AVRUPA KULTUR YILLIK 2016

UĞUR MUMCU’nun İZİNDE ÇEYREK ASIRLIK BİR ÇABA 

www.aypa.tv 

www.yaprakkiran.de 

Çizimler | Zeichnungen

Aylık Kültür ve Sanat Dergisi | Şubat 2016 | Sayı: 0 

Avrupa KÜLTÜR Aylık Kültür ve Sanat Dergisi 

Mart 2016’dan itibaren bu adreste...

Avrupa’da bir 

aydınlanmacı çıkış 

2

Avrupa KÜLTÜR 

ile yeni bir yol 

açılıyor 

Çağdaş, aydınlanmacı bir 

dilin görevlerinden söz etme 

ve harekete geçme zamanıdır 

madem, soralım: 

Entelektüel çapı geniş, 

derinlemesine tartışmaların 

tarafı olan çağdaş bir dil ve 

kültür, Türkçe, bugünkü yaşlı 

kıtada acaba hak ettiği bir 

yerde mi bulunuyor? 

3

avrupa 

Bir şeyi açıkça ifade etmek gerekir. Türkçe sadece dünyanın değil, 

Avrupa’nın da büyük dillerinden biri ve kuşkusuz köklü bir kültürün taşıyıcısı. 

Peki, 5 milyonu aşkın Türkçeli insanı yaşadığı Batı Avrupa’da, bu dilin 

“sanatsal” gerekleri yerine getirilebiliyor mu? Bırakın çağımızın kültür ve sanat 

hareketlerine müdahale edebilmeyi, bu “hadiselerin” Türkçe olarak 

takibi mümkün mü? 

4

Asıl önemlisi, bu dil ve taşıdığı kültü”ün yaşlı 

kıtanın ya”ınına kalacağına dai” bi” ga”anti va” mı? 

Yok. Bi” ga”anti yok, hatta tam te”sine, 

böyle gide”se 15-20 yıl son”a kökle”i Tü”kiye ve 

Tü”kçede yatan 7-8 milyon Av”upalının, bu dili, 

onun hak ve talep ettiği düzeyde, yani aydınca 

kullanabileceğini söylemek bile zo”. Tü”kiye’ye ve 

cumhu”iyet p”ojesine ( 1923 ) hep bi” anomali 

ola”ak bakanla”ın, buna çok üzüleceği kuşkusuz 

söylenemez. Ama çağdaş Tü”kçe, sonuçta, ta”ihsel 

anlamda ile”iciliğe ka”şılık gelen, cumhu”iyetçi 

bi” aydınlanma ha”eketinin ü”ünüdü”. Onun 

sonucudu”. Dolayısıyla gö”ev ve so”umlulukla” 

da yükleyecekti”. Bu yükümlülük sadece Tü”kiye 

top”akla”ıyla sını”lı değil. Dijital dünyada ve 

kültü”-sanat âleminde zaten böyle bi” sını” yok. 

Ku”uluşu aşmak, ama içe”e”ek aşmak gibi bi” 

gö”evin eşiğindeyiz. Ge”iye gidişle”i ancak böyle 

önleyebili”iz. 

Avrupa KÜLTÜR, aydınlanmacı bi” so”umluluğun 

ü”ünü. Çok önemli bi” boşluğa ve teknolojik 

bi” talihe, yani inte”netin sını”tanımazlığına 

doğduğu da açık. Demek ki, içe”iği beslemek 

anlamında, yapılacak çok iş va”. 

Ge”çekten de, insanlığın ve teknolojinin bugün 

geldiği noktada, Av”upa aydınlanmasının bi” 

pa”çası ola”ak çağdaş Tü”kçe, yaşlı kıtadaki kültü” 

ve sanat ha”eketle”ini dünya ölçeğinde 95-100 milyonluk 

bi” topluluğa, inte”net o”tamında ”ahatça 

taşıyabili”. Bilgilendi”i”, ta”tışmala” aça”, doğ”u 

algıla”ın öne çıkmasına ya”dımcı olu”. Böylece 

zengin bi” eleşti”i zemini oluştu”abili”. Bunu da, 

öncelikle kültü” habe”ciliği üze”inden yapabili”. 

İşte ek”andan okumakta olduğunuz bu aylık 

de”gi, Avrupa KÜLTÜR, daha önce gi”ilmemiş bi” 

alanda, pek denenmemiş, daha doğ”usu, bu ölçekte 

hiç denenmemiş bi” gi”işimde bulunuyo”. Ge”çi 

bu de”giyi hazı”layan kad”onun da ü”etimi olan 

bazı çalıșmala”, çok daha düşük ölçekte de olsa, 

geçmişte yapılmamış değildi”. Ö”nekle”ine bu 

sıfı”ıncı tanıtım sayımızın sayfala”ında ye” alan 

gö”selle” üze”inden tanık oluyo”sunuz. Va”dıla”, 

evet. 

Fakat sanal dünya üze”inden yine de bi” 

ilki yaşıyo”uz: Tü”kçeyi de büyük bi” dil ola”ak 

bağ”ında taşıyan muası” Av”upa nın içindeki 

kültü”-sanat olayla”ı, sanatçıla”ı, kültü” insanla”ı, 

bunla”ın neden olduğu ve katıldığı ta”tışmala”, 

yuka”ıda sözü geçen Tü”kçeli milyonla” için bu 

5

de”gi üze”inden ulaşılı” kılınıyo”. Bu, a”tık mümkün. 

Aze”baycan coğ”afyasından Batı Av”upa’nın 

çeşitli uçla”ına kada” uzanan çok geniş bi” alandaki 

oku”la”, Av”upa’daki kültü” ve sanat olayla”ına, 

inte”net diliyle söyle”sek, www.avrupa-kultur. 

eu ad”esi üze”inden bi” tık la ve zahmetsizce 

ulaşabilecek. 

Demek ki, sadece Av”upa’da ye”leşik Tü”kçelile” 

için değil, dünyaya yayılmış ve milyonla”ı 

bulan Tü”kçelile” için de yayın yapacağız. 

E”işimle ilgili he”hangi bi” sını”lama söz konusu 

değildi”. Tü”kiye ve Tü”kçeyi şu ya da bu şekilde, 

yani dolaylı veya doğ”udan ilgilendi”en he” kültü” 

olayı, he” sanatsal etkinlik, de”gimizin konusu 

olabilecekti” ve bu”ada da bi” alan kısıtlamasına 

gitmeyi düşünmüyo”uz. Ancak, kuşkusuz sadece 

yüksek veya elit kültü”ün değil, sokaktaki 

kültü”ün de izleyicisi, habe”cisi ve yo”umcusu 

olacağız. Bu, böyle. 

zo”layabiliyo”. Ancak bundan çok daha önemlisi, 

bu yaza”la” veya işledikle”i konula”, ciddi 

ta”tışmala”ı da tetikleyebiliyo”. Tü”kçe konuşulan 

bi” aile o”tamından Almancaya geçmiş çoğu genç 

bu insanla”ın sadece edebi yayıncılıkta değil, 

”esimde, kaba”ede, ka”ikatü” ve fotoğ”afta, 

mima”ide özellikle de müzik ve sinemada büyük 

çıkışla” ge”çekleşti”diği gö”ülüyo”. 

Bu”adaki mesele, bütün bunla”ın nasıl habe”- 

leşti”ileceğidi”. Avrupa KÜLTÜR, bu çe”çevede, daha 

önce gö”ülmemiş bi” alanda yol bulmaya, yol 

açmaya çalışacak ve temel yaklaşımı da şu olacak: 

Cumhu”iyetçi bi” müdahalenin ü”ünü olan çağdaş 

Tü”kçe, Av”upa kültü”ünü ”ahatça algılayıp 

ta”tışmaya açabilecek bi” olgunluk ve cü”etin 

sahibidi”. Sadece o da değil, yani sadece olgunluk 

ve cü”et değil, teknolojik sıç”amala” nedeniyle 

yaşanan yaygınlık da yeni bi” du”uma işa”et ediyo”. 

Bundan ya”a”lanmak, çağın ve aydınlanmacı 

di”encin bi” ge”eği: İnte”net bağlantısı olan ve 

Tü”kçe bilen he” dünyalı, Av”upa’daki kültü”el 

etkinlikle”e, sinemadan kitap dünyasına, kaba”eden 

klasik müziğe, ”esimden fotoğ”afa, mima”iye, 

tiyat”o ve heykele, he” alanda ulaşabilmelidi”. 

Bu dilin, böyle işle” için yete”li altyapıya sahip 

olduğu o”tada: Tü”kiye Tü”kçesi, 100 milyona 

yakın bi” çağdaş topluluğun ”ahatça anlayabileceği 

bi” dil, demiştik. Aze”baycan’dan Mad”id’e kada” 

uzanan geniş bi” coğ”afyada yaşayan Tü”kçelile”, 

içinde bulundukla”ı ye”el Av”upa dille”inden 

bi” biçimde Tü”kçeye geçiş yapabiliyo”, Av”upa 

kültü”-sanat etkinlikle”ini ta”tışmaya açabiliyo”- 

la”. Bu gö”evin altından kalkabilecek yaza”, çize”, 

fotoğ”afçı, yo”umcu vs. yoğunluğumuz, hiç öyle 

yabana atılabilecek kada” düşük değildi”. 

Nasıl mı? 

Tü”kçelile”in en iyi ve en çok kullandığı Av- 

”upa dili olan Almancadan ö”nek ve”ebili”iz. Bu 

dilde ne”edeyse he” hafta Tü”kiye ve Tü”kçeyle 

yakın ilişkili bi” yaza”ın kitabı ”afla”a çıkıyo”. 

Bunla”dan bazıla”ı Bestselle” listele”inde zi”veyi 

Avrupa KÜLTÜR, bu geniş alıcı kitlesine yönelik 

ü”etimin, yeni teknolojile”in kanadında, bundan 

böyle nasıl ”ahatça yapılabileceğini de göste”ecekti”. 

Bunun için özel bi” çaba ha”cayacağımız, 

açık. Tü”kçenin çağdaş, aydınlanmacı, ile”iye 

giden ve ile”i olanı çağı”an bi” dil olduğunu, 

Av”upa kültü” etkinlikle”ine bakışımız 

6

ve değe”lendi”işimiz üze”inden test edip 

kanıtlayabili”iz. 

Tabii böyle bi” hedefe hemen ve ilk denemede 

ulaşmamız mümkün değil. Bunun için yeni bi” 

ilişkile” ağı ve bilgi alışve”işi ge”çekleşti”memiz 

ge”ekiyo”. Ancak elimizden iki eski bahane 

alınalı, doğ”usu, çok olmuştu”: İnsanla”a nasıl 

yiti”memiş he”kes ulaşabili”. Bu”adaki tüm 

engelle” o”tadan kalkmış bulunuyo”. Teknik bi” 

uçu”um mevcut değil. Ama asıl so”u şu: Böyle bi” 

ü”etim va” mı? 

So”un, ge”çekten de gelişkin bi” yayıncılık, 

habe”cilik yapma i”adesinden, daha doğ”usu 

bu i”adenin yokluğundan kaynaklanıyo”. İyi 

gö”selleşti”ilmiş ve çağımızın önemli tüm 

ta”tışmala”ını ”ahatça akta”an bi” web de”ginin 

ge”ekli yankıyı uyandı”amaması, dışsal değil içsel 

nedenle”in bi” sonucu olmalıdı”. Daha dolaysız 

bi” ifadeyle: Eğe” inte”net o”tamındaki bi” atılım 

yete”li yankı ya”atamamışsa, bu ya içe”iğindeki ya 

da tanıtımındaki gedikle”in bi” sonucudu”. Öyle 

kabul edilmelidi”. Bu tü” bi” saptama, kuşkusuz 

Avrupa KÜLTÜR için de geçe”li olacaktı”. Av”upa’da, 

böylesi boşlukla”ı kolayca doldu”abilecek sayı 

ve entelektüel ene”jiye sahip insanla”ımızın 

yaşamadığını nasıl düşünebili”iz? Daha doğ”usu: 

Böyle düşünmeye, bu dil ve içinden çıktığımız 

kültü”, acaba ne kada” izin ve”iyo”? Av”upa’nın 

ulaşacağız? ve Kimle” ne kada” yazıp çizebili” 

ki? so”ula”ı, geçe”liliğini yiti”miş bulunuyo”. 

