dile getirmek 

mecburiyetindeyiz ki, hala Anadolu'nun geniş bir bölümünde hayvancılık 

"saldım çayıra, mevlam kayıra" anlayışı ile yapılmaktadır. 

Açık alanlarda yapılan mera hayvancılığı veya kontrollü hayvancılıkta da 

hayvan barınakları ağıllar, sundurmalar, gölgelikler ve padoklar 

kullanılmaktadır. Kapalı alanlarda, yani ahırlarda yapılan hayvancılıkta da 

farklı uygulamalar söz konusudur. Her nerede olursa olsun, barınaklar 

hayvanlara temiz hava ve gün ışığı sağlayarak, onları ekstrem hava 

koşullarında koruyacak şekilde yayılmalıdır. Ayrıca barınakların inşaatında 

kullanılan yapı malzemesi ve her türlü üretim araç ve gereçleri hayvan ve 

insan sağlığı açısından sakıncalı olmamalıdır. Hayvan barınakları gerek şekil 

ve biçimleri gerekse, boyutları bakımından organik tarımda geleneksel 

tarımda olduğundan daha farklı olmak durumundadır. 

219

Tablo 10. Muhtelif Hayvan Tür ve Verim Yönlerine Göre Geçiş Süresi 

Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar 

(Sığır, koyun ve keçi) 

Yönetmelik 1 

1 

- Sığır eti üretiminde 12 ay a,b,c 

yaşam süresinin 3/4'ü kadar 

" (dana besisinde) 6 ay a,c 

- Koyun ve keçi eti üretiminde 6 ay a,c 

" (kuzu ve oğlak besisinde) 2 ay a,c 

- Sığır, koyun ve keçi sütü üretiminde 3 ay a 

Kanatlı kümes hayvanları 

(Tavuk) 

3 ay b 

6 ay c 

- Piliç eti üretiminde 2.5 ay a,c 

« 

Tüm yaşam (Verrastro, 1999) 

- Yumurta üretiminde 1.5 ay a,b,c 

a) Avrupa Birliği Yönetmeliği, 1999; b) IFOAM, 2002; c) T.C. Yönetmeliği, 2002 

Organik hayvancılıkta, hayvan barınaklarının tesis ve bakımlarında gerekli 

tüm hijyenik önlemler alınmalı, kapalı barınaklarda yeterli temiz hava 

bulunmalı ve barınaklar her tür ve ırkın hareket serbestliğine imkan 

vermelidir. Gerek büyükbaş, gerek küçükbaş ve gerekse kümes hayvanları 

yetiştiriciliğinde, hayvanların sosyoloji ve psikolojileri azami ölçüde dikkate 

alınmalı ve hareket kabiliyetleri üzerinde daima durulmalıdır (Tablo 11-12). 

Organik hayvancılıkta, işletmedeki her türlü binaların, tesislerin ekipman ve 

kapların temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi ve bu işlemin sürekli yapılması 

şarttır. Gerek konvansiyonel hayvancılıkta, gerekse organik hayvancılıkta en 

ufak bir hastalık, parazit veya enfeksiyon derhal önlenmelidir. Aksi takdirde 

ortaya çıkacak tahribatın derecesi tahmin bile edilemez. Bu bakımdan 

özellikle organik hayvancılıkta temizliğe, hayvan sağlığına ve hijyenik 

çalışmalara özel önem verilmelidir. Bütün bu konular için önceden koruyucu 

önlemler alınmalıdır. 

Hayvan barınaklarından veya hayvanların dolaştıkları alanlarda başta 

hijyenik olmak üzere, hayvan sağlığı ve temizliği, hayvanların bakımı ve 

hayvanların yemlik, suluk gibi yararlandıkları, sundurma ve gölgelik gibi 

barındıkları yerlerde kullanılmasına "Organik Tarım Yönetmeliğine göre 

müsaade edilen, izin verilen ürünler; Potasyum ve sodyum sabunu, su ve 

buhar, kireç kaymağı, kireç, sönmemiş kireç, sodyum hipoklorit (çamaşır 

a,c 

220

suyu), kostik soda, kostik potas, hidrojen peroksit, doğal bitki özleri, sitrik 

asit, perasetik asit, formik asit, laktik asit, oksalik asit, asetik asit, alkol, nitrik 

asit (günlük süt ekipmanı temizliği için), fosforik asit (günlük süt ekipmanı 

temizliği için), formaldehit, sodyum karbonat, emzik ve süt sağma tesisleri 

için temizlik ve dezenfeksiyon ürünleri kullanılabilmektedir. 

En Uygun Üretim Tekniklerinin Seçimi 

Organik tarım yapan çiftçiler veya girişimciler, ister organik bitkisel üretim, 

ister organik hayvansal üretim ya da organik su ürünleri üretimi olsun, kendi 

alanlarındaki yenilikleri günü gününe takip etmek durumundadırlar. 

Özellikle yeni teknolojileri çok yakından izlemelidirler. Buna göre de; kendi 

işletmeleri için en uygun olanı seçmelidirler. Bu söylem büyükbaş ve 

küçükbaş hayvancılık için de geçerli olmakla beraber, bilhassa kümes 

hayvancılığı için gerçekten çok önemlidir. Eğer uygun üretim teknikleri takip 

edilip seçilemese, maliyetler yükselir, karlılık azalır ve işletmeler ekonomik 

olmaktan çıkarlar, bu da zararla sonuçlanır. 

Organik hayvancılık işletmesinde üretilen gıda veya gıda dışı ürünler 

işlenerek değerlendirilmek durumundadır. Örneğin et ve süt ürünleri bunların 

en başında gelen ürünlerdir. Bunların işlenmesi neticesinde önemli sayı ve 

çeşitte et ve süt türevleri ortaya çıkacaktır. İşte herhangi bir organik 

hayvancılık işletmesinde bu ürünlerin üretilmesi söz konusu ise, orada en 

uygun üretim teknikleri seçilmelidir. Bu da daha önce belirtildiği gibi bu 

alandaki yeniliklerin, gelişme ve uygulamaların yakından takibi ile 

mümkündür. 

221

Tablo 11. Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvanlar îçin Barınak Alanları 


Hayvanlara Ayrılan Net Alan 

(İç alan) 

En az canlı ağırlık m 2 /baş m 2 /baş 



Alanı (Dış Alan) 

Damızlık ve 

besiye alınmış 

sığır ve tek 

tırnaklılar 

100'e kadar 

200'e kadar 

350'e kadar 

350'den fazla 

1.5 1.1 

2.5 1.9 

4.0 3.0 

5.0 3.7 

En az İm 2 /100 kg 

En az 0.75 m 2 /100 kg 


Damızlık 

boğalar 

Koyun ve 

keçiler 

Gebe domuzlar 

ve 40 günlüğe 

kadar domuz 

yavruları 


domuzlar 

50'e kadar 

85'e kadar 

110'e kadar 

10.0 30.0 

1.5 koyun/keçi 


7.5 2.5 

0.8 0.6 

1.1 0.8 

1.3 1.0 

2.5 

2.5 

kuzu/oğlak başına 0.5 

Organik hayvancılıkta hayvan barınaklarının, organik hayvancılığa 

uygunluğu temin edildikten sonra hayvanların bakımı da son derece 

önemlidir. 

222

Tür 

Yumurta 

tavuğu 

Besiye 

alınmış 

kümes 

hayvanları 

(Kafeste) 

Besiye 

alınmış 

kümes 

hayvanları 

(Yer 

sisteminde) 

Tablo 12. Kümes Hayvanları İçin Barınak Alanları 

Hayvanlara Ayrılan Net Alan 

(İç Alan) 

Hayvan/Alan 

(Adet/m 2 ) 

6.0 18.0 

20.0 

10.0 

canlı ağırlık/m 2 tavuğu için 

en fazla 21 Kg yalnızca Hint 

Serbest 


Tünek genişliği 

(cm 2 tünek/hayvan) Folluk Alanı (Dış Alan) 

(m 2 ) 


folluk veya 

tavuk başına 

120 cm2 folluk 

alanı 

4.0 


4.0 et ve hint 

tavuğu 

4.5 ördek 

10,0 hindi 

15,0 kaz 


170 KgN/ha/yıl 

16.0 

en fazla 30 Kg 



Hayvan Sağlığı ve Bakımı 

Organik tarımda, hayvanların sağlıklı olması ve sağlıklı ortamlarda organik 

bitkisel üretim yöntemleri ile üretilmiş yemlerle beslenmeleri esastır. Hayvan 

sağlığını tehdit eden mikroorganizmalar ve parazitler çoğu yerde vardır. 

Önemli olan hayvanları sağlıklı tutarak bu zararlılara karşı önceden 

koruyucu önlemler alınarak onları korumaktır. İnsanlarda olduğu gibi, 

hayvanların da doğal bağışıklık sistemi vardır. Bu nedenle çoğu 

mikroorganizmalara karşı dayanıklıdırlar, kolaylıkla hastalanmazlar. Eğer 

yeterince beslenemezler, doğal davranışları kısıtlanır ve sosyal olarak stres 

altında kalırlarsa, bağışıklık sistemleri zayıflar ve hastalıklara yakalanma 

riski artar. Hayvanın sağlık durumu, doğal bağışıklık sistemi ile diğer 

faktörlerin denge halinin bir yansımasıdır. Çiftçiler bu dengeyi hayvanın 

sağlığının iyileşmesi yönünde değiştirebilirler. Bunun için hayvanın 

mikroplardan ve parazitlerden korunması, beslenme ve barınma koşullarının 

iyileştirilmesi gerekir. Yeterli çeşitlilikte, yeterli miktarda ve uygun kalitede 

yem, sağlıklı, temiz ve yeterli içme suyu, uygun koşulları sağlayan 

223

arınaklar, atıkların yönetimi gibi uygulamalar, hayvanların bağışıklık 

sistemini destekler ve hastalanma riskini azaltır. Bütün bunlara rağmen 

hayvanlar yine de hastalanabilirler. Bu durumda organik hayvancılık 

yöntemlerine göre tedavi edilmeleri gerekir. 

Organik tarım kurallarına göre, organik hayvancılıkta, tedaviden önce 

koruma gelir. Koruma denildiğinde sadece mikrop ve parazitlerden koruma 

akla gelmemelidir. Hayvanların kendi aralarındaki birbirlerine karşı olan 

davranışları, üstü açık bulunan bir çukura düşmeleri, barınakta veya dışarıda 

kendilerinin neden olduğu bir kaza sonucu yaralanmaları da dikkate 

alınmalıdır. Bütün bu olumsuzluklar dikkate alınarak gerekli riskler 

yönetilmelidir. Alman bütün bu önlemlere karşı, hayvanların hastalanması 

veya yaralanması durumunda yapılacak tedavide, öncelikle bitkisel ve 

alternatif tedavi yöntemleri kullanılmalıdır. Ancak bunların yeterli olmaması 

halinde sentetik tedavi edici maddeler ve ilaçlar (örneğin antibiyotikler) 


Organik hayvan yetiştiriciliğinde hayvan sağlığı için izlenecek yol sırasıyla 

şöyledir: 

• Yerel iklim koşullarına ve var olan yem potansiyeline uyum gösteren yerli 

ırklar arasından, sağlıklı ve genç hayvanlar seçilmeli, 

• Yeterli ve sağlıklı yemle beslenme, temiz ve sağlıklı içme suyu, uygun 

barınaklar, yeterli hareketlilik olmalı, 

• Alternatif, geleneksel bitkisel tedavi, uygulanmalı, 

• Bunların yararlı olmaması durumunda, sentetik ilaçların sınırlı olarak 

kullanımı önerilmelidir. 

Organik tarımda veteriner hizmetleri son derece önemlidir. Herhangi bir 

hayvanın hastalanması halinde, hastalığın tanısının konulması, nedenlerinin 

araştırılması, hayvan doğal savunma mekanizmasının neden yetersiz kaldığı 

gibi hususların araştırılması, daha sonraki koruma önlemlerinde veya 

tedavide etkili veteriner hizmetleri gereği gibi yerine getirilmelidir. Bunun 

için de organik hayvancılıkta, IFOAM'm hasta hayvanların tedavisi ve 

veteriner hizmetleri için koyduğu kurallar vardır. Bu kurallar, bitkisel 

üretimdeki kuralların aksine, alternatif tedavi yöntemlerinden iyi sonuç 

alınamaması halinde, sentetik iyileştirici maddelerin kullanımına izin 

vermektedir. Ancak, bu standartlarda, hayvanların sağlıklı kalabilmeleri için 

birinci derecede beslenme ve barınma koşullarının iyileştirilmesine öncelik 

verilmesi şart koşulmaktadır. 

224

Hasta hayvanların tedavisinde sentetik iyileştiricilerin veya ilâçların 

kullanılmasının mecburi olması durumunda, hayvansal ürünlerin "organik" 

etiketli olarak pazara sunulması için belirli bir sürenin geçmesi zorunluluğu 

vardır. 

Hastalıklar yanında, hayvanların parazitlere karşı korunması da çok 

önemlidir. Hayvan barınaklarının yeterince bakımlı olması halinde 

parazitlerin çoğalması ve hayvan sağlığını tehdit etmesi oldukça uzak bir 

ihtimaldir. Ancak, her şeye rağmen parazitlerle mücadele gerekebilir. Bu 

durumda da bitkisel ilaçların kullanılması zorunludur. Parazitlere karşı 

uygulanan bitkisel ilaçlar çok eskiden beri vardır. Birçok ülke, kendi 

kültürlerinin bir parçası olarak ilaçları üretir ve kullanırlar. Mesela, nikotin 

sülfat tütünden elde edilen ve fevkalade büyük bir insektisit etkisine sahip 

organik bir ilaçtır. Bu ilaç hayvanlarda hemen bütün dış parazitlere bit, pire, 

keneler ve bütün sineklere karşı etkili bir şekilde kullanılabilir. 

Organik hayvancılıkta, hayvanların üremesi sürecinde de genel olarak doğal 

yollar tercih edilir. Ancak, suni döllenmeye İzin verilirken, embriyo nakline, 

genetik müdahalelere ve hormonsal eşzamanlılığa izin verilmemektedir. 

Organik tarımsal üretim bir yönetim sistemidir. Bu sistemin başarılı olması 

ekolojik olduğu kadar ekonomiklik bakımından da önem taşımaktadır. Bu 

nedenle organik hayvancılıkta da ekonomiklik önemlidir. Bunun için 

çiftlikte veya işletmede yetiştirilecek hayvanların türü, cinsi, cinsiyeti ve 

sayısı yanında, bu hayvanlardan elde edilecek hayvansal ürünün ekonomik 

değeri de işletmenin sürdürülebilirliği yönünden dikkate alınmalıdır. 

Organik tarımda, doğal olarak yerel koşullara adapte olamamış veya olması 

zor olan ırklar yerine, yüksek verimli yerli ırkları seçmek daha doğru bir 

yaklaşımdır. Ya da en azından melez hayvanların seçilmesi uygundur. 

Organik hayvancılıkta, sağlıklı ve sağlam barınaklar sağlandıktan sonra, 

önemli olan dikkatli bir bakımdır. Hayvan sağlığının korunması ve devam 

ettirilebilmesi için, veteriner hekim tavsiyeleri ile dezenfeksiyon ve aşı gibi 

her türlü hijyenik tedbirlere müsaade edilmelidir. Ancak yeterli hijyenik 

koşullar sağlandıktan sonra da, sağlık problemleri çıkarsa, hayvansal 

ürünlerde kalıntı bırakmayan bitkisel ilaçlar gibi, alternatif ilaç kullanımına 

öncelik verilir. Acil durumlarda sentetik ilaç gerekirse, toksikoloji 

listesi dikkate alınarak kullanılır. Ancak, ürünün ekolojik olarak 

değerlendirilebilmesi için, kullanılan ilacın kalıntılarının vücuttan atılması ve 

bunun için de son ilaç dozu alımından itibaren belli bir süre geçmesi beklenir. 

225

Bu süre, konvansiyonel üretim de yasa ile belirtilenin en az iki katıdır ve 

herhangi bir süre belirtilmemiş ise en az 48 saat olmalıdır. Aşı uygulamaları 

ve parazit tedavisi dışında, bir yıl içerisinde hayvanlara üçten fazla (veya 

üretken yaşam süreçlerinin bir yıldan az olması halinde birden fazla), sentetik 

ilâçların kullanılması halinde söz konusu hayvanlar veya bu hayvanlardan 

elde edilen ürünler, ekolojik ürün olarak satılamazlar. Bu hayvanlar, kontrol 

ve/veya sertifıkasyon kuruluşunun izni ve komitenin uygun görmesi şartıyla 

yeniden geçiş sürecine alınabilirler. 

Barınaklarda hijyenik tedbirler alınması yanında, hayvanların bakımıyla 

ilgili olanları strese sokarak bağışıklık sistemlerini zayıflatacak 

davranışlardan da kaçınmalıdır. Organik hayvan yetiştiriciliğinde, büyükbaş 

ve küçükbaş hayvanlarda kastrasyon, boynuz köreltme, kulak delme gibi 

hayvanın fiziki yapısına müdahaleler sadece kontrol kuruluşunun onayı ile 

yapılır. Bu müdahalelerde hayvanların acı çekmesi minimize edilmeli, 

gerekirse anestezik ilaçlardan yararlanılmalıdır. Bu hayvanlarda kuyruk 

kesme, tavuklarda ise gaga kesme uygulanmamalıdır. Hayvanların taşınması, 

hayvanlarda en az stresi oluşturacak ve en kısa zamanda gerçekleştirilecek 

şekilde yapılmalı ve nakil sırasında sakinleştirici kullanılmamalıdır. Organik 

üretim yapılacak hayvanlar ile konvansiyonel üretim yapılacak hayvanların 

kesimi mümkünse ayrı kesimhanelerde, mümkün değilse aynı kesimhanede 

farklı zamanlarda yapılmalıdır. Ayrıca, hayvanlara kesim esnasında stres 

yaratmayacak şekilde davranılmalı ve uygun kesim yöntemlerinden 

yararlanılmalıdır. 

Bitkisel üretimde olduğu gibi ve daha öncede belirtildiği gibi hayvansal 

organik üretimde de hayvanların genetik yapısı değiştirilemez ve bunlardan 

üretilmiş ürünler organik tarım yöntemine uygun olmadığından, organik 

hayvansal üretimde girdi olarak da kullanılamaz. Organik yetiştiricilikte gen 

teknolojisi ile hayvan ıslahına izin verilemez. 

Organik hayvan yetiştiriciliğinde, büyümeyi ve gelişmeyi artırıcı ve teşvik 

edici maddeler, üreme devrelerini değiştiren maddeler, organik tarım 

ilkelerine uymadığı, hayvanların dengesini, sağlığını ve davranışlarını 

etkilediği için asla kullanılmamalıdır. 

Müteaddit defalar değinildiği gibi, organik hayvancılıkta suni tohumlama 

ancak kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşunun izniyle yapılabilir. Suni 

kızgınlık gerektiği durumlarda, steroid madde enjekte edilecekse, kontrol ve 

sertifıkasyon kuruluşundan mutlaka izin alınmalıdır. 

226

Organik hayvansal üretim yapılan işletmelerde veya çiftliklerde hayvanların 

bakımı için kuyruk kesme, koyunların kuyruklarına elastik bant yapıştırma, 

diş kesme, gaga kesme, kanatları yolma gibi yöntemler uygulanmaz. Fakat 

iğdiş etme ve boynuz köreltme hayvana zarar vermemek şartı ve kontrol 

ve/veya sertifıkasyon kuruluşunun onayı ile yapılabilir. Bu uygulamalar en 

müsait yaşta ve en deneyimli personel tarafından yapılmalı ve hayvana acı 

çektirilmemesine dikkat edilmelidir. 

Tedaviye alman hayvan türüne kimyasal bileşimli ilaç uygulamaları yerine, 

tedavi edici etkisinin bulunması ve tedavi koşullarına uygun olması kaydıyla 

bitki alıntıları ve bitki özleri gibi bitkisel ilaçlar, bitki, hayvan veya mineral 

kaynaklı maddeler gibi doğal yapılı ürünler, eser madde ve ürünleri 


Bütün bu önleyici tedbirlere rağmen, bahsedilen maddelerin kullanımının 

hastalıkla veya yaralanmayla mücadele de yetersiz kalması veya yetersiz 

kalmasının muhtemel olduğu durumlarda, hayvanın acı çekmemesi için, 

tedavide veteriner sorumluluğunda kimyasal bileşimli ilaçların 

kullanılabileceği, daha önce de söylenmiştir. 

Hastalık etmenlerinin hayvanlara geçiş riskini en aza indirmek veya önlemek 

için uygun ilaçlar tatbik edilebilir. Bir hayvana normal koşullarda verilen 

veteriner ilaçlarının son uygulandığı tarih ile bu hayvanlardan organik ürün 

elde edilme tarihi arasındaki süre ilacın tanımlanmış kesilme süresinin iki 

katı veya kesilme süresi belirtilmediği hallerde en az 48 saat olacaktır. 

Bir hayvana veya hayvan grubuna aşı uygulamaları, parazit tedavisi, bir yıl 

içerisinde ikiden fazla veya azami üç kez kimyasal bileşimli veteriner 

ilâçlarının veya antibiyotiklerin uygulanması halinde, söz konusu hayvanlar 

veya bu hayvanlardan elde edilen ürünler Organik Tarım Yönetmeliğine 

uygun olarak üretilmiş ürün sıfatıyla satılamazlar ve kontrol ve/veya 

sertifikasyon kuruluşunun izni ve Komitenin mutabakatı şartıyla bu 

hayvanlar ve ürünleri ancak geçiş sürecine alınabilirler. 

Kasaplık hayvanlarda kesimden önceki 2 ay, süt ve süt ürünleri alınacak Ve 

yapılacak hayvanlara süt alımından 7 gün ve yumurta verecek olanlara 

yumurta alımından en az 5 gün önce sentetik ilaç verilmiş ise, bu ürünler 

organik ürün olarak satılamaz. Kanatlılarda yumurtlamayı ve yumurta 

sarısını artırıcı ya da kalite düzenleyici sentetik maddeler ile doğal olmayan 

yöntemler asla kullanılamaz. 

227

Organik hayvan yetiştiriciliği ve hayvansal üretim yapan işletmeler, 

hayvanların girişi ve çıkışı ile, tüm tedavi uygulamaları ile ilgili güncel, 

detaylı ve düzenli kayıtlar tutarak hayvanlara kimlik vermek 

durumundadırlar. Organik tarım işletmesinde yapılan her işin kayıt altına 

alınması yönetmeliğin amir hükmüdür. 

Hayvanların nakilleri stressiz ve kısa zamanda gerçekleştirilecek şekilde 

yapılmalıdır. Yükleme ve boşaltma işlemleri dikkatlice yapılmalı ve 

hayvanları zorlamak amacıyla herhangi bir elektriksel aygıt 

kullanılmamalıdır. Nakliye öncesi ve esnasında herhangi bir yatıştırıcı ilaç 

kullanılmamalıdır. 

Organik olarak yetiştirilmiş besi hayvanlarına, yani kasaplık hayvanlara, 

kesim esnasında strese girmelerini önlemek için munis, mutedil ve dikkatli 

davranılmalı, uygun kesim yöntemleri uygulanmalıdır. Mümkün olan 

durumlarda ayrı kesimhaneler kullanılmalı, mümkün olmayan durumlarda 

ise, organik hayvanların kesimi, konvansiyonel olarak beslenmiş hayvanların 

kesiminden ve kesimhane iyice temizlendikten sonra yapılmalıdır. Kesim 

işlemi aynı kesimhanede, aynı anda yapılmamalıdır. Kesim yapılacak 

hayvanların belli bir yaşa gelmiş olması lazımdır. Bu durum özellikle kümes 

hayvanları için daha da önemlidir. Bu bakımdan bazı kümes hayvanlarının 

kesim için asgari yaşı verilmiştir (Tablo 13). 

Organik hayvancılıkta, hayvanlara bütün doğal davranışlarını gösterebileceği 

barınak, sağlık ve iyi bir bakım imkanı verilse de, bir diğer söyleyişle hayvan 

refahı ile ilgili organik yetiştirme şartları temin edilse de, organik olarak 

beslenme imkanları temin edilip organik yem verilmedikçe, sağlıklarının 

korunması, devam ettirilmesi ve onlardan sağlıklı organik ürünler alınması 

mümkün değildir. Nitekim sadece organik hayvancılıkta değil, geleneksel 

hayvan yetiştiriciliğinde de en önemli sağlık sorunlarının hayvan beslemede 

yapılan hatalardan kaynaklandığı görülmektedir. Hayvan beslemede 

hayvanların meralarda otlaması, kaba yem ihtiyaçlarının karşılanması ve 

kesif yem rasyonlarını oluşturan yemlerin kalitesi, enerji değeri, miktarı ve 

veriliş şekilleri ile kullanılan katkı maddeleri başta hayvan sağlığı olmak 

üzere, gelişimi ve değişimini önemli ölçüde etkilemektedir. 

228

Tablo 13. Kümes Hayvanlarının (Kanatlı) Kesimi îçin Asgari Yaş Sınırlan 

Tavuklar 

Et horozları 

Pekin ördeği 

Dişi muscovy ördeği 

Erkek muscovy ördeği 

Yaban ördeği 

Afrika tavuğu 

Hindi ve kaz 

81 günlük 

150 günlük 

49 günlük 

70 günlük 

84 günlük 

92 günlük 

94 günlük 

140 günlük 

Yem Temini Ve Beslenme 

Organik hayvancılıkta kullanılacak yemin, organik bitkisel üretimle 

sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle hayvancılık işletmesinde organik yem 

bitkilerinin de üretilmesi uygundur. Aksi halde dışarıdan yem temini her 

zaman mümkün olmayacağı gibi ekonomik de olmaz. Hayvanların sağlıklı 

olması, yemin çeşitliliği, yeterliliği ve kalitesi ile ilgilidir. Organik 

hayvancılık işletmelerinin bitkisel organik işletmelerle bütünleşmesinden ve 

bunun yararlarından daha önce uzun uzun bahsedilmiştir. 

Çiftlikte bulunan hayvanlardan et, süt, yumurta üretiliyorsa, hayvanların 

dengeli ve yeterli beslenmeleri zorunludur, aksi halde üretimde önemli 

düşüşler görülebilir. Eğer yeterli ve dengeli beslenme yapılamıyorsa, hayvan 

sayısı azaltılmalıdır. Örneğin, süt inekleri için sürekli taze ota ve proteinli 

yemlere ihtiyaç vardır. Dengeli beslenen hayvanlar, sağlıklı ve üretken olur. 

Uygun beslenen hayvanların canlılığı, gürbüzlüğü, tüy ve derilerinin 

parlaklığı dikkati çeker. Geviş getiren hayvanların sindirim sistemlerinin 

özelliği nedeniyle, ot ve yaprakla beslenmeleri önemlidir. Baklagil yem 

bitkileri yüksek oranda protein ihtiva ettiğinden hayvancılıkta fazlaca 

yararlanılır. Bunların tarlada üretilmesi ile toprağa önemli miktarda azot 

sağlanır ve bitki gelişmesi artar. Mineral madde olarak hayvanlara doğal 

tuzlar verilir. Organik hayvancılıkta sentetik yemlerin verilmesi men 

edilmiştir. 

Meralar 

Hem Türkiye'de ve hem de bütün dünya'da ve özellikle de Avustralya, 

Kanada, Arjantin, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği Ülkeleri ve 

Bağımsız Devletler Topluluğu gibi hayvancılığın ileri olduğu ülkelerde gerek 

229

konvansiyonel ve gerekse organik hayvancılık bakımından meraların çok 

özel bir önemi vardır. Aslında meralar ve çayırlar herhangi bir ülkenin en 

değerli tabii kaynaklarıdır. Bugün dünya yüzünde organik tarıma ayrılmış en 

geniş alanlar, organik hayvancılık yapılan Avustralya, Arjantin, Kanada ve 

benzeri ülkelerdedir. Bu geniş organik alanlar mer'alardır. 

Türkiye'de genelde meraların durumuna bakacak olursak, pek de iyimser 

olmak mümkün değildir. Özellikle Cumhuriyet döneminde yakın bir zamana 

kadar meralarla ilgili hukuki bir düzenleme yapılamamış ve meraların 

tespit, tahdit ve ıslah işlemleri büyük ölçüde ihmal edilmiştir. 1950 yılından 

sonraki dönemde tarımda güç kaynağı olarak her geçen gün daha etkili olarak 

makine-motor (traktör) kullanılmış, diğer araç ve gereçlerin traktörle birlikte 

kullanılışı, meraların işlenmesine ve tarla arazisine dönüşmesine sebep 

olmuştur. Cumhuriyetle beraber, daha sonra 1940-1950 arasında çiftçiyi 

topraklandırma kanunu ile birlikte meralar azalmaya başlamış ve 1960'lı 

yıllarda 45 milyon hektar olan mera arazisi bugün 15-20 milyon hektara 

kadar düşmüştür. Sadece meralar alan olarak azalmamış, büyük ölçüde 

çeşitliliği ve verimliliği de kaybolarak bozulmuştur. Bilhassa 1960'lardan 

sonra sürekli bir şekilde ve ısrarla meralarla ilgili bir mevzuatın ortaya konulması 

için uğraşılmış ve ancak rahmetli Tarım ve Köyişleri Bakanlarından 

Mustafa Taşar'm üstün gayretleri ile 1997 yılında Türkiye Büyük Millet 

Meclisi'nden bir mera yasası çıkarılabilmiştir. Bu yasadan sonra 

Türkiye'deki meralar ve çayırlık alanlar önce tesbit edilmiş, sonra ıslah edilecek 

yerler tahdit edilmiş ve bu konu ile ilgili olarak Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı illerde ve ilçelerde mera komisyonları oluşturulmuş ve bozulan 

meraların ıslahı yapılmaya çalışılmaktadır. Buna rağmen ülkedeki meralarda 

bazı iyileştirmeler olmakla beraber, daha çok mesafe ve alınacak yol vardır. 

Türkiye meralarından elde edilen kaba yem halen elde bulunan hayvan 

popülasyonunun ihtiyacına kafi gelmemektedir. Meraların aşırı otlatılmasına 

bir türlü kabili tatbik bir sınırlama getirilememiştir. 

Hiç şüphesiz ki gerek konvansiyonel hayvancılıkta ve gerekse organik 

hayvansal üretimde, eğer meralar vasıflı ise, hayvanların meralarda 

otlatılması ve beslenmesi daha ekonomiktir. İşçilik giderleri azdır. Elbette ki 

meralar organik tarım kurallarına göre yönetilmelidir. Hayvan sayısına bağlı 

olarak otlaklarda ve meralarda otlatma sınırlandırılabilir. Mevsim olarak 

erken otlatma ve birim mera alanında taşıma kapasitesinin üzerinde hayvan 

otlatma toprağın fiziksel özelliklerini bozar, toprak erozyonu meydana gelir. 

Aynı şekilde hayvanların erken ve yoğun olarak meralara salınması ile 

biyolojik çeşitlilik önemli ölçüde etkilenir. Erken bahar döneminde, 

hayvanların, kökleri ile çıkararak yedikleri bitkiler artık bir daha gelişemez, 

230

hayvanların ağırlıkları ile toprak sıkışır, yağmur suları toprak yüzeyinden 

içeri giremez, yüzeyden akışa geçer ve toprak aşınarak taşınır. Bu nedenle, 

organik tarımda otlak ve mera yönetimi hem hayvancılık bakımından ve hem 

de ekolojik dengenin korunması bakımından önem taşır. Ekolojik ve 

ekonomik bakımdan sorunlarla karşılaşılmaması için, ilkbaharın erken 

döneminde otlatmadan vazgeçilmeli, otların gelişmesi ve köklerinin 

güçlenmesi, ayrılarak dönüşümlü (münavebeli) olarak otlatılmalıdır. Her 

parselde otlatılacak hayvan sayısı ve otlatma süresi meranın özelliklerine 

göre belirlenmelidir. Bu şekilde hayvanların uzun yol kat etmeleri de 

önlenmiş olacağından, et ve süt verimleri de artar. Başıboş ve kontrolsüz 

otlatmada et ve süt veriminin önemli ölçüde azaldığı bilinmektedir. Ayrıca, 

hayvan dışkısı da belirli alanlarda yoğunlaştığı için mera toprağının 

gübrelenmesi ile bitkilerde gelişme görülür, toprak organik maddesi artar ve 

erozyon azalır. Erozyonun azalması ile önemli bir su kirliliği sorunu da 

ortadan kalkar. Çünkü taşman toprak parçacıkları ve bu parçacıklara bağlı 

hayvan dışkısı su kaynaklarının kirlenmesine neden olur. Hayvanların otlak 

ve meralarda beslenmesi, iklim özelliklerine, bitkisel üretime, arazi varlığına, 

otlak ve meraların özelliklerine bağlı olarak değişir. 

Organik hayvancılık yapılacak yerlerde gerçekleştirilecek mera ıslahında, 

mümkün mertebe suni gübreleme yapılmamalı, ya da organik hayvancılık 

için mutlaka geçiş süresi beklenmelidir. 

Yemler 

Hayvancılıkta, hayvanları beslemek için, meraların oluşumundaki yem 

kaynakları kaba yemler ve kesif yemlerdir. Kaba yem kaynakları başta yem 

bitkileri olmak üzere, her türlü anızlar, sap ve saman, kavuz ve benzeri hasat 

artıklarıdır. Kesif yemler veya konsantre yemler ise; hemen hemen bütün 

buğdaygil ve baklagiler familyalarında bulunan serin veya sıcak iklim tahılı 

olarak yetiştirilen mahsullerin ya doğrudan doğruya kendi daneleri veya 

selektör artığı, elekaltı ve benzeri kısımları, yemeklik dane baklagiller içinde 

aynı materyaller zikredilebilir. Bunların yanında, yine buğdaygil ve baklagil 

yem bitkilerinin dane ve enerji veren kısımları kesif yem; ot, sap, saman ve 

artıkları (baklagil, buğdaygil veya diğer familyalar) kaba yemleri 

oluşturmaktadır. Her iki kategorideki yemleride organik hayvancılık 

bakımından ve daha yakından incelemekte yarar vardır. 

Organik hayvancılıkta, hayvan beslemede genç geviş getiren hayvanların 

beslenmesinde öncelikle anne sütü dikkate alınmaktadır. Doğumla birlikte 

buzağılar en az 3 ay, kuzu ve oğlaklar ise an az 1.5 - 2 ay, ana sütü ile 

231

eslenmeli ve diğer yemlere yavaş yavaş alıştırılmalıdır. Organik hayvan 

beslemede kaba ve keşif yemler; organik, özellikle bitkisel kaynaklı olmalı 

ve üreticiler bu yemleri mümkün olduğunca kendi işletmelerinden veya 

komşu işletmelerden sağlamalıdırlar. 

Kaba Yemler 

Hayvan beslemede kullanılan her türlü yemler ihtiva ettikleri 

(içerdikleri) besin maddelerinin yoğunluğuna ve çeşitliliğine göre değer 

kazanmaktadırlar. Birim ağırlıkta düşük oranda sindirilebilir besin maddesi 

içeren selüloz oranı (% 18-20) yüksek yemlere "Kaba Yemler" denmektedir. 

Gerek konvansiyonel hayvancılıkta ve gerekse organik hayvancılıkta 

hayvanlara doyumluk vermek, işkembeyi çalıştırmak ve geviş getirmek için 

gerekli olan kaba yemler ekonomik ve sağlıklı bir beslenmenin esasıdır. Bu 

yemler kalitelerine bağlı olmakla beraber, çoğunlukla hayvanların enerji, 

protein, vitamin ve mineral ihtiyaçlarının önemli bir kısmını da karşılarlar. 

Hayvanlara verilecek yem karışımları hazırlanırken temel olarak kaba 

yemler esas alınıp, kesif yemin bileşiminin kaba yemin özelliklerine göre 

belirlenmesi gerekir. Hayvana yeteri kadar kaba yem verilmezse, yemler 

sindirim kanalından hızlı geçer ve yeterince sindirilemez, hayvan bu 

sindirme işlemini yapabilmek için tahta, kumaş parçaları gibi şeyleri yiyerek 

işkembesini ve bağırsaklarını doldurmaya çalışır. Öte yandan saman gibi, 

dolgu maddesince zengin yemler fazla verilirse, hayvanların ihtiyacı olan 

protein, vitamin, mineral gibi besin maddesi eksiklikleri görülür. Yani 

hayvan işkembesini doldurmuş, ancak besin maddesi ihtiyacını 

karşılayamamış olur. Doğal ve yapay mer'a yemleri, yonca, fiğ, korunga, 

mısır hasılı, karışım halinde yetiştirilen yeşil yemler (fiğ, yulaf, arpa 

karışımları), her tür fabrikasyon yan ürünleri (pancar posası, bira posası vb.), 

kök ve yumru yemler (şeker ve hayvan pancarı, havuç, patates vb.), her tür 

meyve ve sebzeler (kavun, karpuz, elma, domates vb.), ekşitilmiş yemler 

(silo yemleri), kuru otlar (çayır kuru otu, yonca kuru otu vb.), harman 

kalıntıları (sap, saman, kavuz, kes vb.) kaba yem kaynağı olarak geviş getiren 

hayvanların rasyonlarmda kullanılmalıdır. 

Organik hayvancılıkta baklagil yeşil yemlerinin ayrı bir önemi vardır. 

Bunların en önemlileri yonca, üçgül, korunga ve fiğdir. Buğdaygil yeşil 

yemlerinden bazıları ise tahıl hasılları, mısır hasılı, yulaf hasılı, darı ve 

ayrıktır. Baklagil yeşil yemleri, buğdaygil yeşil yemlerine göre protein, 

kalsiyum ve A vitamini yönünden daha zengin, daha lezzetli ve birim 

alandan daha fazla ürün verirler. 

