tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü sütçüler

T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
SÜTÇÜLER – EĞİRDİR AŞAĞI GÖKDERE (ISPARTA)
BÖLGESİNDEKİ KİREÇTAŞLARININ MERMER OLARAK
KULLANILABİLİRLİĞİ VE EKONOMİK ÖNEMİ
Fatih ÖZGÜL
Danışman: Prof. Dr. Mustafa KUŞCU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ISPARTA - 2010

İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………...… i
ÖZET ………………………………………………………………………...... iv
ABSTRACT …………………………………………………………………... vi
TEŞEKKÜR …………………………………………………………………... viii
ŞEKİLLER DİZİNİ …………………………………………………………… ix
ÇİZELGELER DİZİNİ ……………………………………………………….. xv
SİMGELER DİZİNİ ………………………………………………………….. xvii
1.GİRİŞ ……………………………………………………………………….. 1
1.1.Konu ve Amaç …………………………………………………….………. 1
1.2. Coğrafya ………………………………………………………………...... 2
1.2.1. İnceleme alanının yeri ………………………………………….……….. 2
1.2.2. Morfoloji ……………………………………………………………....... 2
1.2.3. İklim ve bitki örtüsü …………………………………………….………. 2
1.2.4. Akarsu ve yeraltı suyu ………………………………………….………. 6
1.2.5. Yerleşim merkezleri ve ulaşım ………………………………….……… 7
1.2.6. Ekonomik durum ……………………………………………………….. 7
2. KAYNAK ÖZETLERİ ….………………………………………………….. 11
2.1. Kireçtaşı ve Sınıflama …………………………………………………….. 21
2.1.1. Kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomit ……………..………………… 22
2.1.2. Dolomit …………………………………………………………………. 24
2.2. Kireçtaşı Oluşumları ……………………………………………………… 26
2.3. Kireçtaşlarının Mermer Olarak Kullanılması …………………………...... 27
2.3.1. Mermerin tanımı ………………………………………………………... 27
2.3.2. Mermerlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri …………………………… 28
2.3.2.1. Kimyasal özellikler …………………………………………………… 28
2.3.2.2. Fiziksel özellikler …………………………………………………....... 29
2.4. Mermerlerin Sınıflandırılması ……………………………………………. 32
2.5. Mermerlerde Başlıca Yabancı Maddeler .……………………………........ 33
2.6. Mermer Sahasının İncelenmesi …………………………………………… 33
i

2.6.1. Mermer ocak işletme yöntemleri ……………………………………...... 35
2.6.2. Mermer yatağında blok alınabilmesi için gerekli koşulları …………...... 37
2.6.3. Ocak yerinin seçimi …………………………………………………...... 39
2.6.4. Mermercilikte blok ürün alınmasını engelleyen jeolojik faktörler ........... 40
2.7. Doğal Yapı Taşlarında Kullanılan Standartlar …………………………… 48
3. MATERYAL VE YÖNTEM ……………………………………………….. 52
3.1. Arazi Çalışmaları ………………………………………………………. 52
3.1.1. Rezistivite yöntemi …………………………………………………....... 52
3.1.2. Yer radarı (GPR) ……………………………………………………....... 59
3.2. Laboratuar Çalışmaları ………………………………………………… 61
3.2.1. Mineralojik incelemeler ………………………………………………… 61
3.2.1.1. Mikroskobik incelemeler …………………………………………....... 62
3.2.2. Jeokimyasal incelemeler ……………………………………………....... 64
3.2.3. Fiziko-mekanik deney incelemeleri …………………………………….. 64
3.2.3.1. Örneklerin hazırlanması ……………………………………………. 64
3.3. Büro Çalışmaları …………………………………………………………. 79
3.3.1. Literatür taraması ………………………………………………………. 79
3.3.2. Fotoğraf ve harita alımları ……………………………………………… 79
3.3.3. Tez yazımı ……………………………………………………………… 79
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA ………………………. 80
4.1. Genel Jeoloji ……………………………………………………………. 80
4.1.1. Bölgesel jeoloji ………………………………………………………. 80
4.2. İnceleme Alanının Jeolojisi ………………………………………………. 92
4.2.1. Stratigrafi ……………………………………………………………….. 92
4.2.1.1. Otokton birimler ……………………………………………………… 92
4.2.1.1.1. Ağlasun formasyonu (T a ) ………………………………………....... 92
4.2.1.1.2. Aksu formasyonu (Tm a ) ……………………………………………. 95
4.2.1.1.3. Yamaç molozu (Q y ) ………………………………………………… 97
4.2.1.1.4. Alüvyon (Q a ) ……………………………………………………...... 97
4.2.1.2. Allokton birimler …………………………………………………....... 97
4.2.1.2.1. Kırkdirek formasyonu (K km ) ……………………………………….. 97
4.2.1.2.2. Tekedağı formasyonu (jk t ) ………………………………………….. 99
ii

4.3. Yapısal Jeoloji ……………………………………………………………. 101
4.3.1. Tabakalanma ……………………………………………………………. 101
4.3.2. Uyumsuzluklar ………………………………………………………….. 102
4.3.3. Faylar …………………………………………………………………… 102
4.3.4. Kıvrımlar ……………………………………………………………....... 103
4.3.5. Eklem sistemleri ……………………………………………………....... 103
4.4. Arazi Uygulamaları ………………………………………………………. 104
4.4.1. Mermer yataklarının konumu ve jeolojisi ………………………………. 104
4.4.1.1. Özçınar mermer sahası ……………………………………………….. 104
4.4.1.2. Batu mermer sahası ………………………………………………........ 106
4.4.2. Mermerlerinin mineralojik ve petrografik incelemeleri ……………....... 107
4.4.3. Taramalı elektron mikroskop (SEM) incelemeleri …………………....... 111
4.4.4. Jeokimyasal incelemeler ……………………………………………....... 119
4.4.5. Mermerlerde görülen yapısal özellikler ……………………..…… 122
4.4.6. İnceleme alanındaki mermer sahalarının ocak işletme yöntemleri ve
rezerv hesaplamaları ………………………………..…………………. 133
4.4.6.1. Özçınar mermer sahasına ait ocak işletme yöntemleri ve rezerv
hesaplamaları ….………………………………………………………. 133
4.4.6.2. Batu mermer sahasına ait ocak işletme yöntemleri ve rezerv
hesaplamaları ………………………………………………………….. 135
4.4.7. Mermer sahalarında uygulanan yer radarı (GPR) uygulamaları ….......... 137
4.4.7.1. Özçınar mermer ocağında yapılan yer radarı (GPR) uygulamaları........ 137
4.4.7.2. Batu mermer ocağında yapılan yer radarı (GPR) uygulamaları ............ 142
4.4.8. Batu mermer yer elektrik yöntemi sonuçları …………………………… 157
4.4.9. Fiziko – mekanik özellikler …………………………………………...... 159
5.SONUÇ ……………………………………………………………………… 165
6.KAYNAKLAR ……………………………………………………………… 168
EKLER ………………………………………………………………………... 174
ÖZGEÇMİŞ …………………………………………………………………… 175
iii

ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
SÜTÇÜLER – EĞİRDİR AŞAĞI GÖKDERE (ISPARTA) BÖLGESİNDEKİ
KİREÇTAŞLARININ MERMER OLARAK KULLANILABİLİRLİĞİ VE
EKONOMİK ÖNEMİ
Fatih ÖZGÜL
Süleyman Demirel Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. Mustafa KUŞCU
Çalışma alanı, Isparta – Sütçüler çevresinde bulunmaktadır. Çalışma alanında en altta
Burdigaliyen yaşlı Kumtaşı – Marn, Kiltaşı – Kireçtaşı – Silttaşı ardalanmasından
oluşan Ağlasun Formasyonu (T a ) yer alır. Tortoniyen yaşlı Aksu formasyonu orta –
kalın tabakalı, polijenik, iyi tutturulmuş çakıltaşlarından oluşur ve Ağlasun
formasyonunu uyumsuz olarak örter. Bu birimler üzerine bindirme ile gelen
Kırkdirek formasyonu ile Tekedağı Formasyonu bulunur. Senoniyen yaşlı Kırkdirek
formasyonu egemen olarak koyu yeşil serpantinitlerden, bunun yanında kumtaşı,
şeyl, radyolarit, çört, bazalt, diyabaz, gabro ve kireçtaşı bloklarını düzensiz olarak
içermesiyle oluşur. Malm – Senomaniyen yaşlı Tekedağı Formasyonu ise, orta-kalın
tabakalı gri, bej, krem, açık kahve renkli, sık eklemli, yer yer dolomit ve dolomitik
kireçtaşı ara seviyeli neritik kireçtaşlarından oluşur.
İnceleme alanında bulunan Özçınar Mermer ve Batu Mermer sahalarından alınan
örnerklerde Batu mermerlerinin % 36,5 – 38,0 CaO ve % 15 – 16 MgO değerleri ile
tipik dolomitik bir mermeri, Özçınar mermerlerinin de % 55,2 CaO bileşimi ile tipik
kireçtaşı bileşimini yansıttığı tespit edilmiştir.
iv

Alınan örnekler Taramalı Elektron Mikroskobunda da (SEM) incelenerek Özçınar
Mermer örneklerinde kalsit kristallerinin mermer içerisindeki görünümü ve Batu
Mermer örneklerinde dolomit kristallerinin mermer içerisindeki görünümü
görüntülenmiş olup belirlenen kalsit ve dolomit kristalleri üzerinde nokta analiz
çalışmaları yapılmıştır.
Özçınar Mermer ve Batu Mermer ocaklarında kırık ve çatlak analizleri yapabilmek
ve yakın yüzey araştırmalar için yüksek frekanslı elektromanyetik jeofizik yöntem
olan yer radarı (GPR) yöntemi ile incelemeler yapılmış, ayrıca KD ve KB olmak
üzere değişik iki doğrultuda gelişen çatlaklar üzerinde mesafe ölçümleri yapılmıştır.
Buna göre; Özçınar Mermer ocağında çatlaklar arası mesafe dağılımı açısından dar
aralık sınıfına girdiği ve Batu Mermer ocağında ise orta geniş – geniş aralık sınıfına
girdiği belirlenmiş olup, Batu Mermer sahasının Özçınar Mermer sahasına göre blok
boyutu açısından daha verimli olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Mermer, Yer Radarı (GPR), Taramalı Elektron Mikroskobu
(SEM)
2010, 175 sayfa
v

ABSTRACT
M.Sc. Thesis
THE ECONOMIC IMPORTANCE AND USABILITY AS MARBLE OF LIME
STONES IN REGION AŞAĞI GÖKDERE (EĞİRDİR) – SÜTÇÜLER
(ISPARTA)
Fatih ÖZGÜL
Süleyman Demirel University
Graduate School of Applied and Natural Sciences
Department of Geological Engineering
Supervisor: Prof. Dr. Mustafa KUŞCU
The study area is located around the Isparta – Sütçüler. Burdigalian aged Ağlasun
Formation (Ta) forms from sandstone- marl, claystone - limestone - siltstone
intercalation is located at the bottom of the study area. Tortonian aged Aksu
formation consists of medium - thick-bedded, polygenic, and well-bonded
conglomerates and overlie the formation Ağlasun unconformably. Kırkdirek
formation and Tekedağı Formation have tectonic contact on to these units. Senonian
aged Kırkdirek formation consists of as the dominant dark green serpentinite,
sandstone, shale, radiolarian chert, chert, basalt, diabase, gabbro and limestone
blocks. Malm - Cenomanian aged Tekedağı Formation consist of medium-thick
bedded, gray, beige, cream, light - brown, neritic limestones, dolomite and dolomitic
limestone.
In the study area, the samples were taken from Özçınar and Batu marbles. The Batu
marble samples were typical of a dolomitic marble with the composition of 36.6-38
% CaO and 15-16 % MgO. Özçınar marbles were determined as limestone with the
typical composition of 55.2% CaO. Samples were examined in the Scanning Electron
Microscope (SEM). The appearance of calcite crystals in Özçınar marble samples
and the appearance of dolomite crystals in the Batu marble samples were displayed.
Also, the point analysis was carried out on the calcite and dolomite crystals. Ground
vi

Penetrating Radar (GPR) method which is high-frequency electromagnetic
geophysical method was used for the near surface and lineament analyses. Also,
distance measurements were made on the NE and NW directional cracks. According
to this, Özçınar Marble quarry is narrow range class in terms of the distribution of
the distance between the cracks and Batu Marble quarry is middle wide-wide range
class.
According to this narrow range in terms of the distribution of the distance between
the cracks Özçınar Marble quarry, and the Batu Marble quarry, the middle class into
a wide - wide range of entry into the class were determined. In addition, Batu Marble
quarry was found to be more efficient then Özçınar Marble quarry in terms of block
size.
Key Words: Marble, Ground Penetrating Radar (GPR), Scanning Electron
Microscope (SEM)
2010, 175 pages
vii

TEŞEKKÜR
Bu tez, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji
Mühendisliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanmıştır.
Tez konusunun seçiminden tezin tamamlanmasına kadar her aşamasında
araştırmalarımı yönlendiren, çalışmalarımda destek olan ve bilimsel yardımlarını
esirgemeyen danışmanım, Sayın Prof. Dr. Mustafa KUŞCU’ya şükranlarımı sunarım.
Tezin hazırlanması sırasında Deprem ve Jeoteknik Araştırma ve Uygulama
Merkezi’nin imkanlarını sunarak rezistivite ve yer radarı çalışmalarında çeşitli
şekillerde yardımlarını gördüğüm Sayın Olcay ÇAKMAK’a, Taramalı Elektron
Mikroskobu ile yapılan çalışmalarda yardımlarından ötürü Sayın Doğan
ALAYGUT’a, fiziko – mekanik deneylerin yapılması için laboratuar imkanlarını
sunan Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Maden
Mühendisliği Bölümüne, Sayın Prof. Dr. Raşit ALTINDAĞ’a ve deneylerin
yapılması sırasında bana çok yardımcı olan Cangir Erinç KOÇÇAZ’a, bu çalışmayı
başından sonuna kadar maddi yönden destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi,
Araştırma Fonu Başkanlığı (Proje 2000–YL-09)’na teşekkürlerimi sunarım.
Bu tezin her aşamasında yanımda olan maddi ve manevi desteğini aldığım aileme en
derin sevgi, minnet ve şükranlarımı sunarım.
Fatih ÖZGÜL
ISPARTA, 2010
viii

ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1. Çalışma alanının yer bulduru haritası ….…………………………........... 3
Şekil 1.2. Sütçüler ilçesinin ortalama yıllık sıcaklık dağılışı haritası ………............ 4
Şekil 1.3. Sütçüler ilçesinin ortalama yıllık yağış dağılışı haritası ………….. ......... 4
Şekil 1.4. Aylık ve yıllık ortalama sıcaklık değerleri ……….………………........... 5
Şekil 1.5. Aylık ve yıllık toplam yağış miktarları …………………………............. 5
Şekil 1.6. Aylık ve yıllık toplam yağış ve sıcaklık oranları ………………….......... 5
Şekil 1.7. Sütçüler ilçesinin hidrografik haritası …………………………….......... 6
Şekil 2.1. Kalsit - Dolomit mineral yüzdeleri ile % MgO ve Alizarin Red-S
ile boyanmış örneklerde boyanabilirlik/renk dağılımına göre
karbonatlı kayaçların sınıflaması …………………………………….......... 22
Şekil 2.2. Dolomit ve kalsit içeriğine bağlı olarak karbonatlı kayaçların
sınıflandırılması ……………………………………………………...........
26
Şekil 2.3. Karışık renk ve desen içeren blok ……………………………….......... 42
Şekil 2.4. Bloktaki çatlak sistemleri …………………………………………....... 42
Şekil 2.5. Bloktaki boyuna çatlaklar …………………………………………....... 42
Şekil 2.6. Batu Mermer ocağında görülen verevine çatlaklar ………........... 43
Şekil 2.7. Bloktaki istenmeyen renkteki kalsit damarları ……………………....... 44
Şekil 2.8. Bloktaki boyuna çatlaklar …………………………………......... 45
Şekil 2.9. Blokta istenmeyen kuvars, pirit ve dolomit oluşumu ……......... 45
Şekil 2.10. Blokta gözlenen dolmanit oluşumları ……………………........ 46
Şekil 2.11. Basınç stilolitleri …………………………………………......... 47
Şekil 2.12. Tektonik stilolitler ……………………………………..........…. 47
Şekil 2.13. Basınç ve tektonik stilolitlerin ocak aynasındaki
görünümleri …………………………….………………………............47
ix

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
T a
Tm a
Q y
Q a
K km
JK t
KD
KB
GD
GB
Ca
Do
f
s
i
o
SEM
GPR
Ağlasun Formasyonu
Aksu Formasyonu
Yamaç Moluzu
Alüvyon
Kırkdirek Formasyonu
Tekedağı Formasyonu
Kuzeydoğu
Kuzeybatı
Güneydoğu
Güneybatı
Kalsit
Dolomit
Fosil
Sparit
İntraklast
Oolit
Taramalı Elektron Mikroskobu
Yer Radarı
xvii

1.GİRİŞ
1.1.Konu ve Amaç
Bu çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde yüksek
lisans tezi kapsamında hazırlanmıştır. Çalışma konusu, “Sütçüler - Eğirdir Aşağı
Gökdere (Isparta) Bölgesindeki Kireçtaşlarının Mermer Olarak Kullanılabilirliği Ve
Ekonomik Önemi” olarak belirlenmiştir. Çalışma kapsamında; mermerlerin jeolojik,
minerolojik, jeokimyasal ve fiziko – mekanik özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Ayrıca Batu Mermer ve Özçınar Mermer ocaklarında jeofizik yöntemler yardımı ile
yer radarı ve rezistivite metodları uygulanarak kırık ve çatlak analizi yapılıp elde
edilen veriler değerlendirilmiştir. Çalışma üç aşamada yürütülmüştür.
Birinci aşamada, ayrıntılı saha çalışmaları kapsamında, bölgedeki mermer
yataklarının yanal yayılımlarının belirlenmesi amacıyla 1/25.000 ölçekli jeolojik
haritaları yapılmıştır (EK-1). İnceleme alanı içerisinde bulunan bütün birimleri
karakterize eden kayaç örnekleri sistematik olarak alınmış, Batu Mermer ve Özçınar
Mermer ocaklarında rezistivite ve yer radarı yöntemleri kullanılarak kırık ve çatlak
analizleri yapılmıştır. Gerekli görünen yerlerde birimler arasındaki ilişkileri
yansıtmak amacıyla fotoğraf çekimleri yapılmıştır.
İkinci aşamada alınan mermer örneklerinin minerolojik, petrografik ve fiziko –
mekanik özelliklerini ortaya koyabilmek amacıyla laboratuar çalışmaları
yürütülmüştür. Laboratuar çalışmalarında, alınan örneklerin ince kesitlerinin
yapılması ve bu kesitlerin polarizan mikroskopta incelenmesi, 3 boyutta inceleme
için taramalı elektron mikroskop (SEM) cihazında inceleme ve görüntü alma
çalışmaları tamamlanmıştır. Mermer örneklerinin kimyasal özelliklerinin
belirlenmesi amacıyla derlenen örnekler üzerinde de major element içerikleri ve iz
element içerikleri analizlerle ortaya konmuş, bulunan sonuçlar grafik ve
diyagramlara dökülerek yorumlanmıştır.
1

Mermerlerin fiziko – mekanik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla TSE 699 standart
normlarına bağlı kalarak mermer örnekleri üzerinde fiziko – mekanik deneyler
yapılmıştır.
Üçüncü aşamada ise, inceleme sonuçlarının değerlendirilmesi yapılarak,
tartışılmıştır.
1.2. Coğrafya
1.2.1. İnceleme alanının yeri
İnceleme alanı Akdeniz Göller Bölgesi'nde Isparta ili sınırları içerisinde, Sütçüler
İlçesi’nin batısında yer almaktadır (Şekil 1.1) 1/25.000 ölçekli Isparta M 25 c 3 , M 25 c 4
paftalarının bir kısmını kapsayan inceleme alanı 60 km 2 'ye yakın genişliktedir.
1.2.2. Morfoloji
İnceleme alanının morfolojisi, yapı ve litolojinin birlikte etkisinin sonucu olarak
engebeli bir yapı sunmaktadır. Çalışma alanının kuzeyi, güney kesimlere göre daha
yüksektir. Çalışma alanındaki önemli yükseltiler; Tahtacı Yurdu Tepesi (1040 m.),
Kara Tepe (1283 m.), Orta Tepe (1047 m.), Kösetaşı Tepe (1039 m.), Sülükgölü
Tepe (1072 m.), Karadağ Tepe (987 m.)’dir. Litolojik olarak ofiyolitik kayalardan ve
rift çökellerinden oluşan Antalya Naplarına ait birimler nispeten daha alçak alanları
oluşturmaktadır.
1.2.3. İklim ve bitki örtüsü
İnceleme alanı Akdeniz iklim kuşağında yer almaktadır. Buna rağmen karasal
iklimle, karasal – ılıman iklim arasında bir geçiş sunmaktadır. Yazları sıcak ve kurak,
kışları soğuk ve yağışlıdır. Kışları bölgeye düşen yağış kar şeklindedir. Yazları da
gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkları oldukça fazladır.
2

Şekil 1.1. Çalışma alanının yer bulduru haritası
3

Şekil 1.2. Sütçüler ilçesinin ortalama yıllık sıcaklık dağılışı haritası
İnceleme alanına ait olan meteorolojiden elde edilen bilgilere göre aylık ve yıllık
ortalama sıcaklık, nispi nem ve yağış miktarları Şekil 1.4, 1.5 ve 1.6’da
verilmektedir.
Şekil 1.3. Sütçüler ilçesinin ortalama yıllık yağış dağılışı haritası
Çalışma alanı genelinde sık ağaçlı bir orman örtüsü gözlenmekte ve bu orman
örtüsünü başlıca çam olmak üzere meşe ve ardıç oluşturur.
4

Şekil 1.4. Aylık ve Yıllık Ortalama Sıcaklık Değerleri ( o C) (2009)
Şekil 1.5. Aylık ve Yıllık Toplam Yağış Miktarları (mm) (2009)
Şekil 1.6. Aylık ve Yıllık Toplam Yağış ve Sıcaklık Oranları (2009)
5

1.2.4. Akarsu ve yer altı suyu
İnceleme alanında sürekli akış gösteren bir dere mevcut değildir. Bununla birlikte
mevsimsel akış gösteren Seydiyeri Deresi, Oner Deresi ve Zinar Dereleri
bulunmaktadır.
Kaynaklar; Yeşilyurt Ovası’nda kaynak boşalımları kireçtaşı – alüvyon, kireçtaşı –
ofiyolit dokanağından, ofiyolitlerin killeşmiş seviyelerinden ve alüvyondan
olmaktadır. Bu kaynaklar yöre halkı tarafından çeşme olarak kullanılmaktadır.
Sığ Kuyular; Yeşilyurt Ovasında, yöre halkı tarafından sulama yapmak amacıyla
açılmış 20 adet sığ kuyu bulunmaktadır. Bu kuyular yaz aylarında pancar
motorlarıyla sulamada kullanılır.
Şekil 1.7. Sütçüler ilçesinin hidrografik haritası
Bataklıklar; Yeşilyurt Ovası’nın güneydoğu kesiminde yeraltısuyu seviyesinin
yüksek olması sebebiyle bir bataklık oluşmuştur.
6

1.2.5. Yerleşim merkezleri ve ulaşım
İnceleme alanında büyük yerleşim merkezleri bulunmamaktadır. Merkez bucağına
bağlı 20, Kasımlar bucağına bağlı 8 köyü vardır. Yüzölçümü 1288 km 2 ’dir. İlçede 3
kasaba mevcuttur. Kasabalar; Ayvalıpınar, Kesme ve Kasımlar'dır. İlçe toprakları
engebeli alanlardan meydana gelir. Doğusunda Dedegül Dağı, orta ve güneyinde
Kuyucak Dağı yer alır. Dağların yüksek kesimlerinde hayvancılık açısından önemli
yaylalar vardır. Dağlar meşe, köknar, kızılçam, karaçam, sedir ve ardıç ormanları ile
kaplıdır.
1990 nüfus sayımına göre, 22.021 nüfusa sahiptir. İlçe merkezinde 4.072, köy ve
kasabalarda ise 17.949 kişi yaşamaktadır. Merkez ilçede 7 mahalle bulunmaktadır.
Mahallelerin isimleri; Belen, Cami, Birlik, Başkoz, Erenler, Yeşildere ve Yukarı
mahalledir.
İnceleme alanı Isparta il merkezine 84 km, Sütçüler ilçe merkezine ise18 km
mesafededir. Sütçüler ilçesi Isparta il merkezine 102 km, Eğirdir İlçesi’ne 64 km,
Aksu İlçesi’ne 44 km mesafede ve asfalt yollarla bağlıdır. Bu yol Eğridir'den
geçmektedir ve Eğridir'e kadar olan mesafe 68 km'dir. Eğridir üzerinden Konya'ya
ulaşmak mümkündür. Sütçüler-Isparta yolu uzun yıllar boyunca ilçeyi dışarıya
bağlayan tek yol olarak hizmet vermiştir. Ancak, Isparta'yı Antalya'ya bağlayan
Dereboğazı Yolu'nun (Yeni Isparta - Antalya Yolu) açılması ile güneydeki Çandır
Bölgesinden bu yola bağlanmak suretiyle, ilçeden Antalya'ya doğrudan ulaşım
mümkün olmuştur. İlçe merkezinin Antalya'ya olan uzaklığı 125 km olup, yolun
Çandır Bölgesi ile Dereboğazı Yolu arası kış aylarında zaman zaman bozulmakta ve
ulaşım güçleşmektedir.
1.2.6. Ekonomik durum
İlçe ekonomisi coğrafi yapıya bağlı olarak gelişmemiştir. İlçenin ekonomisi tarım ve
hayvancılığa dayanmaktadır. İlçedeki tarım arazilerinin toplam alanı 8.117
hektar’dır. Ekilebilir arazinin azlığı tarımsal gelişmeyi kısıtlamış, yöre halkını
7

hayvancılığa yönlendirmiştir. Sadece Akdeniz ikliminin yaşandığı Çandır'da tarım
ürünlerinden ekonomik gelir sağlamaktadır. İlçe ihtiyacının büyük bölümünü bu yöre
karşılamaktadır. Verimli topraklara sahip Çandır Ovasında yerfıstığı, susam ve bol
sebze meyve yetiştirilir. Son yıllarda seracılıkta önemli gelişmeler olmuştur. Ev
tezgâhlarında halı dokumacılığı yapılır. İlçe merkezi, Aksu Çayına karışan bir dere
vadisinde yamaçlara kurulmuştur. Denizden yüksekliği 1000 metredir. Önemli
yollardan, uzak olduğundan gelişmemiş küçük bir yerleşim merkezidir.
a) Tarım ve Hayvancılık
Bitkisel Üretim: İlçe toprakları killi-kalkerli yapıdadır. Arazilerin meyili %40-
60'lara kadar çıkar. Üst toprak 8-10 cm derinliğindedir. Killi kalkerli tınlı bünyeli
granül ve fırda yapıdadır. Tarım arazilerinin %85'i ormandan kazanılmış arazilerdir.
Bu nedenle aşırı erozyona maruz kalmaktadırlar. Tarım topraklarında organik madde
azdır.
Toplam 8.117 hektar tarım arazisinin 1339 hektarı sulanabilir, 6778 hektarı kuru
tarım arazisidir. Arazi topografik yapısının aşırı meyilli ve engebeli olması esasen az
olan su kaynaklarının arazide kullanışlı hale getirilmesini engellemektedir. Sulu
tarım belirli bölgelerde köy kenarlarında yapılmaktadır. Elma ve gül üretimi
Ayvalıpınar'da, sebzecilik ve seracılık Çandır, Şehler, Melikler, Yeşilyurt gibi
köylerde, kiraz ise Kasımlar Kasabası, ibişler, Güldallı, Darıbükü köylerde
yapılmaktadır. İlçede toplam 128 adet sera bulunmaktadır. Yetiştirilen ürünler
arasında buğday ilk sırayı almakta; onu arpa, fiğ, nohut, kuru fasulye ve mısır
izlemektedir. Kekik Akçal Dağının çevresinde, Sanlı yaylasında, Kesme, Kasımlar,
Beydili köylerinde, yaylalarda ve ormanlık arazilerde doğal olarak yetişir. Akdeniz
ikliminin yaşandığı Çandır Ovası'nda tarımsal üretim bakımından önemli bir yere
sahiptir. Bu ovada yer fıstığı, susam, pamuk, narenciye ve her türlü sebze-meyve
yetiştirilebilmektedir. Son yıllarda gelişen seracılık faaliyetleri sonucunda, turfanda
sebze üretimini artmıştır ve yöreye önemli ekonomik katkı sağlamaktadır.
8

Hayvancılık: İlçenin ikinci önemli geçim kaynağı hayvancılıktır. Hayvancılıkta ilk
sırayı küçükbaş hayvan yetiştiriciliği alır. Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği, kültür
balıkçılığı ve arıcılık diğer önemli hayvansal üretim kollarıdır. Hayvancılık yörede
genellikle kıl keçisi yetiştiriciliği üzerinedir. Ancak yörenin orman bölgesi olması
sebebiyle, kıl keçisinin ormana verdiği zarar dikkate alınarak bu faaliyette
kısıtlamaya gidilmiştir. Bu durum hayvancılıkla uğraşan kesimi koyun ve sığır
besiciliğine yöneltmiştir.
Yaylada kekiğin ve kır çiçeklerinin bol oluşu aracılık faaliyetlerine imkân
tanımaktadır. Arıcılığın geliştirilmesi yönünde Köylere Hizmet Götürme Birliği
kaynaklı olan TKV gözetiminde ve İlçe Tarım Müdürlüğü elemanlarının teknik
yardımıyla 2000-2004 yılları arasında 9000-12000 fenni kovan dağıtımını amaçlayan
28000 dolarlık bir proje yürütülmektedir. 2000 yılı verilerine göre, ilçe genelinde
51.570 küçükbaş hayvan, 6.550 büyükbaş hayvan ve 5.950 arı kovanı mevcuttur.
Ayrıca 1 adet 24 ton/yıl, 1 adet 20 ton/yıl, 3 adet 12 ton/yıl; 1 adet 10 ton/yıl, 1 adet
6 ton/yıl, 1 adet 5 ton/yıl ve 1 adet de 4 ton/yıl olmak üzere toplam 105 ton/yıl
kapasiteli 9 adet alabalık üretim tesisi bulunmaktadır.
Balıkçılık da son yıllarda yöre halkının geçim kaynakları arasına girmiştir. İlk
zamanlar birkaç balık çiftliği ile başlayan bu uğraş, Karacaören Barajının
kurulmasıyla önemli bir seviyeye gelmiştir. Karacaören Baraj Gölünde yılda
ortalama 45900 kg balık üretimi yapılmaktadır. İlçede toplam 9 adet alabalık üretme
tesislerinde yıllık 81 ton alabalık üretimi yapılmaktadır.
b) Sanayi ve Ticaret
İlçede büyük çaplı sanayi kuruluşu yoktur. İlçedeki en önemli sanayi kuruluşu
Sütçüler Hidroelektrik santralidir. 1993 yapımına başlanan HES Haziran 1998
yılından bu yana üretimde bulunmaktadır. Yap-işlet-devret kanununa göre yapılan
tesisin 740 ortağı bulunmaktadır. Tesis 2018 yılına kadar ortaklarına temettü
dağıtacaktır.
9

İlçede büyük çaplı ticaret erbabı bulunmadığı için ticaret hayatı pek gelişmemiştir.
Sütçüler ve köyleri halkının %75'inin esas geçim kaynağı ise, yakın zamanlara kadar
sütçülük ve yoğurtçuluk olmuştur. Yöre halkının insanları İstanbul, Ankara, İzmir,
Antalya ve Eskişehir gibi büyük şehirlerde seyyar süt ve yoğurtçuluk yaparak
geçimini sağlamışlardır.
Akdut ve dut pekmezi bilhassa Sütçüler ilçe merkezinin sakinlerinin uzun süre
önemli geçim kaynaklarından birini oluşturmuştur. Günümüzde sadece birkaç aile
tarafından yapılan pekmezin hatırası, “Dut Pekmezi Festivali” ile yaşatılmaya
çalışılmaktadır.
Sütçüler yöresinin diğer bir geçim kaynağı da ormancılık veya keresteciliktir. Yörede
20 bin hektar civarında kara ve kızılçam ormanı ile bol miktarda meşe (pelit) ardıç ve
maki ormanları bulunmaktadır. Cumhuriyet döneminde özellikle 1950’li yıllardan
sonra yöredeki ormanlar değerlendirilmeye başlanmıştır. Yöre halkı ormancılıkla
ilgili faaliyetlerde çalışıp, belirli kazançlar elde etmektedirler. 1970-1997 yılları
arasında 17 köyde Orman Köylerini Kalkındırma Kooperatifi kurulmuştur. İlçede
küçük çaplı da olsa ağaç sanayisi ile uğraşan merkezde dört, taşrada ise tahmini 40
kadar hızarda orman ürünleri işlemeciliği yapılmaktadır. İlçenin ihtiyacına cevap
verecek demir doğrama atölyeleri de sanayi alanında hizmet veren diğer kuruluşlar
arasındadır.
Sütçüler ilçe merkezinde ve köylerinde, özellikle Osmanlı döneminde dokumacılığın
da önemli bir yeri olduğu bilinmektedir. Dokumacılığın zayıflamasıyla birlikte
yörede gelişmeye başlayan halıcılık, yöre halkının bir süre (özellikle 1950 - 1980'li
yıllar arasında) önemli bir geçim kaynağını oluşturmuştur. 1951 yılında ilçe
merkezinde Halıcılar Küçük Sanatlar Kooperatifi kurulmuş ve bu kooperatif
aracılığıyla köylere halı ipliği ve halı tezgahı götürülerek, halıcılık teşvik edilmiştir.
Bu dönemde halkın yaklaşık %75'i halı dokumakta ve hemen hemen her evde bir halı
tezgâhı bulunmakta idi. Günümüzde ise sadece Sütçülere bağlı Kesme Kasabasında
halıcılık kooperatifi faaliyetlerini sürdürmektedir.
10

2. KAYNAK ÖZETLERİ
Toroslar'a ilişkin ilk araştırmalar 19. yüzyılın sonlarında başlanmasına rağmen
ayrıntılı jeolojik incelemeler 1940 yıllarında başlar.
Parejas (1942), Sandıklı, Dinar, Burdur, Isparta, Eğirdir dolaylarının 1/100.000
ölçekli jeoloji çalışmasını yapan çalışmacı, alanın; Alp jeosenklinalinin, Terid
Çukurunun kuzey sahilinde (Sandıklı – Başören – Çay hattının kuzeyindeki bölgeye)
olabileceğini savunmuştur.
Altınlı (1944), yöredeki jeoloji araştırma ve 1/100.000 ölçekli harita çalışması
yapmıştır. Antalya – Burdur – Isparta bölgesinde yaptığı çalışmalarda; fasiyeslerin
benzerlikleri yönünden stratigrafik birliklerin ayrılmasındaki güçlükleri belirterek,
Jura yaşlı kumtaşı, radyolarit, silisli şist kuvarsit topluluğu ile temsil edilen “filişimsi
serinin” üzerine Sanomoniyen yaşlı Budist ve Actaeonella’lı kireçtaşlarının geldiğini,
üzerine Senomoniyen yaşlı kireç taşlarının ve bunları da diskordansla örten Eosen’in
varlığını söylemiştir.
Blumenthal (1947), Seydişehir-Beyşehir yörelerinde yaptığı araştırmalarda, bölgede
Devoniyen'den günümüze kadar oluşan kaya birimlerinin yüzeylediğini belirtir. Altta
yer alan Seydişehir şistleri olarak adlandırdığı şistleri Devoniyen yaşlı olarak
öngörmüş ve bunlar üzerine Üst Paleozoyik'in gri-mavi kireçtaşları ve kalk-şist ara
katkılı masif kireçtaşlarının geldiğini belirtmiştir. Dolomit ve siyah-mavi
kireçtaşlarının ise Triyas yaşında olduğunu belirtir. Komprehensif serinin Jura
transgresyonuyla başladığını ve Lütesiyen'e kadar uzanan kesintisiz bir kireçtaşı istifi
sunduğunu ve Lütesiyen üzerine açısal diskordansla kumtaşt, kiltaşı, marnlarla temsil
edilen filiş fasiyesinde Üst Eosen'in geldiğini belirtmiştir.
Brunn ve diğerleri (1971), Batı Torosların yapısal sorunlarına açıklık getiren bölgesel
yorumlar yapmışlardır. Bunlar arasında;
a) Mesozoyik – Tersiyer yaşlı birimler ile eski temelin sorunlarını tartışmışlar,
11