Av”upa’nın bu büyük ye”li dili, bu coğ”afyadaki 

kültü”el yaşamı tüm boyutla”ıyla ele alıp 

se”gileyecek, ta”tışmaya açacak ve ya”gıla”da 

bulunacak kada” gelişkindi”. T”ajedimiz, bu dilin 

olanakla”ının fa”kında olmayan, olamayan, ama 

kendisini nedense aydın katego”isinde gö”en 

çev”ele”di”. İnte”net üze”inden bu dille yapılacak 

ü”etimle”e Tü”kçe okumayı seven ve me”akını 

kültü” yaşamını konu ve Tü”kçeli insanla”ı da 

hedef kitle edinen böyle bi” yayına ge”çekten de 

ihtiyaç va” mı? Kuşkusuz va”. Eğe” Av”upa kültü”ündeki 

en müşkülpesent, en çet”efilli so”unla”ı 

bile ”ahatça algılama ve yanıt ü”etme, öne”ile”de 

bulunma gücü va”sa çağdaş Tü”kçenin, bunu 

yayın yoluyla ve Av”upa’nın tam o”tasından, 

üstelik Tü”kçe ola”ak yapma zamanı gelmiş 

demekti”. 

7

avrupa 

İyi de, acaba dışa”ıdaki hayat başka bi” şa”kı mı 

söylüyo”? 

Kısmen öyle ge”çekten: Tü”kçe günlük gazetele”in 

sapı” sapı” döküldüğü, bi”i ha”iç tümünün 

işletme mantığı içinde çıka”ılmasının hiçbi” 

anlam taşımadığı Av”upa’da, Tü”kçe yayıncılık ne 

kada” ge”çekçi bi” işti”? 

Bizce, ge”çekçidi”. 

Günlük Tü”kçe gazetele”in doğal ölüm sü”ecine 

gi”mesi, meseleyi te”sinden okumamızı 

kolaylaştı”ıyo”. Halk, bu gazetele”i yaşatmıyo”, 

onla”a ilgi göste”miyo” ve ge”ekli de gö”müyo”. 

Ama te”sinden bi” gelişme de va” ve o, 

şu: Av”upa’nın Tü”kçe konuşulan hemen he” bölgesinde 

ye”el gazetele” çıkıyo”. Av”upa Tü”kçesi, 

bi” ta”aftan ge”ile”ken, öbü” ta”aftan bi” yazı 

ve habe” dili ola”ak yaşamını sü”dü”üyo”. Ye”el 

gazetele”in büyük bölümünün inte”net o”tamında 

da va”lık göste”diğini biliyo”uz. Yani İstanbul’da 

yapılıp Av”upa’da oku” önüne çıka”ılan günlük 

gazetele”in doğal öm”ü biteli çok oluyo”. Fakat 

ne”edeyse Tü”kçenin yoğunlaştığı he” bölgede 

yeni yeni ye”el gazetele” o”taya çıkıyo”. Çoğu 

aylık, bazıla”ı 15 günlük bu yayınla”ın içinde 20 

yılı ge”ide bı”akan bi”çok ö”nek de va”. Pa”asız 

”eklam gazetele”i bunla”, ama habe”le”iyle iste” 

istemez çok büyük bi” boşluğu doldu”uyo”la”. 

Kağıda basılanla”dan çok daha fazlasının a”tık 

inte”net o”tamında yayın yaptığını da biliyo”uz. 

Avrupa KÜLTÜR bu yayınla”ın en önde gelenle”ine 

sayfala”ı içinde geniş ye” ve”meye çalışacak. 

Kısacası, klasik Tü”k günlük gazeteciliği 

bite”ken, Av”upa’da Tü”kçe, ye”el basın üze”inden 

bambaşka bi” doğuma sahne olmaktadı”. Bu 

yayınla”ın Tü”kçenin yeni taşıyıcıla”ı olduğunu, 

ama bu büyük yükü ye”el olanın ötesinde tek 

başla”ına taşıyamayacakla”ı o”tadadı”. Zaten 

böyle bi” iddiala”ı da yok. Ama insanla”ımız, 

he” du”umda, böyle yayınla” üze”inden yakın 

çev”ele”indeki benze”le”iyle ve dildaşla”ıyla bi” 

biçimde bağlantı ku”muş, onla”dan habe”lenmiş 

ve onla”la habe”leşmiş oluyo”. 

Avrupa KÜLTÜR, Av”upa’da yaşayan, ama Tü”kçeyi 

ve onun aydınlanmacı gücünü he” zaman 

ciddiye alıp kullanan aydınla”ımızı ve aydın 

adayla”ımızı bağlantı ku”maya, destek ve”meye 

çağı”ıyo”. 

avrupa 

KÜNYE | Impressum 

YAYINCI | Verleger: 

Ali Yıldırım 

AYPA Haber Ajansı 

AYPA Presseagentur 

D-13585 Berlin 

Luther Platz 4 

................................................. 

Sorumlu Yönetmen 

(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 

Sanat Yönetmeni | 

Artdirector: 

Ömer Yaprakkıran 

................................................. 

Yazışma Adresi: 

info@avrupa-kultur.eu 

8

15 Şubat 

2016‘ya 

kadar Türkçe 

kitaplarda 

% 25-40 

indirim 

Adalbertstraße 3 

10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

9 

Email: 

regenbuch@yahoo.de 

Web: 

www.regenbogen-buch.net

15 Şubat 

2016‘ya 

kadar Türkçe 

kitaplarda 

% 25-40 

indirim 


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

10 

Email: 


Web: 


Aylık Kültür ve Aylık Sanat Kültür Dergisi ve Sanat | Mart Dergisi 2016 | | Şubat Sayı: 2016 1 | www.avrupa-kultur.eu 

| Sayı: 01 

Alman kabaresinde 

Türkiye rüzgârları 

Paris metrosunda insanlar 

Çirkinliğin kültürel tarihi 

Frankfurt yıllarında Sümeyra 

Avrupa’nın temeli Anadolu

Di bis Sa 10-17 Uhr, So 10-18 Uhr, Mo geschlossen, Sonderregelungen an Feiertagen 

Alyans ve can simidi @Muhsin Omurca / omurca.de 

© Foto: Benh Lieu Song / commons.wikimedia.org 

İçindekiler 

Häuser 

20. September 2015 – 20. März 2016 

derWeisheit 

Wissenschaft im goldenen 

Zeitalter des Islam 

Duisburgda Bilgeliğin Yurtları sergileniyor 

İslamın altın çağı 

İLHAN AYER 

İNTERNET ÜZERİNDEN SATIŞ KİTAPÇILARI VURDU 

Kitap mağazaları hızla küçülüyor 

BAHAR EŞİN 

SAYFA: 4 

Design: Gitta.Huelsmann@t-online.de 

KULTUR- UND STADTHISTORISCHES MUSEUM 

Johannes-Corputius-Platz 1, 47051 Duisburg, Telefon 0203 283 26 40, www.stadtmuseum-duisburg.de 

F 

Federal Almanyanın Kuzey Ren 

Vestfalya Eyaletine bağlı Duisburg kentinde, 

Duisburg Kültür ve ehir Tarihi 

Müzesinin giriimiyle düzenlenen 

İslamın Altın Çağında Bilim- İlimler 

Yurdu konulu sergi bitie doğru 

yaklaıyor. 

Frankfurttaki Arap-İslam Tarihi Aratırmaları 

Enstitüsünün de katkılarıyla, 

9uncu yüzyıldan 16ncı yüzyıla kadar, 

Arap-Fars bilim tarihinin çalıma objeleri 

ziyaretçilerle bulutuğu sergide, haritalar, 

resimler, elyazmaları, Abbasilerden 

kalma eski altın ve gümü paraların yanı 

sıra, yıldızların yüksekliğini ölçen aletler, 

deniz ve gökbilimleri ile ilgili ölçme , 

deneysel araç ve gereçler de yer alıyor. 

Burada gösterime sunulan 50 objeden 15i 

orijinal parça, geri kalanlar ise kopya. 

Sergilenen en eski tarihi obje, bronzdan 

yapılmı tıp araç ve gereçleri. Sergide 

model olarak gözlemevi, cami, kütüphane 

2 3 

ŞİNASİ DİKMEN’İN ALMAN KABARESİNDEKİ MACERALARI 

Alman mizahına 

Türk kalkınma 

yardımı 

Almanların gülme biçimlerini zenginletirdik, 

ona hiç üphe yok. 1985’te ilk kez Muhsin Omurca 

ile birlikte sahneye çıktığımızda, Almanlar bu iki 

Türk’e gülmeye baladı. İte biri çok entegre olmu, 

diğeri entegre olmuyor... ”ntegre olmayan entelektüel 

bir Türk’tü, entegre olan da salağın tekiydi. 

Bizim orada söylemek istediğimiz ey uydu: Kendi 

benliğine güveni olmayan hemen kaybolur, kendi 

benliğine güveni olan da bu ülkeyi kabullenir. “ediğimiz 

gibi de oldu. Kendi benliğine güveni olan 

insanlar bu ülkeyi kabullendiler, ama kendileri 

kaybolmadı. Kendilerine güveni olmayanlar ise 

kayboldu. 

MUHSİN OMURCA DUVARA KARIDA 

Kabareden operaya 

A 

IŞIN TOYMAZ 

lmanyadaki Türk kökenli kabare oyuncularına, 

stand-up ustalarına kapıyı usta oyuncu inasi Dikmen 

ile birlikte aralayan Muhsin Omurca, imdi de seyirci 

karısına opera ile çıkmaya hazırlanıyor. 

Muhsini uzun yıllardır tanıyorum. Hangi oyununa gidersem 

gideyim, ister Türkçe ister Almanca olsun, gülmekten kaç kere 

ağladığımı hatırlamıyorum. 

Hayırdır! 

Hem de tanınmı yönetmen Fatih Akının 2004 yılında Berlin 

Film Festivalinde Altın Ayı ödülünü kazanan Duvara Karı 

adlı ilminden operaya uyarlanan aynı isimli oyunda rol alıyor. 

Pes doğrusu. 

Paris metrosundan 

‘insan manzaraları’ 

M. ŞEHMUS GÜZEL 

Yazar, bilimadamı M. Şehmus Güzel, 

uzun yıllardır yaşadığı Paris ve onun ünlü 

metrosundan insan manzaralarını bire bir 

tanıklıklarla kağıda aktarıyor. 

Yazarımızın 

“Paris’in Nabzı Metroda Atar” 

başlığıyla yayına hazırladığı kitabından 

bölümler sunuyoruz. 

12 13 

tasarlanmı minyatür format olarak izleyicilere 

sunulurken, İslam düünürlerinin 

hayatları ve eserleri karton kağıtların 

üzerine yazılarak anlatılıyor. 

Küratör ve arkeolog Andrea Gropp ve 

oryantalist, İslam tarihçisi Aslıgül Aysel 

sergiyle ilgili medyaya yaptıkları açıklamalarda, 

serginin hazırlanmasının iki yıl 

sürdüğüne dikkat çektiler. Aslıgül Aysel, 

birçok insanın, bilimin temellerinin İslam 

kültürü üzerinden Avrupaya geldiğini bilmediğini, 

bu tür sergilerin entegrasyona 

büyük bir katkı sunduğunu ve kültürler 

arası anlayıı pekitirdiğini vurguladı. 

Andrea Gropp ise, İslam dininin günümüzde 

genelde olumsuz bağlantılarla kullanıldığını, 

İslamın bilim dümanıymı gibi 

görüldüğünü, oysa tam tersine, İslam kültürünün 

dünyayı bir bilimsel etkinlik alanı 

olarak gördüğünü belirtti. Serginin kültürel 

boyutu bu açıklamalarla, amacına 

ulamı görünüyor 

Yıllar içinde Frankfurtun kültür odaklarından 

biri haline gelen die Käs tiyat- 

kabul gördük. Ben daha önce 1983-1984te 

ilk kez 1985te sahneye çıktık ve hemen 

rosunu yaratıcısı inasi Dikmen, Alman televizyona çıkmıtım. Sahneye çıktığımda, 

hastabakıcılıktan aldığım maaın 

kabaresinde Türkiye kökenli, ama doğrudan 

Almanca kabare yapan ilk isimlerdendi. 

Bir süre önce artık köeye çekil- 

ilk sahne deneyimlerimdern yola çıkarak 

da iki katını almaya balamıtım. Tabii 

diğini, dinleneceğini ve yeniden sahneye 

çıkmayı düünmediğini açıklayan biz yabancılar için iyi eyler söylüyorlar. 

dedim ki, Allah için Alman sanatçılar 

inasi Dikmenle yılların ve yolların dökümünü 

çıkardık; mizahı, Alman toplumunu olsun, çok iyi eyler söylüyorlardı yaban- 

Dieter Hildebrandt olsun, Hannelore Kaub 

ve Türkiyeden gelen Yeni Almanları cılar hakkında. Ama nereden biliyorlar 

konutuk. 

yabancıların böyle sorunları olduğunu?... 