232

Kaba yemlerden olan çayır ve meralar en ucuz ve en bol yem 

kaynaklarmdandır. Kaba yem ihtiyacının büyük bir bölümü çayır ve 

meralardan karşılanabilmektedir. Birçok bitki bir arada bulunduğundan 

çayır-meralarm beslenme değerleri yüksektir. Sığırlar kaliteli bir mera da 

ortalama 7 saat otlayarak 70 kg mera otu tüketebilirler. İyi kaliteli bir 

meradan inek ve genç hayvanlar besin maddesi ihtiyaçlarını karşılayabilirler. 

Eğer mer'alar iyi kaliteli değilse, enerji ve mineral madde ilaveleri 

yapılmalıdır. Yüksek boylu bitkiler 20 cm, kısa boylu bitkiler 10 cm boya 

ulaşınca meralar kontrollü olarak otlatılmalıdır. Fakat bu mer'alarda asla 

organik tarım yönetmeliğine aykırı herhangi bir işlem yapılmış olmamalıdır. 

Yonca, dünyada en fazla yetiştirilen yem bitkilerindendir. Birim alandan 

daha fazla verim alınır, protein, Ca, Mg, K ve vitaminler bakımından 

zengindir, lezzetlidir, sindirimi kolaydır. Yonca 1/10 çiçeklendiğinde 

biçilmelidir. Yonca lifli olduğu için diğer kaba yemlere oranla daha yüksek 

oranda ve daha hızlı sindirilir. İşkembedeki asitliği giderici etkisi yüksektir. 

Protein bakımından zengin olması nedeniyle kaba yem yonca kullanılmasıyla 

hayvanın protein ihtiyacının önemli bir kısmı karşılanmış olur. Yonca 

çoğunlukla kuru olarak kullanılmakla birlikte, taze olarak ta hayvanlara 

verilebilir. Taze yoncanın hayvanlara alıştırılarak ve soldurularak, 

mümkünse kuru ot, kurutulmuş şeker pancarı posası, kepek ve saman ile 

birlikte verilmesi tavsiye edilir. Çünkü körpe, özellikle de çiğ düşmüş yonca 

geviş getiren hayvanlarda gaz ve şişkinliğe sebep olur. Yeşil yoncanın sütün 

tadını olumsuz etkilememesi için sağımdan sonra verilmesi gerekir. Yeşil 

yonca süt ineklerine 40-50 kg/gün, keçi ve koyunlara 4-6 kg/gün olarak 

verilir. Kaliteli kuru yonca elde etmek için hasat zamanı, yaprak oranı, 

kurutma şekline dikkat edilmelidir. 

Korunga, yoncanın yaptığı gibi hayvanlarda şişkinliğe neden olmaz. 

Hayvanlara soldurulmadan verilebilir. İrat hayvanlarına yoncanın verildiği 

düzeyde verilebilir. Fiğ de yeşil ya da kurutularak hayvanlara verilebilir. 

Protein ve mineral halamından yonca kalitesine yakındır. İneklere fazla 

verildiği zaman sütün tadını bozabilir. Onun için ölçülü ve dikkatli 

verilmelidir. 

Buğdaygil ve baklagil yemleri yeşil olarak hayvanlara verilecekse bunların 

ekiminin karışık yapılması, hayvanın yemden yararlanması bakımından daha 

iyidir. Mesela yulaf ile fiğ karışık ekilebilir. Yeşil yulaf, nişasta ve su 

bakımından zengin olduğundan hayvanlar tarafından istekle ve iştahla 

tüketilirler. 

233

Süt, süt olum devresinde ya da yarı yarıya taneler sertleşince biçilen mısır 

hasılı, besi ve süt sığırlarına günde 25-30 kg, keçilere 5-6 kg, koyunlara 3-4 

kg verilebilir. Et ve süt sığırlarına fazla miktarda verilen mısır haslı ishale 

neden olabilir. O bakımdan çok dikkatli olunmalıdır. 

Pancar yaprakları toz ve topraktan arındırılıp temiz bir şekilde 

soldurulduktan sonca hayvanlara verilmelidir. Toprak ve tozla bulaşık pancar 

yaprakları ishal oluşturduğu gibi rumen iç duvarında da yaralar ve buna bağlı 

iç kanamalar oluşturabilir. Bacaklarda şişlik ve-gebelerde yavru atma 

oluşturabilir. Pancar yaprakları fazla miktarda verildiğinde hayvanlarda 

kalsiyumun değerlendirilmesini engellemekte, ishal, iştahsızlık ve sinirlilik 

hali görülmektedir. Bu yüzden yüksek verimli süt ineklerinde süt humması 

meydana gelmektedir. Pancar yaprakları daha çok besi sığırların da 

semirtmede kullanılır. Besi sığırlarına günde 30-40 kg verilebilir. Pancar 

yaprakları hayvana verilirken kalsiyumca desteklenmelidir. Bu amaçla 1 kg 

pancar yaprağı hayvana verilirken, ince öğütülmüş 100-150 gr kalsiyum 

karbonat katılabilir. Pancar hasadı esnasında kesilen pancar başları da 

hayvanlara yedirilebilir. Yalnız pancar başları hayvanların yiyebileceği 

şekilde kıyılmalıdır. Tüm yıl boyunca yeşil yem temin edilemeyeceğinden 

yeşil yemler ya kurutularak ya da silolanarak muhafaza edilmelidir. 

Silaj üretiminde birçok bitki kullanılabilirse de, mısır en çok kullanılan 

bitkidir. Bunların yanında tahıl hasılları, değişik buğdaygil ve baklagil otları, 

doğal çayır ve mera bitkileri ile bir çok tarla bitkileri ve sanayi bitkileri yan 

ürünlerinden de silaj yapılabilir. 

Silaj yapmak için mısır biçilirken toprak taş gibi parçaların karışmayacağı 

şekilde biçim yapılmalıdır. Soldurma yeteri kadar yapılmalı ve su oranı %70 

ten fazla olmamalıdır. Aksi takdirde silodan su sızıntısı olur. Silaj bitkileri 

ortalama 1-2 cm boyunda parçalanır. Taşıma ve doldurma işlemleri bozulma 

meydana gelmemesi için hiç zaman kaybetmeden gerçekleştirilmelidir. Süt 

ineklerine günlük maksimum 30/40 kg silaj yemi verilebilir. Besi sığırları ve 

danalara 15 kg/gün, koyunlara 3-4 kg/gün silaj yemi verilebilir. Silaj süt 

ineklerine sağımdan sonra yedirilmeli, aksi halde silaj m kokusu süte 

geçebilir. Buzağı ve genç sığırlara kaliteli olmak şartıyla 5. ve 6. haftadan 

itibaren silaj vermeye başlanabilir ve 5-6 aylarda günde 5 kg'a kadar silaj 

verilebilir. Koyunlara kaliteli olmak şartıyla günde 1-1.5 kg silaj, kuru otla 

birlikte karıştırılarak verilmelidir. 

Kök (şalgam, hayvan pancarı, şeker pancarı, havuç) ve kök ve yumrulu 

yemler (patates, yer elması, tapyoka) su bakımından zengin olması nedeniyle 

234

esi hayvanlarında fazla oranda kullanılmamalıdır. Fazla miktarda verilirse 

etin yumuşamasına neden olur. Bu yemler hayvana verilirken temiz 

olmalıdır. Hayvanlara aşırı miktarda hayvan pancarı ve şeker pancarı 

verilirse sindirim bozuklukları, hipokalsemi (kalsiyum eksikliği) hatta 

ölümler bile görülebilir. Şeker ihtiva eden pancar gibi yemler, belirli 

sınırlarda verilirse süt yağını artırır. Ancak fazlası süt yağı miktarını azaltır. 

Süt ineklerine aşırı miktarda verilirse sütün kokusunun değişmesine neden 

olur. Şeker pancarı, süt ineklerine 40 kg'a kadar verilebilir. Şeker pancarı 

hayvanlarda gaz oluşumuna ve bunun sonucunda şişkinliğe neden olabilir. 

Bu yüzden şeker pancarı hayvanlara verilirken kuru ot, yonca ve saman gibi 

yemlerde karıştırılarak verilmelidir. 

Patates, genelde mineral maddeler bakımından fakirdir, ancak potasyum 

minerali yüksektir. Olgunlaşmamış filiz veren patates, ışığa maruz kalarak 

rengi yeşilimsi olanlar ve sürgün veren patatesler hayvanlara kesinlikle 

verilmemelidir. Yoksa hayvanlarda zehirlenmeler (Solanin alkoloidinden 

ileri gelen) görülebilir. Patates aşırı verildiğinde hayvanda karın ağrısı, 

gebelerde yavru atımına sebep olabilmektedir. Hayvanlara patates verilirken 

kuru ot, küspe gibi yemlerle deseklenmelidir. Patates hayvanlara 

alıştırılarak, günde süt ineklerinde 10-20 kg, besi sığırlarına 20-25 kg, besi 

koyunlarına 3 kg verilebilir. Süt ineklerine fazla miktarda verilirse peynir ve 

tere yağ yapımında zorluk olur ve daha sulu tereyağı oluşumuna neden olur. 

Kavun ve karpuz hayvanlara verilmeden önce mutlaka küçük parçalar 

halinde doğranmalıdır. Kepekle karıştırılarak verilirse tüketim daha da 

kolaylaşır. Kabak hayvanlara verilirken kuru ot, tane yemler ve küspe gibi 

kuru yemlerle karıştırılarak verilmelidir. Sığır ve atlara bu şekilde günde 15 

kg'a kadar verilebilir. 

Ağaç dal ve yaprakları süt ineklerine günde 4 kg'dan fazla verilmemelidir. 

Fazlası süt verim ve kalitesini olumsuz yönde etkiler, gebe hayvanlara zarar 

verebilir ve kabızlığa neden olur. Saman, kavuz ve kabuk gibi yemler 

hayvana günlük verilen fakat sindirilmeyen, sadece işkembesinin dolmasına 

neden olan yemlerdir. Samanlar sığırlara günlük 2-7 kg, koyunlara 1-2 kg, 

atlara 3-4 kg kadar verilebilir. Gebe hayvanlara daha az verilmelidir. 

Kuru ot, sap ve saman gibi kaba yemlerinin depolanması için basit ve 

ekonomik, aynı zamanda yemin kolaylıkla alınması ve zarar görmesini 

önleyecek bir planlamanın yapılması gerekir. Kaba yem deposu, yüksek üstü 

beşik çatıyla örtülü ve etrafı açık, basit bir yapı tarzında düzenlenebilir. Kaba 

yem deposu yüksekliği 5 m alınabilir. Depo hacminin belirlenmesinde yonca 

235

kuru otunun balyalı halde birim hacim ağırlığı 6 ton/m3, buğday ve arpa sap 

ve samanı için 14 ton/m alınabilir. 

Başlangıçtan beri, organik hayvancılıkta hayvanlara yedirilmesi söz konusu 

olan bütün bu yemlerin tamamı organik olarak yetiştirilmiş olmalıdır. 

Organik hayvan yetiştiriciliğinde şayet organik olarak yetiştirilmiş yemler 

bulunmasa, kontrol ve sertifıkasyon kurumunun da görüşü alınarak konvansiyonel 

olarak yetiştirilmiş kaba yemler de yedirilebilir. Ta ki geleneksel 

kaba yem oranı % 60'ı geçmemelidir. 

Kesif Yemler 

Türkiye'de hayvancılığın en önemli handikaplarından, engellerinden biri 

yeterli kaba yem üretilememesidir. Değil sadece organik tarım için 

geleneksel tarımda, geleneksel hayvancılıkta bile kaba yem noksanı 

hayvancılığı ve hayvansal ürünlerin üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. 

Özellikle et, süt ve bunların tüketimi giderek artmakta ve bu talep bir türlü 

karşılanamamakta ve hayvansal ürünlerin fiyatları da devamlı artmaktadır. 

Durum böyle olunca gerek konvansiyonel hayvancılık, gerekse organik 

hayvancılık kesif yemlerle ve endüstri yemleri ile desteklenmek 

durumundadır. 

Konsantre yemler (yoğunluğu ve enerjisi yüksek yemler) enerji, protein ya da 

her ikisi bakımından da zengin olan, sindirilme ve yarayışlılık derecesi 

yüksek yemlerdir. Organik hayvancılıkta kullanılacak kesif yem 

kaynaklarının da mutlaka organik olması ve organik olarak yetiştirilmiş 

materyallerden elde edilmesi şarttır. Bu kurallar organik tarım 

yönetmeliğinde de zikredilmiştir. 

Bitkisel kaynaklı organik kesif yem kaynakları denildiğinde tahıllar, bunların 

ürünleri ve yan ürünleri; yağlık tohumlar, yağlı meyveler, bunların yan 

ürünleri, aynı zamanda bunların küspeleri ile her türlü baklagiller (gerek 

yemeklik dane baklagiller ve gerekse yemlik baklagiller) bunların ürünleri ve 

yan ürünleri, yumrulu kökler, toprak altında teşekkül eden kök-gövdeleri, 

kalınlaşmış ana kökler, rizomlar, yumrular, bunların ürünleri ve yan ürünleri, 

diğer tohumlar ve meyveler ile bunların ürünleri ve yan ürünleri akla 

gelmektedir. Süt sığırlarının konsantre yem karmalarında kullanılan başlıca 

tahıl taneleri mısır, arpa, buğday, yulaf ve çavdardır. Genellikle protein 

oranları % 8-12 arasında değişir. Kolay sindirilebilir karbonhidratlardan olan 

nişasta oranları yüksek olanlar asidozise sebep olurlar. Protein bakımından 

eksik olduklarından özellikle yüksek verimli ineklerin beslenmesinde protein 

236

akımından zengin yemlerle (baklagil taneleri veya küspeler) takviye 

edilmelidirler. Buğdaygil tanelerinin sığırlara kırılarak ve hatta daha iyisi 

ezme şeklinde verilmeleri uygun olur. Aksi takdirde büyük bir kısmı 

işkembede değerlendirilmeden dışkı ile atılır. Bu da bir nevi israf demektir. 

Mısır, enerji bakımından en zengin (3300 kcal/kg), selüloz bakımından en 

fakir (%2) tane yemdir. Sindirilme derecesi yüksektir. Doymamış yağ 

asitlerinden zengin olduğundan fazla verilirse hayvanlardan elde edilen 

tereyağını yumuşatır. Sorgum, kurak ve sıcak iklimlerde yetişebilir. Besin 

maddeleri miktarı ve besleyici değeri mısıra benzer. Bazı türlerin de, 

özellikle kavuzlu tohumlarında yüksek düzeyde tanen vardır. Sorgum, bu 

nedenle hayvanların çoğu tarafından sevilmez. 

Buğdayın enerji düzeyi mısıra yakındır. Sindirilme derecesi oldukça 

yüksektir. Yağ (%2'den az) ve selüloz (yaklaşık %2) miktarı düşüktür. 

Azotsuz öz maddenin çoğu nişastadan oluşur. Buğday, kalsiyum bakımından 

fakir, fosforca zengindir. Vitamin A ve D bakımından çok yetersizdir. 

Vitamin E yönünden yüksektir. Çok ince öğütülerek hayvanlara verilmesi 

hamurlaşmaya neden olur. Alıştırmadan fazla verilirse sindirim zorluğu, 

şişme, bazen ishal yapabilir. Karbonhidratlarda zengin olduğundan besi 

hayvanları için oldukça uygundur. Süt ineklerine verilecek karışımlara % 30 

buğday katılabilir. 

Arpa, besin değeri kavuz miktarına bağlıdır. Koyun ve keçiler dışındaki 

hayvanlara kabaca kırılarak verilmelidir. Sindirilme derecesi iyidir, ancak 

kavuzda bulunan selülozun sindirimi oldukça düşüktür. Lisin bakımından 

yetersiz olduğu için proteinin kalitesi düşüktür. Arpa fosfor açısından 

zengindir. 

Yulaf, tahıllar içinde en önemli yem maddesidir. Ortalama % 12 protein, 

% 11 selüloz içerir. Yağ oranı (% 5) fazladır ve doymamış yağ asitleri 

bakımından zengindir. Yağın yüksek olması yemin lezzetini artırır. Yulafın 

besleyici değeri kavuz miktarına göre değişir, yulaf ortalama % 20-30 kavuz 

içerir. Enerjisi düşüktür. Vitamin E miktarı diğer tahıllardakinin iki katıdır. 

Besi sığırları için yeterli enerji sağlamaz, yem karışımına tane yemlerin 1/3'ü 

kadar konursa hayvanlar tarafından iyi değerlendirilir. Kırılarak, ezilerek ya 

da kabaca kırılarak verilir. Selülozca zengin olduğu için tek başına 

verildiğinde sindirim sisteminde topaklaşmaya neden olmaz. Yulaf süt 

inekleri için uygun bir yemdir, süt yağını ve verimi olumlu etkiler, fazlası 

tereyağını yumuşatır ve tek başına yeterli besin maddesi sağlayamaz. Enerjisi 

düşük olduğu için beside karmaya katılan miktar % 25'den fazla 

237

olmamalıdır. Daha çok genç hayvanların ve damızlıkların beslenmesinde 

kullanılır. 

Yine tahıl kalıntılardan önemli bir kesif yem olan çavdar, lezzetli olmadığı 

için genelde iştahla tüketilmez. Büyümeyi önleyici maddeler (pentozanlar) 

ile çavdar mahmuzunda ergotamin alkaloidi bulunduğu için fazla 

verildiğinde hayvanlarda performansı düşürebilir, sindirim bozuklukları 

görülebilir, gebe hayvanlarda abort (yavru atma) olabilir. Onun için çavdarın 

tek başına değil mısır, yulaf veya arpa ile karıştırılarak verilmesi uygundur. 

Besi rasyonlarında çavdar oranı hiçbir zaman kesif yemin % 20'sini 

aşmamalıdır. Süt ineklerine daha fazla verilebilir (% 40), fazlası tereyağını 

sertleştirir. 

Önemli bir buğday çavdar melezi olan Tritikale'nin enerji değeri yüksektir 

(2800-3200 kcal/kg). Protein düzeyi yaklaşık % 15 olup, kalitesi buğdaydan 

daha iyidir. Ürün verimi buğdayın 2/3 ile 3/4'ü kadardır. Görüldüğü gibi 

dane verimi düşüktür. 

Baklagillere gelince; baklagil tane yemleri (fiğ, bakla, mürdümük vb.), 

protein (% 20-40) ve yağ (% 1-20) bakımından zengindirler. Ham selüloz 

miktarı kavuzlu buğdaygillerinkinden düşük, kavuzu alınmış olanlardan daha 

yüksektir (% 5-15), kalsiyum miktarı da buğdaygillerinkinden yüksektir, 

içerdikleri acı maddelerden dolayı, istekle tüketilmezler. Kabızlığa sebep 

oldukları için lakzatif etkili yemlerle birlikte verilmesi uygundur. 

Fiğ, protein bakımından zengin (% 29), selüloz bakımından fakirdir. Fazla 

verilirse kabızlığa, sütün lezzetinde bozulmaya neden olabilir. Süt ineklerine 

günde 1.5-2 kg'a kadar kırılarak verilir. Değirmencilik yan ürünlerinden 

kalın ve ince buğday kepeği, razmol çavdar kepeği, pirinç kepeği yem olarak 

kullanılmaktadır. Bir ton buğdaydan 150-160 kg kadar kepek çıkmaktadır. 

Buğday kepeği ortalama % 14 protein içerir. Kepek, lisin bakımından buğday 

ve mısıra göre daha zengindir, bu nedenle biyolojik değeri de bu tane 

yemlerden daha iyidir. B grubu vitaminleri ve mineral madde içeriği iyi 

durumdadır. Fosfor bakımından oldukça zengindir (% 1.29). Kalsiyum 

düşüktür. Hayvan beslemede kepeğin kullanımını sınırlayan en önemli 

faktör selüloz içeriğidir (% 12-17). Bundan dolayı enerji değeri düşüktür, 

yaklaşık 1300 kcal/kg'dır. Süt verimini olumlu etkilediği halde fazlası 

tereyağında yumuşamaya neden olur. Kepek hayvan beslemede; yoğun 

yemlerin hafifletilmesinde, lezzetsiz yemlerin lezzetlerinin artırılmasında, 

sindirimin kolaylaştırılmasmda, fosfor kaynağı olarak ve lakzatif etkisinden 

dolayı kabızlık yapıcı yemlerin etkisini azaltmak için yararlı bir yemdir. 

238

Enerji düzeyi düşük olduğu, için besinin ilk dönemlerinde sığır karma 

yemlerine % 20, kuzu besi yemlerine % 10-15 oranında katılır. Besinin son 

döneminde rasyondan çıkarılması ya da azaltılması yararlı olmaktadır. Süt 

ineklerinde yem karmasına %30 katılabilir. 

Yağlı tohumların, yağı alındıktan sonra, geriye kalan proteince zengin ürüne 

küspe denir. Küspeler iyi bir protein kaynağıdır. Kalsiyum bakımından fakir, 

fosfor, potasyum, magnezyum minerali bakımından ise zengindir. 

Pamuk tohumu küspesi; protein içeriği kabuk miktarına ve elde ediliş 

metoduna göre oldukça değişkendir (% 25-40). Kalsiyumu düşük, fakat 

fosfor içeriği yüksektir, pres küspe süt ineklerine günde 1 kg verilir, fazlası 

tereyağını sertleştirir, lezzeti bozulabilir, ekstraksiyon küspe günde 3-4 kg 

verebilir. Beside günde hayvan başına 4/5 kg verebilir, ancak ideali 1-2 

kg'dır. Fazlası et yağını sertleştirir. İçerdiği gossipol (alkoloid) dolayısıyla 

fazlası zararlı olabilir (süt verimi ve kalitesi düşebilir, gebe hayvanlarda 

yavru atmalar, damızlık erkeklerde kısırlık görülebilir). Pamuk küspesi 

kullanımında dikkatli olunmalıdır. 

Soya küspesi protein değeri açısından en kıymetli bitkisel proteinlerdendir. 

Protein oranı kabuk durumuna göre % 40-50 arasındadır. Selüloz miktarı 

diğer küspelere göre oldukça düşüktür (% 5-7). Soya küspesi iyi bir protein 

kaynağı olması nedeniyle genellikle genç hayvanların ve kanatlıların 

beslenmesinde kullanılmaktadır. Eğer vermek gerekiyorsa süt ineklerine 

günde 2-2.5 kg, besi sığırlarına 2-3 kg, kuzu ve toklulara 300-500 g küspe 

verilebilir. 

Ayçiçeği küspesinin kalitesi içerdiği kabuk miktarına bağlıdır. Protein % 20- 

40 arasında değişir. Süt karma yemlerine % 25, ya da günlük 2 kg 

karıştırılarak verilebilir, fazlası tereyağını sertleştirir. 

Açıkça ifade edilmesi gerekir, ki, organik hayvancılıkta, özellikle organik 

kesif yem temininde çok önemli güçlüklerle karşılaşılabilir. Bunun için 

daima uyanık, önceden tedbirli ve hazırlıklı olunmalıdır. Bilhassa GDO'lu 

ürünlerin ürünleri, bunların yan ürünleri hayvanlara asla verilmemelidir. 

Hayvansal organik yetiştiricilikte, hayvan besleme materyali olarak 

hayvansal kaynaklı organik yemler de verilebilir. Bunların başında süt ve süt 

ürünlerinin atıkları ve yan ürünleri gelmektedir. Örnek vermek gerekirse, 

ham süt, süt tozu, kaymaksız süt, kaymaksız süt tozu, ayran, ayran tozu, 

peynir altı suyu ve tozu ile kazein ve laktoz tozu, ifade edilebilir. Bunlardan 

239

ayrı olarak; balık, diğer deniz ürünleri, bunların ürünleri ve yan ürünleri olan 

rafine edilmemiş balık yağı, enzimler yoluyla elde edilen yumuşakçalar ve 

balık unu söylenebilir. İyot bakımından zengin deniz yosunları kurutulup toz 

haline getirilerek rasyonlara katılabilir. 

Mineral kaynaklı yem maddelerinden olan, rafine edilmemiş deniz tuzu, kaba 

kaya tuzu, sodyum sülfat, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat ve sodyum 

klorür ile deniz ve su hayvanlarının kabuk ve kemikleri öğütülerek elde 

edilmiş tozları, kalsiyum karbonat, kalsiyum laktat ve kalsiyum glukonat ile 

fosfor kaynağı olan kemiğin dikalsiyum fosfat çökeleği, floru alınmış 

dikalsiyum fosfat ve floru alınmış monokalsiyum fosfat ile susuz 

magnezyum oksit, magnezyum sülfat, magnezyum klorür ve magnezyum 

karbonat gibi magnezyum tuzları ile bir kükürt bileşiği olan sodyum sülfat 

da, organik hayvancılıkta beslenme maddesi olarak kullanılabilir. 

Bütün bunlardan başka gerek konvansiyonel gerekse organik hayvancılıkta 

hayvan beslemede kullanılabilecek yem katkı maddeleri de bulunmaktadır. 

Bunların önemli bir kısmı iz element şeklindeki minerallerdir. Eser (çok az) 

miktarda yemlere (rasyonlara) katıldıklarında hayvanlara pozitif yönde 

etkileri olmaktadır. 

Bilinen ve en fazla yem katkı maddesi olarak kullanılan iz elementlerdir; 

• Demir (demir (E) karbonat, demir (E) sülfat-monohidrat, demir (III) oksit), 

• İyot (susuz kalsiyum iyodür, kalsiyum iyodür-hekzahidrat, potasyum 

iyodür), 

• Kobalt (kobalt (E) sülfat monohidrat ve/veya heptahidrat, bazik kobalt (II) 

karbonat-monohidrat), 

• Bakır (balar (II) oksit, bazik balar (E) karbonat-monohidrat, balar (E) 

1 

sülfat-pentahidrat), 

• Mangan (mangan (E) karbonat, mangan oksit ve manganik oksit, mangan 

(E) sülfat-mono ve/veya tetrahidrat), 

• Çinko (çinko karbonat, çinko oksit, çinko sülfat-mono ve-veya 

heptahidrat), 

• Molibden (amonyum molibdat, sodyum molibdat), 

• Selenyum (sodyum selenat, sodyum selenit), 

• Natrolit-fonolit (aleminyum silikatın doğal karışımı, alkali toprak, alkali 

alüminyum dirosilikat, natrolit (% 43-46,5 ve felspat formülü ve yemdeki 

oram en fazla 25 000 mg/kg), 

• Volkanik kökenli klinoptilolit (en aza % 85 klinoptilolit ve en fazla % 15 

felspat, mika ve kil içeren, kuvars ve fiber içermeyen volkanik orijinli 

240

sulu kalsiyum alüminosilikat formülü yemdeki oram en fazla .10 000 

mg/kg)'dir. 

Ayrıca organik hayvancılıkta yemlerle birlikte hayvanlara verilmesinde yarar 

olabilecek vitaminler, provitaminler ve kimyasal açıdan tanımlanmış benzer 

etkisi bulunan maddeler, enzimler, mikroorganizmalar, koruyucular, 

birleştiriciler, katılaşmayı önleyici müstahzarlar, katılaştırıcılar ve bir takım 

işlemlere yardımcı olacak (özellikle silaj işlemi) elementler de 

bulunmaktadır. Bütün bu maddeler kullanılırken, organik üretimde çiftçiye 

yardımcı olacak olan kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu ile istişare etmek 

şarttır. 

Benzer etkisi olan maddelere örnekler: 

• 70/524/EEC'nolu talimatla uygun görülen vitaminler, 

• Yem maddelerinde doğal olarak ortaya çıkan ham maddelerden elde 

edilenler, 

• Tek mideli hayvanlar için doğal vitaminlere eşdeğer sentetik vitaminler. 

Enzimler: 

• 70/524/EEC'nolu talimatla uygun görülen enzimler, 

Birleştiriciler: 

• E 551 b koloidal silis, 

• E 551 c kieselgur, 

• E 553 sepiolit, 

• E 558 betonit, 

•E 559 saf kil, 

• E 561 vermikulit, 

• E 599 perlit. 

Silaj yapmada kullanılan yardımcı maddeler; deniz tuzu, kaba kaya tuzu, bazı 

enzimler, maya, peynir altı suyu, şeker, şeker pancarı posası, tahıl unu, 

melas; laktik, asetik, formik ve propiyonik bakterilerdir. Bunların 

kullanılmasına hava şartlarının etkisi vardır. Uygun olmayan hava şartları söz 

konusu ise, kontrol ve sertifıkasyon kuruluşunun görüşü ve müsaadesi 

alınarak silaj üretiminde laktik, asetik, propiyonik ve formik asit de 


241

Organik Hayvansal Ürünlerin Pazarlanması 

İster organik bitkisel, ister organik hayvansal ve isterse organik su ürünleri 

gibi gıda ve beslenme maddeleri üretimleri olsun, ya da giyim ve mefruşat, 

hatta barınma gibi mekanla ilgili üretimler olsun, mümkün olduğunca, ya 

özel ihtisas dükkanlarında (pazar, fuar, tehşir mağazaları), yada büyük 

alışveriş merkezlerinde ayrı reyonlarda (bölümlerde) pazarlanmaktadır, daha 

doğrusu öyle yapılmalıdır. 

Organik olarak üretilmiş hayvansal ürünlerin piyasaya arz edildikleri ve 

pazarlandıkları yerde, yani tüketiciye satıldıkları yerde, tercih edileni 

ambalajlı, üzerinde etiketi, markası ve işareti (logosu) olan bir şekilde 

verilmesi söz konusudur. Ayrıca tüketici talep ettiği takdirde hem yetiştirme 

esnasındaki her safhada, hem de değerlendirme esnasındaki her safhada 

yapılan kontrollerin belgesi ona gösterilebilmelidir. Ayrıca bütün bunların 

sonucunda alınmış olan organik üretim sertifikası da satıcıların elinde 

bulunmalıdır. Organik ürün piyasa ve pazarları ancak bu şartlarda gelişebilir 

ve genişleyebilirler. Özellikle fazla kazanma duygusuyla ihtikâr yapmaktan 

sakınmalı ve tüketicilerin kuşkularının ortadan kaldırılmasına yardımcı 

olunmalıdır. Bu hayvansal ürünler için daha da önemlidir. Tüketici hayvansal 

organik ürün alırken her türlü şüpheden vareste (uzak) olmalıdır. Özellikle 

aldatılmışlık duygusuna kapılmış bir tüketiciye malın tekrar pazarlanması 

son derece zordur. Organik tarımın emekleme ve başlangıç safhasında böyle 

durumlarla karşılaşması söz konusu olmamalıdır. 

Organik hayvansal ürünlerin bir yerden başka bir yere taşınması ve 

nakledilmesi, organik hayvansal ürünlerin soğuk zincire dâhil edilmesi 

sonderece önemlidir. Aslında bitkisel organik ürünler için de bu durum 

dikkatle üzerinde durulacak bir konudur. Fakat gerek hayvansal organik, 

hayvansal ürünler, gerekse organik su ürünlerinin nakliyesi, bir yerden başka 

yerlere götürülmesi çok daha fazla özen ve hassasiyet isteyen bir iştir. Bunun 

için geliştirilmiş standartlar, kurallar ve yöntemler söz konusudur. Bu 

standartlara uyulması şarttır. Aksi takdirde hem ürünün değeri düşecek, hem 

de kalitesi bozulacaktır. 

Bitkisel organik ürünlerin perakende olarak tarla ve bahçe başında veya 

doğrudan doğruya işletmede pazarlanması da yapılabilir. Bu sırada da 

fevkalade duyarlı davranılmalıdır. Aynı durum hepsi için söz konusu olmasa 

bile, bazı hayvansal ürünler (balık, yumurta ve benzeri) için de söz konusu 

olabilir. Böyle durumlarda bile küçük de olsa düzenli ve disiplinli bir satış 

yeri veya büfesinin olması tüketicinin satıcı (üretici)'ya olan güvenini artırır. 

242

Hayvansal organik ürünlerin verilen sipariş üzerine de satışı söz konusu 

olabilir. Hele böyle durumlarda daima birinci planda tüketicinin güveni göz 

önünde bulundurulmalıdır. Bütün organik ürünlerin, gayet tabii ki bu arada 

hayvansal organik ürünlerin de tanıtımının (reklam) yapılması uygundur ve 

gereklidir. Ancak bu tanıtım propaganda ve reklamdan daha çok 

bilgilendirilmeye dayalı olmalı ve mutlaka gerçekleri yansıtmalıdır. Aksi 

halde zaten parasını harcarken kılı kırk yaran tüketicilere ilerisi için caydırıcı 

olunabilir. Bu da sektörün gelişmesine ve genişlemesine olumsuz etki 

yapacaktır. 

Organik ürün pazarlarının çok dikkatli bir şekilde denetlenmesi, bu ürünlerin 

alıcılarına daima güven verecektir. Organik ürün üretici ve satıcıları haksız 

rekabetten kaçınmalıdır. Eğer rekabet yapılacaksa, rekabetin koşullarına 

uygun hareket edilmelidir. Organik üreticilerin örgütlenmesi ayrıca 

önemlidir, eğer böyle bir teşkilatlanma olabilmişse, bu ürünlerin pazara ve 

piyasaya arzında da önemli avantajlar sağlayacaktır. 

Organik Bal Üretimi 

Esasen arı, hayvanlar âleminin bir bireyi olarak kabul edildiği için, organik 

bal üretimi de, organik hayvancılık büyük başlığı altına alınmıştır. Fakat 

aslında arıcılık apayrı bir konu ve gerçekten çok özen isteyen ve arının 

dilinden anlayanların yapabileceği bir üretim alanıdır. Hele de organik 

arıcılık, organik bal üretimi konvansiyonel üretimlerden çok daha farklı ve 

fevkalade dikkat ve özen gösterilmesi gereken hassas bir iştir. Bu bakımdan 

bu konu olabildiğince ayrı ve farklı işlenmiştir. 

Arıcılık; yapılan araştırmalarda elde edilen verilere göre tahmini olarak 

16.000 yıl öncesinden beri insanların uğraşa geldikleri bir üretim faaliyetidir. 

Aynı şekilde Anadolu insanın da vazgeçilmez bir geleneği olarak 

süregelmiştir. Ancak arıcılıktaki gelişmeler son birkaç yüzyıl içine yayılmış 

ve bugün gelinen noktada başlı başına bir tarımsal faaliyet olarak "bal 

arılarını kullanabilme ve yönetebilme sanatı" olarak tanımlanmıştır. 

Türkiye'de sanayileşme adına önemli yatırımlar yapılmasına ve bu yönde 

önemli adımlar atılıyor olmasına rağmen, tarım nüfusu hala % 3 0-3 5'ler 

düzeyindedir. Bu durum Türkiye için "henüz sanayileşmekte olan bir tarım 

ülkesi" tanımını getirmektedir. 

Hızlı nüfus artışı ve işsizlik sorunu da göz önüne alındığında; artan nüfusu 

dengeli beslemek, gerekli çeşitliliği sağlayabilmek, işsiz insan sayısını 

243

azaltabilmek ve rekabet edebilecek bir ihracata yönelmek için topraksız ve 

işsiz insanlara farklı üretim dalları önerilmelidir. 

Bu noktada, dünya ballı bitkiler florasının %75'ine sahip Türkiye'de; bal, 

propolis, polen gibi insan sağlığı ve beslenmesi açısından çok kıymetli ve 

tarımı yapılan bitkilerde sağladığı tozlaşmayı (polinasyon) artırıcı özelliği ile 

tarımsal üretimde hayati öneme sahip arıcılık, büyük değer kazanmaktadır. 

Zengin florası, uygun ekolojisi, koloni (kovan) varlığı ve arı popülâsyonundaki 

genetik varyasyon bakımından Türkiye büyük bir arıcılık potansiyeline 

sahiptir. Artvin-Camili Havzasında bulunan uzun dil ve sakinlik özelliğiyle 

tanınan Saf Kafkas Ari'sinin keşfedilmesi çok büyük önem taşımaktadır. 

Dünyada ekonomik öneme sahip dört arı türünden biri olan bu arı, doğru 

kullanılırsa Türkiye tarımı için bir dönüm noktası olabilir. 

Özellikle gelişmiş ülkelerdeki bireylerin; tükettikleri ürünlerin niteliği 

konusunda gösterdiği özenin artması, buna bağlı olarak daha fazla bedel 

ödemelerine rağmen, daha doğal ürünler talep etmeleri, organik bal gibi arı 

ürünlerinin önemini artırmaktadır. 

Ancak Türkiye'de arıcılığa gerekli önem verilmemekte, özlenen politikalar 

ve yatırımlar çok cılız kalmaktadır. Halen arıcıları tek çatı altında toplayan 

bir organizasyonun olmaması; teknik destek, standartlaşma, satış ve 

pazarlama gibi sorunların çözüme kavuşamamasma sebep olmakta ve bu 

durum özel sektöre önemli görevler yüklemektedir. 

Fosil bulgular arının dünyada 80 milyon yıldır bulunduğunu göstermektedir. 

Kimi kaynaklara göre, 16. yüzyıla kadar sadece Eski Dünya topraklarında 

bulunan balansı Yeni Dünya'ya Avrupa'dan göçlerle taşınmıştır. Arıcılığın 

tarihçesi ise, insanların mağara hayatı yaşadığı on binlerce yıl öncesine kadar 

gitmektedir. M.Ö. 7000 yıllarına it mağaralara çizilen resimler, çok eski 

tarihlere ait arı fosilleri ve benzeri tarihi bulgular bu görüşü doğrulamaktadır. 