) Batı Toroslarda üç büyük nap sisteminin varlığını saptamışlardır. Alt – Orta
Kambriyen yaşındaki Çaltepe Formasyonu ile başlayan istifin dereceli olarak
Seydişehir Şeyline geçtiğini göstermişlerdir. Gökdağ serisine Permo Karbonifer
yaşını vermiş Triyas’ta; Tarascı Kireçtaşı (Orta Triyas), Kasımlar, Kırıkkavak,
Sarplar Formasyonu ve Menteşe dolomitik kireçtaşlarını (Üst Triyas)
ayırtlamışlardır.
Üst Jura ile başlayan komprehensif serinin Lütesiyen’e kadar devam ettiğini
Paleosen – Eosen ilişkisinin bunlar üzerine açısal diskordansla geldiğini
belirtmişlerdir.
Batı Torosların Orta ve Kuzeyinde 150 km uzunluğunda ve 15-20 km genişliğindeki
allokton birimlerin Beyşehir Hoyran napını oluşturduğunu ve allokton serinin alttaki
otokton seride bulunan senklinale yerleşmesinden dolayı erozyondan korunduğunu
bildirmişlerdir. Allokton birimlerde Triyas () yaşlı ofiyolit ve Gençek Kireçtaşı ile
daha üstte Kuğlu ve Boyalı birimlerini haritalamışlardır.
Dumont (1974), Isparta kıvrımının orta kısmı ile Batı Torosların allokton ve para
otokton ünitelerindeki mevcut yapısal istiflenmeler arasındaki benzer ilişkileri ele
almıştır. Dumont sonuçta; Isparta kıvrımı ile Antalya naplarının eşiğinin birbirine
bağlantılı olabileceğini saptamıştır.
Dumont ve Kerey (1975), “Eğirdir gölü güneyinin temel jeolojik etüdü” adlı
çalışmalarında Batı ve Orta Toroslar arasında sağlıklı bir karşılaştırmanın
yapılabilmesi için göller bölgesi güneyinde kalan alanlarda temel jeolojik özellikleri
incelemişler ve bu alanlarda stratigrafi istifinin, yapısının öğrenilmesi amacıyla
1/25.000 ölçekli jeoloji haritaları hazırlanmıştır. Çalışma alanında değişik havzalarda
oluşmuş kayaların kapsayan ayrı birliklerin varlığını saptamışlardır. Araştırıcılar bu
birlikleri alttan üstte doğru şu şekilde adlandırmışlardır; Karacahisar Birliği,
Beyşehir Gölü’nün batısında Anamas Dağları ve Kartoz Dağlarının meydana
getirdiği dirsek içinde kalan Karacahisar bölgesinin bir dom olduğunu ve bu yapının
12

simetrik olmayıp doğu sınırında birden kesildiğini, tektonik olaylarla bölündüğünü,
batısının ise daha yalın ve geniş yayılım sunduğunu belirtmektedir.
Güneybatıdaki temel Sarıçiçek şisti ve Kocaosman grubu olmak üzere ikiye
ayrılmıştır. Kocaosman grubu değişik fasiyesler göstermektedir. Alttan üste doğru;
renkli kuvarsit, siyah dolomit, şist, siyah kireçtaşı, diyabaz, yumrulu kireçtaşı ve
siyah dolomitin var olduğu iki gruba ayrılmıştır. Kuzeydoğu’daki temeli de
araştırmacılar iki gruba ayırmışlardır. Bunlar; Bozburun şistive Gökdağ grubudur.
Gökdağ grubu da kendi içerisinde Orbucak detritiği, Gökdağ Kireçtaşı, Karlık
detritiği olmak üzere üç farklı asbirime ayrılır.
Değişik tipteki Paleozoyik temel üzerine aynı özellikteki Mesozoyik serileri
transgressif olarak geldiğini belirtmişler ve şu formasyonları ayırmışlardır. Bunlar
alttan üste doğru; Bahçeevleri formasyonu, Hacı İlyas formasyonu, Kasımlar
formasyonudur.
Kasımlar formasyonu üzerine gelen karbonatlı seriyi alttan üste doğru Menteşe
dolomiti, Alakilise kireçtaşı, Eşekini kireçtaşı olarak ayırtlamışlardır.
Eşekini kireçtaşı üzerine gelen allokton birim içerisinde değişik fasiyeslerle birlikte
geniş bir alan kapsayan Kızıldağ peridotitlerinin görüldüğü belirtirler. Karacahisar
kuzeybatısı ile Eğirdir gölü arasında yüzeyleyen karmaşık birlik içerisindeki
birimlerin detaylı olarak ayırtlama olanağı bulamamışlardır. Karmaşıktaki başlıca
kayalar şunlardır;
Ofiyolit topluluğu kayaları; Eğirdir güneyinde Ofiyolitli zonları ultrabazik kayaçlarla
(serpantin, gabro, diyabaz) temsil edildiğini belirtirler. Yazarlar, bu kayaçların
sedimanter kayaçlarla ilişkisinin tektonik olduğunu saptamışlardır.
Araştırmacıların Dulup birliği olarak adladıkları dolomit ve kireçtaşı ile temsil edilen
birliğin bazı yerlerde Üst Kretase detritikleri üzerinde, kimi yerde ofiyolitli birlik
üzerinde anormal olarak oturduğu belirtirler.
13

Kovada dolomiti; Üst Jura yaştaki kireçtaşı altında yaklaşık 200 metre kalınlıkta ve
fosilsizdir. Yalnız Üst Jura kireçtaşı altında olması dolayısıyla yaşının Üst Jura veya
biraz daha yaşlı olabileceğini belirtirler.
Dulup Kireçtaşlarının monoton bir istif sunduğu ve bazı yerlerde anormal olarak
ofiyolitli seri üzerine geldiğini, yaşının Üst Jura – Alt Kretase olduğunu
belirtmektedirler.
Dumont (1976), Isparta Açısının kuzeye doğru meydana getirdiği V 'de eski
paleocoğrafık hiç bir ize rastlanmadığını ve Üst Kretase üzerinde yer almış olan
naplann tek bir allokton sistem meydana getirdiğini savunur.
Dumont ve Monod (1977), Eğirdir ve Beyşehir gölleri arasında bulunan Dipoyraz
dağının Batı Toroslar'm en yüksek masifini oluşturduğunu belirtirler. Bu masifin
güneyde Beyşehir Torosları'nın otokton karbonatlı serisi ile daha kuzeyde bulunan
Anamas dağının kireçtaşı masifi arasında köprü vazifesi gördüğünü belirten yazarlar,
bu iki Mesozoyik istifin stratigrafisinin benzer olmasına karşın, orta kısımda,
Dipoyraz Dağın yapı bakımından olduğu kadar, stratigrafik ve sedimantolojik
bakımdan da ayrılık gösterdiğini belirtirler. Araştırıcılar, çalışmalarında bu masifin
Toros silsilesindeki özgünlüğünü belirtmek ve bunun özellikleriyle ilgili bir yorum
getirmeyi amaçlarlar.
Poisson (1977), Beydağlarını oluşturan karbonat kayalarının stratigrafisini ortaya
koymaya çalışmıştır ve bunların Liyas'tan Senoniyen'e kadar resifal kireçtaşları
olarak devam ettiğini, Senoniyen'in ise pelajik kireçtaşlarından oluştuğunu
belirtmiştir. Üst Paleosen-Alt Eosen yaşında bir olistostromun varlığını, bunların
üzerinde Lütesiyen kireçtaşlarının uyumsuz olduğunu, Akitaniyen'de resifal
kireçtaşları, Burdigaliyen'de fıliş olarak devam ettiğini belirtir. Antalya Napları'nın
üç ana naptan oluştuğunu belirten yazar, alt napın Çataltepe ve Tahtalıdağ
ünitesinden oluştuğunu ve Çataltepe ünitesinin Antalya Napları'nın temel parçasını
oluşturduğunu belirtir. Bu nedenle daha çok Çataltepe ünitesinin stratigrafisini ortaya
koymaya çalışmıştır.
14

Akay ve diğ. (1979), Yaptıkları arazi çalışmalarını “Batı Toroslar Platformları” adlı
raporlarında sunmuşlardır. Isparta Bölgesinde birbirinden çok farklı yapısal
birimlerin yeraldığını belirten araştırmacılar bölgedeki otokton birimleri doğu, batı
ve merkez olmak üzere üç grupta incelemişlerdir. Ayrıca bölgede Kretase sonu ile
Tersiyer aralığında farklı beş tektonik fazın olduğunu söylemişlerdir.
Akbulut (1980), Çandır – Sütçüler yöresinde değişik yapısal konumlu oluşukların yer
aldığını belirtmişdir. Çalışmacı tarafından Davraz kireçtaşı, Çandır formasyonu,
ofiyolitik birim, Sütçüler formasyonu, Güneyce formasyonu olarak bu oluşukların
bazı fasiyes benzerlikleri gösterseler de güncel yapısal konumları ile birbirlerinden
ayrılmaktadırlar.
Araştırmacı, Davraz kireçtaşının Paraotokton olduğunu Üst Jura – Alt Kretase’nin alt
seviyesine ait fosillerin varolduğunu ve genç görsel oluşuklarla uyumsuz olarak
örtüldüğünü belirtmiştir. Çandır ve Sütçüler formasyonunun gerek fasiyes gerek
yapısal yönden allokton olabileceğini belirtir. Bütün bu Mesozoyik birimlerin ise Alt
Miyosen yaşlı Güneyce formasyonu ve Üst Miyosen yaşlı Aksu formasyonu
tarafından örtüldüğünü vurgular.
Ricou (1980), Toros kuşağını oluşturan karbonat ekseninin Toroslar'dan başlayarak
Beydağları ve Anamas Dağı'nı içine alarak Silifke dağlık bölgesine dek uzanan bir
otokton kaya istifi olduğunu savunur. Yazar bu bağıl otoktonun kuzey kanadında
Kretase sonundan Miyosen'e kadar çeşitli aşamalarda yerleşmiş radyolorit ve
ofiyolitler kapsayan napların yer aldığını belirtir. Yazar ayrıca, kuzey kanat üzerinde
Likya Napları, Beyşehir - Hoyran Naplan, Hadım Napı ve Bozkır Birliği'nin yer
aldığını ve tüm bu napların kuzey kökenli olduğuna değinir. Diğer taraftan bağıl
otokton karbonat ekseninin güney bölümünde Antalya'nın ofiyolitli ve radyoloritli
napları ve allokton Alanya metamorfik masifi yer alır.
Koçyiğit (1981), "Isparta Büklümünde Toros Karbonat Platformunun Evrimi" adlı
incelemesinde Toros karbonat platformu için örnek bir alan oluşturan Hoyran neritik
karbonat platformunun Liyas sırasında ve Sultan Dağı'nın güney eteğinde yaklaşık
15

doğu - batı doğrultulu çekim fayı özelliğinde bir kırığın (Hoyran Fayı) gelişmesiyle
biçim kazandığını belirtmiştir. Toros Karbonat Platformunun özellikle Mesozoyik -
Alt Tersiyer sırasında oluşmuş örnek istiflerinden birinin Isparta Büklümü kuzey iç
kenarında (Hoyran Havzasında) yüzeylendiğini yazmıştır. Meastrihtiyen'e kadar
duraylı, sığ denizel bir havza olan platformun, önce Meastrihtiyen'de bu özelliğini
yitirmeye başladığını, daha sonra egemen olan çekme gerilmeleri ile platformun
parçalanmasının günümüze kadar sürdüğünü belirtmektedir. Üst Lütesiyen
sonundaki ilk sıkışma evresi ile Arızlı ofiyolitli karmaşığının platform üzerine
yerleştiği ve platformun kuzey - kuzeydoğu kesimlerinin yükselmeye başladığı ileri
sürülmektedir. Bu yükselmenin Alt - Orta Oligosen sonundaki ikinci sıkışma evresi
ile çalışma alanının tümüyle karasallaştığı ve yerel ekayların geliştiği belirtilmiştir.
İncelemede Orta Oligosen sonundan günümüze kadar normal blok faylanma
tarafından denetlenen Isparta Büklümü kuzey iç kenarında riftleşmenin bölgesel
yükselme, faylanma, volkanizma gibi evrelerin geliştiğine ve tektonik etkinliğin
normal blok faylanmanın denetiminde günümüzde de sürmekte olduğuna dikkat
çekilmektedir.
Yalçınkaya (1983), "Batı Torosların Jeoloji Raporu" adını verdikleri çalışmalarında
Batı Toroslarda yüzeyleyen kaya birimlerinin birbirleri üzerinde stratigrafik ve
yapısal kesikliklere uğramış, belirgin zamanda bölgeye yerleşmiş allokton birlikler
olmayıp, krono-lito-stratigrafik dizilimleri ve yapısal konumlarında kesiklikler
olmaksızın düzgün bir stratigrafi sunduğunu, Alt Eosen sonrası ofiyolitlerin bölgeye
yerleşmesi ve Miyosen sonrası yörede etkin olan ve günümüze kadar devam eden
genç tektoniğin etkisi ile bu düzgün stratigrafik dizilimin karmaşık bir durum
kazandığını belirtmişlerdir.
Koçyiğit (1983), Göller Bölgesinin tektonik evriminde birbirini izleyen duraylı,
çökme tektoniği ve sıkışma tektoniğine bağlı olay ve jeolojik yapıları başlıca üç
tektonizma dönemine ayırtmıştır. Yazara göre, bunlar sırasıyla paleotektonik dönem,
geçiş dönemi ve yeni tektonik dönem şeklinde sınırlanmıştır. Liyas'tan başlayıp, Üst
Lütesiyen sonuna kadar süren ve platform üzerine, İç Toros ofıyolitli karışığı
napının, tektonik olarak üzerlemesiyle sona eren eski tektonik dönem veya
16

paleotektonik dönem, Üst Lütesiyen sonu ile Orta Oligosen sonu aralığında
gerçekleşen ve molas oluşumuyla aralanan geçiş dönemi; Orta Oligosen sonunda
başlayıp günümüze değin süren çekme tektoniğiyle denetlenen dönem ise yeni
tektonik dönem olarak adlanmıştır.
Waldron (1984), "Antalya Karmaşığı Kuzeydoğu Uzanımının Isparta Bölgesindeki
Stratigrafisi ve Sedimanter Evrimi" isimli incelemesinde, inceleme alanında yer alan
mafik lavlar, radyolaritler, çamurtaşları, türbititik kumtaşlarından oluşan karmaşık ile
bitkili kumtaşı, pelajik kireçtaşı ve radyolaritlerden oluşan Isparta Çay formasyonunu
beraber olarak tanımlamıştır. Ayrıca Yuvalı grubu diye tanıttığı platform karbonatları
da bu incelemede Menteşe Dolomitleri ve Dulup Kireçtaşı olarak iki ayrı birime
ayrılmıştır. Paraotokton konumlu bu karbonatların Isparta Büklümüne yerleşmiş
allokton topluluk olduğu belirtilmiştir.
Sipahi (1984), "Antalya Aksu Çayı Havzasının Karst Hidrojeolojisi İncelemesi" adlı
doktara tezinde bölgedeki kaya-stratigrafi birimlerini rejyonal ölçekte otokton ve
allokton birimler olmak üzere iki grupta incelemiştir. Karstik olan ve olmayan
birimlerin jeoloji istifindeki konumlarına ve hidrojeolojik niteliklerine göre harita
birimleri ayırt edilmiştir. Gelişmiş karst suyollarının belirlenmesiyle karst
sistemlerinin yapısı, büyüklüğü ve yeraltısuyu hızları konusunda bilgiler veren
araştırmacı, çalışma alanında bulunan kaynak, kuyu, göl ve akarsu gibi su
noktalarından alınan örneklerin analizi ile bölgedeki suların kalitelerinide
belirlemiştir. Çalışmacı ayrıca Antalya Bıyıklı Düdeni, Düden-Varsak karst yeraltı
sistemi, Kovada Gölü Düdenleri ve Gökpınar Kaynağı arasındaki hidrojeolojik
ilişkileri yeraltısuyu izleme denemeleri ile saptamaya çalışmıştır. Yaptığı
değerlendirmelerde Aksu Çayı havzasından yağış ve boşalma değerleri arasında
paralellik saptamış, komşu havzalar arasındaki karst sistemlerinin bağlantılı olması
nedeniyle hesaplanan ve ölçülen yağış ve akış değerlerinin farklılığını açıklamıştır.
Yalçınkaya (1985), “Batı Torosların Jeolojisi” adlı raporunda Triyas yaşlı
kireçtaşlarının Burdigaliyen yaşlı Ağlasun formasyonu filiş üzerinde Miyosende
etkili olan basınç gerilmeleriyle bindirildiğini belirtmiştir.
17

Bozcu (1985), Eğirdir Gölü güneydoğusundaki çalışmasında, inceleme alanında
yüzeyleyen kaya birimlerinin litolojik özellikleri birbirine benzer, fakat yapısal
konumları oldukça karışık olan Mesozoyik - Alt Tersiyer yaşlı otokton ve allokton
kaya grupları olduğunu belirtir. Ayrıca yazar, Kızıldağ serpantinitlerinin ve Bucak
lavının petrografik incelemelerini yapmış, Kızıldağ serpantinitlerinin serpantinleşmiş
harzburjit, dunit ve diyabaz dayklarından oluştuğunu belirtmiştir.
Akay ve diğ. (1985), "Antalya Neojen Havzasının Stratigrafisi" adlı çalışmalarında,
daha önce Neojen stratigrafisiyle ilgili sınırlı çalışmalar yapılan Antalya-Çakallar-
Çukur arasında kalan (çalışma alanı bu sınırlanan alan içersindedir) alanın
stratigrafiye dayalı evrimini kurmak için çalışmışlardır. Bu sınırlanan alandaki
formasyonları 1/25.000'lik olarak haritalamışlardır ve her birim için ölçülmüş
stratigrafi kesiti hazırlamışlardır.
Yalçınkaya ve diğ. (1986), “Isparta Büklümünün Yapısal Evrimi” adlı raporunda
bölgede yer alan otokton ve allokton konumlu kayaçların ilişkilerine değinilmiştir.
Isparta büklümünü de kapsayan çalışma alanında yüzeyleyen kaya birimleri
arasındaki stratigrafîk ve yapısal ilişkileri araştırarak, değişik zamanlarda bölgeye
yerleşmiş allokton kütlelerin yayılımlarını haritalamışlardır.
Araştırıcılar, Antalya napları olarak bilinen allokton kaya birimlerinin platformda yer
yer çökelen rift çökelleri ve otokton olduğunu, bunların platform çökelleri ile yanal
ve düşey yönde geçişli olduğunu savunurlar. Allokton varsaydıkları birimlerin
ofıyolitlerle birlikte İzmir - Ankara zonundan kaynaklandığını, Üst Kretase -
Paleosen'de Menderes Masifi güneyine, Üst Paleosen - Alt Eosen'de Anadolu - Torid
platformu güneyine yerleştiğini vurgularlar.
Yalçınkaya (1989), Batı Toroslar'da Isparta Açısını oluşturan Mesozoyik ve Tersiyer
yaşlı kaya birimlerinin stratigrafisi ile ofıyolitik kayalarla olan ilişkilerini ve bunların
tektonik evrimini araştırmıştır.
Neritik, yan pelajik ve pelajik fasiyeste çökelmiş kireçtaşlarından oluşan Davras
Formasyonunun Anatolid - Torid platformunun küçük bir bölümünü yansıttığını
18

elirten yazar, ofıyolitik karmaşıkların Üst Paleosen - Alt Eosen zaman aralığında
bölgeye yerleştiğini vurgular.
Yalçınkaya (1990), “Isparta – Ağlasun (Burdur) dolayının Jeolojisi” bölgede
Paleozoyik’e ait diğer kaya birimleri ile ilişkisi gözlenmeyen Permiyen, detritik ve
kireçtaşı fasiyesinde ofisiyolitli karmaşık içerisinde blok olarak yada yersel
yüzeylenmeler halinde gözlenir.
Bir gel – git ortamı yansıtan jips ve marnlardan oluşmuş çökelleri ile sedimantasyonu
sürdürmüştür. Böylece tüm Batı Toroslarda oluşan sedimantasyon hiç ofiyolit
dolgusu buldurmaksızın Alt Paleosen (Daniyen)’e kadar pelajik, yarı pelajik ve
neritik ortamın çökelleri ile neotetisin güney kolonunun ofiyolit yerleşimi öncesi
çökel topluluklarını oluşturmuştur. Bununla birlikte derin deniz çökelimine devam
etmiştir. Aynı olayın değişik parametresini oluşturan neotetisin kuzey kolu ile Alt
Triyasta riftleşmiş ancak güney kolunda farklı olgunlaşmadan Liyas dentritikleri ile
örtmüştür.
Üst Jura’da tekrar riftleşen bölge, Üst Kretase’de kapanmaya başlamış ve bu arada
oluşan ofiyolitler Üst Kretase denizinin eşliğinde Menderes Masifini aşarak belirtilen
Homa – Anamasdağ hattının kuzeyine Üst Kretase - Alt Paleosen zaman aralığında
yerleşmiştir.
Belirtilen hat boyunca çökelimi eksiksiz olarak sürdüren Paleosen denizi ofiyolitlerin
Üst Kretase – Alt Paleosen’de kuzeyden gelişine de bağlı olarak Üst Paleosen – Alt
Eosen’de güneye değin ilerlemesine devam edip, tüm Beydağlarını aşarak
ofiyolitlerin güneye aktarılışlarına eşlik etmiştir.
Karaman (1990), “Isparta Güneyinin Temel Jeolojik Özellikleri” adlı makalesinde
bölgedeki kaya topluluklarını otokton ve allokton olmak üzere ikiye ayırmıştır.
Yüksek dağlık bölgeleri oluşturan ve allokton olan Mesozoyik yaşlı Akdağ kireçtaşı
ve ofiyolitik karmaşıkların Burdigaliyen yaşlı birimler üzerine itildiğini
vurgulamıştır.
19

Pekuz (1991), Eğirdir Gölü güneyinde Dulup ve Anamas Dağı yörelerinde yapmış
olduğu çalışmasında karbonat kaya fasiyeslerini ayırt ederek ilgili çökelme
ortamlarını saptamıştır. Araştırıcıya göre Dulup istifinde dolomit ve vaketaşı fasiyesi,
Anamas istifinde ise istiftaşı ve oolitik tanetaşı fasiyesi olmak üzere iki ayrı karbonat
fasiyesleri ayırt edilmiştir. Belirtilen karbonat kaya fasiyes özelliklen ve içermiş
oldukları mikrofaunaya göre Dulup istifine ait karbonatların açık platform
düzlüğünde, Anamas istifine ait karbonatların da kıyıya yakın çalkantılı bir ortamda,
olasılıkla gel-git arası düzlükte çökelmiş olabileceğini belirtir.
Şenel ve diğ. (1992), Eğirdir - Yenişarbademli - Gebiz - Geriş - Köprülü civarında
yapmış oldukları çalışmalarında Prekambriyen'den günümüze kadar oluşmuş kaya
birimlerinin yüzeylediğini ve konumlarının allokton, otokton veya göreli otokton
olduğunu belirtirler. Allokton konumlu olanları Antalya napları ve Alanya napı,
otokton veya göreli otokton konumlu olanları ise Beydağları - Karacahisar ve
Anamas - Akseki otoktonları olarak tanımlarlar. Beydağları - Karacahisar
otoktonlarının birbirinden az - çok stratigrafîk farklılıklar göstermesine karşılık
Beydağları - Karacahisar otoktonu olarak birlikte ele alındığını belirtirler.
Yazarlar, allokton konumlu Antalya naplarını, yapısal ve stratigrafîk özelliklerine
göre Çataltepe napı, Alakırçay napı, Tahtalıdağ napı ve Tekirova ofiyolit napı olmak
üzere dört ana gruba ayırmışlar, Alanya napında ise çalışmalarının oldukça eksik
kalması nedeniyle böyle bir ayrımın yapılmadığını belirtirler.
Dilek ve Rowiand (1993), Isparta Açısını bölgesel tektonik çatıya uygun olarak
yeniden yorumlamışlar ve buradan çıkarılan sonuçların sadece Toros kuşağının
evrimi değil genelde kıtasal riftleşme ve pasif kenar evrimi için oldukça anlamlı
olduğunu belirtmişlerdir.
Yazarlar, Isparta Açısının doğu ve batı kanadını oluşturan platform karbonatlarının
içinde kıtasal bir riftleşmenin oluştuğunu, bu riftleşme ile Antalya naplarını oluşturan
pelajik çökeller, yastık lavlar ve serpantinit kütlelerinin oluştuğunu belirtirler.
20

Okyanus tabanı yayılmasının Isparta Açısının iki kolu arasında geliştiğini ve yine bu
alanda kapandığını savunurlar.
Yağmurlu ve diğ. (1995), Eğirdir güneyinde yer alan hidrokarbon oluşuklarının
bölgedeki önemli yapısal çizgilerle uyumluluk gösteren K gidişli oldukça dar bir
kuşak içinde sıralanmış olarak bulunduğunu belirtir. Yöredeki tüm sıvı ve katı
hidrokarbon oluşuklarının allokton konumlu peridotit masifleri içinde yer aldığını
belirten yazar, geçirimsiz ve fazla biçim değiştirmemiş özellikteki serpantinleşmiş
ultrabazik masiflerin, bölgedeki petrol oluşukları için allokton örtü birimi niteliğinde
olduğunu belirtir.
Bozcu (1996), Batı Toroslarda Isparta Açısı içerisinde yer alan Mesozoyik yaşlı
kırıntılı ve karbonatlı tortul kayaların stratigrafik ve sedimantolojik özelliklerini
araştırarak bunun yanı sıra Triyas yaşlı Kasımlar formasyonunun çökelme ortamını
ve petrol ana kayası olabilme özelliklerini incelemiştir.
2.1. Kireçtaşı ve Sınıflama
Kireçtaşları; kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomit olmak üzere üç çeşide ayrılır.
Kireçtaşı: Kireçtaşı, bileşiminde kütlece en az % 90 oranında kalsiyum karbonat
(CaCO 3 ) içeren,
Dolomitik Kireçtaşı: Dolomitik kireçtaşı, bileşiminde kalsiyum karbonat (CaCO 3 )
yanında kütlece % 10 - % 35 oranında magnezyum karbonat (MgCO 3 ) içeren,
Dolomit: Bileşiminde % 35'ten fazla magnezyum karbonat (MgCO 3 ) içeren tortul
kayaçlardır. Özellikle diyajenetik olup, stratigrafik olarak haritalanamayacak şekilde
görülen kireçtaşı/dolomit ayrımında esas olarak kimyasal içerik ele alınarak ayrım
yapılmaktadır. Kalsit - dolomit mineral yüzdeleriyle % MgO ve Alizarin Red-S ile
boyanmış örneklerde boyanabilirlik, renk dağılımına göre de karbonatlı kayaçların
sınıflandırılması mümkündür (Şekil 2.1).
21

Şekil 2.1. Kalsit-Dolomit mineral yüzdeleri ile % MgO ve Alizarin Red-S ile
boyanmış örneklerde boyanabilirlik/renk dağılımına göre karbonatlı kayaçların
sınıflaması (Onargan, T., Köse, H., Deliormanlı, A., 2005).
2.1.1. Kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı ve dolomit
Kimyasal içeriğinde en az % 90 CaCO 3 (kalsiyum karbonat) içeren kayaçlara kalker
ya da kireçtaşı adı verilmektedir. Ayrıca mineralojik bileşiminde en az % 90 kalsit
minerali bulunan kayaçlara da kireçtaşı adı verilmektedir. Kireçtaşı saf halde kalsit
ve çok az miktarda aragonit kristallerinden oluşur. Kalsit ve aragonit kalsiyum
karbonatın iki ayrı kristal şekli olup, teorik olarak % 56 CaO ve % 44 CO 2 içerir.
Ancak doğada hiçbir zaman saf olarak bulunmaz. Kireçtaşının sertlik derecesi 3,
özgül ağırlığı 2,5 - 2,7 gr/cm arasındadır. Kireçtaşlarının kalsiyum karbonat içeriğine
göre sınıflandırılması Çizelge 2.1'de verilmiştir.
Hangi koşullarla meydana gelirse gelsin kireçtaşları, doğada bulundukları durumları
ile bileşimlerinde kalsiyum karbonatın yanı sıra; magnezyum karbonat, kil
mineralleri, demir silikat-oksit ve sülfürleri, silikat asidi (SiO 2 ) gibi bileşikler
içerirler. Bu bileşiklerin bir kısmı kireçtaşı oluşumu esnasında ve oluşum ortamının
koşullarına bağlı olarak gelebildiği gibi diyajenez esnasında ve etkenleri ile de
gelebilir. Saflıklarına göre kireçtaşları Çizelge 2.2’de verilmiştir.
22

Çizelge 2.1. Kalsiyum Karbonat İçeriğine Göre Sınıflama (D.P.T., 2001)
Kayaç Adı
Bileşimi
Çok Yüksek Kalsiyumlu Kireçtaşı Min. % 97 CaCO 3
Yüksek Kalsiyumlu Kireçtaşı Min. % 95 CaCO 3
Yüksek Karbonatlı Kireçtaşı Min. % 97 CaCO 3 + MgCO 3
Dolomitik Kireçtaşı % 20 - 40 MgCO 3
Yüksek Magnezyumlu Dolomit % 40 - 46 MgCO 3
Çizelge 2.2. Saflıklarına Göre Kalkerler (D.P.T., 1996)
Adlandırma % CaCO 3 % CaO
Çok Fazla Saf Kalkerler 98,5 55,2
Çok Saf Kalkerler 97 – 98,5 54,3 – 55,2
Orta Saf Kalkerler 93,5 – 97,5 52,4 – 54,3
Az Saf Kalkerler 85 – 93,5 47,6 – 52,4
Saf Olmayan Kalkerler 85 47,6
Kireçtaşının ana mineralojik bileşeni kalsittir. Değişik oranlarda demir ve
magnezyum karbonat, kil mineralleri ve kuvars içeriği olağandır. Resifal kireçtaşları,
genellikle saf ve klastik elemanları hiç içermemelerine rağmen yüksek dolomit
içerikli olabilmektedir. Bantlı kireçtaşları, genellikle kil ara katkılıdır. Killi seviyeler
çoğu kez marn ve silisli kireçtaşları ile geçişlidir. Kireçtaşı içerisinde arzu edilmeyen
bileşiklerin belirlenmesinde en hızlı yöntem, bir miktar numuneyi seyreltik
hidroklorik asitte çözmektir. Dolomit ve silikatlar daha yavaş çözünürken, kalsit
23

hemen çözünecektir. Kalsitin dolomitten ayırt edilmesinde daha yavaş, ancak daha
sağlıklı yöntem, boyamadır (Kırıkoğlu, 1996).
Organik veya kimyasal karbonatlı tortul kayaç grubuna giren kireçtaşları içerdikleri
yabancı maddeler nedeniyle beyazdan-griye, sarımsı beyazdan-pembeye çok değişik
renklerde bulunabilirler. Kömür içerenleri koyu gri veya siyah, demir içerenleri
kırmızı veya kahverengi, dolomitik olanları pembe renkli olabilir.
Kireçtaşları genellikle tabakalıdır. Ancak masif yapıda kireçtaşları da mevcuttur.
Tabaka kalınlıkları milimetre ölçeğinden, metrelere çok değişkendir. Çok ince
tabakalı olanlara kalkerşisti de denilmektedir.
Yeraltı sularında travertenler şeklinde, deniz ya da tatlı sularda ise kimyasal organik
veya mekanik çökelme sonucu kireçtaşı yatakları oluşur. Oluşum süreçlerinden de
anlaşılacağı üzere kireçtaşı iki ana grup altında toplanabilmektedir.
Yaygın olarak oluşan kireçtaşlarının çoğu organik, kırıntılı ve kimyasal materyaller
içermektedir.
2.1.2. Dolomit
Kimyasal bileşimi CaMg(CO 3 ) 2 olan dolomit, kireçtaşlarından CaO'nun yerini
kısmen veya tamamen MgO'nun alması ile oluşur. Bu yüzden kimyasal bileşimi
açısından kireçtaşları ile ilişkili olup yanal da ve düşey de daima kireçtaşları ile
geçişlidir.
Dolomitin özgül ağırlığı, MgO oranına bağlı olarak 2,71 ile 2,87; sertliği ise Mohs
skalasına göre 3,5 - 4 arasındadır. Ticari saflıktaki dolomitin ergime noktası 1924 -
2495 o C arasında değişmektedir. İhtiva ettiği organik malzeme miktarı arttıkça
koyulaşmakla beraber genellikle pembe, kirli beyaz, beyaz-gri, siyah ve kahve
renklidir. Romboedrik sistemde kristalleşen dolomit % 30,4 CaO, % 21,8 MgO ve %
47,8 CO2 içerir.
24

Dolomitler 1,7'den daha küçük CaO/MgO oranına sahip kayaçlardır. CaO içeriğinin
artması durumunda karbonatlı dolomit ve dolomitli kireçtaşlarına geçilir. % 5
oranına kadar MgO içeren dolomitler kireçtaşlarının biyolojik katkılarıyla
oluşmuştur. Kaliteli dolomitler hidrotermal - metasomatik oluşumlardır. Bu tür
dolomitlemenin erken diyajenetik olduğu düşünülmektedir. Çok saf dolomitler
(CaO/MgO oran 1,39 ile 1,45 arasında olanlar) metalik magnezyum üretimi ile cam
endüstrisinde ve suların yumuşatılmasında kullanılır. CaO/MgO oran 1,45 ile 1,70
arasında olan saf dolomitler sinterlenerek refrakter malzeme olarak değerlendirilir.
Türkiye kireçtaşı, dolomit ve mermer rezervleri son derece büyüktür. Bünyesindeki
kalsit ve dolomit oranlarına göre bazı araştırmacılar tarafından aşağıdaki gibi
sınıflandırılmaktadır (Çizelge 2.3, Şekil 2.2).
Ticari anlamda dolomitin türleri için çeşitli sıcaklık derecelerinde işlemler yapılır.
Kalsinasyon işlemi uygulanmamış dolomite Ham dolomit, 1100 o C de ısıl işleme tabi
tutulmuş dolomite Kalsine dolomit, 1850 - 1950 o C arasında ısıl işleme tabi tutulması
ile elde edilen ürüne de Sinter dolomit ismi verilmektedir. Dolomitin 1650 o C
civarında demir oksitle birlikte yakılması ile elde edilen ürün ise Dead-burned
dolomit olarak isimlendirilmektedir (Kırıkoğlu, 1996).
Çizelge 2.3. Kalsit ve Dolomit Oranına Göre Sınıflama (D.P.T., 1996)
Kayaç Adı
Dolomit
Dolomitik Kireçtaşı
Magnezyumlu Kireçtaşı
Kireçtaşı
Bileşimi
% 10 dan az kalsit,
% 90 dan fazla dolomit
% 90 – 50 kalsit,
% 10 – 50 dolomit
% 95 – 90 kalsit,
% 5 – 10 dolomit
% 95 den fazla kalsit,
% 5 den az dolomit
25