Böyle sordum kendi kendime. Sonra Biz 

- Frankfurt’ta açtığınız die Käs adlı bunu en iyisi kendimiz anlatalım dedim. 

tiyatro ile birlikte, bu ülke kabaresinde inanılmaz 

bir i baardınız. Kuruluundan bu biz söyleyelim dedim. Bu cesaretimde, 

Bizi bizden daha iyi tanıyan yok. Çıkalım, 

yana geçen 20 yıla yakın zaman içinde bu galiba yazdığım kabare metinlerinin 

kentin ve Alman kabare dünyasının tamamlayıcı 

bir parçasını kurumsallatırdığınız larımı Alman mizah ve kabaresinin dev 

yarattığı etki önemli rol oynadı. Yazdık- 

ortaya çıktı... 

ismi Dieter Hildebrandta ulatırmıtım. 

İNASİ DİKMEN - Evet, böyle bir O bu metinlerimi beğendi ve bunu bana 

oluum Almanyada yok, aslında Almanya da söyledi... Güzel eyler, düüncelerin 

dıında da yok. ABDde mesela bu tür iler çok garip, ben bunları hiç böyle düünmemitim 

falan demiti. Onun etkisi oldu 

olur, azınlık çocukları yapar. Ama orada 

da rastlamadık. Mecburen oldu bu i galiba, böyle baladık. 

burada. Yapmak zorunda kaldık… 

- Ama siz böyle bir giriimde bulunmak için 

- Alman kabare dünyasında Türkçe ve Türk davet falan almadınız... 

mizahına açık bir talep olduğunu söyleyemeyiz. 

Peki, siz olmayan bir talebi, arzı- 

sanatçı bize bir çağrı falan yapmamıtı. 

İNASİ “İKM”N - Katiyen, hiçbir Alman 

nızla, adeta zor kullanarak mı yarattınız? Sadece Dieter Hildebrandt yazdığım bazı 

İNASİ DİKMEN - Yok, zorla yaratmadık 

da, yaratılacak bir zaman gelmiti vizyon için skeç yazmıtım. 1982de Ame- 

metinleri, 1983 olmalı, okumutur. Tele- 

aslında. Biz, Muhsin Omurca ile birlikte, rikalılar Ulma u ünlü füzeleri yerleti- 

Muhsin Omurca ve dram. Birbirine rine girmeye hazırlanıyordum ki, bu sözleri 

kurtuluum oldu. Muhsin aynı bizim 

çok uzak iki kelime. Üstüne bir de opera. 

Mutlaka yalandır, iftiradır dedik ve Muhsin. 

Muhsini aradık. 

Ama böylesini de hiç duymamıtım doğrusu. 

Abi tenor musun? Yoksa Bariton mu? 

diye soracağız kendisine. 

Almanyada Türk rejisörün ilmi operaya 

Opera bilgimiz de bir yere kadar. Sonra uyarlanıyor. Yaklaık 8 yıldır çeitli ehirlerde 

Türkçe ve Almanca olmak üzere 

ne sorabilirim ki? 

Ayrıca, u ülkede bizi katıla katıla güldüren 

ender adamlardan birini de, ope- 

Tiyatrosunda Türk kökenli bir kabare 

sahneleniyor. imdi de Giessen ehir 

raya mı kaptırdık diye içten içe hayılanıyoruz 

elbette bir opera tutkunu olarak! türleriyle seyirci karısına çıkıyor. 

ustasının mizahi anlatımı ve dev karika- 

Muhsin rolün hayırlı olsun. Operaya Yok daha neler? 

balamısın abi? cümlesini hayal kırıklığı 

içinde kurduk, terk edilmi, ihmal emek vermi adamlar bizi birbirimizden 

Pegidacılara da yazık bir nevi. Bunca 

edilmi komedi seyircisi gibi. Karıdaki koparmak için, imdi çat diye sahnelerde 

ses gururla Haaa evet öyle oldu dedi. kayna. 

Nasıl yani bunlar dedikodu değil mi? Alman müzisyen Ludger Vollmerin bestelediği, 

Catherine Mivillenin yönetmenli- 

diye son bir umutla sordum. 

Ne münasebet dedi. 

ğini üstlendiği ve 2 Nisanda prömiyerinin 

Opera ile ilgili tek yüksek bilgimi yapılacağı Duvara Karı operası için 

konuturdum: Peki abi, tenor musun, Muhsin Omurca sıkı bir kampa girmi. 

bariton musun? 

Sabah kalkıyor prova, akam yatıyor 

Sessizlik! 

prova misali. 

Ne ilgisi var! dedi, Ben tek bir 

Sanatçı olarak yaantısında da bir 

arkı bile söylemiyorum. Oyunda anlatıcıyım. 

Elimdeki metinlerin yüzde 70i de sında Muhsin sadece anlatıcı değil aynı 

dönüm noktası olan Duvara Karı opera- 

Türkçe. Sahnenin içeriğine göre duvarlara zamanda Cahitin kankası erefi de canlandırıyor. 

dev karikatürler çizeceğim, bir yandan 

da mizahi bir ekilde seyirciyle konuacağım.timizi 

merak edenler için, ite arkı söyle- 

Stuttgart-Barselona hattındaki sohbe- 

Oh be, dünyalar benim oldu. Tam ihanete 

uğramı kabare seyircisi triplemeyen 

opera oyuncusu Muhsin Omurca ve 

anlattıkları: 

2 3 


Paris metrolarında dilenciler bile sına yeni boyutlar kazandıranları bile var. 

zamana uyuyorlar. Nitekim artık hiçbiri 

Bir frankın var mı? diye sormuyor. soranları da. Pardon, bu soruyu soran 

Hatta Bir metro biletiniz var mı? diye 

Frankın pabucunun dama atıldığını, artık metro denetleyicisi değil, dilenci. Metroya 

meydanın öroya (Euro) kaldığını çok iyi biletle binmek için bilet dilendiği sanılmasın 

sakın. Eğer herhangi bir yolcu bir 

biliyorlar ve her türlü keseye hitap edecek 

biçimde dilencilik yelpazesini genilettiler. metro bileti verirse, o bileti gie önünde, 

Elli santim öron var mı? diye soruyorlar. belki iyatını da biraz artırarak, satıa 

Bir öronun yarısı Fransız Frankına çevrilince 

yaklaık 3,33 franka tekabül ediyor. RATP ile haksız 

sunacak. 

Geçmile kıyaslayınca sonuç itibariyle rekabet (!) mi olacak ? 

kimin kârlı çıktığı veya çıkacağı ortada. Evet, metro dilencileri artık eski dilenciler 

değil. Onlar da çağdalatılar. 

Bu kadar da değil: Kimi dilenci ii daha 

da modernletirdi: Örneğin artık Bir Dilsiz dilencilerin yöntemi de ilginç: 

telefon kartınız var mı? diyerek arzu çıta- 

Önce bir sayfanın dörtte birine basılı bir 

2 3 

✤ 

✤ 

YAZDIKLARIMI 

ALMAN MİZAH VE 

KABARESİNİN 

DEV İSMİ 

DIETER 

HILDEBRANDT'A 

ULAŞTIRMIŞTIM. 

O BU METİNLERİMİ 

BEĞENDİ VE BUNU 

BANA DA 

SÖYLEDİ... 

Metroda aşk ve cinsellik dilencileri 

✤ 

UĞUR ÖNCE 

GENÇ BIR ÖĞRENCI, 

DAHA SONRA 

YETIŞKIN BIR 

INSAN OLARAK 

YAŞAMI BOYUNCA 

TANIK OLDUĞU 

BÜTÜN ASKERI 

DARBELERE KARŞI 

TAVIR TAKINDI. 

✤ 

DUİSBURG’DA BİLGELİĞİN YURTLARI SERGİLENİYOR 

İslam’ın altın çağı 

İLHAN AYER 

Federal Almanya’nın Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti’ne bağlı Duisburg kentinde, Duisburg Kültür ve Şehir 

Tarihi Müzesi’nin girişimiyle düzenlenen “İslamın Altın Çağında Bilim- ‘İlimler Yurdu” konulu 

sergi bitişe doğru yaklaşıyor. Sergiye gösterilern ilgi şaşırtıcı. 

SAYFA: 8 


Alman mizahına Türk kalkınma yardımı 

“Almanların gülme biçimlerini zenginleştirdik, ona hiç şüphe yok. 1985’te ilk kez Muhsin Omurca 

ile birlikte sahneye çıktığımızda, Almanlar bu iki Türk’e gülmeye başladı. İşte biri çok entegre olmuş, 

diğeri entegre olmuyor... Entegre olmayan entelektüel bir Türk’tü, entegre olan da salağın tekiydi. 

Bizim orada söylemek istediğimiz şey şuydu: Kendi benliğine güveni olmayan hemen kaybolur, 

kendi benliğine güveni olan da bu ülkeyi kabullenir. Dediğimiz gibi de oldu. Kendi benliğine 

güveni olan insanlar bu ülkeyi kabullendiler, ama kendileri kaybolmadı. Kendilerine güveni olmayanlar 

ise kayboldu.” 

SAYFA: 12 

STUTTGART’TA 12’NCİ TÜRK-ALMAN KABARE HAFTASI 

Gülmenin ve güldürmenin ‘Türksel’ şeyleri 

SAYFA: 22 

MUHSİN OMURCA “DUVARA KARŞI”DA 


IŞIN TOYMAZ 

Almanya’daki Türk kökenli kabare oyuncularına, stand-up ustalarına kapıyı usta oyuncu Şinasi Dikmen 

ile birlikte aralayan Muhsin Omurca, şimdi de seyirci karşısına opera ile çıkmaya hazırlanıyor. 

SAYFA: 26 

PARİS METROSUNDAN 'İNSAN MANZARALARI' 


Yazar, bilimadamı M. Şehmus Güzel, uzun yıllardır yaşadığı Paris ve onun ünlü metrosundan insan 

manzaralarını bire bir tanıklıklarla kağıda aktarıyor. Yazarımızın “Paris’in Nabzı Metroda Atar” başlığıyla 

yayına hazırladığı kitabından bölümler sunuyoruz. 

SAYFA: 30 

2

Çirkin insan, çirkin bina, çirkin ehir, etimolojik kökenlerine inerken, kültürel 

çirkin oyun, çirkin politika, çirkin politikacı, 

çirkin sanat, çirkin yemek, çirkin kavram hakkında okuyucuya bir çerçeve 

tarih içerisinden sunduğu örnekler ile 

koku, çirkin cadı, çirkin dev vs. vs... sunmak. 

Çirkin de tıpkı güzel gibi hayatımızın En basit anlamda, Antik dönemde 

içinde ve her yerde; Aman ne güzel! tanımlanan çirkin ile 18inci yüzyılda 

dediğimiz gibi, Aman ne çirkin! de diyo- tanımlanan çirkin birbirinden farklıyken, 

ruz. Sevmediğimiz, bizi rahatsız eden her günümüzde kullandığımız çirkin kavramı 

ey çirkin. Bu ekilde ele alınca, çirkin da 18inci yüzyılda kullanılandan farklı, 

kavramı oldukça banal. Oysa çirkin kav- hatta günümüzde çirkin, pozitif çağrıram 

olarak bundan daha fazlasını içeriyor. ımlar dahi içerebiliyor. Kültürel tarih 

içerisinde çirkin terimi kendini dönütürürken, 

karıtı kabul edilen güzel ile 

daha farklı bir iliki içine girerek, birbirlerini 

tamamlar hale gelmi durumdalar. 

Güzellik ve çirkinlik, karıt kavramlar 

olmak yerine, birbirinin çekim alanındaki 

iki yıldız gibi, hem birbirlerinin hem de 

kendi eksenlerinin etrafında dönüp duruyorlar. 

Her ikisi de diğerinin etkisi altında 

kendi varlığını (anlamını) ekillendiriyor. 

Henderson da, Umberto Econun Çirkinlik 

Üzerine (On Ugliness, Rizzoli, New 

York 2007) balıklı kitabındaki gibi, güzelliğin 

sıkıcı, çirkinliğin ise çok daha eğlenceli 

olduğunu belirtiyor. Güzellik hep aynı 

sınırlı normlar içerisinde betimlenirken, 

çirkin, sınırsızlığı ile oldukça yaratıcı ve 

sonsuz bir çeitlilik vaat ediyor; çirkin her 

an her yerde olabilir. 

Elbette ki yazarın amacı, çirkini güzele 

ya da güzeli çirkine dönütürmek değil, 

bununla birlikte her iki terim de ne siyah 

Her ne kadar güzellik, her daim aranan ne beyaz, her ikisinin de gri alanları var. 

ve özlenen bir nitelik olsa da, son zamanlarda 

çirkinlik de farklı alanlarda değer de güzellik de göreceli kavramlar, içinde 

Hepimizin kabul edebileceği gibi, çirkinlik 

kazanan bir kavram oldu. Gretchen E. yaanan döneme, kültüre, alınan eğitime 

ve hatta yaanmılıklara göre deği- 

Henderson, Çirkinlik, Kültürel Bir Tarih 

(Ugliness, A Cultural History, Reaktion iklik gösterebilirler. Hendersonın amacı 

Books, London 2015) adlı bir süre önce bu göreliliği vurgulamak. Yazar, çirkinin 

yayımlanan kitabında, çirkinin farklı sınırsızlığı içerisinde kitabının sınırlarını 

dönemlerde farklı kültürlere bağlı olarak tekil çirkin örneklerden balayarak, daha 

değien anlamını inceliyor. Yazarın amacı, sonra gruplara ve oradan da duyulara 

çirkin ile eanlamlı kelimeleri ele alarak doğru belirliyor. En sonunda da, kendi 

terimin korkunç ve ürkütücü anlamının ve öteki arasındaki sınırları kaldıran 

© Foto: Ömer Yaprakkıran 

1990 yılında Frankfurtta aramızdan ayrılmıstı 

Sümeyraya 

70 ya armağanı 

“Sümeyra, Ruhi Su’nun ve onun yeniden yarattığı türkülerin 

uluslararası müzik dünyasındaki yerini alması gerektiğini düşünüyordu. 