İlk insanlar doğal olarak ağaç kovukları ve kaya oyuklarına yuvalanan 

oğulları öldürerek ballarından yararlanmışlardır. 

Tarihi gelişim içinde taş devrinden itibaren; önce mantar ve ağaç kütükleri, 

sonra da toprak ve kilden yapılmış kaplar kovan olarak kullanılmış ve 

zamanla bugün kullanılan kovanlar geliştirilmiştir. Günümüzde arıcılık, 

kutup bölgeleri dışında dünyanın her bölgesinde yapılmaktadır. 

Bir üretim dalı olarak arıcılığın ilk olarak Eski Mısır'da yapıldığı 

244

sanılmaktadır. Neolitik çağa (M.Ö. 5000) ait testi ve kütük kovanlar en 

önemli bulgulardır. Mezopotamya; Dünya'da ilk merkezlerdendir. Son 

birkaç yüzyıl öncesine kadar, çok uzun bir süre ilkel olarak yapılan arıcılık, 

birçok bilimsel buluş ve gelişmelerin ışığında günümüz arıcılığına kadar 

gelişme süreci yaşamıştır. Günümüz arıcılığına gelinmesinde; 1787 yılında 

ana arının havada çiftleştiğinin tespiti, 1845 yılında arı üreme biyolojisinin 

izahı, 1851 yılında çerçeveli fenni kovanın keşfi, 1857 yılında temei petek 

kalıplarının bulunuşu, 1865 yılında bal süzme makinesinin icadı, 1882 

yılında larva transfer yöntemiyle ana arı yetiştirme tekniğinin keşfi ve 1926 

yılında ana arılarda yapay (sun'i) döllemenin bulunuşu gibi icatlar katkıda 

bulunmuştur. 

Ancak arıcılığın gelişmesinde dönüm noktası sayılabilecek buluş, A.B.D.'li 

gözlemci Langstroth tarafından 1851 yılında çerçeveli kovanın bulunmasıyla 

gerçekleştirilmiştir. Bugün de aynı adla bilinen çerçeveli kovanlar arıcılık 

tekniklerinin gelişmesine ve arı biyolojisinin eksik kalan yanlarının 

öğrenilmesine yardımcı olmuştur. Günümüzde büyük kapasiteli modern 

arıcılık işletmeleri faaliyet göstermektedir. Sepet, küp gibi ilkel kovanlarda 

yeni bakım teknikleri uygulanamazken, çerçeveli kovanlarda yüksek 

kazançlı arıcılık mümkündür. 

Meslek Standartları Kurumu'nun tanımına göre; arıcı, kendi başına ve 

belirli bir süre içerisinde, anlı kovan hazırlama, ana arı, oğul arı ve arı 

ürünleri üretme, arı kolonisinin bakım, beslenme, arı ürünleri hasadı, arıcılık 

araç, gereç ve ekipmanlarının bakım ve onarım işlemlerini yapma bilgi ve 

becerisine sahip nitelikli kişidir. 

Arıcı, işletmenin genel çalışma prensipleri doğrultusunda, araç, gereç ve 

ekipmanları etkin bir şekilde kullanarak, işçi sağlığı, iş güvenliği ve çevre 

koruma düzenlemelerine ve mesleğin verimlilik ve kalite gerekliliklerine 

uygun olarak, belirlenmiş görev ve işlemleri yerine getirir. 

Türkiye coğrafyasının iklimi ve bitki örtüsü özellikleri, arıcılığı Türkiye'nin 

hemen her yerinde yapabilme imkanı vermektedir. Sahip olunan flora verimi 

yüksek sonuçlar alınmasına olanak sağlayacak niteliktedir. Arıcılık az bir 

sermaye ve emekle yapılmaya çok uygun bir uğraştır. İsteyen herkes evinin 

bahçesinde 2-3 kovana bakabileceği gibi, işe ticari boyut katıp bu sayı 

rahatlıkla 20-30 kovana çıkartabilir. Bu özelliğinden dolayı, bir ailenin 

geçimini sağlayan ana uğraş olabileceği gibi, diğer işlerin yanında, ek gelir 

sağlayan yardımcı bir faaliyet olarak da rahatlıkla yapılabilir. 

245

Arıcılığın tarım açısından en büyük önemi ise, bitkilerin tozlaşmasında 

oynadığı roldür. Balardan, özellikle açık alanlarda tozlaşmayı (polinasyon) 

en iyi yapan böceklerdir. Balarılarmm değişik evrim aşamalarından geçerek 

nektar ve polenle beslenme sistemine geçmeleri ve bu amaca uygun 

organlarının oluşumu, bitkilerin tozlaşma ihtiyaçlarının karşılanması ile 

bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle vücut yapıları ve beslenme 

tarzları gereği, çok iyi tozlayıcı olan arılar, nektar salgılamaları ve renkleri ile 

çiçekler tarafından cezb edilirler. 

Polen toplamak için çiçekten çiçeğe gezen arı, bitkilerin doğal yoldan 

döllenmesine yardımcı olur. Yapılan araştırmalara göre arının bu fonksiyonu 

yaklaşık olarak üründe % 40 verim artışı sağlar. Yurtdışında birçok meyve 

bahçesi sahibi tozlaşma döneminde bahçesi için arı kovanı kiralar. Buralarda 

arıcılar bu işten de gelir elde eder. 

Arıdan elde edilen bal, balmumu, polen ve diğer ürünler ülke ekonomisine 

önemli katkılar sağlar. Bu ürünlerin besin olarak tüketilmesinin sağlıklı 

yaşam ve dengeli beslenme konusuna olan katkıları da herkesçe bilinir. 

Bir arı kolonisinde diğer tarımsal üretim dallarında olduğu kadar sürekli 

bakım gerekmez. En azından sabah akşam, yem, su, gübre vs. istemez. Belli 

dönemlerde birkaç saati alacak bir bakım işlemi, sağlıklı arı kolonilerine 

sahip olmak için yeter de artar bile! Arıcılık ayrıca büyük uzmanlıklar 

gerektirmez, kolaylıkla öğrenilebilir. Zaten arıcıların en büyük 

meziyetlerinden birisi de bildiklerini başkalarına öğretme arzusudur. Arıcılık 

yapmaya karar veren herkes, bu işi bilenlerin yardımlarıyla kısa zamanda 

arıcılık faaliyetinin ince ayrıntılarını öğrenmeye başlar. 

Arıcılığın çok önemli bir uğraş olduğu, bu işe gönül verenler tarafından 

sıklıkla vurgulansa da, maalesef Türkiye'de bu alanla ilgili gerekli ve yeterli 

yatırımlar önemsenerek yapılmamaktadır. Bilindiği gibi bütün dünyada 

sentetik katkı maddeleri içermeyen doğal gıdalara karşı büyük bir ilgi 

oluşmaya başlamıştır. Arıcılık hiçbir teknolojik yatırım yapmaya gerek 

kalmadan kendiliğinden katkısız ve doğal gıda üreten bir sistemdir. Bu 

yüzden ekonomik değeri önümüzdeki yıllarda kendiliğinden artacaktır. 

Geleneksel arıcılık, yüzyıllardan beri yapılan arıcılık türüdür. Türkiye'de 

"Karakovan" tabir edilen kovanlarda yapılır. Bu kovanlar yöreden yöreye 

çok değişken özellikler gösterir. Tahtadan sandık gibi yapılan çeşitleri 

olduğu gibi, sepet şeklinde örülerek çamur ve taze hayvan dışkısıyla 

sıvananları da vardır. 

246

Geleneksel sistemde her şey doğal olarak seyreder. Arı kolonileri arıcının 

denetimi altında değildir. Arıcının yapabileceği tek şey kovanları dış 

etkenlerden korumaktır. Bu sistemde arıları gerekli olduğunda beslemek, 

hastalıkları teşhis edip ilaçlama yapmak, kovan içi problemlere müdahale 

etmek, ana arıyı daha verimli bir ana arıyla değiştirmek gibi uygulamalar 

mümkün değildir. Bal verimi düşüktür ve ayrıca bal hasadı da oldukça 

zordur. 

Geleneksel sistemin tek avantajı üretimde yapay hiçbir şey olmayışı, petek ve 

balın tamamen doğal özelliklere sahip olmasıdır. Bu yüzden geleneksel 

yöntemlerle üretilen ballar pazarda, modern yöntemlerle üretilen ballara 

nazaran daha çok tercih edilir. Burada geleneksel terimi yerine organik 

terimi kullanılsa fazla yanlış yapılmış olmaz. 

Modern arıcılık sistemi ise, konvansiyonel, yani klasik arıcılık sistemidir. 

Modern sistemi (belli bir ölçüde konvansiyonel bal üretimi) geleneksel 

sistemden ayıran üç (belli bir ölçüde organik bal üretimi) tane temel özellik 

vardır. Bunlar; çerçeve, hazır petek ve bal süzme makinesidir. Organik 

arıcılığı iyi kavrayabilmek için modern arıcılığı çok iyi bilmek gerekir. 

Bal arısı 1 kilo balmumu yapabilmek için yaklaşık 10 kilo bal ve çok yoğun 

bir emek harcar. Hazır petek arının işini çok kolaylaştırır. Arı çerçeveye 

takılmış hazır peteği kısa zamanda kabartır ve petek gözlerine bal 

depolamaya başlar. Böylece arı çok zahmetli olan peteğin temelini oluşturma 

işleminden kurtulmuş olur ve zamanının büyük kısmını bal depolamaya 

harcar. Ayrıca bal süzme makinesinde balı boşaltılan petekler arılar 

tarafından tekrar tekrar kullanılabilir. 

Yurtdışında plastik benzeri bir maddeden hücreleriyle birlikte hazır petek 

yapma çalışmaları sonuç vermiştir. Özellikle yabancı internet sitelerinde çok 

sayıda plastik hazır petek satış ilanları göze çarpmaktadır. Böylece modern 

çağın imkânlarıyla arılar petek gözlerini yapma zahmetinden de kurtarılmış 


Modem sistemin geleneksel sistemlere avantajlarım şöyle sıralayabiliriz: 

1) Yapay petek kullanıldığı için arı performansını bal depolamaya harcar ve 

böylece bal üretimi çok daha fazla olur. 

2) Bal hasadı çok kolaydır. 

3) Kovanlar rahatlıkla açılıp problem ve hastalıklar tesbit edilebilir. 

4) Irk ıslahı için anaarı değiştirilebilir. 

247

5) Zayıf kovanlar rahatlıkla birleştirilebilir. 

6) Oğul verdirmek veya verdirmemek arıcının kontrolündedir. 

7) Suni oğullar almak mümkündür. 

8) Arı kolonisi rahatlıkla başka bir kovana alınabilir. 

9) Polen, arı zehiri, arı sütü gibi diğer arı ürünleri rahatlıkla alınabilir. 

10) Arıcılık alanındaki yeni gelişmeler ve yeni teknikler kolaylıkla 

uygulanabilir. 

11) Balın kıt olduğu senelerde arıların kış ve ilkbaharda sönmelerinin önüne 

geçmek modern kovanlarda çok kolaydır. Sonbaharda verilecek 3-5 kilo 

şeker şerbeti o koloninin kışı rahatlıkla geçirmesine yeter. 

Doğada bulunan polen, nektar, su ve propolisin arılar tarafından toplanarak 

çeşitli arı ürünlerine dönüştürülmeleri işleminde, üretimden tüketime kadar 

tüm aşamalarda yapay beslenme ve kimyasal ilaçlama yapmadan, organik 

tarım alanlarında veya doğal yapısı bozulmamış florada gerçekleştirilen her 

aşaması kontrollü ve sertifikalı yapılan tüm arıcılık faaliyetleri organik 

arıcılıktır. 

Arıcılık ürünü olarak genelde, sadece bal bilinmektedir. Daha önce de ifade 

edildiği gibi arılardan bal, balmumu, arısütü, polen, propolis ve arı zehiri gibi 

altı çeşit ürün sağlanır. Arılar, bal poleni ve propolisi doğadan 

toplamaktadırlar. Arı sütünü, bal mumunu, ve arı zehirini ise bal ve polen 

kullanarak metabolizmalarında üretmektedirler. 

Arıcılık ürünlerinin organik üretim olarak nitelendirilmesi; kovanların 

özelliklerine, çevre kalitesine, arıcılık ürünlerinin özenle elde edilmesine, 

işlenme ve depolama koşullarına bağlıdır. Bir arı işletmesinin, aynı bölgede 

birçok arıcılık birimini işletmesi durumunda bütün birimlerin organik arıcılık 

üretimi koşullarına uygun olması gerekir. 

Organik bal üretiminde yavrulu çerçevelerden bal sağımı yapılması yasaktır. 

Ayrıca iyonize arı ürünleri organik olarak değerlendirilemez. Konvansiyonel 

arıcılıktan organik arıcılığa geçiş süreci bir yıldır. Geçiş sürecinin başlangıç 

tarihi olarak organik arıcılığa uygun olmayan girdilerin son kullanma 

tarihleri dikkate alınır. Ancak tarımsal üretim yapılmayan alanlarda geçiş 

süreci uygulanmaz. Geçiş sürecinde kovanlardaki bütün petekler organik 

balmumundan yapılmış olmalıdır. Organik olmayan bal mumu kullanılması 

durumunda kalıntı analizi yapılarak, kalıntı olmadığının belgelenmesi 

gerekir. Geçiş sürecinde üretilen ürün organik ürün olarak değerlendirilmez. 

Arı ırklarının seçiminde seçilecek tür çevreye uyumlu hastalık ve zararlılara 

248

karşı dayanıklı olmalıdır. Arı kolonisi, organik olarak üretim yapılan 

işletmelerden suni oğul olarak veya konvansiyonel arılardan organik paketli 

çerçevelere aktarma sureti ile elde edilir. Ana arı ihtiyacı, yapay (sun'i) 

tohumlama ile veya konvansiyonel kolonilerin % 10'u kadar alınarak 

giderilir. Ana arıların kanatlarının kesilmesi men edilmiştir. Ana arıların 

yenilenmesi esnasında eski ana arının öldürülmesine izin verilir. 

Organik arı yetiştiriciliği yapılacak alanın asgari uçuş çapı 3 km olmalıdır. 

Bu alan bir yıl önceden kontrol altına alınır ve harita üzerinde yeri belirtilir. 

Organik arıcılık yapılacak yerin sınırları açık bir şekilde işaretlenir. 

Kovanların yerleştirildiği yerde, yeterli nektar, polen ve temiz su kaynağı 

bulunmalıdır. Çevre kirliliği muhtemel olan; kent merkezleri, otoyollar, 

sanayi bölgeleri, atık merkezleri, atık yalana merkezleri gibi tarım dışı 

üretim kaynaklarından yeterli uzaklıkta olmalıdır. Organik arıcılık yapılacak 

alanda asla kimyasal mücadele yöntemleri kullanılmamalıdır. Ayrıca 

karantina tedbirleri uygulanan alanlarda organik arıcılık yapılamaz. 

Organik arıcılıkta arıların beslenmesi, kendi kovanlarmdaki balla 

yapılmalıdır. Ancak arıların yaşamının yapay beslenmeye bağlı olduğu 

durumlarda yapay besleme, son ürün hasadından başlanılarak, nektar 

alımından 15 gün öncesine kadar yapılabilir. Yapay (sun'i) beslemede ancak 

organik bal ve polen kullanılmalıdır. 

Organik bal ve polenin olmaması durumlarında ise, organik şeker şurubu 

veya organik şeker melası kullanılabilir. Yapılan besleme ile ilgili kovan 

siciline, kullanılan ürünün tipi, tarihi, miktarı ve besleme yapılan kovan 

numaraları kaydedilmelidir. Arılara şeker, pekmez, süt, melas, glikoz ve 

diğer konvansiyonel maddeler kesinlikle verilmemelidir. Organik bal veya 

organik şekerle hazırlanan şuruba takviye amacı ile herhangi bir katkı 

maddesi ilave edilmemelidir. 

Kovanlar, çevreye ve arıcılık ürünlerine risk getirmeyen toprak, ağaç gibi 

doğal malzemelerden yapılmalıdır. Kovanlarda kimyasal boya yerine 

propolis, balmumu ve bitki yağları gibi doğal ürünler kullanılmalıdır. 

Kovana verilecek yeni petekli çerçeve için temel petek, organik üretim yapan 

birimlerden sağlanmalıdır. Kabartılmış petekleri güve zararlılarından 

korumak için naftalin gibi maddeler kullanılmamalıdır. 

Organik tarım metoduyla üretilen arı ve arı ürünleri ambalajlanırken organik 

ürün niteliğinin bozulmamasma azami dikkat gösterilmelidir. Ambalajlar; 

249

cam malzemeden, tahta malzemeden, özel üretilmiş uygun organik kaplama 

malzemelerinden yapılmalıdır. Organik arı ürünlerinin ambalajlanması 

esnasında, ürünün organik niteliğini koruyacak bütün hijyenik tedbirler 


Organik arı ürünleri konvansiyonel ürünlerden ayrı olarak depolanmalı ve 

muhafaza edilmelidir. Organik ürünlerin depolanması sırasında herhangi bir 

kimyasal ilâç kullanılmamalıdır. Organik arı ürünleri, karayolları kenarında 

bekletilmemeli ve satılmamalıdır. 

Gerek organik arıcılıkta gerekse konvansiyonel arıcılıkta en önemli konu 

hastalık ve zararlılarla mücadele konusudur. Hastalık ve zararlılarla gereği 

gibi mücadele edilmeyen yerlerde verim düşebileceği gibi arı kolonileri, 

hatta arıcılık işletmesinin tamamı sönebilir, zarar görebilir. Bunun için 

alınacak tedbirlerin en basında dayanıklı ırk ve hatların seçilmesi 

gelmektedir. Bununla beraber ana arılar ve balmumu düzenli olarak 

yenilenmeli, kovanlardaki erkek arılar daima kontrol edilmelidir. Arıların 

hastalığa yakalanmaması için, dinç ve güçlü olabilmeleri için kovanlarda 

yeterli miktarda polen ve bal bırakılmalıdır. Aksi takdirde arılar zayıf düşer 

ve hastalıklara kolayca yakalanabilirler. 

Arı sağlığı için kovanlar sürekli ve sistematik olarak kontrol edilmeli ve 

özellikle acil durumlarda gerekli önlemler alınmalıdır. Arılıklarda kullanılan 

bütün malzemeler, düzenli olarak organik yöntemlerle dezenfekte 

edilmelidir. Kullanım esnasında herhangi bir şekilde kirlenmiş maddeler 

veya kaynaklar zararsız bir şekilde ve gerekli özen gösterilerek imha 

edilmelidir. Bütün koruyucu önlemlere rağmen koloniler hastalanır veya 

zarar görürse, derhal onlar tedaviye alınmalı ve gerekli görülürse koloniler 

(kovanlar) ayrı, değişik alanlara taşınarak izole edilmelidir. Hastalanmış 

kovanlar için geçiş süreci uygulanmalıdır. Dikkat edilecek husus, önleyici 

tedbir olarak kimyasal bileşimli ilaç kullanılmamasıdır. Ayrıca temizlik için 

de kimyasal maddeler kullanılmamalıdır. 

Önemli bazı hastalıklar koloniyi zayıflatırken, bazıları da tamamıyle yok 

olmasına neden olur. Çok bulaşıcı ve tehlikeli olan Amerikan Yavru 

Çürüklüğü ile Varroa zararlısı, ihbarı zorunlu hastalıklardır. Arılığında bu 

hastalıkların varlığını fark eden arıcı kanunen yetkililere haber vermek 

zorundadır. Bunlara ilaveten bahsedilmesi gerekli diğer arı hastalıkları 

Avrupa yavru çürüklüğü, kireç hastalığı, taş hastalığı, nosema ve torba 

hastalığıdır. Bu hastalıkların önemli bir kısmının etkeni funguslardır. Her 

birinin mücadelesi ayrı ayrıdır. Daha önce de belirtildiği gibi organik 

250

arıcılıkta kimyasal ilâç kullanılmayıp fiziki, kültürel ve biyolojik önlemler 


Arı hastalıklarının veya zararlılarının en önemlisi Varma'dır. Bu bakımdan 

bu zararlı üzerinde biraz durulmasında fayda vardır. Varroa, görüntü olarak 

keneye benzeyen ve arıların kanını emerek yaşayan 1.5 mm uzunluğunda, 1.7 

mm genişliğinde bir asalaktır. Arı bitinden farkı; arı biti 6 ayaklı, varroa 8 

ayaklıdır. Varroa arıların kurtçuk, larva ve ergin devrelerinde kanlarını 

emerek yaşar. Varroa zararlısına uğramış yavru ve ergin arılar zayıf ve 

güçsüzdürler. 

Ayak, kanat ve vücutlarının diğer kısımlarında birtakım deformasyonlar 

görülür. Arının ömrü kısalır bu yüzden arı ailesi zamanla zayıflayarak yok 

olur. Varroa bir arıda 6 adet bazen daha fazla bulunabilir. Hastalık 

genellikle bu hastalığa yakalanmış diğer arılardan bulaşma vasıtasıyla olur. 

Varroa zararlısı görüldüğü andan itibaren diğer arıcılara ve ilgili resmi 

kurumlara haber verilmesi gerekir. 

Varroa, kapalı yavru gözlerinde geliştiği için, mücadelesinde kullanılan 

ilâçlar etkisiz kalmaktadır. Mücadelenin başarısı ve ilacın etkinliğini görebilmek 

için ilaçlamanın yavrusuz dönemde yapılması gerekmektedir. Bunun 

için Varroa ile mücadele de en uygun zaman kolonilerde kuluçka 

faaliyetlerinin ve kapalı yavru miktarının en az olduğu erken ilkbahar ve geç 

sonbaharda olmaktadır. Varroa zararlısından korunmak ve tedavisi için 

ruhsatlı bir takım ilaçlar geliştirilmiştir. Bunlar arasında Perizin, Vamitrat- 

Va, Rulamit-Va, Apistan sayılabilir. Ancak böyle durumlarda organik bal 

üretim ve arıcılığının derhal geçiş dönemine alınması lazımdır. Organik 

arıcılıkta Varroa mücadelesinde, organik kökenli formik asit, laktik asit, 

asetik asit, oksalik asit, mentol, timol, okaliptol veya kâfur kullanılabilir. 

Biyolojik yöntem olarak erkek arı gözlü çerçeveler kullanılabilir. 

Yönetmelik bu amaçla erkek arı gözlü, peteklerin imha edilmesine izin 

vermektedir. 

Isıtma yöntemi uygulanabilir. Bu sistemde arılar 45°C de 5 dakika bekletilir 

ve kovan dip tahtasına dökülen Varroa'lar toplanarak imha edilir. Kovanların 

dezenfeksiyonu, pürümüz yakılarak yapılır. Diğer arıcılık malzemeleri ise 

kaynar suyla ve diğer yöntemlerle dezenfekte edilmelidir. Arıcılıkta 

kullanılan ekipmanın ve kovanın temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi 

amacıyla potasyum ve sodyum sabunu, su ve buhar, kireç kaymağı, kireç, 

sönmemiş kireç, sodyum hipoklorit (örneğin çamaşır suyu), kostik soda, 

251

kostik potas, hidrojen peroksit, doğal bitki özleri, sitrik asit, perasetik asit, 

formik asit, laktik asit, oksalik asit ve asetik asit, alkol, formaldehit ve 

sodyum karbonat kullanılabilir. 

5.4. ORGANİK SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ 

Türkiye su ürünleri bakımından çok zengin kaynaklara sahip olduğu halde, 

gerek su ürünleri toplam üretimi gerekse av ürünlerinden yararlanma 

açısından yeterli seviyeye ulaşabilmiş değildir. Konvansiyonel veya 

geleneksel su ürünleri yetiştiriciliği bakımından durumu böyle iken, su 

ürünleri organik üretimi bakımından da henüz emekleme safhasındadır. 

Türkiye'nin gerek coğrafi konumu, gerek topoğrafik yapısı ve gerekse 

zengin su kaynakları, bugünkü su ürünleri üretimi ile mütenasip değildir. 

Ülkenin üç tarafı denizlerle çevreli, Marmara Denizi gibi bir iç denizi 

bulunmaktadır. Ayrıca başta Van gölü olmak üzere, su ürünleri yetiştirmeye 

uygun onlarca gölü ve akarsuyu vardır. 

Türkiye'nin denizleri, özellikle Karadeniz hem biyolojik çeşitlilik 

bakımından çok zengin, hem de miktar bakımından büyük bir potansiyele 

sahiptir. Gerek Ege ve Marmara Denizleri, gerekse Akdeniz'den de yeteri 

kadar faydalanılamamaktadır. Çünkü daha bu denizlerin potansiyelleri tespit 

edilip planlı ve programlı bir av işletme ve ekonomisi tayin edilebilmiş 

değildir. Ayrıca başta Marmara Denizi olmak üzere denizlerimiz her geçen 

gün kirletilmekte ve canlılıkları da azalmaktadır. Gerek Akdeniz ve Ege 

Denizleri'nde, gerekse Marmara ve Karadeniz'deki yüzlerce koy ve 

körfezden gereği gibi faydalanılamamakta, bu koy ve körfezler gereği gibi 

kullanılamamaktadır. 

İtiraf etmek gerekir ki, bu balamdan iç sularımızın durumu da çok parlak 

değildir. Gerek göllerimiz, gerekse akarsularımız, hem doğal potansiyel 

tespiti açısından hem de balıklandırma ve kültür yetiştiriciliği bakımından 

asla istenilen seviyeye gelebilmiş değillerdir. Yurdun hemen hemen büyük 

bir kısmında, .kültür balıkçılığı yapılabilecek su kaynakları bulunmakla 

beraber, gerek Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi ve gerekse Akdeniz, Ege 

ve Marmara Bölgelerinin verimli yaylaları ve bol su kaynakları da su 

ürünleri yetiştiriciliği açısından son derece elverişlidir. 

Su ürüniernun geneli hakkında bu kısa bilgileri ve panoromik görüntüyü 

verdikten sonra, organik su ürünleri yetiştiriciliği konusunda da belli bazı 

temel esaslar dile getirebilir. 

252

Organik Su Ürünleri Üretiminin Planlanması 

Bundan önce üzerinde biraz daha geniş bir şekilde durulan bitkisel ve hayvan 

üretim, yani • organik bitkisel üretim ve organik hayvansal ürün 

yetiştiriciliğinde de açıklandığı gibi, herhangi bir ürünü gerek konvansiyonel 

olsun, gerek organik olsun üretmeden evvel onun pazarının ve piyasasının en 

iyi ve rasyonel bir biçimde araştırılması gerekmekte ve ona göre de, bir 

işletme üretim planlaması yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde, eğer 

pazar ve piyasa oluşumuna göre bir işletme üretim planlaması yapılmadan bu 

işlere başlanırsa, bu karanlıkta el yordamı ile yol bulmaya benzer ve büyük 

ölçüde yanılmalara ve ekonomik kayıplara yol açar. Bunun için organik su 

ürünleri işletmesinin kapasitesi, periyodik olarak üretim sirkülasyonu, 

damızlık, yem ve diğer ihtiyaçların nasıl ve nerelerden temin edileceği, 

işletmede istihdam edilecek personel sayısı, bu personelin kalitesi çok ciddi 

biçimde üzerinde durulacak konulardır. Yapılacak yatırım için gerekli 

sermayelerin nasıl temin edileceği ve bu sermayenin geri dönüşümün nasıl 

sağlanacağı, işletme kapasitesinin nasıl artırılacağı, buna gerek olup olmadığı 

çok ciddi bir şekilde planlanmalıdır. En ince detaylarına kadar periyodik 

olarak uygulama programları yapılmalıdır. 

Su Ürünleri İşletmesi ve Çevre 

Su ürünleri organik yetiştiriciliği için olduğu gibi, genelde de çevre, çevre 

kirliliği ve çevrenin gereği gibi temiz ve sürdürülebilir, yaşanabilir, huzurlu 

bir hayat ortamı üzerinde ne kadar durulsa azdır. Çevre kirliliği denildiği 

zaman başta toprak, su ve hava kirliliği olmak üzere gürültü kirliliği, trafik 

kirliliği ve hatta bilgi kirliliği gibi kavramlar ve alanlar akla gelmektedir. Bu 

alanların hemen hepsinin gerek konvansiyonel veya geleneksel tarıma 

gerekse organik tarıma çok ciddi etkileri söz konusudur. 

Su ürünleri işletmesi kurulacak yer ister denizler de veya kıyılarda olsun, 

isterse iç sularda akarsu veya göllerde olsun mutlaka çevre kirliliğinden uzak, 

temiz, arı ve duru ortamlar olmalıdır. Aksi takdirde daha başlangıçta yanlış 

yapılmış olur. Bu bakımdan son derece duyarlı ve titiz olunmalıdır. 

Organik Tarım Yönetmeliğinde bu konular dikkatli bir şekilde ifade edilmiş, 

kural ve yöntemleri gösterilmiş olmakla beraber sadece organik su ürünleri 

yetiştirilecek yerde değil, konvansiyonel su ürünleri yetiştiriciliğinde de 

işletme kurulacak alanda özellikle kimyasal kirlenme olup olmadığının 

tespiti için, müteşebbis kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşu ile ön 

sözleşme yapar. Durumun organik su ürünleri yetiştiriciliği bakımından 

253

uygun olduğu Organik Tarım Komitesi'ne bir raporla bildirilir. Şayet 

herhangi bir kirlenme söz konusu ise bu sorun giderilmeden, problem 

çözülmeden orada su ürünleri işletmesine asla müsaade edilmez. 

Ayrıca, su ürünleri işletmesi kurulup organik su ürünleri üretimi yapılacak 

yer, çevre korumaya uygun olmalı, muhtelif atıklar ve artıklar hiçbir şekilde 

çevreye zarar vermemeli, biyolojik çeşitlilik teşvik edilmeli, tür ve alt 

türlerin seçiminde kapasiteler ve yerel koşullara uyum göz önüne alınmalı, su 

yapısının korunması için bütün tedbirler alınmalıdır. 

Üretim Materyali Seçimi ve Temini 

Su ürünleri organik üretimi için seçilecek anaç damızlık ve yetiştiricilik için 

seçilecek yumurta, yavru üretim materyali son derece dikkat istemektedir. 

Organik su ürünleri yetiştiricilinde doğal olarak hastalığa dayanıklı tür ve alt 

türlerin seçimine dikkat edilmelidir. Su ürünleri yetiştiriciliği yapılacak 

yerin, kurulacak tesislerin yerel şartlara uygun olmasına azami özen 

gösterilmelidir. Büyütülecek olan yavrular ve damızlıklar, işletmenin 

şartlarına önemli ölçüde intibak edebilmelidir. 

Organik su ürünleri yetiştiriciliğinde, hayvanların genetik yapısı 

değiştirilemez ve genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar ve bunlardan 

üretilmiş ürünler, organik tarım metoduna uygun olmadığından, girdi olarak 

kullanılamaz. Gen teknolojisi metotları ile ıslaha izin verilmez. Ancak 

yapılacak ıslah ve geliştirme çalışmaları konvansiyonel, klasik yöntemlerle 

yapılabilir. 

Organik su ürünleri yetiştiriciliğinde, bazı üretim tiplerinin tabiatında olan 

özel müdahaleler dışında uygulanan, büyümeyi arttırıcı ve üreme devrelerini 

değiştiren bazı maddeler, kullanımı organik tarım ilkelerine uymadığı ve su 

canlılarının dengesini, sağlığını ve davranışlarını etkilediği için 

uygulanamaz. Canlıya zarar vermemek koşuluyla markalama yapılabilir. 

Ayrıca, canlının sağlığını, dengesini ve davranışlarını etkilememek 

koşuluyla fotoperiyot uygulaması ile sıcaklık azaltılması veya artırılması 

uygulamaları kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşunun izniyle 

gerçekleştirilebilir. 

Su ürünleri üretiminde, organik veya konvansiyonel olsun, çoğu kez 

damızlık işletmeleri ile üretim işletmesi ayrı olabilir. Damızlık işletmelerinin 

mutlaka kuluçkahanelerinin olması gerekir. Su ürünlerinin anaçlarının 

yetiştirildiği, bunlardan yumurta almak ve yumurtadan çıkan larvaların belli 

bir büyüklüğe kadar gelmesi için kurulan tesisler kuluçkahanelerdir. 

254

Kuluçkahane tesislerinin kurulacağı yerlerin seçimi özel özen istemektedir. 

Buralarda 1 ile 5 grama kadar, hatta bazen 10 grama kadar gelişen yavrular, 

organik su ürünleri üretim işletmesine özel su ürünleri üretim materyali nakil 

araçları ile itina bir şekilde taşınmalıdır. Çoğu kez kuluçkahanelerin 

bulunduğu işletmelerde organik su ürünleri üretimi de yapılır, fakat sadece 

ürün üretim işletmelerinde damızlık bulundurulması söz konusu değildir. 

Üretim materyali (yumurta, larva, yavru) seçimi ve bunların nakledilmesi bu 

işin en önemli safhalarından biridir. Şayet organik olarak üretilmiş damızlık 

materyal veya üretim materyali temin etmek mümkün değilse, konvansiyonel 

olarak elde edilmiş üretim materyali de organik yetiştiricilikte bir müddet 


Geçiş Süreci ve Süresi 

Organik su ürünleri üretimi yapılacak işletmelerde üretici, müteşebbis; 

üretim yapacağı alan ve uygulayacağı yetiştiricilik projesi ile ilgili gerekli 

tüm izin ve onayları Bakanlığın ilgili kurumundan almak zorundadır. O da 

Organik Tarım Komitesi'dir. ilgili kurumun verdiği izinle bir kontrol ve/veya 

sertifikasyon kuruluşu ile sözleşme yapılır. Müteşebbis, üretim yapacağı 

işletme veya alan ile ilgili istenen tüm bilgileri sözleşme yaptığı kontrol 

ve/veya sertifikasyon kuruluşuna vermek mecburiyetindedir. İşletme, kontrol 

ve/veya sertifikasyon kuruluşunca, geçiş sürecine alınır. Organik su ürünleri 

üretiminde geçiş süreci uygulamaları değişik olabilir. Ama en az bir üretim 

dönemi geçiş süreci olması zorunluluğu vardır. Eğer imkanlar müteşebbisi 

zorlanıyor ise, sözleşme yapılan kurum kontrol ve/veya sertifikasyon 

kuruluşu ile uyum içerisinde geçiş sürecinin süresi tayin edilebilir. Netice 

olarak; kuluçkahane ve yetiştiricilik üniteleri ilk kez oluşturulurken, organik 

olarak beslenmiş canlılar yeterli miktarda temin edilemezse, konvansiyonel 

yöntemlerle üretilmiş canlılar kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşunun da 

izniyle işletmeye getirilebilir ve üretime alınabilir. 

Su Ürünleri Organik Üretim Tesisleri 

Su ürünleri organik üretim tesisleri, deniz ve kıyılarda veya göl ve 

akarsularda olmak üzere denizlerde veya iç sularda kurulmaktadır. 

Denizlerde veya iç sularda ister konvansiyonel isterse organik olsun, 

seçilecek yerin önemli bir takım özelliklere sahip olması lazımdır. Hatta su 

ürünleri organik üretimi için, bu çok daha önemlidir. Yetiştiricilik tesisinin 

sanayi merkezlerinden (tesislerinden) ve atıklarından uzak, çevre kirliliği 

olmayan, her türlü doğal vasfını muhafaza eden, ekolojik bozukluk ve 

bozulmalara uğramamış bir yer olması tercih edilmelidir. 

255

Denizlerdeki ve iç sulardaki organik yetiştiricilik tesislerinde, insan gıdası, 

stok takviyesi, süs, hijyen malzemesi, kozmetik, sportif ve bilimsel 

amaçlarla, kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşunun denetiminde yapılan 

üretim faaliyetleri, aynı zamanda su ürünleri yetiştiriciliğidir. Konvansiyonel 

su ürünleri yetiştiriciliğinden olan farkı, organik oluşudur. Organik su 

ürünleri yetiştiriciliği yapılan bütün işletmelerde, uygulanan mer'i mevzuata, 

kanun, yönetmelik ve kurallara riayet etmek şarttır. Bunu takip etmek, bu 

konuda görev yüklenmiş kontrol ve sertifıkasyon kuruluşuna aittir. Bunları 

da Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Organik Tarım Komitesinin yakından takip 

etmesi gerekir. 

Organik su ürünleri yetiştiriciliği yapan bütün işletmelerde ve tesislerdeki 

canlı-ölü ürün miktarları, yemleme ve besleme ile ilgili yapılan bütün 

işlemler, üretimin yapıldığı suyun özellikleri, üretilen su ürünlerinin sağlığı 

ve bakımı, hastalıkları ve yapılan tedaviler, önceden alman koruma önlemleri 

ile ilgili güncel işlerin detaylı ve disiplinli kayıtları düzgün bir şekilde 

tutulmalıdır. 

En Uygun Organik Üretim Tekniklerinin Seçimi 

Gerek organik olsun, gerekse konvansiyonel olsun, verimli bir su ürünleri 

işletmesinde uygun üretim tekniklerinin seçilmesi son derece önemlidir. 

Ancak bundan sonraki bütün yetiştirme ve üretim işlemleri ona göre farklılık 

arz edecektir. O bakımdan, işletmenin yeri, yöneyi, topoğrafık konumu ve 

üretim tesislerinin havuz, kanal, lagün veya kafeslerin ona göre planlanması 

gerekecektir. 