Şekil 2.2. Dolomit ve Kalsit İçeriğine Bağlı Olarak Karbonatlı Kayaçların
Sınıflandırılması (Harben, 1995).
2.2. Kireçtaşı Oluşumları
Kireçtaşı kimyasal ve organik etkilerle akarsularda çöken maddelerin oluşturduğu bir
kayaçtır. Bütün jeologlar, kireç taşının safsızlıklar hariç; kalsit, aragonit, dolomit ve
manyezit gibi 4 ana mineralden oluştuğunu belirtmektedir (Uygur, K., 1989).
Hidrotermal etki ile oluşan kireçtaşı genellikle kristal yapıdadır. Değişik granit
türlerindeki kalsiyum karbonat hidrotermal etkilerle oluşmaktadır. Genel olarak pek
çok maden yatağında sülfit içeren maden yataklarında kalsiyum karbonat
kristallenmektedir. Maden yatağını oluşturan tüm mineraller kristallendikten sonra
kalsiyum karbonat kristallenmektedir. Kireç tüfü içeren maden yatakları,
birleşiminde ayrıca aragonit ve kalsiyum karbonatta bulundurmaktadır (Kun, N.,
2000).
Karbonik ve diğer mineral asitleri içeren çözeltilerin aşınmanın etkisiyle yapısında
kalsiyum bulunduran kayaçlar parçalanmaktadır ve bu şekilde serbest kalan kalsiyum
26

akarsularla denize taşınmaktadır. Çözünmüş halde bulunan kalsiyum karbonatın bir
kısmı deniz suyundaki düşük çözünürlük nedeniyle tortullaşmaktadır (Uygur, K.,
1989).
Kireçtaşı içeren mağaralardaki dikitler, kireç içeren tuzlu çözeltilerden yapısındaki
karbondioksit bulunan kireçlerin çözünmesi ile oluşmaktadır, tuzlu çözelti oyuklara
sızmakta ve su, ısı etkisiyle buharlaşmaktadır. Çözelti bu şekilde fazlası ile doygun
hale geldiğinden, çok iyi dağılmış olan tortullar ayrılmakta, yavaş yavaş sertleşmekte
ve süre gelen dehidrasyon sonucunda da kristalleşmektedir.
Kireçtaşı, deniz ve akarsu diplerinde ölmüş hayvan kabukları ve kemiklerinin üst
üste birikimi sonucu oluşan organik biriktirme kayasıdır. Kireçtaşı asidik suda erir.
Yani su erimiş halde CO 2 ihtiva ediyorsa, kireçtaşını eritir.
2.3. Kireçtaşlarının Mermer Olarak Kullanılması
2.3.1. Mermerin tanımı
Bilimsel anlamda mermer; kireçtaşı ve dolomitik kireçtaşlarının sıcaklık ve basınç
altında başkalaşıma uğrayarak yeniden kristalleşmesi ile oluşan bir metamorfik
kayaçtır. Kimyasal bileşiminde, büyük oranda kalsiyum karbonat, magnezyum
karbonatın yanı sıra ve silisyum dioksit ile değişik metal oksitleri, silikat mineralleri
bulunur. Mermer saf kalsiyum karbonat bileşiminde olduğu zaman beyaz ve yarı
saydamdır. Genellikle sertliği Mohs skalasına göre 3 ve özgül ağırlığı 2.5 ile 3.5
gr/cm 3 arasında değişir (Şentürk vd., 1996).
Ticari anlamda mermer ise, blok verebilen, kesilip cilalandığında parlatılabilen,
dayanıklı ve hoş bir görüntüye sahip her türden kayaçların (magmatik, sedimanter,
metamorfik) bütünü için kullanılan bir terimdir. İsmi bu şekilde kabul edilen
kayaçların çoğu ya doğrudan mermerdir, ya da kristalin kireçtaşıdır (Kuşcu., 2001).
27

2.3.2. Mermerlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri
Saf kalsit ve dolomit mermerleri granoblastik yapı gösterirler. Mermerlerin çoğunun
başlıca minerali kalsittir. Bununla beraber, mermerlerin çoğu %’de birkaç diğer
mineralleri de kapsarlar. Grafit, hematit, limonit ve pirit silikat olmayan
minerallerdir. Kuvars, mika, klorit, tremolit, vollastonit, diyopsit ve hornblend
mermerlerde çok yaygın bulunan silikatlardır.
Çok az mermerde kalsitin yerine dolomit hakimdir. Bu durumda mermer birbirleriyle
ardalanma gösteren kalsit ve dolomit tabakalarından veya bu iki mineralin renkte,
dokuda parlatmaya duyarlılıkları ve bozuşmaya dirençlerindeki farklılıklarından
dolayı istenmeyen kütlelerinden meydana gelmiştir. Mermerler içinde silikatlar
çoğalırsa kıymetli taşlara geçiş sağlarlar. Bunlara kalk epidot şist, ofikalsit adları
verilir. Mermerleşen kireçtaşlarında tane büyüklüğü eğer fillatlar içinde bulunuyorsa
küçük mikaşist ve gnayslar içinde daha büyüktür.
2.3.2.1. Kimyasal özellikler
Mermerler grup olarak çok çeşitli renkler gösterirler. Karbonatlı kayaçlar, özellikle
kalsit içerenlerden çok saf olanlar parlak beyaz renklidirler. Çok açık griden siyaha
değişen aralıktaki tonlar çok ince taneli grafit şekillerindeki saçılmış karbonlu
maddeler tarafından oluşturulur. Yeşil renkler klorit veya diğer silikatların varlığının
sonucudur. Pembe ve kırmızı mermerler çok ince dağılmış hematit veya manganez
karbonların rengine sahiptirler. Renk kayaç içerisinde tamamen dağılmış olarak
bulunabildiği gibi bazı mermerlerde benekli veya damar da denilen yollu ve bantlı
biçimdedir (Kuşcu., 2001).
Kimyasal deneylerde SiO 2 , CaO, MgO, CO 2 , Al 2 O 3 , Fe 2 O 3 , Na 2 O, TiO 2 , P 2 O 5
miktarlarının tayini yapılır. Mermerin bünyesindeki metal oksitlerin artmasıyla
renginin koyulaştığı, metal oksit miktarının az olmasıyla renginin açık olduğu
görülür.
28

2.3.2.2. Fiziksel özellikler
Görünüş: Doğal taşlarda killi damar, çürük damar, boşluk, çatlak, dolgu ve yapay
birleştiriciden oluşan kusurlar bulunmamalıdır.
Sertlik: Mermerin sertliği, cinsine göre değişir. Örneğin Moho sertlik cetvelinde
kalsitin sertliği 3 olduğu halde sıkışmanın getirdiği bir artışla mermerin sertliği 3.5
olur. Magnezyum karbonat varlığından ötürü ise, dolamitik mermerin sertliği 4'tür.
Silikat minerallerinin çoğalması sertliği arttırır. Mermerin sertliğinin, biçilme ve
cilalanma, hususları ile yakın ilgisi vardır. Sert mermerlerin çıkarılması ve biçilmesi,
yumuşak cinslere nazaran zordur. Buna karşın iyi cila kabul ederler. Ancak cilalama
işlemi oldukça emek ve zaman ister. Sert mermerler bu zorluklara rağmen kolay
yıpranmadığı için en çok arzu edilen cinstir.
Özgül Ağırlık: Mermer cinsinden taşların ağırlığı 2200-3200 kg/m 3 arasında değişir.
Mermerin özgül ağırlığının bilinmesi bilhassa yüklemelerde kullanılan sapan
halatlarının kalınlıklarının ve nakliye ücretlerinin hesaplanmasında faydalıdır.
Traverten
Dolomit
Kristalize Kalker
Serpantin
Granit
Siyenit
Bazalt
2.200 - 2.500 ton/m3
2.400 - 2.900 ton/m3
2.400 - 2.700 ton/m3
2.500 - 2.700 ton/m3
2.550 - 2.750 ton/m3
2.700 - 3.000 ton/m3
2.750 - 3.200 ton/m3
Birim Hacim Ağırlık: Doğal taşlar en az 2.55 gr/cm 3
travertenler için ise bu değer en az 2.30 gr/cm3 olmalıdır.
birim hacim ağırlığında,
Çözülme Kabiliyeti: Mermerin çözülmesi, bilhassa inşaatların dış kısımlarında
kullanılanlar için, önemli bir özelliktir. Çünkü bütün taşlar atmosferle temas ettikleri
zaman yavaş da olsa kimyevi ve fiziki bir tesir altında kalarak değişmeye uğrarlar.
29

Yağmur suları, bileşimlerinde bulunan gazlar bilhassa CO 2 dolayısı ile mermerlere
tesir ederler. Çözülmenin şiddeti her mermerde aynı değildir. Bu özellik mermerin
kimyasal bileşimi, fiziki özellikleri bünyesi ve su absorbe etme kabiliyetine bağlıdır.
En az su absorbe eden mermer, binaların dış süslemesi için en ideal olan mermerdir.
Renk: Mermerlerin rengi en önemli fiziki özelliğidir. Bileşimleri saf kalsit veya
dolomit olan mermerler genellikle beyazdır. Beyazdan başka renk gösteren
mermerlere bu renkleri yabancı maddeler vermektedir.
Bileşimlerinde %5 oranında karbonat dışı maddeler ve/veya mineraller bulunur.
Ancak bu saflığı kaybediş mermerin değerini azaltmaktan çok arttırır. Araya giren
yabancı maddeler veya mineraller, mermere özel renk katar, çoğu zamanda
dayanıklılığını fazlalaştırır. Bu katılım ya başlangıçta, yani kalker çamurunun içine
bazı maddelerin/minerallerin girmesiyle olmuş, ya da taşlaşmış bir kalsiyum
karbonat çamurunun (kalkerin) çatlak sistemi içine zorla sokulan hidrotermal
eriyiklerden ileri gelmiştir. En sık rastlananı, limonit ve hematit gibi demir
bileşikleridir. Mermer bu kısımları itibariyle, sarımsı veya sarımsı kahveye dönüşür.
Piroksenler ve amfiboller karışınca yeşil renk alır.
Tek renkli mermerlere çok az rastlanılır. Genellikle renkleri beyaz veya grimsidir. Bu
bakımdan tamamen beyaz, siyah veya başka bir renkte olanlar daha değerlidir.
Çoğunda genellikle tek renk hakim olsa da, ikinci veya diğer renklerle dalgalı veya
çizgilidir. Dalgalılar taşlaşmamış kalker çamuruna renk verici eriyiklerin
karışmasıyla ilk safhada yani mermere dönüşmeden önce meydana gelmişlerdir.
Önce renkli kalker sonrada renkli mermer ortaya çıkmıştır. Çizgili renklilerde ise
olay tamamen farklıdır. Taşlaşmış kalker formasyonu veya mermer tektonik
olayların etkisiyle çatlar. Bu sayısız dar ve geniş çatlaklara, bazen saf kalsiyum
karbonat, çoğunlukla ise içindeki renk verici eriyikler taşıyan kalsiyum karbonat akıp
yerleşir. Böylece çatlakları dolduran saf veya renkli kalsit, zamanla kristalleşerek
kalker veya mermerle kaynaşır, bazen bu çatlama devam eder ve renkli sıvıyla
dolmuş çatlak dik veya eğik yönde kırılır. Örneğin Milas, Menekşe adlı mermer bu
tür oluşuma tipik bir örnektir.
30

Saydamlık: Saydamlık bir mermerin ışık geçirme kapasitesidir. İnce kristalli,
yağımsı bir görünüm gösteren mermerler saydamdırlar, Bunlar heykeltıraşçılıkta,
biblo vs. yapmada kullanılır. En iyi cins bir heykeltıraş mermerin de ışığın nüfus
edebileceği derinlik 1 cm’den 3,5 cm’ye kadardır.
Gözeneklilik: İyi nitelikli bir mermerde gözeneklilik %0,002 ile %5 arasında
değişir. Dış etkilere maruz kalacak mermerlerde gözenekliliğin azalması gerekir.
Çünkü gözeneklilik fazlalığı suları emmek suretiyle mermerde renk değişikliği
meydana getirir. Ayrıca emilen bu sular donmak suretiyle mermerin çatlamasına
sebep olabilir.
Mukavemet: Mermerin mukavemeti, aşınma kabiliyetini, kristallerin durumunu ve
mermerin içinde bulunan çimento malzemesinin özelliğini gösterir bir ölçüdür.
Basınç ekseni hareket, birleştirici veya ayırıcı hareket ve kayma şiddeti, hepsi tesir
edici olaylardır. Fakat genel olarak mukavemetten kasıt, basınca karşı olan
mukavemettir. Çoğu mermerler, ekseni veya kayma hareketine maruz kaldıkları
zaman mukavemet edebilirler. Bunun yanı sıra bazı breşli veya damarlı mermerler
ağır yükleri çekemezler.
Çizelge 2.4. Mermer olarak kullanılan bazı taşların basınç mukavemetleri kg/cm 3
(Arıoğlu, E., Bilgin, N., 1978)
Taşın Cinsi
Taşların Basınç Mukavemeti
Türkiye’deki Amerika’daki
Türkiye’deki Örnekler
Bazalt 1500 – 2700 1700 – 2250
Diyarbakır, Fevzipaşa,
Vona
Granit 1000 – 2000 2300 Kapıldağ, Uludağ, Yerköy
Mermer,
Marmara, Afyon, Bilecik,
Kristalize 600 – 1500 800 – 2100
Antep (Çarpın)
Kalker
Çatlak ve Kırıklar: Özellikle çatlaklar yatak yönünde olup, muhtemelen basınca
maruz kalan kristallerin zayıf yerlerinden kırılmasıyla meydana gelir, genellikle lifli
minerallerin mevcut olduğu yerlerde görülürler.
31

Bu çatlaklar, kristallerin uzun eksenlerine tabi olarak yataklar boyunca oluşur ve
mermerin o yönünde yarılmasına sebep olurlar. Çatlak yönünü takip etmek ocakçılar
için avantajlıdır. Çünkü kamalama için geniş delikler açılabilir.
2.4. Mermerlerin Sınıflandırılması
Çizelge 2.5. Endüstriyel Hammadde Olarak Mermer Sınıflaması (Kuşcu, 2001).
A. Jeolojik Sınıflama
A.a. Mermer
B. Ticari Sınıflama
B. 1. Sertliği Düşük Mermerler
(sertliği 5)
B. 1. a. Karbonatlı Kayaçlar B. 2. a. Derinlik Kayaçları
a. 1. Mermer Granit
a. 2. Kireçtaşı Granodiyorit
Kristalize Kireçtaşı Diyorit
Dolomitik Kireçtaşı Monzonit
Breşik Kireçtaşı
Siyenit
Oolitik Kireçtaşı
Gabro
Fosilli Kireçtaşı
Norit
a. 3. Traverten Harzburjit
a. 4. Oniks Lerzolit
Verlit
B. 1. b. Kırıntılı Kayaçlar Dunit
b. 1. Kumtaşı Labrodorit
b. 2. Konglomera (Çakıltaşı)
b. 3. Puding B. 2. b. Damar Kayaçları
b. 4. Breş Granit Porfir
Siyenit Porfir
Diyabaz Porfir
B. 2. c. Yüzey (Volkanik) Kayaçları
Riyolit
Andezit
Traki - andezit
Trakit
Bazalt vb.
32

2.5. Mermerlerde Başlıca Yabancı Maddeler
Demir Sülfürler: Bunlar genellikle her cins mermerde mevcuttur. Pirit, mermerde
en fazla bulunan demir sülfürdür. Mermer içinde dağınık bir halde veya band ve
kümeler halinde bulunur.
Pirit içeren mermerler dış tesirlere karşı uzun süre mukavemet edebilirler. Bunlar
harici kaplamalarda kullanılmaktadır. Piritli mermer aynı zamanda süs eşyalarında ve
binaların içyapılarında da kullanılır. Sarı pirit, cilalanmış satıhlarda dekoratif şekiller
arzeder. Fakat piritin son derece sert oluşu kesme işini zorlaştırır, malzemeyi yıpratır.
Silis: Kalker içine silisli materyal nüfuz eder ve böylelikle mermer içinde silisli
budak veya bandlar meydana gelir, bazen de az miktarda silis ihtiva eden sular,
yarıklardan süzülerek, çatlak ve oyuklar arasına çökelir.
Silis genel olarak mermerin görünüşünü değiştirir. Taşın arasına giren bu maddeler
renkler meydana getirirler. Mermerin bünyesinde silis bulunması istenmez. Çünkü
çıkarma işini zorlaştırır ve cilalanmada da güçlük yaratır.
Silikatlar: Silis bazen diğer elemanlarla birleşerek piroksen, amfibol, mika ve klorit
gibi silikatlar meydana getirir. Silikatlı terimi, silikat içeren mermerler için kullanılır.
Kitlede siyah bandlar veya lekeler şeklinde görülen bu silikatlar mermerin özelliğini
bozar. Fakat bazı dumanlı mermerler süs eşyası yapmada kullanılır.
2.6. Mermer Sahasının İncelenmesi
Mermer sahası çalıştırılmaya başlamadan önce incelemeli ve bu yerlerin ilk
incelemelerinde aşağıdaki özellikler göz önüne alınarak başlanmalıdır.
a) Geniş rezervler tespit edilmelidir. Küçük işletmeler için yılda 1000 m 3 , büyükler
için 3000 m 3 ün üstünde bir iş hacmi göz önünde tutularak, 30 yıllık bir ömür
dönüşülebilir. Yaz faktörü her mevkide değişir. Örtü tabakası kaldırdıktan sonra
hesaplamalar için, %50 oranında bir kayıp kabul edilir.
33

) Milyonlarca sene doğa olaylarının etkisinde kalmış kitlelerde meydana gelen
bozulma ve değişiklikler, doğal olarak yer üstündeki kısımlarda mermerin bir kısmını
yararlanılamaz duruma getirebilir. Bu işe yaramaz kısımların kalınlığı iklim
şartlarına, mermerin cinsine ve meydana geliş şekline bağlı olup genellikle 0,5-2 m
arasında değişir.
c) Yatak ve formasyonun, çıkartılan blokların çoğunun en aşağı l,5 x 1,2 x 0,6 m
veya daha yukarı boyutlarda olabilecek kadar sağlam olması gerekir. Büyük ebattaki
bloklar ihracatta tercih edilir. Çünkü zayiat, küçük bloklarda daha fazladır.
Bazı yataklarda tabakalaşma muntazamdır. Tabakalaşmaya dik çatlaklar çıkarmayı
kolaylaştırır.
Mermer kitlesinde belli yönlerde bulunan çatlak ve kırıklar arasında kırıksız ve
çatlaksız parçaların boyutları asgari 200 m ve genişlikleri l.00 m olmalıdır. Bu
boyuttan daha küçük bloklar ihracata uygun değildir. Ancak dahili piyasada
kıymetlendirilebilir. Bunların boyutu da hiçbir şekilde 1.20 - 0.8 m den aşağı
olmamalıdır.
d) Mermerin rengi cazip olmalıdır.
e) Taş iyi parlatılmaya uygun olmalıdır.
f) Nadir ve kıymetli mermer tipleri, piyasadaki istek durumuna dayanılarak, küçük
boyutta da satışa arz edilebilir. Oniks mermerleri ile kırmızı veya diğer cazip
renklerdeki kalker tipleri de bu sınıfa giderler.
g) En iyi kalitedeki numunelerin ihraç edilebilmeleri için geriye kalan küçük boyutta
ve biraz bozuk renkteki parçaların iç pazarda yeterli miktarda alıcı bulup
bulamayacağının araştırılması gerekir.
34

Bahsedilen bu incelemeler sonunda seçilen yatağın, renk ve diğer aranan özellikleri
gösterir. Detaylı jeolojik ve tektonik raporlarının, gelecekteki işletmeciliğe esas teşkil
etmek üzere, hazırlanması gerekir. Ayrıca sahadan, ortalama renk ve damarlaşmayı
gösterecek numuneler alınması yararlı olur.
Herhangi bir mermerin aranan nitelikte ve satışa elverişli olup olmadığı, işletmenin
başlangıcında kestirilemez. Geçmişte birçok haller görülmüştür ki, muayyen bir
mermer başlangıçta çok yavaş satılmakla beraber, pazarda bir defa tanınması aynı
mermere devamlı istek temin etmiştir.
Kıymetli mermerlerin istekten fazla işletilmesi sakıncalıdır. Bunların fazla miktarda
işletilmesi, pazardaki stokların yükselmesine, fiyatların düşmesine ve düşen bu
fiyatların bir daha yükselmemesine neden olur. Bu yüzden kıymetli ve nadir cins
mermerlerin işletilmesinin plânlaması âzami dikkat sarf edilerek yapılmalıdır.
2.6.1. Mermer ocak işletme yöntemleri
Mermer ocak işletmeciliğinde, rezervi hesaplanmış, ekonomik ömrü belirlenmiş, tüm
detay çalışmalarla ocak başlama yeri belirlenmiş olan bir mermer ocağında yapılacak
ilk işlem, ocak işletme yönteminin belirlenmesidir. Aynı zamanda uygulanacak
işletme yöntemi mermer ocağının doğası ile de direkt ilgilidir. Ocak işletmesinden
üretilen mermer blokların biçilerek dilimlere ayrılması mermer kesme ve işleme
tesislerinde yani mermer fabrikasında yapılır. Biçilen her mermer dilimine levha
(plaka) denilmektedir.
Mermer ocaklarından düzgün geometrik şekillerde mermer fabrikasına gelen bloklar
çeşitli makine ve teçhizat kullanılarak kesilmekte ve kesilerek levha mermer haline
gelen mermer istenilen boyutlarda küçültülerek pürüzlü yüzeyler silinerek pürüzsüz
duruma getirilip parlatılmak üzere piyasaya sunulmaktadır. Mermer bloğunun
mineralojik ve fiziksel özelliğine göre kesme sistemleri seçilmektedir. Genel olarak
lama (testere) ve disk (daire) ile kesen makine sistemleri olarak ikiye ayrılır. Lama
(testere) ile kesen makinelere katrak denilmektedir.
35

Katrakla blok kesme sistemi, raylar üzerinde hareket edebilen çerçeveli araba üzerine
sağlam ve sarsıntıdan etkilenmeyecek şekilde yerleştirilen mermer blokları üzerinde
ayrı bir tablaya monte edilmiş lamalar (testere, bıçak) bulunur. Lamalı bir tablaya
çevirici bir kuvvet tarafından doğrusal hareket verilerek mermer bloğunun üzerinde
bir sürtünme sağlanır. Bu şekilde derinlemesine kesilme meydana gelir. Lama tablası
sabit olduğu gibi yukarıdan aşağıya hareket ettirilen katrak tipleri de vardır. Ayrıca
lamalar yatay veya dikey hareketli de olabilir. Katrağın lamalardaki konumu ve
kullanılan lama çeşitlerine göre tipleri vardır. Büyüklükleri de çok çeşitlidir.
Mermer ocak işletmeciliğinde amaç, kaliteli, sağlam ve piyasanın talebi olan mermer
ürünlerinin üretilmesidir. Mermer ocaklarında iki türlü işletme yöntemi
uygulanmaktadır. Bunlardan birincisi açık ocak, ikincisi ise kapalı ocak (yeraltı
ocağı) şeklindedir.
Mermer ocaklarında işletme yöntemi seçilirken arazinin durumu büyük rol oynar.
Mermer ocakları işletmeye alınırken jeolojik olarak kırık, çatlak sistemleri, jeolojik
yapılar ve mermerin renk ve desenlerinin yönlere göre değişimi göz önüne alınarak
ocak işletmeciliği yapılmalıdır. Kayaç durumu, arazi durumu ve jeolojik yapılara
göre işletme yöntemi seçilmelidir.
Mermer ocak işletmeciliğinde kullanılan üretim yöntemleri kullanılan makine ve
ekipmanlarla adlandırılmıştır. Söz konusu yöntemlerden söz ederken hiç bir
yöntemin tek başına kullanılmadığı görülmektedir. Yani modem makinenin yanında
eski yöntemlerdeki alet ve ekipmanlar da kullanılmaktadır. Dolayısıyla yöntemler
belirli ana başlıklar altında belirtilmesine rağmen tek başlarına birer işletme yöntemi
olamayacağı unutulmamalıdır.
Mermer ocak işletmeciliğinde uygulanan yöntemlerini şu ana başlıklar altında
incelemek mümkündür;
Bunlar;
A.Klasik Mermer Üretim Yöntemleri
36

1. El ile üretim yöntemi,
2. Patlayıcı maddelerle üretim yöntemi,
3. Basınçlı hava ile üretim yöntemi,
4. Delme-Kamalama ile üretim yöntemi,
5. Kanal açma makineleri ile üretim yöntemi,
6. Kumlu tel kesme makineleri ile üretim yöntemi.
B. Modern makine ve ekipmanlarla yapılan üretim yöntemleri,
1. Zincirli taş kesme makineleri ile üretim yöntemi,
2. Elmas telle kesme üretim yöntemi.
C. Deneme aşamasındaki üretim yöntemleri,
1. Laser ışınları ile kesme üretim yöntemi,
2. Basınçlı su ile (su jeti ile) kesme üretim yöntemi,
3. Ateş ile yakma üretim yöntemi.
2.6.2. Mermer yatağında blok alınabilmesi için gerekli koşulları
Mermer ocak işletmelerinde üretim hedefi, mermer kesme ve işleme tesisleri ile alıcı
ve piyasanın istediği boyutlarda kırıksız ve çatlaksız sağlam mermer blokları
çıkartmaktır. Mermer ocak işletmesinde kalite, renk ve desenin yanında boyutlar ile
blok büyüklüğünün de önemi fazladır. Blok ebadı büyüdükçe kesme işleminde
randıman yükselecektir. Ocak işletmesinden üretilecek blokların büyüklük ve
boyutları mermer yatağının jeolojik yapısı ve eklem sistemlerinin durumuna göre
uygulanan, genellikle açık ve bazen yeraltı maden işletme teknikleri ile istihraç
edilir. Mermer yatağının işletmeye alınması için açılacak ocaklarda eklem sistemi ve
jeolojik yapısının yanında renk desen ve kristal dokusuna göre en elverişli üretim
yönteminin uygulanması gerekir. Her mermer yatağındaki mermer ocak
işletmelerinin, kayaç doku ve yapısına göre kendisine özgü niteliklerde işletme
metodu uygulanır ve geliştirilir. Mermer yatırımının esası ve birinci aşamasını
mermer ocak işletmesi oluşturur. Mermer ocağından istihraç edilen mermer blok
kesme tesislerinde istenilen kalınlıklarda kesilerek levha (plaka) durumuna
getirildikten sonra silinip cilalanarak gerekli alanlarda kullanılacaktır. Bu durumda
mermer ocağında üretilen mermer bloklarının istenilen kalınlıklarda kesilip
37

cilalanabilme ve kullanma alanlarına kadar ulaşan aşamalardaki işlemlere uygun
özelliklerde olması gerekir. Aksi taktirde plakalarda kırılma çatlama olduğu gibi cila
alması da zayıf olan kayaçlar mermer olarak kullanılamazlar. Mermer ocak
işletmelerinde, blok üretimi diğer maden ve taş ocağı işletmelerinden başlıca
farklılığı oluşturur. Blok alınmasını sınırlayan en önemli unsur mermer yatağındaki
eklem ve çatlak durumudur. Genellikle 1,5 x 1,5 x 2 m (4,5 m 3 ) bloklar için ideal bir
boyuttur (Arıkan, 1968).
Mermer yatağının litolojik durumu ise, jeolojik oluşumundan ileri gelen kendisine
özgü ve doku özelliklerinin oluşturduğu kalite ve tipini meydana getirir. Bu kalite ve
tip durumu makroskopik olarak kristal (tane) yapısı, renk ve desen görüntüsü ile
kendisini belirleyen gerek ocak işletmelerinde blok çıkarılması ve gerekse blok
kesilmesi (Plaka - levha kesilmesi) sırasındaki verimi etkileyen en önemli öğelerden
birisidir. Değişik sertliklerde homojen olmayan kristal (tane) yapısı ve minerallerin
bulunması ise silme ve bilhassa cila işlemlerinde parlak yüzeyin meydana gelmesini
engellemektedir. Kristalin (taneli) mermerler saf oldukları zaman kimyasal
bileşiminde kalsit kristal ve kristalciklerin dizilmesi dolayısı ile oluşmuş az çok yarı
saydam ve genellikle beyaz renktedir. Dolomit kristallerinden oluştuğu zaman ise
saydamlık yoktur.
Mermerlerde değişik renkleri veren, bünyelerine oluşum esnasında veya
oluşumundan sonra girmiş bulunan çok az (eser) miktardaki pigment bileşikleridir.
Renk verici bu pigmentler değişik metal ve karbon bileşikleri olabilir. Örneğin;
karbonlu bileşikler genellikle siyah ve siyahımsı gri, mavimsi gri renkler verir.
Demirli bileşikler (+1 ve +2 değerli olarak) genellikle sarımsı, kahverengikırmızımsı
ve beyaz ile yeşilimsi, nikel yeşil, kobalt mavi, kuvars (silis ve
alüminyum oksit silikatla birlikte) kırmızımsı, bakır yeşilimsi, titanyum siyah, krom
yeşil renkleri verirler. Bir mermer yatağındaki yapıyı oluşturan veriler yüzeyde veya
atmosferik etkenler ve infiltrasyonun etkili olduğu alterasyon kısmını oluşturan
dekapaj zonu altındaki sağlam mostrada görülebilir. Fakat dokuyu oluşturan kristal
tane yapısının petrografik nitelikleri sistematik olarak alınacak örneklerin
laboratuvarlarda incelenmesi ile aydınlanabilir.
38

Dokuyu oluşturan başlıca etkenler:
- Mermer yatağının kristalizasyonundan önceki litolojik yapı, doku ve bileşimi.
- Metamorfizmanın (başkalaşım) görüntüsü olan kristalizasyon esnasındaki
etkenler.
- Kristalizasyon ve başkalaşım tamamlandıktan sonra meydana gelen etkenler
ki, bunlar tektonik hareketler, eklem ve çatlakların oluşup gelişmesi,
atmosferik etkinlikler vs.nin oluşturduğu özelliklerdir.
Bütün bu özelliklerin tamamı ise mermer olarak kullanılacak kayacın fiziksel,
kimyasal ve mineralojik niteliklerinin meydana gelmesine yol açar. Bu etkenler her
mermer yatağında değişik olduğu gibi, aynı mermer yatağında görülen değişik
mermer tiplerinde de belirgin ayrılıklar gösterir. Mermer ocak işletmelerinde bu
ayrılıkların değişik boyut ve niteliklerde olması blok üretimini ve dolayısıyla yatağın
ekonomik değerlendirilmesini etkiler (Arıkan, 1968).
2.6.3. Ocak yerinin seçimi
Görünür (faydalı, işletilebilir) rezervi saptanmış olan bir mermer yatağında yapılacak
ilk çalışmayı üretime başlanacak olan ocak yerinin seçimi oluşturur. Bu açıdan
mermer yatağının teknik ve ekonomik koşullarda elverişli ve verimli bir şekilde
işletilmesi ancak ocak yerinin doğru ve isabetli (bilinçli) olarak seçimi ile
mümkündür. Bu seçimde işletilebilir rezervin bulunması yanında dekapaj (blok
alınmayan ve alterasyon zonunun etkili olduğu kısım) miktarı, blok alınma boyut,
durum ve imkânlarının da göz önünde bulundurulması gerekir. Uygulanacak işletme
yöntemi, ulaşım ve taşıma koşulları, işletme için gerekli elektrik, su ve diğer girdiler
ile morfolojik yapı dikkate alınarak ocak yeri mermer yatağının en elverişli olduğu
yerde seçilmelidir.
Ocak yerinin seçiminde karşılaşılan en önemli güçlük, mermer yatağının yüzeyinde
görülen eklem ve çatlakların mostra içindeki durumudur. Mermer yatağının
yüzeyinde (kimyasal bileşiminde CaCO 3 ve CaMgCO 3 olduğu zaman) atmosferik
etkiler sonucu bilhassa CaCO 3 eriyerek taşınıp tekrar kat kat kabuk şeklinde 0,1 - 1,5
m kalınlığına kadar çökelir ve çatlaklara da nüfuz ederek sıvama şeklinde doldurur.
39

Bu duruma çoğunlukla dikkat edilmediğinden yüzeyden sağlam ve çatlaksız görünen
mermerin, alterasyon zonunun altındaki eklem ve çatlak yapısı istenilen boyutlarda
blok alınmasını engeller. Bunun için ocak yeri saptanmadan önce patlayıcı madde
kullanmadan alterasyon zonu altındaki mostra kontrol edilmelidir. CaCO 3 kabuğunun
oluşması bazı koşullarda mermer yataklarında atmosferik etkenlerin olumsuz
tesirlerine karşı koruyucu rol oynamaktadır. Mermer yatağının kenar ve uç kısımları
jeolojik hareketlerden en çok etkilenen kısımları oluşturur. Bu kısımlara "mostra
ayağı" da denir. Kalınlık az olduğu için çatlaklar hemen hemen tabana kadar devam
eder. Çoğunlukla yan ve gerekse taban kayaç elemanlarının enterkalasyonlarını da
içerir. Böyle kalınlığın az olduğu kesimlerde açılan mermer ocağında işletme
randımanı düşük olabileceği gibi ekonomik ömrü de kısa olabilir. Aynı zamanda bu
kısımda yan kayacın tabakalanma veya şistozite doğrultusunda olan yarılımı blok
alınmasını sınırlar. Eğer yan ve taban kayaç metamorfik şist ise, mermer içinde mika
şist katkıları yani mika şist - kalşist (spolen) litolojisi beklenmelidir ki, bu da mermer
ocak işletmesinde istenmeyen bir durumdur. Bu açıdan mermer ocağının mermer
yatağındaki en kalın yerden başlayarak açılması gerekmektedir. Kademeli olarak
yapılan mermer ocak işletmelerindeki ocak aynalarının en randımanlı kademe
(basamak) yükseklikleri 4-10 m olmalıdır. Bu yükseklik mermerin fiziksel durumuna
göre değişebilir. Kırılgan ve darbeye dayanıksız mermer tiplerinde 4 m altında
olması gerekir. Mermer ocak aynasının uzunluğunda bir sınırlama yoktur. Fakat ayna
ne kadar uzun olur ve blok alınacak yapı karşıya (askıya) alınırsa o kadar kolay blok
çıkarıldığı görülür. Ocak çalışma alanı düzlüğünün üzerinde küçük parçalı mermer
kırıntılarından oluşan malzemenin bulunması işletme esnasında mermer yatağından
ayrılan büyük blok kütlesi ve blokların çekilme, sürüklenme ve çevresindeki darbe
etkileri ile oluşan zararları önlemek gibi faydaları vardır (Kun, 2000).
2.6.4. Mermercilikte blok ürün alınmasını engelleyen jeolojik faktörler
Mermercilikte blok ürün alınmasını engelleyen jeolojik oluşumları aşağıdaki
başlıklar altında inceleyebiliriz.
A- Kayacın renk ve deseni,
B- Çatlaklar,
40