Bu ise ancak Ruhi Su türkülerinin notaya alınması, ses sanatçılarının 

repertuarına girmesiyle mümkün olacaktı. O nedenle Frankfurt 

Goethe Üniversitesi’nin Müzik Bölümü’ne yazıldı.” 

Ruhi Sunun en güzel kızı ve belki de 

tek öğrencisi Sümeyra, 5 ubat 1990da 

Frankfurtta bu dünyaya veda etmiti. Bir 

kötü aka gibi aniden balayan sürgüne 

fazla direnemedi. Fakat 1985te yakalandığı 

amansız hastalığa rağmen ayakta 

durabildiği sürece gurbette konserler 

verdi, türküler söyledi. Hep müzik için 

yaadı. Bu yıl mayıs ayında 70inci doğum 

yılını da kutlayacağız. 

Halen Frankfurtta yaayan ei Hasan 

Çakır, Sümeyranın 70 yaını farklı etkinliklerle 

kutlamak istediğini, ama bunun 

için kendi çabasının yeterli olmayacağını 

söylüyor. Sümeyra ile geçen yıllarını kitaplatırma 

çalımalarını da sürdüren Çakır, 

özellikle genç müzik insanlarımızı bir yeni 

yola çağırıyor, Fazıl Say ve sonraki kuakları 

Ruhi Sunun Sümeyranın de eliğinde 

açtığı yolu tamamlamaya, hatta buradan 

2 3 

Çirkinliǧin 

kültürel 

tarihi 

ASUMAN 

KIRLANGIÇ 

“Buradaydılar, 

şarkılar 

söylüyorlardı!” 

İMRAN AYATA VE BÜLENT KULLUKÇU, GEÇMIŞIN SESINI DERLEDI 

2 3 

2 3 

hareketle yeni yollar açmaya davet ediyor. 

Hasan Çakır, Umarım bu yıl bu doğrultuda 

atılacak yeni adımlara da sahne olur. 

Sümeyranın Ruhi Sunun vasiyeti saydığı 

en büyük arzusu da gerçekleir diyor. 

- Sümeyra nasıl bir ok yaadı? Sonuçta 

hayatında belki de hiç beklemediği bir anda 

sürgün gerçeğiyle yüz yüze kalmı oldu? 

HASAN ÇAKIR - Berlin Kreuzberg 

Belediyesinin düzenlediği Nâzım Hikmet 

Haftasına davetli olarak gelmiti. Davetliler 

arsında Ruhi Su, Meral Taygun, Ali 

Ekber Çiçek de vardı. Beraber gelmitik. 

Fakat 12 Eylülle birlikte DİSK Maden-İ 

Korosu hakkında tutuklamalar balatıldığını 

öğrenince bir süre Berlinde kalma 

kararı aldı. Hatta Ruhi Su da dönsün mü 

dönmesin mi diye tartıtık falan, ama 

Ruhi Su dönmek istedi ve beraber döndük. 

Sümeyra Almanyada kaldı... Ben, bir yıl 

Federal Almanyanın uzman müzik İMRAN AYATA - Bugüne kadar Talep 

irketlerinden Trikont (www.trikont. nedir? diye düünerek bir i zaten yapmadım, 

ileride de böyle olacaktır sanırım. 

de) bünyesinde yayımlanan ilginç bir 

albüm devamını bekliyor. Ulm doğumlu İkinci Dünya Savaı sonrasındaki 

ve Frankfurt Üniversitesi mezunu yazar Almanyayı anlatmak ve anlamak için göç 

İmran Ayata ile çalımalarını Münihte olgusuna daha geni yer verilmesini, siyasi 

sürdüren Bülent Kullukçu, ortak üretimleri 

olan Songs of Gastarbeiter (Misair yorum. Nitekim Almanyada göç ve göçün 

ve kültürel doğru bir duru olarak görü- 

İçilerin arkıları) adlı albümde, yaklaık getirdikleri üvey evlat konumunu amı 

40 yıl önce Almanyada üretilen Türkçe değil. Bizler buna karı tepki göstermekle 

arkılar üzerinden sesli bir tarih sondajı yetinmemeliyiz, siyasi ve kültürel alanda 

gerçekletirdiler. Genç derlemeciler, bu üretken olmamız gerekiyor. Kaldı ki, böyle 

çalımalarıyla unutulmaya karı direnci bir dinamizm var. Tiyatroda, edebiyatta 

gündeme getirdiklerini belirttiler. Halen ve göçmen politikalarında. Bunu yaparken 

halkla ilikiler alanındaki çalımalarını eski argümanlarla boğumak da bana pek 

Berlinde sürdüren ve Bülent Kullukçu ile anlamlı gelmiyor. Ben ahsen bu argümanlarla 

uğramaktan artık yoruldum. 

birlikte aralarında Frankfurtun da bulunduğu 

çeitli kentlerde bu arkılarla ilgili Bugün Almanyada göç, hâlâ ekonomi 

dinletiler düzenleyen İmran Ayata, sorularımızı 

yanıtladı. 

ılamak için çağrılan, ekonomik krizlerde 

endeksli düünülür. İgücü ihtiyacını karde 

geri gönderilmek istenen göçmenler... 

- Gerçekten önemli bir albüm çıkardınız. Bu, tarihi bir argüman değil. Bugün mültecilere 

çalıma hakkı tanıma tartıma- 

Ortada böyle bir ürüne talep olmamasına 

rağmen kendinizi buna mecbur ya da adeta ları, yurtdıından kaliteli igücünü 

görevli hissettiniz. Yola çıkarken neler Almanyaya davet etmek, bunun örnekleri... 

Daha çok ey sayabiliriz. düündünüz? 

Kısacası: 

‘Avrupa’nın 

temelinde 

Anadolu var’ 

✤ 

✤ 

UĞUR ÖNCE 


DAHA SONRA 

YETIŞKIN BIR INSAN 

OLARAK YAŞAMI 

BOYUNCA TANIK 

OLDUĞU BÜTÜN 

ASKERI DARBELERE 

KARŞI 


✤ 

UĞUR ÖNCE 


DAHA SONRA YETIŞKIN BIR INSAN 

OLARAK YAŞAMI BOYUNCA TANIK OLDUĞU 

BÜTÜN ASKERI DARBELERE KARŞI 


✤ 

1990 YILINDA FRANKFURT’TA ARAMIZDAN AYRILMIŞTI 

Sümeyra’ya 70 yaş armağanı 

Hasan Çakır: “Sümeyra, Ruhi Su’nun ve onun yeniden yarattığı türkülerin uluslararası müzik dünyasındaki 

yerini alması gerektiğini düşünüyordu. Bu ise ancak Ruhi Su türkülerinin notaya alınması, 

ses sanatçılarının repertuarına girmesiyle mümkün olacaktı. O nedenle Frankfurt Goethe 

Üniversitesi’nin Müzik Bölümü’ne yazıldı.” 

SAYFA: 36 

SINIRLARIN ÖTESİNDEKİ KÜLTÜR 

Katakomben-Theater 

SAYFA: 40 

ÇİRKİNLİĞİN KÜLTÜREL TARİHİ 

ASUMAN KIRLANGIÇ 

Çirkin de tıpkı güzel gibi hayatımızın içinde ve her yerde; “Aman ne güzel!” dediğimiz gibi, “Aman ne 

çirkin!” de diyoruz. Sevmediğimiz, bizi rahatsız eden her şey çirkin. Bu şekilde ele alınca, çirkin kavramı 

oldukça banal. Oysa “çirkin” kavram olarak bundan daha fazlasını içeriyor. 

SAYFA: 42 

DÖNER ALMANYA'YI, ALMANYA DA DÖNERİ DEĞİŞTİRDİ 

“Türk mucizesi” olarak da anılan dönerin Almanya’ya girip yerleşme sürecinde ciddi değişimlerden 

geçmesi, sokaklardan üniversite sıralarına kadar tartışılan bir konu. Anadolu kaynaklı bu yeni 

“fast-food”, sadece lisans düzeyindeki derslerde değil doktora programlarında da işleniyor. Bu arada 

art arda yayımlanan kitaplarda, yemekten popüler kültüre kadar çok çeşitli alanlarda dönerin Alman 

toplum yaşamındaki izleri deşiliyor. 

SAYFA: 48 

İMRAN AYATA VE BÜLENT KULLUKÇU, GEÇMİŞİN SESİNİ DERLEDİ 

“Buradaydılar, şarkılar söylüyorlardı!” 

Federal Almanya’nın uzman müzik şirketlerinden “Trikont” (www.trikont.de) bünyesinde yayımlanan 

ilginç bir albüm devamını bekliyor. Ulm doğumlu ve Frankfurt Üniversitesi mezunu yazar İmran 

Ayata ile çalışmalarını Münih’te sürdüren Bülent Kullukçu, ortak üretimleri olan “Songs of Gastarbeiter” 

(Misafir İşçilerin Şarkıları) adlı albümde, yaklaşık 40 yıl önce Almanya’da üretilen Türkçe şarkılar 

üzerinden sesli bir tarih sondajı gerçekleştirdiler. 

SAYFA: 52 

YAŞAR ATAN’LA AVRUPA VE ANADOLU MİTOLOJİSİ ÜZERİNE SÖYLEŞİ 

‘Avrupa’nın temelinde Anadolu var’ 

SAYFA: 58 

YAŞAR ATAN 

2 3 

✤ 

YAŞAR 

ATAN’LA 

AVRUPA, 

TROYA, 

HOMEROS VE 

ANADOLU 

MİTOLOJİSİ 

ÜZERİNE 

SÖYLEŞİ 

✤ 

ALMANYA’YA GÖÇ SERÜVENİ VE İÇİNDEKİ İNSANLAR... 

‘Umut Peronu’ 

Halit Çelikbudak: “Kitaba adını veren ‘umut peronu’, Almanya’da Münih tren istasyonunda… 

Almanya’ya o dönemlerde misafir işçi getiren trenlerin son durağı Münih tren istasyonundaki 11 

numaralı peronmuş. Burada trenden inenler Almanya’nın dört bir yanına yine trenlerle devam edermiş. 

İşte İtalyanlar bu perona ‘umut peronu’ adını vermişler. Ben de bu sıfatı kullandım.” 

SAYFA: 66 

Kardeşimiz Uğur Hüküm 

(İstanbul 1949 – Paris 2013) 

Uğur’la uzun süre birlikte çalıştık, birlikte ürettik, ortak bir aydınlanma kavgası verdik. 

Cumhuriyet’te, “Yenigün Avrupa”da, “avrupagun.eu”da ve üç aylık “Kültür” dergimizde 

hep omuz omuza olduk. Zor zamanlardan geçerken hep yanı başımızdaydı. 

Sonra birden, hiç beklemediğimiz bir anda aramızda çekilip gitti. Şaşkınlığımız 

sürüyor, hâlâ inanamıyoruz bu tepeden tırnağa kültür insanının böylesine erken ve 

en verimli çağında sonsuzluğa göçmesine. Ama biz yazdıkça, çizdikçe, yaşadıkça onu 

hep aklımızda ve yüreğimizde taşıyacağız. Anılarıyla hayata tutunacağız. Uğur Hüküm 

unutulması mümkün olmayan insanlardandı. Pırıl pırıl zekâsını, güleryüzünü, 

içtenliğini ve çalışkanlığını biz nasıl unutalım? 

Osman Çutsay / Ömer Yaprakkıran 

Yeri 

doldurulamaz 

Uğur 


Uğur Hüküm 1970lerin baından itibaren 

Fransada yaadı. Cokusu, özverisi, di, Nâzımdan iirlerle sarsıldı, kitap edinde 

vatanın sesini duydu, Ruhi Suyu dinle- 

candan ve dayanımacı dostluğu, sevecenliği, 

güleryüzlülüğü ve son derece müteva- 

Uğur ve çalıma arkadaları onların her 

di, dertlerini bir parça olsa bile unutabildi. 

zı halleriyle unutulamazlar arasındaki yerini 

çoktan aldı. 

lüğüne kavutuktan sonra özel olarak taa 

birine birer pencere açtılar. Kimi özgür- 

Radio France Internatonaleda (RFI) Güzin 

Dinodan sonra Türkçe bölümünü yılne 

sarıldı, kaldı. 