Gerek deniz ve sahillerde, gerekse akarsular ve göllerde, yani iç sularda 

kurulacak tesislerin üretim kapasiteleri pazar ve piyasaya göre gerçekçi bir 

şekilde tespit edilmelidir. Buna göre kurulacak, yada tesis edilecek kafeslerin 

şekli, boyutları, bunların bırakılacağı derinlik ve sahilden uzaklığı çok 

dikkatli bir biçimde hesaplanarak tayin edilmelidir. Hiçbir şekilde 

işletmelerde hababam usulü yöntemlerle hareket edilmemelidir. Özellikle iç 

sulardaki organik su ürünleri işletmelerinde su kaynağının durumu, yani 

debisi, suyun temizliği, sertliği, pH'sı, yani kalitesi mutlaka ciddi bir şekilde 

araştırılarak tespit edilmelidir. 

Organik su ürünleri işletmelerindeki tesislerde hangi havuz ve kafeslerde 

hangi boy balık yada diğer su ürünlerinin üretileceği, bunların nasıl 

besleneceği, sağlık ve hijyenik durumlarının nasıl takip edileceği, daha 

önceden programlanmalıdır. Bu programlar yetiştirme teknikleri ve 

256

yöntemlerine göre uygulanmalıdır. Programlarda yapılabilecek değişiklikler 

beklenmeyen uygulamalar olmamalıdır. Su ürünleri organik işletmelerindeki 

üretim teknikleri seçilirken işletmenin imkânları, pazar ve piyasanın talebi, 

genişliği ve derinliği önceden haşata katılmak ve özellikle tüketicilerin bilgi 

ve entelektüel seviyesi ile gelir düzeyleri göz önünde bulundurulmalıdır. 

Aksi halde başarısızlık söz konusu olabilir. 

Organik üretim tekniklerinin seçimi, geliştirilmesi ve üretimin güvenliği 

bakımından kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşu ile işletme sahiplerinin 

daima istişare halinde olması gereklidir. Organik su ürünleri üretimi, gerek 

organik bitkisel üretim ve gerekse organik hayvancılık üretiminden daha 

fazla dikkat ve hassasiyet, gayet tabiî ki bilgi ve deneyim isteyen bir üretim 

şeklidir. Çünkü meydana gelebilecek herhangi bir talihsizlikte ürünlerin 

tamamı heba olup elden çıkabilecektir. Herhangi bir şekilde bunu telafi 

edebilmek mümkün değildir. 

Organik su ürünleri üretiminde bilgili olmak, deneyim sahibi olmak ve bunun 

için de daima yeni gelişmeleri ve teknolojiyi yakından takip etmek şarttır. Bu 

bakımdan bilhassa büyük su ürünleri işletmelerinde işletmenin bulunduğu 

yerdeki ekosistemleri, iklim ve hava olaylarını, özellikle denizlerde uzun 

yıllar periyodik olarak ortaya çıkacak atmosfer ve su olaylarını iyi takip 

etmek ve bilmek önemlidir. Aksi takdirde Karadeniz'de kurulmuş olan bir su 

ürünleri üretim işletmesinde meydana gelebilecek dev dalgalar, birkaç saat 

içinde bütün kafesleri paramparça edebilir. Bırakın organik su ürünleri 

üretimini, konvansiyonel üretimi bile yapamayabilirsiniz. 

Organik Su Ürünleri Üretiminde Sağlık ve Bakım 

Su ürünleri üretimi gerçekten bilgi ve uzmanlık gerektiren bir yetiştiricilik 

sahasıdır. Su ürünleri işletmesinin kurulacağı yerin temiz, çevre kirliliği ile 

ilgisi olmayan, hijyenik ve sağlıklı bir yer olması, daha başlangıçtan üzerinde 

durulması gereken temel bir prensiptir. Ayrıca bir de organik üretim söz 

konusu olunca, gerek sağlık konularına, gerekse bakım ve çevre konularına 

daha fazla hassasiyet gösterilmesi şarttır. 

Kuluçkahane ve yetiştiricilik tesislerinin kurulacağı yer seçiminden itibaren 

her bakımdan elverişli olması gerekir. Organik su ürünleri üretiminde, bazı 

üretim şekillerinin tabiatında olan özel müdahaleler dışında uygulanan 

büyümeyi artırıcı ve gelişmeyi teşvik edici, üreme devrelerini değiştiren bazı 

maddelerin kullanımı organik tarım ilkelerine uymadığı ve su canlılarının 

dengesini, sağlığını ve davranışlarını etkileyeceğinden kullanımlarına izin 

257

verilemez. Su ürünleri işletmelerinde her türlü hastalık etmenlerine karşı 

koruyucu önlemler alınmalıdır. 

Gerek su ürünleri yetiştiriciliğinde, gerekse normal yetiştirme şartlarında 

canlı üretim materyaline hastalık ve zararlı olarak etkide bulunacak 

faktörlerin başında, bilhassa hastalıklar için bakteriler, mantarlar ve virüsler 

etkendir. Yetiştirilen ürünlere zarar verecek haşereler ise, kirlilik yapacak 

canlılardan tutun, makro ve mikro seviyede canlılara kadar değişebilirler. 

İşletme daima gözaltında tutularak ve koruyucu ön tedbirler alınarak daha 

başlangıçta sağlık sorunlarının çıkmasına fırsat verilmemelidir. 

Organik su ürünleri işletmelerinde herhangi bir sebeple şayet bir hastalık 

tespit edilmiş ise, hiç vakit geçirmeden olay uzmanına haber verilerek tedavi 

uygulamaları yapılmalıdır. Bakım işlemlerinin zamanında ve yeterli bir 

biçimde yapılması, hastalıkların da önüne geçilebilmesi açısından gereklidir. 

Özellikle organik tarım işletmelerinde epidemiyolojik vak'alar mutlaka kısa 

zamanda önlenmelidir. 

Su ürünleri yetiştiriciliğinde bakım ve yemleme, besleme ve sağlık 

konularını belli bir bütünlük içinde (entegrasyon) ele almak şarttır. Aksi 

takdirde çok ciddi risk ve istenmeyen durumlarla karşılaşılabilir. İç sularda 

yapılacak organik su ürünleri üretimlerinde gerek havuzlarda gerekse kanal 

ve benzeri yerlerde istenmeyen bitkilerin gelişmesine meydan verilmemeli, 

aynı şekilde istenmeyen diğer hayvansal canlıların yaşantı ve gelişmesi 

engellenmelidir. 

Organik Su Ürünleri Üretiminde Yem Temini ve Besleme 

Su ürünleri işletmelerinde yetiştirilen canlıların beslenmesi ve pazara arz 

edilecek duruma gelinceye kadar bunların takibi başlı başına bir ihtisas ve 

sabır işidir. Organik su ürünleri işletmelerinde yem olarak kullanılacak su 

canlıları mutlaka organik tarım kurallarına uygun olarak üretilmeli, 

beslemede organik madde ve organik yemler kullanılmalıdır. 

Organik su ürünleri yetiştiriciliğinde yemler önceden temin ve tedarik 

edilerek en az bir mevsimlik veya sezonluk stok yapılmalıdır. Gerekli yem 

stokunu sağlamada zorluk çekildiği durumlarda, sınırlı miktarlarda ve 

kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşunun bilgisi ve müsaadesi dahilinde 

organik olmayan saf veya karma yemler de geçici bir süreyle, izne bağlı 

olarak kullanılabilir. Su ürünlerinin besleme ihtiyaçlarının karşılanabilmesi 

için bazı besin ilavelerinin kullanılması gerektiğinde vitamin ve mineraller 

de koşullu olarak kullanılabilirler. 

258

Türkiye'de organik olarak su ürünleri üretimi yapan su ürünleri 

işletmelerinin, ürettikleri ürünleri iç veya dış hangi pazarlarda piyasaya arz 

edecekleri hakkında çok ciddi piyasa ve Pazar araştırması yapmış olmaları 

gerekir. Aksi takdirde gerek tarımda ve gerek sanayide en önemli konu 

üretilecek malın hangi kitlelere ve tüketicilere nasıl pazarlanacağıdır. Eğer bu 

bilinmiyorsa, çok ciddi sıkıntılarla karşı karşıya kalınabilir. 

Balık ve diğer deniz ürünleri yemlerinin bulunduğu alan, organik tarım 

kurallarına uygun olmalıdır. Yemler, gelişimin çeşitli evrelerindeki canlıların 

beslenme ihtiyaçların karşılarken doğal lezzeti bozmamalıdır. Hayvansal 

orijinli kan unu, kemik unu gibi sentetik kimyasal muamele görmüş yemler 

organik su ürünleri üretiminde kullanılamaz. Üreticinin yem maddelerinin 

tamamını organik tarımdan sağlayamaması halinde, kontrol ve/veya 

sertifıkasyon kuruluşu konvansiyonel yem oranının % 20'yi geçmemesi 

koşuluyla konvansiyonel yem kullanılmasına belirli bir süre için izin 

verebilmesi söz konusudur. Balık etine renk verici sentetik maddeler ile 

doğal olmayan yöntemler kullanılamaz. 

Yem ve diğer besin maddeleri genetik yapısı değiştirilerek elde edilmiş ya da 

kısmi olarak bunlardan elde edilmiş ürünleri, katkıları ve tamamlayıcı 

maddeleri içeremez. Bu söylenenler Organik Tarım Yönetmeliğinin açık 

hükümleridir. Siloda muhafaza edilen yemlerde organik olarak üretilmiş olan 

koruyucu ve katkılar kullanılabilir. 

Organik su ürünleri yetiştiriciliğinde üretimi ve büyümeyi teşvik edici 

sentetik maddelerin kullanımı men edilmiştir. Ancak; hipofız enjeksiyonu 

yetiştiriciliği yapılan aynı canlı türünden alınmak şartıyla kontrol ve/veya 

sertifıkasyon kuruşunun izni ile yapılabilir. 

Balıkların yakalanması, boylanması ve kesimi esnasında stres oluşturmayacak 

uygun yöntemler uygulanmalıdır. Balıklar ve diğer canlı su ürünleri 

yakalama ve kesim sırasında hiçbir şekilde zorlanmamalıdır. 

Yetiştiricilik ünitesinde mevcut anaçların % 20-30'u her yıl yenilenmelidir. 

Bu demektir ki, her yıl bu kadar amaç yemeklik olarak pazarlanacaktır. 

Organik su ürünlerini pazara çıkarıp ürün satımından önceki, yaklaşık üç 

aylık bir zaman diliminde ilaç verilmiş ise, her türlü balık eti ve yumurtası ile 

su canlısı veya bunlardan elde edilen ürünler, organik ürün olarak satılamaz 

ve pazarlanamazlar. O halde böyle bir durum, yani sağlık için ilaç verilmesi 

söz konusu ise bunun en az kesim veya hasattan üç ay önce.bırakılması 

gerekir. 

259

Organik Su Ürünlerinin Pazarlanması 

Organik olarak yetiştirilen su ürünlerinin herhangi bir strese meydan 

verilmeden hasadı, sınıflandırılması ve işlenmesi yapılmalıdır. Yetiştirilmiş 

mahsuller milli ve hatta milletlerarası standartlara göre işlenmeli ve gerek 

nakliyede gerek piyasa ve pazara arzda ambalaj, etiketleme ve lüzumlu bütün 

bilgilerin verilmesi ve tüketicilerin huzurlu bir şekilde alışveriş yapmaları 

sağlanmalıdır. Özellikle taze tüketilemeyecek durumu olan ürünler depolama 

ve muhafaza sırasında, nakliye ve taşıma esnasında gerektiği muameleye 

(soğuk zincir, güvenli ve sağlıklı transfer) tabi tutulmalıdır. Depo ve 

muhafaza yeri koşulları bakımından gerekli hassasiyet ve dikkatin 

gösterilmesi şarttır. 

Organik su ürünleri üretildikten sonra pazar ve piyasaya arzında büyük 

alışveriş merkezleri, ikinci derecede pazarlama yerleri ve nihayet özel 

ürünlerin pazarlandığı yerler olabilir. Buraların hemen hepsinde organik 

ürünler ayrı reyonlarda ve stantlarda pazarlanmalıdır. Aksi durum 

yönetmelik kurallarına ve organik ürün pazarlama usullerine uygun değildir. 

Tüketicilerin aldıkları ürünlerin nerede, ne şekilde üretildiğini, ne zaman 

üretildiğini bilmeye hakları vardır. Ayrıca organik ürünleri pazarlayanlar, 

isteyen tüketicilere fazla bilgi vermek, kontrol belgelerini ve ürünün organik 

olduğunu gösteren sertifikayı göstermek durumundadırlar. 

Elbette ki bunların dışında genel pazarlama ve satış kurallarına uyulması 

zaten şarttır. Bunları söylemeye ve zikretmeye bile gerek yoktur. Organik 

tarım ürünlerinde dağıtım kanalları, üretici müteşebbisler, kooperatifler, 

birlik veya dernekler, açık hava pazarları, organik ürün ihtisas mağazaları, 

toptancılar, özel balıkçı dükkânları ve süpermarketlerdeki (büyük alışveriş 

merkezleri) su ürünleri reyon ve stantları da özel görev yapmaktadırlar. 

Buralarda ürünlerin orijinalliklerini mümkün mertebe muhafaza etmesi 

gereklidir. 

5.5. ORGANİK ÜRÜNLERİN DEPOLANMASI, 

MUHAFAZASI ve TAŞINMASI 

Mevzuata, yasa, yönetmelik ve ilgili kurallara göre hasat edilmiş, işlenmiş ve 

tasnif edilmiş ürünlerin belli bir süre belli bir yerde muhafaza altında 

tutulması gerekebilir. İşte bu durumda organik ürünlerin depolanması söz 

konusudur. Her şeyden önce, organik ürünler konvansiyonel veya klasik 

usullere göre yetiştirilmiş ürünlerle aynı zamanda ve mekanda 

işlenmemelidir. Organik ürün işlemede ayıklama, yıkama, kurutma, 

260

soldurma, ezme, karıştırma, kompost veya posa haline getirme, sulandırma, 

katılaştırma, konserve haline getirme, şekillendirme ve mayalandırma 

ünitelerinde geleneksel olarak yetiştirilmiş normal ürünler işlenmemelidir. 

Organik ürünlerin işlenmesi esnasında, sentetik ve kimyasal katkı maddesi 

kullanılamaz. Organik ürünlerin işlenmesi sırasında ışınlama yöntemleri 

kullanılmadığı gibi ürünün organik niteliğini koruyacak her türlü hijyenik 

tedbirler alınmalıdır. 

Organik ürünlerin işlenmesi esnasında "Organik Tarım Ürünleri 

Yönetmeliği" başta olmak üzere, gıdaların üretimi tüketimi ve denetlenmesine 

dair her türlü mevzuat, kanun, kararname, Türk Gıda Kodeksi 

Yönetmeliği hükümlerine uyulmak mecburiyeti vardır. Kullanılabilecek 

katkı maddelerinin (organik veya inorganik) isimlerinin mevzuatta mutlaka 

zikredilmesi gerekmektedir. Organik olarak üretilmiş ürünler işleme 

esnasında iyonizasyona tabi tutulmadığı gibi, genetik olarak da herhangi bir 

değişikliğe uğratılamazlar. 

Her şeyden önce organik ürünler geleneksel (konvansiyonel, klasik) 

ürünlerden ayrı olarak muhafaza altına alınır, depolanırlar. Ancak ayrı 

olarak depolanmanın mümkün olmadığı durumlarda, organik ürünlerle 

konvansiyonel ürünlerin karışmasını önleyecek tedbirler alınır ve bu 

önlemlerin yeterliliği kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşu tarafından 

denetlenerek uygun bulunduğu zaman müsaade edilebilmektedir. Organik 

ürünlerin depolandığı yerlere müsaade edilmeyen kimyasal ilâçlar asla 

kullanılamaz. Depolanmış olan organik ürünlerin gelişme ve 

olgunlaşmalarının hızlandırılmasına, çimlendirilmesi veya yönetmelikte 

belirtilmeyen kimyasal temizlik maddeleri ile yıkanmasına asla izin 

verilmemelidir. 

Organik Tarım ürünü yetiştiricilerinin depolarla ilgili kapasite, vasıf, 

havalandırma gibi bütün özelliklerini gösterdi bilgileri içeren belgelerin 

kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşlarınca onaylanmış olması şarttır. Bu 

belgelerin bir nüshası çiftçi (müteşebbis)'de bulunurken, bir nüshası da 

yetkili kuruluş tarafından saklanmalıdır. 

Organik olarak üretilmiş ürünlerin, başta pazarlama ve piyasaya arzetme 

(ihracat, ithalat) olmak üzere herhangi bir başka maksatla da olsa, bir yerden 

başka bir yere nakledilmesi, yani taşınması için mevzuattaki kurallara aynen 

uyulması şarttır. Ürünlerin nasıl taşınacağı mevzuatta belirtildiği gibi, 

kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşu tarafından da önceden belirlenmiş 

olmalıdır. Organik ürünler taşıma esnasında veya taşınırken otoyol 

261

kenarlarında bekletilmemelidir. Organik ürünü üreten çiftçi (müteşebbis) 

veya taşıyıcı malı yakıt kullanan herhangi bir araçla taşıyacaksa ekzoz 

gazlarından ve her türlü dış tesirlerden etkilenmeyecek önlemleri almalıdır. 

Tüketiciye ambalajlanmış ve etiketlenmiş bir şekilde ulaşan ürünler, yakıt 

kullanan araçlarla ulaştırılacaksa, çift muhafazalı kapalı kaplarla ve 

etiketlenmiş olarak taşınmalıdır. 

Taşıma, organik tarım ürünlerinin üretim bölgelerinden işleme ve tüketim 

merkezlerine ulaştırılmasıdır. Taşıma faaliyeti dağıtım fonksiyonunun bir 

parçasıdır ve üretim bölgelerinden toplama yerlerine, ambalajlama yerine, 

işleme merkezlerine ya da perakende satış noktalarına taşınmasıdır. Taşıma 

hizmetlerinin iyi organize edilmesi gerekir. Ürünlerin küçük yükler halinde 

ayır ayrı taşınmaları masrafı yükseltir. Organik tarım ürünlerinin diğer 

geleneksel ürünlere göre taşınması bazı farklılıklar gerektirmektedir. Bu 

farklılıkların bir kısmı yukarıda zikredilmiştir. 

Organik ürünler, toptancı ve perakendecilere yalnızca uygun paket ve 

konteynırlar ile kapalı biçimde, içindekilerin karışmasını önleyerek 

etiketlenmiş olarak taşınabilir. Organik ürünün taşınması sırasında yetkili 

Bakanlığın ilgili kurumundan yurtiçi dolaşım sertifikası alınması gereklidir. 

Organik tarımın esasları ve uygulamasına ilişkin yönetmeliğe göre 

(10.06.2005/25841 tarih ve sayılı resmi gazete-dördüncü bölüm madde 26) 

Organik ürünlerin taşınması kuralları şu şekilde belirtilmiştir. 

Müteşebbis, organik ürünleri toptancı ve perakendeciler de dahil olmak üzere 

diğer birimlere taşıma sırasında içeriğinde herhangi bir karışmaya neden 

olmayacak biçimde uygun paket, konteynır veya kapalı araçlarda, 

izlenebilirliğini sağlayacak şekilde taşınmasını sağlamakla yükümlüdür. 

Kontrol sistemine dahil olan iki müteşebbis arasında, kapalı olmayan araç, 

konteynır yada paketlerin bir veya birden fazla sayıda nakliye işlemi, ürün 

hakkında müteşebbisin adı, adresi, ürünün adı, etiket bilgileri, 

yetkilendirilmiş kuruluşun adı, kod numarası gibi gerekli bilgileri içeren 

evraklarla birlikte, gönderici ve alıcı tarafların yetkilisi ya da yetkilendirilmiş 

kuruluşun bilgisi ve onayı ile olmalıdır. 

5.6. ORGANİK ÜRÜNLERİN AMBALAJLANMASI ve 

İŞARETLENMESİ (ETİKETLEME) 

Sadece organik ürünlerin değil üretilen her türlü ürünün dış etkilerden 

korunması, bir yerden başka bir yere nakliyesi ve taşınması, tüketici 

taleplerine uygun miktarlarda pazara ve piyasaya arz edilebilmesi için 

262

ambalajlanması gereklidir. Ambalajlama, tarım ürünleri ister konvansiyonel 

veya geleneksel, isterse organik veya ekolojik olsun, mutlaka şarttır. 

Ambalajlama (ya da paketleme) ürünü muhafaza etmek, korumak, çevre 

şartlarından etkilenmesini önlemek, öz niteliklerini kaybetmemek için de 

yapılması zorunlu bir işlemdir (Resim 8). Ambalajlama yapılmayan tarım 

ürünleri, gayet tabii ki organik ürünler, gıda güvenliği ve halk sağlığı 

açısından da her türlü riski ihtiva etmektedir. Bu açıdan da ürünlerin 

ambalajlanması mevzuat gereğidir. Yetiştirilmiş, hasad edilmiş, usulüne 

uygun olarak sınıflandırılmış, tasnif edilmiş ürünlerin raf ömürlerinin 

korunması amacıyla da ambalajlanması gerekmektedir. 

Organik tarım yöntemi ile yetiştirilmiş bitkisel ürünler, hayvansal ürünler, su 

ürünleri, mantar ve bal gibi diğer organik ürünler, ayrıca bu ürünlerin 

yetiştirilmesi ve üretilmesi için kullanılması şart olan organik girdiler, 

hammaddeler, yarı ve /veya mamul maddeler de mutlaka ambalaj lanmalıdır. 

Bütün bu ambalajlama işlevi ve paketleme yapılırken organik materyallerin 

organikliğine herhangi bir halel gelmemelidir, nitelikleri bozulmamalıdır. 

Ambalajlama işleminde pamuk veya keten bez torbalar, cam ve kağıttan 

üretilmiş malzemeler, ahşap (orman emvali)'tan yapılmış sandık, kasa ve 

kutu gibi malzemeler kullanılmalıdır. Her türlü tabii ve organik hayvansal ve 

bitkisel liflerden üretilmiş materyal, kamış ve benzeri malzemeler, 

özel olarak uygun organik kaplama maddelerinden yapılmış kaplar 

ambalajlamada kullanılmalıdırlar. Şayet organik ürünler plastik, metal veya 

bunlara benzer organik olmayan malzeme ile paketlenecekse 

(ambalajlanacaksa) o takdirde bunların iç yüzeyleri ürünlerle temas 

ettirilmemelidir. Organik ürünlerin ambalajlanması esnasında, ürünün 

organik niteliğini koruyacak her türlü hijyenik önlemler alınmalıdır. 

Organik ürünlerin ambalajlanması ve işaretlenmesi esnasında, gerek Organik 

Tarım yasası, gerek organik tarım yönetmeliği, Türk Gıda Kodeksi 

yönetmeliği ve Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine dair 

yönetmelik hükümlerine aynen uyulmalıdır. Organik ürünler 

ambalajlandıktan sonra ambalaj üzerine belli işaretlerin (Logo) konulması 

şarttır. Bu da yasa ve yönetmelik gereğidir. 

Organik tarımsal ürün veya organik tarımsal madde üreten ve pazara sunacak 

üreticiler ambalajlarında burada görülen logo (işaret) örneklerini kullanmak 

zorundadırlar. Bu logoları üzerinde bulundurmayan ürünler, organik olarak 

iç ve dış pazarlara sunulamaz, organik olarak reklam ve tanıtım yapılamaz ve 

bu kelimeler veya kısaltmalarıyla patent için başvuramazlar. Bu logoların 

(işaretlerin) bulunduğu yer ambalajların üzerindeki etiketlerdir. Bakanlık bu 

263

işaretleri kendi basar veya bastırır. Etiketi kullandırma yetkisi, Bakanlıkça 

yetkili olan organik Komiteye aittir. Bu logo, organik tarım ilkelerine göre 

üretimi yapılmış ham maddelerde ve yarı mamul veya mamul tarımsal 

organik üretim maddelerinde kullanılmak üzere Bakanlığın yetki verdiği 

kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşları aracılığıyla müteşebbislere verilir. 

Üretimin niteliğine, ambalajın ebadı ve türüne göre burada verilen logo 

örneklerinden biri kullanılır. Logoların çapı, 20 mm'den küçük 40 mm'den 

büyük olamaz. Logolar belirtilen renklerde olmalıdır. Verilen renkler 

dışındaki renkler ve tonlar kullanılamaz. Bunlar mevzuat gereğidir (Şekil 

6,7,8). 

İşlenmiş, ambalajlanmış ve üzerine yetkili otoritenin işareti (logosu) 

konulmuş olan organik ürünün pazara arz edilip tüketicinin görüşüne 

sunulabilmesi için etiketlenmesi gereklidir. Etiketleme, ürünü pazara ve 

piyasaya arz etmeden önce yapılacak belki de son işlemdir. Pazara arz edilen 

organik ürünlerin üzerinde markalan da bulunmalıdır. Ürünün markası 

etiketin uygun bir yerinde tüketicinin kolay ve iyice görebileceği yerinde 

olmalıdır. Etiketleme işi tüketiciye ürünü tanıtıp, ürün hakkında bilgiler verip 

ürün güvenliği ve sağlığı bakımından son derece önemlidir. 

Şekil 6. İşaretlerde Kullanılan Renkler 

Şekil 7. Renkli Fonlu İşaret (logo) 

Şekil 8. Çerçeveli İşaret (logo) 

264

Etiketleme ve etiket bilgileri nasıl ki tüketiciyi koruma, ona güven ve doğru 

bilgiler verme açısından gerekli ise, üretici ve mal pazarlayıcı, pazara 

arzedici bakımından da o kadar önemli ve gereklidir. Üretici ve satıcının 

pazar ve piyasada tutunabilmesi, verilen bilgilerin sağlıklı olmasına bağlıdır. 

Organik ürünlerin kontrol belgeleri ve sertifikalarının bile istenildiği takdirde 

gösterilebilmesi, Pazar güvenliği organik ürün pazarının gelişmesi ve netice 

de organik tarım faaliyetlerinin gelişmesine ve genişlemesine en büyük 

destek olacaktır. Organik tarımın, organik ürün pazarı ve piyasasının 

gelişmesi ve genişlemesi için organik ürün tüketicilerinin asla aldatıldıkları 

filerine kapılmamaları, bilakis alacakları organik ürüne her bakımdan 

güvenmeleri şarttır. 

Organik ve geçiş süreci ürünlerinin etiketlerinin üzerinde hangi bilgilerin 

bulunması lazım geldiği, Organik Tarım Yönetmeliği'nin 24. maddesinde 

çok açık ve etraflı bir şekilde ifade edildiği görülecektir. 

Her şeyden önce pazara sürülen organik ürün etiketinde ürünün adı ve 

organik ürün olduğu açıkça belirtilmelidir. Ürün yılı, kime ait olduğu 

mevzuata, kanun, yönetmelik ve yönetmeliğin eklerine uygun olarak 

üretilmiş veya üretildiği yerden satın alınmış olduğu yazılmalıdır. Etikette 

ürünün logosu (işareti) bulunmalı, kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşunun 

adı, işareti ve ürüne verdiği sertifika numarası bulunmalıdır. Organik ürünler 

sözleşmeli olarak üretildiğine göre; sözleşme yapılan şirket açık bir şekilde 

belirtilmelidir. Etiketin üzerinde kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşuna 

Organik Tarım Komitesinin vermiş olduğu kod numarası bulunmalıdır. 

Herhangi bir malın üzerine konulmuş etiket o mala ait bütün bilgileri, bu 

arada malın içeriğini de tam liste halinde vermelidir. Malın üzerindeki fiat 

etiketi ile mal hakkında bilgileri içeren bilgi etiketi birbirine 

karıştırılmamalıdır. Organik ürünün hangi ülke malı olduğu etikete 

yazılmalıdır. Etiketin üzerinde malın üretim yeri, üretim tarihi ve son 

kullanma tarihi belirtilmelidir. 

Organik ürün etiketinde, organik kelimesinin kullanılması ile ekolojik ve 

biyolojik kelimelerinin kullanılması, ayrıca işlenmiş ürünlerde de doğal 

kelimesinin kullanılması eşdeğer (aynı)'dir. Organik Tarım Yönetmelik 

hükümlerine göre üretilmeyen ürünün etiketinde, Yönetmeliğe uygun 

üretildiği, hazırlandığı, işlendiği, ambalajlandığı, depolandığı ima ve beyan 

edilemez. Böyle ürünler için organik tarımsal ürün olarak marka, patent ve 

tescil alınamaz. Organik olduğunu ima eden bio, eko gibi örnekler, işlenmiş 

üründe de doğal ön eki kullanılamaz. Bu ürünler organik ürün olarak 

tanıtılamaz ve reklamı yapılamaz, işlenmiş ürünlerde doğal tanımının 

265

kullanılması ürünün organik olarak üretildiğini ifade eder. Burada ifade 

edildiği gibi doğru olmayan beyanlar için Organik Tarım kanununda cezai 

müeyyideler bulunmaktadır. Ayrıca böyle davranışlar için ceza kanununda 

da hükümler vardır. Eğer şayet, Organik Tarım Kanunu ve yönetmeliği bu 

konularda yeterli olmasa; Organik ürünün etiketlenmesi esnasında, Türk 

Gıda Kodeksi Yönetmeliği ve Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve 

Denetlenmesine Dair Yönetmelik hükümlerine de başvurulmalıdır. 

Organik ürün etiketi kullanabilmek için, ürünün organikliğinin tespit 

edilmesi zorunludur. Organik Tarım sözleşmeli olarak yapılmalı ve üretilen 

ürünün organikliği tespit ettirilecekse; bunun için bir kontrol ve/veya 

sertifikasyon kuruluşuna başvurulması gerekir. Kontrol ve/veya 

sertifikasyon kuruluşu gerekli incelemeleri yapar, gerekli sertifikaları 

düzenler ve durumu Organik Tarım Komitesine bildirir. Komite; kontrol 

ve/veya sertifikasyon kuruluşundan aldığı bilgi ve belgeleri Bakanlığın ilgili 

Genel Müdürlüğüne yasal izin için verir. Böylece üretici de ürünü için 

organik müsaadesi almış olur. Eğer ürün, geçiş süreci ürünü ise, etiketine 

organik ürün yerine "Organik Tarım Geçiş Süreci Ürünü'dür" yazılır. 

Organik ifadesi ile geçiş süreci ifadesi aynı renk ve puntolarla konulmalıdır. 

Organik ürünler muhtelif büyüklüklerdeki ambalajlar halinde etiketlendikten 

sonra pazara arz edilirler. Ürün artık tüketicinin görüşüne sunulmuş 

demektir. Organik ürünleri pazarlayanlar ya doğrudan doğruya üreticiler 

(işletmeciler, çiftçiler) veya kooperatifler, birlikler, mağazalar gibi 

satıcılardır. Organik ürünler büyük ölçüde sözleşmeli olarak yetiştirildiği 

için, üretici ile sözleşmeyi yapanlar, büyük ölçüde pazarlamayı da 

yapmaktadırlar. Dağıtım ve pazarlama konusu son derece önemli, kendine 

has özellikleri olan faaliyetlerdir. Malların pazarda tutunması, tanınması, 

reklamı ve bizatihi tüketicinin eline ulaşması oldukça fazla gayret ve 

organizasyon isteyen işlerdir. Bu işlerin her biri için profesyonel personele 

ihtiyaç vardır. 

Organik ürün üreticisi ve/veya işletmesi, diğer endüstrilerde olduğu gibi 

küçük ve büyük işletmelerin sahip olduğu özelliklere sahiptir. Bir çiftçi 

ve/veya işletmeci bir işletmenin hem de işletmecisi gibi geniş bir role sahip 

olabilir. Bu roller; ürünün üretimi, pazar araştırması, hedef pazar seçimi, 

reklam, satış, finansman yönetimi, çalışanlarla ilgilenme ve gün ve gün 

tüketicilerin takip edilmesi işleridir. Aynı zamanda potansiyel pazarın 

büyüklüğünün değerlendirilmesi yapılmalıdır. Önceki bölümlerde 

açıklandığı gibi organik tarımın (özellikle Türkiye açısından) tarihi oldukça 

yenidir. Bu başlangıçla birlikte, Türkiye'de üretilen organik ürünler yabancı 

266

firmaların talebi üzerine ihraç edilmektedir. Diğer bir ifadeyle organik 

tarımda yapılanma dışa yönelik olarak ve yabancı firmaların isteği 

doğrultusunda gelişmiş ve oluşmuştur. Dolayısıyla ülkemizde bu ürünlerin 

bir iç pazarı oluşmamış ve başlangıç halinde olanlarda gelişip 

yaygınlaşmamışken son yıllarda iç pazarda gelişmeye başlamıştır. Organik 

tarım ürünlerinin pazarlanması, bu ürünlerin pazarının özel durumlarından 

dolayı (üretici sayısı sınırlı, ürün sayısı sınırlı, tüketici kesimi az, daha çok 

eğitim ve gelir seviyesi yüksek - gibi nedenler), kendine has pazarlama 

yaklaşımları uygulanmalıdır. Son yıllarda iç pazarda tüketilen organik 

ürünlerin ihraç edilenlerden fazla olduğu söylenebilir. 

Türkiye'mizde organik tarım ürünleri üretimi ve çeşidi her geçen yıl sürekli 

artmaktadır. En önemli ve güncel sorun pazarlama sorunlarıdır. Gerçekte 

pazarlama üretimden daha çok önemli bir sorundur. Üretilen ürünlerin çeşit, 

kalite vb. özelliklerini geliştirirken bu ürünleri uygun yer, uygun zaman ve 

uygun şekilde bulundurma, yani pazarlama faaliyetleri de buna paralel 

geliştirilmelidir. Pazarı ve piyasası geliştirilemedikten sonra organik 

ürünlerin kitle halinde yetiştirilmesi bir anlam ifade etmez, mümkün de 

değildir. Şüphesiz ki mal müşteriye satılır. Yukarıda da belirtildiği gibi 

organik ürünlerin talebi hem ekonomik imkânlarla hem de eğitim öğretim 

(entelektüel seviye ve dünya görüşü) ile yakından ilgilidir. 

Çoğu kez pazarlama, "kişisel ve örgütsel amaçlara ulaşmayı sağlayacak 

mübadeleleri gerçekleştirmek üzere, fikirlerin, malların ve hizmetlerin 

geliştirilmesi, fıyatlandırılması, tutundurulması ve dağıtılmasına ilişkin 

planlama ve uygulama sürecidir" şeklinde tarif edilmektedir. Bunun özel bir 

şekli olan tarımsal pazarlama ise, tarım ürünlerinin üreticiden, hatta üretimin 

başladığı tarla veya bahçeden, yani tarımsal işletmeden, tüketimin son 

aşamasına, yani tüketicinin sofrasına kadar geçirdiği işlemleri inceleyen ve 

bunları düzenleyen bir bilim dalıdır. Pazarlamanın temel amacı, müşterinin 

(tüketicinin) tatmin ve uzun dönemde tüketicinin ürüne olan güveninin 

sağlanmasıdır. Bu bağlamda tarımsal pazarlama tüketiciye en yüksek 

tatmini sağlayarak, yani ürünü mümkün olan en uygun fiyatla satmak ve 

üreticilere ürün bedeli olarak mümkün olduğu kadar yüksek bir değer 

ödemektir. Bu noktada özellikle organik tarım ürünlerinin pazarlanmasmda, 

pazarlama faaliyetlerinin önemi büyüktür. Çünkü mevcut durumda organik 

ürünleri daha çok gelir seviyesi yüksek kesim tüketmektedir. Organik 

ürünlerin fiyatları da geleneksel ürünlerin fiyatlarına göre en az % 20 -30 

daha yüksek olduğu düşünülürse, organik ürünlerin daha geniş tüketici 

kitlesine ulaştırılmasında ve fiyatların düşmesinde pazarlama faaliyetlerinin 

rolü ve önemi ortaya çıkmaktadır. Organik ürünlerle geleneksel ürünler 

267

arasındaki fiyat farkı % 60-70 kadar olabilmektedir. Yapılan bilimsel 

çalışmalar buna imkan olduğunu göstermektedir. Fakat özellilde birkaç katı 

fiat farkının normal olmadığı, bunun tüketiciyi istismar anlamına geldiği ve 

böyle fahiş bir fiat farkının ihtikar (haksız kazanç) olduğu ifade edilmektedir. 

Özellikle ABD ve Avrupa ülkelerinde konvansiyonel tarım ve tarım 

ürünlerinin, çevre ve canlılar üzerinde artan olumsuz etkileri karşısında 

organik tarıma geçiş büyük önem kazanmış ve önemli gelişmeler olmuştur. 

Organik tarım üretiminin ve tüketiminin konuşulup, ciddi anlamda ele 

alındığı günümüzde bu ürünlerin pazarlama stratejilerinin de aynı zamanda 

ve yoğunlukta belirli bir prosedür dahilinde ele alınmaması, önemli 

gecikmelere ve soranlara neden olacaktır. Çünkü pazarlama, ürünün üretimi 

ve hasadı aşamasından önce başlamakta ve üretim sonrasına kadar devam 

etmektedir. Bu nedenle pazarlama ürünün zamanında ve usulüne uygun 

olarak elde edilmesini ve tüketiciye uygun yer ve zamanda ulaştırılmasını 

sağlamalıdır. 

Daha önce de belirtildiği gibi organik ürün, organik tarım ölçülerine ve 

mevzuatına uyularak yetiştirilmiş ürünlerdir. Hiçbir şekilde sentetik/ 

kimyasal ilaç kalıntısı ve hormon içermeyen ürünlerdir. Daha çok üretim 

sonrası ticari faaliyet alanı içerisinde değerlendirilebilecek bu birimlerdeki 

organik ürünün akış kontrolü de en az arazi üzerindeki organik ürünün 

üretimi kadar önemlidir. Aslında organik tarım, üreticiden tüketiciye kadar 

bir bütünlük arz eder. 