C- Kalsit damarları,
D- Zararlı mineraller, maddeler ve elementler,
E- Stilolitler,
F- Gözeneklilik.
A- Kayacın Renk ve Deseni:
Sedimanter kayaların renkleri bünyelerine girmiş bulunan mineral ve elementlerin
cinsine göre oluşur. Ortamda +2 ve +3 değerlikli Fe veya MnO bulunuyorsa sarı,
kırmızı ve kahverengi, glokoni veya bakır mineralleri yeşil, azurit mavi rengi ve
tonlarını verir. Kayaçta karbon, bitüm ve mangan maddeleri bulunuyorsa gri-siyah
renk ve tonlarını verir. Katkı maddesi bulunmayan kayaçlar genelde beyaz renkli
olup, resif türü özellikler sunarlar. Kayaçlar bütünüyle tek renkli (homojen)
olabildikleri gibi değişik renkler gösteren bantlar, tabakalar, damarlar, benekler
halinde de bulunabilirler. Mermercilikte mamulün renk ve desen yönüyle homojen
olması talep edilir. Karışık renkli ise mamulün tümünde aynı renk ve desen talep
edilir (Şekil 2.3). Kayacın desenini kayacı oluşturan taneleri, fosilleri, çimentosu ve
taşınmış yabancı maddeler belirler (Arıkan, 1968).
B-Çatlaklar
Çatlaklar, muhtemelen basınca maruz kalan kristallerin zayıf yerlerinden kırılmasıyla
meydana gelir. Kayada 4 türlü çatlak sistemi oluşabilir. Bunlar; enine, boyuna,
verevine ve morfolojik etkenlerle oluşmuş çatlaklardır. Boyuna çatlaklar
tabakalaşmaya paralel, enine çatlaklar tabakalaşmaya dik ve verevine çatlaklarda
tabakalaşmayı kat eder (Şekil 2.4). Morfolojik etkenlerle kayacın dış yüzeyinde
oluşmuş devamsız çatlaklar genellikle yanık zon içinde kalırlar. Enine çatlaklarda
mamul zayiyatı fazladır. Çünkü basamak, rıht ve kaplama alınamaz. Ancak
döşemeye kesilebilir. Bloktaki boyuna çatlaklar ürün verimini düşürmez, çünkü
tabakalaşmaya uygundur. Verevine çatlaklı bloklarda ise ürün alımı çok düşüktür.
41

Şekil 2.3. Karışık renk ve desen içeren blok (Önenç, 2003).
Şekil 2.4. Bloktaki çatlak sistemleri (Önenç, 2003).
Şekil 2.5. Bloktaki boyuna çatlaklar (Önenç, 2003).
42

Şekil 2.6. Batu Mermer ocağında görülen verevine çatlaklar
C- Kalsit Damarları
Karbonat kayalarındaki kalsit damarları; diyajenez aşamasında ve sonrasında,
belirli blokların uzaklaşması, boşluklarda veya damarlarda blokların yer
değiştirmesinde, yakınlaşmasında ve yeniden kristalleşmeleriyle oluşurlar. Kalsit
damarlarının yaş ilgileri kesişmeleri ile saptanır. Farklı renklerdeki kalsit
damarları kayaç rengi ile uyumsuzluk arz ediyorsa, istenmez (Şekil 2.7).
Kalsit damarlarını içeren kayacı farklı yönlerde keserek belirli desenler elde
edilmesi sonucunda iç mimaride kullanılabilinir.
43

Şekil 2.7. Bloktaki istenmeyen renkteki kalsit damarları (Önenç, 2003).
D-Zararlı Mineraller, Maddeler ve Elementler
Sedimanter kaya mermerciliğinde oluşabilecek zararlı mineral ve elementler; mika
taneleri, bandı ve mercekleri, kil bantları ve dolguları, kuvars taneleri ve damarı, pirit
ve dolomit bandı, uranyum, kükürt, demir, arsenik, kobalt ve bakırdır.
Mikalar; muskovit, serisit veya biyotit mineralleri şeklinde bulunabilir.
Mermercilikte mika oluşumlarının gözlenmesine mermer iliği denir (Şekil 2.8 - 2.9).
Kayada farklı sertlik oluşturduğu ve polisaj hattında çok çabuk aşınacağından dolayı
boşluklar meydana getirmesi istenmez. Genellikle kristalin şistler içindeki mermer
kayalarında gözlenir.
Kil veya çamurlar kayaçlarda bantlar halinde veya jeodları dolduran şekillerde
bulunur. Suya karşı duyarlı olduklarından çok çabuk aşınırlar, istenmezler (Şekil 2.8
- 2.9).
Kuvars minerali tane, damar ve jeodları dolduran şekillerde olabilir. Farklı sertlik
oluşturduklarından dolayı sedimanter kaya mermerciliğinde istenmez. Bazen de
kayaç içindeki fosil kavkıları silisli olabilir. Özellikle bu hususa dikkat edilmelidir.
44

Kuvars minerali tane, damar ve jeodları dolduran şekillerde olabilir. Farklı sertlik
oluşturduklarından dolayı sedimanter kaya mermerciliğinde istenmez. Dolomit
kayada tane ve bant şeklinde bulunur. Mermercilikte "kemik" tabiri ile kullanılır.
Bant halinde oluşanları çok sert olup kesimde sorun yaratırlar (Şekil 2.9 – 2.10).
Dolomitik kireçtaşlarında, dolomit miktarı % 5 civarındadır. Dolomit oranının
artmasıyla mamul kesimlerinin kenarlarında atma ve kopmalar gözlenecektir. Bu
nedenle dolomit yüzdesinin artması istenmez. Pirit, limonit ve hematit gibi
mineraller kayaçları boyayacağından renk bozulmalarına sebebiyet verecektir.
Uranyum, kobalt, arsenik, kükürt ve bakır insan sağlığı açısından zararlı
olduklarından dolayı istenmez.
Şekil 2.8. Bloktaki boyuna çatlaklar (Önenç, 2003)
Şekil 2.9. Blokta istenmeyen kuvars, pirit ve dolomit oluşumu (Önenç, 2003)
45

Şekil 2.10. Blokta gözlenen dolmanit oluşumları (Önenç, 2003)
E-Stilolitler
Stilolitleşmenin mermercilikteki tabiri "karınca yeniği" dir. Basınç ve tektonik
stilolitler kayaçlarda yaygın bir şekilde izlenir. Basınç stilolitleri (Şekil 2.11) taneler
arası sıkışma esnasında oluşur. Stilolitler bazen kil, çamur veya kalsit ile dolu
olabilir. Tabakalaşmaya paraleldir. Basınç stilolitlerinin çamur veya kil ile dolu
olanlarına katılaşım damarları denir. Çamur veya kil ile dolu olan stilolitler su ile
temaslarında dağılırlar ve kesmede büyük sorun yaratırlar. Bu nedenle istenmeyen
bir jeolojik oluşum şeklidir. Basınç stilolitleri limonitle dolu ise fabrika kesimlerinde,
bu kısımlarından atma yapacaktır. Bazı kayaçlarda oluşan basınç stilolitleri üst
seviyelerde çok sık olup derinlere doğru azalır ve kaybolur.
Tektonik stilolitler tabakalaşmayı dikine, verevine ve enine keser durumda
bulunurlar (Şekil 2.12) kalsitle dolu olanları açma göstermez. Tektonik stilolitlerin
hakim olduğu kayalara patlayıcı uygulanmamalıdır (Şekil 2.13).
46

Şekil 2.11. Basınç stilolitleri (Önenç, 2003)
Şekil 2.12. Tektonik stilolitler (Önenç, 2003)
Şekil 2.13. Basınç ve tektonik stilolitlerin ocak aynasındaki görünümleri
(Önenç, 2003)
F-Gözeneklilik
Gözeneklilik; taneler arasında, fosillerde, erime esnasında meydana gelir. İyi nitelikli
bir mermerde gözenelilik % 0,0002 ile % 0,5 arasında değişir. Dış etkilere maruz
kalacak mermerlerde gözenekliliğin çok az olması istenir. Zira gözeneklilik fazlalığı
47

suları emmek suretiyle mermerlerde renk değişikliliğini sağlar. Travertenlerde
gözeneklik %12'yi geçmemelidir.
2.7. Doğal Yapı Taşlarında Kullanılan Standartlar
Standartlar doğal taşların nerelerde kullanılabileceğini ve kalite değerini saptamada
etkin rol oynamaktadır. Standartlara uyan kayaçlar piyasada yaygın pazar
bulabilmekte iken özellikle dayanım özelliklerinin standartlardan düşük değerlere
sahip olanlar ise piyasa dışına itilmekte veya düşük değerlerle alınıp satılmaktadır.
Diğer taraftan alıcı ile satıcı arasındaki sözleşmelerde kayaç için aranan özellikler
ilgili standartlara göre istenebilmekte ve herhangi bir anlaşmazlık durumunda bu
standartlar referans alınmaktadır.
Doğal taşların, onları çevreleyen koşullar altında ve zaman içerisinde ayrışmaları
doğal bir değişimdir. Doğal koşullar altında, varlığını sonsuza dek sürdürebilecek
doğal bir malzemeden söz edilemez. Ancak yapılarda kullanılacak doğal taşların
bilinçli seçimi, yapının ayakta kalma süresini uzatmaktadır.
Doğal yapı taşlarının fiziko-mekanik özellikleri, bu kayaçların kullanım alanlarının
belirlenmesi dışında, ocak ve fabrikalardaki üretim verimliliği üzerinden de oldukça
önemli rol oynamaktadırlar. Doğal yapı taşlarının fiziko-mekanik özelliklerinin
belirlenmesi amacıyla Türk Standartlarında belirtilen bir seri laboratuvar deneyi
yapılmalıdır. Mermer ocakları içerisinde yatay ve düşey yönlerde renk, desen ve
dokusal özellikler açısından farklılıklar gözlenmesi nedeniyle, aynı ocaktan mermer
sektöründe, farklı isimlerde bilinen mermerler üretilebilmektedir. Bu nedenle
laboratuvar deneyleri, aynı ocak içerisinde, renk ve desen açısından farklılıklar
sunan, değişik mermer seviyeleri üzerinde de tekrarlanmalıdır. Bir firmanın tanıtım
kataloğunda yer alan farklı renk ve desen sunan 5 ayrı mermer türünün, tümüne ait
fiziko-mekanik özelliklerinin, standart sapmalarına kadar aynı olması, kayalardan
birazcık anlayan bir insanın tebessüm etmesini sağlamaktan öteye gitmemektedir. Bu
durumda ürettiği doğal yapı taşlarını bilimsel bir bakış açısı ile tanıttığını zanneden
firmaların düştüğü durum da, firma ciddiyeti açısından ayrıca düşündürücüdür.
48

Aşağıda Çizelge 2.6'da TS 2513, Çizelge 2.7'de TS 1910, Çizelge 2.8'de TS 10449
ve Çizelge 2.9'da ASTM (C97, C170, C99, C241)'ye göre mermerlerin sahip
olmaları gereken fiziksel ve mekanik özelliklerin sınır değerleri verilmektedir.
Çizelge 2.6. Kayaçların Doğal Yapı Taşı Olarak Kullanılabilmesi İçin Sahip
Olmaları Gereken Fiziksel ve Mekanik Özelliklerinin Sınır Değerleri (TS 2513).
Fiziksel Özellikler Sınır Değer
Birim Hacim
Ağırlık (gr/cm 3 )
>2.55
Ağırlıkça Su
Emme (%)
50
6
Çizelge 2.7. Kaplama Olarak Kullanılan Doğal Kayaçların Sahip Olmaları Gereken
Fiziksel ve Mekanik Özelliklerin Sınır Değerleri (TS 1910).
Fiziksel Özellikler Sınır Değer
Birim Hacim
Ağırlık (gr/cm 3 )
>2.55
Ağırlıkça Su Emme
(%)

Çizelge 2.8. Mermer ve Kalsiyum Karbonat Bileşimli Kayaçların Doğal Yapı Taşı
Olarak Kullanılabilmesi İçin Sahip Olmaları Gereken Fiziksel ve Mekanik
Özelliklerin Sınır Değerleri (TS 10449).
Fiziksel Özellikler
Sınır
Değer
Mekanik Özellikler
Sınır
Değer
Ağırlıkça Su Emme
(%) < 0.4
Tek Eksenli Basınç Direnci (Kg/cm 2 )
(Döşeme)
Tek Eksenli Basınç Direnci (Kg/cm 2 )
(Kaplama)
> 500
> 300
Doluluk Oranı (%) > 98 Eğilme Direnci (Kg/cm 2 ) > 60
Don Sonrası Ağırlık
Kaybı (%)
< 1 Don Sonrası Basınç Direnci ( Kg/cm 2 ) > 300
Böhme Yüzeysel Aşınma Direnci
(cm 3 / 50 cm 2 ) (Döşeme)
Böhme Yüzeysel Aşınma Direnci
(cm 3 / 50 cm 2 ) (Kaplama)
< 15
< 25
Darbe Dayanımı (Kg.cm/cm 3 )
(Döşeme) Darbe Dayanımı
(Kg.cm/cm 3 ) (Kaplama)
> 6
> 4
50

Çizelge 2.9. Kayaçların Doğal Yapı Taşı Olarak Kullanılabilmeleri İçin, Sahip
Olmaları gereken Fiziksel ve Mekanik Özelliklerin Sınır Değerleri
(ASTM C97, C170, C99, C241).
Fiziksel ve
Mekanik
Özellikler
Ağırlıkça Su
Emme, (Maks.)
(%)
Birim Hacim
Ağırlığı, (Min.)
(gr/cm 3 )
Tek Eksenli Basınç
Direnci (Min.)
(kg/cm 2 )
Eğilme Direnci
(Min.) (kg/cm 2 )
Böhme Yüzeysel
Aşınma Direnci
(Maks.)
(cm 3 /50cm 2 )
Sınır Değerler Sınıflandırma
ASTM Test
Metodu
0.75 I, II, III, IV C97
2.595 I Kalsit C97
2.800 II Dolomit
2.690 III Serpantin
2.305 IV Traverten
520 I, II, III, IV C170
70 I, II, III, IV C99
10 I, II, III, IV C241
51

3. MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışma, arazi, laboratuar ve büro çalışmaları olmak üzere başlıca 3 bölümde
yürütülmüştür.
3.1.Arazi Çalışmaları
Arazi çalışmalarına 2009 yılı Haziran ayı ortasında başlanılmıştır. İzleyen aylarda da
arazi çalışmaları yapılmış ve bu çalışmalara düzenli olarak belirli zaman
aralıklarında devam edilmiştir. Bu dönemlerde inceleme alanının 1/25.000 ölçekli
IspartaM25c 3 ve Isparta M25 c 4 paftalarının jeoloji haritalamaları tamamlanmıştır (Ek
-1).
Arazi çalışmaları sırasında toplam 72 adet kayaç ve mermer örnek alımı sistematik
yapılmıştır. Kayaç ve mermer örneklerinin alımında atmosferik koşullardan
etkilenmemiş mermer ocak aynasından yatay ve düşey yönlerden sistematik olarak
serbest örnek alma yöntemi uygulanarak örneklemeler yapılmıştır. Arazi çalışmaları
sırasında mermer ve diğer kayaç birimlerinin birbirleri ile olan ilişkilerini de ortaya
koyabilmek amacıyla jeolojik enine kesitler çıkartılmıştır. Mermer sahalarında
mermerlerin blok boyutunu belirleyen ve mermer işletmeciliğinde çok büyük
derecede önemli yeri olan kırık ve çatlak sistemlerinin ortaya çıkarılması amacıyla
çatlak ölçümleri yapılmıştır. Mermer ocaklarının içerisinde ocak aynaları ve
mostralar üzerinde yakın yüzey araştırmaları yapmak için jeofizik yöntemlerden yer
radarı (GPR) ve rezistivite çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Ayrıca kayaçların
sahadaki konumlarını, yapısal ve sedimantasyon özelliklerini görsel olarak
verebilmek amacıyla, gerekli görülen noktalarda fotoğraf çekimleri yapılmıştır.
3.1.1. Rezistivite yöntemi
Yeraltındaki yapıların elektriksel özelliklerinin farklı olmasından yararlanarak,
yüzeyden iki ayrı noktadan bir çift elektrot ile yer içine gönderilen akımın diğer iki
elektrotta meydana getireceği potansiyel farkın ölçülmesi ilkesine dayanan yapay
kaynaklı bir yöntemdir. Ölçülen bu potansiyel farklardan yaralanarak yeraltı yapısı
ortaya çıkarılabilir. Aletlerin ekonomik olması gibi nedenlerden kullanımı oldukça
yaygındır.
52

Yöntem ilk kez "ConradSchlumberger" tarafından uygulanmış olup, 1920'lerden beri
bilinmektedir. Bilgi ve deneyim birikiminin fazla olması, arazide rahatça
uygulanabilir olması uygulamada tercih sebebidir.
Yer altının homojen olması halinde yani yapı ve doku bakımından aynı özellikleri
göstermesi durumunda yüzeyde bir noktadan yere verilen akımın meydana getireceği
potansiyel, Ohm kanunundan yaralanarak kolayca hesaplanabilir. Ancak yer altı
kimyasal, fiziksel, bileşimleri farklı litolojilerden meydana gelen tabakalı bir yapı
gösterir. Bu tür heterojen yapıya sahip yerlerde yere verilen akımın yeryüzünde
herhangi bir noktada meydana getireceği potansiyeli analitik olarak hesaplamak
oldukça karmaşık işlemler gerektirir bunun için çok değişik yollar olmakla beraber
elektrik imaj ve Laplace denkleminin sınır şartlarına göre çözümü en yaygın
olanlarıdır. Elektrik imaj yöntemi iki ve üç tabakalı ortamların modellenmesinde çok
başarılı olmasına karşılık tabaka sayısı arttıkça yöntem içinden çıkılmaz bir hal alır
(Daniel, 1989).
Yer Elektrik Yönteminde Kullanılan Alet
Çalışma alanında “GF Instrument”e ait ARES çok kanallı rezistivite cihazı
kullanılmıştır. Bu cihaz 48 kanallı olup 2 ve 3 boyutlu veri toplamaya olanak
sağlayan bir cihazdır.
Ares cihazının çıkış gücü 320 watt ve maksimum çıkışı 2 amperdir. Tamamen
elektronik korumaya sahiptir. Cihazın okuma doğruluğu %0.1dir. Cihaz 12 voltluk
araba aküsü ile çalıştırılabilir aynı zamanda 12 kanaldan oluşan 4 adet kablosu
vardır. Cihaz seçilen açılım yöntemine göre akım ve gerilim yollarını otomatik
belirlemektedir. Aynı zamanda birkaç farklı özdirenç dizilim tekniğinde(Wenner α β
γ, wenner-schlumberger, dipol-dipol, pol-dipol vb.) ölçü alınabilir.Okunan akım
gerilim değerleri o anki açılım metresine göre otomatik hesaplanan geometrik faktör
ile çarpılarak elde edilen görünür özdirenç değerleri cihazın hafızasında
saklanmaktadır.
53

Şekil 3.1.ARES çok kanallı rezistivite cihazının arazi çalışmalarındaki görünümü
Cihaz her bir ölçü noktasında isteğe bağlı olarak 4, 4/8, 8, 8/16, 16, 16/32 adet
tekrarlı okuma yapabilmektedir. Her bir ölçüm noktasında toplanan tüm değerlerin
standart hatasını hesaplar ve başlangıçta tanımlanan hata değerin altındaysa diğer
noktaya geçer üstündeyse ölçüyü tekrarlar. Cihaz 15.000 den fazla okumayı
hafızasında saklayabilir. Cihazdan alınan dosya formatında bütün açılım geometrisi,
kazık konumları, okunan akım değeri, doğal potansiyel değeri, akım geçerken oluşan
gerilim değeri, hesaplanan görünür özdirenç değerleri ve ölçüler arasındaki standart
hatalar okunabilmektedir.
Yer Elektrik Yöntemi Arazi Tatbiki
Önce arazide ölçü alınacak profil hatları belirlenir. Doğru bir hat boyunca 48 adet
kazık zemine çakılır. Çakılan her bir kazığa çok kanallı kablonun bir ucu bağlanır.
Tüm kazıklar ve bu kazıklara bağlanan kablo uçları 1 den 48 e kadar numaralandırılır
54

ve kazıklardan gelen akım ve gerilim değerleri çok kanallı kablo aracılığı ile cihaza
aktarılır. Daha sonra ölçüler değerlendirilirken hataları en küçüğe indirebilmek için
her bir kazığın kot ve koordinatları teodolit, jeodezik GPS veya varsa 1/1000 lik
harita üzerinden belirlenir. Belirlenen kot değerleri topografya etkisini kaldırmak için
ölçüm dosyasına eklenir.
Cihaz kendisine bağlı olan kablo yardımıyla bağlı olamayan veya hatalı kazıkları
otomatik olarak tespit eder ve kullanıcıyı uyarır. Bu uyarıdan sonra hatalı kazıklar
kontrol edilir, düzeltilir ve cihaz kazıkları tekrar kontrol eder. Eğer bir hata yoksa
cihaz daha önceden tanımlanan ölçü diziliminde ölçü almaya başlar.
Arkeolojik alanlarda elektrik yöntemlerin kullanımı 1940 yıllarının başlarında
başlamasına rağmen birçok araştırmacı tarafından geniş bir şekilde kullanımı 1980
yıllarına tekabül eder(Candansayar, 1997). Yöntemin amaçları ise yeraltındaki
yapının konumu, uzanımı, derinliği ve fiziksel özelliklerini tespit etmeye yöneliktir.
Bilindiği gibi zemin veya kaya ortamlarda rezistivite değerleri bu ortamların
içerisindeki kil, prozite ve satürasyon gibi özelliklerine bağlıdır.
Düşey elektrik sondajının amacı yüzeyden yapılan gerilim ölçümleriyle yer altı
katmanlarının derinlik ve özdirenç değerlerinin saptanmasıdır. Bu amaç için
yeryüzüne iki noktadan elektrik alan uygulanır ve diğer iki nokta arasında gerilim
farkı ölçülür. Elektrik alanın uygulandığı elektrotlar “akım elektrotları” ve gerilim
farkının ölçüldüğü elektrotlar “gerilim elektrotları” olarak adlandırılır (Başokur,
1984).
Ölçüm esnasında akım elektrotları arasındaki mesafe artırılacak olursa akımın daha
derinlere nüfuz etmesi sağlanır ve daha derinlerden bilgi toplanabilir. Derinlik ile
ilişkili görünür özdirenç değerleri elde edebilmek için akım uçları arasındaki
uzaklığın her ölçüm sonunda arttırılması yoluyla bir dizi ölçü alımını gerektirir.
Elektrotların ölçüm sırasındaki çeşitli konumlarına göre geliştirilen ölçü alım
teknikleri, elektrot açılımları olarak adlandırılır. Elektrik yöntemle elde edilen veriler
55

çeşitli değerlendirme metotlarıyla yer altı yapısı modellenmeye çalışılır.
Jeofizikte modelleme, yer altındaki bir yapının ona yapılan etki ile fiziksel tepkisinin
matematiksel olarak tanımlanması ve matematiksel olarak tanımlanabilen bağıntı
yardımıyla ölçülmesi beklenen değeri sayısal olarak hesaplamak şeklinde
tanımlanabilir (Candansayar, 1997).
Jeofizikte modelleme çalışmaları 1B, 2B ve 3B olarak yapılmaya çalışılmaktadır.
Elektrik yöntemde ise iletkenlik modelleri izleyen şekildedir.
Şekil 3.2.Sırasıyla 1B, 2B ve 3B iletkenlik modelleri (Candansayar, 1997)
Özdirenci ρ olan, sonsuz izotrop bir ortama herhangi bir yerindeki nokta kaynaktan
akım verildiğini düşünelim. Kaynaktan R uzaklığındaki noktalarda akım yoğunluğu
Ohm Yasası gereğince;
E 1 ∂V
J = = − ⋅
ρ ρ ∂R
olmalıdır.
(1.1)
Burada
J: akım yoğunluğu, E: elektrik alan, V: gerilim ve R: kaynaktan olan uzaklıktır.
Akım yoğunluğu aşağıdaki gibi tanımlanır.
I Amper
J = =
(1.2)
2
A m
56

(1.1) denklemi ve (1.2) denklemi birbirine eşitlenirse
I
4π
⋅ R
2
1 ∂V
= − ⋅
ρ ∂R
(1.3)
ve (1.3) denklemi yer yuvarının yarı sonsuz olarak kabulü ile gerilim için düzenlenir
ve integrasyonu sonucunda
V
ρ ⋅ I
=
2 π ⋅ R
(1.4)
gerilim bağıntısı elde edilir (Koefoed, 1979).
Yukarıdaki bağıntı nokta akım kaynağının oluşturduğu potansiyeli belirlemek için
kullanılır. İki boyutlu modellemede kullanılan bağıntı
− ∇
( σ ( x , z) ⋅ ∇φ( x,
z)
) = I( x,
z)
(1.5)
ile tanımlanan poisson denklemidir. 3B denklem ise (1.5) denklemini
− ∇
( σ ( x , y,
z) ⋅∇φ( x,
y,
z)
) = I( x,,
y,
z)
(1.6)
şeklinde yazımıdır. (1.5) ve (1.6) denkleminde kullanılan değişkenlerin tanımı ve
denklemlerin çözüm ve ayrıntılı bilgi için Candansayar (1997)’a bakılabilir.
Düşey elektrik sondajında kullanılan yol A ve B akım elektrotları yardımıyla yere
akım vermek, M ve N gerilim elektrotları ile de gerilim farkını ölçmektir. Şekil 3.3
de genel gösterim verilmiştir.
57

Şekil 3.3. Akım ve gerilim elektrotları arasındaki uzaklıklar (Başokur, 1984)
İzotrop ve yarı sonsuz bir ortamda M noktasındaki gerilim
ve N noktasındaki gerilim ise
ρ ⋅ I ⎛ 1 1
V N
= ⎜ −
2π ⎝ AN BN
⎞
⎟
⎠
ρ ⋅ I ⎛ 1 1
V M
= ⎜ −
2π ⎝ AM BM
⎞
⎟
⎠
(1.8)
(1.7)
arazide M ve N noktaları arasındaki gerilim farkı ölçüldüğünden
V
M
−V
N
ρ ⋅ I ⎛ 1
= ⎜
2π ⎝ AM
1
−
BM
1 1
− +
AN BN
⎞
⎟
⎠
(1.9)
olacaktır.
Geometrik faktör olarak bilinen “k” tanımı ise
k =
⎛
⎜
⎝
1
AM
2π
1 1
− −
BM AN
1
+
BN
⎞
⎟
⎠
(1.10)
sonuç olarak aşağıdaki bağıntı verilebilir.
ρ = k ⋅
∆V
(1.11)
I
58

Elektrik yöntemde elektrotların konumuna göre çeşitli açılım türleri mevcuttur.
Schulumberger, Wenner, dipol-dipol, pol-dipol, yarım schulumberger, yarım wenner,
wenner- schulumberger bunlardan bazılarıdır. Açılım türlerine göre farklılık gösteren
bu yöntemlerin avantajları ve dezavantajları mevcuttur.
3.1.2. Yer radarı (GPR)
Yer radarı, sığ jeofizik aramalar ve mühendislik jeofiziği alanlarında yeraltı
görüntüsünü sismik yansıma yöntemi kadar iyi verebilen bir ölçüm cihazıdır. Yer
radarı (GPR) yöntemi, yakın yüzey araştırmalar için kullanılan yüksek frekanslı
elektromanyetik, jeofizik yöntemdir. Bir yer radarı verici anten, alıcı anten, kontrol
ünitesi ve kayıtçıdan oluşmaktadır. Verici anten (transmitter) yatay doğrultuda
elektrik alan vektörüne sahiptir ve birkaç nanosaniyeli bir elektromanyetik sinyal
üretir. Yer içinde ilerleyen dalgalar anomali verecek herhangi bir nesne ile
karşılaştıklarında yansıma veya saçılmaya uğrayarak tekrar yukarı çıkarlar ve
yüzeydeki alıcı anten, kontrol ünitesi ve kayıtçı yardımı ile zamanın bir fonksiyonu
olarak kayıt edilirler. Buna radar iziadı verilir. Zaman birimi nanosaniyedir.
Ölçümler genellikle bir profil üzerinde, önceden belirlenmiş ölçüm noktalarında
alınırlar. Her ölçüm noktasındaki izler yan yana getirilerek radagramadı verilen radar
kesitleri elde edilir. Bir alan üzerinde çalışıldığında, arazide paralel profiller
kullanılarak ölçümler alınır. Sonuçlar üç boyutlu olarak da görüntülenebilir
(Kadıoğlu, 2003).
GPR yöntemi başlıca yapısal araştırmalardatoprak stratigrafisinin ortaya
çıkarılmasında, yüzeye yakın jeolojik birimlerin tespitinde, fay, kırık ve çatlakların
haritalanmasında, yeraltı karstik boşluklarının aranmasında, kullanılır. Ayrıca
arkeolojikkazılarda tapınak, mezar, duvar, temel ve benzeri tarihi kalıntıların
bulunmasında, yeraltında gömülü boru, boru hattı, su veya akaryakıt tankı ve eski
endüstriyel atık alanlarının tespitlerinde, zemin araştırmalarında, tünel
araştırmalarında, karayolu, demiryolu, su tünelleri, tüp geçitler, maden galerileri
içinde duvar cephelerinin sağlamlık tespitinde, galeri içinde bozunmuş zon ve cevher
aramada, galeri ilerleme yönü tespitlerinde kullanılmaktadır.
59

Yer radarı diğer jeofizik yöntemlerde olduğu gibi taşınabilir olması ve çevreye
herhangi bir olumsuz etki yapmaması bakımından kullanışlıdır. Ayrıca yer radarı
yönteminde çok hızlı ölçüler alındığından dolayı son yıllarda uygun arazi koşulları
altında kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır. Yer radarı yakın yüzey araştırmalarında
yüksek çözünürlüklü sonuçlar sunar ancak yer radarının yer içine penetrasyonu
birçok fiziksel parametreye bağlıdır. Bunların başlıcaları şunlardır; araştırma yapılan
zemin iletken ise yer radarı yer içine pek fazla nüfuz edemez, ayrıca derinlere
inildikçe çözünürlük derecesi düşer. Radar penetrasyon derinliği ve herhangi bir
derinlikteki hedef nesnenin belirlenebilmesi o bölgedeki toprak özelliklerine bağlıdır.
Toprak yüksek iletkenlikli ise GPR yöntemini etkisiz hale getirebilir.
Şekil 3.4. Yer Radarının arazi çalışmalarındaki görünümü
Yöntemin sonuç vermesi için aranan nesne ile çevre birim arasında yeterli
elektikselkontrastın olması gerekir. Radar verisi yorumu subjektivdir. Bu nedenle
yorumcunun deneyimi çok önemlidir. Ayrıca Jeofizik Mühendisliği eğitiminin
spektral analiz, sayısal süzgeçleme, dalgalar, elektromanyetik yöntem, sayısal analiz
60

ve programlama, sayısal modelleme ve ters çözüm gibi önemli derslerini almış
olması yorum gücünü etkileyen önemli bir unsurdur (Kadıoğlu, 2003).
Süzgeçleme
Yer radarında ölçüler alındığında çok düşük frekanslı gürültüler gerçek olayları
bastırır ve görünmez hale getirir. İşte bu etkiye “wow” etkisi denilir ki ham
verilerden ilk önce bu olayların atılması gerekmektedir. Ham verilerden bu çok
düşük frekanslı gürültülerin atlmasına “dewow” denilir. Dewow işlemi yapıldıktan
sonra ise isteğe bağlı olarak alçak geçişli, yüksek geçişli ve band geçişli süzgeçler
kullanılabilir. Alçak geçişli süzgeçler genllikle uzun dalga boyuna sahip olayları
veride tutmak ve kısa dalga boylu olayları veriden uzaklaştırmak için yapılır. Yüksek
geçişli süzgeçler ise yüksek frekanslı olayları belirgin hale getirmek ve uzun dalga
boylu olayları veriden uzaklaştırmak için kullanılır. Bu süzgeçleme olayları oldukça
önemlidir çünkü yanlış bir süzgeç seçimi radargramlarda yanlış sonuçlar doğurabilir.
Süzgeçleme işlemi yapıldıktan sonra yer radarı verilerine genlik kazancı
uygulanmalıdır. Çünkü radar verileri çok çabuk sönümlenirler ve derinlerden gelen
bilgilerin genlik kazanç uygulamalarıyla görünür bir hale geteirlmesi gerekmektedir.
Buraya kadar anlatılanlar bir yer radarı verisinde uygulanabilecek standart başlangıç
veri işlem uygulamalırıdır. Bu aşamadan sonraki (deconvolution, crosscorrelation,
autocorrelation, DC shift, migration, fk filtreleri, hız analizleri vb.) diğer veri işlem
safhaları çok daha karmaşık olmakla beraber kullanıcı bilgi ve tecrübesine dayalıdır.
3.2.Laboratuar Çalışmaları
Laboratuar çalışmalarında, arazi çalışmaları sırasında alınan kayaç örnekleri üzerinde
mineralojik-petrografik ve jeokimyasal incelemeler yapılmıştır. Mermer örneklerinde
ise, mineralojik-petrografik, jeokimyasal ve fiziko-mekanik deneysel çalışmalar
tamamlanmıştır. Bu yapılan çalışmalar aşağıda verilmiştir.
3.2.1. Mineralojik incelemeler
Mineralojik incelemeler; polarizan mikroskop altında yapılan incelemeler ve taramalı
61

elektron mikroskobu (SEM) altında yapılan incelemeler şeklinde 2 bölümde
tamamlanmıştır. Her 2 bölümde örneklerin analize hazırlanması sırasında yapılan
işlemler ayrı bölümler halinde aşağıda verilmiştir.
3.2.1.1. Mikroskobik incelemeler
Gerek saha gözlemleri gerekse kimyasal, mineralojik ve fiziko - mekanik özellikler
açısından birbirinden farklı olan Batu mermer ile Özçınar mermer örnekleri
incelenmiştir. Mineralojik bileşim ile yüzey morfolojisinin belirlenmesi için
polorizan mikroskobunda ve taramalı elektron mikroskobunda (SEM) detaylı olarak
incelemeler yapılmıştır.
Polorizan mikroskop incelemelerinde, S.D.Ü. Mühendislik Mimarlık Fakültesi
Jeoloji Mühendisliği Bölümündeki BH-2 model Olympus marka polarizan
mikroskop kullanılmıştır. Polarizan mikroskop incelemeleri için Batu mermer
örnekleri ve Özçınar mermer örneklerinden 4 adet ince kesit hazırlanmıştır.
Taramalı Elektron Mikroskop (SEM) incelemeleri için, Batu mermer örnekleri ve
Özçınar mermer örneklerinden yaklaşık birkaç cm çapında parçalar kırılmıştır.
Böylece kayaç yapısını ve dokusunu temsil eden taze yüzeyler elde edilmiştir. Örnek
hazırlama işlemi sırasında insan hatasını önlemek için kayaçtan kırılan parçaların
fazladan işleme tabi tutulmasına gerek yoktur. Örneklerin yüzeyleri parlatıldıktan
sonra ince altın filmle kaplandığından taramalı elektron mikroskoptan (SEM) gelen
aşırı elektrik yükü kontrol edilmiş olmakta böylece örneklerden daha kaliteli görüntü
elde edilme olanağı sağlanarak detaylı çalışma yapılabilmektedir.
SEM incelemeleri, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Taramalı Elektron
Mikroskobisi (SEM) laboratuarında bulunan JEOL JSM - 6490LV model cihaz
üzerinde ikincil elektron, geri yansıyan elektron ve X ışınları detektörü bulunan SEM
cihazı ile 250-300 Ǻ'da ince altın filmle kaplaması yapılan örneklerin tanımlamaları
yapılmıştır.
62

Şekil 3.5. SEM analizi için numune kaplama cihazı
Şekil3.6.Taramalı Elektron Mikroskobu
63