Parise kadar gelip Uğuru buldu ve ellerilarca 

yönetti, Güzinin bıraktığı boluğu Yeri doldurulamazlardandır 

en iyi biçimde doldurdu. 

Uğur Hüküm. 

Pariste birkaç dostuyla kurduğu Radio 

Soleille insanlarımızın sesi oldu ve bilrıyla 

Fransızca bilen ama Fransız radyo 

Uğur Hüküm Cumhuriyetteki yazılahassa 

hapishanelerdeki vatandalarımızın ve televizyonlarını izlemeye ve Le Monde 

sesini duvarların ötesine taıdı. Mahkum okumaya zaman ayıramayan, aralarında 

yurttalarımızın kaç tanesi Uğur sayesin- 

yakından tanıdığımız gazeteci dostlarımı- 

2 3 

YOK. BİR GARANTİ 

YOK, HATTA TAM 

TERSİNE, BÖYLE 

GVE TÜRKÇEDE 

YATAN 7-8 MİLYON 

AVRUPALININ, 

BU DİLİ, ONUN 

✤ 

KARDEŞİMİZ UĞUR HÜKÜM 


Cumhuriyet’te, “Yenigün Avrupa”da, “avrupagun.eu”da ve kitapçı dağıtımı yapılan üç aylık “Kültür” 

dergimizde hep omuz omuza olduk. Uğur Hüküm unutulması mümkün olmayan insanlardandı. Pırıl 

pırıl zekâsını, güleryüzünü, içtenliğini ve çalışkanlığını biz nasıl unutalım? 


SAYFA: 70 

KÜNYE | IMPRESSUM 

SAYFA: 94 

3

İNTERNET ÜZERİNDEN SATIŞ KİTAPÇILARI VURDU 

Kitap mağazaları 

hızla küçülüyor 

BAHAR EŞİN 

4

Münihin gözbebeği ve turistlerin vazgeçilmezi 

olan Marienplatzda bulunan 

Hugendubel kitabevinin, 2017 yazına 

kadar kapalı olacağı haberi, gündeme 

bomba gibi dütü. Be kata yayılan ve 

toplam 3 bin 600 metrekare üzerinde 

konumlanmı olan bu kitabevinin aldığı 

onarım ve yenilenme kararının ardında 

çok önemli bir gerçek yatıyor. Almanya 

çapında toplam 90 farklı yerde kitapçı 

ileten Hugendubel ailesinin, tüm mağazaları 

arasında cirosal anlamda baı çeken 

bu büyük mağazasını renove etmesindeki 

karar, aynı zamanda önemli bir dönüüme 

iaret ediyor. 

Be kat üzerinde faaliyet gösteren 

mağazanın yapısal ve mimarı anlamda 

müterilerine daha ho gözükme arzusu 

değil, Hugendubel ailesine bu büyük 

kararı aldıran. Her ne kadar, 2017 yılının 

yaz ayına kadar, bu lokasyondaki cirolarını 

rakiplerine kaptıracak ya da aynı 

lokasyonda faaliyetlerine hali hazırda 

devam eden diğer iki ubesine kaydıracak 

olsa da, bu cirosal kayıp, Hugendubel 

Yönetim Kurulu Bakanı Nina 

Hugendubeli sarsmamıa benziyor. 

Firma konseptimiz, artık daha küçük 

metrekareler bazında mağazacılığa dayanıyor. 

Bunun sebebi, online satılarımızın 

artmasından kaynaklanıyor diyerek yeni 

irma stratejilerinin altını çizen Hugendubel, 

aynı zamanda, online ticaretin 

gelimesinin sonuçlarından birinin de en 

güzel örneğini sunuyor. 

Bir diğer dikkat çekici nokta ise, u an 

3 bin 600 metrekareye sahip olan mağazanın, 

2017 yılındaki açılıı itibariyle 

bundan böyle sadece 1200 metrekare üzerinde 

hizmet verecek olması. Tamamıyla 

yenilenecek olan binada bundan böyle 

Hugendubel tek baına ana kiracı olarak 

bulunmayıp, yeni markaları da komu 

olarak kazanacak. Bunlardan bazıları, 

Telekom mağazası, bir café ve bir de 25 

oda kapasiteli bir lüks otel. 

DEV KİTAPÇILAR TARİH OLACAK 

Benzer bir haber, 2014 yılının sonbaharında 

bu kez de Stuttgart semalarından 

yükselmiti. 2008 yılından beri, 

Stuttgartın perakende kalbinin attığı 

Königsstrassede, yaklaık 4 bin metrekare 

üzerinde faaliyet gösteren 

Hugendubelin, 2015 yılının nisan ayında 

kapılarını bir daha hiç açılmamak üzere 

kapatacağı haberi, o dönem Stuttgartlıları 

aırtmıtı. Nina Hugendubel, 2014 

yılında, kapanan bu mağazanın yerine, 

600 metrekarelik bir yeni lokasyon aradıklarını 

açıkladığında, aslında bugünleri 

nelerin beklediğinin sinyallerini de vermiti: 

Dev kitapçılar yava yava tarihe 

karıacak ve yeni satı noktaları, daha 

mütevazı boyutlarda açılacaktı. 

Kitabevleriyle ilgili bir baka aırtıcı 

haber, Düsseldorfun en büyük kitapçısı 

olan Stern Verlagdan geldi. 5 bin 

metrekare üzerinde faaliyet gösteren ve 

115 yıllık bir tarihi geçmie sahip olan 

bu dev kitabevi de, 31 Martta kapılarını, 

bir daha hiç açmamak üzere kapatıyor. 

Stern Verlag sahibi Klaus Janssenin yaptığı 

açıklamaya göre, bu kadar büyük bir 

mağazada iktisadi dengeyi koruyarak 

faaliyete devam etmek, artık imkansız 

hale gelmi durumda. Düsseldorf deyince 

akla ilk gelen dev mağazalardan biri de 

böylelikle, çok yakında tarihe karııyor. 

Klaus Janssenin bu radikal kararının 

ardında da, aslında, Hugendubel ailesinin 

kararının ardındaki gerçek yatıyor: 

Online ticaret, mağazacılık sistemine 

darbe vuruyor. 

✤ 

BU TÜR KÜÇÜLME 

KARARLARININ 

ARDINDA HEP AYNI 

GERÇEK YATIYOR: 

"ONLINE TİCARET", 

MAĞAZACILIK 

SİSTEMİNE DARBE 

İNDİRİYOR. 

✤ 

5

“ONLİNE TİCARETİN” 

ÖNLENEMEYEN YÜKSELİŞİ 

GfK tarafından 2014 yılında yapılan bir 

aratırmaya göre, online ticaretin ciro 

payı, 2020 yılına kadar oldukça artacak. 

GfK tüketici panelinin yapmı olduğu 

öngörü doğrultusunda, tüketicilerin online 

ticaret alıkanlıklarını aynı ekilde devam 

ettirmeleri durumunda, kitap sektöründe 

online mağazacılık önümüzdeki altı yıl içerisinde 

sekiz puan artacak ve ciro payı 

yüzde 39a ulaacak. Aynı öngörüye göre, 

satınalma alıkanlıklarının yeni jenerasyon 

içinde değimesi ve online ticarete 

yeni teknolojiler ve elektronik ekipmanlar 

eklenmesiyle birlikte, 2020 yılında kitaplara 

harcanacak her iki avrodan birinin, 

internet siparileri üzerinden harcanacağı 

ve kitap mağazacılığının oranının yüzde 

42lere düeceği yönünde. 

Aratırma sonucu ortaya çıkan bir diğer 

gerçek de, elektronik kitap satılarının, 

bir önceki yıla kıyasla, toplam 22 milyon 

adet satı ile, yüzde 60 artı göstermesi 

oldu. 2012 yılında ortalamada 5,5 elektronik 

kitap satın alınırken, 2014 yılında bu 

rakamın 6,4e çıkmı olması, yani yaklaık 

yüzde 19luk bir artı yaanmı olması, 

elektronik kitap sektörünün giderek nasıl 

bir ivme ile artacağı konusunda bir gösterge 

niteliği taıyor. GfKnın verdiği bilgiye 

göre, Almanların yüzde 9luk kesimi, 

dijital okuma aletlerine sahipler. Bunlar 

arasında yüzde 43 ile Amazon Kindle baı 

çekerken, Tolino, Sony Reader ve Trekstor 

cihazları, Amazonu takip ediyor. 

Dijital okuma 

kitaplarında bu artı, 

büyük metrekareler 

üzerinde 

faaliyet gösteren 

kitapçıların, bundan 

böyle neden mağazalarını 

küçültme, 

hatta kapatma yoluna 

gittiklerini açıklar 

nitelikte. 

Elektronik ticaretin 

gösterdiği artı 

karısında, büyük 

metrekareli 

kitapçılar, 

ne bekledikleri ciroları 

yapabilir ne de kira 

giderlerini karılayabilir 

duruma 

geldiler. Görülen o ki, 

elektronik ticarette ve 

dijital kitaplarda her 

yıl daha da artacak 

olan ciro, büyük metrekareli 

birçok kitapçı 

zincirinin canını yakmaya 

devam edecek. 

Bundan böyle, küçülecek, 

hatta tarih 

olacak kitapçılar görmeye 

hazırlıklı olmamızda 

fayda var. 

6


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 

www.regenbogen-buch.net 

7

Häuser 

20. September 2015 – 20. März 2016 

derWeisheit 

Wissenschaft im goldenen 

Zeitalter des Islam 

Design: Gitta.Huelsmann@t-online.de 

KULTUR- UND STADTHISTORISCHES MUSEUM 

Johannes-Corputius-Platz 1, 47051 Duisburg, Telefon 0203 283 26 40, www.stadtmuseum-duisburg.de 

Di bis Sa 10-17 Uhr, So 10-18 Uhr, Mo geschlossen, Sonderregelungen an Feiertagen 

F 

8

Duisburgda Bilgeliğin Yurtları sergileniyor 

İslamın altın çağı 

İLHAN AYER 

FOTOĞRAFLAR: 

HTTP://MERCATOR-MUSEUM.NET 

FOTO: KSM, SAMMLUNG KÖHLER-OSBAHR 

Federal Almanyanın Kuzey Ren 

Vestfalya Eyaletine bağlı Duisburg kentinde, 

Duisburg Kültür ve ehir Tarihi 

Müzesinin giriimiyle düzenlenen 

İslamın Altın Çağında Bilim- İlimler 

Yurdu konulu sergi bitie doğru 

yaklaıyor. 

Frankfurttaki Arap-İslam Tarihi Aratırmaları 

Enstitüsünün de katkılarıyla, 

9uncu yüzyıldan 16ncı yüzyıla kadar, 

Arap-Fars bilim tarihinin çalıma objeleri 

ziyaretçilerle bulutuğu sergide, haritalar, 

resimler, elyazmaları, Abbasilerden 

kalma eski altın ve gümü paraların yanı 

sıra, yıldızların yüksekliğini ölçen aletler, 

deniz ve gökbilimleri ile ilgili ölçme , 

deneysel araç ve gereçler de yer alıyor. 

Burada gösterime sunulan 50 objeden 15i 

orijinal parça, geri kalanlar ise kopya. 

Sergilenen en eski tarihi obje, bronzdan 

yapılmı tıp araç ve gereçleri. Sergide 

model olarak gözlemevi, cami, kütüphane 

tasarlanmı minyatür format olarak izleyicilere 

sunulurken, İslam düünürlerinin 

hayatları ve eserleri karton kağıtların 

üzerine yazılarak anlatılıyor. 

Küratör ve arkeolog Andrea Gropp ve 

oryantalist, İslam tarihçisi Aslıgül Aysel 

sergiyle ilgili medyaya yaptıkları açıklamalarda, 

serginin hazırlanmasının iki yıl 

sürdüğüne dikkat çektiler. Aslıgül Aysel, 

birçok insanın, bilimin temellerinin İslam 

kültürü üzerinden Avrupaya geldiğini bilmediğini, 

bu tür sergilerin entegrasyona 

büyük bir katkı sunduğunu ve kültürler 

arası anlayıı pekitirdiğini vurguladı. 

Andrea Gropp ise, İslam dininin günümüzde 

genelde olumsuz bağlantılarla kullanıldığını, 

İslamın bilim dümanıymı gibi 

görüldüğünü, oysa tam tersine, İslam kültürünün 

dünyayı bir bilimsel etkinlik alanı 

olarak gördüğünü belirtti. Serginin kültürel 

boyutu bu açıklamalarla, amacına 

ulamı görünüyor 

9

✤ 

ARİSTOTELES, 

EUKLİD VE 

PTOLEMAİOS GİBİ 

DÜŞÜNÜRLERİN 

İSLAM 

FİLOZOFLARINCA 

YORUMLARI, 

YAHUDİ 

FELSEFESİNİN 

GELİŞMESİNE DE 

YARDIM ETTİ. 