Ürünün pazarlama aşamasında yapılması ve izlenmesi gereken noktalar şu 

şekilde özetlenebilir: 

• Depolama koşulları, 

• Girdi-Çıktı kayıtları, 

• Üretici satın, alım makbuzları, 

• Ürün sevk irsaliyesi, 

• Satış faturası, 

• İşletme koşullarının uygunluğu, 

• İşleme öncesi ve sonrası etiketleme, 

• Sözleşme, 

• İhracat sertifikası. 

Organik ürün, üretim sonrası bir aracı ile pazarlanıyor ise, bu aracı tarafından 

adı geçen organik ürüne ait her türlü bilgi ve belgenin düzenli olarak 

tutulması ve dosyalanması gerekir. Bu belgelerde, o ürünün hangi üreticiye 

268

ait olduğu, ne zaman satın alındığı ve ambalaj şekli, nakliye şekli, eğer 

depolandı ise nerede ve hangi koşullarda depolandığı gibi tüm bilgilerin 

olması şarttır. Diğer taraftan organik ürünlerin pazarlanması için "Organik 

Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik"in 27. maddesinde 

kurallar şu şekilde belirlenmiştir; 

a- Organik hammadde ve/veya organik işlenmiş ürün olduğunu belirten 

"Ürün Sertifikası"na sahip olan ve bu Yönetmelik hükümlerince üretilmiş 

ürünler organik ürün olarak pazarlanır. 

b- Organik ürün ticareti yapan müteşebbis, her bir parti satışını "Ürün 

Sertifikası" ile belgelendirmek zorundadır. 

c- Organik ürünler, organik ürün olduğu açıkça belirtilerek satılır. Organik 

ürünlerin, konvansiyonel ürün ile karışmaması ve organik niteliğinin 

korunması organik ürün satışı yapan müteşebbisin yükümlülüğündedir, 

d- İthalatçı ithalat halinde, yetkilendirilmiş kuruluş tarafından istenilen 

belgeleri eksiksiz olarak bu kuruluşa verir. Yetkilendirilmiş kuruluş 

tarafından yeniden sertifikalandırma yapmak amacıyla aşağıda belirtilen 

bilgi ve belgeler istenir. 

Bunlar; 

• ithalatçının ithalat faaliyetleri; ithalatçının adı, adresi, ürünün geldiği ülke, 

ürünlerin ülkeye giriş noktası ve ithal edilen ürünlerin depolanmasında 

kullanılacak binaların uygunluğuyla ilgili detaylı açıklama belgeleri, 

• Karşı ülkeden alman ürünün etiketi ve içeriğine dair bütün bilgilerin aslı 

veya noter onaylı tercümeleri, 

• ithalat işleminin nasıl gerçekleşeceğini ve ihlal durumunda alınacak 

ihtiyati tedbirleri içeren belgeler, 

• İthalatçı tarafından kullanılacak herhangi bir deponun diğer ülkede 

bulunması durumunda, karşı ülkenin yetkilendirilmiş kuruluşu tarafından 

kontrole açık olacağını belirten belgeler, 

• İlgili partinin miktarı, orjini ve yapısı, kontrol mekanizmasının detayları, 

üretim, işleme, ambalajlama, depolama, nakliye işlemlerinin detayları, 

alıcıları, ürün sertifikası, organik tarım müteşebbis sertifikası, ürüne ilişkin 

yıllık kontrol raporlarıdır. 

Organik tarım ürünlerinin iyi bir şekilde pazarlanarak tüketicilere 

ulaştırılmasında ve onlara zaman, yer ve şekil faydaları sağlandığı zaman, 

gerçek anlamda üretim faaliyeti tamamlanmış olur. 

Organik ürünler konvansiyonel ürünlerden ayrı, organik ürün reyonu olduğu 

açıkça belirtilmiş reyonlarda satılır (Resim 9). Organik ürünler ana 

269

caddelerde ve günde 1000'den fazla aracın geçtiği yollarda veya mağazanın 

caddeye bakan kısmında açıkta ambalajsız olarak satılamazlar. Şayet 

herhangi bir şekilde ambalajsız olarak satılmasına müsaade edilmişse 

ambalajsız olarak satılan organik ürünlerin üzerinde tek tek ürün etiketi 

bulunmalıdır. 

Organik ürün ambalajı üzerinde yönetmelik hükümlerine göre düzenlenmiş, 

kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşunun adının, kod numarasının, logo 

veya kaşesinin, ürünün sertifika numarası ile organik ürün logosunun 

bulunduğu bir etiket mutlaka olmalıdır. 

Yurtiçi dolaşım ve ithalat ve/veya ihracat belgeleri ilgili kurumdan alınır. 

Daha sonra kontrol ve/veya sertifıkasyon kuruluşundan ithalat ve/veya 

ihracat sertifikası alınması gerekir. İthalat ve/veya ihracat sertifikası, ancak 

organik hammadde ve/veya organik işlenmiş ürün sertifikasına sahip ve 

organik ürünlere verilebilir. İthalat ve/veya İhracat için kontrol ve/veya 

sertifıkasyon kuruluşu aşağıdaki belgeleri düzenler: 

İthalatçı ve/veya ihracatçının tüm mal varlığı ve ithalat ve/veya ihracat 

faaliyetleri, ürünlerin ülkeye giriş ve çıkış noktaları ve ithal edilen ürünlerin 

depolanmasında kullanılacak binaların uygunluğuyla ilgili detaylı açıklama 

belgeleri. 

İthalatçı ve/veya ihracatçı tarafından Yönetmeliğe uygunluk için alınacak 

tüm tedbirlerle ilgili belgeler. 

İthalat ve/veya ihracat işleminin nasıl gerçekleşeceğini ve ihlal durumunda 

alınacak ihtiyati tedbirleri içeren belgeler. 

İthalatçı ve/veya ihracatçı tarafından kullanılacak herhangi bir deponun 

kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşu, yada depoların diğer ülkede 

bulunması durumunda, karşı ülke tarafından onaylanmış bir denetleme 

kuruluşu tarafından denetlemeye açık olacağını belirten raporlar. 

Belgeler, ilgili partinin miktarı, orijini ve yapısı, ithal ve/veya ihraç edilen 

ülkenin kontrol mekanizmasının detayları, üretim, işleme, ambalajlama, 

depolama, nakliye, işlemlerinin detayları, alıcıları, gümrük ve sağlık raporları 

dahil tüm bilgileri içermelidir. Bu belgeler kontrol ve/veya sertifikasyon 

kuruluşu tarafından Komite denetimlerinde kullanılmak üzere saklanır. 

İthalat ve/veya İhracat halinde, ithalatı ve/veya ihracatı yapılan her kalemin 

nakliyesinde, müteşebbis kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşu tarafından 

270

verilen sertifikayı gösterebilmelidir. İthalat ve/veya İhracatta, ithal ve/veya 

ihraç edilecek organik tarımsal ürünler, konvansiyonel ürün veya gıda 

maddelerinin işlendiği, paketlendiği veya depolandığı binalarda depolanırsa, 

organik ürünler, konvansiyonel ürün ve/veya gıda maddelerinden ayrı 

tutulmalı ve karışmanın önlenmesi için bütün tedbirler alınmalıdır. 

İthalat ve/veya İhracat halinde, ithalatçı ve/veya ihracatçının kullandığı 

depolar ve binalar Kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşu tarafından her yıl 

en az bir kez kapsamlı fiziksel kontrole tabi tutulmalı, kontrol ve/veya 

sertifikasyon kuruluşunun ilgili sertifika ve belgeleri incelenmeli, madde 

analizi için örnek almalı, her kontrol için denetim raporu düzenlemeli ve bu 

rapor, denetimi yapan kontrolör tarafından imzalanmalıdır. Bu raporun bir 

nüshası Organik Tarım Komitesine, bir nüshası ithalatçı ve/veya ihracatçı 

firmaya verilir. 

İthalat ve/veya ihracatta, ithalatçı ve/veya ihracatçının; raporlarını ve 

sertifikalarını kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşuna vermelidir. Eksik 

belge ile ithalat ve/veya ihracat yapılamaz. 

İthalat ve/veya ihracatta karşı ülkeden ürünün etiketi ve içeriğine dair bütün 

bilgiler aslı veya onaylı tercümeleri ile birlikte ithalatçı ve/veya ihracatçı 

tarafından kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşuna verilir. 

İthalat ve/veya ihracatta üretim, işleme, ambalajlama, depolama, etiketleme, 

nakliye, pazarlama ve organik ürünün içeriği ile ilgili Yönetmeliğin bütün 

koşullarına uyulmalıdır. 

Organik ürünlerin ihracatı, Dış Ticaret Müsteşarlığı' nın "İhracatı Kayda 

Bağlı Ürünler Listesi" nde yer alan ürünler için yapılan işlemlere tabidir. Bu 

nedenle; kontrol ve/veya sirtifikasyon kuruluşları, ithalat ve/veya ihtacat 

dokümanlarının bir örneğini Organik Tarım Komitesine, bir örneğini de 

İhracatın yapıldığı yerdeki İhracatçı Birlikleri'ne her üç ayda bir rapor 

etmeli, bu ihracatçı birlikleri ihracatçı bildirimleri ve verilen beyanname 

numaralarını içeren ihracat verilerini her üç ayda bir Organik Tarım 

komitesine bildirmelidir. İhracat ve/veya ithalat sertifikası verilen ürünlere 

ait kesilen faturaların aslı ve Türkçesinin birer kopyaları her 3 ayda bir 

Komiteye iletilmelidir. 

Yönetmelikte özel olarak açıklanmamış konularda, Türk Gıda Kodeksi 

Yönetmeliği ve Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair 

Yönetmelik hükümlerine uyulmalıdır. 

271

6. TÜRKİYE'DE ORGANİK TARIM POTANSİYELİ 

Türkiye oldukça geniş ve büyük bir ülkedir. Türkiye'nin en önemli ekonomik 

sektörlerinden biri de tarımdır. Diğer sektörlerin başında hizmetler sektörü 

ile sanayi ve ticaret sektörü yer almaktadır. Türkiye'de tarım sektörü, ülkenin 

ekonomik ve sosyal gelişmesinde uzun zaman birinci sırada yer almış ve 

topyekûn ekonominin gelişmesinde birinci derecede rol oynamıştır. Ancak 

uzun zaman ekonominin temel unsuru olan bu sektör, bundan çeyrek asır 

kadar öncesinde azalan nispi bir paya sahip olmaya başlamış, son yıllarda da 

gelişme önceliğini sanayi, ticaret ve hizmetler sektörüne bırakmıştır. Fakat 

bugün hâlâ Türkiye milli gelirinin % 11'ini ve Türkiye'deki istihdamın da 

% 33'ünü tarım sektörü oluşturmaktadır. Bunların yanında tarım sektörü gıda 

ve beslenme, giyinme ve barınma gibi birincil (temel) ihtiyaç maddelerinin 

karşılanmasında doğrudan etkili olmaktadır. Ayrıca aktif nüfus ve işgücünde 

yüksek değerler, milli gelire olan katkısı ve sanayi sektöründe sağladığı 

hammadde ve sermaye yanında, sağlıklı ve güvenli bir çevrenin 

oluşturulması ve ekolojik dengenin korunması, sürdürülebilirliği açısından 

da tüm ülke halkını yakından ilgilendiren, ekonomik ve sosyal bir sektör 

olma özelliği taşımaktadır. 

Gerek Türkiye ekonomisinde ve gerekse Türkiye'nin sosyal yapısında büyük 

ve hızlı değişimler yaşanmaktadır. Bunların en başında geleni, bundan yarım 

asır kadar önce başlayıp ve hala önemli bir hızla devam eden kırsal 

alanlardan şehirlere ve sanayi merkezlerine olan göçtür. Nüfus hareketlerinin 

bu şekilde oluşunun etkileri hem olumlu hem de olumsuz olabilmekte, 

bundan dolayı gerek nüfusun başıboş bir şekilde yığıldığı büyük 

metropollerde ve gerekse kırsal alanlarda ciddi sorunlar ortaya çıkmaktadır. 

Bu sorunların çözüme kavuşturulabilmesi için bir an önce isabetli sosyolojik 

ve ekonomik analizlerin yapılması şarttır. Gayet tabii ki, yapılan bilimsel 

araştırmaların neticelerinden çıkarılan sonuçların uygulaması, ayrıca büyük 

önem arz etmektedir. Bu açıdan ülke yöneticilerine büyük sorumluluklar 

düşmektedir. Görevlerini ülke çıkarlarını dikkate alarak yapacak olan devlet 

ve siyaset adamları, hâlâ nüfusun %29'u kırsal kesimde yaşayan ve %33'u 

tarımla iştigal edilen bir memlekette hem doğrudan doğruya konvansiyonel 

tarıma ve hem de onun yeni bir düşünce ve anlayışla uygulaması olan organik 

tarıma büyük önem vermek durumundadırlar. 

Gerek organik tarım ve gerekse topyekûn iyi tarım uygulamalarında temel 

espri, doğaya saygılı olmak ve doğal kaynakları tahrip etmeden, mümkün 

olduğunca geliştirerek, bütün insanlara yetecek tarzda kaliteli,, beslenme 

değeri yüksek, gıda güvenliği ve hijyeni açısından sağlıklı ürünler elde ede- 

272

ilmektir. Pratik bir söyleyişle yapılacak iş, insanların açlık duygularınıgidermek 

için karınlarını doyurmak veya doldurmak yerine, beyin 

fonksiyonlarını en iyi bir şekilde faaliyete geçirmek ve bundan insanlığın 

yararına neticeler hasıl edebilmek için, ona gerekli enerjiyi temin 

edebilmektir. Bunu da ancak organik üretimle yapabilmek mümkündür. 

Organik üretim bakımından şartların ve olanakların en elverişli olduğu 

ülkelerden birisi Türkiye'dir. Burada bölge bölge Türkiye'nin organik üretim 

potansiyeli üzerinde durulacaktır. 

6.1. TÜRKİYE'NİN KONUMU ve TOPOĞRAFİK DURUMU 

Bir yerin iklimi tarım açısından önemli olduğu gibi, organik üretim 

bakımından daha da ehemmiyetlidir. Çünkü organik yetiştiricilikte başta 

iklim faktörleri olmak üzere yapılacak üretime toprak şartları da çok etkilidir. 

Bir başka söyleyişle, organik tarımda yetiştiricilik koşulları, elbette ki uygun 

olmak kaydı ile müdahalelerden etkilenmemelidir. 

Herhangi bir ülkenin veya bölgenin iklim ve topoğrafık özelliklerine o yerin 

konumu ve yeryüzü şekilleri önemli ölçüde etki etmektedir. Bu açıdan 

Türkiye'nin durumuna bakılacak olursa, Türkiye kuzey yarım kürede, eski 

dünya karalarının birbirlerine en çok yaklaştıkları bir bölgesinde yer 

almaktadır. Buna bağlı olarak büyük su ve kara kütlelerine yakınlığı, 

bilhassa iklimi bakımından son derece önemlidir. Herhangi bir ülkenin 

matematiksel ve özel konumu o ülkenin sosyal, politik ve ekonomik durumu 

üzerine etkili olmaktadır. 

Türkiye 360 ve 420. kuzey paralelleri ile 250 ve 450. doğu boylamları 

arasında yer almaktadır. Bu konum, Türkiye'de dört mevsimin de en belirgin 

bir şekilde yaşanmasına imkân vermektedir. Dört mevsimin de belirgin bir 

tarzda yaşandığı yeryüzünde ılıman ilkim kuşağmdadır. Ilıman iklim 

kuşağına yıl içinde güneş ışınları (özellikle düz yerlere) dik gelmez. 

Türkiye'de bu sebeple yatay düzeleme dik duran cisimlerin gölge boyları 

sıfır olmaz. Ülkenin doğusu ile batısı arasında 76 dakikalık bir zaman farkı 

vardır. Türkiye doğu-batı doğrultusunda bir dikdörtgen şeklinde 

uzamaktadır. Kuzeyi ile güneyi arasında 650 km, doğusu ile batısı arasında 

ise 1565 lan mesafe bulunmaktadır. 

Türkiye, 78 milyon hektar yüzölçümü ile Akdeniz'in doğu kesimi ve 

Asya'nın güney-batı bölgesinde yer almaktadır. Bu alanın %26'smı 

ormanlar, %16'smı çayır ve mer'a alanları, %35'ini tarım alanları 

oluşturmaktadır. Türkiye; yazları sıcak ve kurak, kışları uzun ve soğuk 

273

iklimi yanında, her mevsim sürekli yağış alan nemli bölgeleri olduğu gibi, 

Akdeniz'in yarı tropik ılıman iklimine de sahiptir. Bu coğrafık yapı ve uygun 

ekolojik koşullar nedeniyle, tarımsal üretimde miktar ve ürün çeşitliliği 

yönünden büyük ve seçenekli bir potansiyeli vardır. Ortalama yıllık 643 mm 

yağış alan Türkiye'de, uygun su kaynağı olarak 14.300 km2 göl ve nehir 

alanları bulunmaktadır. 28 milyon hektarlık tarım arazisinin, ekonomik 

olarak sulanabilir özellikte olan 8.5 milyon hektarının, ancak 4.7 milyon 

hektarı sulanabilmektedir. Güney Doğu Anadolu Projesi'nin (GAP) tümüyle 

devreye girmesiyle 1.7 milyon hektarlık ek alan sulamaya açılmış olacaktır. 

Topoğrafik yapısı bakımından Türkiye, yüksek yayla karakterinde, çok 

değişken engebeli ve dağlık arazi durumundadır. Ülkemizde ortalama 

yükselti 1.130 m civarında olup, arazinin ancak %10'unda yükseli 0-250 m 

arasındadır. Fazla yükselti yanında, buna bağlı olarak Türkiye arazisinin %20 

kadarı %15 ve daha az eğimde, geriye kalan %80'i ise %15'ten yukarı eğimli 

arazi karakterindedir. Toprak oluşumun aktif faktörlerinden olan iklim, doğal 

bitki örtüsü ve kültür bitkilerinin dağılımı üzerinde en büyük etkendir. Yağış 

ve sıcaklık gibi klimatik faktörler seçilecek tarım sistemleri, tarımsal üretim 

ve desenlerine doğrudan etkili olan öğelerdir. 

Belirli bir bölgenin iklimini belirleyen en önemli etmenler enlem dereceleri, 

deniz ve okyanus gibi büyük su kütlelerine olan uzaklık ve yakınlığı, denize 

göre yükseltisi ve yeryüzü şekilleri, egemen olan rüzgarların yönü ve 

şiddetidir. 

Üç tarafı denizlerle çevrili, 360-420 enlem dereceleri arasında yer alan 

Türkiye'nin coğrafi konumu ve topoğrafik durumu ülkemizde çeşitli iklim 

tiplerinin varlığına neden olmuştur. Karadeniz kıyı şeridinin doğusu dışında 

yağışların dağılımı düzenli değildir. Yıllı ortalama yağış 643 mm olmakla 

birlikte bu değer, toplam yüz ölçümünün 2/3'nü oluşturan iç kısımlarda 250 

mm'ye kadar düşmektedir. Karadeniz kıyı şeridinde 2500 mm'ye 

yükselmektedir. Yağışların düzensizliği nedeniyle birçok bitki için, büyüme 

derecesinde sulama yapılması gerekmektedir. 

Türkiye beş temel iklim bölgesine ayrılmaktadır: 

1. Yağışlı fidim Bölgeleri: Kuzeyde Karadeniz, güneyde Akdeniz ve batıda 

Ege Denizi kıyı şeridine paralel bölgeleri kapsar. Batıda ve güneyde Akdeniz 

iklim tipi iklim özelliklerini gösterir. Yağış ortalaması 700 mm'in 

üzerindedir. 

2. Nemli-Az Yağışlı iklim Bölgeleri: Trakya, İç Batı Anadolu ve Akdeniz 

kıyı şeridiyle Orta Anadolu platosu arasında kalan küçük bir bölgeyi kapsar. 

Yıllık ortalama yağış 550-750 mm arasında değişir. 

274

3. Kuru - Az Yağışlı İklim Bölgeleri: İç Anadolu yarı kurak bölgesini 

çevreleyen geniş ve düzensiz bir iklim kuşağından ibarettir. Yıllık ortalama 

yağış 400-500 mm arasında değişir. 

4. Yan Kurak İklim Bölgeleri: Orta Anadolu'da Eskişehir, Ankara, Çorum, 

Konya ve Kayseri illerinin çevrelediği geniş bir iç bölgedir. Yıllık yağış 

ortalaması 350 mm civarındadır. 

5. Çok Yağışlı İklim Bölgeleri: Doğu Karadeniz bölgesinin dar bir kıyı 

bölgesinde Rize ve civarında görülür. Yıllık yağış ortalaması 2500 mm'ye 

çıkar, çok dar bir alanı kapsamakla birlikte ekonomik bakımından çok 

önemli bazı bitkilerin tek yetişme bölgesi oluşu (çay gibi) ile önem kazanır. 

Türkiye'de doğal bitki örtüsünün temelini oluşturan çayır-mera arazileri, 

orman örtüsü ve fundalık-çalılık alanların genel büyüklük, dağılımı ve 

potansiyel özellikleri önemlidir. Topraklarımızın yaklaşık %65'i doğal bitki 

örtüsü altında bulunmakla birlikte, doğal vejetasyon çeşidi ve yoğunluğu, 

ülkemizdeki iklim tiplerine göre tipik değişiklikler gösterir. 

Yağışlı bölgelerde özellikle Karadeniz kıyı şeridi boyunca doğal vejetasyon 

örtüsü iğne yapraklı ağaçlar, özellikle çam, ladin, köknar ile yaprağını döken 

ağaçlardan kayın, gürgen, meşe, yabani fındık, ceviz, funda ve çalılar 

oluşturur. Ayrıca, yağışı seven tipik çayır-mera bitkileri, eğrelti otları da 

bulunur. Yarı nemli ılıman Akdeniz iklim tipinin etkisi altında kalan batı ve 

güney bölgelerde, iklim faktörleri topografya ve ana materyalinde birlikte 

etkileri sonucu bu bölgeler için meşe, dış budak, dut, çitlembik, günnük 

ağacı, fıstık çamı ve diğer çam türleri yanında defne, pırnar meşesi, ılgın, 

meyan kökü, mersin, hayıt gibi çok yıllık ağaç ve ağaççıklar ve çok çeşitli 

yabani gramine türleri ve değişik çayır otları Akdeniz iklim bölgelerinin 

doğal bitki örtüsünü oluşturur. Akdeniz iklim tipi batıda denize dik olarak 

inen dağların oluşturduğu vadiler ile iç bölgelere; güneyde ise Güney Doğu 

Anadolu bölgesine kadar etkilerini devam ettirebildiğinden denize göre 

yükselti ve az çok değişen iklim özelliklerine rağmen Akdeniz iklim 

bölgelerine özgü doğal vejetasyon iç bölgelere ve güney doğu sınırlarına 

kadar uzanır. 

Karakteristik yarı kurak iklim özellikleri gösteren İç Anadolu Bölgesi'nin 

doğal bitki örtüsü yarı kurak bölgeler için tipik bitki türlerinden oluşur. Tek 

veya çok yıllık çalı ve dikensi çalı örtüsü (yavşan otu, geven, deve dikeni) ile 

birkaç senelik otlardan özellikle ayrık otu, domuz ayrığı, sorguç otu, yumak 

otu, yonca, fiğ, beyaz tirfil, dikenli tirfil gibi değişik bitkiler ile püsküllü 

brom, tek yıllık bitkilerden yabani gramineler; yabani arpa, yabani yulaf gibi 

otlara ve nemli yerlerde yetişen mürdümük doğal çayır ve mera örtüsü 

275

oluşturur. Çok yıllık bitkilerden karışık ve iğneli ağaçlara ve orman örtüsüne 

geniş alanlar halinde rastlanmaz. 

Yüksek dağlık bölgeyi oluşturan Doğu Anadolu'da doğal bitki örtüsünü çayır 

ve mer'alar oluşturur. Yer yer yaprağını döken ağaç ve çamların oluşturduğu 

geniş orman alanlarına da rastlanır. 

Genel olarak iklim farklılıkları, ana kaya, topografya, denize göre yükselti ve 

toprak derinliği gibi faktörlere bağlı olarak, kurak ve yarı kurak bölgelerde 

seyrek, kısa boylu ve kısa ömürlü otlar ve çalılar, biraz daha nemli 

koşullarda seyrek çalı ve bodur ağaçlar, yağışlı bölgelerde ise yaprağını 

döken ve dökemeyen ağaçların meydana getirdiği orman örtüleri 

oluşturmuştur. 

Türkiye'de Organik Tarımsal Üretim Potansiyelini ortaya koyabilmek için 

yukarıdaki bilgiler; iklim, toprak, bitki örtüsü ve özellikle toprak ve su 

imkânları verilmeye çalışılmıştır. Şimdi de Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesi 

organik yetiştiricilik açısından hangi imkan ve potansiyele sahiptir, ayrı ayrı 

verilmesinde yarar görülmektedir. 

Türkiye, 1941 yılında yapılan 1. Coğrafya kongresindeki çalışmalar 

sonucunda, başta iklim ve toprak özellikleri ile tabii bitki örtüsü ve yer 

şekilleri de dikkate alınarak yedi coğrafi bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler 

tespit edilirken, bölgenin o zamana kadar sahip olduğu yer altı ve yer üstü 

zenginlikleri ile bundan sonraki gelişmelerin muhtemel istikametleri dikkate 

alınmıştır. 

6.1.1. MARMARA ve TRAKYA BÖLGESİ 

Marmara ve Trakya Bölgesine Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Edirne, 

İstanbul, Kırklareli, Kocaeli (İzmit), Sakarya (Adapazarı), Tekirdağ ve 

Yalova illeri girmektedir. Marmara ve Trakya Bölgesi hem yaşayan 

kümülatif nüfus bakımından hem de birim alana düşen fert sayısı açısından 

başta gelmektedir. Bu bölge Türkiye'nin en fazla tüketimde bulunan 

bölgesidir. Özellikle sanayi tesislerinin, hatta Türkiye'de ağır sanayinin 

kurulduğu ve geliştiği yerdir. Marmara ve Trakya Bölgesinde İstanbul gibi 

sanayinin çok geliştiği yerlerde her türlü çevre kirliliği söz konusudur. 

Konuya organik üretim açısından bakıldığında da bilhassa toprak ve su 

kirliliği bakımından bölgeler arasında birinci sırada olduğu görülmektedir. 

Bu bölgede tarım ve hayvancılık oldukça gelişmiştir. Önemli bazı ürünler 

276

akımından birinci sırada gelmektedir. Bunların başında ayçiçeği 

gelmektedir. Türkiye ayçiçeği üretiminin %80'i bu bölgeden 

karşılanmaktadır. Buğday ve mısır yetiştiriciliğinde, çeltik yetiştiriciliğinde 

Türkiye'de ikinci sırayı almaktadır. Bursa ve Yalova illerinde meyve, Bursa 

ve Adapazarı ovalarında sebzecilik, Balıkesir ve Bursa dolaylarında zeytin 

üretimi çok önemlidir. Trakya'da Ergene, Anadolu'da ise Karacabey, 

Yenişehir, Adapazarı ve İnegöl ovalan çok bereketli topraklara sahiptir. Bu 

bölge sun'i gübre ve zirai mücadele ilaç kullanımı bakımında da ön sıralarda 

gelmektedir. Önemli su kaynaklarına sahip olan bölgenin yıllık yağışı da 650 

mm dolaylarındadır. 

Marmara ve Trakj^a bölgesinin organik üretim bakımından, özenli ve 

önemli bazı önlemler alındığı takdirde potansiyeli oldukça iyidir. Bölge 

çiftçisi ülkedeki en bilgili ve tarım kültürü en yüksektir. Özellikle organik 

üretim yapılacak sebze ve meyve yetiştirilecek yerlerde mutlaka dikkatli bir 

şekilde geçiş süresi uygulanmalıdır. Toprakların bitki besin maddeleri ve 

toprak-su kaynaklarının zirai mücadele ilaç ve sun'i gübreler açısından 

analizleri yapılarak dikkatle takip edilmesi şarttır. Organik üretim yapacak 

üreticilerin en iyi şekilde organize olarak kapama üretim yapmaları, ekim 

nöbetine ve yabancı ot yönetimine azami dikkat etmeleri şarttır. 

Marmara ve Trakya'da organik yetiştiricilik yapacak olan çiftçiler, Organik 

Tarım Yönetmeliğine ve bu konuda geliştirilmiş kural ve tecrübelere 

harfiyen dikkat etmelidirler. Çünkü daha önce de değinildiği gibi, bölgenin 

zirai potansiyeli çok yüksek, büyük sanayi tesislerinin ve hatta her türlü 

kimya sanayinin gelişmiş olması ise, organik üretim için en büyük risktir. 

Bölgedeki akarsuların geçtiği yerlerde teşekkül etmiş allüviyal ovalarda 

toprak verimliliği oldukça yüksektir. Organik yetiştiricilik potansiyeli, 

alınacak basit ve fakat önemli yetiştirme teknikleri tedbirleri ile (toprak 

işleme, ekim nöbeti, organik gübre uygulamaları, fiziki ve kültürel yabancı 

ot yöntemleri, basınçlı ve kapalı sulama sistemleri ve benzeri) büyük ölçüde 

geliştirilebilir. 

Marmara ve Trakya Bölgesi'nde büyük sanayi tesislerinden uzak, yolların ve 

yerleşme yerlerinin uzağında, özellikle hafif meyilin başladığı arazilerde, 

organik bitkisel üretim bakımından hala uygun yerler bulunabilir ve buralar 

bu açıdan değerlendirilebilir. Çevre kirliliğinin toprak ve su kaynakları gibi 

doğal zenginliklerimize en az zarar verdiği yerler organik üretim için hala 

büyük şans demektir. Marmara ve Trakya Bölgesi'nin hafif yüksekliklerinin 

hâkim olduğu platolarda, nispeten küçük aile işletmelerinin bulunduğu, el 

277

emeğinin daha fazla kullanılabileceği yerlerde organik yetiştiricilik 

yapılabilir. Gerek organik üretimde gerekse konvansiyonel üretimde esas 

önemli olan üretilen ürünlerin eder fiyatla tüketiciye ulaştırılabilmesidir. 

Bunun için yapılacak en önemli iş çiftçilerin, özelliklede küçük çiftçilerin 

örgütlenmesidir. 

6.1.2. EGE BÖLGESİ 

Ege Bölgesi'nde Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla ve 

Uşak illeri bulunmaktadır. Ege Bölgesi alan itibariyle dar bir bölgedir. Nüfus 

sayısı bakımından Marmara, Iç Anadolu ve Karadeniz Bölgelerinden sonra 4. 

sırada yer almakla beraber, nüfus yoğunluğu bakımından 2. sırada 

bulunmaktadır. Ege Bölgesi'nde nüfus dağılışı düzenli değildir, sanayinin 

geliştiği ve zengin ovaların bulunduğu sahil kesimi son derece yoğun bir 

nüfusa sahip iken yer şekilleri bakımından oldukça engebeli olan iç kesimler 

seyrektir. 

Ege Bölgesi'nin sahil kesiminde de, çevre kirliliği ve doğal kaynakların 

kullanımı ve aşırı derecede istismarı bakımından olumsuz bir manzara 

seyretmektedir. Türkiye'deki termik santrallerin büyük çoğunluğu buradadır. 

Bölgede özellikle sahillerde Akdeniz iklimi hâkim ve iç kısımlarda karasal 

iklim hüküm sürmektedir. Bölgedeki akarsular dağları yararak Ege Denizi'ne 

doğru dik olarak akar ve verimli kıyı ovalarını meydana getirirler. Yağış iç 

kısımlarda 500 mm, sahil kısımlarında ise 700 mm civarındadır. Bilhassa 

sahil ovalarında tarım çok büyük bir çeşitlilik arz etmektedir. Özellikle incir, 

üzüm, pamuk, tütün, zeytin ve turunçgiller ile çok çeşitli sebzeler 

yetiştirilmektedir. Bu bölgede seracılık da çok büyük ölçüde gelişmiştir. 

Ayrıca Kuşadası, Bodrum ve Marmaris gibi Türkiye'nin birinci sınıf turizm 

merkezleri de Ege Bölgesi'nde bulunmaktadır. 

Tarımsal üretim ve çeşitlilik açısından oldukça zengin olan Ege Bölgesi, 

çiftçi kültürü bakımından da son derece yüksektir. Marmara ve Trakya 

Bölgesi'nde olduğu gibi, Ege Bölgesi'nde de en fazla yetiştirilen bu bölgenin 

karakteristik ürünleri bulunmaktadır. Türkiye tütün üretiminin %50'sini, 

zeytin üretiminin %48'sini, üzüm üretiminin %40'mı, incir üretiminin 

%82'sini ve pamuk üretiminin %42'sini bu bölge vermektedir. 

Turunçgillerde %10 ile Akdeniz Bölgesi'nden sonra ikinci sırada yer 

almaktadır. Daha önce de işaret edildiği gibi yaş sebze ve meyve üretimi ve 

çeşitliliği açısından son derece zengindir. Ege Bölgesi'nin iç kısımlarında 

ise, daha ziyade haşhaş, şekerpancarı, tahıl ve baklagiller gibi ürünler 

yetiştirilmektedir. 

278

Ege Bölgesi'nde de tarımda kimyasallar yoğun bir şekilde hem sun'i 

gübreler ve hem de mücadele ilâçları olarak kullanılmaktadır. Ancak organik 

üretim kavramının da önce geliştiği yerlerin başında bu bölge gelmektedir. 

Potansiyel bakımından oldukça zengindir. Bilhassa kuru ve kurutulmuş 

meyve ve sebzeler bakımından (kuru üzüm, kuru incir v.b. gibi) hâlâ organik 

üretim potansiyeli yüksektir. Bilhassa geçiş süresi ve sürecinin dikkatli bir 

biçimde uygulanabileceği önemli lokal bölgeler söz konusudur. Bilhassa 

sahilden 100-150 km akarsu vadilerine doğru iç kısımlara uzanan arazilerde, 

her türlü organik yetiştiricilik yapılabilir. 

Gerek iç kısımlarda ve gerekse sahillerde kapama üretimin yapılabileceği, 

organik gübrelerin kullanılacağı ve mücadele de başta yabancı otlar olmak 

üzere fiziki ve kültürel önlemlerin alınabileceği yerlerde, organik üretim 

bakımından büyük potansiyel mevcuttur. Bu potansiyelin harekete 

geçirilmesinin ve teşvik edilmesinin de büyük katkısı olabilecektir. Bu 

bakımdan da çiftçilerin özel bir hassasiyet göstermesi gerekir. 

Ege Bölgesinin organik üretim açısından özel bir yeri ve önemi olduğunu da 

gözden uzak tutmamak gerekmektedir. Daha önce de değinildiği gibi bu 

bölgemiz başta İzmir olmak üzere Türkiye'nin dünyaya açılan kapısıdır. 

Hemen her türlü yenilikler ve teknolojiler de Türkiye'ye buradan 

girmektedir. Nitekim organik üretim için de durum böyledir. Organik tarım 

ve organik yetiştiricilikte Türkiye'ye buradan girmiştir. Ege Bölgesi'ndeki 

bu konuda yeterli birikim ve bilgiler organik yetiştiricilik potansiyelini her 

alanda geliştirmeye yetecek durumdadır. Ayrıca Ege Bölgesi üreticilerinin 

örgütlenme durumu ve özellikle başta AB olmak üzere dış dünya ile 

bağlantıları da oldukça yüksek düzeydedir. 

Ege ve Marmara Bölgelerinde, özellikle orman içi ve orman altı florası 

içerisinde bir kısım ilaçlık ve baharatlık bitkilerin doğadan toplanması da söz 

konusudur. Yani bu ürünler de organik olarak değerlendirilmekte iç ve dış 

pazarlarda alıcı bulmaktadır. Bilhassa Ege Bölgesi'nin biraz meyilli alan ve 

Akdeniz florasının hâkim olduğu orman içi ve orman yakını yerleşme 

yerlerinde yaşayan kırsal alan nüfusu bu şekilde bir üretimden 

(toplayıcılıktan) faydalanmaktadır. Tabii floradan toplanan bu ürünlerin 

gerekli ve usulüne uygun şekilde toplanması, temizlenmesi, sınıflandırılması, 

ambalajlanması ve etiketlenmesi halinde daha kolay alıcı bulacağı 

bilinmektedir. 

279

6.1.3. AKDENİZ BÖLGESİ 

Akdeniz Bölgesi'ne giren iller Adana, Antalya, Burdur, Hatay, İsparta, İçel, 

K.Maraş, Kilis ve Osmaniye'dir. Akdeniz Bölgesi ismini komşu olduğu 

denizden almaktadır. Bölge, yer şekilleri ve buna bağlı olarak ekonomik 

özelliklerinin farklılığı nedeniyle Antalya ve Adana Bölgeleri olmak üzere 

ikiye ayrılmaktadır. Adana Bölgesi'nde Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin 

taşıdığı allüviyal topraklardan oluşan Çukurova ve Göksu ırmağının 

oluşturduğu Silifke ovası, bölgedeki en verimli arazilere sahiptir. Bu 

bölümde bulunan Amik ve Maraş ovaları da çöküntü ovalarıdır, bu ovalar da 

fevkalade verimli ovalardır. Antalya Bölümü'nde yer alan Tefenni, Elmalı ve 

Göller Yöresi ovaları karstik oluşumlu arazilerdir. 