3.2.2. Jeokimyasal incelemeler
İnceleme alanındakiBatu mermer veÖzçınar mermer ile çevresi olmak üzere toplam
2 mermer ocağındaki ocak aynaları ve mostralardaki değişik karakterli mermerlerden
ve çevre kayaçlardan serbest örnek alma yöntemiyle örnekler derlenmiş ve bu
örneklerden bir bölümü jeokimyasal incelemeler için seçilmiştir.
Jeokimyasal incelemeler için alınan kayaç ve mermer örnekleri öğütüldükten sonra
yaklaşık 90 mikron boyutunda elekten geçirilip bunun 50 gramı analizler için
ayrılmıştır. Öğütülen örnekler ACME (Kanada) laboratuarında ICP-ES cihazı ile
majör oksit analizleri yapılmıştır. İz element ve nadir toprak element tayinleri için ise
yaklaşık 0,50 gram ağırlığındaki öğütülmüş örneklerden 3 ml’lik HCL-HNO 3 -H 2 O
çözeltisinden hazırlanan karışım 95 o C de yaklaşık 1 saat işleme tabi tutulup 10 ml'ye
tamamlanmakta ve en son olarak filtreleme yapılarak örnek işleme hazır hale
getirilmektedir. Analize hazırlanan örnekler ACME (Kanada) laboratuarında ICP-
MS cihazı kullanılarak analizler yapılmıştır.
3.2.3. Fiziko-Mekanik deney incelemeleri
İnceleme alanında bulunan Batu mermer ve Özçınar mermerinfiziko-mekanik
deneylerini yapmak için, gerekli örnekler blok üretimi yapan Batu mermer ve
Özçınar mermer ocak işletmelerinden deneyler için gerekli örnekler alınmıştır.
3.2.3.1. Örneklerin hazırlanması
Mermer ocaklarından alınan örnekler T.S.E 699 deney formunda belirtilen
standartlara uygun deney örnekleri oluşturmak için Süleyman Demirel Üniversitesi
Doğal Taş Araştırma Laboratuarının Mermer Atölyesinde bulunan ebatlama
makinelerinde kenar uzunlukları 71x71x71mm ± 1,5 mm olan küp biçiminde
kesimler yapılmıştır. Her bir deney için 5 adet deney örneği hazırlanmıştır.
Bu testlerin yapılmasında Türk standartları Enstitüsünün TS 699, TS 1910, TS 2513,
TS 10835 nolu standartları kullanılmıştır. Mermerlere uygulanan teknolojik testlerin
prosedürleri aşağıya çıkartılmıştır.
64

Şekil 3.7. Fiziko – Mekanik deneyler için hazır hale getirilen numunelerin görüntüsü
* Birim Hacim Ağırlığı Deneyi
Kayacın boşlukları ile birlikte hacminin kütlesidir. Düzgün geometrik şekilli olan
veya olmayan kayaç örneğinin kullanılışına göre iki şekilde uygulanır. Deneyde, 0,1
g hassasiyette terazi,110 0 C ayarlanabilen hava sirkülâsyonlu etüv, desikatör ve
yeterli kol uzunluğu olan 0,1 mm hassasiyette kumpasa gerek vardır. Deneyde
kullanılacak örneğin, 350 g’dan az olması istenir. Yaklaşık 5cm x 7cm x 7cm küp,
5cm – 7cm boyutlu prizma örnek taş kesme diski ile kesilir. Yüzeyler gerekirse
aşındırılarak düzlenir ve sert fırça ile fırçalayarak yıkama ile temizlenir. Sabit
kütleye gelene kadar etüvle kurutulur ve desikatörde oda sıcaklığında soğutulur.
Hassas terazi ile 0,1 g hassasiyette tartılır, bulunan değere G k denilir. Örneğin hacmi,
boyutlarının 0,5 mm hassasiyetli ölçülmesiyle bulunur. Bulunan hacim değeri 0,5
cm 3 ’e yuvarlatılarak V olarak kaydedilir. Kayacın Birim Hacim Ağırlığı,
gr/cm 3
formülü ile hesaplanır.
65

Şekil 3.8. Arşimet Terazisi
Burada;
d h = Taşın hacim kütlesi (gr/cm 3 ),
G k = Değişmez kütleye kadar kurutulmuş deney numunesinin kütlesi (gr),
V = Deney numunesinin hacmi (cm 3 ), dır.
* Özgül Kütle Deneyi
Deneyde en az 3 örnek kullanılır ve ortalama değeri yüzde bir hanesinde
yuvarlatılarak kaydedilir. TS 1910 a göre doğal taşlar en az 2,55 gr/cm 3 , travertenler
ise en az 2,30 gr/cm 3 birim hacim ağırlığında olmalıdır. Kayacın boşlukları ile
66

irlikte birimhacminin kütlesi, birim hacim ağırlığı olarak belirtilir.
Bu deney üç deney numunesi üzerinde yapılır. Deneyde yeterli kapasitede, 0,01 g
hassasiyette terazi, göz açıklığı 0,2 mm olan kare gözlü deney eleği, uygun
büyüklükte piknometre, 110 0 C +5 0 C sıcaklığa ayarlanabilen etüv, uygun büyüklükte
dosikatör, Basıncı 22mm+2mm Hg sütunu değerine indirebilecek kapasitede vakum
pompası, kırıcı ve öğütücü cihazlara gerek vardır.
Numuneyi temsil edecek şekilde, değişik parçalardan kırılarak alınan toplam olarak
en az 2 kg kadar numune, tamamı göz açıklığı 0,2 mm olan kare gözlü elekten
geçecek şekilde öğütülür ve sabit aralığına gelene kadar 105°C de etüvde kurutularak
oda sıcaklığına kadar soğutulur.
Oda sıcaklığındaki su ile tamamen doldurulan piknometre, kapağı kapatıldıktan ve
üzerindeki su damlaları kuru bir bezle alındıktan sonra 0,01 g hassasiyetle tartılır
(G ps ). Piknometre içindeki su tamamen boşaltıldıktan ev etüvde kurutulup
soğutulduktan sonra tekrar tartılarak piknometre (kapağı ile birlikte) kütlesi bulunur
(G p ).
Kurutulup soğutulmuş olan öğütülmüş numuneden 250g + 5g kadar alınarak kuru bir
huni yardımıyla piknometre içine konulur ve kapağı ile birlikte 0,01 g hassasiyetle
tartılır (G pn ).
İçinde deney numunesi bulunan piknometre hacminin 1/4 üne kadar su ile doldurulur
ve yaklaşık 10 –15 dakika müddetle kaynatılır. Deney numunesi taneleri içerisinde
hava kabarcıklarının kalmaması için yapılan bu işlem yerine vakum pompası da
kullanılabilir. Vakum pompası kullanıldığı taktirde vakum pompası ile hava alma
işlemi, piknometre sık sık çalkalanarak kolaylaştırılır ve işleme hava kabarcıkları
çıkmayıncaya kadar devam edilir. Hava alma işlemi sonunda piknometre su ile
tamamen doldurulur ve kaynatma metodu kullanılmış ise bir su banyosu içerisinde
oda sıcaklığına kadar soğutulur. Kapağı kapatılarak üzeri kurulanır ve 0,01 g
hassasiyetle tartılır (G pns ).
67

Kayacın Özgül Kütle Ağırlığı,
gr/cm 3
formülü ile hesaplanır.Burada;
d o = Taşın özgül kütlesi ( g/cm 3 )
G pn = ( piknometre + deney numunesi ) kütlesi ( g )
G p = Piknometre kütlesi ( g )
G pns = ( piknometre + deney numunesi + su ) kütlesi ( g )
G ps = Su ile dolu piknometre kütlesi ( g ) dır.
Bulunan sonuçlar yüzde bir hanesinde yuvarlatılarak kaydedilir.
*Porozite Deneyi
Kayacın hacimce su emme oranı, onun görünen porozitesidir. TS 1910 a göre doğal
taşlarda gözeneklilik% 2’yi, travertenlerde ise % 12’yi geçmemelidir.
formülünden hesaplanır.
–
–
(v/v,%)
Kayacın hacmin kütlesi d h , bulunan ağırlıkça su emme oranı S k ’dan yararlanılarak
formülünden hesaplanır.
P g = d h - s k (%)
En az üç örnekle yapılan deneylerin sonuçlarının ortalaması hesaplanarak onda bir
hanesine yuvarlatılarak kaydedilir. Porozite derecesi ortalama hacim kütle d h ve
ortalama özgül kütle d o değerinden yararlanılarak;
(v/v, %)
formülü ile bulunur.Burada;
68

P g = Taşın görünen porozitesi, (v/v, %)
G d = Taşın doyum haldeki kütlesi, (gr)
G k = Değişmez kütleye kadar kurutulmuş taşın kütlesi, (gr)
G ds = Doygun haldeki taşın su içindeki kütlesi, (gr) dır.
d h = Taşın hacim kütlesi, (%)
S k = Taşın kütlece su emme oranı, (%)
P = Taşın porozitesi, (v/v,%)
d h = Taşın hacim kütlesi (gr/cm 3 )
d 0 = Taşın özgül kütlesi, (gr/cm 3 )
k = d h /d o (doluluk oranı) dır.
* Su Emme Deneyi
Kayacın su emme yeteneği " Hacimce Su Emme" ve " Ağırlıkça Su Emme" olarak
tanımlanır. Deney üç örnek ile yapılır ve hesaplanan değerin ortalaması onda bir
hanesine yuvarlatılarak kaydedilir. Deneyde 0,1 gr hassasiyette terazi, 110 0 C ± 5 0 C
ye ayarlanabilen hava sirkülâsyonlu etüv, desikatör ve yeterli kol uzunluğu, 0,1 mm
hassasiyette kompasa gerek vardır.
Örnekleri alacak büyüklükteki bir kaba dizilerek yüksekliklerin
ünü dolduracak
şekilde 20 0 C ± 5 0 C sıcaklıktaki su konulur ve 1 saat bekletilir. Bekletme sonunda,
su seviyesi yüksekliğinin
sine kadar gelecek şekilde su ilave edilir ve 1 saat
bekletilir. Bir saat sonra yüksekliğin
ünü su içinde kalacak şekilde aynı sıcaklıkta
su ilave edilir ve tekrar 1 saat bekletilir. Sonuçta su seviyesi örneği 1,5 cm - 2 cm
örtecek konuma gelecek ve bu konumda korunacak şekilde su ilave edilir ve 48 saat
bekletilir. Bekletme süresi sonunda sudan çıkartılan numune bekletilmeden nemli
bez ile yüzeydeki su damlaları alınarak 0,2 gr hassasiyette tartılır. Suda 24 saat
bekletme ve tartım bulunana kadar tekrarlanır. Tartımlar arasındaki kütle farkı % 0,1
den fazla olmadığı durumda sabit tartım alınmış demektir. Su ile doygun hale gelmiş
örnek Arşimet terazisinde 0,1 gr hassasiyetle tartılarak su içindeki kütlesi
G ds kaydedilir. Örnek değişmez kütleye gelene kadar etüvde kurutulur, desikatörde
oda sıcaklığına soğutularak 0,1 gr hassasiyetle tartılarak kütlesi bulunur ve G k olarak
yazılır.
69

Deneysel olarak bulunan değerlerden;
formüllü ile hacimce su emme oranı,
–
–
(%)
–
(%)
formüllü ile ağırlıkça su emme oranı hesaplanır.
Burada;
S k = Taşın kütlece su emme oranı (m/m,%)
S h = Taşın hacimce su emme oranı (v/v,%)
G d = Taşın doygun haldeki kütlesi (gr)
G k = Değişmez kütleye kadar kurutulmuş taşın kütlesi (gr)
G ds = Doygun haldeki taşın su içindeki kütlesi (gr) dır.
TS 1910’a göre doğal taşların ağırlıkça su emme yeteneği % 0,75’den çok,
travertenler için ise %7,5’den çok olmalıdır. Kayacın su emme yeteneği hacimce su
emme ve ağırlıkça su emme olarak tanımlanır.
* Basınç Mukavemeti Deneyi
Kayacın basınç direncinin bulunması için 5 adet deney örneği kullanılır ve bulunan
sonuçların ortalaması Kgf/cm 2 şeklinde kaydedilir. Deneyde, deney numunelerinin
düzgün küp veya silindir şeklinde, ıslak yöntemle kesilmesine elverişli kesici cihaz
(Taş kesme testeresi), deney numunelerinin özellikle basınç uygulanacak yüzlerinin
tam düzlem olacak şekilde, ıslak yöntemle aşındırılmasına elverişli aşındırıcı cihaz,
kolları basınç mukavemeti deney numunelerinin en büyük boyutunu ölçebilecek
uzunlukta ve 0,1mm hassasiyette kumpas, yeterli kapasitede ve üst başlığı mafsal ile
donatılmış, uygulanan yükün en az %1’i kadar hassasiyette basınç deney presi
gerekmektedir (Şekil 3.10).
70

Şekil 3.9. Tabii yapı taşlarında basınç mukavemeti tayininde deney numunesinin
deney presine yerleştirilmesi
Örnekler, taş kesme cihazları ile yaş yöntemlerde, belirtilen ölçülerde kesilir ve
yüzeyleri birbirine karşılıklı paralel olacak şekilde düzenlenerek kullanılır.
Paralelliken çok 1 o farklı olabilir. Boyutları kumpas ile 0,1 mm hassasiyetle ölçülür.
Deneyde genellikle kenar uzunlukları 70 mm olan küp örnekleri kullanılır. Etüvde
değişmez kütleye kadar kurutulan örnek deney presinin tablaları arasında tam
ortalanacak şekilde yerleştirilir (Şekil 3.9).
Şekil 3.10. Basınç mukavemeti deneyi için kullanılan ekipman
71

Yük basınç gerilmesi saniyede yaklaşık 10 Kgf/cm 2 -12 Kgf/cm 2 artacak ve
çarpmasız şekilde, örnek kırılıncaya kadar uygulanır. Pres göstergesinden okunan en
yüksek yük değeri P k olarak kaydedilir.
Kayacın basınç direnci:
Kgf/cm 2
formülünden hesaplanır.Burada;
F b = Taşın basınç mukavemeti, (Kgf/cm 2 )
P k = Kırılmaya sebep olan en büyük yük, (Kgf)
A = Taşın yük uygulanan yüzünün alanı,
(cm 2 )
* Eğilme Mukavemeti Deneyi
Kayacın eğilme direncinin bulunması için 5 adet deney örneği kullanılır ve bulunan
sonuçların ortalaması Kgf/cm 2 şeklinde kaydedilir. Deneyde, deney numunelerinin
ıslak yöntemle kesilmesine elverişli kesici cihaz (Taş kesme testeresi), deney
numunelerinin yüzlerinin ıslak yöntemle aşındırılmasına elverişli aşındırıcı cihaz,
kolları basınç mukavemeti deney numunelerinin en büyük boyutunu ölçebilecek
uzunlukta ve 0,1mm hassasiyette kumpas, yeterli kapasitede, uygulanan yükün en az
%1’i kadar hassasiyette basınç deney presi, uzunlukları en az deney numunesi
genişliği kadar olan, deney numunesine temas edecek kısmı yuvarlatılmış iki çelik,
mesnet ve bir yükleme parçasından oluşan, bunlardan en az mesnet olarak
kullanılacak olan ikisi deney sırasında burulma etkisi yapmamaları için serbestçe
hareket edebilecek biçimde eğilme deney teçhizatıgerekmektedir.
Alt mesnetler, merkezleri arasındaki uzaklık 180mm ve birbirine paralel olacak
şekilde sabitleştirilir. Deney numunesi, çizilen a çizgileri mesnetlerin eksenlerine
paralel olacak şekilde oturtulur. Aynı şekilde yükleme parçası, deney numunesinin
ortasına çizilen orta çizgi ile çakışacak şekilde yerleştirilir. Alt mesnetlerle yükleme
parçası eksenleri birbirine paralel olmalıdır.
72

Bu şekilde deneye hazır hale getirilen eğilme deney teçhizatı, deney presi tablaları
arasına, yük tam ortadan uygulanabilecek biçimde yerleştirilmiş olmalıdır.
Yaklaşık olarak 5 kgf’lik bir yük verilerek mesnetlerin, deney numuneleri
üzerindeki a ve b çizgileri ile tam olarak üst üste gelmeleri sağlanır. Bunda sonra
yük, yük artışı dakikada 450 kgf (4500N)geçmeyecek şekilde artırılarak ve darbesiz
olarak deney numunesi kırılana kadar uygulanır. Kırılma anındaki yük tespit
edilir(P k ).
Kayaçların eğilme mukavemeti aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır:
kgf/cm 2 (N/mm 2 )
Burada ;
f eğ = Taşın eğilme mukavemeti, kgf/cm 2 (N/mm 2 )
P k = Kırılmaya neden olan en büyük yük, kgf (N)
= Deney numunesinin alt mesnetler arasında kalan boyu, cm (mm)
b = Deney numunesinin genişliği, cm (mm)
h = Deney numunesinin kalınlığı, cm (mm) dır.
Bulunan sonuçlar 1 kgf/cm 2 (0,1 N/mm 2 )’ye yuvarlatılarak belirtilir.
* Darbe Mukavemeti Deneyi
Kayacın darbe direncinin bulunması için 5 adet deney örneği kullanılır ve bulunan
sonuçların ortalaması Kgf.cm/cm 3 şeklinde kaydedilir.Deneyde, deney
numunelerinin ıslak yöntemle kesilmesine elverişli kesici cihaz (Taş kesme
testeresi),deney numunelerinin yüzlerinin ıslak yöntemle aşındırılmasına elverişli
aşındırıcı cihaz ve darbe mukavemeti deney cihazı gerekmektedir. Darbe
mukavemeti deney cihazı olarak Şekil 3.11’de gösterilen şahmerdan kullanılmalıdır.
Şahmerdanın tokmağı dökme demirden, tokmağın alt tarafına yerleştirilmiş olup
deney numunesine çarpacak olan kısmı yatay olarak iyice düzeltilmiş ve Brinell
Sertliği yaklaşık BSD 200 kgf/mm 2 (2000 N/mm 2 ) olan sert çelikten yapılmış bir
73

aşlığı bulunmalıdır. Tokmağın başlık kısmı ile birlikte toplam kütlesi 50kg+0,5 kg
olmalıdır.
Cihazın örs kısmı yaklaşık 500kg kütlesinde ve dökme demirden yapılmış olmalı,
yaklaşık 1 cm 3 hacminde beton bir temel üzerine oturtulmak suretiyle iyice tespit
edilmiş bulunmalıdır.
Örsün deney numunesinin yerleştireceği üst yüzü iyice düzeltilmiş olmalı ve sertliği
yaklaşık olarak BSD 200 kgf/mm 2 (2000 N/mm 2 )olan düzlem bir başlık ile
donatılmış bulunmalıdır.
Darbe mukavemeti deney cihazının tokmağının serbest düşmesi sebebiyle meydana
gelen darbe kuvvetinin deney numunesine iletilmesi için sert çelikten yapılmış bir
plaka kullanılmalıdır. Bu plakanın boyutları deney numunesi kenarlarından her
yönde en az 1 cm taşacak şekilde olmalı, deney numunesine değecek olan yüzü
düzlem ve tokmağın çarpacağı üst tarafı ise kürevi bombeli olmalıdır. Plakanın
kenarlarındaki kalınlığı yaklaşık 3 cm ve bombeli kısımdaki kalınlığı 3,5 cm olmalı,
sertliği ise yaklaşık BSD 500 kgf/mm 2 (5000 N/mm 2 ) olmalıdır.
Cihazın mekanik düzeni, tokmağın düşey yönde serbestçe ve sürtünmesiz olarak
hareketine (düşme ve sıçrama) engel olmamalı, tokmağın serbest düşmesini sağlayan
kilit tertibatının açılması herhangi bir tutukluluk meydana gelmeyecek biçimde
olmalı ve en az 150 cm’lik bir serbest düşme sağlanabilmelidir.
Cihazda, deney numunesine çarptıktan sonra geri sıçrayan tokmağın yakalanmasını
sağlayan düzen ile tokmağın düşürülme yüksekliğini ve sıçrama yüksekliğini
otomatik olarak ölçmeye yarayan teçhizat ve mm bölüntülü bir cetvel de
bulunmalıdır.
Deneyi yaparken deney numunesi, darbe mukavemeti, deney cihazının örsü
üzerindeki başlığın ortasına yerleştirilir. Üzerine çelik plaka deney numunesi
kenarlarından eşit miktarda taşacak şekilde konulduktan sonra deney tokmağın ardı
74

ardına ve deney numunesinin kırıldığı, çatladığı varsayılana kadar serbestçe
düşürülmesi suretiyle yapılır. (Ulusay vd., 2001)
Şekil 3.11. Tabi yapı taşlarında darbe mukavemeti tayininde kullanılan cihaz
Birinci darbede tokmağın düşme yüksekliği, deney numunesinin beher cm 3 ’ü için
2kgf.cm’lik bir darbe işi elde edilecek şekilde hesaplanır. Tokmak ağırlığı 50 kg
olduğuna göre deney numunesinin beher cm 3 ’üne düşme yüksekliği;
kgf.cm’den
75

cm bulunur.
Buna göre 1. Darbede V cm 3 hacmindeki deney numunesi için tokmağın düşme
yüksekliği;
cm bulunur.
Burada;
H = Tokmağın düşme yüksekliği, cm
V = Deney numunesinin hacmi, cm 3 dır.
Birinci darbeden sonra takip eden her darbedeki düşme yüksekliği bir evvelki
yüksekliğin, ilk düşme yüksekliği (H) kadar artırılması suretiyle ayarlanır, deney
numunesi kırılıncaya kadar bu işleme devam edilir ve darbe sayısı (n) tespit edilir.
Deney sırasında düşme yüksekliğinin artırılmasına rağmen geri sıçrama miktarı
artmaz veya azalırsa, deney numunesi parçalanmış sayılır ve buna sebep olan darbe
dikkate alınmaz. Sıçrama değerlerinde bir azalma olmadığı halde son darbede kırılma
veya çatlama veya önemli derecede pullanma olursa, deney numunesi yine kırılmış
sayılır ve buna sebep olan son darbe n sayısının hesaplanmasında dikkate alınmaz.
Kayaçların darbe mukavemeti aşağıdaki formüllerden herhangi biri yardımıyla
hesaplanır.
Toplam darbe işinin hesaplanması ile:
kgf.cm/cm 3 (N.mm/mm 3 )
Burada;
D= Taşın darbe mukavemeti, kgf.cm/cm 3 ( N. mm/mm 3 )
A = Toplam darbe işi, kgf.cm ( N.mm ) olup
A = A 1 +A 2 +…A n
= P.H 1 +P.H 2 +…P.H n formülü ile hesaplanır.
P = Darbe mukavemeti deney cihazının tokmak ağırlığı (50 kg)
76

H 1 , H 2 , H n = Tokmağın düşme yüksekliği, cm (mm)
V = Deney numunesinin hacmi, cm 3 (mm 3 )dır.
Toplam darbe sayısı ile
D = n (n+1) kgf.cm/cm 3 ( N.mm/mm 3 )
Burada;
D= Taşın darbe mukavemeti, kgf.cm/cm 3 ( N. mm/mm 3 )
n = Kırılmaya sebep olan darbe sayısıdır.
Bulunan sonuçlar 1 kgf.cm/cm 3 ( 0,1 N.mm/mm 2 )’ e yuvarlatılarak belirtilir.
*Aşınma Kaybı Oranı Deneyi
Sürtünme ile oluşan aşınma kaybı deneyi, yaya trafiğinin fazla olduğu yerlerde
kaplama taşı olarak kullanılacak mermerlerde oluşan aşınma kaybını belirlemek için,
Böhmeyüzey aşındırma deneyi Böhme yüzey aşındırma cihazı kullanılarak
yapılmaktadır. Deney sonunda deney örneklerinin kalınlıklarında veya hacimlerinde
meydana gelen azalmanın ölçülmesi suretiyle yapılır. Aşınma kaybı, kalınlıktaki
azalmanın ölçülmesi yolu ile tayin edilmek istendiğinde hazırlanmış olan deney
örneklerinin her birinin kalınlıkları 0,01 mm hassasiyetle ölçülerek kaydedilir. Örnek
Böhme yüzey aşındırma cihazının tutucu çerçevesi içine yerleştirilerek deneye
başlanır. Sürtünme şeridi üzerine 20 gr ± 0,5 gr aşındırıcı toz serpilir. Deney
örneklerine çelik manivelaaracılığı ile 30 Kgf ± 0,3 Kgflik yük 0,6 Kgf/cm 2 'lik bir
basınç ile bastırılması sağlandıktan sonra cihaz çalıştırılıp disk harekete geçirilir.
Her 22 devir sonunda otomatik olarak duran disk üzerindeki aşındırıcı tozlar fırça ile
temizlenir ve sürtünme şeridi üzerine yeniden 20 gr ± 0,5 gr aşındırıcı toz serpildi ve
deney örneğinin düşey ekseni etrafında 90 0 çevrilmek suretiyle 22'şer devirlik 20
aşındırma periyodu, yani toplam olarak 440 devir uygulanır. 440 devir sonunda
deney örneği sert bir kıl fırça ile iyice temizlendikten sonra kalınlığı yine 9 noktadan
0,01 mm hassasiyetle ikinci ölçüm alınır ve bu ölçümlerin aritmetik ortalaması
alınarak deney örneklerinin deney sonraki kalınlığı bulunur (d 1 ). Sürtünme yüzeyinin
77

kenarları da 0,1 mm hassasiyetle ölçülerek bu yüzeyin alanı hesaplanır (Bağcı ve
Bozkurt, 2000).
Şekil 3.12. Deney örneklerinin kalınlıklarının ölçüldüğü noktalar
Burada;
formülü ile hesaplanır. ( cm 2 / 50 cm 3 )
= Taşın Böhme yüzey aşınma kaybı değeri (cm 2 /50 cm 3 )
d 0 = Taşın deneyden öncesi ortalama kalınlığı (cm)
d 1 = Taşın deneyden sonraki ortalama kalınlığı (cm)
78

3.3. Büro Çalışmaları
Arazi ve laboratuar çalışmaları ile beraber yürütülen büro çalışmalarına özellikle kış
aylarında ağırlık verilmiştir. Çalışmalar sırasında MTA Genel Müdürlüğü ile çeşitli
üniversitelerin kütüphanelerinde inceleme alanı ile ilgili yapılan yöresel çalışmalar
ile mermerler hakkında genel literatür bilgileri derlenmiştir. Arazi ve laboratuar
çalışmalarında elde edilen sonuçlar bilgisayar ortamına aktarılarak çizilen şekil ve
grafiklerle çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır.
3.3.1. Literatür taraması
Kaynak özetleri bölümünde verilen çalışmalar, değişik kaynaklardan alınmıştır. Bu
kaynakların çoğu yabancı ve yerli makaleler, raporlar ve kitaplar oluşturmaktadır.
Yabancı kaynaklı dergilerden, (Mineralogy and Petrology, Contribution to
Mineralogy and Petrology, Lithos, Journal of African and Earth Sciences,
International Journal of Earth Sciences, Chemical Geology, MineraliumDeposita,
Economic Geology)yararlanılmıştır.
3.3.2. Fotoğraf ve harita alımları
Alttan ve üstten aydınlatmalı Olympus BH-2 model polarizan mikroskop yardımı ile
ince kesitlerin fotoğrafları çekilmiştir. Uzaktan Algılama Merkezi'nde Arcİnfo
programı ile inceleme alanına ait haritalar sayısallaştırılmış ve sahaya ait haritalar
plotter Hawlett Pakcard yardımı ile alınmıştır.
3.3.3. Tez yazımı
Şekillerin çiziminde CorelDraw X5, ArcInfo, ÍPhoto Plus 4, Canon Photo Stitch ve
AdobePhotoShopCS 5'den, tez yazımında ise Microsoft Ofis (Word 2010 ve Excel
2010) ve Windows 7 programlarından yararlanılmıştır.
79

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
4.1. Genel Jeoloji
4.1.1. Bölgesel jeoloji
İnceleme alanı, Batı Toroslar'da Isparta Açısı olarak isimlendirilen bölgesel boyutları
olan bir yapının merkezi bölümünde yer almaktadır (Şekil 4.1). Antalya Körfezinin
kuzeyinde, Toros Dağları kuzeye doğru yönelerek ters V şeklinde bir açı meydana
getirir. Bu açının doğu kolu Batı Toroslar'a, batı kolu ise Likya Toroslarına aittir. Her
iki Toroslar Göller Bölgesinde Eğirdir - Hoyran Gölü kuzeyinde birleşmiş ve
Blumenthal (1951)'in "Coubure d' Isparta" olarak isimlendirdiği Isparta Açısını
meydana getirmiştir.
Isparta Açısı birbirleriyle yer yer değiştirilebilen fakat, farklı stratigrafık
istiflenmelere sahip otokton birimler ile otokton istifler üzerine farklı zamanlarda
yerleşmiş allokton ünitelerden oluşmaktadır (Şekil 4.1).
Torosların bu kesimlerindeki naplı yapılar uzun yıllardır bilinmektedir. Brunn ve diğ.
(1971), bölgede allokton örtü oluşturan bu birimleri Likya napları, Antalya napları ve
Beyşehir - Hoyran napları olarak tanımlamışlardır. Bunlar batıdan doğuya doğru
Likya, Antalya ve Beyşehir-Hoyran naplarıdır. Isparta Açısının batı kanadını
üzerleyen Likya napları ile doğu kanadı üzerine gelen Beyşehir-Hoyran
napları için Orta-Geç Eosen ile Geç Miyosen yerleşim yaşı öngörülmesine
karşın Antalya naplarının yerleşimi için Geç Kretase-Erken Paleosen yaşı
uygun görülmüştür (Şenel 1984; Dilek ve Rowland 1993; Glover ve
Robertson 1998). Kissel ve Poisson (1986) ile Piper ve diğ. (2002),
paleomanyetik verilere dayanarak, Isparta Açısının batı kanadını oluşturan
Beydağları karbonat masifini Miyosen dönemi boyunca saat dönüşünün tersi
yönde yaklaşık 35-40 derecelik bir rotasyona uğramış olabileceğini
belirtirler. Buna karşın başlıca Akseki-Anamas karbonat platformu tarafından
oluşturulan Isparta Açısının doğu kanadı, Eosen döneminden bu yana saatin
80

dönüş yönünde olmak üzere yaklaşık 45 derecelik bir rotasyona uğramıştır
(Poisson vd., 1984).
Napları meydana getiren farklı stratigrafik ve yapısal özellikteki kaya birimleri ile
ofiyolitik bileşenler yaygın olarak bulunmaktadır.
Şekil 4.1. Isparta Açısı ve Güneybatı Anadolu’nun temel jeolojik yapısı (Şenel
1984’den değiştirilerek). (1) Peleozoyik yaşlı metamorfik kayalar, (2) Mesozoyik
yaşlı karbonatlı kayalar, (3) Antalya napları, (4) Likya napları, (5) Beyşehir-Hoyran
napları, (6) Denizel Tersiyer tortulları, (7) Karasal Neojen tortulları, (8) Neojen
volkanitleri, (9)Antalya travertenleri, (10) Normal faylar, (11) Bindirme fayları.
81

Otokton Birimler
Karacahisar otoktonu
Isparta Açısının doğu kanadı içinde yer alan ve büyük bir antiklinalin çekirdek
bölgesinde Paleozoyik'ten Üst Kretase - Alt Paleosen'e kadar hemen hemen tüm
istifin eksiksiz olarak gözlendiği alandır. Bu alanda kırıntılı ve karbonatlı kayalar
egemendir (Şekil 4.2). Karacahisar otoktonunun gerek stratigrafik gerekse yapısal
özelliklen bu tezin kapsamı içinde ayrıntılı olarak tanımlanmıştır.
Anamas - Akseki otoktonu
Isparta Açısının doğu kanadını oluşturan ve genellikle karbonat kayalann egemen
olduğu bir istiftir. İstifi daha önce Dumont ve Kerey (1975), Dumont (1976),
Monod (1977), Demirtaşlı (1988) ve Yağmurlu ve diğ. (1995)
tanımlamışlardır.
Anamas - Akseki otoktonunda Karacahisar otokton istifiyle benzerlik sunan
Triyas -Kretase yaşlı birimler bulunmaktadır (Şekil 4.2).
Beydağları otoktonu
Isparta Açısının batı kanadını oluşturan ve 5000 metreye ulaşan kalın bir
karbonat istifiyle simgelenen tortul kesit Beydağ otoktonu olarak bilinir
(Şekil 4.2). Stratigrafik açıdan Karacahisar otoktonu ile bölümsel olarak
eşleştirilebilecek niteliktedir. Ancak Beydağları yöresinde yapılan
sondajlarda (MTA ve TPAO sondajları) Beydağ otoktonunu oluşturan
Mesozoyik karbonat istifinde en alt bölümü oluşturan dolomitlerin oldukça
kalın ve yaşının Ladiniyen'e kadar indiği ortaya konmuştur (Şenel ve diğ.,
1992). Ayrıca istifin üst bölümlerinde Paleosen ve Miyosen yaşlı
formasyonlar yer almaktadır.
82

Batı Toroslarda otokton birimleri oluşturan Anamas - Akseki ve Beydağları
platformları gerçekte D-B yönünde uzanım gösteren Toros karbonat
kuşağının (karbonat ekseninin) en önemli bölümünü meydana getirir. GB -
Anadolu'da oldukça belirgin bir dağılım gösteren karbonat kuşağının
güneyinde yer alan allokton ofiyolitik naplar, Antalya napları olarak (Özgül,
1984) bilinir. Bu karbonat ekseninin kuzeyinde yaralan naplar ise Likya ve
Beyşehir - Hoyran napları olarak tanımlanmıştır (Poisson ve diğ, 1984;
Özgül, 1984).
83

84
Şekil 4.2. İnceleme alanı ve yakın çevresindeki otokton birimlerin stratigrafik sütun kesitler (Bozcu, 1996).