ARAP-İSLAM 

DÜNYASININ 

ESERLERİ 

AVRUPA'DA 

ÇIĞIR AÇTI. 

✤ 

“İLİMLER YURDU” 

9uncu yüzyılda Bağdatta Abbasi Halifesi 

el- Memun tarafından İlimler Yurdu 

kuruldu. El-Memun ülkesinin dört bir 

yanından toplattığı elyazmalarını bir 

araya getirdi. İlimler Yurdunda Yunan, 

Fars ve Hintli yazarların bilimsel yazıları 

Arapçaya çevrildi. El- Memun Bağdat 

ve amda rasathaneler açtı. Birçok bilim 

insanı İlimler Yurdunda çalıma fırsatı 

buldu. Çevrilen eserlerin ıığında, 

İlimler Yurdundaki düünürler, edindikleri 

ikirlere, bilgilere kendi gözlemlerini, 

deneyimlerini de ekleyerek yeni bilimsel 

aratırmalara giritiler. 

Çevrilen yazılar, çeitli yollarla 

Avrupaya ulatı. Özellikle, İspanyanın 

fethinden sonra Endülüste Arapça eserler 

Latinceye çevrildi. İbn Sina, İbn Rüd, 

Harizmi, İbn Haldunun eserleri, batı dünyasına, 

doğabilimleri, felsefe, edebiyat, 

matematik, tıp, astronomi gibi alanlarda 

yeni bakı açıları getirdi. Aristoteles, 

Euklid ve Ptolemaios gibi düünürlerin 

İslam ilozolarınca yorumları, Yahudi felsefesinin 

geliimine de de yardım etti. 

Arap-İslam dünyasının farklı disiplinlerdeki 

eserleri Avrupada adeta çığır açtı. 

Arapça, Farsça kaynaklı tıp, matematik, 

coğrafya, felsefe, astronomi, metinleriyle 

Avrupa Rönesansının temelleri atıldı. Leonardo 

da Vinci, Johannes Kepler, Nikolaus 

Kopernicus ve Gerhard Mercatorun, bayapıtlarını 

Arap-Fars bilimi üzerine çalı- 

arak gerçekletirdiği biliniyor. Müslümanların, 

Yahudilerin ve Hıristiyanların 

belli bir dönem beraber yaadığı bu coğrafyada 

Arapça ve Farsçadan bazı sözcükler 

Avrupa dillerine girdi. Nitekim, 

alkol, algoritma, sihir, kiosk ve birçok 

yıldız isimleri bunlardan bazılarıdır. 

Sıfır sayısının tanınması da İslam bilginlerinin 

çalımaları sayesinde Avrupaya 

taınmıtı. 

Bu ve benzeri birçok konuyu, gerçekten 

meraklı Avrupalı insanların gündemine 

yeniden getirmeyi hedeleyen 

Duisburgdaki sergi, 20 Mart 2016 tarihine 

kadar Kultur und Stadthistorisches 

Museum am Johannes Corputius Platz 1 

adresinde ziyaret edilebilir. 

Kimi çevrelerde İslam uygarlığının 

aydınlanmacı çağı olarak da nitelenen 

dönem çerçevesinde Avrupa Kültüre müze 

adına yapılan bir açıklamada, bu serginin 

son yılların en çok ilgi gören, en çok 

ziyaretçi çeken sergisi olduğuna dikkat 

çekildi. Özellikle çevre üniversitelerden 

öğrencilerin, Türk derneklerinin gruplar 

halinde sözü geçen dönemden kalan objeleri 

bizzat görmeye geldiği belirten müze 

yetkilileri, bu büyük ilginin serginin 

kapanı gününe kadar devam edeceği izlenimini 

de belirttiler. 

10

11


Alman mizahına 

Türk kalkınma 

yardımı 

Almanların gülme biçimlerini zenginletirdik, 

ona hiç üphe yok. 1985’te ilk kez Muhsin Omurca 

ile birlikte sahneye çıktığımızda, Almanlar bu iki 

Türk’e gülmeye baladı. İte biri çok entegre olmu, 

diğeri entegre olmuyor... ”ntegre olmayan entelektüel 

bir Türk’tü, entegre olan da salağın tekiydi. 

Bizim orada söylemek istediğimiz ey uydu: Kendi 

benliğine güveni olmayan hemen kaybolur, kendi 

benliğine güveni olan da bu ülkeyi kabullenir. “ediğimiz 

gibi de oldu. Kendi benliğine güveni olan 

insanlar bu ülkeyi kabullendiler, ama kendileri 

kaybolmadı. Kendilerine güveni olmayanlar ise 

kayboldu. 

12

Yıllar içinde Frankfurtun kültür odaklarından 

biri haline gelen die Käs tiyatrosunu 

yaratıcısı inasi Dikmen, Alman 

kabaresinde Türkiye kökenli, ama doğrudan 

Almanca kabare yapan ilk isimlerdendi. 

Bir süre önce artık köeye çekildiğini, 

dinleneceğini ve yeniden sahneye 

çıkmayı düünmediğini açıklayan 

inasi Dikmenle yılların ve yolların dökümünü 

çıkardık; mizahı, Alman toplumunu 

ve Türkiyeden gelen Yeni Almanları 

konutuk. 

- Frankfurt’ta açtığınız die Käs adlı 

tiyatro ile birlikte, bu ülke kabaresinde inanılmaz 

bir i baardınız. Kuruluundan bu 

yana geçen 20 yıla yakın zaman içinde bu 

kentin ve Alman kabare dünyasının tamamlayıcı 

bir parçasını kurumsallatırdığınız 

ortaya çıktı... 

İNASİ DİKMEN - Evet, böyle bir 

oluum Almanyada yok, aslında Almanya 

dıında da yok. ABDde mesela bu tür iler 

olur, azınlık çocukları yapar. Ama orada 

da rastlamadık. Mecburen oldu bu i 

burada. Yapmak zorunda kaldık… 

- Alman kabare dünyasında Türkçe ve Türk 

mizahına açık bir talep olduğunu söyleyemeyiz. 

Peki, siz olmayan bir talebi, arzınızla, 

adeta zor kullanarak mı yarattınız? 

İNASİ DİKMEN - Yok, zorla yaratmadık 

da, yaratılacak bir zaman gelmiti 

aslında. Biz, Muhsin Omurca ile birlikte, 

ilk kez 1985te sahneye çıktık ve hemen 

kabul gördük. Ben daha önce 1983-1984te 

televizyona çıkmıtım. Sahneye çıktığımda, 

hastabakıcılıktan aldığım maaın 

da iki katını almaya balamıtım. Tabii 

ilk sahne deneyimlerimdern yola çıkarak 

dedim ki, Allah için Alman sanatçılar 

biz yabancılar için iyi eyler söylüyorlar. 

Dieter Hildebrandt olsun, Hannelore Kaub 

olsun, çok iyi eyler söylüyorlardı yabancılar 

hakkında. Ama nereden biliyorlar 

yabancıların böyle sorunları olduğunu?... 

Böyle sordum kendi kendime. Sonra Biz 

bunu en iyisi kendimiz anlatalım dedim. 

Bizi bizden daha iyi tanıyan yok. Çıkalım, 

biz söyleyelim dedim. Bu cesaretimde, 

galiba yazdığım kabare metinlerinin 

yarattığı etki önemli rol oynadı. Yazdıklarımı 

Alman mizah ve kabaresinin dev 

ismi Dieter Hildebrandta ulatırmıtım. 

O bu metinlerimi beğendi ve bunu bana 

da söyledi... Güzel eyler, düüncelerin 

çok garip, ben bunları hiç böyle düünmemitim 

falan demiti. Onun etkisi oldu 

galiba, böyle baladık. 

- Ama siz böyle bir giriimde bulunmak için 

davet falan almadınız... 

İNASİ “İKM”N - Katiyen, hiçbir Alman 

sanatçı bize bir çağrı falan yapmamıtı. 

Sadece Dieter Hildebrandt yazdığım bazı 

metinleri, 1983 olmalı, okumutur. Televizyon 

için skeç yazmıtım. 1982de Amerikalılar 

Ulma u ünlü füzeleri yerleti- 

13 

✤ 

YAZDIKLARIMI 

ALMAN MİZAH VE 

KABARESİNİN 

DEV İSMİ 

DIETER 

HILDEBRANDT'A 

ULAŞTIRMIŞTIM. 

O BU METİNLERİMİ 

BEĞENDİ VE BUNU 

BANA DA 

SÖYLEDİ... 

✤

✤ 

KENDİ BENLİĞİNE 

GÜVENİ OLMAYAN 

HEMEN KAYBOLUR, 

KENDİ BENLİĞİNE 

GÜVENİ OLAN 

DA BU ÜLKEYİ 

KABULLENİR. 

DEDİĞİMİZ 

GİBİ DE 

OLDU. 

✤ 

riyorlardı. Ben Siz o füzeleri koymayın 

Almanyaya, onun yerine cami minaresi 

yapın, Ruslar minareden korkar, biz de 

kendimizi ülkemizde hissederiz, minarenin 

gölgesinde yatarız falan demitim. 

Bu metin ite çok houna gitti Dieter 

Hildebrandtın, Hiç böyle bir ey aklıma 

gelmemiti dedi. Onun cesaret vermesiyle 

oldu yani. Bir de, biz ilk sahneye çıkı- 

ımızı, galayı, kendimize güvenerek değil, 

galiba Dieter Hildebrandta güvenerek 

yaptık. 55 dakikalık bir oyun koyduk sahneye, 

sonra Dieter geldi bir buçuk saat da 

o oynadı bizim için. İki Türk, yani inasi 

Dikmen ile Muhsin Omurca, kabare yapacağız 

diye sahneye çıkıyor. O gün 10 bin 

bilet de satabilirdik. Yahu bunlardan 

birini tanıyoruz, hikayeler falan yazıyor, 

hastabakıcılık da yapıyor, ama bu tuhaf 

bir ey diyordu Ulm halkı. Tabii Dieter 

Hildebrandtın gelmesinin etkisi var. 

Aslında bir ihtiyacı hissettiğimiz için oldu 

bu, yoksa Size ihtiyaç var falan denilmedi 

bize. 

- Kolay kabul gördünüz yani... Sorun da 

oydu belki... 

İNASİ DİKMEN - Çok kolay kabul 

gördük. Biz, Muhsin Omurca ile mehur 

olmanın kolaylığının farkına varamadık. 

Hiç zorluk çekmedik. Ben imdi tiyatrom 

die Käs ile yaadığım zorluklara bakıyorum 

da… Artık her biri çok ünlü Django 

Asül, Bülent Ceylan da henüz yolun baındayken 

bana gelip burada sahneye çıkmadan 

önce bir zorluk yaadılar mesela. 

Seyirci, onlara Ben sana inandım diye 

kabul göstermedi, ama bize öyle dedi. 

Hemen kabul gördük. Galiba Muhsinle 

de Bu öhret yok senden kaynaklanıyor, 

hayır benden kaynaklanıyor kavgasına 

girdik biraz... 

- Siz de Muhsin Omurca da Alman kabaresinde 

bir yere geldiniz, gerçekten çok tanınıyorsunuz, 

hayatınızı da böyle kazanıyorsunuz. 

Ama tiyatro veya kabare kuran, bunu 

kendi adına bir binada yapan (die Käs) siz 

oldunuz.. 

İNASİ DİKMEN - Bir tiyatro kurmayı 

hep amaçladım. Eim Ayeyle ilk tanıtığımda 

da söylemiim. Ben tiyatro açmak 

istiyorum, seninle açalım demiim. Gerçekten 

de bunu çok istiyordum. Ama 

Muhsinle birlikte yapamadık, anlaamadık. 

Kendi kendime unu söylüyordum: 

Benim baarılı olmamam için bir neden 

yok. Çalımaktan hiç korkmam, eek gibi 

çalıırım, korkum yok, gücümün ne olduğunu 

biliyorum. Yazdıklarımın tutulduğunu 

biliyorum. Batan, bu die Käs sürecinde 

de, hep sorduk kendimize: Neden 

© Foto: yeniposta.de 

14

aarılı olmayalım ki? Bir tek sorun var, 

bizim kim olduğumuzu daha bilen yok. 

Öyleydi. 

- Alman kabareciliğinde, Alman mizahında 

sanki bir Türk kalkınma yardımı var... 

Böyle diyebilir miyiz? 

İNASİ DİKMEN - Evet, diyebiliriz. 