Akdeniz Bölgesi'nin, batıdan doğuya doğru 2000 m'den başlayıp 3500 m'ye 

kadar yükselen dağlara sahip olduğu bilinmektedir. Bitki örtüsü olarak 

kıyılara yakın yerlerde makiliklere sahip olduğu; iç kısımlarda, Toroslar da 

ise, iğne yapraklı ağaçlardan meydana gelen ormanlara sahip olduğu 

görülmektedir. Bölgenin sahil şeridinde Akdeniz iklimi hâkimdir. Yazlar çok 

sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve çok yağışlı geçmektedir. Göller Bölgesi'nde 

iklim değişmeye başlar, karasal bir iklim kendini gösterip mevsimlik ve 

gece-gündüz sıcaklık farkları artar. Yıllık ortalama yağış 750-1000 mm 

arasında değişmesine rağmen, subtropikal yüksek basıncın etkisi ile şiddetli 

yaz kuraklıkları görülür. 

Akdeniz Bölgesi, Türkiye'nin 4. gelişmiş bölgesidir. Bölge genişliğine 

rağmen oldukça az bir nüfusa sahiptir. Nüfus daha ziyade başta Çukurova 

olmak üzere, Amik ovası ve Göller Bölgesinde yığılmıştır. Çukurova ve 

Antakya (Hatay) Bölgesinde Nüfus yoğunluğu çok yüksektir. Toros dağları 

ve iç kısımdaki yaylalar tenhadır. 

Akdeniz Bölgesinin ekonomisi büyük ölçüde tarım, turizm, ticaret ve 

sanayiye bağlıdır. Bölgede yazların uzun ve sıcak, kışların ılık ve yağışlı 

geçmesi yılda 2-3 defa ürün almaya elverişlidir. Her ne kadar yazların uzun 

ve kurak oluşu sulamayı gerekli kılıyor ve tarımı olumsuz etkiliyor ise de, 

kışların ılık geçmesi ve güneşlenme süresinin uzunluğu seracılık 

faaliyetlerinin gelişmesine sebep olmuştur. Akdeniz Bölgesi'nde ekonomik 

değeri yüksek olan ve ihraç edilen tarım ürünlerinin yetiştirilmesi tercih 

edilmektedir. Tarım bakımından potansiyeli çok yüksek olan bölgede 

turunçgil ve muz üretimi yapılmaktadır. Ayrıca Türkiye'de yetiştirilen 

pamuğun %35'i, sebzenin %26'ı, yerfıstığmın %88'i, susamın %80'i ve 

anasonun %65'i bu bölgeden elde edilmektedir. Turunçgillerin ise %85'i 

280

Akdeniz bölgesinden elde edilmektedir. Bölgenin iç kısımlarında tahıl, 

anason, şekerpancarı, patates, haşhaş, gül ve baklagiller yetiştirilmektedir. 

Türkiye'nin Akdeniz Bölgesi, tartışmasız zirai potansiyeli en yüksek 

bölgesidir. En fazla kimyasal ilaç ve en fazla kimyasal gübreler bu bölgede 

kullanılmaktadır. Bu açıdan organik ürünler bakımından oldukça risklidir. 

Fakat alınacak bir dizi önlemlerle organik ürün yetiştiriciliği açısından, 

özellikle sahillerden biraz içeride ve bölgenin doğusunda ve yükseklerdeki 

organik üretim potansiyeli harekete geçirilebilecektir. Aslında Akdeniz 

Bölgesi ve bilhassa narenciye yetiştirilen yerler ile sebze tarımı yapılan 

araziler oldukça fazla gübre ve ilaç kullanmaktan dolayı kirlenmiştir. 

Buralarda yeniden organik üretim yapma son derece zordur. Malum olduğu 

üzere Akdeniz Bölgesi çiftçileri de tarım kültürü ve zirai bilgileri yüksek 

olan yetiştiricilerdir. Bunlar şayet Pazar ve bilhassa dış Pazar imkânı elde 

edilebildiği takdirde kolaylıkla organik yetiştiricilik yapabilecek feraset ve 

basirete sahiptir. Çukurova, Mersin, Antalya ve Hatay Bölümlerinde 

sanayinin geliştiği ve çevre kirliliğinin had safhada olduğu yerler de 

bulunmaktadır. 

6.1.4. İÇ ANADOLU BÖLGESİ 

İç Anadolu Bölgesini, kuzeyinden Kuzey Anadolu ve güneyinden de Toros 

Dağları çevrelemektedir. Bu konumu ile bölge topoğrafık bir çukur çanak 

şeklini (küvet) andırmaktadır. 

îç Anadolu Bölgesi Konya Bölümü, Yukarı Sakarya Bölümü, Orta 

Kızılırmak Bölümü ve Yukarı Kızılırmak bölümleri olmak üzere dört 

bölümde incelenmektedir. İç Anadolu Bölgesi genişlik bakımından Doğu 

Anadolu'dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Bölgenin ortalama yüksekliği 

1000 m dolayındadır. Tek tek çok yüksek dağları olmasına rağmen, yüksek 

uzun dağ sıraları bulunmaz. Genel hatları itibarı ile doğuya doğru 

gidildiğinde yüksekliği artan bir platodur. 

îç Anadolu Bölgesi'nde bulunan iller; Aksaray, Ankara, Çankırı, Eskişehir, 

Karaman, Sivas, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Nevşehir, Niğde ve 

Yozgat'tır. Bölgede Kızılırmak, Sakarya ve Zamantı ırmağı ile çok sayıda 

tektonik göl bulunmaktadır. Ankara, Eskişehir, Konya ve Kayseri gibi 

yüksek ve geniş ovalara sahip olan îç Anadolu; Haymana, Cihanbeyli, 

Obruk, Orta Kızılırmak, Bozok ve Yazılı Kaya platolarını da 

bulundurmaktadır. Hirfanlı barajından Hidro elektrik santralı olarak 

yararlanılmaktadır. 

281

İç Anadolu Bölgesi'nin iklimi tipik bir karasal karaktere sahiptir. Kış 

mevsimi doğuya doğru gidildikçe sertleşir, yaz mevsimi çok kurak ve sıcak 

geçmektedir, yağışı en az olan bölgedir, ortalama yağışı 350 mm olmakla 

beraber, Tuz Gölü çevresinde bu yağış 200 mm'nin bile altına düşmektedir. 

En yağışlı mevsim %48 ile kış ve sonra %32 ile ilkbahar gelmekte, %14 ile 

sonbahar ve %6 ile yaz ayları en düşük yağışı almaktadır. Bölgenin doğal 

florası yazın kuruyan otlardan oluşan bozkırlardır, ancak %7 5 

sinde ormanlar 

bulunmaktadır. Akarsu boylarında kavak ve söğüt ağaçları yer almaktadır. 

İç Anadolu Bölgesi Marmara'dan sonra en fazla nüfusa sahip olan bölgedir. 

Fakat geniş olduğu için nüfus yoğunluğu, bölgenin kenarlarındaki dağ 

eteklerinde kısmen sanayinin geliştiği Yukarı Sakarya Bölgesinde 

yoğunlaşmıştır. En tenha bölümü Yukarı Kızılırmak Bölümü ve Tuz Gölü 

çevresidir. Bölgenin ekonomisi çok büyük ölçüde tarıma dayalıdır, ekilen 

arazi hemen hemen bölgenin 1/3'ünü kaplamaktadır. Yaz kuraklığı, daha 

doğrusu yağış ve su noksanlığı tarımı ve verimi kısıtlayan en önemli 

faktördür. İç Anadolu Bölge'sinde tarımın bir diğer önemli sorunu da 

erozyondur. Gerek su ve gerekse rüzgâr erozyonu son derece önemlidir, 

tarımsal faaliyetleri de çok olumsuz etkilenmektedir. 

Türkiye'de yetiştirilen tahıllardan arpanın % 39'u, buğdayın da %31'i bu 

bölgeden elde edilmektedir. En önemli tahıl (arpa, buğday) üretim alanları 

Konya, Ankara, Yozgat ve Kayseri'dir. Yemeklik dane baklagiller (bilhassa 

nohut ve mercimek) bakımından da Konya ve Yozgat önde gelmektedir. 

Nevşehir ve Niğde'deki hafif topraklara sahip volkanik arazide patates, 

sulama yapılabilen (özellikle yer altı su kaynaklarından) başta Konya Ovası, 

Eskişehir ve Ankara gibi bölgeler ile Aksaray gibi geniş alanlarda 

şekerpancarı yetiştirilmektedir. 

Orta Anadolu Bölgesinde önemli derece de kimyasal gübre ve zirai mücadele 

ilâcı kullanılmakla beraber, bölge çok geniş olduğu için birim alana isabet 

eden miktar düşüktür. Geniş alanlarda tarla ürünlerinin organik olarak 

yetiştirilmesi bakımından büyük bir potansiyel söz konusudur. Ancak bu 

konuda çiftçi kültürü yeterli ölçüde gelişmiş değildir. Ayrıca ifade etmek 

gerekir ki, toprak işleme ve geniş alanlarda toprağı tahrip edercesine 

defalarca işlemek de toprağın bünyesinin bozulmasına, erozyonun teşvik 

edilmesi bakımından fevkalade önemlidir. Bu konuda mutlaka gerekli 

tedbirler alınmalıdır. Organik üretim için çiftçilerin gereği gibi 

bilinçlendirilmesi şarttır. Aksi halde bugünkü şartlarda geniş alanlarda tarla 

ziraatı şeklinde organik bitkisel üretim yapabilmek oldukça güçtür. 

İç Anadolu Bölgesi Türkiye'nin gelişmişlik bakımından 3. büyük bölgesidir. 

282

Bölge ekonomisinde tarımın çok büyük bir yere sahip olduğu vurgulanmıştır. 

Özellikle tarla ürünleri açısından arpa, buğday, pancar, patates, baklagiller, 

yapağı ve hayvancılık bakımından ise koyunculuk çok önemli bir yere 

sahiptir. Daha yukarıda da ifade edildiği gibi geniş alanlarda tek yıllık tarla 

bitkilerinin organik olarak üretimi söz konusu olduğunda İç Anadolu 

Bölgesi'nin potansiyeli oldukça iyi olup henüz çok uzun geçiş süresine 

ihtiyaç olacak kadar kimyasal gübre ve zirai mücadele ilâcı da kullanmış 

değildir. 

6.1.5. KARADENİZ BÖLGESİ 

Karadeniz Bölgesi de Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgelerinde olduğu gibi 

adını komşu olduğu, sınırdaş olduğu denizden almaktadır. Bölgenin tamamı 

doğal, ekonomik ve sosyal karakterler bakımından benzer özellikler 

göstermektedir. Ancak topoğrafık yapı, yer şekilleri, iklim, tarım, yerleşme 

ve ekonomik faaliyetler açısından Batı, Orta ve Doğu Karadeniz Bölümleri 

olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Batı Karadeniz Bölümünde birbirine ve 

denize paralel üç sıra halinde uzayan sıra dağlar, Orta Karadeniz'de kıyıdan 

uzaklaşıp iç kısma doğru açılarak birleşmiş ve tek sıra haline gelmişlerdir. 

Orta Karadeniz Bölümünün yükseltisi de azalan sıra dağlar, Doğu 

Karadeniz'de iki sıra halinde ve yine paralel olarak ayrıca yükseltileri de 

tekrar artarak uzanmışlardır. Bu dağ sıralarının aralarında derin vadilerde 

Kızılırmak, Gökırmak, Filyos, Devres, Çoruh ve Kelkit ile Yeşilırmak 

akmaktadırlar. Zaman zaman bu akarsuların vadilerinde meydana gelmiş 

çöküntü ovaları da söz konusudur. Bölgenin Bafra ve Çarşamba gibi 

sahildeki delta ovaları yanında Suluova, Taşova, Artova, Turhal, Merzifon, 

Tosya ve Boyabat gibi çöküntü ovaları da bulunmaktadır. 

Karadeniz Bölgesi'nin iklimi hemen her mevsimde serin ve yağışlı bir 

karaktere sahip olmakla beraber genişliğin nispeten artığı Orta Karadeniz'de 

kışları sert ve yazları da sıcak, hatta kurak geçmektedir. Özellikle Doğu 

Karadeniz'de dağlar yükselmekte iklim daha fazla yağışlı ve havalar hemen 

bütün yıl kapalı bir durum göstermektedirler. Karadeniz Bölgesi'nin yer 

şekillerine bağlı olarak, özellikle denize bakan yamaçlarda ormanlık alanlar 

ekseriyettedir. Ormanlar deniz seviyesinden başlayıp 2200 m'ye kadar 

çıkmaktadır. Daha yukarı ki rakımlarda çayırlarla kaplı yaylalar 


Karadeniz Bölgesi'nde Amasya, Artvin, Bartın, Bayburt, Bolu, Çorum, 

Giresun, Gümüşhane, Karabük, Kastamonu, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, 

Tokat, Trabzon ve Zonguldak illeri bulunmaktadır. Bölge nüfus çokluğu 

283

akımından 3. sırada yer almakta ve birim alana düşen nüfus yoğunluğu 

açısından da 2. sıraya gelmektedir. Doğu Karadeniz'de nüfusun çok büyük 

bir kısmı sahillerde, ovalarda ve Batı Karadeniz'de de özellikle Zonguldak ve 

çevresinde yığılmıştır. Topyekûn Karadeniz Bölgesi'nde iklimin nispeten 

nemli ve yağışlı olması, tarımsal koşullar, kırsal nüfusun fazlalığına sebep 

olmuştur. Arazinin çok engebeli ve meyilli oluşu, su kaynaklarının zenginliği 

dağınık yerleşmeyi teşvik etmiştir. Bütün bunların yanında en fazla göç veren 

bölgelerin başında da Karadeniz Bölgesi gelmektedir. Nüfus artış hızı 

açısından da Doğu ve Güney Doğu'dan sonra gelmektedir. 

Karadeniz Bölgesi'nde tarım arazileri parçalı ve dardır. Arazi genellikle 

eğimlidir. Bu durum tarımda mekanizasyonu zorlaştırmakta, hatta 

önlemektedir. Batı ve Orta Karadeniz'de bu durum nispeten daha iyi 

olmakla beraber, Doğu Karadeniz'de İşletmelerin parçalılığı ve küçüklüğü 

had safhadadır. Bu bakımdan Karadeniz'de, Bilhassa Doğu Karadeniz'de 

meyve ve sebze tarımı ile bazı özel ürünlerin yetiştiriciliği, Fındık ve çay gibi 

öne çıkmıştır. Bölge mısır üretiminde Türkiye'de birinci sıradadır. Bafra, 

Çarşamba ve Terme ovalarında bol miktarda sebze yetiştirilmekte, çeltik ile 

kavun ve karpuz ekilmektedir. Tütün tarımında ise Ege Bölgesi'nden sonra 

2. sırayı almaktadır. Çay ve fındık Karadeniz Bölgesi'ne has özel ürünlerdir. 

Türkiye fındık üretiminin %84'ü Karadeniz Bölgesi'ndedir. Fındık hemen 

bütün Karadeniz Bölgesi'nde ve iç kısımlarda yetişmekle beraber en yoğun 

olarak Ordu, Giresun, Düzce (Akçakoca), Adapazarı ve Samsun'da 

yetiştirilmektedir. Ordu ve Giresun'da yetişen en kaliteli fındıktır. Çay ürünü 

bol nem ve kış aylarında ılıman iklime ihtiyaç duymaktadır. Trabzon-Rize 

arasında ki Karadeniz kıyılarında denize dönük yamaçlarda üretilir. Ülke 

ihtiyacının tamamı Karadeniz Bölgesinden karşılanmaktadır. Kastamonu, 

Samsun, Amasya, Tokat ve Çorum'da şeker pancarı tarımı gelişmiştir. 

Karadeniz Bölgesi'nde küçük aile işletmelerinin çoğunlukta oluşu, iklim ve 

toprak şartları, ekoturizm açısından organik yetiştiricilik için potansiyeli en 

yüksek bölgedir. Çevre kirliliği, kimyasal gübreler ve zirai mücadele 

ilâçlarının kullanımı bakımından henüz tehlikeli boyutlara ulaşılmış değildir. 

Bilhassa iç kısımlardaki Çoruh, Kelkit, Çekerek, Yeşilırmak, Gökırmak, 

Devrez ve Filyos çayı gibi akarsuların geçtiği vadiler, gerek meyvecilik ve 

gerekse sebzecilik açısından organik yetiştiriciliğe oldukça uygundur. Bolu 

ve ilçeleri, Kastamonu ve ilçeleri ile Sinop'un iç kısımları Amasya ve ilçeleri 

ile Gümüşhane, Bayburt ile ilçeleri yerel meyve ve sebzeler açısından 

organik ürün yetiştirilecek ideal yerlerdir. Buralarda daha önce de belirtildiği 

gibi gübre ve mücadele ilâcı kullanımı tolere edilebilir ölçüdedir. Yalnız 

buralardaki en önemli sorun çiftçilerin bilgilendirilmesi, eğitim ve öğretimi 

284

ile örgütlenmesidir. Çünkü bu bölgenin dışa açılımı ve Pazar ekonomisi ile 

bütünleşmesi oldukça zaman alacağa benzemektedir. Yalnız fındık ve çay 

gibi ürünler için durum oldukça farklıdır. Türkiye'nin bütün bölgeleri için 

geçerli olmakla beraber, özellikle geçit bölgelerinde ve Karadeniz bölgesi 

gibi dağ ve yayla turizmine müsait olan yerlerde ekoturizm ve yol boyu 

turizmi ve durak yerleri organik üretim potansiyeli için, bilhassa iç pazar ve 

tüketimde önemli bir imkan ve potansiyeldir. Önemle üzerinde durulmalıdır. 

6.1.6. DOĞU ANADOLU BÖLGESİ 

Doğu Anadolu Bölgesi, arazi genişliği ve yüksekliği bakımından Türkiye'nin 

birinci sırada olan bölgesidir. Hem nüfusu az, hem de nüfus yoğunluğu 

bakımından en seyrek bölgelerindedir. Doğum oranı çok yüksek olmasına 

rağmen en fazla göç veren bölgelerin başında gelmektedir. Bölgenin 

kenarları yüksek dağlarla çevrilidir. Yer şekilleri ve iklim özellikleri dikkate 

alındığında Yukarı Fırat, Erzurum-Kars, Yukarı Murat-Van ve Hakkari 

Bölümlerinden meydana geldiği görülmektedir. Bölgede yüksekliği 3000 

m'yi aşan, doğu-batı yönünde birbirine paralel uzanan dağ sıraları ve bu dağ 

sıraları arasındaki vadilerde geniş çöküntü ovaları yer almaktadır. Bölgeyi 

kuzeyden çevreleyen Karasu-Aras dağları ile güneyden çevreleyen 

Güneydoğu Toroslar, Şerafettin ve Hakkari Dağları Doğu Anadolu 

bölgesinde nokta şeklinde bir çatı oluşturmaktadır. Bölgenin kuzeyinde 

Erzincan, Tercan, Erzurum ve İğdır çöküntü ovaları ile Güneyde Elbistan, 

Malatya, Elazığ, Bingöl ve Mu$ çöküntü ovaları yer almaktadır. Yüksekova 

ve Başkale gibi 2000 m'nin üzerinde olan ovalar da vardır. Bölgenin en 

çukur yeri 840 m ile İğdır Ovası ve en yüksek yeri 1165 m ile Ağrı Dağıdır. 

Doğu Anadolu Bölgesi volkanik dağların ve fay hatlarının bulunduğu bir 

deprem bölgesidir. Doğu Anadolu önemli akarsularla yarılmış platolara da 

sahiptir. Göl ve akarsular bakımından en zengin bölgemizdir. Ayrıca da 

akarsuların önemli bir kısmı sınır ötesi sulardır. Akarsuların rejimi düzensiz, 

yatak eğimleri de oldukça fazladır. Ciddi anlamda erozyon söz konusudur. 

Doğu Anadolu Bölgesinin iklimi büyük denizlere uzaklığı ve yüksekliği 

sebebiyle karasal ve serttir. Bölge çok geniş ve yeryüzü şekilleri çok farklı 

olduğu için iklim farklılıkları bakımından da çok büyük zenginlik arz eder. 

Bir yandan İğdır gibi ılıman iklime sahip olan yerler söz konusudur. Kış 

yağışları oldukça fazla, fakat yazları da oldukça sıcak ve kuraktır. Erzurum 

ve Kars Bölümünde ise yaz yağışları da fazladır. Bölgedeki ormanlar büyük 

ölçüde tahrip edilmiş ve bozkırlar hâkim durumdadır. Ancak Kars-Sarıkamış 

Bölümünde İğne yapraklı, Tunceli-Bingöl Bölümünde ise geniş yapraklı 

ormanlar yer almaktadır. 2500 m'den daha yüksek rakımlarda gür ve kuvvetli 

çayır ve otlaklar bulunmaktadır. 

285

Doğu Anadolu Bölgesinde Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, 

Erzurum, Hakkari, İğdır, Kars, Malatya, Muş, Şırnak, Tunceli ve Van illeri 

yer almaktadır. Bölgenin dağlık oluşu, bölgede çok uzun zamandan beri terör 

olaylarının varlığı göçleri tahrik ve teşvik etmekte, özellikle bazı yerlerin çok 

tenhalaşmasına sebep olmuştur. Bölge nüfusunun büyük kısmı Yukarı Fırat 

Bölümündeki ovalarla, İğdır Yöresinde toplanmıştır. Erzurum, Erzincan, 

Malatya ve Elazığ ile Van Bölgesi en kalabalık merkezleridir. 

Doğu Anadolu Bölgesi ekonomisi bazı istisnaları ayrı, tamamen tarıma 

dayalıdır. Bölgenin topoğrafik yapısı çok fazla engebeli olduğu için tarım 

yapılan ekili ve dikili alanlar oldukça dardır. Ürün yetiştirilen arazilerin 

önemli bir kısmı Malatya, Elazığ, Erzurum, İğdır, Muş, Bingöl ve Erzincan 

ovalarıdır. Bölgedeki akarsu vadilerinin de belli bir sıcaklıkta olmasına 

rağmen, ürün çeşitliliği ve ürünlerin yetişme süresi kısadır. Büyüme ve 

gelişme süresi kısa olunca, pek çok üründe verim düşüklüğü söz konusudur. 

Oldukça yüksek yerlerde ürün yetiştirilmekte çayır ve mer'alarda geniş ve 

verimli olduğu için hayvancılık nispeten iyi ve kazançlı olabilir. Ürün 

çeşitliliği çok olmamakla beraber 1500-2000 m yükseklikte buğday, arpa, 

pancar, ayçiçeği ve patates ile bazı yem bitkileri yetiştirilmektedir. Ayrıca 

İğdır, Erzincan ve Malatya, Elazığ ovalarında bölgeye has meyve ve 

sebzeler yetiştirilmektedir. Bunların arasında kayısı, dut ve bazı sebzeler 

sayılabilir. Doğu Anadolu Bölgesinde gerek kimyasal gübre ve gerekse 

mücadele ilâçları çok fazla kullanılmamaktadır. Bu bakımdan organik üretim 

potansiyeli oldukça iyidir. Özellikle kayısı, dut, erik vb. bölgeye mahsus 

meyve ve sebzeler için organik yetiştiricilik ortamına oldukça müsaittir. 

Ancak burada da üzerinde durulacak husus çiftçi örgütlenmesi, çiftçi eğitim 

ve öğretimidir. Doğu Anadolu Bölgesinde organik hayvansal ürünler, 

özellikle organik bal üretimi ile derin vadilerde örtü altı sebzeciliği 

yapılabilir. Yapılacak kontrollü mer'a hayvancılığı organik hayvan 

yetiştiriciliği ve hayvansal ürünler istihsali bakımından önemle üzerinde 

durulmaya değer mahiyettedir. Gerek meyve ve sebze üretiminde gerekse 

geniş alanlarda yetiştirilecek tarla ürünlerinde kaliteli yerel çeşitlerin büyük 

önemi vardır. Bu ürünlerin beslenme değeri yüksek, muhafazası kolay, 

hastalık ve zararlılara dayanıklılığı dikkate alınacak değerdedir. Doğu 

Anadolu Bölgesinde organik olarak üretebilecek süt ve mamulleri ile et ve 

mamullerinin kalite açısından iç ve dış pazarlardaki kıymeti ve alıcı bulması 

son derece önemlidir. Doğu Anadolu Bölgesi organik üretim potansiyeli en 

yüksek olan bölgelerimizden biridir. 

286

6.1.7. GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ 

Güneydoğu Anadolu Türkiye'nin en küçük bölgesidir. Bölge yer şekilleri 

topoğrafık yapı ve bunlara bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler 

bakımından Orta Fırat ve Dicle Bölümü olmak üzere iki kısımda 

incelenebilir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer şekilleri çok fazla 

engebeli değildir. Yüksekliği fazla olmayan plato ve ovalardan meydana 

gelmiştir. Bölgenin kuzey kesiminde Toros Dağlarının güney yamaçları 

uzanmaktadır. Bölgedeki en yüksek dağ ortadaki Karacadağ'dır. Bu dağın 

yüksekliği 1938 m olup, volkanik bir kütledir. Güneydoğu Anadolu 

Bölgesindeki en önemli ovalar Karacadağ'm batısındaki Altmbaşak (Harran) 

ovası, Ceylanpmar ve Birecik ovalarıdır. Dicle Nehri ve kollarının toplandığı 

Diyarbakır havzasında fazla geniş olmayan ve fakat çok verimli bir ova 

bulunmaktadır. Karacadağ'm batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep ve Adıyaman 

platoları Fırat Nehri ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır. 

Karacadağ'm doğusu daha engebelidir. Bu bölümün güneyinde Mardin- 

Midyat eşiği yer almaktadır. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi büyük su kütlelerine ve denizlere uzak olduğu 

için özellikle sıcaklık bakımından karasal bir karakter göstermektedir. Bölge 

Türkiye'nin yazları en sıcak bölgesidir, kışları nispeten yağışlı ve ılık 

geçmektedir. Bölgedeki bitki örtüsü Orta Anadolu bölgesinden daha fakir 

olan bozkırlardan oluşmuştur. Güneydoğu Anadolu Bölgesi orman ve 

ağaçları açısından en fakir yeridir. 

Bölgede Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt ve 

Şanlıurfa illeri bulunmaktadır. Türkiye'nin nüfusu en az olan bölgesi 

burasıdır. Bölgede doğum oranı yüksek olmasına rağmen nüfusun az ve 

seyrek oluşu çok ciddi bir şekilde devam eden iç göçlerden dolayıdır. Ayrıca 

bu bölgeden diğer bölgelerimize mevsimlik işçi (tarım işçisi) göçleri de 

olmaktadır. Nüftıs yoğunluğunun en yüksek olduğu yer Orta Fırat ve 

Gaziantep Bölümüdür. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ekonomisi ve halkın geçim kaynağı tarıma 

dayalıdır. Çok geniş tarım arazilerine sahip olmasına rağmen yağış ve 

sulama imkânlarının sınırlı oluşu neticesinde ortaya çıkan kuraklık verimi 

büyük ölçüde düşürmektedir. Bölgenin önemli bir kısmı da tarım toprakları 

çok parçalı ve işletmeler de küçük olduğu için buda verimin düşük olmasına 

etki etmektedir. Arazinin önemli bir kısmı her yıl nadasa bırakılmaktadır. 

Bilindiği gibi bu bölgede uygulanmaya konulan ve cumhuriyet tarihinin en 

287

üyük kalkınma projesi olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) sayesinde 

ciddi gelişmeler olmaya başlamış ve olacaktır. Bölgenin gerek 

konvansiyonel yetiştiricilik gerekse organik üretim açısından potansiyeli 

oldukça yüksektir. Yapımı tamamlanmamış ve dünyanın dolgu hacmi 

bakımından 6. büyük barajı olan Atatürk Barajı'ndan Şanlıurfa tünelleri 

sayesinde (uzunluğu 26'şar lan olan 2 tünel ) saniyede 326 ton su Harran 

ovasına akıtılacak ve sulama tesisleri ile işlemlerin tamamı ikmal edildiği 

takdirde yaklaşık 2 milyon hektar arazi sulanacaktır. Atatürk Barajı daha 

doğrusu GAP projesi entegre bir bölge kalkınma projesi olup hem 

hidroelektrik santrallerini, hem de sulama yatırımlarını kapsamaktadır. 

Bugüne kadar, planlanan elektrik enerjisi yatırımlarının %85'i yapılmış 

olmasına rağmen, tarım ve sulama yatırımlarının ancak %15'i 

yapılabilmiştir. Ne zaman ki bu yatırımlar ikmal edilebilecek, şüphesiz 

bölgenin çehresi değişecek, tarım ve tarımsal çeşitlik ve verimlilik artacak 

bölgenin cazibesi (çekim gücü) gelişecektir. 

Şimdilerde Güneydoğu Anadolu Bölgesinde başta Şanlıurfa, Diyarbakır, 

Siirt ve Adıyaman'dan her yıl ekilir alanların hemen yarısında buğday ve 

arpa yetiştirilmektedir. Bölgenin sulanabilen arazilerinde pamuk 

yetiştiriciliği çok hızlı bir şekilde gelişmekte ve yayılmaktadır. Bölgede 

sadece Şanlıurfa ve Diyarbakır illeri, Türkiye'nin ihtiyacı olan kırmızı 

mercimeğin çok büyük bir kısmını üretmektedir. Sulanabilen yerlerde 

pamuktan başka çeltik, mısır ve susam gibi ürünler yetiştirilmektedir. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yetiştirilen diğer önemli ürünler 

antepfıstığı, üzüm, zeytin ve vb. meyve ve sebzelerdir. Antepfıstığı bölgenin 

karakteristik meyvesi olup Türkiye üretiminin %90'ı buradan temin 

edilmektedir. 

Yeterli olmamakla beraber ulaşım oldukça iyidir. Ayrıca tarihi ve turistik 

yerler açısından son derece zengin olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi 

bilhassa din turizmi bakımından gelişmiştir. Bölge Türkiye'nin tek petrol 

üretim bölgesidir. Potansiyel bakımdan zengin olduğu ve gelecekte önemli 

gelişmeler olabileceği ifade edilmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi gibi 

Güneydoğu Bölgesi de en geri kalmış bölgemizdir. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi daha öncede ifade edildiği gibi hem geleneksel 

hem de organik tarım açısından potansiyeli en yüksek bölgemizdir. Gerek 

kimyasalların fazla kullanılmamış olması gerek ilerde sulu tarım yapma 

olanaklarının muhtemelen gelişecek olması, bölgenin ekolojik yetiştiricilik 

şansını artırmaktadır. Bir başka önemli hususta, bölgenin Ortadoğu ve İslam 

ülkelerine yakın oluşu, sosyal ve kültürel yaşantı bakımından bu bölgeler 

288

enzer olması, özelliklem organik olarak üretilen ürünlerin ihracatı büyük bir 

avantajdır. Organik tarım potansiyelini kuvveden fille çıkarabilmesi için 

çiftçilerin her bakımdan maddi ve manevi olarak desteklenmesi ve teşvik 

edilmesi şarttır. 

Güneydoğu Anadolu Projesi içinde alınacak önlemlerle, ihtiyaç duyulan 

organik üretim materyalini ve organik yetiştiricilik için geçerli olan bilgileri 

ortaya koyabilmek amacıyla bölgede alt araştırma istasyonları kurularak 

çalışmalar yapılmalıdır. Hali hazırda var olan her alandaki araştırma 

enstitüleri her bakımdan takviye edilerek güçlendirilmelidir. Özellikle 

A.B.D., AB, Japonya, Kanada ve İskandinav ülkeleri gibi entelektüel 

seviyenin ve ekonomik sosyal yapının güçlü olduğu ülkelerde, organik 

tekstil ürünleri talebi gelişmeye başlamış ve dolayısıyla organik pamuk 

üretimine büyük miktarda gereksimin duyulabileceği anlaşılmaktadır. Bugün 

dünyada tüketilen organik pamuk henüz %1'ler seviyesinde olmakla birlikte 

gelecekte bu oran daha da artacaktır. Türkiye'nin de en büyük pamuk 

istihsal bölgesinden biri olarak Güneydoğu Anadolu'daki organik pamuk 

üretim potansiyeli mutlaka harekete geçirilmelidir. 

Bölgenin önemli ürünlerinden antepfıstığı, zeytin ve üzüm gibi ürünleri 

içinde organik üretim önemli bir anlam ifade etmektedir. Bu bölgedeki var 

olan organik tarım potansiyelini topyekûn geliştirmek için, başta Kamu 

kuruluşları olmak üzere, ziraat odaları, üretici birlikleri ve kooperatifler gibi 

sivil toplum kuruluşlarına da önemli işler düşmektedir. Bu konularda 

çiftçiler hem örgütlenmeli hem de eğitim öğretime tabi tutulmalıdır. 

6.2. ORGANİK TARIM ÜRÜNLERİ EKONOMİSİ 

Önceki bölümlerde daha çok organik tarımın genel ve değişik alanlarda 

teknik uygulama ve gelişmeleri ile ilgili konular üzerinde durulmuştur. Bu 

bölümde ise organik tarım ürünlerinin iç ve dış Pazar ve piyasalardaki 

durumu ile eğitim ve öğretim hususları hakkında bilgiler verilecektir. 

Organik tarım ürünlerinin bütün dünyada ve özellikle Türkiye'de 

yetiştirilmesi, işlenmesi, bu konuda Türkiye'nin potansiyeli ve bu 

potansiyelin harekete geçirilebilmesi için neler yapılması gerektiği, ayrıca 

organik ürünler işlendikten sonra bunların tüketimi, Pazar ve piyasalarda, 

özellikle bu açıdan iç piyasada yapılması gerekenler ve alınması lüzumlu 

önlemlerin üzerinde durulması önemlidir. 

Bugün tarımsal üretim biçiminde değişen kavram ve şartlar ekonomik ve 

organik tarımı ön plana çıkarmaya başlayınca, çiftçiler de bu değişim 

289

karşısında durumlarını, davranışlarını ve tercihlerini gözden geçirmek 

zorunda kalmışlardır. Geçmişte tarımsal üretimin hedefi, beslenme sorununu 

çözmek amacıyla yüksek verim ve yüksek üretim olmuştur. Kalite kavramı 

daha sonra gelmiştir. Böylece, "direkt" girdilerin ve çevre ekonomisiyle ilgili 

dolaylı değişik işletme şekil ve büyüklüklerinde organize olabilen, rekabet 

gücü yüksek, piyasa isteklerine yönelik, doğal dengeleri bozmayan, bu işi 

yapanlara mutluluk veren, toplumun saygı duyduğu bir tarımsal yapı ve 

çalışma ortamı olarak organik tarım belirmektedir. Bu nedenle çevreyle 

uyum ve girdileri azaltıcı tarımsal üretim modelindeki üretim masraflarının 

sürekli olarak ekonomik ve organik süzgeçlerinden geçirilerek tartışılması 

gerekir. 

Ancak organik tarım kavramının doğuş, gelişme ve yaygınlaşması 

incelendiğinde Avrupa'daki olgu ile Türkiye'deki durum arasında önemli 

farklar bulunduğu görülmektedir. Örneğin, Almanya'da ekolojik tarımın 

geçmişine bakıldığında, yüzyılın başında bazı duyarlı çiftçilerin kendi 

inisiyatifleriyle nispeten az sayıdaki tüketiciye Bio-ürün pazarladıkları 

görülmektedir. 1989/90 Avrupa Topluluğu Tarımın Ekstansifleşmesi 

Programı çerçevesinde ise, organik tarımın finansal olarak destelendiği 

bilinmektedir. Değişik koşullara göre 5 yıllık geçiş döneminde, Almanya'da 

yılda 300-510 DM/ha destek yapılmıştır. Daha sonra, organik tarıma geçişin 

yanı sıra, organik üretim biçiminde kalış da desteklenmiştir. 1970/88 

arasında yılda yaklaşık 115 işletme ekolojik tarıma geçerken, bu finansal 

destek nedeniyle 1990'da 2500 dolayında işletme organik tarıma geçiş 

yapmıştır. Özetle ifade edilirse Almanya'da organik tarıma geçişin 2 temel 

dayanağı vardır: 

• Doğal kaynakların korunması ve muhafaza edilmesi bakımından "Organik 

Tarım" gerçekçi bir alternatif olarak görülmüştür. 

• Organik tarım 1989'dan beri AT (Avrupa Topluluğu) tarafından çok ciddi 

bir şekilde finansal olarak desteklenmektedir. 

Bütün bunlara karşılık Türkiye'de ekolojik tarımın gündeme gelmesi ise, 

artan dış talebe karşı ithalatçı ve ihracatçıların bir reaksiyonu şeklinde 

olmuştur. Organik tarımdan başlangıcından bugüne bir çeyrek asır (25 yıl) 

geçmesine rağmen büyük ve düzenli bir iç Pazar doğmamıştır. Çiftçilerin 

ilgisi, "Organik Tarım" fikrinin dışında, daha fazla gelir sağlama amacına 

yöneliktir. Almanya'nın aksine Türkiye'de organik tarım finansal olarak 

desteklenmemektedir. Devlet de bunu önce, çiftçiye ek gelir olarak görmüş, 

sonra ihracak artışı olarak değerlendirmiştir. Özetle vurgulanırsa, Türkiye'de 

organik tarımın başlaması: 

290

• Ne çiftçilerde çevre bilincinin gelişmesinden, ne de fmansal desteklenme 

politikasından kaynaklanmıştır. Tamamen dış talebin etkisivle başlamıştır. 

Kontrol Sistemi ve Kontrollü Yetiştiricilik 

Organik tarımın en önemli safhası yapılan üretimin mevzuata uygun bir 

şekilde kontrol edilmesidir. Organik tarımla meşgul olanlar, hatta organik 

tarım ürünü yetiştiriciliği konusunda fikir yürüten, düşünce geliştiren, 

araştırma yapanlar ve tarım eğitim ve öğretimi alan ve verenler organik 

tarımın yaygınlaştırılmasını ve geliştirilmesini arzulamakta, bunun için de 

çiftçileri bu konuda desteklemektedirler. Elbette ki işin aslı da budur. Ancak 

"marifet iltifata tabidir" organik ürün talebi olmazsa, yani organik ürün 

tüketicilerinin talep kâr olması, organik ürünü tüketmeyi istemesi şarttır. 