Allokton Birimler
Antalya Napları
Isparta Açısının iç kısmında yer alırlar. Başlıca dört ayrı tektonik dilimden
oluşmaktadırlar. Büyük bölümüyle ofiyolitik kayaçlarla karışmış pelajik rift
çökelleri özelliğindedir (Şekil 4.3). Antalya napları, Karacahisar ve
Beydağları otokton birimleri üzerine Geç Kretase - Daniyen zaman
aralığında yerleşmişlerdir (Şenel, 1984).
Şekil 4.3. Antalya naplarının genelleştirilmiş stratigrafik sütun kesiti
(Bozcu, 1996).
85

Beyşehir - Hoyran Napları
Anamas - Akseki otoktonu üzerine Lütesiyen - Priaboniyen döneminde
yerleşmiş ofiyolitik kayaçlardan oluşmaktadır (Poisson ve diğ. 1984;
Koçyiğit, 1983). Büyük bölümüyle ofiyolit bileşenlerinden ve eşlik eden
pelajik tortullardan meydana gelmektedir.
Likya Napları
Alt Langiyen'de Beydağları otoktonu üzerine yerleşmiş allokton kaya
birimlerini temsil ederler. Likya napları Graciansky (1968) tarafından
ayrıntılı olarak incelenmiş olup, büyük bölümü ile ofiyolit bileşenlerinden ve
eşlik eden karbonat kütlelerinden oluşur.
Isparta Açısının merkezinde bulunan Eğirdir Çöküntü gölü ile Kovada
grabeninin batısında yer alan alandaki yapısal çizgiler KD – GB gidişli
olmasına karşın, doğu kanadını oluşturan alandaki yapısal çizgilerin gidişleri
KB – GD uzanımlıdır. Isparta Açısı Eğirdir Gölü kuzeyinde birbirleriyle
kesişen KD ve KB gidişli, bölgesel uzanımlı makaslama fayları ile
biçimlenmiştir (Yağmurlu ve diğ., 2007).
Miyosen sonrası dönemde bölgeyi K-G doğrultusunda etkileyen kompresyon
kuvvetlerinin etkisiyle Eğirdir Gölü ve Kovada grabenini sınırlayan yüksek
açılı normal faylar gelişmiştir. İnceleme alanında özellikle otokton
birimlerde gözlenen K-G doğrultulu normal faylar Eğirdir - Kovada
grabeninin sintetik fay bileşenleri niteliğindedir.
Isparta Açısı içinde yer alan genç fay sistemleri
Isparta Açısını, doğu ve batı kanat olmak üzere, iki farklı bölüme ayıran
kuzey-güney uzanımlı Eğirdir-Kovada grabeni, büyük bölümüyle iki yanı
faylarla sınırlanmış simetrik bir çöküntü alanı özelliği göstermektedir. K-G
doğrultusunda yaklaşık 75 km uzunluğu olan Eğirdir - Kovada grabeninin
86

genişliği, Eğirdir Gölünün bulunduğu kuzey alanda 15 km olmasına karşın,
güneyde Kovada Gölü çevresinde 2 km'ye dek azalır. Kovada gölünün güney
bölümlerinde grabenin devamlılık göstermediği ve sönümlendiği gözlenir.
Glover ve Robertson (1998), Kovada grabenini sınırlayan fayların egemen
olarak KB - GD doğrultulu olduğunu ve büyük bölümünü Mesozoyik
kireçtaşları içinde gelişmiş olduğunu belirtirler. Eğirdir-Kovada grabeninin
doğu ve batı bölümlerinde grabeni sınırlayan normal faylara paralel veya yarı
paralel gelişmiş sintetik fay bileşenleri olağandır. Isparta-Antalya arasında
yeralan ve Eğirdir-Kovada grabenine paralel gelişmiş K-G gidişli fay
sistemleri Yağmurlu ve diğ. (1997), tarafından "Antalya fay zonu" olarak,
Glover ve Robertson (1998) tarafından ise "Kemer çizgiselliği" olarak
tanımlanmıştır.
Antalya fay zonu ana çizgilerde birbirine paralel gelişmiş ve K-G
doğrultusunda en-echalon uzanım gösteren normal fay sistemlerinde
yapılıdır. Isparta-Antalya arasında yer alan hiper alkalin volkanik çıkış
merkezleri egemen olarak bu fay sistemleri üzerinde yer alır. Yağmurlu ve
diğ. (1997), Afyon- Antalya arasında yer alan ve K-G yönünde bir dizilim
gösteren alkalen-hiperalkalen volkanitlerin kuzeyden güneye doğru
gençleştiğini vurgularlar. Diğer taraftan sağ oblik atım bileşeni olan
Kırkkavak fayı ise Isparta Açısının doğusunda Eğirdir-Kovada grabenine
paralel olarak gelişmiş önemli bir fay bileşenidir (Şekil 4.1).
Isparta Açısı içinde gelişmiş önemli aktif faylardan biri de Aksu bindirmesi
olarak (Poisson ve diğ. 2003) bilinen ters fay sistemidir. Aksu bindirmesi
Isparta ile Serik arasında KB yönünde yaklaşık olarak 150km'lik uzanım
gösteren bir faydır. Beydağları platformuna ait Mesozoyik yaşlı karbonat
kayaları ve büyük bölümü Antalya naplarına ait ofiyolitik kayalar Aksu
bindirmesi boyunca, Aksu havzasını dolduran Erken Miyosen yaşlı denizel
kırıntılı tortullar üzerine tektonik bir dokanakla gelir (Şekil 4.1, 4.4). Isparta
Açısının doğu kanadı üzerinde Aksu bindirmesine paralel olarak gelişmiş çok
katlı bindirme fayları olağan olarak gözlenir. Son yüzyıl içinde Aksu
87

indirmesi üzerinde büyüklüğü 5.0 ile 5.8 Mw olan iki önemli deprem
meydana gelmiştir (Demirtaşlı, 1988). Bu durum Aksu bindirmesinin
günümüzde halen aktif olduğunu göstermesi bakımından önemlidir (Şekil
4.4).
Isparta Açısını doğudan sınırlayan Akşehir fayı egemen olarak KB gidişli ve
KD'ya eğimli bir normal faydır. Bu fay Sultandağ masifini oluşturan
metamorfıkler ile Afyon-Akşehir grabenini dolduran Neojen tortulları
arasında gelişmiştir. Barka ve diğ. (1995) ile Glover ve Robertson (1998)
Akşehir fayını "Sultandağ bindirmesi" olarak değerlendirmişlerdir. Ancak,
Akşehir fayı boyunca gözlenen kayma düzlemleri yanı sıra, 2000 ve 2002
yılında bu fay üzerinde 5,9 ve 6,5 büyüklüğünde (Mw) meydana gelen
depremler, Akşehir fayının normal bir fay olduğunu belgelemiştir.
Şekil 4.4. Isparta Açısı içinde son yüzyıllık dönemde meydana gelen depremlerin
lokasyonları ve fay çözümleri (Yağmurlu ve Şentürk, 2007)
88

Isparta Açısını batıdan sınırlayan Fethiye-Burdur fay zonu, ana çizgilerde
KD yönünde en-echalon yapıda uzanım gösteren sol oblik atımlı bir faydır.
Fethiye-Burdur fay zonu daha çok birbirine paralel ve yarı paralel olan
kesikli uzanıma sahip ve basamaklı bir yapı özelliği gösteren fay
sistemlerinden yapılıdır. Fethiye Körfezi ile Burdur Gölü arasında yaklaşık
300 km.lik bir uzanım gösteren bu fay zonunun genişliği çoğu yerde 3 ile 10
km. arasında değişir. Topografyada gözlenen kayma eşikleri, breşlenme
zonları, Kuvaterner yaşlı genç tortullarda yer alan biçim değiştirme yapıları
ile yersel gözlenen H 2 S çıkışları, pull-apart çöküntü alanları (örn; Burdur
Gölü) Fethiye-Burdur fay zonu boyunca gözlenen olağan yapılardır. Diğer
taraftan özellikle Burdur Gölünün güney bölümünde fay boyunca yersel
olarak gözlenen çamur daykları, koluviyal oluşuklar ile, Hacılar yöresinde
yer alan 1971 depreminden kalıtsal topoğrafık eşikler, ve olasılıkla 1914
depremine ait olabilecek yarık dolgu oluşukları tipik aktif fay verileri olarak
değerlendirilebilecek yapılardır.
Isparta Açısı ve Güneybatı Anadolu'nun yapısal evrimi
Isparta Açısını oluşturan doğu ve batı kanatların Neotektonik dönemde
geçirmiş oldukları rotasyon hareketleri paleomanyetik verilerde gözetilerek
Kissel ve diğ. (1990) ile Glover ve Robertson (1998) tarafından
vurgulanmışlardır. Isparta Açısının doğu kanadını oluşturan Akseki -
Anamas platformunun, saatin dönüş yönündeki rotasyonu, bu yazarların
değindikleri gibi, Anadolu levhasının Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu
faylarının denetiminde, güneybatıya doğru hareketi sayesinde gelişmiştir.
Doğu kanadın rotasyonu Aksu bindirmesinin yanı sıra doğu kanat içinde
eşlik eden çok katlı bindirme faylarının gelişmesine neden olmuştur.
Isparta Açısı batı kanadının Miyosen süresince saat dönüşünün tersi yöndeki
yaklaşık 35-40 derecelik rotasyonu, Kissel ve diğ. (1990) tarafından
paleomanyetik verilere göre değerlendirilip ortaya konmuştur. Adı geçen
yazarlarında vurguladıkları gibi, Isparta Açısı batı kanadının Miyosen
dönemi boyunca geçirmiş olduğu rotasyon hareketi, daha çok Ege graben
89

sisteminin açılmasıyla yaşıt olarak gerçekleşmiştir. Ege bölgesinde yer alan
D-B uzanımlı grabenlerin, batıdan doğuya doğru giderek daralan ve nihayet
sönümlenen geometrik yapı özelliği göstermeleri, güneyde Isparta Açısı batı
kanadının, saatin tersi yönde 35 - 40 dereceye ulaşabilecek düzeyde, bir
rotasyon geçirmesine yol açmış olmalıdır.
Isparta Açısını oluşturan doğu ve batı kanatların birbirlerinin tersi yöndeki
rotasyonları, Isparta Açısının apeks bölgesinde D-B yönlü tansiyon
kuvvetlerinin ortaya çıkmasına ve bu nedenle K-G uzanımlı Eğirdir-Kovada
grabeninin oluşmasına neden olmuştur. Eğirdir-Kovada grabeninin kuzeyden
güneye doğru daralan ve Kovada Gölünün güneyinde sönümlenen yapısı,
rotasyon hareketlerine bağlı ortaya çıkan genişleme miktarının, Isparta
Açısının apeks bölgesinde (Eğirdir Gölünün kuzey bölümlerinde) maksimum
düzeyde olduğunu yansıtması bakımından önemlidir. Bunun yanı sıra
Yağmurlu ve diğ. (1997)'nin vurgulandığı gibi, Afyon-Isparta-Antalya
alkalin volkanik diziliminde yer alan volkanitlerin yaşı kuzeyden güneye
doğru gençleşmektedir. Bu volkanitler yukarıda da değinildiği gibi Antalya-
Isparta ve Afyon arasında uzanım gösteren ve Eğirdir-Kovada grabenine
paralel gelişmiş normal fay sistemleri üzerinde yer almaktadır.
Bu normal fay sistemleri üzerinde yer alan volkanitlerin güneye doğru
gençleşmesi Isparta Açısı içinde rotasyon hareketlerine bağlı olarak meydana
gelen K - G gidişli fay sistemlerinin kuzeyden güneye doğru ilerleyerek
gelişmiş olabileceğini gösterir. Fethiye-Burdur fay zonunun olasılıkla Geç
Pliyosende meydana gelmesinden sonra Ege bölgesinin güney bölümünde K -
G açılmasının yanı sıra, GB - KD genişleme rejimide etkin olmaya
başlamıştır. Fethiye-Burdur fay zonunun oluşumu, Isparta Açısı batı
kanadının, saatin tersi yöndeki rotasyon hareketinin sona ermesine neden
olmuştur.
90

I – Orta – Geç Miyosen
II – Erken Pliyosen
III – GEÇ PLİYOSEN - KUVATERNER
Şekil 4.5. Isparta açısı ve Güneybatı Anadolu’nun yapısal evrimi (Yağmurlu
ve Şentürk, 2007)
91

Buna karşın, doğu kanadı oluşturan Akseki - Anamas bloğunun rotasyonu,
Geç Pliyosenden sonra günümüzde de devam etmektedir. Doğu kanattaki
rotasyonun sürmesi nedeniyle son yüzyılda meydana gelen depremler
günümüzde halen aktifliğini koruyan Aksu bindirmesi ile buna eşlik eden
ters fay sistemleri oluşmuş ve Isparta Açısının doğu kanadı, yer yer batı
kanadının üzerine bindirmiştir.
4.2. İnceleme Alanının Jeolojisi
4.2.1. Stratigrafi
4.2.1.1. Otokton birimler
4.2.1.1.1. Ağlasun Formasyonu (T a )
İnceleme alanının batısında yer alan Ağlasun formasyonu, adını en iyi
gözlendiği Ağlasun dolaylarından almaktadır (Yalçınkaya, 1985).
Formasyon, inceleme alanında Tilkitaşı Tepe ve Çürük Tepe civarında
yüzeylenmektedir.
Ağlasun formasyonu bölgede tipik filiş fasiyesinde; Kumtaşı – Marn, Kiltaşı
– Kireçtaşı – Silttaşı ardalanması şeklinde izlenmekte olup egemen kaya türü
kumtaşı ve marn ardalanmasından, yer yer de killi kireçtaşları ara
seviyelerinden oluşmaktadır. Birim içinde görülen kumtaşı çoğunlukla açık
sarı-boz ve gri nadiren de kahverengimsi gözlenmekte olup bol çatlaklı ve
oldukça dayanımlıdır.
Formasyon içerisindeki marnlar ise yeşilimsi sarı ve gri renklerde, ayrışma
rengi ise açık yeşilimsi, kirli gri ve sarımsı renkli olarak izlenmektedir.
92

Şekil 4.6. İnceleme alanının genelleştirilmiş sutun kesiti
93

Şekil 4.7. Ağlasun formasyonunun inceleme alanından genel görünümü
Formasyon içerisinde ara seviyeler halinde bulunan kireçtaşları ise ince orta
tabakalı olup gri - beyaz ve açık sarı renklerde gözlenmektedir. Ayrışmış
kesimlerde sarımsı renk göze çarpar (Hançer, 1996).
Şekil 4.8. Ağlasun formasyonunun inceleme alanındaki görünümü
94

Ağlasun formasyonu, tektonik deformasyondan fazla miktarda etkilenerek,
değişik türde birçok kıvrım yapıları, bindirmeler, faylanmalar, çatlaklar
gelişmiş, bindirme dokunakları boyunca şiddetli makaslama ve ezilme
zonları oluşmuştur. Ağlasun formasyonunun üst dokanağında ise bindirmeli
bir dokanakla Dulup kireçtaşı ve bir ofiyolit karmaşığı olan Kırkdirek
Formasyonu bulunur.
Ağlasun formasyonunun tespit edilen fosillere göre yaşı Burdigaliyen (Alt
Miyosen) olarak belirlenmiştir (Yalçınkaya, 1985).
4.2.1.1.2. Aksu Formasyonu (Tm a )
Orta - kalın tabakalı konglomeralardan oluşan birim ismini Aksu çayından almıştır.
Aksu formasyonu ismiyle Poisson (1977) tarafından adlandırılmıştır. Daha önceki
çalışmalarda formasyon; Akbulut (1977) tarafından “Aksu çayı formasyonu”,
Blumenthal (1951) tarafından “Miyosen Taban Konglemerası”, Dumont (1976)
tarafından “Kesme Konglomeraları” olarak adlandırılmıştır.
Şekil 4.9. Aksu formasyonunun inceleme alanında görünümü
95

İnceleme alanı batısında Gözlek kayası, Topraklı mevkii ve Domuz Gediği Tepesi
civarında yüzeylenmektedir. İnceleme alanında Aksu çayı boyunca uzanır ve
yaklaşık 24 km²’lik bir alanda yaygınlık gösterir.
Polijenik çakıllı iyi tutturulmuş, tane büyüklükleri 1 cm’den 25 cm’ye kadar
değişebilen, oldukça iyi yuvarlaklaşmış bazen yarı yuvarlak bazen de köşeli çakıllı,
karbonat çimentolu, iyi tutturulmuş konglomeralardan oluşur.
Şekil 4.10. Aksu formasyonundaki çakılların yakından görünümü
Çakıl türü; kumtaşı, kireçtaşı, çört, radyolarit, gabro ve serpantinitden türemiştir.
Rengi dış yüzeyinde koyu gri, kahverengimsi, tabakalanması az belirgin, tabaka
kalınlıkları değişkendir. Birim içerisinde bazen kumtaşı, kiltaşı ve marn gibi düzeyler
gözlenmektedir.
Çalışma alanında alt ve üst ilişkisi tektoniktir. Alt dokanağında Burdigaliyen yaşlı
birimler üzerine tektonik olarak gelmiştir. Üst dokanağında Senoniyen yaşlı Kıkdirek
formasyonu tarafından tektonik olarak örtülür. Çalışma alanında yaklaşık 1200 m.
kalınlık gösterir.
96

4.2.1.1.3. Yamaç Molozu (Q y )
Göldüzü mevkii güneyinde, Karadağ'ın kuzey yamacında doğu-batı
istikametinde yüzeylenmektedir. Dik yamaç önlerinde ve eğimi fazla olan
dere yataklarının ova düzlüğüne çıktığı yerlerde oluşmaktadır. Blok boyutuna
kadar çakıllar gözlenmektedir. Çakılları köşeli ve elemanlarını kireçtaşı
oluşturmaktadır.
4.2.1.1.4. Alüvyon (Q a )
Sığırlık Köyü güneyindeki; Göldüzü mevkii olarak adlandırılan yerde
yüzeylenmektedir. Alüvyon turbadan oluşmaktadır. Bu bölge önemli bir
turba yatağıdır. Jeofizik ölçümlerden elde edilen bilgilere göre alüvyon
kalınlığı 40 metre civarındadır (DSİ, 2002). Alüvyon Dulup kireçtaşını
uyumsuz olarak örter. Birimin yaş tayini stratigrafık konumuna göre
Kuvaterner olarak belirlenmiştir (Yalçınkaya, 1989).
Yamaç molozu; Göldüzü mevkii güneyinde, Karadağ'ın kuzey yamacında
doğu-batı istikametinde yüzeylenmektedir. Dik yamaç önlerinde ve eğimi
fazla olan dere yataklarının ova düzlüğüne çıktığı yerlerde oluşmaktadır.
Blok boyutuna kadar çakıllar gözlenmektedir. Çakılları köşeli ve
elemanlarını kireçtaşı oluşturmaktadır.
4.2.1.2. Allokton Birimler
4.2.1.2.1. Kırkdirek Formasyonu (K km )
Birim Şenel ve diğ. (1981) tarafından Kırkdirek formasyonu olarak adlandırılmıştır.
Akbulut (1980) tarafından “Çandır Formasyonu” olarak nitelendirilen formasyonun
yaygın yüzeylenmeleri Akçam Tepe, Ilıca Mahallesi ve Sığırlık mevkii kuzeyi ve
dolaylarında gözlenmektedir. Yaklaşık 11 km.²’lik bir yayılım gösterir.
97

Şekil 4.11. Karadağ Sırtından Kırkdirek formasyonunun görünümü
İnceleme alanında ofiyolitik bloklar, bazik ve ultrabazik (gabro, bazalt, spilitik
bazalt, diyabaz, serpantinit) kayaçlarla temsil edilir. Çalışma alanında Kırkdirek
formasyonunun içinde egemen kaya türü koyu yeşil serpantinitlerdir. Bunun yanında
kumtaşı, şeyl, radyolarit, çört, Jura - Kretase yaşlı neritik kireçtaşları, bazalt, spilitik
bazalt, diyabaz, serpantinit, gabro blokları içerdiği gözlenir. Bu bloklar ofiyolit
karmaşığının içinde düzensiz olarak yer almaktadırlar. Birim bu yüzden ofiyolitik
bloklar içeren olistrostromal bir karmaşıktır. Alacalı renkli, tabakalanma sadece
kumtaşı ve şeyl düzeylerinde, devamlılığı az, ince tabakalı olarak gözlenmektedir.
Şekil 4.12. İnceleme alanındaki ofiyolit karmaşığının yakından görünümü
98

Serpantinitler, tek veya diğer ultrabaziklerle birlikte görülür. Yeşilimsi, kahverengi
renklerde, formasyon içinde pek geniş olmayan yüzeylenmeler halindedir.
Gabrolar, formasyon içerisinde küçük bloklar halindedir. Daha çok 5 - 25 cm çapına
sahip blok ve çakıllar halinde gözlenmektedir.
Diyabaz, siyah ve kahverengi gibi koyu renklerde birim içerisinde geniş olmayan
yüzeylenmeler gösterirler.
Bazalt ve Spilitik Bazalt, birim içerisinde geniş olmayan yüzeylemeler halindedirler.
Yastık yapılar sunan beyaz kalsit dolgulu, boşluklu dokuludurlar.
Radyolaritler, donuk veya parlak görünüşleri, gri, kırmızı hatta yeşil renkleri ile göze
çarparlar. Birim içerisinde ince tabakalar halindedir.
Çörtler, kırmızı renkleriyle, birim içerisinde yer yer tabakalı, küçük çakıllar
halindedir.
Kumtaşı ve şeyller, birim içerisinde yer yer ince tabakalar halinde ve yoğun
kıvrımcıklıdır. Formasyonun genel matriksi türbiditik nitelikte kumtaşı ve şeyllerden
oluşur.
Bölgeye yerleşim yaşı Eosen olan bu karmaşık, kendinden daha yaşlı tüm otokton
birimler üzerine bindirmeli olarak gelir. Oluşumu sırasında kuvvetli bir
tektonizmanın etkisinde kalan bu birim genellikle bazik ve ultrabazik kayaçlardan
oluşmuş, çok renklilik sunan bir karmaşıktır.
4.2.1.2.2. Tekedağı Formasyonu (JK t )
Neritik kireçtaşlarından oluşan formasyon Şenel ve diğ.(1981) tarafından
adlandırılmıştır. Birim bölgede daha önce (Şenel ve diğ., 1992, 1996) Katrandağı
kireçtaşı olarak tanımlanmıştır. Tekedağ formasyonu sahanın büyük bir
bölümünde gözlenmektedir.
99

Kırkdirek formasyonu içerisinde bloklar halinde gözlenen Tekedağı kireçtaşları
çalışma alanında Gelinyutan mah. dolaylarında ve Sığırlık mevkii kuzeydoğusunda
(Kösetaşı Tepe ve Kepez Tepede) gözlenmektedir. Yaklaşık 3 km²’lik bir alanda
yaygınlık gösterir.
Birim, orta-kalın tabakalı gri, bej, krem, açık kahve renkli, sık eklemli, yer yer
dolomit ve dolomitik kireçtaşı ara seviyeli neritik kireçtaşlarından oluşur. Birimin
egemen kaya türü açık gri – bej renklerde izlenen masif kireçtaşları ile temsil
edilmektedir. Yer yer alg, mercan gastropod, lamelli vb. makro fosil izlidir.
Yaklaşık 500 metre kalınlık gösterir.
Şekil 4.13. Tekedağı formasyonunun inceleme alanındaki genel görünümü
Arazi gözlemlerinde bol çatlaklıdır. Çatlaklar yer yer kalsit ve killi siltli
malzemeler ile dolmuştur. Bazı alanlarda dolomit ve dolomitik kireçtaşı
seviyeleri bazı alanlarda da rekristalize kireçtaşları bol miktarda
görünmektedir.
Birimin yaşı Şenel ve diğerleri tarafından (1992 ve 1996) Malm-
Senomaniyen olarak kabul edilmiştir. Birim kıyı ötesi sığ karbonat platform
ortamında çökelmiştir.
100

Bölgeye Burdigaliyen sonrasında ofiyolitli karmaşıkla birlikte allokton
olarak geldikleri ve bu ofiyolitli karmaşıkların da üzerinde bulundukları için
alt dokanağında Kırkdirek Formasyonu yer almaktadır. Kırkdirek
Formasyonu ile birlikte Burdigaliyen yaşlı Ağlasun formasyonu üzerine
bindirmeli olarak gelmektedir.
4.3. Yapısal Jeoloji
Genel olarak bölge, eski jeolojik devirlerde, sıkışma tektonik rejimin etkisi altında
kalmıştır. İnceleme alanı yaklaşık K – G eksenli değişik boy ve şiddetteki kıvrım
yönlerine uygun bir dizi düşey ve bindirme faylarıyla çok kırıntılı bir yapı
sunmaktadır. Bu nedenle kıvrımlar fazla devamlılık göstermemekte olup, irili ufaklı
sayısız faylarla kesilmiş yada bindirmeler altında kesmen kaybolmuştur.
İnceleme alanında yüzeylenen birimlerin çoğunun allokton olması nedeniyle bölge
karmaşık bir yapıya sahiptir. Allokton birimler çalışma alanında kendi içlerinde
belirli bir yapısal stratigrafik istiflenmeye sahip olmakla birlikte birbirleri üzerine
itilmişlerdir. Allokton birimler arasındaki dokanaklar düşük açılı birimlerden
oluşmaktadır. Bu bindirmeleri kesen düşey ve doğrultu atımlı faylar bölgenin
tektonik yapısını oluşturmaktadır. Bölgede oluşan en önemli tektonik yapı ve olaylar,
allokton konumlu ofiyolit karmaşığına ait kayaçların yerleşimi ile ilgilidir. Ofiyolitli
karmaşığa ait ilksel yerleşimden sonrada bölgedeki sıkışma tektonik rejimi son
bulmamış zaman zaman azalarak yada çoğalarak devam etmiştir. Bölgenin
morfolojik ve tektonik yapısının değişmesinde en önemli katkıyı sağlayan yapısal
gelişme Miyosen içerisinde gerçekleşmektedir. Burdigaliyen yaşlı filişin
çökeliminden sonra bölgenin tektonomorfolojisini önemli ölçüde değiştiren büyük
bindirme olayları meydana gelmiştir. Çalışma alanında önemli bazı özellikler
saptanmıştır bunlar;
4.3.1. Tabakalanma
İnceleme alanında otokton birimler tabakalı yapı sunurlar.
Ağlasun formasyonu; Tabakalanma belirgin olup ince – orta tabakalıdır. Ağlasun
101

formasyonu marn, kumtaşı ve çakıltaşlarından oluşur. Kumtaşı ve kireçtaşı
seviyelerinde tabaka kalınlıkları orta – kalın katmanlıdır. Silttaşı – kiltaşı seviyeleri
ise kumtaşı ve kireçtaşı tabakaları arasında ince tabakalı görünürler.
Aksu formasyonu (Miyosen konglomerada) tabaka kalınlıkları değişkendir.
Bölgeye allokton olarak yerleşen Tekedağı formasyonunun, geliş mekanizmasına
bağlı olarak tabakalanması tamamen bozulmuş olarak gözlenir.
Kırkdirek formasyonu; olistrosromal bir karmaşık olduğundan tabakalanma yalnızca
bazı türbiditik (kumtaşı, şeyl) tortullarda gözlenir ve devamlılığı az olan
tabakalanmalar şeklindedir.
Formasyon içerisinde blok halde gözlenen Tekedağı kireçtaşları yakından
bakıldığında tabakalanması belirsiz, tabakalanma düzeylerinde ve eklemlerde
gelişmiş bitki yoğunluğuna göre kalın tabakalıdır.
4.3.2. Uyumsuzluklar
İnceleme alanında yer alan Aksu formasyonu (Miyosen Konglomeralar),
Burdigaliyen yaşlı Ağlasun formasyonunu (filişi) uyumsuz olarak örter. Bu birimler
üzerine bindirme ile gelen Kırkdirek formasyonu (Ofiyolit karmaşığı) ile Tekedağı
Formasyonunu, en genç birim olan Kuvaterner yaşlı alüvyon uyumsuz olarak örter.
4.3.3. Faylar
İnceleme alanındaki birimler Alpin orojenezlerinin her safhasından etkilenmişlerdir.
Bununla beraber yenilenen tektonik hareketler sonucu inceleme alanı içindeki
fayların karakterleri normal, ters ve bindirme şeklindedir. Normal faylar çoğunlukla
yüksek eğimli veya düşey fay düzlemlerine sahiptir. Çalışma alanında Erikli Tepe ve
Tilkitaşı Tepenin güneybatısındaki düşey fay KB – GD, Kösetaşı Tepedeki düşey fay
ise KD – GB gidişlidir.
Çalışma alanı içerisindeki kuzeyden güneye doğru devamlılık gösteren Aksu
102

indirmesi; Aksu formasyonunun doğu sınırı boyunca uzanır. Topografyadan varlığı
saptanabildiği gibi, çakıltaşı katmanlarının Kırkdirek formasyonuyla olan
dokanağından az çok devrik bir durum almalarıyla kendini gösterir ve çalışılan
alanda Kırkdirek formasyonunun, Aksu formasyonu ile Ağlasun formasyonunun
üzerine itilmesini sağlamıştır.
Devamlılıkları birkaç metreden kilometreye ulaşan ulaşan çok sayıda normal fay,
inceleme alanında bulunmaktadır. Normal fayların çoğunluğu kuzey – güney yönlü
olup, inceleme alanının doğu kesimindeki kireçtaşları üzerinde yoğun olarak
gözlenmektedir.
4.3.4. Kıvrımlar
İnceleme alanında birimler içerisindeki küçük kıvrımlar haricinde, büyük ölçekli
kıvrımların varlığı söz konusu değildir. Küçük kıvrımların, kıvrım eksenleri ise uzun
mesafelerce takip edilemeyip, çoğunlukla dejenere olmuşlardır. Kıvrımların oluşumu
diğer kaya birimleri içerisinde küçük ölçekte kırık, çatlak ve benzeri sistemlerin
oluşmasına yol açmıştır.
4.3.5. Eklem sistemleri
İnceleme alanında bulunan birimler tektonik hareketlerden önemli derecede
etkilenmişlerdir. Bu birimlerden otokton olan Ağlasun formasyonunda çeşitli
boyutlarda kırık sistemleri ve çatlaklar oluşmuştur.
Kırkdirek formasyonu içerisinde bloklar halinde yer alan Dulup kireçtaşlarında
sistematik süreksizliklerin varlığından söz edilebilir. Sık eklemli ve eklemlerde
gelişmiş bitki yoğunluğu gözlenmiştir. Bu eklemlerin konumları düşeye yakın olup
bir bölümü boş çatlaklar şeklindedir.
Tekedağı Formasyonunda ise kırık ve çatlaklar değişik yönlerde gelişmiştir.
103

4.4. Arazi Uygulamaları
İnceleme alanında ekonomik değere sahip endüstriyel hammadde olarak mermerler
bulunmaktadır. Çalışma sahasında Özçınar Mermer ve Batu Mermer olmak üzere 2
adet mermer sahası bulunmaktadır.
Bu ocaklarda yapılan jeolojik ve jeofiziksel çalışmalar sonucunda gözlemlenen
jeolojik özellikler aşağıya çıkartılmıştır.
4.4.1. Mermer yataklarının konumu ve jeolojisi
4.4.1.1. Özçınar Mermer sahası
Özçınar mermer sahası 1070,2 rakımlı Sülükgölü Tepenin eteklerinde yer almaktadır.
Topografya oldukça engebelidir (Şekil 4.14). Özçınar Mermer sahasında yer alan
kireçtaşı, sahanın yakın çevresinde de bol miktarda gözlenmektedir. Mermer sahasını
da içine alan kireçtaşı ekonomik olarak bej mermer diye tanımlanıp kesilip
parlatılarak değerlendirilmektedir.
Şekil 4.14. Özçınar Mermer sahasının genel görünümü
104

Özçınar Mermer sahasında bej mermer üretimi yapılan Malm – Senomaniyen yaşlı
kireçtaşından oluşan Tekedağı formasyonu sahanın büyük bir bölümünde
gözlenmektedir. Senoniyen yaşlı ofiyolitten meydana gelen Kırkdirek Formasyonu
Özçınar mermer sahasının batı uç bölümünde kireçtaşı birimi ile yan yana
gözlenmektedir. Bej mermer birimini koruyan ona süspansiyon görevi gören bu
birim Tekedağı Formasyonu ile altlı üstlü gözlenmektedir (Şekil 4.15).
Şekil 4.15. Özçınar Mermer sahasında Tekedağı Formasyonu ile Kırkdirek
Formasyonu sınırı
105

Özçınar Mermer sahasındaki kireçtaşları orta – kalın tabakalı, bej, krem, kirli sarı,
açık gri, açık kahve renklerinde görülmektedir. Özçınar mermerleri içerisinde erime
boşlukları bulunmaktadır. Tabaka konumları K50B/45 °GD’dur. Tabaka kalınlıkları
40 cm ile 300 cm arasında değişmektedir. Ocak içerisinde iki farklı çatlak sistemi
gelişmiştir. Çatlaklar arasında mesafeler 10 cm’den 5 metreye kadar değişim
göstermektedir.
Mermer sahasından alınan örneklerden yapılan mikroskobik çalışmalarda
mermerlerin çoğunlukla mikritik yer yer mikrosparitik dokulu, çok az da olsa
gözenekli, bol bioklastlar ve intraklastlar içeren dolomitik kireçtaşı olduğu
belirlenmiştir.
4.4.1.2. Batu Mermer sahası
Batu mermer sahası 987 rakımlı Karadağ sırtlarının eteklerinde yer almaktadır (Şekil
4.16). Mermer sahasını da içine alan kireçtaşı ekonomik olarak bej mermer diye
tanımlanıp kesilip parlatılarak değerlendirilmektedir.
Şekil 4.16. Batu Mermer sahasının genel görünümü
106

Batu Mermer sahasında bej mermer üretimi yapılan Malm – Senomaniyen yaşlı
kireçtaşından oluşan Tekedağı formasyonu sahanın büyük bir bölümünde
gözlenmektedir. Senoniyen yaşlı ofiyolitten meydana gelen Kırkdirek Formasyonu
Batu Mermer sahasının batı uç bölümünde kireçtaşı birimi ile yan yana
gözlenmektedir. Kireçtaşı birimi ile ofiyolit sınırı rezistivite yöntemi ile tam olarak
belirlenmiştir. Mermer sahasındaki kireçtaşları orta – kalın tabakalı, bej, krem, kirli
sarı, açık gri, açık kahve renklerinde görülmektedir.
Batu Mermer sahasından alınan örneklerin mikroskobik görüntüsü; çoğunlukla
mikritik yer yer mikrosparitik dolomotik kireçtaşı olduğunu göstermektedir. Çok az
da olsa gözeneklidir, bol bioklastlar ve intraklast içermektedir.
Tabaka konumları K40B/45°GB’dur. Tabaka kalınlıkları 20 cm ile 4 metre arasında
değişmektedir. Ocak içerisinde iki farklı çatlak sistemi gelişmiştir. Çatlaklar arasında
mesafeler 10 cm’den 4 metreye kadar değişim göstermektedir.
4.4.2. Mermerlerinin mineralojik ve petrografik incelemeleri
Özçınar Mermer sahasından alınan örneklerin mikroskobik görüntüsü; Bazı bölgeleri
pelmikritik bazı bölgeleri sparitik yer yer kristalize olmuş kireçtaşıdır. Kireçtaşı
içerisinde alg kırıntılarının yanı sıra tanımlanamayan bioklastlar yaygındır (Şekil
4.17, 4.18, 4.19, 4.20).
107

Şekil 4.17. Özçınar mermer örneklerinden polarizan mikroskobunda belirlenen kalsit
damarı görüntüsü
Şekil 4.18. Özçınar mermer örneklerinin polarizan mikroskop altındaki görüntüsü
108

Şekil 4.19. Özçınar mermer örneklerinin binoküler mikroskop altındaki görüntüsü
(s: sparit, o: oolit, i: intraklastlar)
Şekil 4.20. Özçınar mermer örneklerinin binoküler mikroskop altındaki görüntüsü
(f: fosil, s: sparit, o: oolit, i: intraklastlar)
109

Batu Mermer sahasından alınan örneklerin mikroskobik görüntüsü; çoğunlukla
mikritik yer yer mikrosparitik dolomotik kireçtaşı olduğunu göstermektedir. Çok az
da olsa gözeneklidir, bol bioklastlar ve intraklast içermektedir (Şekil 4.21 - 4.22).
Şekil 4.21. Batu Mermer sahasından alınan örneklerin polarizan mikroskop altındaki
görüntüsü (Ca: Kalsit).
Şekil 4.22. Batu Mermer sahasından alınan örneklerin polarizan mikroskop altındaki
görüntüsü (Ca: Kalsit).
110

