Ocak-Haziran 2010 - İlahiyat Fakültesi - Harran Üniversitesi

72 Kur‟ân-ı Kerimde “Mütref” Kavramı ve ĠliĢkili Olduğu Diğer Kavramlar
ر “Tekebbür”
ُ
kavramları‏,االسْتِكْبارُ‏ büyüklenme anlamına “İstikbar” ve التَكَب
gelirler. Mütekebbir املُتَكََبِّ‏ ise, "Tekebbür" mastarından elde edilen bir ism-i
fail olup, Allah Teâla'nın, "son derece büyük ve yüce" anlamındaki ‏-‏sıfatıyالكَبًla
bağlantılı olarak, "Kullarına zulmetmekten yüce olan," "yaratılmışların
özelliklerinden üstün olan" veya "zorbalara karşı büyük olup, onları büyüklüğüne
karşı boyun eğdiren" anlamlarına gelen yüce sıfatlarından birisidir.
İstikbar ‏;االستكبار kelime olarak, kişinin, kendisini başkasından büyük telakki
etmesi veya bir şeyi kendi nazarında büyük görmesi ve o şeyi kendi katında
büyük kabul etmesi demektir. 1 Terim olarak; Kurâ'n-ı Kerim'de birbirine
yakın değişik bazı anlamlarda kullanılmıştır:
a. İnkârcıların kelime-i tevhidi getirmekten kaçınmaları:
إِن ‏َّهُمْ‏ َ
denil- "Çünkü onlar, kendilerine: "Allah'tan başka ilâh yoktur" يَسْتَكَْبُِوَن
diği zaman kafa tutuyorlardı." 2
b. Kişinin kendisini büyük görerek, ilâhî bir emri yerine getirmemekte ıs-
أَبَ‏ yanılgısıdır. rar etmesi: Bu, ilk defa şeytanın içine girdiği büyük bir duygu
كَانُوا إِذَا قِيل ‏َلَُْم ‏َال
إِلَوَ‏ إَِّال اللَّوُ‏
َ الْكَافِرِي ‏َن
“O (İblis) ise,(Âdem’e saygı secdesi yapmamada) dayattı,
kibirlendi ve kâfirlerden oldu.” 3 Şeytanın, Hz. Âdem’i kıskanarak Ona saygı
secdesi yapmada ayak direterek Allah’ın emrinden çıkması sonucunda
O’nun nimetlerine karşı nankörlük yapmakla kâfirlerden oluvermişti. Onun
bu durumu, Hz. Peygamber’in getirmiş olduğu Kur’ân’a karşı büyüklenerek
kıskançlıklarından dolayı Ona uymada ayak direten müşriklerin tutumuna,
yine İsrail oğullarının benzer şekilde nankörlük yaparak Hz. Musa’nın aralarından
kısa bir süre ayrılışının ardından buzağı heykeline tapmakla küfre
girmelerine örnek gösterilmiştir. 4
Yukarıdaki ayette, Şeytandan bahsedilerek, “O, dayattı, kibirlendi ve
kâfirlerden oldu” buyrulmaktadır. Bu durumda, Allah’ın emrine karşı direnme,
kibirlenme, nankörlük ve inkâr etme hususiyetleri, birbirinin sebep ve
sonucudur. Birbirine neden olma açısından irdeleyecek olursak; Şeytanın
kâfir olmasının nedeni, onun kibirlenmesi, kibirlenmesinin nedeni ise, Allah’ın
emrine karşı gelmesidir. Aynı ifadeleri birbirinin sonucu olması açısından
ele aldığımızda ise; Allah’ım emrine karşı gelme, insanı kibirlenmeye,
kibirlenme ise, insanı küfre götürür. Ayette sıralanan bu özellikleri, karşıtı
وَاسْتَكْبَر وَكَا ‏َن مِ‏ ‏َن
1 Bkz. ibn Manzur, Lisanü’l-Arab, c. V (et-Tab‘atüs-Salise. Beyrut: Darü Sadir 1414 h )
126“kbr” md.si
2 Saffat, 37/35
3 Bakara, 2, /34
4 Bkz. et-Taberî, Cami‘u’l-Beyan c. I, ( et-Tab‘atü’l-Ûlâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000) s.
510