Yine bilinmektedir ki, organik ürün demek gıda güvenliğine haiz ve sağlıklı, 

beslenme değeri yüksek ürün demektir. Bu ürünleri talep edenler ve 

tüketenler entelektüel seviyeleri oldukça yüksek ve gelirleri de oldukça iyi 

(yüksek) olanlardır. Pazara ve piyasaya arz edilen her türlü ürünün şüphesiz 

ki sağlıklı ve güvenlikli olması şarttır. Fakat .belli bir kurallar manzumesi 

esas alınarak yetiştirilenlerin ise çok daha emniyetli olması gerekmektedir. 

Onun için de devlet otoritesinin mutlaka tüketiciyi koruması, her türlü tağşişe 

(karıştırma) engel olması şarttır. Daha önce de ifade edildiği gibi, organik 

tarımın en önemli safhası kontrol safhasıdır. 

Kontrollü ve sertifikaya bağlı bir üretim faaliyeti olan organik tarım kanun ve 

yönetmelik uyarınca Tarım ve Köyişleri Bakanlığından yetki almış özel 

kuruluşlar tarafından kontrol edilmektedir. Mevzuata göre Tarım ve 

Köyişleri Bakanlığında bu konudaki en yetkili organ Organik Tarım 

Komitesidir. Bu Komite kendi yetkilerini şartları uygun olan özel kurumlara 

devredebilmektedir. 

Kontrol işlemleri iki aşamadan oluşmaktadır. Bunlardan birincisi müteşebbis 

kontrolüdür. Organik Tarım Komitesi bu yetkiyi kontrol ve/veya 

sertifıkasyon kuruluşuna devreder. İkincisi ise, kontrol ve/veya sertifıkasyon 

kuruluşunun kontrolüdür. Kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşunun 

kontrolü ve denetlenmesi yetkisi Komiteye aittir. Her iki kontrolün de 

güvenirliği açısından Organik Tarım Komitesi gerekli görür ise, kendisinin 

veya bir kontrol ve/ veya sertifikasyon kuruluşunun yaptığı bir kontrolü, 

Tarım İl Müdürlüğü, Proje ve İstatistik Şube Müdürlüğünde çalışan organik 

tarım uzmanına, başka bir kontrol ve /veya sertifikasyon kuruluşuna, 

kontrolöre veya uygun göreceği uzman kişi veya kuruma yeniden 

yaptırılabilir, ya da denetleme yetkisi verebilir. Kontrol yetkisi verilen 

291

kuruluşlar veya kontrolörler yetkilerini başka bir kurum ve/veya kuruluşa 

veya kişiye hiçbir şekilde devredemez. 

Türkiye'de kontrol ve/veya sertifıkasyon faaliyetinde bulunmak isteyen yerli 

veya yabancı özel veya resmi kuruluşlar Bakanlık bünyesinde bulunan 

Organik Tarım Komitesine başvuruda bulunurlar. Komite tarafından gerekli 

araştırma ve incelemeler yapıldıktan sonra uygun bulunan kuruluşlara 3 ay 

içinde kontrol ve /veya sertifıkasyon izni verilebilir. 

Bugüne kadar 13 yabancı ve yerli firmaya kontrol ve sertifıkasyon 

faaliyetinde bulunma yetkisi verilmiştir. Türkiye'deki Organik Tarım 

Kontrol ve Sertifıkasyon yetkisi alan kuruluşlar Tablo 2'de görülmektedir. 

Herhangi bir çiftçi veya yetiştirici organik tarıma geçmek istiyorsa, en az bir 

yıl önce denetime girmesi gerekmektedir. Bu konuda yetkilendirilmiş olan 

kuruluşa bağlı denetçi tarafından çiftliğin tüm faaliyetleri incelenir ve 

değerlendirilir, organik tarım uygulamaları ve standartlar hakkında ilgililer 

bilgilendirilir, çalışmalarının planlanmasında yardımcı olunur. Kontrollerde 

arazi ve toprak varlığı ve özellikleri, tarlalar, bahçeler, ağaçlar, çiftlik 

binaları ve diğer fiziki kapasite, hayvanlar, hayvan barınakları, otlaklar, 

havuzlar vb fiziki kapasite gözden geçirilir, gerekli kayıtların doğru ve güvenilir 

olarak tutulması sağlanır. Var olan organik tarım mevzuatı esaslarının 

uygulanıp uygulanmadığı belirlenir, yanlış uygulamalar veya eksiklikler 

tespit edilerek giderilir. Herhangi bir kuşku halinde, denetçi tarafından 

laboratuar analizleri yaptırılarak denetim raporunda bunlara yer verilir. 

Sertifıkasyon Sistemi ve Standardizasyon 

Organik yetiştiricilikte kontrol, standardizasyon, akreditasyon (belgelendirme) 

ve sertifıkasyon işlemleri yapılan işin temelidir, esasıdır. Bu 

işlemleri, daha doğrusu kavramları birbirinden ayırmakta son derece zordur. 

Ancak meselenin daha iyi açıklanabilmesi bakımından böyle bir yol takip 

etmek uygun olacaktır. 

Organik ürün elde etmede doğadan ve orman alanlarından toplama ve avcılık 

olduğu gibi, su ürünleri üretimi ve arı yetiştiriciliği konusunda da üzerinde 

durulacak önemli prensipler bulunmaktadır. Piyasa ve pazara arz edilecek her 

organik ürün etiketi altındaki ve ambalajı içindeki ürünler, mutlaka 

denetlenmek ve kontrol edilmek mecburiyetindedir. Bizatihi organik 

yetiştiricilik yapılacak yerin tapusuna sahip olunduğu takdirde takip edilecek 

yolda bazı farklar olabilir. 

292

Orman alanlarından ürün toplayan müteşebbis, ürün toplamaya başlamadan 

önce, Çevre ve Orman Bakanlığı'ndan izin almak zorundadır. Bu izinle, bir 

kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşuna başvurarak, o alanın ürün 

toplamaya uygun olup olmadığını tespit ettirmelidir. Uygunluğu durumunda 

ancak sözleşme imzalanması söz konusudur. 

Doğal alanlardan ürün toplayan müteşebbis, ürün toplamadan önce, bu 

alanların mülkiyetinin veya kullanma hakkının ait olduğu makamdan izin 

almak zorundadır. Bu izinle, bir kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşuna 

başvurarak, o alanın ürün toplamaya uygun olup olmadığını tespit ettirerek 

uygunluğu durumunda sözleşme imzalanması geçerlidir. 

Su ürünleri üretimi yapacak teşebbüs sahibi, kamuya ait alanda üretim 

yapacaksa, ilgili kurumdan gerekli izinleri almalıdır. Bu izinle, bir kontrol 

ve/veya sertifikasyon kuruluşuna başvurarak, o alanın su ürünleri 

yetiştiriciliğine uygun olup olmadığını tespit ettirmelidir. Uygunluğu 

durumunda ancak sözleşme imzalayabilir. 

Organik Tarım Komitesi ve İl Tarım Müdürlüğü, Proje ve İstatistik Şube 

Müdürlüğü, kendisine bildirilen müteşebbisi organik tarım metodu 

uygulayan müteşebbis olarak kayıt altına alır. Kayıt altında olmayan her türlü 

müteşebbis organik tarım faaliyetinde bulunamaz. 

Organik tarımsal üretimin çok belirgin ve uyulması zorunlu olan standartları 

ve kuralları vardır. Bu standartlara uygun üretim yapılması halinde ürün 

ancak "organik" olarak etiketlenebilir. Bu standartlar ürünün pazara 

sunulduğu andaki kalitesi ile ilgili değildir. Yani ambalajlanmış bir ürünü 

analiz ettirmek suretiyle organik ürün olup olmadığına karar verilmez. 

Standartlar, üretimin başlangıcından sonuna kadar her aşamasında uyulması 

gereken kuralları içermektedir. 

Örneğin, rafta "organik" etiketi taşıyan bir reçel analiz ettirilerek bakiye 

pestisit olup olmadığı görülebilir. Bakiye pestisit bulunmaması ürünün 

"organik" olduğunu göstermez, ancak önemli olan üretim sürecinde diğer 

kısıtlamalarla birlikte sentetik kimyasal pestisitlerin de kullanılmamış 

olmasıdır. 

Milletlerarası seviyede, en geçerli olan standartlar IFOAM tarafından 

belirlenen organik tarım standartlarıdır. Bu standartlar zaman içerisinde 

gözden geçirilerek güncellenmektedir. Bu standartlarda organik tarımın 

temel ilkeleri ve uyulması gereken kurallar ortaya konulmuştur. Bu 

293

standartların dışında, uluslararası, ulusal ve özel standartlar da vardır. Ancak, 

IFOAM'm standartları çerçeve niteliğindedir. Diğer standartların bunun 

altında kalması beklenemez, daha ileri düzeyde kalite artırıcı uygulamalar 

olabilir. Ulusal standartların IFOAM standartlarının kapsamı içine alınması 

gerekir. 

Usulüne uygun olarak müfettişler tarafından kontrol edilerek yetiştirilen 

organik ürünlere bu ürün "organik"tir diye bir belge verilir. Bu belgeye 

"Organik Ürün Sertifikası" denir. Sertifika (belge) vermeye yetkili bir 

kuruluş tarafından hazırlanarak verilen "Organik Tarım" standartlarına 

uygun olarak faaliyette bulunduğunu gösteren belgedir. Bu belgenin 

alınabilmesi için, denetçi tarafından hazırlanan yazılı denetim raporu 

incelenir, belgelendirme komitesi tarafından faaliyetlerin organik tarım 

standartlarına uygun olup olmadığına karar verilir. 

Sertifîkasyon kuruluşları ulusal ve uluslararası kuruluşlar olabilir. Uluslar 

arası kuruluşlar başka bir ülkedeki şubesi aracılığı ile bu faaliyetlerini 

sürdürebilir. Günümüzde, organik tarım ürünlerine talep gelişmiş ülkelerden 

geldiği için bu ülkelerde sertifikasyon kuruluşları daha önceden 

oluşturulmuştur. Genel olarak, bu ülkelerdeki ithalatçı firmalar aracılığı ile 

az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki çiftçilerle sözleşmeli organik 

tarımsal üretim yaptırılmaktadır. Bu ülkelerdeki sertifika kuruluşları da 

gerekli belgelendirme işlemlerinde görev almaktadır. Özellikle pazarın 

bulunduğu ülkedeki deneyimli sertifikasyon kuruluşlarının belgelendirme 

standartlarının farklılığı, ücretler ve diğer giderler * dikkate alındığında 

ithalatçı kuruluşlara pahalıya gelmektedir. Bu giderlerin maliyeti etkilemesi 

ürünün Pazar fiyatını da artırmaktadır. Neticede serbest piyasa şartlarında 

rekabet ortamında satış sorunları ile karşılaşılmaktadır. Bu maliyet artışı 

sorununu ortadan kaldırmak için, yabancı sertifikasyon kuruluşları üretimin 

yapıldığı ülkede şube açmışlar ve bu şubelerde yerli elemanları istihdam 

etmişlerdir. Sertifikasyon işlemi merkez büro tarafından yapılmasına karşın, 

yerel denetçilerin devreye girmesi ile ulaşım giderleri kısmen azalmış, 

denetlenecek çiftliklere daha kolay ulaşılmış ve aynı dil konuşulduğu için 

daha kolay iletişim sağlanabilmiştir. 

Bunlara karşın, organik tarım faaliyetlerinde bulunan ülkelerde kendi yerli 

sertifikasyon kuruluşları da gelişme göstermiştir. Özellikle yerli organik 

pazarların oluşmasında daha etkili ve yararlı olunmakta, işler daha kolay 

yürümektedir. Ancak, dış pazara yapılacak ihracatta, pazarın bulunduğu 

ülkenin sertifikasyon kuruluşları ile işbirliği oluşturulması ihracatın 

geliştirilmesi açısından yararlı görünmektedir. 

294

Bazı ülkelerde yerel boyutlarda küçük ölçekli organik çiftçi, üretici ve 

yetiştiricilerin uluslararası belgelendirme kuruluşları tarafından denetlenmesi 

ve belgelendirilmesi oldukça pahalı bir işlemdir. Bu nedenle, uygun bir 

model oluşturularak, çiftçi, üretici ve yetiştiricilerin bir şemsiye kuruluş 

altında birleştirilerek gruplar halinde belgelendirilmesinin yapılması 

mümkündür. Bu gruplaşma, benzer üretim yapan üreticiler için kooperatif 

veya üretim birlikleri şeklinde olabilir. Grubun kendi arasında, demokratik 

bir yönetim sistemi içerisinde oluşturulacak iç denetim merkezi tarafından 

görevlendirilecek iç denetçiler, yılda en az bir kere olmak üzere her bir 

üretim birimini denetleyerek rapor hazırlar, dış denetleme kuruluşundan 

gelen dış denetçi, iç denetçilerin raporları ile birlikte kendi denetleme 

sonuçlarını birlikte değerlendirerek bir rapor hazırlar ve belgelendirme 

kuruluşuna verebilir. Grup içerisinde herhangi bir üretim biriminin uygunsuz 

faaliyette bulunması grup belgelendirmeyi riske sokar. Bu nedenle grup 

belgelendirmede her üretim birimini organik tarım standartlarına ve 

kurallarına uygun faaliyette bulunması beklenir. Hem de bu şekilde herkes 

birbirini kontrol etmiş olur. 

Organik tarımsal üretimde ve organik gıda sanayinde zaman zaman 

istenmeyen olaylar meydana gelmekte, bu olaylar bazen skandal niteliğinde 

gelişmektedir. Sonuçta, organik ürün tüketicisi tedirgin olduğu için talepler 

düşmekte ve satışlar azalmaktadır. En önemlisi insan sağlığı riske 

sokulmaktadır. Bu amaçla ürünün güvenilir olduğunun belirlenmesi ve 

etkilenmesi esastır. Bu işlemler de yetkilendirilmiş kontrol ve sertifıkasyon 

kuruluşları tarafından yapılmaktadır. 2007 yılı verilerine göre, dünya 

genelinde 410 organik sertifika hizmeti vermekte olan kuruluş bulunmakta 

ve bunların sayıları giderek artmaktadır. Bunların 300'den fazla adedi AB, 

ABD, Japonya, Kanada ve Brezilya'da bulunmaktadır. Sadece AB'de 120 

adet kontrol ve sertifıkasyon kuruluşu hizmet vermektedir. Dünya genelinde 

56 kuruluş kendi ülkelerinin dışında da hizmet verirken, 77 ülkede yerli 

sertifika kuruluşu vardır. Japonya'da 85 ve Asya kıtasının tamamında 100'e 

yakın sertifika kuruluşu bulunmaktadır. 

Organik Ürünlerin Hasadı ve Tasnifi 

Tarımda herhangi bir ürünün yetiştiricilik safhalarından en önemlisi belki de 

olgunluk, hasad zamanıdır. Gerek geleneksel tarımda gerekse organik 

yetiştiricilikte ürünlerin hasad edilebilmesi için fizyolojik olgunluk safhasına 

gelmiş olması şarttır. Herhangi bir ürünün ne zamanından önce ve erken ne 

de zamanından sonra ve geç hasat edilmesi onun kalitesinde ve miktarında 

çok önemli farklılıklar meydana getirir. Meydana gelen bu farklılıklar ya 

295

üreticinin veya tüketici her ikisinden birisinin aleyhine olabilir. Bunu 

engellemek (önlemek) için ürün tam olgunluk zamanında devşirilmelidir. 

Hemen hemen her ayrı genus, tür ve hatta çeşit için olgunluk zamanları, 

hasad safhaları farklıdır. Herhangi bir ürün çeşidinin hasat olgunluğuna 

geldiğini anlayabilmek ve hasadın yapılacağı zamanı kararlaştırabilmek 

için bir takım göstergeler mevcuttur. Hasada karar vermeden önce bu 

parametreler bir bir kontrol edilerek hasada karar verilebilir. Ürünlerin 

hasadından sonra hangi muameleye tabi tutulacağı da hasat zamanı için 

bilinmelidir. Ürünün hasat olgunluğu için genetiği, yada içeriği önemli 

olduğu gibi, iklim ve toprak şartları ile işletmenin imkânları da son derece 

önemlidir. Hasattan sonra elde edilen ürünlere hangi işlemlerin uygulanacağı 

da hasat olgunluğu için önemlidir. Ürün herhangi bir tasnife ve 

sınıflandırmaya mı? tabi tutulacak, ki çoğu zaman böyle olur! Ayrıca 

depolanarak muhafaza altına mı alınacak, yoksa doğrudan doğruya piyasa ve 

pazara mı? sevk edilecek! Yoksa herhangi bir işleme tabi tutularak yarı 

mamul veya mamul madde haline mi? getirilecek! Bunların hepsinin çok iyi 

bilinmesinde büyük yararlar vardır. 

Gerek bitkisel üretimde, gerek hayvansal üretimde, gerekse su ürünleri 

üretimi ve arıcılıkta, ya da mantar üretiminde hasat zamanı ve ürünlerin 

sınıflandırılması, yani kalite ve nevilerine göre tasnif edilmesi pazar ve 

piyasa değeri halamından da gereklidir. Ancak bu işlemler yapıldıktan sonra 

ürünlerin usulüne uygun olarak ambalajlanması ve etiketlenmesi söz 

konusudur. Hasat edilen, tasnif edilen organik ürünler hangi standartlara göre 

hazırlanmışsa bunun da mutlaka önceden bilinmesi ve ürünün etiketinde 

işaret edilmesi gerekmektedir. 

"Organik Tarım Yönetmeliği"nin 14. maddesi organik ürünlerin hasadı 

hakkında detaylı bilgiler vermekte ve bu konuda önemli kurallar ortaya 

koymaktadır. Ekolojik, yada organik ürünler iki ayrı orijinden gelmektedir. 

Bunlardan biri doğadan toplama (Resim 6), diğeri de kültürü yapılarak 

yetiştirmek veya üretmektir (Resim 7). Bu ikinci orijin tam anlamı ile 

herhangi bir ürünün üretim girdilerini kullanarak bir tarım işletmesinde 

yetiştirilmesi, yani tarımının yapılmasıdır. Üretilen ürünlerin hasadına karar 

verildikten sonra, hasatta kullanılacak teknik araç ve gereçlerin, ürünlerin 

organik kirlilik ve organik tahribatına sebebiyet vermemesi şarttır. Organik 

ürün hasadında çalışanların mutlaka eldiven giymesi şarttır. Hoş, doğadan 

organik ürün toplayanların da bu kuralı mutlaka göz önünde bulundurması 

gereklidir. Gerek elle gerekse makine ile yapılan toplama ve hasatlar da 

toplayıcılar ve toplama araç-gereçlerinde gerekli hijyen önlemleri mutlaka 

296

alınmalıdır. Organik ürünlerin makine ile hasadında hasat makineleri organik 

ürün hasadına başlanmadan önce tüm artıklardan çok iyi bir biçimde 

temizlenmelidir. Eğer mümkünse hasat makineleri tamamen dezenfekte 

edilerek yıkanmalıdır. Hasat esnasında kullanılan her tür araç ve gereç imkân 

varsa organik menşeli olmalıdır. 

Hasat edilen organik ürünlerin sınıflandırılacağı ve tasnif edileceği yerler, 

araç ve gereçler kelimenin tam anlamı ile temiz olmalıdır. Eğer daha önce bu 

alet ve ekipmanlarla veya cihazlarla geleneksel ürünler hasad edilmişse, 

bunların mutlaka dezenfekte edilmesi şarttır. Aksi takdirde kontaminasyon, 

yani bulaşma kaçınılmaz olacaktır. Doğadan toplanan veya herhangi bir 

tarım işletmesinde kültürü yapılarak yetiştirilen tarım ürünleri tasnif 

yapılacakları, ambalajlanacakları, etiketlenecekleri veya depolanacakları 

yerlerde (depo ve antreporlarda) hiçbir şekilde geleneksel ürünlerle temas 

etmeyecekler, hatta aynı mekânda bulundurulmayacaklardır. 

Organik üretimde geçerli olan yönetmelikler, bütün üretim zinciri için 

kurallar koymaktadır. Bu balamdan henüz gıda ve tekstil gibi gıda-dışı 

maddelerin işlenmesine yönelik Avrupa Birliği yönetmeliklerinin 

yayınlanmamış olması nedeni ile bazı belirsizlikler bulunmaktadır. Ancak, 

hali hazır bu yönetmeliklerin yanı sıra muhtelif firmaların spesifıkasyonlar 

(kendine has kurallar), kontrol-sertifıkasyon kuruluşları (mesela, su ürünleri 

için Naturland) talimatları, Uluslararası Organik Tarım Hareketleri 

Federasyonu (IFOAM), dünya ölçüsünde orman ürünleri (WWF) veya diğer 

uluslararası kuruluşların geliştirdiği standartlar ürünlerin işlenmesinde yol 

gösterici olmaktadır. 

6.2.1 ÎÇ PAZARDA ORGANİK ÜRÜNLERİN PAZARLANMASI 

Az önce de belirtildiği gibi Türkiye'de organik tarım ürünlerinin 

yetiştirilmesi iç pazarın veya yerli tüketicinin talebi ile olmamıştır. Daha 

ziyade dış pazarın ve Avrupalı tüketicilerin, daha doğrusu Avrupalı 

tüketicilere ürün sunan firmaların gayreti ile başlamıştır. Nitekim bütün 

dünyada ve özellikle de Avrupa'da ticareti 1970'li yıllarda başlamış olan 

organik tarım ürünleri ve bu alandaki gelişmelere uygun olarak, Avrupa 

orijinli firmalar Türkiye'deki firmalardan organik ürün talebinde bulunmuş 

ve böylece 1984-1985 yıllarında Türkiye'de organik tarım başlamıştır. Bu 

yıllarda Türkiye'nin ilk organik ürün dış satımı geleneksel ihraç ürünlerinden 

kuru incir ve kuru üzüm ile Ege bölgesinde gerçekleştirilmiştir. Daha sonra 

bu ürünlere kuru kayısı, fındık gibi ürünler de katılarak organik ürünler farklı 

bölgelere yayılmıştır. İlk yıllarda Avrupa kökenli bazı firmalar kendi 

297

ihtiyaçları olan ürünleri anlaşmalı çiftçilerle yetiştirmek ve elde edilen 

ürünleri Türk ihracatçıları vasıtasıyla kendi ülkelerine ithal edebilmek için 

Türkiye'de organik üretim projeleri tesis etmişlerdir. İlk yıllardaki bu 

organik üretim faaliyetlerinin danışmanlık, teftiş ve sertifikasyon gibi 

vazgeçilmez esasları tamamıyla yabancı kişi ve kuruluşlarca yerine 

getirilmiştir. 1990'lı yılların başında bu konularda az sayıda da olsa Türk 

uzmanlar yetişmiş ve yabancı firmaların Türkiye'deki temsilciliğini yapmaya 

başlamışlardır. 

Türkiye'de sözleşmeli yetiştiricilik sistemi ile başlayan organik tarım 

ürünleri üretimi, konvansiyonel ürünlerde olduğu gibi talep yaratma 

çabalarının yoğunluk kazanması sonucu bağımsız projelerle gerçekleştirilen 

üretim şekliyle de desteklenmeye başlamıştır. Dış pazarlarca talep edilen 

çeşitlerin talep edilen miktarlarda üretilmesiyle 1985 yılında başlayan 

organik tarım ürünleri üretimi, 2000'li yıllara gelindiğinde yeni bir boyut 

kazanmıştır. Kuru incir, kuru üzüm ve kuru kayısı ile başlayan organik tarım 

ürünleri üretimi; bitkisel ürünler, işlenmiş gıda ürünleri, hayvansal ürünler ve 

gıda dışı organik ürünler olarak smıflandırılabilecek sektörel yelpazeye 

ulaşmıştır, ilk yıllarda (1984-85) sadece 8-10 ürün organik olarak 

üretilirken, bugün 200 civarında ürün çeşidine ulaşılmıştır. Ürün çeşidindeki 

bu artış beraberinde üretim artışını da getirmiştir. 

İki binli yılların başında 170 bin ton ürün ve mal üretilirken, bugün bu değer 

420 bin tona ulaşmıştır. 2000 ile 2007 yılları arasında miktar olarak organik 

ürünlerin üretiminde % 100'den fazla bir artış olmuştur. Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı'nm bu konudaki stratejisine göre, 2006 ile 2020 yılları arasında 

geçecek 15 yılda çok ciddi artışlar planlanmaktadır. 

Şöyle ki; 

Türkiye'de küçük ve parçalı tarım işletmelerinin yaygın olduğu göz önüne 

alındığında organik tarımda üretici örgütlenmenin teşvik edilmesi, 

• Organik tarımda üretim planlamasının yapılması, 

• Türkiye'nin avantajlı olduğu organik tohum, şeker, fosfat, zeolit gibi 

ürünlerde üretim imkânlarının artırılarak, girdilerde yerel kaynakların 

kullanımının ön plana çıkarılması, 

• Diğer organik girdiler konusunda yapılacak ihtiyaç analizleri sonucunda, 

sektörün ihtiyaç duyduğu girdilerin üretiminin geliştirilmesi ve 

yaygınlaştırılması, 

• Organik tarımın temel felsefesine uygun olarak bitkisel ve hayvansal 

298

üretimin kapalı sistemde yapılmasının geliştirilmesi ve organik tarımsal 

sanayi ile bütünleşme için müteşebbislerin teşvik edilmesi, 

• Kontrol ve sertifıkasyon maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla üreticilerin 

bir araya gelerek büyük ölçekli projelere yönelmelerinin teşvik edilmesi, 

• Doğa koruma alanları ile çevresel açıdan hassas bölgelerde uygun üretim 

tavsiyelerinin özendirici bir şekilde yapılarak organik tarımın bölge halkı için 

sürdürülebilir bir geçim kaynağı olarak yaygınlaştırılması, 

• 2010 yılında işlenen tarım alanlarının %3'ü, 2020'de ise % 8'i gibi 

hedeflerin organik yetiştiricilik için öngörülmesi ve bu hedeflere ulaşmak 

amacıyla yapılması gerekenlere yer verilmesi söz konusudur. 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Organik ürünler üretim ve ticaretine özel 

düzenlemeler getirmekte, bu düzenlemelerin de uluslararası bazda kabul 

görmüş kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca kontrol edilmesi 

gerekmektedir. Türkiye'de uluslararası düzeyde kabul görmüş 13 kontrol ve 

sertifikasyon firması faaliyet göstermektedir (Tablo 2). Bunun yanı sıra yine 

organik tarım ürünlerinin ihracat ve ithalatı 10.06.2005 tarih ve 25841 sayılı 

resmi gazetede yayınlanan "Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına 

İlişkin Yönetmelik" in 27. maddesinde düzenlenmiştir. 

Bilindiği gibi, organik tarım kontrollü ve sertifikaya bağlı olarak yapılan bir 

faaliyettir. Türkiye'de organik tarım faaliyetlerinin kontrol ve sertifikasyon 

işlemleri, yönetmeliğin 11.maddesi uyarınca Tarım Bakanlığından yetki 

almış özel kuruluşlar tarafından yapılmaktadır. 

Organik ürünlerin ilgili yönetmelik veya standartlarda bildirilen yöntemlere 

uygun olarak üretilip üretilmediğinin kontrolü ve uygun ise bunun 

sertifikalandırılması, yetkilendirilmiş bağımsız denetim firmalarınca 

yapılmaktadır. Kontrolü yapılan nihai ürün olmayıp, tüm sürecin uygunluğu 

denetlenmektedir. Kontrol süreci ekim veya dikimden başlamakta, ancak o 

tarla üzerindeki geçmiş uygulamalar göz önüne alınarak projelendirilmektedir. 

Belirli bir geçiş sürecini tamamlamış, ancak kurallara uygun üretime 

başlayanlara geçiş dönemi sertifikası verilmektedir. 

Türkiye'de kontrol ve sertifikasyon faaliyetinde bulunmak isteyen yerli 

ve/veya yabancı özel veya resmi kuruluşlar Tarım Bakanlığına başvururlar. 

Bu arada yabancı kuruluşların daha önceden Başbakanlık Hazine 

Müsteşarlığı'ndan çalışma izni almış olmaları gerekmektedir. Bugüne kadar 

Tarım Bakanlığı adına Türkiye'de organik tarımı kontrol etme ve 

sertifikalandırma yetkisi 13 kontrol ve sertifikasyon firmasına verilmiştir. 

299

Kontrol ve sertifıkasyon firmalarının yerli olmasının bir çok avantajlarının 

yanında bazı dezavantajları da vardır. Kontrol ve sertifıkasyon firmalarının 

yerli olmasının avantaj ve dezavantajları Tablo 14'de görülmektedir. 

Tablo 14. Kontrol ve Sertifıkasyon Firmalarının Yerel Olmasının Avantaj 

ve Dezavantajları 

Avantajları 

• Daha düşük üretim maliyeti, 

• Yerel dil ve şartlardan dolayı 

daha iyi bilgilendirme, 

• Sertifıkasyon kuruluşu ve üretici 

arasında daha iyi bilgi akışı, 

• Sertifika kuruluşu ve üretici 

arasında güven oluşumu, 

• Para (döviz) yerel ekonomide 

tutulur, 

• Daha çok habersiz teftiş 

yapabilme olanağı. 

Dezavantajları 

• Bazı bilgi ve yetkilerin eksik 

olması, 

• Uluslararası kabul görmüş bilgi ve 

belgeleri bulmada zorlanma 

(EN45011) 

• Başlangıçtaki yüksek yatırım 

maliyetleri diğer faaliyetlere 

yatırımı engelleyebilir. 

Türkiye'de üretilen çeşitli organik ürünlerin kitle halindeki miktarının 400 

bin tonun üzerinde olduğu Tarım ve Köy işleri Bakanlığının kayıtlarından 

anlaşılmaktadır. Bu miktar ürünün 21 bin tonu geçen bir kısmının muhtelif 

ülkelere ihraç edildiği yine aynı Bakanlığın verilerinden görülmektedir. O 

halde üretilen ve organik olduğu kaydedilmiş ürünlerin çok büyük bir kısmı 

yurt içinde pazarlanmakta ve tüketilmektedir. Yalnız burada hemen 

kaydedilmelidir ki verilen bu rakamların güvenirliği çok yüksek değildir. 

Hâlbuki organik tarımla ilgili pek çok yazı, makale, kitap veya internet 

ortamındaki bilgiler Türkiye'nin çok fazla miktarda organik ürün ihraç ettiği 

veya en azından potansiyelinin olduğu istikametindedir. Bu bilgileri daima 

ihtiyatla karşılamakta yarar vardır. 

Türkiye'de organik ürünlerin iç pazarlardaki durumu, hangi bölgelerde ne 

kadar üretildiği ve tüketildiği konusundaki bilgileri başta Türkiye İstatistik 

Kurumu (TÜİK) olmak üzere Tarım ve Köyişleri Bakanlığı da dahil, ilgili 

kuruluşlar sağlıklı bir biçimde temin edip kamuoyuna verebilmelidirler. 

Gerek iç ve gerekse dış pazarlardaki bu alandaki bilgiler ilerdeki gelişme ve 

genişlemeler için temel alınacağından güvenilir olmalıdır. Bu konularda fikir 

300

yürütüp düşünce beyan edenler, oldukça dikkatli ve ihtiyatlı olmalıdırlar. 

Aksi takdirde çok ciddi hatalar ortaya çıkabilir. 

Başka memleketlerde olduğu gibi henüz Türkiye'de de organik tarım 

ürünlerine ilişkin sağlıklı ve güvenilir istatistiksel altyapı oluşturulamamıştır. 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından açıklanan üretim istatistikleri ile Ege 

ihracatçı Birlikleri tarafından açıklanan dış ticaret istatistikleri arasında 

önemli farklılıklar görülmektedir. Bahsedilen istatistiksel farklılıkların pek 

çok nedenleri vardır. 

Türkiye'de organik ürünlerin en fazla tüketildiği pazarlar nüfusun en 

kalabalık olduğu İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Konya, Bursa ve benzeri 

büyük şehirlerin, ya da sanayi merkezlerinin, gelir seviyesi ve entelektüel 

düzeyinin yüksek olduğu kişilerin yaşadığı yerlerdir. Bunun yanında büyük 

turizm merkezleri, eko turizmin geliştiği bölgeler de organik pazarların 

geliştiği yerler olarak zikredilebilir. 

Bunlar; 

• Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından açıklanan istatistik! bilgilerin çoğu 

işlenmemiş ürün değerlerini yansıtmaktadır. 

• Ege İhracatçı Birlikleri'nce açıklanan istatistik değerler ise işlenmiş ürün 

(yaş, kurutulmuş, dondurulmuş ve diğer şekillerde işlenmiş ürün) değerlerini 

yansıtmaktadır. 

• Organik tarım ürünlerinin bir kısmı yurtiçi tüketime sunulmakta ve tabiî ki 

bu miktarlar Ege İhracatçı Birlikleri kayıtlarında yer almamaktadır. 

• Organik tarım ürünlerinin ihracatı kayda bağlı olmasına karşın, Türkiye'de 

faaliyet gösteren firmalar zaman zaman kayıt yaptırmamaktadırlar. 

• Ayrıca Dünyada ve Türkiye'de konvansiyonel ürünler ticaretinin izlenmesine 

imkan sağlayan Armonize Sınıflandırma sisteminin organik tarım 

ürünleri için oluşturulmamış olması, tüm dünyada organik tarım ürünleri 

ticaret istatistiklerinin izlenmesini güçleştiren bir diğer önemli faktör olarak 

karşımıza çıkmaktadır. 

6.2.2. DIŞ PAZARLARDA ORGANİK ÜRÜNLERİN PAZARLANMASI 

Müteaddit defalar belirtildi gibi, Türkiye'de organik ürünlerin yetiştirilmesi 

dış pazarların, özellikle de Avrupa Birliği Ülkelerinin talebi üzerine 

olmuştur. Ancak bundan sonra iç piyasadaki tüketiciler de yavaş yavaş 

organik ürün talep etmeye başlamışlardır. 

301

Türkiye'de organik ürünler üretim ve ihracatı sert kabuldü (fındık, antep 

fıstığı, ceviz, badem ve benzeri) ve kuru (kayısı, dut, elma, armut, erik ve 

benzeri) meyveler, dondurulmuş meyve ve sebzeler, yaş meyveler ve 

sebzeler, baharatlar ve bakliyat sektörlerinde yoğunlaşmış olup gülsuyu, 

gülyağı, zeytinyağı ve pamuk üretimi ve ihracatı gerçekleştirilen diğer 

organik ürünlerdir. İhraç edilen ürünlerin ülkelere göre dağılımı Tablo 6'de 


Avrupa Birliği (AB) ülkeleri Türkiye'nin en önemli ihraç pazarlarını 

oluşturmaktadır. AB ülkeleri içinde Almanya, Hollanda, İsviçre ve İngiltere, 

Kuzey Avrupa ülkeleri (İsveç, Norveç, Finlandiya ve Danimarka), Amerika 

Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, Avustralya ve Japonya ihraç potansiyeli 

en yüksek pazarlardır. Türkiye'de olduğu gibi, bir çok ülkede de organik 

ürün üretimi artmakla beraber talep karşılanamamaktadır. Bu durum 

gelişmekte olan ülke ihracatçıları için, bu pazarlara giriş veya pazardaki 

mevcut durumlarını güçlendirmek bakımından iyi bir fırsattır. Türkiye'nin 

tarım alanları, gelişmiş ülkeler düzeyinde kirlenmediği ve zarar görmediği 

için organik ürün üretim potansiyeli oldukça yüksektir. Bu durum iyi 

değerlendirilebilirse, dünya pazarlarında daha yüksek pay alınabilir. Fakat 

yıllar itibariyle organik ürün ihracatına bakıldığı zaman özellikle 2004 

yılından itibaren maalesef bir düşüş yaşandığı görülmektedir (Tablo 15). 

Bunun yapısal bir sebebinin olduğu, yani konjektürel olduğu düşünülebilir. 

Türkiye'de üretilen organik ürünlerin ilk yıllarda yaklaşık % 99'u ihraç 

edilirken, bu günlerde iç tüketimin artmasıyla bu oran azalmaktadır. 

1985-1986 yıllarında kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı ihracata konu olan 

organik tarım ürünlerimiz iken, yıldan yıla sektör ve ürün yelpazesi 

genişlemektedir. Önemi gün geçtikçe artan organik tarım, tüm yönleriyle ele 

alındığında, dünya pazarlarında önemli bir paya sahiptir. Bu pay içerisinde 

Türkiye'nin hissesi ise 30-40 milyon dolar civarındadır. Türkiye'nin organik 

tarım açısından sahip olduğu avantajları ve dünya pazarındaki payı 

düşünüldüğünde yapılması gereken daha pek çok çalışmanın olduğu 

söylenebilir. 

Türkiye'nin organik tarım ürünleri ve organik ürün ithalatı, ihracatına göre 

oldukça azdır. İthal edilen ürünler çoğunlukla işlenmiş ürünlerdir. Tablo 

16'de 2004-2006 yıllarında ithal edilen ürünler, miktarı ve ithal edilen 

ülkeler itibariyle görülmektedir. Organik ürün ithal edilen ülkelere bakıldığı 

zaman Avrupa ülkelerinin hakim olduğu ve özellikle de Almanya'nın 

ağırlıkta olduğu anlaşılmaktadır. 2006 yılında toplam yaklaşık 550 ton 

organik ürün ithalatı yapılmıştır. 

