türkçe öğretimi açısından elifba kitapları

yarın ve iki gün sonrasına yarından sonra yahut o bir gün deriz. Sonraki günlere evvelki günlerin ertesi veferdası tesmiye ederler.İmdi kamilen bir gün yirmi dört saattir. Ve yedi gün bir hafta olup dört hafta dahi bir ay eder ki otuzgün demektir.Kezalik on iki aya bir sene yahut bir yıl derler ki bu dahi üç yüz altmış beş günden ibarettir. Seneninher üç mahına bir mevsim yahut fasıl ıtlak ederler. Bir senede dört mevsim bulunup isimlerine bahar, yaz,güz, kış denilir” (Necîb, 1864: 44).Şihafî malûmat dersiyle paralel konulara yer veren bir diğer eser M. S.’nin yazmış olduğu Elifba-yıCedide adlı eseridir. Bu eserde de ilk kez dünyanın beş kıtası tanıtılmıştır. Eserde Avrupa kıtası hakkındakimetnin ilk cümlesi şöyledir: “Avrupa kıtası dünyanın mamûriyyet ve medeniyet ve servet ve saâdettarafından en muteber ve en meşhûru olduğundan orada gerek ulûm fünûn gerek sâir sanâi’-i nâfıa(bayındırlık sanayi) kemâldir. ….” (M. S., 1875: 29). Aynı eserde bir başka yenilikle karşılaşmaktayız.Değerlendirilen elifba kitapları arasında, -içinde soyut kavramların karşılığı sözcükler yer almış olsa da- birşiir metni ilk kez bu kitapta yer almaktadır:Gayretli KarıncaNazar et karıncaya yaz vakti durmaksızınÇalışıp gayret eder zâyi-i vakt etmeksizinBütün kış yemeklerin hiç kusûr bırakmaksızınCem’ eder gece gündüz yaz daha geçmeksizinÖyle biz de çalışıp çabalasak çocukluktaBir büyük mekûlât (yiyecekler) ederiz kış vakitteSefillik yüzünden hem hâlimiz olur penahİtibar meydanında kalmaz yüzemez seyyah (M. S., 1875: 28)Yukarıdaki örnekler, çocuğun sözcük dağarcığına hitap etmekten uzak olmasına rağmen türaçısından elifba kitaplarında ilk kez bu tip metinlerin yer alması eğitim tarihimiz açısından önemlidir.Eserlerde, dönemin güncel olaylarının ve yaşam koşullarının yer aldığı da görülmektedir. Bu türörnekler cümle düzeyinde kalmaktadır: “Biraz gaz satın al. Bu çocuk zarf satar.” (Bağdadî, 1896: 20),“Yaşasın Kanun-ı Esasi. Yaşasın müsavat, yaşasın adalet. Yaşasın vatan. Yaşasın padişahımız.” (Harputî,1909: 20), “Bursa ve İzmir bizimdir. Yaralılarımıza yardım edelim. Yunan İzmir’de asla duramaz.”(Köprülü, 1918: 22)Mehmed Şemseddin’in yazmış olduğu resimli Elifba (1898) iki özelliğiyle dikkat çeker. 1) Yazareserinde önce sözcük öğretimini gerçekleştirir. “kedi, kara, uzun, kuş, pek, yuva, cehd, eğlence… gibi.” Dahasonra öğrettiği sözcükleri cümle içinde kullanır: “Bu kedi benimdir. Kuyruğu uzundur. Kedi kısmının pençesiyumuşaktır; lâkin tırnakları keskindir. Kedi, fareyi gözlüyor. Koş! Fare! Koş! Eğer koşmaz isen kedi seniyakalar. Şu fare yuvasına koşuyor. Kedi onu yakalayamadı. Kedi eğer ceht ve gayret ede ede tutabilir miydi?