co⁄raf‹ b‹lg‹ s‹ - Anadolu Üniversitesi

2. Ünite - Mekânsal Düflünme291. Primitifler tak›m›, objelerle dolu dünya ile yüz yüze gelmelerimizi yakalamayoludur (görüngülerin oluflmas›): Objeler bizim anlamaya çal›flt›¤›m›z fleylerdir(Golledge, 1995, 2002). Her farkl› bilimsel bilgi alan› için, farkl› tak›mda objelervard›r: biyolojide, bunlar genleri, hücreleri, proteinleri, biyotay› ve buna benzerfleyleri içerebilir, sosyolojide de bunlar mahalleleri, stereotipleri kurulufllar› vebenzeri içerebilir. Her alanda, bize objeler hakk›nda fikir yürütme ve düflünme imkân›veren en az dört temel özellik belirtebiliriz; (a) kimli¤i ya da ismi, (b) boflluktakikonumu, (c) büyüklü¤ü ve (d) geçici özgünlük ve dayanma süresi. Bu özelliklerbir objenin tan›mlanmas›na imkân tan›r. Örne¤in, co¤rafi konum durumunda,tan›mlama, enlem - boylam sisteminde oldu¤u gibi küresel bir biçimde uygulanabilenve anlafl›labilen bir koordinat sistemi gerektirir, ya da sokak isimleri venumaralar›nda oldu¤u gibi yerel olarak olumsal olur.Fiziki dünyada var olma her objenin tam olarak konumunun belirtilmesini garantiyeal›r, ve böylece bütün bir objeler tak›m›, bofllukta konumlanabilir ) örne-¤in, atlasta yer adlar› dizinindeki fiziki dünyada var olan yer isimleri, Amerika’dakidokuz basamakl› posta kodlar› tak›m›).2. Bofllu¤un dilleri, objelerin temel özelliklerini yakalamam›z› sa¤lar. Dillerdenbiri, boyutlulu¤a dayan›r ve geometrik (ve grafik) boyutlu seriler kullan›r: kendimiziflu an için üç boflluktaki objelerle s›n›rlarsak, objeleri bir noktan›n oluflumlar›,bir çizgi, bir alan ya da bir hacim olarak düflünebiliriz. Dünya’n›n yüzeyinin küçükölçekli ya da büyük ölçekli haritalar›na bakt›¤›m›zda, büyük ölçekli haritadakinokta, küçük ölçekte bir alan haline gelebilir.(Co¤rafyac›lar için, büyük ölçekli bir harita Dünya’n›n yüzeyinin küçük bir bölgesiniiçerir ve yine ayn› flekilde küçük ölçekli bir harita Dünya’n›n yüzeyinin büyükbir bölgesini içerir. Bu mekânsal düflünmeyi, belki de karfl› sezgisel disiplinergörgü yoluyla ayarlama durumudur). Dil objelerin mekânsal özelliklerini yakalamadaesnek bir yoldur. Ancak, bilgi alanlar›nda ve bilgi alanlar›na karfl› bu dili kullan›rkendikkatli olmal›y›z: geometride bir nokta boyutsuz bir konumdur, oysakiharitada bir nokta, belki çok ufak da olsa, Dünya’n›n yüzeyinde bir aland›r.‹kinci bir dil, ölçe¤e dayal›d›r bir ba¤lam alg›s›na ulaflmak için ve objeler aras›ndaölçeksel iliflkiler kullan›r (Montello, 1993). Ba¤lam, alt s›n›r›n›n veriymifl gibidavrand›¤›, dizilifl ölçe¤ini kapsayan nihai de¤erler yoluyla kurulabilir. Nihai de-¤erlerin seçimi, çal›fl›lan görüngü ile ilgili olarak, anlay›fl›m›zdaki uç noktalar› yans›tabilir.Bu nedenle Powers of Ten’de (Morrison vd., 1982 )ça¤dafl bilginin ölçümaral›¤›n›n çarp›c› biçimde fark›na var›lmas›, dünyan›n 1025 den 10-16 ya de¤iflen,1 metre verisi etraf›nda düzenlenmifl, dünya’n›n kol uzunlu¤u kadar oldu¤u veon’un 42 gücünü içeren görsel bir modelini sunuyor. Bu nedenle: Sayfalar, astronomi,co¤rafya, biyoloji ya da kimya alanlar›nda deneyimi araflt›ran belirtici olarakbir referans çerçevesi sunuyor. Herhangi bir fiziksel obje seyahat boyunca, aray›pbulunarak uygun yerine konabilir ve uygun bir ba¤lam atfedilebilir.(Morrison vd.,1982, syf.190). S›n›rlar› seçmek belirli bir bilgi alan›n›n görüntüsel aral›¤› ile ilgilibir konvansiyonu yans›t›yor (bkz. Packard, 1994). Ölçek ile alakal› olan di¤er özellikleridikkate alabiliriz: çözünürlü¤ün limiti, ölçü birimleri ve ölçe¤in hesaplanmas›farkl› ölçekler aras›nda dönüflüm ve objelerin karfl›laflt›r›ld›¤› standart k›yaslamanoktalar›. Bofllu¤un di¤er dilleri referans çerçevesi ve yönler ile ilgilenmektedir.3. Üçüncü aflama obje tak›mlar›n›n konum özellikleri aras›ndan (mekânsal veyageçici) bir seri mekânsal kavramlar türetmemize imkân sa¤lamaktad›r. ‹ki boflluktemsillerde, uzakl›k, aç› ve yön (verilen referans çerçevesine ba¤l› olarak), diziliflve düzen, ba¤lant› ve mafsal belirleyebiliriz. Obje tak›mlar› aras›ndaki yap›sal