302

Bu değerler ve ülkeler yıldan yıla değişebilmektedir. Hiç şüphesiz ithal 

edilen ürünlerin cinsi ve miktarı da farklı olabilmektedir. 

Tablo 15. Yıllar İtibariyle Organik Ürün İthalatı Verileri (Miktan-Ton) 

Ürün Çeşidi 2006 Ülke 

Bisküvi 1.07 Almanya 

Bisküvi 4.08 Belçika 

Çikolata 1.34 Almanya 

Pudding 0.36 İspanya 

Bitkisel Süt 1864 İt Almanya 

Bebek Maması 181.41 

Kalsiyumlu soya içeceği 

Almanya, İngiltere, İspanya, Polonya, 

Çek Cumhuriyeti 

Almanya 

Kafeinsiz Kahve (çekirdek) 0.38 Belçika 

EKPRESSO Kahve (çekirdek) 0.06 Belçika 

Brussels Breakfast Çay 0.25 Belçika 

Kayısı konservesi 0.25 Belçika 

Yabanmersini konservesi 0.25 Belçika 

Kırmızı meyve konservesi 0.25 Belçika 

Çilek konservesi 0.25 Belçika 

Tatlı portakal konservesi 0.25 Belçika 

Havuç suyu 

Almanya 

Fasulye 20.50 Kırgizistan 

Nohut 325.00 Etiyopya 

Ananas komposta 

Kuru ananas 

Sri Lanka 

Sri Lanka 

Sirke 1.26 İtalya 

Müsli ve Müsli kıranç 1.70 Fransa, İsviçre 

Ayçiçek yağı 9.87 Hollanda, Almanya 

Çorbalıklar, çorba kreması ve Bulyon 

Sebze bulyon 

Fesleğen-Kekik 

Maydonoz 

Tahıl barı 

Almanya 

Almanya 

Almanya 

Almanya 

Fransa 

303

Çikolatalı içecek 

Soğuk meyve karışımı 

Vanilyalı soya içeceği 

Domates çorba kreması 

Karışık ot kübü 

Kuşburnu 

Mantar çorba kreması 

Sebze çorba kreması 

Toplam (yaklaşık) 550 

Fransa 

Almanya 

Fransa 

Almanya 

Almanya 

Almanya 

Almanya 

Almanya 

7. ORGANİK TARIMIN SORUNLARI ve ÇÖZÜM 

ÖNERİLERİ 

Sağlık ve çevre sorunlarına yol açmamak amacıyla, insan sağlığına zararlı 

olabilecek kimyasal maddelerin kullanılmadığı, tarımsal üretim yöntemi olan 

organik tarım, gerek dünyada gerekse Türkiye'de giderek daha çok 

önemsenmeye başlamıştır. Bu gün toplam tarımsal üretimin çok düşük bir 

yüzdesi organik tarımsal üretim metodu ile yapılmakta ise de, çevre ve insan 

sağlığının öneminin öne çıkışı ile gelecek yıllarda organik tarımın toplam 

tarımsal üretim içindeki payının daha da artacağına kesin gözü ile 

bakılmaktadır. 

Şu sıralarda, organik ürünlere istenen ve beklenen talebin sağlanamamasının 

nedenlerinin başında, hem tüketicilerin hem de üreticilerin bu konu hakkında 

yeterli bilgiye sahip olamaması gelmektedir. Yakın zamandan itibaren, gıda 

ürünlerinin hemen hepsinin üzerinde de detayları yazılmaya başlanan temel 

besin öğelerinin gıda maddeleri içindeki oranının önemi yavaş yavaş 

kavranmaya başlamıştır, ancak kesinlikle yeterli düzeyde değildir. Organik 

ürünlerde bulunan bu temel besin maddelerinin; karbonhidratlar, proteinler, 

yağlar ve büyümeyi düzenleyiciler olan vitaminlerin oranı diğer ürünlere 

kıyasla daha yüksektir. Dolayısıyla organik tüketim sayesinde az ve öz 

beslenme sağlanabilmekte, bu şekilde hem israf hem de yanlış beslenmenin 

önüne geçebilmektedir. Ancak mevcut durumda, organik ürünler daha çok 

gelir seviyesi yüksek olan tüketiciler için hazırlanıp bu şekilde 

sunulmaktadır. Organik ürünler genellikle küçük, kapalı ambalajlar içinde 

satılmakta ve sertifikasyon zorunluluğu gibi bir takım artı maliyet, 

gereğinden fazla satış fiyatına yansıtılmaktadır. Oysa az önce bahsedilen 

organik ürünlerin temel besin öğelerince zenginliğinin vurgulanmasıyla 

304

irlikte, aşırı fiyat yükseltilmesi gibi konularda çözüm sağlanması, bu 

ürünlerin güvenliğinin ispatlanması ve bunun tüketiciye en etkin bir şekilde 

duyurulmasıyla birlikte tüketim daha da artabilecektir. 

Özetlemek gerekirse, sözleşmeli çiftçilere yeterli teknik bilgi aktarımı ile 

ülke planlamasına uygun, hayvancılığın da geliştiği yörelerde, dışa bağlı 

olmaksızın yapılacak organik ürün üretimi; toprağı ve suyu kimyasal maddelerle 

fazla kirlenmemiş Türkiye için daha ucuza yapılabilecektir. Bu 

sayede gelecek yıllarda ihracatın daha da artması sağlanacak ve tüketicinin 

de bilinçlendirilmesi ile beraber dış tüketimin yanında, iç tüketimde de artış 

sağlanabilecektir. 

Organik Tarımı değişik açılardan inceleyebilmek için SWOT analizi yapmak 

ve ona göre bir neticeye gitmek ve organik tarımın geleceği bakımından 

yorumlarda bulunmak daha isabetli olacaktır. 

SWOT analizi; bir işletmenin, ülkenin veya bölgenin bir bütün olarak 

durumunun güçlü veya zayıf yönlerini belirlemekte ve dış çevreden 

kaynaklanan fırsat ve tehditleri ortaya koymakta kullanılan bir tekniktir. 

SWOT, şu İngilizce kelimelerin baş harflerinden oluşturulmuş bir 

kısaltmadır. S.Strength (güçlü yönlerin tespit edilmesi), W:Weakness 

(güçsüz/zayıf yönlerin tespit edilmesi), 0:Opportunity (Sahip olunan 

fırsatlar), T:Threat (karşı karşıya bulunan tehdit ve tehlikeler). 

Türkiye'nin organik tarım ürünleri yetiştirciliğinin ve pazarının gelişme 

potansiyelini iyi değerlendirebilmek için güçlü ve zayıf yönleri ile sahip 

olunan fırsat ve tahditler iyi analiz edilmelidir. Bunun için de SWOT analizi 

en uygun araçtır. Rekabet açısından Türkiye'ye ilişkin olarak organik tarım 

sektörünün ve organik ürünler pazarının değerlendirmesini şöyle 

yapılabiliriz. 

7.1. SORUNLAR 

Eğer organik tarımın zayıf yönleri ve dezavantajları ortaya konulacak olursa 

aşağıdaki maddeler sıralanabilir: 

• Organik tarım konusunda eğitim seviyesinin düşük olması nedeniyle 

yenilik fırsatlarından yararlanılamamaktadır: Türkiye'nin kırsal bölgelerinde 

okur yazarlık oranı hala düşüktür. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu 

Bölgelerinde bu oran diğer bölgelerin kırsal kesimlerine göre daha da 

düşüktür. Eğitim seviyesinin çok düşük olması nedeniyle devlet ve diğer 

kurum ve kuruluşlar, yeterli eğitim desteği sağlayamamaktadır. 

305

• Ayrıca çiftçilerin ve üreticilerin bir çoğu organik üretim sistemi hakkında 

yeterli bilgi sahibi değildirler. Bir çok çiftçi organik çiftçilikle ilgili 

uygulamalar hakkında yeterli bilgi sahibi olmadığı için, bunun getireceği 

fırsatları da idrak edememektedir. Özellikle dünyadald pazar fırsatları 

hakkında henüz yeterli bilgi yoktur. 

• Organik tarım yapan firma ve organik tarım yapılan araziler küçük 

ölçeklidir. Bu da maldnezasyona engel teşkil etmekte ve maliyetler yüksek 

teşekkül etmektedir. Organik ekim yapılan alanlar çok küçük ve küçük 

parçalara ayrılmış durumdadır. 

• Ülkenin genelinde çok küçük bir kesim bu konu ile ilgilenmektedir. 

Türkiye'de kırsal kesimde yaşayan nüfusun oranı yaklaşık % 30'dur. Bu 

nüfus içinde de organik tarımla uğraşan kesim fevkalade küçüktür. 

• Gerek üretici gerekse tüketici kesimde örgütlenme yetersizdir. 

• Organik tarım ile ilgili Ulasal ve uluslar arası boyutta veri tabanı noksandır. 

• Daha henüz GEN kaynaklarının koruma altına alınmamış olması organik 

tarıma olumsuz etki yapmaktadır. 

• Dünyada üretimde söz sahibi olunan ürünlerde (üzüm, incir, kayısı, fındık, 

antepfıstığı gibi) Pazar hakimiyeti ve marka oluşturulamamıştır. 

• Organik tarım ürünleri üretiminde hayvansal üretimin payı son derece 

düşüktür. 

• Hükümetlerin belli bir organik tarım politikaları yoktur veya yetersizdir. 

• Ar-Ge çalışmaları hemen hemen hiç yok veya kifayetsizdir. 

• Eğitim-Öğretim-Ar-Ge Uygulama kuruluşları içinde ve arasında işbirliği 

çok zayıftır. 

• Organik tarım alanındaki yayın ve çalışma yetersizdir. 

• Organik ürün fiyatları fahiş denilecek kadar yüksek ve kontrol yoktur. 

• Hastalık ve zararlılara karşı dayanıldı çeşitler azdır. 

• Üreticilerin bu konudaki bilinci, eğitimi, bilgi eksikliği ve örgütlenmeleri 

çok zayıftır. 

• Ülke arazileri çok küçük, parçalı ve dağınıktır. 

• Pazar sıkıntısı, iç ve dış pazarlar dengeli gelişmemektedir. 

• Ürünlerin analizlerinin yapılabildiği akredite bir laboratuvarm olmaması ve 

bu nedenle maliyetlerin artması üzerinde durulacak önemli bir konudur. 

• Kamu örgütleme yapısı dağınık ve istatistik bilgiler noksandır. 

• Organik tarımla uğraşan işletmelerin ölçekleri küçüktür. 

• Maalesef, organik tarımın geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasına imkân 

tanıyan uygun desteldeme politikaları yoktur. Zaten tarımın genelinde de bu 

noksanlıklar görülmektedir. 

306

7.2. ÇÖZÜMLER 

Organik tarımın yukarıda ifade edilen zayıf yönlerine karşılık, çok güçlü 

yönleri de vardır. Bunları sıralayacak olursak organik tarım adına bir 

nebzecik müsterih olma imkânı vardır: 

• Türkiye'deki çiftçi ailelerin önemli bir kısmı düşük ücretli işgücü olarak 

kullanılabilir. Türkiye'de ve özellikle Doğu ve Güney Anadolu Bölgesi'nin 

nüfus yapısı dikkate alındığında ve organik tarım ürünlerinin emek yoğun 

işçilik gerektirdiği düşünüldüğünde bu önemli bir avantaj sağlamaktadır. 

Ayrıca İç Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinin iç kesimlerinde de durum 

böyledir. 

• Türkiye'de sentetik kimyasallar çiftçilerin büyük bir kısmı tarafından ya 

çok az kullanılmakta, ya da hiç kullanılmamaktadır. Bu nedenle organik 

tarıma geçiş daha kolaydır. Özellikle Güneydoğu ve Doğu Anadolu 

Bölgelerinde bu tür alanlar çok yaygındır ve bu bölgelerde organik 

hayvancılık da yapılabilir. 

• Türkiye doğal şartlar bakımından oldukça elverişlidir. O halde uygun doğal 

şartlarda çok çeşitli ürünler yetiştirilebilir. Türkiye'nin birçok yöresinde 

iklim şartlarına bağlı olarak farklı ürünler yetiştirilebilmektedir. Örneğin 

Antalya Bölgesi sebze ve meyve, Güneydoğu Anadolu bölgesinde pamuk, 

fıstık ve sebze, Trakya Bölgesi ayçiçeği ve buğday gibi. Bu ürünler bu 

bölgelerde organik yöntemlerle de üretilebilir. 

• Türkiye su kaynakları, toprak yapısı ve iklim şartları itibariyle farklı tarım 

ürünlerini yetiştirebilecek büyük bir potansiyele sahiptir. 

• Türkiye'de tarım her şekilde (elle, araç-gereçle, vs.) yapılabilmektedir. 

Ülkede tarım hala modernize olamamıştır, hala tarımın ilkel yöntemlerle 

yapıldığı birçok yer vardır. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu 

Bölgesinde tarım işçisi olan nüfusun yoğunluğu ve tarımda hala ilkel yöntemlerin 

kullanıldığı dikkate alınırsa, organik tarıma geçiş ve organik tarım 

daha rahat yapılabilir. Bu konuda geçit bölgelerinin ayrı bir önemi vardır. 

• Türkiye fındık, incir, kayısı, üzüm gibi türlerde hala dünya üretiminde söz 

sahibidir. 

• Yenilenebilir enerji kaynakları bakımından Türkiye büyük bir potansiyele 

sahiptir. 

• Organik koşulların çeşitliliği ve bazı yerlerde yılda 2-3 ürün elde edilebilecek 

bir ekolojinin varlığı önemlidir. 

• Türkiye'nin yeniliklere açık, genç nüfus varlığı bulunmaktadır. 

• AB (Avrupa Birliği) mevzuatına uyumlu yasal düzenlemelerini yapmıştır. 

• Organik tarım faaliyetlerinin denetim ve kontrolünden sorumlu kurumlar 

faaliyettedir. 

307

• Türkiye doğal kaynaklar ve biyoçeşitlilik bakımından zengindir. 

• Toprak ve su kaynakları çok fazla kirlenmemiştir. 

• Türkiye'de tarımsal biyolojik çeşitliliğe müsait iklim ve ekoloji bulunmaktadır. 

• Organik hayvancılığın yaygınlaştırılmasına imkân sağlayacak çayır ve 

meraların hala mevcut olması önemli bir zenginliktir. 

• Organik tarımı destekleyici geleneksel bilgi ve tecrübenin birikimi vardır. 

• Organik tarımın yaygınlaşması bölgeler arasındaki gelişmişlik farkının 

azaltılmasında ve köyden kente göçün önlenmesinde etkili olabilecektir. 

Organik tarımın Türkiye açısından, maddeler halinde ki bu güçlü yönlerine, 

aşağıdaki fırsatlar ilave edilebilir: 

• AB (Avrupa Birliği) destekli organik tarım projeleri 2006 yılından itibaren 

başlamıştır. 

• Sektördeki örgütlenmenin geliştirilmesine fırsat tanıyacak Üretici Birlikleri 

Kanunu çıkmıştır. 

• Organik ürünler daha yüksek fiyatla alıcı bulmaktadır. 

• Dünyada organik ürünlere olan talep artmaktadır. 

• Organik tarım sektöründe istihdam artmakta ve geliştirilmektedir. 

• Agro-ekoturizm ve sağlık turizmine yönelik talepler artmaktadır. 

• Tüketici bilincinin gelişmesi ile sağlıklı, kaliteli organik ürünlere talep 

yaratılmaktadır. 

• Türkiye coğrafi konumu nedeniyle ana pazarlara yakındır. 

• Dış pazarlara erişim imkanı güçlüdür. 

Organik tarımın Türkiye açısından bu zayıf yönleri yanında bazı tehlikeleri 

de söz konusudur. Bunlar da şu şekilde sıralanabilir: 

• Organik girdi temininde büyük oranda dışa bağımlılık söz konusudur, 

• Rakip ülkelerde organik tarıma devlet desteklerinin artması, 

• Organik gıda fiyatlarının konvansiyonel ürünlere oranla daha yüksek 

olması, 

• İhracat pazarında pazara girişteki teknik engellerin giderek artması, 

• Özellikle son yirmi yıldan beri artarak devam eden çevresel kirlilik, 

• Denizlerde özellikle de Karadeniz'deki kirlilik, 

• Küresel iklim değişikliği ve bölgesel kuraklıklar, 

• Tarım topraklarının amaç dışı kullanımı ve erozyon, 

• Gen kaynaklarımızın patentlenmemiş olması, 

• Teknolojide dışa bağımlılığın artması gibi nedenler, organik tarımı tehdit 

eden unsurlar olarak ön plana çıkmaktadır. 

308

KAYNAKLAR 

ACER, S. 2000. Tarım Sistemlerinde Ekim Nöbeti. Ank.Ün. Fen Bilimleri 

Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. Seminer. ANKARA. 

AKSOY, U, ve A. ALTTNDÎŞLÎ (Editörler) 1998. Ekolojik (Organik, 

Biyolojik) Tarım. Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO). Bornova / 

İZMÎR. 

AKSOY, U. (Editör) 1999. Short Course On: Production Methods In Organic 

Agriculture: Normative Prenciples and Technical Aspects. Ege Üni. İzmir / 

TUPvKEY. 

AKSOY, A. ve A. ALTTNDÎŞLÎ. 1999. Ekolojik Tarım Ürünleri Üretimi, 

İhracatı ve Geliştirme Olanakları. İstanbul Ticaret Odası (İTO) yayınları. 

Yayın No: 70 İSTANBUL. 

AKSOY, A.,vd. 2005. Organik (Ekolojik, Biyolojik) Tarım Uygulamaları. 

Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi. 1. Cilt, 291-346. 

ANKARA. 

ALTIN, M. vd. 2005. Çayır Mera Islahı. TKB. Çayır Mera Yem Bitkileri ve 

Havza Geliştirme Dairesi Başkanlığı. ANKARA 

ALTESfDÎŞLÎ, A., vd. (Editörler), 1999. Türkiye I. Ekolojik Tarım 

Sempozyumu (2001). İZMİR. 

ANONİM, 2006. Türkiye 3. Organik Tarım Sempozyumu, Program ve 

Bildiri Özetleri. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü. 

YALOVA. 

AUBERT, C. 1997. Organiseher Landbau. Eugen Ulmer Verlag. 

STUTTG ART/DEUTS CHL AND. 

AYDEMÎR, A. 2006. Erozyon, Doğa ve Çevre. TEMA VAKFI Yayın No: 

51. İSTANBUL. 

AYTOGU, R, 2006. Organik Tarım Analizi ve AB Pazar Fırsatı. İTO 

Yayınları No:2008-12 İSTANBUL. 

BATAL, S. (Editör) 1999. Bitkilerin Su ve Gübre İstekleri. Hasad Yayıncılık 

Ltd. Şti. P.K. 212. Kadıköy. 34711 İSTANBUL. 

309

CEYLAN, A. 1994. Tarla Tarımı. Ege Ün. Basımevi, Bornava / İZMİR. 

ÇAKMAKÇI, R. vd. 2005. Organik Tarım. Atatürk Ün. Ofset Tesisleri. 

ERZURUM. 

ÇEPEL, N. 2003. Ekolojim Sorunlar ve Çözümleri. TÜBİTAK Popüler 

Bilim Kitapları 18. Atatürk Bulvarı Nu: 221 Kavaklıdere 06100. ANKARA. 

DÎZDAR, Y. 1984. Toprak, Nedir? Nasıl oluşur? Nasıl Yok olur? Nasıl 

Korunur? TBK. Köy Hizmetleri Genel Müd. Yayınları. Yayın No: 773. 

ANKARA. 

DURMUŞKÂHYA, C 2006. Bitkisel Hayat. TÜBİTAK, Popüler Bilim 

Kitapları 216. Atatürk Bulvarı No: 221 Kavaklıdere. 06100 ANKARA. 

ER, C (Derleyen) 1998. Organik Tarım Ders Notları. Roto. Ank. Ün.Fen 

Bilimleri Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. ANKARA. 

ESER, D. 1997. Tarımsal Ekoloji. Ank.Ün. Ziraat Fak. Yayın No: 1473, Ders 

Kitabı. 438. ANKARA. 

ESER, D.,vd. 1997. Tarımsal Ekoloji Terim ve Tanımlar Sözlüğü. Yayın No: 

1474. Yrd. Ders Kitabı: 439. ANKARA. 

ESER, D. ve H.H. GEÇİT 2007. Ekoloji. Ank.Ün. Basımevi. İncitaşı Sok. 

No: 10 06510 Beşevler/ANKARA. 

FAO/BM TEMATTK GRUBU, 2003. Türkiye'de Bioçeşitlilik ve Organik 

Tarım Çalıştayı Raporu. ANKARA. 

FARİS, M.A. and M.HASANKHAN (Editors) 1993. Sustain able 

Agriculture ın Egypt. Lynne Reinner publishers. Boulder and London / 

UNITED KINDOM. 

GÜNDÜZ, M. 1994. Dünyada ve Türkiye'de ORGANİK TARIM. Organik 

Ürün Pazarları ve Türkiye İhracatı Açısından Değerlendirilmesi. İGME, 

Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı. ANKARA. 

GÜNEĞI, S. (Editör), 2006. Organik Tarım. TKB Yayın Dairesi Başkanlığı. 

Çiftçi Eğitim Serisi Yayın No: 2004/1 ANKARA. 

IŞIK, K. (Editör ve Çevirmen), 2004. Bitki Biyolojisi. Palme Yayıncılık. 

ANKARA. 

310

ÎZMtR TARIM tL MÜDÜRLÜĞÜ, 2002. Organik Tarım. Emre Basımevi. 

855. Sok. Nu: 51. İZMİR. 

KALÇIN, F.T. 2002. Tıbbi Bitkilerde Ekolojik Tarım. Ank.Ün.Fen Bilimleri 

Enst. Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. Seminer, ANKARA. 

KARATAŞ, N. 2003. Organik Bitki Besin Maddelerinin Yem Bitkilerinde 

Kullanılması. Ank. Ün. Fen Bilimleri Enst., Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. 

Seminer. ANKARA. 

KIRIMHAN, S. 2005. Organik Tarım Sistemleri ve Çevre. Turhan Kitapevi 

Ofset Matbaacılık Tesisleri. ANKARA. 

MARANGOZ, M. 2008. Organik Ürünlerin Pazarlanması. Ekin Basım ve 

Yayın Dağıtım. Altiparmak cad. Burç Pasajı. Nu. 27-29. BURSA. 

OR-KOOP, 2005. Avrupa Birliği Sürecinde Orman Köylüsü ve 

Ormancılığımızdaki Yeri. Replik Rekl. ve Arşt. Hizmetleri Ltd. Şti. 

Abdullah Cevdet Sokak 12/3. Çankaya, 06680 ANKARA. 

ÖZTÜRK, A. vd (Editörler) 2001. Türkiye II. Ekolojik Tarım Sempozyumu. 

ANTALYA. 

POLAT, M. 2003. Meyvecilikte Ekolojik Tarım Uygulamaları. Ank. Ün. Fen 

Bilimleri Enst. Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı. Seminer. ANKARA. 

SAYIN, C. 2002. Dünya, AB ye Türkiye'de Organik Tarıma Yönelik 

Gelişmeler ve İzlenen Politikalar. İzmir Ticaret Borsası Yayınları. Yayın No: 

76. İZMİR. 

SAYIN, S.,y 1989; Çeşitli Yönleri ile ANIZLARIN Yakılması. TKB: Köy 

Hizmetleri Genel Md. Baskı İşleri Müdürlüğü. ANKARA. 

SERÎN, Y. (Editör) 2008. Yem Bitkileri ve Mer'aya Dayalı Hayvancılık 

Eğitimi Erciyes Üniversitesi Yayın No: 160. s.s. Yerköy Köyü Tarımsal 

Kalkınma Kooperatifi Yayın No: 2 KAYSERİ. 

SIEBENEICHER, G.E. 1993. Handbuch für den Biologischen Landbau. 

Maturbuch Verlag. AUSBURG/DEUTSCHLAND. 

SÜRMELÎ, A. 2002. Sürdürülebilir Tarım Teknikleri. STCYD. ANKARA. 

311

TAKKA, S. 1993. Arazi Toplulaştırılması. Kültürteknik Derneği Yayınları 

No:l ANKARA. 

TKB. 2001. Organik Tarım El Kitabi. TKB. Yayın Dairesi Başkanlığı. 

ANKARA. 

TKB. 2003. Organik tarımın Genel İlkeleri. APK Planlama ve Projeler 

dairesi Başkanlığı. ANKARA. 

TKB. 2004. II. Tarım Şurası Sonuç Raporları. TKB. ANKARA. 

TKB. 2005. Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarım Esasları ve 

Uygulamasına İlişkin Yönetmelik. TKB. Yayın Dairesi Başkanlığı. 

ANKARA. 

YAMAN, N.A. 2004. Arıcılık ve Türkiye'de Arıcılığın Karşılaştırmalı 

Analizi. İvedi Finansal Danışmanlık Hizmetleri Limited Şirketi. 

İSTANBUL. 

YAMAN, N.A. 2007. Organik Tarımın Türkiye'deki Son Durumu: Ank. 

Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı. Tezsiz Yük. 

Lisans Dönem Projesi. ANKARA. 

YANMAZ, R. ve S.ATLI, 2006. Sorularla Organik Tarım. ÖRGÜDER 

Yayınları: 01. ANKARA. 

YAVUZ, F. (Editör), 2005. Türkiye'de Tarım TKB. Yayın Dairesi 

Başkanlığı. ANKARA. 

ZENGİN, M. 2007. Organik Tarım. Hasat Yayıncılık Ltd. Şti. P.K: 212 

Kadıköy. 34711. İSTANBUL. 

• Bu alanda yazılmış çok sayıda makale takip edilmiştir. 

• Bu konu ile ilgili çok sayıda Web sayfası izlenmiştir. 

312

İTO YAYINLARI (2008) 

2008-1 Türkiye'nin Küreselleşmesi Fırsatlar ve Tehditler (3 cilt) 

2008-2 İnternet Üzerinde Hukuki Yükümlülükler - Bilişim Suçları 

2008-3 Avrupa Birliği'ne Uyum Sürecinde Otomotiv Sektörü Rehberi 

2008-4 Türkiye'de KOBİ'lerin BASEL H'ye Uyum Süreci ve Öneriler 

2008-5 Orta Asya'da Girişimcilik: Fırsatlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri 

2008-6 Lonca'dan Oda'ya Nadir Eserler Katalogu 

2008-7 Organik Pamuk ve Tekstil Sanayi 

2008-8 İş Dünyasına Yönelik Bilgi Merkezleri 

2008-9 İstanbul Ticaret Odası Görev ve Hizmetler 

2008-10 Uluslararası Hizmet Ticaretinde Gelişmekte Olan Ülkeler ve 

Türkiye 

2008-11 İstanbul'da Şiddet ve Şiddetin Sosyolojik Arka Planı 

2008-12 İhracat Yönelimli Yabancı Yatırım Ortamı: Karşılıştırmalı Bir 

Analiz ve Politika Önerileri 

2008-13 AB ve Diğer Uluslararası Birlikler ile İlişkilerde Türkiye'nin 

Seçenekleri 

2008-14 Yöneticilerin Toplantı Yönetimi Becerileri ve Çalışanların Kararlara 

Katılma Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi 

2008-15 Yöneticilerin Liderlik Stilleri, Değişim Yönetimi ve Ekip Çalışması 

Arasındaki İlişkilerin Çok Yönlü Olarak Değerlendirilmesi 

2008-16 Kozmetik, Güzellik ve Itriyat Sektörünün Sorunları, Çözüm 

Önerileri ve Geleceği 

2008-17 Fiyat İndeksleri 

2008-18 Öğrenci Yönetmeliği 

2008-19 Yeni Başlayanlar İçin Tüccarlığın Prensipleri 

2008-20 Dersaadet / İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası'nda Kayıtlı Olan 

Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri 

2008-21 İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası 

2008-22 Sigortacılık Yasası, Yeni Yönetmelikler, Yeterlilik Belgesi ve 

Levhalar 

2008-23 Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere Yönelik Vergi Teşvik Politikası 

2008-24 Küreselleşme Sürecinde Rekabet Gücünün Artırılması ve 

Türkiye'deki KOBİ'ler 

2008-25 Sigorta Sektörünün, Sigorta Düzenleme ve Denetleme Yasasından 

Beklentileri ve Vergi Problemleri 

2008-26 Türkiye'de Sınır Ticaretinin Gelişimi ve Mevcut Durumu 

2008-27 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun Eksik ve Aksak 

Yönleri ile Tadiline İlişkin Çözüm Önerileri 

2008-28 Teknik Eğitim Fakülteleri Araştırması 

313

2008-29 Meslek Yüksek Okulları Araştırması 

2008-30 Solvent ve Baz Yağların Kullanımına Yönelik Karşılaşılan Sektör 

Sorunları 

2008-31 Enerji ve Çevre Uyumu 

2008-32 Dünyada Türkiye ve İstanbul (Broşür) 

2008-33 Turkey & İstanbul in the World (broşür) 

2008-34 Türkiye'de Kongre Turizmini Geliştirme İmkanları 

2008-35 Sahra Altı Ülkeleri Pazar Araştırması: Senegal, Mali, Fildişi Sahili, 

Gana 

2008-36 Avrupa Birliği Vergi Sisteminde Gelişmeler 

2008-37 Osmanlı Misafirperverliği ve Avrupa'daki Yankıları (2.baskı) 

2008-38 20 Soruda Reach: AB'nin Yeni Kimyasallar Stratejisi 

2008-39 Mikroenerji Santralleri 

2008-40 AB ve Türkiye'de Sosyal Diyalogun Gelişimi 

2008-41 İş Makinası Tescil Belgesi İşlemleri 

2008-42 Milano Ulusal ve Uluslararası Tahkim Odası Tahkim Kuralları 

2008-43 Makro Ekonomik Göstergeler 

2008-44 Kamu İhale Kanunu'na Göre Sağlık ve İnşaat Sektörlerinde Teklif 

Hazırlama ve Sözleşme Yönetimi 

2008-45 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi 

2008-46 istanbul in Figures 

2008-47 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Arapça) 

2008-48 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Rusça) 

2008-49 Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profili Araştırması 

2008-50 Türk Bankacılık Sektöründe Yabancılaşma: Risk mi, Fırsat mı? 

2008-51 Uluslararası Finans Merkezi Olarak İstanbul'un Yapılanması ve 

Finans Kümelenmesi 

2008-52 Taşınmaz Kültürel Miras Yönetimi ve Mali Teşvikler 

2008-53 Uluslararası Ticarette Risk Yönetimi 

2008-54 Bavul Ticareti ile Başlayan Tekstil Dış Ticaretinin Sorunları ve 

Çözüme Yönelik Beklentileri 

2008-55 İstanbul'da Gayrimenkul Pazarı 

2008-56 Türkiye Ekonomisinde Son Yıllarda Yaşanan Yüksek Oranlı 

Büyüme Rakamlarının İç Piyasa Üzerindeki Etkileri 

2008-57 Türkiye'de Katılım Bankacılığı 

2008-58 Sorularla Açıklamalı Güncel Kambiyo Mevzuatı 

2008-59 Türkiye'de Yayın Hayatı (Türkçe) 

2008-60 Türkiye'de Yayın Hayatı (İngilizce) 

2008-61 Türkiye'de Yayın Hayatı (Almanca) 

2008-63 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (Türkçe) 

2008-64 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (İngilizce) 

314

2008-65 Yer-Yüzey, Havuz Suyu Kimyasalları Mevzuat, Sorunları ve 

Çözüm Önerileri 

2008-66 2007 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması 

2008-67 Türk Tekstilinin Altyapısının Yaşaması için Alınması Gereken 

Önlem ve Çözümler 

2008-68 Trafik Kaza Tutanakları ile İlgili Uygulamada Karşılaşılan 

Sorunlar ve Çözüm Önerileri 

2008-69 Sosyal Güvenlikte Yeni Dönem ve İstihdam Paketinin Getirdikleri 

2008-70 Bir Zamanlar İstanbul: Şehir Mektupları 

2008-71 Yargıtay Kararları Işığında Sorularla 4857 Sayılı İş Yasası 

(gncl.2.bs) 

2008-72 Hamdım.. .Çizdim.. .:Mesnevi'den Çizgiler 

2008-73 Türkiye'de Tarımsal Kooperatifçilik ve AB Modeli 

2008-76 2023 İçin 13 Genç Fikir 

2008-77 Elektronik Ticaretin Vergilendirilmesi 

2008-78 Ottoman Hospitality and Its Impact on Europe 

2008-79 Başarılı lhracatçılar'2007 (kitap-cd) 

2008-80 İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri 

2008-81 İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri (İng) 

2008-82 Türk El Halıcılığı Sektör Araştırması 

2008-83 Ekonomik Rapor: 2008 

İTO YAYINLARI (2009) 

2009-1 Züccaciye-Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi 

2009-2 2009-2 Züccaciye-Turizm Sektörleri Ekonomik Etkileşimi (özet) 

* Şubat 2009 itibariyle. 

Not: 2004 yılı ve sonrası çıkan bütün yayınlarımıza internet sitemizden tam 

metin olarak ücretsiz ulaşılabilmektedir. 

315

2008-21 İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası 

2008-22 Sigortacılık Yasası, Yeni Yönetmelikler, Yeterlilik Belgesi ve 

Levhalar 

2008-23 Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere Yönelik Vergi Teşvik Politikası 

2008-24 Küreselleşme Sürecinde Rekabet Gücünün Artırılması ve 

Türkiye'deki KOBİ'ler 

2008-25 Sigorta Sektörünün, Sigorta Düzenleme ve Denetleme Yasasından 

Beklentileri ve Vergi Problemleri 

2008-26 Türkiye'de Sınır Ticaretinin Gelişimi ve Mevcut Durumu 

2008-27 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun Eksik ve Aksak 

Yönleri ile Tadiline İlişkin Çözüm Önerileri 

2008-28 Teknik Eğitim Fakülteleri Araştırması 

2008,29 Meslek Yüksek Okulları Araştırması 

2008-30 Solvent ve Baz Yağların Kullanımına Yönelik Karşılaşılan Sektör 

Sorunları 

2008-31 Enerji ve Çevre Uyumu 

2008-32 Dünyada Türkiye ve İstanbul (Broşür) 

2008-33 Turkey & İstanbul in the World (broşür) 

2008-34 Türkiye'de Kongre Turizmini Geliştirme İmkanları 

2008-35 Sahra Altı Ülkeleri Pazar Araştırması: Senegal, Mali, Fildişi Sahili, 

Gana 

2008-36 Avrupa Birliği Vergi Sisteminde Gelişmeler 

2008-37 Osmanlı Misafirperverliği ve Avrupa'daki Yankıları (2.baskı) 

2008-38 20 Soruda Reach: AB'nin Yeni Kimyasallar Stratejisi 

2008-39 Mikroenerji Santralleri 

2008-40 AB ve Türkiye'de Sosyal E>iyaloğun Gelişimi 

2008-41 İş Makinası Tescil Belgesi İşlemleri 

2008-42 Milano Ulusal ve Uluslararası Tahkim Odası Tahkim Kuralları 

2008-43 Makro Ekonomik Göstergeler 

2008-44 Kamu İhale Kanunu'na Göre Sağlık ve İnşaat Sektörlerinde Teklif 

Hazırlama ve Sözleşme Yönetimi 

2008-45 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi 

2008-46 istanbul in Figures 

2008-47 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Arapça) 

2008-48 Rakamlarla İstanbul Ekonomisi (Rusça) 

2008-49 Türk Yan Sanayi Borsası Üye Profili Araştırması 

2008-50 Türk Bankacılık Sektöründe Yabancılaşma: Risk mi, Fırsat mı? 

2008-51 Uluslararası Finans Merkezi Olarak İstanbul'un Yapılanması ve 

Finans Kümelenmesi 

2008-52 Taşınmaz Kültürel Miras Yönetimi ve Mali Teşvikler 

2008-53 Uluslararası Ticarette Risk Yönetimi 

316

2008-54 Bavul Ticareti ile Başlayan Tekstil Dış Ticaretinin Sorunları ve 

Çözüme Yönelik Beklentileri 

2008-55 İstanbul'da Gayrimenkul Pazarı 

2008-56 Türkiye Ekonomisinde Son Yıllarda Yaşanan Yüksek Oranlı 

Büyüme Rakamlarının İç Piyasa Üzerindeki Etkileri 

2008-57 Türkiye'de Katılım Bankacılığı 

2008-58 Sorularla Açıklamalı Güncel Kambiyo Mevzuatı 

2008-59 Türkiye'de Yayın Hayatı (Türkçe) 

2008-60 Türkiye'de Yayın Hayatı (İngilizce) 

2008-61 Türkiye'de Yayın Hayatı (Almanca) 

2008-63 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (Türkçe) 

2008-64 Rakamlarla Türkiye Ekonomisi (İngilizce) 

2008-65 Yer-Yüzey, Havuz Suyu Kimyasalları Mevzuat, Sorunları ve 

Çözüm Önerileri 

2008-66 2007 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması 

2008-67 Türk Tekstilinin Altyapısının Yaşaması için Alınması Gereken 

Önlem ve Çözümler 

2008-70 Bir Zamanlar İstanbul: Şehir Mektupları 

2008-72 Hamdım...Çizdim...:Mesnevi'den Çizgiler 

2008-76 2023 İçin 13 Genç Fikir 

* Ocak 2009 itibariyle. 

Not: 2004 yılı ve sonrası çıkan bütün yayınlarımıza internet sitemizden tam 

metin olarak ücretsiz ulaşılabilmektedir. 

317

2.2. organik tarım - ITO

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?