Çünkü biz Almancaya, bu dilde daha 

önce olmayan resimleri, deyimleri, kiileri, 

Almanların varlıklarından haberdar 

olmadıkları, aslında gördükleri ama varlıklarını 

algılayamadıkları tipleri getiriyoruz. 

unu diyoruz: Biz buradayız, beni 

görmemene imkan yok arkadaım! İine 

gelir veya gelmez, ama ben manav olarak 

buradayım, berber olarak buradayım, 

çöpçü veya entelektüel olarak da, kabareci 

olarak da buradayım. Ben bu ülkenin 

insanıyım. Böyle diyoruz. Aslında bizim 

bu ülkeye yaptığımız en büyük katkı, o. 

Was guckst du lan? diyoruz. Türkçenin 

Ne bakıyosun lan? deyimini Almancaya 

soktuk. Böyle bir ifade daha önce yoktu 

ki Almancada. Dilin kalitesi, yani getirdiğimiz 

eylerin kalitesi elbette tartıılır, 

ama dil sonuçta kabul edilen bir eydir. 

Bir ifade bir dilde kabul edildiği anda, 

o dilin kalitesi artmıtır. Dil dıarıdan 

bir eyi, gelen etkilerle ve zorla kabullenmez. 

Belli bir dili konuan insanlar, 

yabancı dillerden bazı ifadeleri alıyorlarsa, 

zenginletirilmi bir dille karı kar- 

ıya kalırız. Almancada Latince var, Fransızca 

var, imdilerde daha çok İngilizce 

var, ama kusura bakmasınlar Türkçe de 

var. Kebabı, lahmacunu, döneri, yoğurdu 

getiriyorsun... Was guckst du? demez ki 

Alman, ama bu ifade girmise dile, birilerinin 

bunu getirmi olması lazım... 

- Almanların gülme biçimlerine müdahale 

mi etmi oldunuz? 

İNASİ DİKMEN - Gülme biçimlerini 

zenginletirdik, ona hiç üphe yok. 1985te 

ilk kez Muhsin Omurca ile birlikte sahneye 

çıktığımızda, Almanlar bu iki Türke 

gülmeye baladı. İte biri çok entegre 

olmu, diğeri entegre olmuyor... Entegre 

olmayan entelektüel bir Türktü, entegre 

olan da salağın tekiydi. Bizim orada söylemek 

istediğimiz ey uydu: Kendi benliğine 

güveni olmayan hemen kaybolur, 

kendi benliğine güveni olan da bu ülkeyi 

kabullenir. Dediğimiz gibi de oldu. Kendi 

benliğine güveni olan insanlar bu ülkeyi 

kabullendiler, ama kendileri kaybolmadı. 

Kendilerine güveni olmayanlar ise kayboldu. 

Ne Türklükleri kaldı ne Alman olabildiler. 

Bunu getirdik. Bu arada Almanlara 

belli tiplere gülme hakkını da vermi 

olduk. 

- Ne gibi? 

İNASİ DİKMEN - 

Yani ırkçılığın baka 

bir türü de olabilir, 

dedik. Ama bu ırkçılık, 

bizim sahnede 

ırkçılık duygusunu 

yaattığımız eyler, 

içimizdeki ırkçıyı gitgide 

öldürüyor. Bu 

mesajı verdik Alman 

seyirciye. Sizin bir 

parçanızız dedik. 

Böyle yardım ettik, 

ama bu kalkınma 

yardımının faizlerini 

alamıyoruz. Bundan 

ikayetçiyiz. 

- Kendinizi hangi noktalarda Alman kabarecilerden 

daha farklı görüyorsunuz? Sonuçta 

“ieter Hildebrandt gibi bir dev de Alman 

toplumunun çocuğu... Sizin farkınız? 

İNASİ DİKMEN - Biz baka bir dili 

Almanların düünce hayatına sokuyoruz. 

Bu, önce seyirciyi bir rahatsız ediyor. 

Çünkü, mesela Dieter Hildebrandt, o kar- 

ısındaki seyircinin Dieter Hildebrandtın 

bildiklerini bildiklerinden hareketle sahneye 

çıkıyor. Biz ise Alman seyircinin bir 

ey bilmediğinden yola çıkıyoruz. Almana 

Sen Türkler hakkında hiçbir bok bilmiyorsun, 

ama ben sana öğreteyim diyoruz. 

Çıkı noktamız bu. Böylece Almanın 

Türk bilgisini tamamlıyoruz. Türkiye 

hakkında, buradaki insanlarımız hakkında 

bilgi veriyoruz. Örneğin İslam hak- 

15

kında... Bir örnek vereyim... Ben, Dieter 

Hildebrandt, bir baka çok ünlü kabareci 

Urban Priol... Bizde oyunları vardı, 

oyundan sonra Frankfurttaki Türk lokantası 

Manolyada bulutuk. Aramızda, bir 

de Urbanın yardımcısı olan Doğu Almanyalı 

bir kadın vardı. İte Urban ve Dieter 

ile entegrasyonu konumaya baladık. 

Ama hiç kimse bana 45 dakika entegrasyon 

hakkında ne düündüğümü sormadı. 

Bu ikisi de Almanyanın önde gelen 

aydınlarıdır, malum. Olayları son derece 

eletirel ele alan, 

bilinçli yaklaan iki 

insan. Ama yanlarında 

oturan yabancıya, 

entegrasyonu 

30 senedir oyunlarına 

konu etmi bu 

adama, yani bana 

sormadan tartı- 

ıyorlar. Urbanın 

yardımcısı o Doğu 

Alman kız, sonunda 

dayanamadı ve 

Yahu tam Alman 

gibi davranıyorsunuz. 

Bu adam 

entegrasyonla ilgileniyor, 

ben üç oyununu 

seyrettim, 

hep entegrasyonla 

uğraıyor, tenezzül edip ona bir sormuyorsunuz 

dedi. 

- aırdılar mı? 

İNASİ DİKMEN - Bunlar tabii hemen 

Aaa, hakikaten, yahu sen ne diyorsun bu 

konuda inasi? demeye baladılar. Demek 

istediğim, böyle insanlar bile unutuyor 

bizleri. İslam hakkında mesela hiçbir ey 

bilmiyorlar. Benim bununla ilgili büyük 

iddialarım yok, ama ben sonuçta İslam 

kültüründen geliyorum, o kültürü, iyi ve 

kötü taralarını, artık neyseler, almıım 

ve bir baka kültürün içine gelmiim. O 

nedenle, benim İslam kültürüm senden 

fazla, o halde bana sor, bana sormadan 

karar verme... Böyle ite... Rahmetli 

Dieter ile, mekânı cennet olsun, çok tartıtık. 

Ona da Bilmiyorsun dedim, Bilmediğin 

bir ey hakkında ne tartııyorsun; 

bir bil, oku. Benim Hıristiyanlık hakkında 

bildiklerimin yüzde 10 kadarını bile sen 

Müslümanlıkla ilgili olarak bilmiyorsun. 

Ama ben Hıristiyanlık hakkında genelgeçer 

yargılar vermedim ki, u öyledir 

diye. Çünkü sen de Hıristiyansın, piskopos 

da, sokaktaki insanlar da... Neyse 

böyle eyler söyledim Dietere o akam. 

Bizim getirdiğimiz farklılıklardır bunlar. 

Baka bir kültürü tanıtıyoruz aslında. Biz 

Türk kültüründen yetitiğimiz için daha 

çok Alman kültüründe gördüğümüz garip 

eyleri gösteriyoruz. Kendi kültürümüzdeki 

acayip yanları da Almanlara aktarıyoruz. 

Böylelikle bir kültür karılatırması 

yapıyoruz. 

- Ya genç kuak? 

İNASİ DİKMEN - Burada yetien 

çocuklar Türk kültürünü bizim kadar bilmiyorlar. 

Onlar Türk kültürünü sanki 

ikinci elden yaamılar. Biz ise Alman kültürünü 

ikinci elden yaadık. Bizim gençler 

daha çok Almanca ve Almanyayı biliyor. 

Ama onların getirdikleri tiplemeler kendi 

insanlarının tiplemeleri; Alman ve Türk 

tiplemeleri. O bakımdan da aramızda bir 

fark var. 

- Galiba inasi “ikmen’i bu alanda bir tür 

milat olarak anacağız. Gerçi imdilerde 

sözünü ettiğimiz genç kuaktan bir Bülent 

Ceylan 50 bin seyirciyi Frankfurt Stadı’na 

toplayıp güldürebiliyor, ama... 

İNASİ DİKMEN - Dediğim gibi, onlar 

Türkleri ikinci, üçüncü elden biliyor. 

Almanya ve Almancanın içine doğmular, 

bizlerse Almancayı sonradan öğrendik. Bu 

da önemli bir fark. 

- İyi de, bu kuaktan biri çıkıp imdi 

Ben kabare, tiyatro kuracağım falan der 

mi? “jango Asül, Fatih Çevikkollu, Murat 

Topal, Bülent Ceylan... “iyebilirler mi böyle 

bir ey? 

İNASİ DİKMEN - Ben tiyatro açmaktan 

niye korkayım? Ne ister bir tiyatro? İyi 

bir program ister. İyi bir metin ister. Ben 

16

iyi yazdığımı biliyordum. Yazdıklarımın 

tuttuğunu biliyorum. Okuduğum zaman 

seyircinin dikkatini çekebildiğimi biliyorum. 

Muhsin Omurca ile 80lerin ortasında 

Knobi-Bonbonu kurmadan önce 

kaç kez okuma yaptım... Yüzlerce okumada 

nasıl tepki aldığımı biliyorum. Beni 

Berlin Senatosu 1996da resmen davet 

etti. Bir Alman-Türk Kabaresi (Deutsch- 

Türkisches Kabarett) kurmamı istediler. 

Devamlı Türkler oynayacaktı. Ben istemedim 

onu. Bu tür bir kabare istemediğimi 

söyledim. Ben Deutsches Kabarett 

(Alman Kabaresi) istedim, orada tüm 

yabancılar oynayacaktı. Ben sahne bulamayan 

tüm yabancılara kapılarımı açmak 

istiyordum. Bu benim için aynı zamanda 

politik bir sorumluluktu. Ben o politik 

bilincin içindeyim. Arap, Yahudi, İtalyan, 

Türk hepsi geldiler daha sonra ve bende, 

die Käsde oynadılar. Kendilerini gösterecek 

baka yerleri yoktu. Tabii biz die 

Käs olarak hemen referans olduk. Yani, 

bizde sahneye çıkan Ben die Käsde 

oynadım diyebiliyordu. 

- İin baından itibaren, Ben burayı genç 

arkadalara açacağım diyordunuz, hatırlıyoruz... 

İNASİ DİKMEN - Aynen öyle. Özellikle 

yabancı kökenli genç çocuklara mutlaka 

yer açarım, onlara hep yerim vardır. 

Artık bir yer olmaktan çıktık, bir referans 

olduk; bir referans veriyorum. Elbette her 

iki cümle kuranı da çağırmıyorum, izliyor 

ve seçiyorum. 

- Almanlar Türklerin hangi özelliklerine, 

Türkler Almanların hangi özelliklerine 

gülüyor? İki toplumun birbirine gülme 

denklemini siz içinden yaadınız. 

Gözlemleriniz neler? 

İNASİ DİKMEN - Bir kere öyle bir 

ey var: Türkiyede bizi Almanca izleyen 

seyirciyle buradaki Alman seyirci arasında 

korkunç bir entelektüel fark var. 

Türkiyedekilerin entelektüel gücü sıfıra 

yakın; hiçbir bilgisi yok, ama çok önyargısı 

var. Türkiyedekilerin de buradaki 

Türklerin de çok düman var kafalarında. 

Çok baskı var, Allah baskı yapıyor, 

peygamber baskı yapıyor, Kuran, İncil 

baskı yapıyor... Türkiyede ise zaten her 

ey baskı; kafalarında insanların çok dümanları 

var. Türk seyirciye bir ey anlattığımızda, 

hele yanında Alman seyirci 

de varsa, kendisine saldırıldığını düünüyor 

hemen. Bana saldırıyor, beni rezil 

ediyor bunlar falan diyor. Oysa amaç o 

değil ki. Ben sahneye Türkleri zayıf yanlarını 

getirdiğimde, amaç Almanlara Bizim 

sizden altta kalır bir yanımız yok. Bizim 

de zayılıklarımız 

var. Onlardan biri de 

ite bu falan diyebilmek. 

Amaç, böylelikle 

bir özgürlemeyi 

sağlamak. Kurtulmalarını 

sağlamak. 

Yoksa rezil 

edecek bir ey yok 

ortada. Zaten entelektüel 

seyirci, sahnede 

söylenenlerin 

rezil etmek değil, 

eletirmek için yapıldığının 

hemen farkına 

varır. Biz seyirciyi 

kafasının içindeki 

dümanlardan 

özgürletiriyoruz 

aslında. O kafasının 

içindeki dümana hiç olmazsa bir sempatiyle 

bakmasını istiyorum. Hicivdeki amaç 

da zaten odur. Ben Cem Yılmaz gibi bir 

sinik değilim... 