4.4.3. Taramalı elektron mikroskop (SEM) incelemeleri
Taramalı Elektron Mikroskop incelemeleri ile ayrıntılı porozite, mikro çatlaklı yapı,
morfolojinin tanımlanması ve kimyasal bileşim tanımlanabilmektedir. İncelemeler
için mermer örneklerinin karbon ya da altın filmle kaplanması gerekmektedir. Analiz
için hazırlanan örneklerde yüzeylerin düzgün yüzeyli değil, kırıklı yüzey olması
istenilir. Çünkü yüzeye çarpan elektronun geri yansıması sonucunda daha iyi görüntü
elde edebilmek amacıyla bu işlem yapılır.
Taramalı Elektron Mikroskop çalışmalarında Batu mermerleri ve Özçınar mermerleri
kullanılmıştır. Bu amaçla Batu mermerlerinden 2, Özçınar mermerlerinden de 2
olmak üzere toplam 4 adet örnek seçilmiştir.
Bütünüyle kalsit minerallerinden oluşmuş Özçınar mermer sahasından alınan
kireçtaşı örneklerinin taramalı elektron mikroskobu (SEM) görüntüleri ve aynı
örnekler üzerinde yapılan nokta analizleri görüntüleri aşağıda verilmiştir (Şekil 4.23 -
4.24 – 4.25 - 4.26 – 4.27). Büyütme oranı görüntüler üzerindedir.
Şekil 4.23. Özçınar Mermer örneklerinin SEM analizinden görünümü
111

Şekil 4.24. Özçınar Mermer örneklerinde yapılan 1 numaralı nokta analiz değerleri
Şekil 4.25. Özçınar Mermer örneklerinden yapılan SEM analizinde, kalsit
kristallerinin mermer içerisindeki görünümü
112

Şekil 4.26. Özçınar Mermer örneklerinde yapılan 1 numaralı kalsit kristalinin nokta
analiz değerleri
Şekil 4.27. Özçınar Mermer örneklerinde yapılan 2 numaralı kalsit kristalinin nokta
analiz değerleri
Batu mermer sahasından alınmış dolomitik kireçtaşı örneklerinin taramalı elektron
mikroskobu (SEM) görüntüleri ve aynı örnekler üzerinde yapılan nokta analizleri
görüntüleri aşağıda verilmiştir (Şekil 4.28 - 4.29 – 4.30 - 4.31 – 4.32 - 4.33 – 4.34 -
4.35 – 4.36 – 4.37). Büyütme oranı görüntüler üzerindedir.
113

Şekil 4.28. Batu Mermer örneklerinden yapılan SEM analizinde, dolomit
kristallerinin mermer içerisindeki görünümü
Şekil 4.29. Batu Mermer örneklerinde yapılan 1 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
114

Şekil 4.30. Batu Mermer örneklerinde yapılan 2 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
Şekil 4.31. Batu Mermer örneklerinde yapılan 3 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
115

Şekil 4.32. Batu Mermer örneklerinden yapılan SEM analizinde, dolomit
kristallerinin mermer içerisindeki görünümü
Şekil 4.33. Batu Mermer örneklerinde yapılan 1 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
116

Şekil 4.34. Batu Mermer örneklerinde yapılan 2 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
Şekil 4.35. Batu Mermer örneklerinde yapılan 3 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
117

Şekil 4.36. Batu Mermer örneklerinden yapılan SEM analizinde, dolomit
kristallerinin mermer içerisindeki görünümü
Şekil 4.37. Batu Mermer örneklerinde yapılan 1 numaralı dolomit kristalinin nokta
analiz değerleri
118

4.4.4. Jeokimyasal incelemeler
İnceleme alanındaki mermerlerin kimyasal bileşimini belirlemek amacıyla kimyasal
analizler yapılmıştır. Bu kapsamda araziden derlenen kayaç ve mermer örnekleri
üzerinde majör element analizleri ve iz element analizleri yapılmıştır.
İnceleme kapsamında örneklere ait major oksit analiz değerleri Çizelge 4.1’de, iz
element analiz değerleri ise Çizelge 4.2’de verilmiştir.
Batu mermer ocağının MgO 2 değerleri (% 15 - 16), Özçınar mermer ocağının MgO 2
değerlerine (0,2 – 0,3) göre çok yüksek olup dolomitik karakterli olduğunu ortaya
koymaktadır.
Diğer bir değişle Batu mermeri % 36,5 – 38,0 CaO ve % 15 – 16 MgO değerleri ile
tipik dolomitik bir mermeri, Özçınar mermerlerinin de % 55,2 CaO bileşimi ile tipik
kireçtaşı bileşimini yansıtmaktadır.
Dolomitik kireçtaşlarında göreceli olarak baryum ve stronsiyum değerleri de yüksek
görünmektedir.
119

Çizelge 4.1. Batu Mermer ve Özçınar Mermer’den alınan mermerlere ait majör oksit analiz sonuçları (%)
SiO 2 Al 2 O 3 Fe 2 O 3 MgO CaO Na 2 O K 2 O TiO 2 P 2 O 5 MnO Cr 2 O 3 LOI Sum TOT/C TOT/S
Unit % % % % % % % % % % % % % % %
120
S-1 Batu Mermer 0,13

Çizelge 4.2. Batu Mermer ve Özçınar Mermer’den alınan kireçtaşı örneklerinin iz element analiz değerleri (ppm)
Ba Ni Sr Zr Y Nb Sc LOI Sum TOT/C TOT/S
Unit PPM PPM PPM PPM PPM PPM PPM % % % %
121
S-1 Batu Mermer 126

4.4.5. Mermerlerde görülen yapısal özellikler
İnceleme alanındaki Batu Mermer ve Özçınar Mermer sahalarının değişik yönlerdeki
çatlak sistemlerinin arazideki konumunu belirleyebilmek için çatlak düzlemi
ölçümleri yapılmıştır.
Sülükgölü Tepenin eteklerinde yer alan Özçınar Mermer ocak işletmesinde
K55D/60°GD ve K60B/50°GB konumlu olmak üzere 2 yönlü çatlak sistemi
gelişmiştir. Özçınar mermer ocağında egemen eğim yönü 140° – 160° ile 200° - 220°
arasında değişim göstermektedir. Eğim miktarı ise 60° veya 60° ye yakın olduğu
görülmüştür. Özçınar Mermer sahasında K55D/60°GD ve K60B/50°GB konumlu iki
egemen çatlak takımı ile K50B/45°GD konumlu katmanlanmalar başlıca
süreksizliklerdir. Ana çatlak takımlarının her ikisinde de çatlaklar arası mesafeler 40
cm ile 300 cm arasında değişmektedir.
Karadağ sırtlarının eteklerinde yer alan Batu Mermer ocak işletmesinde
K55D/60°GD ve K30B/50°GB konumlu olmak üzere 2 yönlü çatlak sistemi
gelişmiştir. Özçınar mermer ocağında egemen eğim yönü 130° – 150° ile 220° - 230°
arasında değişim göstermektedir. Eğim miktarı ise 60° veya 60° ye yakın olduğu
görülmüştür. Batu Mermer sahasında K55D/60°GD ve K30B/50°GB konumlu iki
egemen çatlak takımı ile K40B/45°GB konumlu katmanlanmalar başlıca
süreksizliklerdir. Mermer sahasındaki iki ana çatlak takımından K55D/60°GD
konumlu olanlar arasındaki mesafeler 30 cm ile 4 m arasındadır. K30B/50°GB
konumlu olanlar arasındaki mesafeler ise 20 cm ile 3 m arasında ölçülmüştür.
122

Şekil 4.38. Mermer ocaklarında gözlenen çatlak düzlemlerine ait doğrultu
diyagramları (A: Özçınar Mermer B: Batu Mermer).
123

Şekil 4.39. Mermer ocaklarında gözlenen çatlak düzlemlerine ait eğim yönü
diyagramları (A: Özçınar Mermer B: Batu Mermer).
124

Şekil 4.40. Mermer ocaklarında gözlenen çatlak düzlemlerine ait eğim miktarı
diyagramları (A: Özçınar Mermer B: Batu Mermer).
125

Özçınar Mermer ve Batu Mermer ocaklarında yapılan çatlak ölçümleri neticesinde
egemen çatlak doğrultu istikameti, çatlak eğim yönü ve eğim miktarları tespit
edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda deformasyona neden olan basınç ve tansiyon
kuvvetlerinin yönleri bulunmuştur.
Özçınar Mermer ocağında yapılan çatlak ölçümleri neticesinde egemen çatlak
doğrultu istikametinin K20-50B ve K60-80D olduğu ve deformasyonu oluşturan
basınç kuvvetlerinin de bu yönde geliştiği belirlenmiştir. Ayrıca tansiyon kuvvetine
paralel olarak gelişen çatlakların eğim yönleri ise 140° - 170° ve 220° - 240° olarak
bulunmuştur.
Batu Mermer ocağında yapılan çatlak ölçümlerinde ise egemen çatlak doğrultu
istikameti ve basınç kuvvetlerinin yönü, K 60-90D ve K30-60B’dir. Bölgedeki
egemen eğim yönleri ise 140° - 170° ve 220° - 240° olarak belirlenmiştir.
Yapılan gözlemler ölçümler neticesinde Özçınar Mermer ile Batu Mermer
bölgelerinde K20-50B ve K60-80D olmak üzere 2 yönlü basınç kuvvetlerinin etkisi
altında kaldığı belirlenmiştir.
126

Şekil 4.41. Özçınar Mermer Ocağında gözlenen çatlak düzlemlerine ait gül
diyagramları, A: Doğrultu diyagramı, B: Eğim yönü diyagramı, C: Eğim miktarı
diyagramı
127

Şekil 4.42. Batu Mermer Ocağında gözlenen çatlak düzlemlerine ait gül
diyagramları, A: Doğrultu diyagramı, B: Eğim yönü diyagramı, C: Eğim miktarı
diyagramı
128

Özçınar Mermer ve Batu Mermer ocaklarında KD ve KB olmak üzere değişik iki
doğrultuda gelişen çatlaklar üzerinde mesafe ölçümleri yapılmıştır. Buna göre;
Özçınar Mermer ocağında KB ve KD doğrultularında yapılan ölçümler bu bölgenin
çatlaklar arası mesafe dağılımı açısından ISRM (1978) sınıflamasına göre dar aralık
sınıfına girdiği belirlenmiş ve bu durum Özçınar Mermer sahasında blok boyutunu
olumsuz yönde etkilemiştir.
Batu Mermer ocağında KB ve KD doğrultularında yapılan çatlaklar arası mesafe
ölçümlerinde bölgenin ISRM (1978) sınıflamasına göre orta geniş – geniş sınıfına
girdiği belirlenmiş olup, bu mermer sahasının Özçınar Mermer sahasına göre blok
boyutu açısından daha verimli olduğu düşünülmektedir.
Çizelge 4.3. Çatlak aralıklarına göre ISRM (International Society for Rock
Mechanics, 1978) sınıflaması
Çok Sık Çatlaklı Ara Uzaklık
Sık Çatlaklı Ara Uzaklık
Orta Çatlaklı Ara Uzaklık
Seyrek Çatlaklı Ara Uzaklık
Çok Seyrek Çatlaklı Ara Uzaklık
< 5 cm
5 – 30 cm
30 – 100 cm
100 – 300 cm
> 300 cm
129

Özçınar Mermer (KD)
Mesafe Dağılımı (%)
60
50
40
30
20
10
0
A B C D E
Gruplar
Özçınar Mermer (KB)
Mesafe Dağılımı (%)
50
40
30
20
10
0
A B C D E
Gruplar
Şekil 4.43. Özçınar Mermer ocak sahasında KD ve KB doğrultuları boyunca ölçülen
çatlaklardaki mesafe dağılımı. (A): 0,00 m – 0,50 m, (B): 0,50 m – 1,00 m,
(C): 1,00 m – 2,00 m, (D): 2,00 m – 4,00 m, (E): 4,00 m – 8,00 m.
130

Batu Mermer (KD)
Mesafe Dağılımı (%)
60
50
40
30
20
10
0
A B C D E
Gruplar
Batu Mermer (KB)
Mesafe Dağılımı (%)
35
30
25
20
15
10
5
0
A B C D E
Gruplar
Şekil 4.44. Batu Mermer ocak sahasında KD ve KB doğrultuları boyunca ölçülen
çatlaklardaki mesafe dağılımı. (A): 0,00 m – 0,50 m, (B): 0,50 m – 1,00 m,
(C): 1,00 m – 2,00 m, (D): 2,00 m – 4,00 m, (E): 4,00 m – 8,00 m.
131

132
Şekil 4.45. Özçınar Mermer ve Batu Mermer sahalarında ölçülen süreksizliklerin konumunu gösteren diyagramlar

4.4.6. İnceleme alanındaki mermer sahalarının ocak işletme yöntemleri ve
rezerv hesaplamaları
4.4.6.1. Özçınar Mermer sahasına ait ocak işletme yöntemleri ve rezerv
hesaplamaları
Özçınar mermer sahasında açık işletme yöntemi ile basamaklarda tel kesme
yöntemiyle üretim yapılmaktadır. Mermer ocağında üretim tamamen iş makinaları ile
yapılmaktadır. Kırıcı iş makinası ile aynanın etrafı temizlenmekte, üstü ve yanı
temizlenen alana sondaj yardımı ile tel kesmenin delikleri açılmakta, tel bu
deliklerden geçirilerek bej mermer bloğunun önce altı olmak üzere üç boyutu
kesilmektedir. Kesim işlemi sonrası mermer bloğunun arka yüzeyine hidrolik kriko
(titano) sokulmakla kesilen bölüm ana kütleden ayrılmaktadır. Ana kütleden ayrılan
büyük bej mermer bloğu iş makinaları vasıtasıyla sayalama alanına taşınmakta,
burada sayalama ile mermer kesme makinaları boyutuna göre ebatlanan bej mermer
blokları iş makinaları yardımı ile stok sahasına götürülmektedir. Gerekli olduğu
zaman stok sahasından iş makinaları vasıtasıyla kamyonlara yüklenen bloklar
ocaktan fabrikaya sevk edilmektedir.
Mermer sahasında kademelerin uzunlukları 90 – 100 metre, kademelerin genişlikleri
20 - 40 metre, kademe yükseklikleri ise 6 – 13,5 metre arasındadır.
Özçınar Mermer ruhsat sahasında gözlenen bej mermer biriminin kuzey – güney
uzunluğu 275 metre, batı – doğu genişliği ise 450 metre kadar takip edilmiştir. Bej
mermer zonunun yüksekliği 50 metre olarak gözlenmiştir.
Bu bilgiler ışığı altında jeolojik blok yöntemi ile yapılan rezerv hesapları aşağıda
verilmektedir.
Mümkün – Muhtemel Rezervi: Mermer sahasında bulunması mümkün olan tüm
rezerv bu kategoride hesaplanmıştır. Sahada 50 metre kalınlığında gözlenen bej
mermer biriminin işletilmesi sonucu ekonomik bir değer elde edilmesi zor olan
133

kırıklı, çatlaklı ve küçük blok verme özelliğine sahip rezerv bu hesaba dahil
edilmiştir. Kireçtaşından oluşan Tekedağı Formasyonu biriminin kuzey – güney
uzunluğu 275 metre, batı – doğu genişliği ise 450 metre kadar takip edildiği için;
Mümkün – Muhtemel Rezervi: 275 x 450 x 50 = 6.187.500 M 3 olarak
hesaplanmıştır.
Şekil 4.46. Özçınar Mermer sahasındaki kademelerin genel görünümü
İşletilebilir Rezerv: Özçınar Mermer sahasında yapılan jeolojik gözlemlerden ve
inceleme alanında bulunan ve aynı yapıda çalışan Batu Mermer ocağındaki
üretimlerden gözlenen ve edinilen bilgiler sonucu, blok bej mermer üretimi sırasında
kayıp %90 seviyesinde olmaktadır. Buna bağlı olarak;
İşletilebilir Rezerv: 4.000.000 – (4.000.000 x 0.96) = 160.000 M 3 olarak
hesaplanmıştır.
134

Çizelge 4.4. Özçınar Mermer’e ait Ayrıntılı Üretim Tablosu
Yıllık Çalışma Süresi
12 ay
Aylık Çalışma Süresi
25 gün
Yıllık Üretim
30000 M 3 ve üstü
Aylık Üretim 2500 M 3
Günlük Üretim 100 M 3
Günlük Çalışma Süresi (8+8) 16
4.4.6.2. Batu Mermer sahasına ait ocak işletme yöntemleri ve rezerv
hesaplamaları
Batu mermer sahasında açık işletme yöntemi ile basamaklarda tel kesme yöntemiyle
üretim yapılmaktadır. Üretim mermer ocağında tamamen iş makinaları ile
yapılmaktadır. Aynanın etrafı kırıcı iş makinası ile temizlenmekte, üstü ve yanı
temizlenen alana sondaj yardımı ile tel kesmenin delikleri açılmakta, tel bu
deliklerden geçirilerek bej mermer bloğunun önce altı olmak üzere üç boyutu
kesilmektedir. Kesim işlemi sonrası mermer bloğunun arka yüzeyine hidrolik kriko
(titano) sokulmakla kesilen bölüm ana kütleden ayrılmaktadır. Ana kütleden ayrılan
büyük bej mermer bloğu iş makinaları vasıtasıyla sayalama alanına taşınmakta,
burada sayalama ile mermer kesme makinaları boyutuna göre ebatlanan bej mermer
blokları iş makinaları yardımı ile stok sahasına götürülmektedir. Gerekli olduğu
zaman stok sahasından iş makinaları vasıtasıyla kamyonlara yüklenen bloklar
ocaktan fabrikaya sevk edilmektedir.
Mermer sahasında kademelerin uzunlukları 70 – 80 metre, kademelerin genişlikleri
15 - 35 metre, kademe yükseklikleri ise 6 – 10,5 metre arasındadır.
Batu Mermer ruhsat sahasında gözlenen bej mermer biriminin kuzey – güney
uzunluğu 210 metre, batı – doğu genişliği ise 450 metre kadar takip edilmiştir. Bej
mermer zonunun yüksekliği 40 metre olarak gözlenmiştir.
135

Bu bilgiler ışığı altında jeolojik blok yöntemi ile yapılan rezerv hesapları aşağıda
verilmektedir.
Mümkün – Muhtemel Rezervi: Mermer sahasında bulunması mümkün olan tüm
rezerv bu kategoride hesaplanmıştır. Sahada 40 metre kalınlığında gözlenen bej
mermer biriminin işletilmesi sonucu ekonomik bir değer elde edilmesi zor olan
kırıklı, çatlaklı ve küçük blok verme özelliğine sahip rezerv bu hesaba dahil
edilmiştir. Kireçtaşından oluşan Tekedağı Formasyonu biriminin kuzey – güney
uzunluğu 210 metre, batı – doğu genişliği ise 450 metre kadar takip edildiği için;
Mümkün – Muhtemel Rezervi: 210 x 450 x 40 = 3.780.000 M 3
hesaplanmıştır.
olarak
İşletilebilir Rezerv: Batu Mermer sahasında yapılan jeolojik gözlemlerden ve
inceleme alanında bulunan ve aynı yapıda çalışan Özçınar Mermer ocağındaki
üretimlerden gözlenen ve edinilen bilgiler sonucu, blok bej mermer üretimi sırasında
kayıp %90 seviyesinde olmaktadır. Buna bağlı olarak;
İşletilebilir Rezerv: 2.100.000 – (2.100.000 x 0.80) = 420.000 M 3
hesaplanmıştır.
olarak
Çizelge 4.5. Batu Mermer’e ait Ayrıntılı Üretim Tablosu
Yıllık Çalışma Süresi
12 ay
Aylık Çalışma Süresi
27 gün
Yıllık Üretim
24300 M 3 ve üstü
Aylık Üretim 2025 M 3
Günlük Üretim 75 M 3
Günlük Çalışma Süresi (8+8) 16
136

4.4.7. Mermer sahalarında uygulanan yer radarı (GPR) uygulamaları
4.4.7.1. Özçınar Mermer ocağında yapılan yer radarı (GPR) uygulamaları
Özçınar Mermer sahasındaki kademelerde kırık ve çatlak analizleri yapabilmek ve
yakın yüzey araştırmalar için yüksek frekanslı elektromanyetik jeofizik yöntem olan
yer radarı (GPR) yöntemi ile incelemeler yapılmıştır. Yapılan incelemeler mermer
sahasındaki kademelerde üst basamak, orta basamak ve alt basamak olarak üzere 3
farklı bölümünde gerçekleştirilmiştir (Şekil 4.47).
Şekil 4.47. Yer radarı ile ölçüm alınan kademelerin genel görünümü
Özçınar mermer sahası en üst basamaktaki resimden de anlaşılacağı üzere yoğun bir
şekilde kırık ve çatlak sistemlerine sahiptir. Bu kırık ve çatlaklar göreceli olarak
bazen çok büyük bazen ise ince kılcal kırık ve çatlaklar şeklindedir. En üst basamağa
ait 500 mhz’lik anten kullanarak yapılan çalışma sonucuna ait radargram Şekil
4.48’de görülmektedir. Radargrama bakıldığında 5 adet kırık gibi gözüken veri
vardır. Ancak bunlardan ilki olan ve radagramın en başında olan veri güzel bir
137

hiperbol olmasına rağmen bu veri profilin başındaki boşluktan kaynaklanmaktadır.
Resim ve radargram arasındaki ilişkilere bakıldığında diğer 3 veri, fotoğraftaki
kırıkları uzanım doğrultu ve derinlik olarak birebir tutmaktadır.
Şekil 4.48. Özçınar Mermer sahasının en üst basamağa ait radagram
138

Şekil 4.49. Özçınar Mermer sahasının orta basamağa ait radagram
Özçınar mermer sahasına ait orta basamaktaki radargrama bakıldığında hakim 2 adet
kırık çok net olarak gözükmektedir. Bunlardan ilki aynayı KB - GD yönlü kesen
diyagonal büyük kırık diğeri ise bu kırığa paralel ve yüzeye daha yakın ve daha ince
kırıktır. Bu kırıklar radargramda çok açık bir şekilde gözükmektedir. Büyük kırığa ait
radar verisi çok tekrarlı ve içerisinde hiperboller barından bir yapısı olduğu için bu
kırık büyüktür ve diğer radar verisinde de tekrarlı yansımalar halinde daha az ve kırık
şeklini daha fazla temsil etmektedir. Bunun sebebi yüzeye yakın olan kırık göreceli
olarak daha ince olmasıdır.
139

Şekil 4.50. Özçınar Mermer sahasının orta basamağa ait radagram
Özçınar Mermer sahasına ait orta basamaktaki son radar çalışmasında da 3 adet kırık
radar verisinde açık bir şekilde gözükmektedir. Bunlardan ilki profilin başında olan
yer büyük hiperboller vermiştir. Bunun sebebi bu kısmındaki alanın boş olması ve
140

üyük bir kırık olmasıdır. İkinci ve ortadaki olan yerdeki radar verisi derinde yataya
yakın ve tekrarlı yansımaları az olan bir radargram sunmaktadır ki bunun sebebi
buradaki kırığın ince ve yataya yakın olmasıdır. Radar verisindeki en sağda olan ve
aslında kırık siteminin doğadaki gerçek halini tam olarak yansıtmıyor gibi gözüken
anomalidir. Aslında bu anomalinin sebebi kırığın düşeye yakın bir doğrultuda
olmasıdır ki böyle kırık sistemlerin de radar anomalileri aynen bu şekilde olur.
Şekil 4.51. Özçınar Mermer sahasının alt basamağa ait radagram
Özçınar mermer sahasındaki alt basamağa ait radar çalışmasında 3 adet kırık
olabileceği düşünülmektedir. Ancak bunların ikisi fotoğrafta yer almasına karşın 3.
141

olası kırık fotoğrafta gözükmemektedir. Burası aynada gözükmese de içeride yoğun
bir kırık varlığını işaret etmektedir.
4.4.7.2. Batu Mermer ocağında yapılan yer radarı (GPR) uygulamaları
Batu mermer ocak sahasında iki alanda yer radarı ve iki profil elektrik tomografi
ölçüleri alınmıştır. Bu alanlar alt orta ve üst basamak olarak adlandırılıp
anlatılacaktır.
Alt Basamak
Bu basamakta açık ayna bulunmamaktadır. Ancak ocak bu alana doğru
genişleyeceğinden bu alanda yer radarı ölçüleri alınmıştır. Bu basamakta alınan
ölçüler iki alana ayrılmıştır (Şekil 4.52).
Şekil 4.52. Batu Mermer sahasında yer radarı ölçümlerinin yapıldığı alt basamağın
genel görünümü
142

Alan 1: Bu alanda 500 mhz merkez frekansına sahip anten ile 10 adet birbirine
paralel ve 1m aralıklı ölçüler alınmış olup radargramlar aşağıdadır. Buradaki
profillerin başlangıç noktaları aynı taraftadır. Bu alanın eni 10 m boyu ise 13 – 15 m
arasında değişmektedir.
Şekil 4.53. Profil 1
1. profilde ilk göze çarpan yatayda 11 m den başlayıp 13 m ye kadar devam eden
düşeyde de 10 ns den başlayıp 20 ns ye kadar KB - GD gibi konumlu olduğu
düşünülebilen anomali bir çatlak yada kırıktır. Daha sonra yatayda 0 m den başlayıp
4 – 5 m ye kadar uzanan düşeyde ise 3 farklı zamanda göze çarpan anomaliler bir
kırık sistemidir. Bu sistemde birbirine paralel olup KB - GD yönündedir. 1. kırık 8 ns
den 13 – 15 ns, 2. kırık 36 ns den başlayıp 50 ns ye, 3. kırıkta 50 ns den başlayıp 90
ns ye kadar uzanmaktadır. Profilin solundaki kırıklarla sağındaki kırık arasında kalan
bölgede ise herhangi bir kırık yada çatlak gözükmemekte olup oldukça sağlam
olduğu izlenimini vermektedir.
143

Şekil 4.54. Profil 2
2. profilde de göze çarpan ilk belirti yatayda 10 m den başlayıp 14, 5 m ye kadar
uzanan düşeyde ise 10 – 40 ns arasındaki yapı KB - GD yönlüdür ayrıca 1. profilden
daha belirgin bir hale gelmiştir. Aynen 1. profilde olduğu gibi profilin solunda
yatayda 0 m den başlayıp 4–5 m ye kadar uzanan düşeyde ise 3 farklı zamanda göze
çarpan anomaliler bir kırık sistemidir. 1. kırık 2 – 3 ns den 20 ns, 2. kırık 30 ns den
başlayıp 50 – 60 ns ye, 3. kırıkta 50 ns den başlayıp 94 ns ye kadar uzanmaktadır.
Profilin solundaki kırıklarla sağındaki kırık arasında kalan bölgede ise herhangi bir
kırık yada çatlak gözükmemekte olup oldukça sağlam olduğu izlenimini vermektedir.
Şekil 4.55. Profil 3
144

3. profilde de göze çarpan ilk belirti yatayda 9m den başlayıp 14m ye kadar uzanan
düşeyde ise 10-40ns kadar uzanan ve artık çok 1. ve 2. profillerden daha yüksek
genlikler vermeye başlayan hakim ve göreceli olarak büyük bir kırıktır. Aynen diğer
profillerde olduğu gibi profilin solunda yatayda 0m den başlayıp 4-5 m ye kadar
uzanan düşeyde ise 3 farklı zamanda göze çaran anomaliler bir kırık sistemidir. 1.
kırık 2-3 ns den 20 ns, 2. kırık 35 ns den başlayıp 50-60 ns ye, 3. kırıkta 50 ns den
başlayıp 94ns ye kadar uzanmaktadır. Profilin solundaki kırıklarla sağındaki kırık
arasında kalan bölgede ise herhangi bir kırık yada çatlak gözükmemekte olup
oldukça sağlam olduğu izlenimini vermektedir.
Şekil 4.56. Profil 4
4. profilde yatayda 9 m den başlayıp 14 m ye kadar uzanan düşeyde ise 10-40 ns
kadar uzanan KB-GD yönlü bir kırıktır. Ancak bu profilde bu kırığı yaklaşık olarak
dik kesen yeni bir kırık daha belirmeye başlamıştır. Bu ise 9-15 m arasında 70 ns den
başlayıp 20 ns ye kadar uzanan GB-KD yönlü bir kırıktır. Aynen diğer profillerde
olduğu gibi profilin solunda yatayda 0m den başlayıp 4-5m ye kadar uzanan düşeyde
ise 3 farklı zamanda göze çarpan anomaliler bir kırık sistemidir. 1. kırık 2-3 ns den
20 ns, 2. kırık 35 ns den başlayıp 50-60 ns ye, 3. kırıkta 50 ns den başlayıp 94 ns ye
kadar uzanmaktadır. Profilin solundaki kırıklarla sağındaki kırık arasında kalan
bölgede ise herhangi bir kırık yada çatlak gözükmemekte olup oldukça sağlam
olduğu izlenimini vermektedir.
145

Şekil 4.57. Profil 5
5. profilde yatayda 10 m den başlayıp 13m ye kadar uzanan düşeyde ise 10-45 ns
kadar uzanan KB-GD yönlü bir kırıktır. Bu profilde de bu kırığı yaklaşık olarak dik
kesen kırık göze çarpmaktadır. Bu kırık ise 10-14 m arasında 50 ns den başlayıp 10
ns ye kadar uzanan GB-KD yönlü bir kırıktır. Bu profilde, profilin solunda yatayda
0m den başlayıp 4-5 m ye kadar uzanan düşeyde ise 35-40 ns den 90 ns ye kadar
uzanan tek bir kırık gözükmektedir ancak bu kırığın altı görece olarak daha ince kırık
ve çatlaklara sahiptir. Profilin solundaki kırıklarla sağındaki kırık arasında kalan
bölge ise artık önceki profillerdeki sağlam bir yapı izlenimi vermekte fakat ince kırık
ve çatlaklar ise artmaktadır.
Şekil 4.58. Profil 6
146

6. profilde yatayda 10 m’den başlayıp 13 m’ye kadar uzanan düşeyde ise 10-45 ns
arasında KB-GD yönlü bir bulunmaktadır. Bu profilde de bu kırığı yaklaşık olarak
dik kesen kırık göze çarpmaktadır. Bu kırık ise 10-14 m arasında 50 ns’den başlayıp
10 ns’ye kadar uzanan GB-KD yönlü bir kırıktır. Bu profilde, profilin solunda
yatayda 0 m’den başlayıp 4-5 m’ye kadar uzanan düşeyde ise 40 ns’den 90 ns’ye
kadar uzanan tek bir kırık gözükmektedir ancak bu kırığın altı görece olarak daha
ince kırık ve çatlaklar vardır. Profilin ortasında 6-8 m arasında ve yatayda 25 ns de
bir kırık daha belirmeye başlamıştır.
Şekil 4.59. Profil 7
7. profilde yatayda 10 m’den başlayıp 13 m’ye kadar uzanan düşeyde ise 10-25 ns
arasında yaklaşık yataya yakın kırık-çatlak bulunmaktadır. Bu kırığın altında yatayda
9-13 m arası düşeyde 60-30 ns arasında GB-KD yönünde bir kırık - çatlak daha
bulunmaktadır ki bu kırık-çatlak vardır. Profilin solunda yatayda 0 m’den başlayıp 4-
5 m’ye kadar uzanan düşeyde ise 40 ns’den 90 ns’ye kadar uzanan tek bir kırık
gözükmektedir ancak bu kırığın altı görece olarak daha ince kırık ve çatlaklar vardır.
Profilin ortasında 6-8 m arasında ve yatayda 40-15 ns arasında GB-KD yönelimli
kırık-çatlak sistemi ise belirgin hale gelmeye başlamıştır.
147

Şekil 4.60. Profil 8
8. profilde daha önceki profillerde 10-13 m arasındaki profillerde olduğu gözüken
kırık-çatlaklardan herhangi bir ize rastlanmamaktadır. Profilin yatayda 5-8 m
arasında düşeyde 50-5 ns arasında ki ve GB-KD yönelimli kırık-çatlak
gözükmektedir. Profilin solunda ise yüzeyden 30 ns’ye kadar herhangi bir kırıkçatlak
gözükmemektedir. Ancak bu zamandan sonra ise görece olarak küçük ve ince
bir şekilde çatlaklar başlamıştır.
Şekil 4.61. Profil 9
9. profilde daha önceki profillerde 10-13 m arasındaki profillerde olduğu gözüken
kırık-çatlaklardan herhangi bir ize rastlanmamaktadır. Profilin yatayda 5-8 m
arasında düşeyde 50-5 ns arasında ki ve GB-KD yönelimli kırık-çatlak
148

gözükmektedir. Profilin solunda ise yüzeyden 30 ns ye kadar herhangi bir kırıkçatlak
gözükmemekte ancak bu zamandan sonra ise yoğun bir şekilde çatlaklar
başlamıştır.
Şekil 4.62. Profil 10
10. profilde daha önceki profillerde 10-13 m arasındaki profillerde olduğu gözüken
kırık-çatlaklardan herhangi bir ize rastlanmamaktadır. Genel olarak büyük bir kırık
yada çatlak içermemektedir ve oldukça masif bir yapı sunmaktadır. Fakat içerisinde
küçük kılcal çatlaklardan 2-3 cm kadar olabilecek çatlaklar bulunmaktadır.
Alan 2: Bu alanda 500 mhz merkez frekansına sahip anten ile paralel ve 1 m aralıklı
ölçüler alınmış olup radargramlar aşağıdadır. Buradaki profillerin başlangıç noktaları
aynı taraftadır. Bu alanın eni 10 m boyu ise 5-8 m arasında değişmektedir.
Şekil 4.63. Profil 11
149

Bu profilde yatayda 3 m’den sonra düşeyde ise yukarıdan aşağıya kadar olan kısımda
pek fazla yansıma verisi elde edilmemiştir. Bunun sebebi ise yüzeyde bu alanın
çamurlu olmasıdır. Yatayda 1 m’den başlayıp 3 m’ye kadar, düşeyde 90 ns’den 40
ns’ye kadar GB-KD uzanımlı bir kırık gözükmektedir. Ayrıca yüzeyde daha yakın
kesimde yukarıda bahsedilen kırığa paralel olarak uzanan fakat görece olarak daha
ince bir kırık göze çarpmaktadır.
Şekil 4.64. Profil 12
12 numaralı profilde 5 m’den sonra yansıma verisi çok kaliteli değildir. Bunun
sebebi ise 5-6 m arasının yüzeyde çamurlu olmasıdır. Profilin başından sonuna kadar
GB-KD yönelimli yatayda 0 m’den başlayıp 6 m’ye kadar, düşeyde ise 90 ns’den 10
ns’ye kadar uzanan hakim bir kırık görülmektedir. Bunun üzerinde ise bu kırığa
paralel bir adet daha kırık görülmektedir fakat üstteki kırık görece olarak daha ince
bir yapıya sahiptir. Ancak profilin geneli yapının kırıklar dışında oldukça sağlam bir
yapıda olduğunu göstermektedir.
150

Şekil 4.65. Profil 13
Profil 13 yukarıda ilk iki profilde bahsedilen aynı kırık sistemine sahiptir. Bu durum
ise kırık sisteminin devam etmekte olduğunu göstermektedir.
Şekil 4.66. Profil 14
Profil 14 yukarıda bahsedilen kırık sistemine sahip olmakla beraber bu kırık
sistemine paralel olarak uzanan kırık burada da gözlemlenmektedir. Profil boyunca
151

yapının oldukça sağlam ve profil boyunca uzanan iki kırık dışında fazla bir kırıkçatlak
sistemi gözükmemektedir.
Şekil 4.67. Profil 15
Profil 15 daha önceki profillerde bahsedilen kırık sistemine sahip olmakla beraber bu
kırık sistemine paralel olarak uzanan ve görece olarak daha ince kırık burada da
gözlemlenmektedir. Profil boyunca yapının oldukça sağlam ve profil boyunca
uzanan iki kırık dışında fazla bir kırık-çatlak sistemi gözükmemektedir.
Şekil 4.68. Profil 16
152

Daha önceki profillerde bahsedilen iki kırık profilde 16 da rahatça
gözlemlenmektedir. Bu profil boyunca yapının oldukça sağlam olduğu
gözlemlenmektedir.
Şekil 4.69. Profil 17
Daha önceki profillerde bahsedilen iki kırık profilde 17’de rahatça
gözlemlenmektedir. Bu profil boyunca yapının oldukça sağlam olduğu
gözlemlenmektedir.
Şekil 4.70. Profil 18
153

Daha önceki profillerde bahsedilen iki kırık profilde 18 da rahatça
gözlemlenmektedir. Bu profil boyunca yapının oldukça sağlam olduğu
gözlemlenmektedir.
Şekil 4.71. Profil 19
Daha önceki profillerde bahsedilen iki kırık profilde 19 da rahatça
gözlemlenmektedir. Bu profil boyunca yapının oldukça sağlam olduğu
gözlemlenmektedir.
Orta Basamak
Orta basamak yaklaşık 10 m yüksekliğinde ve 12 m uzunluğundadır. Bu alanda 500
mhz merkez frekansına sahip anten ve 100 mhz merkez frekansına sahip iki farklı
anten ile ölçüler alınmıştır.
154

Şekil 4.72. Batu mermer sahasına ait orta basamakta ölçü alınan aynanın görünümü
Yukarıda görülen resimden de anlaşılacağı üzere yapı sol taraftan 1m derinliğinde ve
aşağıya doğru uzanan ve sağ alt tarafta ise derinliği 8-9 m yi bulan büyük bir kırığa
sahiptir.
Şekil 4.73. Orta basamağa ait 100 mhz lik anten ile alınan yer radarı görüntüsü
155

Şekil 4.74. Orta basamağa ait 500 mhz lik anten ile alınan yer radarı görüntüsü
Yukarıdaki Şekil 4.73 ve Şekil 4.74’de görüleceği üzere Şekil 4.72’de anlatılan
büyük kırığı iki farklı antende başarı ile tespit etmiştir. Şekil 4.73’te 100mhz’lik
anten ile alınan ölçüde yatayda 0 m’den başlayıp 12 m’ye, düşeyde ise 10 ns’den
başlayıp 190 ns’ye kadar uzanan KB-GD uzanımlı büyük kırık gözükmektedir. Buna
ilaveten resimde arazide göz ile gözlemlenemeyen bu kırığın altında yatayda 4 m’den
başlayıp 12 m’ye giden düşeyde ise 250 ns’den 190 ns’ye kadar uzanan bir kırık
daha tespit edilmiştir.
Şekil 4.74’de gözüken radagram 500 mhz merkez frekansına sahip anten ile alınmış
radagramdır. Ancak 500 mhz’lik anten ile alınan ölçünün doğrultusu ile 100 mhz’lik
anten ile alınan ölçülerin doğrultuları birbirine terstir. Yani 500 mhz’nin bittiği yer
100 mhz’lik antenin başladığı yerdir. Bu karışıklığı gidermek için 500 mhz ile alınan
radagram görüntüsü Y ekseninde çevrilmiş yani ayna görüntüsü kullanılmıştır. Bu
radagramda yüzeyden başlayıp aşağıya doğru çapraz bir şekilde inen ve doğrusallığı
olan kırık gözükmektedir.
156

4.4.8. Batu Mermer yer elektrik yöntemi sonuçları
Batu mermer sahasında iki adet özdirenç tomografi ölçüleri alınmıştır. 1. ölçü ocağın
genişleyeceği tarafta, 2. ölçü ise en üst aynada ofiyolit ve kireçtaşı kontağında
alınmıştır.
Batu mermer sahasına ait 1 numaralı ölçü mermer ocağı önünde alınmıştır. Bu alanda
herhangi bir mermer aynası bulunmamaktadır. Ancak ocağın bu alana doğru
genişleyeceği bilindiğinden bu alanda ölçü alınmıştır. 1 numaralı ölçü 96 m
uzunluğundadır ve kazık aralıkları 2 m’dir. 1 numaralı ölçü de sol taraf elektrik
özdirenç çalışmasının 1 numaralı kazığına işaret eder. 1 numaralı ölçüde 0 m’den 30
m’ye kadar alüvyon zemin devam etmektedir. Bu alüvyon zeminin özdirenç değerleri
10 - 50 ohm seviyelerindedir. Bu ise bize bu aralıkta 8 m derinliğe kadar mermer gibi
dirençli bir tabaka olmadığını göstermektedir. 30 m den sonra yaklaşık 64 m ye
kadar ise dirençli bir birime rastlanmıştır. Bu dirençli birimin özdirenç aralığı 140 –
350 ohm arasındadır. Bu birimin özdirenç değerleri alüvyon zemin değerlerinin çok
üstündedir. Ancak bu dirençli birim yüzeyden 10 m derinliğe kadar özdirenç
değerleri çok değişmektedir. 10 m’den sonra ise özdirenci 320 ohm’un üstünde çok
daha sağlam ve masif gözüken bir birim daha vardır. Bu ise bize yüzeydeki
mermerin 10 m derinliğe kadar kırık ve çatlağı bol ancak yer yer blok alınabilecek
bir kaya kütlesi göstermektedir, 10 m’den sonra ise çok daha sağlam ve yüzeydeki
mermere göre daha verimli bir mermer varlığını göstermektedir.
İki numaralı ölçü ise en üst ayna üzerinde mermer ve ofiyolit kontağındadır. Bu ölçü
ile mermer ve ofiyolit sınırı belirlenmeye çalışılmıştır. İki numaralı ölçüye
bakıldığında 0 m’den 32 m’ye kadar özdirenci 400 ohm ve yer yer 700 – 800 ohm
olan mermer gözükmektedir. Bu mermer ofiyolitin altına açılı bir şekilde
dalmaktadır. Yüzeye yakın bölgelerde 32 m’den sonra özdirenç değerleri ani bir
düşüşle 15 – 40 ohm seviyelerine inmiştir ki bu birimin ofiyolit olduğu açıktır. Şekil
4.76 mermer ve ofiyolit sınırını belirlemekte oldukça başarılı olmuştur.
157

158
Şekil 4.75. Batu mermer sahasında alınan 1 numaralı ölçü
Şekil 4.76. Batu mermer sahasında alınan 2 numaralı ölçü

4.4.9. Fiziko – Mekanik özellikler
Mermerlerde zaman içersinde çevresel şartlardan dolayı ayrışmalar oluşabilmektedir.
Bundan dolayı binalarda iç ve dış yüzeylerde kullanılacak mermerlerin kullanımından önce
yapılması gereken bir takım deneyler bulunmaktadır. Bu deneyler TS'699 normunda
belirtilmiştir. Mermerlerin yapıtaşı olarak kullanılabilmesi için T.S.2513'de belirtilen sınır
değerler arasında olması gerekmektedir.
Ayrıca mermerlerin kaplama taşı olarak kullanılabilmek için T.S. 1910'da verilen sınır
değerler arasında olması gerekmektedir. Kalsiyum karbonatlı kayaçların doğal yapıtaşı
olarak kullanılabilmeleri için sahip olmaları gereken sınır değerler aralığında olması
gerekmektedir.
Fiziksel Özellikler
İnceleme alanında bulunan mermer türlerinin fiziksel özelliklerinin belirlenmesi
amacıyla detaylı jeolojik çalışmaların yapıldığı farklı mermer seviyelerinden alınan
mermer örnekleri üzerinde bir dizi deney yapılmıştır. Deney sonuçlarının
değerlendirilmesinde Anon 1979a’da yaptığı sınıflandırma çizelge (Çizelge 4.6,
Çizelge 4.7), TS 1910, TS 2513, TS 10449 nolu standartlardan yararlanılmıştır.
Çizelge 4.6. Kayaçların birim hacim ağırlıklarına göre sınıflandırılmaları
(Anon 1979a)
Kaya Sınıfı Kuru Birim Hacim Ağırlığı (gr/cm 3 )
Çok Düşük 2,75
159

Çizelge 4.7. Kayaçların porozitelerine göre sınıflandırılmaları (Anon 1979a)
Kaya Sınıfı Porozite Değeri (%)
Çok Düşük >30
Düşük 30 – 15
Orta 15 – 5
Yüksek 5 – 1
Çok Yüksek

ve Özçınar mermerlerinin birim hacim ağırlık deney sonuçları TS 1910 ve TS 2513
standartlarında verilen değerleri karşıladığı görülmektedir (Şekil 4.77).
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
Batu Mermer
Özçınar
Mermer
TS 2513 TS 1910
Şekil 4.77. Batu mermer ve Özçınar mermerlerinin birim hacim ağırlıklarının TS
1910 ve TS 2513 standartlarıyla karşılaştırılması
TS 1910’a göre doğal taşlarda gözeneklilik %2’yi geçmemesi gerekmektedir. Batu
mermerlerinin porozite değeri % 7,363’dür. Batu mermer örneklerinin sonuçları
%2’yi geçmektedir. Buna göre TS 1910’a göre standart değerler arasında
görülmemektedir. Özçınar mermerlerinin porozite değeri ise % 1,672’dir. Özçınar
mermer örneklerinin sonuçları %2yi geçmemektedir ve TS 1910’a göre standart
değerler arasında görülmüştür.
TS 2513’e göre doğal yapı taşlarının su emme değerleri 1,8’den büyük olmamalıdır.
TS 1910’a göre ise doğal yapı taşlarının su emme değerleri ağırlıkça %0,75’i
geçmemelidir. Batu mermer örneklerinin su emme değerleri %7,363 olup %1,8den
büyük olması nedeniyle TS 2513 standart değerlerine, ağırlıkça su emme oranı
%2,907 olup %0,75i geçtiği için TS 1910 standart değerleri arasında
bulunmamaktadır. Özçınar mermer örneklerinde ise su emme değeri %1,672’dir ve
%1,8’in altında olması nedeniyle TS 2513 standart değerlerine, ağırlıkça su emme
161

değeri 0,607 olup %75’in altında olması nedeniyle TS 1910 standart değerleri
arasında bulunmaktadır.
Anon 1979a’nın yaptığı sınıflandırmalara göre Batu mermerleri yüksek birim hacim
ağırlığına sahip, düşük poroziteli, Özçınar mermerleri ise çok yüksek birim hacim
ağırlığına sahip, çok düşük poroziteli kayaçlar grubuna girmektedir.
Mekanik Özellikleri
Mermerlerin mekanik özelliklerini belirlemek amacıyla, sahadan alınan örnekler
üzerinde tek eksenli basınç direnci deneyi, eğilme dayanımı deneyi, darbe dayanımı
deneyi ve Böhme aşınma deneyleri yapılmıştır. Deney sonuçları Çizelge 4.9’de
verilmiştir.
Çizelge 4.9. İnceleme alanında bulunan Batu mermer ve Özçınar mermerin mekanik
özelliklerine ait deney sonuçları
Fiziksel ve Mekanik Özellikler
Batu Mermer
Özçınar
Mermer
Basınç Dayanımı kg/cm 2 934,8 + 902,2 +
Eğilme Dayanımı
Darbe Dayanımı
Böhme Aşınma Dayanımı
kg/cm 2 49,68 + 44,08 +
Kg.cm/cm 3 2,8 4,7
cm 3 /50 cm 2 25,5 21,7
TS 2513’e ve TS 1910’a göre doğal yapı taşlarının basınç direnci 500 kg/cm 2 küçük
olmamalıdır. Batu mermerlerinin tek eksenli basınç dirençleri 934,8 kg/cm 2 , Özçınar
mermerlerinin tek eksenli basınç dayanımları ise 902,2 kg/cm 2 olduğu görülmektedir.
Bu değerlere göre Batu mermerleri ile Özçınar mermerleri Dere ve Miller, 1996’da
yaptıkları sınıflandırmaya göre (Şekil 4.10) orta dirençli kayaçlar grubuna
162

girmektedir. Batu mermer ve Özçınar mermerlerinin basınç dayanımları 500 kg/cm 2
den büyük olmaları nedeniyle TS 2513 ve TS 1910 standart değerleri arasında
bulunmaktadır.
Batu mermerleri ile Özçınar mermerlerinin eğilme dayanımlarına baktığımızda Batu
mermerlerinin eğilme dayanımının 49,68 kg/cm 2 ve Özçınar mermerlerinin eğilme
dayanımı ise 44,08 kg/cm 2 olduğu görülmektedir. TS 2513’e ve TS 1910’a göre doğal
yapı taşlarının eğilme direnci 50 kg/cm 2 küçük olmamalıdır. Batu mermerleri ile
Özçınar mermerlerinin eğilme dayanımları 50 kg/cm 2 nin altında olduğu için standart
değerler arasında bulunmamaktadır.
Çizelge 4.10. Kayaçların tek eksenli basınç dirençlerine göre sınıflandırılmaları
(Deere ve Miller, 1966).
Kaya Sınıfı
Çok yüksek dirençli kaya >2000
Yüksek dirençli kaya 2000 – 1000
Orta dirençli kaya 1000 – 500
Düşük dirençli kaya 500 – 250
Çok düşük dirençli kaya

Şekil 4.78. Batu mermerlerinin merdiven basamağı olarak kullanımındaki görünümü
164

5. SONUÇLAR
‣ Sütçüler - Eğirdir Aşağı Gökdere (Isparta) Bölgesinde bulunan Özçınar
Mermer ve Batu Mermer Sahaları ile yakın çevresinin önceki çalışmalardan
da yararlanarak 1/25.000 ölçekli jeoloji haritası hazırlanmış ve jeoloji enine
kesitleri çıkartılmıştır.
‣ İnceleme alanının stratigrafik istifi alttan üste doğru Burdigaliyen yaşlı
Kumtaşı – Marn, Kiltaşı – Kireçtaşı – Silttaşı ardalanmasından oluşan
Ağlasun Formasyonu (T a ), Tortoniyen yaşlı orta – kalın tabakalı, kötü
boylanmalı, yarı yuvarlak, bazen köşeli çakıllı, polijenik, iyi tutturulmuş
çakıltaşlarından oluşan Aksu Formasyonu, Senoniyen yaşlı egemen kaya türü
koyu yeşil serpantinitler olan, bunun yanında kumtaşı, şeyl, radyolarit, çört,
bazalt, diyabaz, gabro ve kireçtaşı bloklarını düzensiz olarak içerdiği
gözlenen Kırkdirek Formasyonu, Malm – Senomaniyen yaşlı orta-kalın
tabakalı gri, bej, krem, açık kahve renkli, sık eklemli, yer yer dolomit ve
dolomitik kireçtaşı ara seviyeli neritik kireçtaşlarından oluşan Tekedağı
Formasyonu bulunmaktadır.
‣ Yapılan minerolojik çalışmalarda Özçınar mermerlerinin çoğunlukla mikritik
yer yer mikrosparitik dokulu, çok az da olsa gözenekli, bol bioklastlar ve
intraklastlar içeren dolomitik kireçtaşı olduğu, Batu mermerlerinin ise
çoğunlukla mikritik yer yer mikrosparitik dolomotik kireçtaşı olduğu, çok az
da olsa gözenekli, bol bioklastlar ve intraklast içerdiği belirlenmiştir.
‣ Özçınar Mermer ve Batu Mermer sahalarından alınan örneklerde mermerlerin
kimyasal bileşimini belirlemek amacıyla kimyasal analizler yapılmıştır. Bu
kapsamda araziden derlenen mermer örnekleri üzerinde majör element
analizleri ve iz element analizleri yapılmıştır. Bu analizler sonucunda Batu
mermerlerinin % 36,5 – 38,0 CaO ve % 15 – 16 MgO değerleri ile tipik
dolomitik bir mermeri, Özçınar mermerlerinin de % 55,2 CaO bileşimi ile
tipik kireçtaşı bileşimini yansıttığı tespit edilmiştir. Dolomitik kireçtaşlarında
165

göreceli olarak baryum ve stronsiyum değerlerinin de yüksek olduğu
belirlenmiştir.
‣ Özçınar Mermer ve Batu Mermer sahalarından alınan örnekler Taramalı
Elektron Mikroskobunda (SEM) incelenerek Özçınar Mermer örneklerinde
kalsit kristallerinin mermer içerisindeki görünümü ve Batu Mermer
örneklerinde dolomit kristallerinin mermer içerisindeki görünümü
görüntülenmiş olup belirlenen kalsit ve dolomit kristalleri üzerinde nokta
analiz çalışmaları yapılmıştır.
‣ Özçınar Mermer ve Batu Mermer ocaklarında yapılan çatlak ölçümleri
neticesinde egemen çatlak doğrultu istikameti, çatlak eğim yönü ve eğim
miktarları tespit edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda deformasyona neden
olan basınç ve tansiyon kuvvetlerinin yönleri bulunmuştur.
‣ Özçınar Mermer ocağında yapılan çatlak ölçümleri neticesinde egemen çatlak
doğrultu istikametinin K20-50B ve K60-80D olduğu ve deformasyonu
oluşturan basınç kuvvetlerinin de bu yönde geliştiği belirlenmiştir. Ayrıca
tansiyon kuvvetine paralel olarak gelişen çatlakların eğim yönleri ise 140° -
170° ve 220° - 240° olarak belirlenmiştir. Batu Mermer ocağında yapılan
çatlak ölçümlerinde ise egemen çatlak doğrultu istikameti ve basınç
kuvvetlerinin yönü, K60-90D ve K30-60B’dir. Bölgedeki egemen eğim
yönleri ise 140° - 170° ve 220° - 240° olarak belirlenmiştir. Yapılan
gözlemler ve ölçümler neticesinde Özçınar Mermer ile Batu Mermer sahası
bölgelerinde K20-50B ve K60-80D olmak üzere 2 yönlü basınç kuvvetlerinin
etkisi altında kaldığı belirlenmiştir.
‣ Özçınar Mermer ve Batu Mermer ocaklarında KD ve KB olmak üzere değişik
iki doğrultuda gelişen çatlaklar üzerinde mesafe ölçümleri yapılmıştır. Buna
göre; Özçınar Mermer ocağında KB ve KD doğrultularında yapılan ölçümler
bu bölgenin çatlaklar arası mesafe dağılımı açısından ISRM (1978)
sınıflamasına göre dar aralık sınıfına girdiği belirlenmiş ve bu durum Özçınar
Mermer sahasında blok boyutunu olumsuz yönde etkilediği görülmüştür.
166

Batu Mermer ocağında KB ve KD doğrultularında yapılan çatlaklar arası
mesafe ölçümlerinde bölgenin ISRM (1978) sınıflamasına göre orta geniş –
geniş sınıfına girdiği belirlenmiş olup, bu mermer sahasının Özçınar Mermer
sahasına göre blok boyutu açısından daha verimli olduğu düşünülmektedir.
‣ İnceleme alanında bulunan mermer sahalarından alınan örnekler üzerinde
yapılan fiziko – mekanik deneyler sonucunda Özçınar Mermer ve Batu
Mermer sahalarından çıkartılan mermerlerin fiziksel ve mekanik özellikleri
belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda Özçınar Mermer ve Batu
Mermer sahalarından çıkartılan mermerlerin aşınma dirençlerinin yüksek
olduğu tespit edilmiş olup, diğer fiziksel ve mekanik sonuçları da göz önünde
bulundurarak, mermerlerin kaplama ve döşeme gerektiren alanlarda rahatlıkla
kullanılabileceği sonucu varılmıştır. Batu mermerleri ile Özçınar mermerleri
merdiven basamağı olarak, zemin ve duvar kaplama işlerinde kullanım alanı
bulabilecekleri düşünülmektedir.
167

6. KAYNAKLAR
Akay, E., Dumont, J.F., Uysal, S., 1979, The Isparta angle: A Mesozoic paleorift in
the western Taurides. in: Tekeli, O., Göncüoğlu, M.C. (eds.), Geology of the
Taurus belt, 11 – 26, Ankara.
Akay, E., Uysal, S., Poisson, A., Cravatte, J., Müller, K., 1985, Antalya Neojen
havzasının stratigrafisi, T.J.K. Bült., 28/2, Ankara.
Akbulut, A., 1980, “Eğirdir Gölü Güneyinde Çandır (Sütçüler, Isparta) Yöresindeki
Batı Torosların Jeolojisi” T.J.K. Bülteni, cilt 23, sayı 1, 1-10.
Altınlı, E., 1944, Antalya bölgesinin stratigrafik etüdü: İ.Ü.F.F. Mecmuası, Seri B –
C, IX, 2349 – 2361.
Anıl, M., 2006, Kireç Üretiminde Hammadde Özelliğinin Önemi, Çukurova
Üniversitesi, Adana.
Anon, 1979a, “Classification of Rocks and soil for Engineering Geological
Mapping” Par-I-Rock and Soil meterials. Bull. Nt. Ass. Eng. Geo. 19pp, 364-
371.
Arıkan, M., 1968, Mermer ve Mermercilik, Ankara Basımevi, Ankara.
Arıoğlu, E., Bilgin, N., 1978, Nokta Yük Deneyi ve Uygulaması, İ.T.Ü. Dergisi, Cilt
26, Sayı 2, s: 21 – 26, İstanbul.
ASTM C 616, 1989, “Standard Specification for Quartz-Based Dimension Stone”,
Annual Book of ASTM Standards.
ASTM C 568, 1990; “Standard Specification for Limestone Dimension Stone”,
Annual Book of ASTM Standards.
ASTM C 615, 1992; “Standard Specification for Granite Dimension Stone”, Annual
Book of ASTM Standards.
ASTM C 503, 1989; “Standard Specification for Marble Dimension Stone”, Annual
Book of ASTM Standards.
ASTM C 97, 1996; “Standard Test Methods for Absorption and Bulk Specific
Gravity of Dimension Stone”, Annual Book of ASTM Standards.
ASTM C 170, 1990; “Standard Test Method for Compressive Strength of Dimension
Stone”, Annual Book of ASTM Standards.
ASTM C 99, 1987; “Standard Test Method for Modulus of Rupture of Dimension
Stone”, Annual Book of ASTM Standards.
ASTM C 241, 1990; “Standard Test Method for Abrasion Resistance of Stone
Subjected to Foot Traffic”, Annual Book of ASTM Standards.
169

ASTM C 880, 1989; “Standard Test Method for Flexural Strength of Dimension
Stone” Annual Book of ASTM Standards.
Bağcı, M. ve Bozkurt, R., 2000, Böhme Metodu Yardımı ile Aşındırıcı Tozların
Aşındırma Performanslarının İncelenmesi, A.K.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, C:
2, S: 1, 53s, Afyon.
Basokur, A.T. 1984. Düsey elektrik sondajı, 261 s. TPAO, Ankara.
Blumenthal, M., 1947, Recherches geologiques dans le Taurus occidentel dans
I’arriere – pays d’Alanya: M.T.A. Enst., Seri D, No: 5, 134 s., Ankara.
Brunn, J.H., Dumont, J.F., Graciansky, P.C., Gutnic, M., Juteau, T., Marcoux, J.,
Monod, O., Poisson, A., 1971. Outline of the geology of the Western Taurids:
Geology and History of Turkey (Edit, Angus S. Compbell) Petroleum
Exploration Society of Libya, Tripol, 225-255.
Bozcu, M., 1985. Sipahiler (Isparta ili) ve dolayının jeolojisi, Yüksek Lisans Tezi:
İstanbul Ün. Fen Bilimleri Enst. 57 sayfa.
Bozcu, A., 1996. Kasımlar (Sütçüler-Isparta) yöresinde yeralan Mesozoyik yaşlı
denizel tortulların jeolojisi, petrografisi ve organik jeokimyasal yöntemlerle
incelenmesi: Doktora tezi, S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 135 s.,Isparta.
Candansayar, M.E., 1997. Dogru akım özdirenç yönteminde modelleme ve ikiboyutlu
sığ yapıların aranmasında elektrod dizilimlerinin ayrımlılıklarının
karşılaştırılması. A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 154s,
Ankara.
Daniels, J.J., 1989. Fundamentals of ground penetrating radar. Proceedings of
SAGEEP, Golden, Colorado.
Deere, D.U., Miller, R.P., 1966, “Classification and Index Properties of Intackt
Rock”, Tech. Report AFWL-TR-65-116, AF Special Weapons Center,
Kirtland Air Force Base, New Mexico.
Demirtaşlı, E., 1988. Orta Toroslar’da Seydişehir ve Silifke otoktonlarının Antalya,
Alanya ve Hadim naplarıyla olan ilişkilerinin stratigrafik ve tektonik açıdan
incelenmesi: T.P.A.O. Raporu, 206, Ankara.
Dilek, Y., Rowland, J.C., 1993, Evolution of a Conjugate passive margin pair in
Mesozoic Southem Turkey: Tectonics, Vol.12, No: 4, Pages 954 – 970.
D.P.T, 1996, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Çimento Hammaddeleri ve Yapı
Malzemeleri Çalışma Grubu Raporu Çimento Hammaddeleri ve Yapı
Malzemeleri, Cilt: 3, s: 1 – 50, Ankara.
D.P.T, 2001, Madencilik Özel İhtisas Komisyonu Alçı – Kireç – Kum – Çakıl –
Boya Toprakları – Mıcır – Tuğla – Kiremit Çalışma Grubu Raporu, Ankara.
D.S.İ., 2002, Genel Müdürlüğü Yeraltı Suyu Arşivinde bulunan Sığırlık Köyüne ait
Kuyu Logları Raporları, Isparta
170

Dumont, J.F., 1974, Decouverte d’un horizon Cambrien a’ Trilobites dans
I’autochtone du Taurus de Pisidie (region d’ Eğridir, Turquie): C.R. Ac.Sci.,
t. 274, ser. D, pp: 2435 – 2438, Paris.
Dumont, J.F. ve Kerey,E., 1975. Eğridir Gölü güneyinin (Isparta İli) temel jeolojik
etüdü: T.J.K. Bülteni, cilt 18, sayı 2, 1-10.
Dumont, J.F., 1976. Isparta kıvrımı ve Antalya naplarının orijini; Torosların Üst
Kretase tektojenezi ile oluşmuş yapısal düzeninin büyük bir dekroşman,
transtorik arızayla ikiye ayrılması varsayımı: M.T.A. Enst. Dergisi, sayı 86,
sayfa 56-67.
Dumont, J.F., Monod, O., 1977, Diyopraz Dağ masifinin Triyasik karbonatlı serisi
(Batı Toroslar, Türkiye) M.T.A. Dergisi, 87, 26 – 38.
Hançer, M., 1996, Isparta Güneyi Ağlasun Bucak Dolayının Jeoloji ve Tektonik
Özellikleri, S.D.Ü. Mühendislik Fakültesi, Doktora Tezi, Isparta.
Harben, P., 1995, Industrial Minerals Handybook, 2nd Edition, Industrial Minerals
Information Ltd, pp 36 – 43, London.
ISRM (International Society for Rock Mechanics), 1978. Suggested methods for the
quantitative description of discontinuities in rock masses, International
Journal of Rock Mechanics Mining Science and Geomechanical Abstract, 15,
319-368.
Kadıoğlu, S. 2003, 3D Ground Penetrating Radar-Data Acquisition, Processing and
Interpretation, 14 th International Petroleum Congress and Natural Gas
Congress and Exhibition of Turkey, Ankara-TURKEY, Proceedings, p.485-
486.
Kadıoğlu, S., Aldaş, G., Candansayar, E., Ulugergerli E.U., 200 3. ”Çayeli Maden
Tünellerindeki Stabilizasyon Çalışmalarında Yer Radarı Uygulaması”, Rapor,
ÇBİ-Çayeli-RİZE.
Karaman, M.E., 1990, Isparta Güneyinin Temel Jeolojik Özellikleri, T.J.K. Bülteni,
Cilt 33, Sayı: 2 Ankara
Karaman, E., 1994, Isparta – Burdur arasının Jeolojisi ve Tektonik Özellikleri,
Türkiye Jeoloji Bülteni, s: 119 – 134, Ankara.
Kırıkoğlu, M. S., 1996, Endüstriyel Kullanım Açısından Karbonat Kayaçları, I.
Ulusal Kırmataş Sempozyumu, İstanbul
Koçyiğit, A., 1981, Isparta Büklümünde (Batı Toroslar) Toros karbonat
platformunun evrimi: Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, C.24, 15-23.
Koçyiğit, A., 1983, Hoyran Gölü (Isparta büklümü) dolayının tektoniği: Türkiye
Jeoloji Kurumu Bülteni, C.26, 1-10.
Kun, N., 2000, Mermer Jeolojisi ve Teknolojisi Ders Notları, D.E.Ü.
171

Kuşcu, M., 2001, “Endüstriyel Kayaçlar ve Mineraller Kitabı, Süleyman Demirel
Üniversitesi Yayın No: 10, S.D.Ü Basımevi, 381s, Isparta.
Mala Geoscience, 2003. Basic radar theory, fundamentals of Ground Penetr ating
Radar (CD), Sweden.
Onargan, T., Köse, H., Deliormanlı, A., 2005, Mermer, Dokuz Eylül Üniversitesi,
Mühendislik Fakültesi Basım Ünitesi, İzmir.
Önenç, D., 2003, Sedimanter Kaya Madenciliğinde Bloklarda Ürün Alınmasını
Engelleyen Jeolojik Oluşumlar. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası
Yayınları: 74, s: 42 - 46, Ankara.
Özgül, N., 1984. Stratigraphy and tectonic evolution of the cenral Taurides. In:
Geology of the Taurus belt, (Ed. By O. Tekeli and C. Göncüoğlu), 11-26,
Ankara.
Parejas, 1942, Sandıklı, Dinar, Burdur, Isparta ve Eğirdir bölgesinde yapılan jeolojik
löveler hakkında rapor: M.T.A. Rapor No: 1390, Ankara.
Pekuz, Ü., 1991. Eğirdir güneyi (Isparta ili) karbonatlarının fasiyes özellikleri: Y.
Lisans Tezi, Akdeniz Üniv. Fen. Bil. Enst., 56 s. Isparta.
Poisson, A., 1977. Recherches geologiques dans les Taurides occidentales (Turquie):
These, l’Universite de Paris – Sud, Orsay, 795 s.
Poisson, A., Akay, E., Dumont, J.F., Uysal, Ş., 1984. The Isparta Angle: a Mesozoic
paleorift in the Western Tuarides: Geology of the Taurus Belt. (Ed. By O.
Tekeli and C. Göncüoğlu), 11-26, Ankara.
Ricou, L.E., 1980, Toroslar’ın Helenidler ve Zagnidler arasındaki yapısal rolü:
Türkiye Jeol. Kur. Bült. Cilt 23, Sayı 2, 101 – 118.
Saka, Ö., Önal, K. M., Yıldırım, N., Dönmez, Ş., Kadıoğlu, S., Ulugergerli, E. U.,
2003, Geophysical Studies in Akalan Castle (Samsun) and an example of
geo-radar measurement, Symposium of Geophysics, ISPARTA-TURKEY,
Abstracts Book, p. 4.
Sipahi, H., 1984, Aksu Çayı Havzasının Karst Hidrojeolojisi İncelemeleri, İstanbul
Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Doktora Tezi, İstanbul.
Sütçüler İlçe Tarım Müdürlüğü Faaliyet Raporları, 2004, Sütçüler.
Şentürk, A., Gündüz, L., Tosun, Y. İ., Sarıışık, A., 1996, Mermer Teknolojisi, Tuğra
Ofset, Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Isparta.
Şenel, M., 1984. Discussion on the Antalya nappes. In: Geology of the Taurus belt.
(Ed. By O. Tekeli and C. Göncüoğlu), 41-51, Ankara.
Şenel, M. Ve diğ., 1992. Eğirdir – Yenişarbademli – Gebiz ve Geriş – Köprülü
(Isparta – Antalya) arasında kalan alanların jeolojisi: T.P.A.O.
(yayımlanmamış rapor).
172

Şenel, M., 1996. Anamas - Akseki otoktonu güney kenarını temsil eden Pirnos
BIoğu'nun stratlgrafik özellikleri ve paleocoğrafik yorumu; Orta Toroslar:
Türkiye Jeoloji Bülteni, C: 39, Sayı: 2, 19-23s., Ankara.
Şenel, M. ve diğ., 1996. Isparta büklümü doğusunda, otokton ve allokton birimlerin
stratigrafisi (Batı Toroslar): M.T.A. Der., Sayı: 118, 113-140 s., Ankara.
Temur, S., 2001, Endüstriyel Hammaddeler, 310 s, Konya.
Temurçin, K., 2004, Isparta İli Ekonomik Coğrafyası, Ank. Üniv. Sos. Bil. Ens.,
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
TS 699, 1987; “Tabi Yapı Taşları Muayene Deney Metotları”, TSE, Ankara.
TS 11553, 1995; “ Siyenit Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 10934, 1993; “ Gabro Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 11135, 1993; “Trakit Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 5762, 1988; “ Diyabaz Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan” TSE, Ankara.
TS 6234, 1988; “Granit Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 10835, 1993; “ Andezit Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 11443, 1994; “ Oniks Mermeri Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE,
Ankara.
TS 11137, 1993; “Kireçtaşı Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 11143, 1993; “Traverten Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 11145, 1993; “Konglomera Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE,
Ankara.
TS 11444, 1994; “Dolomit Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 5961, 1988; “Serpantin Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 10449, 1992; “Mermer Yapı ve Kaplama Taşı olarak Kullanılan”, TSE, Ankara.
TS 2513, 1977; “Doğal Yapı Taşları”, TSE, Ankara.
Ulusay, R., Gökçeoğlu, C., Binal, A., 2001, Kaya Mekaniği Laboratuar Deneyleri,
T.M.M.O.B. Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları, Yayın No: 58, Ankara.
Uygur, K.,1989. Karbonat Jeolojisi: T.P.A.O. Arama Grubu 110-120 s., Ankara.
Waldron, J.W.F., 1984, Antalya karmaşığı kuzeydoğu uzanımının Isparta
bölgesindeki stratigrafisi ve sedimanter evrimi: MTA Dergisi, s.97-98, 2-20,
Ankara.
Yalçınkaya, S., 1983, Batı Torosların Jeolojisi, Isparta Proje Raporu MTA Genel
Müdürlüğü (Yayınlanmamış), Rapor No: 7613, Ankara.
173

Yalçınkaya, S., 1985, Isparta Büklümünün Yapısal Evrimi 3.Müh. Haftası Bildiri
Özeti, S.30-31, Isparta
Yalçınkaya, S., Ergin, A., Taner, K., Afşar, Ö.P., Dalkılıç, H., Özgönül, E., 1986,
Batı Toroslar’ın Jeoloji Raporu: M.T.A. Rapor No: 7898 (yayımlanmamış),
Ankara.
Yalçınkaya, S., 1989, Batı Torosların Jeolojisi, Isparta Proje Raporu MTA Genel
Müdürlüğü (Yayınlanmamış), Rapor No: 7898, Ankara.
Yalçınkaya, S., 1990, “Isparta – Ağlasun (Burdur) Dolayının Jeolojisi”, İ.Ü. Fen Bil.
Ens. Doktora Tezi, 175 s.
Yağmurlu, F., Pekuz, Ü., Bozcu, A. , 1995. Eğirdir (Isparta) güneyinde yeralan
karbonat kayaların stratigrafik korelasyonu ve fasiyes özellikleri: T.P.J.D.
Bülteni C:7, Sayı: 1, 17-32 s.
Yağmurlu, F. ve diğ., 2007. Isparta açısının tektonostratigrafik özellikleri ve petrol
jeolojisi açısından irdelenmesi, SW-Turkey: 2-10 s.
174

EKLER
EK – 1. Sütçüler – Eğirdir Aşağı Gökdere (Isparta) bölgesinin jeoloji haritası ve
jeoloji enine kesitleri
174

ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı: Fatih ÖZGÜL
Doğum Yeri ve Yılı: İSTANBUL, 1986
Medeni Hali: Bekar
Eğitim ve Akademik Durumu:
Lise: Ankara Bahçelievler Deneme Lisesi (2000 – 2003)
Üniversite: Süleyman Demirel Üniversitesi
Mühendislik – Mimarlık Fakültesi
Jeoloji Mühendisliği Bölümü (2004 – 2008)
Süleyman Demirel Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
İşletme Bölümü (Yandal Eğitimi) (2006 – 2008)
Yabancı Dil: İngilizce
175