© Foto: ömer yaprakkıran 

- Sinik olmak mizahı yaralıyor mu? 

İNASİ DİKMEN - Evet. Ben Cem 

Yılmazın gösterilerini izledim. Hakaret 

ettiği insanların parasıyla geçinen biri. 

Ben sinik değilim. Ben insanları severek 

eletiriyorum, onlara sempati duyuyorum, 

kendimi onların yerine koyabiliyorum. 

Kurbanıma, yani sahnede eletirdiğime de 

empati duyuyorum. Hiçbir Almana ya da 

Türke sahnede küfretmem... 

- Aziz Nesin geni mi var sizde de? 

İNASİ DİKMEN - Onun eğitimi var. 

17

Türk mizahçıların mizahçılığı sinik 

değildir. Kendini beğenmi, halka yukarıdan 

bakan, baka kimseyi beğenmeyen 

bir tip değiliz biz. Halkın içindeyiz, halkız. 

Toplumların Amerikanlatırılması bu 

sonuca yol açtı. Cem Yılmaz çok güzel 

espriler yapıyor, ama hep bakasının sırtından 

yapıyor, hep bakasının cebinden 

yiyor yani. Oysa böyle bir sinizm bizim 

kültürümüzde yok, bize yabancı bir ey. 

Anadoluda yok. Yani İslamda var, ama 

Anadoluda yok. Almanyada ünlü kabareci 

Harald Schmidt de böyle bir siniktir 

mesela. Almanlar Türklerin salıklarına, 

salaklıklarına çok gülüyorlar. Ama Türkleri 

tanımadıkları için ona gülüyorlar. 

Biz de diyoruz ki, Biz böyleyiz. Sizi de o 

kadar salakça seviyoruz. Aslında sevginin 

içinde salaklığın olduğunu da söylüyoruz. 

Alman böyle gülüyor, Türk de Hakikaten 

bu kadar salakça seviyoruz yahu diye 

gülüyor, yani kendi salaklığına gülüyor. 

Benim amacım da o zaten. Son oyunum 

Islam für Anfänger (Acemiler için İslam) 

böyle bir ey. Eğer Alman seyircinin istediği 

İslam programını yapsaydım, ben de 

o 50 bin kiilik statları doldururdum. Ben 

yazmadım. Bile bile yazmadım. Bir sene 

çalıtık, Nasıl yapalım? diye düündük. 

Dümanca davransaydık para kazanırdık, 

ama amaç o değil. Benim anam babam 

namuslu Müslümanlardı. Bu namuslu Müslümanların 

inandığı bir dinin böyle aptal 

yerine konulması benim ağırıma gitti doğrusu. 

Buna bir açıklık getirmek lazım. 

Sen aydınım diyorsan, okumuum biraz 

bir ey biliyorum diyorsan, senin sosyal 

sorumlulukların vardır. Siniklerin sosyal 

sorumluluğu yok. 

- İnsanı sinik olmaktan toplumsal sorumluluk 

duygusu mu kurtarıyor? 

İNASİ DİKMEN - Ya Sosyal sorumluluğum 

var dersin, o zaman İslamı da 

baka türlü yorumlarsın ve Almana öyle 

öğretirsin ya da dersin ki Evet arkada, 

bizde karı dövülür, bizde öyle yapılır, 

böyle yapılır, biz de zaten hep yağmayla 

geçindik. Ben bunları bilmiyor muyum? 

İslam hep yağmadan geçindi, Osmanlı da 

öyle, kendi bir ey yaratmadığı ve yağmadan 

geçindiği için çöktü. Bunları ben 

söyleyemez miyim? Bunları söylememek 

namusluluktur. Tereciye tere satılmaz. 

Biz buraya gelip bu toplumu İslama karı 

daha çok kıkırtırsak, o zaman bizim 

aydın namusumuz falan kalmaz. 

- Neden? 

İNASİ DİKMEN - Çünkü benim bir 

görevim de dinler arasındaki, uluslar arasındaki 

barıı sağlamak. İnsan olarak 

bunu yapabilmeliyim. 

- Kim daha çok gülüyor? 

İNASİ DİKMEN - İin garibi Alman 

insanı Türklerden daha çok gülüyor. 

Türkler ikili sohbetlerde çok güler, ama 

Türkler mesela arabasıyla yola çıktığında 

çok saldırgan, bencil... Politikacısı, iadamı, 

polisi... Git Türkiyeye, görürsün... 

Arabaya binen herkes yayanın üzerine 

üzerine sürer, en basitinden. Onun için 

Almanları güldürmek biraz daha kolay. 

Almanları güldürmek istiyorsan, onları 

namuslu bir ekilde eletireceksin. O 

zaman gülüyorlar... 

- “ieter Hildebrandt’ın hayatınızda çok 

önemli bir yeri olduğunu her fırsatta yinelyorsunuz. 

Siz iki dilde aka yapabilen, 

hayatını da böyle kazanan bir insansınız. 

Hildebrandt’ı eğer Türkçe konuan dünyaya 

anlatmak gerekseydi, neleri öne çıkararak 

anlatırdınız onu? 

İNASİ DİKMEN - Almanyada bu 

özel televizyonlar baladığında Dieter 

Hildebrandta geliyorlar ve iyatını soruyorlar. 

Program yapmak istiyorlar. Dieter, 

asronomik bir rakam söylüyor. Çok 

pahalı diyor televizyoncular. O da Yahu 

herkes satılık, benim de iyatım bu diyor. 

Bir defasında, konuuyorduk, bana Bir 

namusum var, ama ben namusumun iyatını 

bilmiyorum, onu öğrenmeye çalııyorum 

demiti. Yani namussuzluğa 

geçi için ne kadar para gerekiyor, bilmiyorum 

demiti. Özellikle imdiki Türk 

toplumuna Dieter Hildebrandtın vereceği 

çok ey var: Namus. Dieterin ente- 

18

lektüel namusu vardı. O namus yüzünden 

de zaten çekmediği kalmadı. Çok çalııyordu, 

ama en az para kazananlardan birisiydi. 

Sinemaya geçmedi, bir eyler kaybedeceğini 

düünüyordu. Dieterin kabaresi 

80lerde bir ara Bavyera televizyonu 

tarafından programdan çıkarılmıtı. O 

yine çalımalarını sürdürdü. Sırf topluma 

bir eyler söyleyebilmek, topluma yanlılarını 

hatırlatmak için devam etti. Bu 

bizim entelektüellerimizde, Aziz Nesinden 

sonra, pek olmadı. Aziz Bey namuslu bir 

insandı. Korkusuz bir insandı. Ama bir 

yanıyla da bir köylü kadar tutucuydu. Hep 

Türkiyenin kendisine çok ey verdiğini, 

bu borcunu geri ödemesi gerektiğini düünüyordu. 

Kendisine yapılanları hep namusuzların 

yaptığını söyler, Bu ülke sadece 

o namussuzların değil derdi. Aziz Ağabey 

gibi insanlara ihtiyaç var bu devirde. Türkiye 

devleti, devletin karısında, kendisini 

eletirecek bir entelektüelin yetiip boy 

atmasına izin vermedi. Atatürk de Nâzım 

Hikmete izin vermemiti. Sonrakiler de 

hiç vermedi. Aziz Nesin bu entelektüel 

namusu içeri gire gire ve zorla kazandı. 

- “ieter Hilderbrandt’tan bahsederken hep 

Aziz Nesin’i de düünüyorsunuz... 

İNASİ DİKMEN - Evet öyle. Ayrıca 

Dieter bana para falan vermedi, ama 

maddi yardımda bulundu. öyle bulundu: 

Beni tanıttı, televizyondaki ünlü programı 

Scheibenwischere çıkarttı. Sonra 

Frankfurtta die Käsi açınca geldi, oynadı. 

Hatta bir oyununda sahne spotlari falan 

patlamıtı, buna rağmen programını 

aksatmadı ve sonuna kadar Ne yapalım! 

diye oynadı. Entelektüel namus ite. Bana 

ve kendine olan saygısı. Teknik aksaklıkta 

sadece die Käsin sahibi rezil olmuyor, 

sahnedeki sanatçı da rezil oluyor. Gösterisini 

tamamladı. 

- Siz Türk sanatçılarla çalımadınız mı? 

İNASİ DİKMEN - Çok çalımadım. 

Çalımak istediklerim oldu, onlar da 

çok zorluk çıkardılar. Program yapamıyoruz, 

çünkü kesin tarih veremiyorlar. 

Aziz Nesinden sonra o entelektüel namus 

gitti. Özetle: Aziz Nesini anlamak için 

Dieter Hildebrandtla, Dieter Hildebrandtı 

anlamak için de Aziz Nesinle ilgilenmek 

gerekiyor. 

- “ie Käs, nasıl bir ürün oldu sonuçta? 

İNASİ DİKMEN - Aslında bizim ürünümüz 

olmaktan çıktı. Tıpkı çocuk gibi, 

zaman içinde bakalaıyor. Çocuğun üzerinde 

herkesin etkisi var, öyle. Ama die 

Käsin bu hale gelmesinde birçok isimsiz 

kahramanın da büyük payı vardır. Alman 

sanatçı arkadaların süreklu gelmeleri, 

bize onur vermeleri, tutunmamızda etkili 

oldu. Ve onların verdiği bu onuru biz de 

onur olarak gençlere iletebildik. Bize 

gelen çocuğa da bir o onuru veriyoruz. O 

da palazlanınca o onuru bize geri veriyor. 

Bu böyle karılıklı bir alıveri oldu. Bir 

de seyircinin katkısı büyük oldu. Mesela 

birçok yalı Alman geldi, bize paraları 

olmadığını ama kabaremizin programlarını 

gönüllü olarak dağıtabileceklerini söylediler. 

Kamil Yiğit arkadaımız inanılmaz 

bir destekte bulundu emeğiyle. Kamilin 

bir sahneye çıkıp benim yerime oynamadığı 

kaldı. Ayrıca Alman sendikacılığının 

yakından tanıdığı Yılmaz Karahasanın 

ileri yaına rağmen kabaremizde seyirciye 

bira satması... Bunlar unutulacak eyler 

değil. Büyük yardımlar aldık, programı 

ben yapıyordum, ama yardım aldıkça cesaretimiz 

arttı. Bir de eim Aye. Eğer Aye 

olmasaydı, o tiyatroyu çok iyi açardım, 

ama bir hafta sonra da kapanırdı. Bu i 

ekip ii. Binlerce destek oldu. 

- Siz Almanyalı Türkleri de tanıyorsunuz 

Türkiyeli Türkleri de... Ne gibi mizahi farkları 

var? 

İNASİ DİKMEN - Türkiyedeki Türkler 

kaba mizaha, yani belden aağıya gülüyorlar. 

Türkiyedekilerin seyirci olarak 

bilgi birkimi yok. Buna en entelektüeller 

de dahil. Türkiyedeki Türkler tek taralı. 

Genelleme olarak söylüyorum. Bunların 

içinde bir bölümü hakikaten dünyayı 

görmü, dünyaya açık insanlar olabilir. 

Ama Türkiyedeki Türkleri baskıları 

çok, içlerindeki dümanları çok. Buradaki 

19

Türkler ise biraz daha serbest yaıyorlar. 

Buradaki Türklerin en büyük hatası, hâlâ 

Türklükten kurtulamayıları. Dılarındaki 

baskıyı kullanıp Eh ben de Türk olayım 

bari! diyorlar. Fakat buradaki Türklerin 

entelektüel dünyası daha geni. Buradaki 

çocuklar en azından Parise, Viyanaya, 

İtalyaya okuluyla bir kez gitmitir. 

Türkiyede ise üniversiteyi bitiren çocuk 

bile Avrupaya çıkamamı baka bir kültür 

görememitir. Bir düman olarak gördüğü 

Kürt vardır ya da Arap vardır, baka bir 

ey yoktur. İstanbuldakiler böyle, köydekilerin 

durumu ise çok daha kötü. Televizyonlar 

da bir ey göstermiyor. Buradakiler 

daha açık. Bir de azınlık olmanın 

getirdiği eyler var. Azınlık olmak insanı 

dünyaya daha geni cepheden baktırıyor. 

Birçok hümanistin, ilozofun Yahudi olması 

tesadüf değil. 3 bin yıldır baskı altındaki 

bir toplum kendini açmak zorunda. 

Demokrat olalım, ezmeyelim bakalarını 

derken kendini savunmak zorunda. Çünkü 

ezilen kendisi olabilir. buradaki Türkler 

yapıyor bunu. Ama Türkiyedeki Türklerin 

böyle bir sorunu yok. Bir kalitesi yok. Eğer 

bir ülkenin babakanı her televizyona çıkı- 

ında küfrederse, bağırıp çağırırsa, kimse 

de buna ses çıkarmazsa.... Adamın kendisini 

gelitirme ansı kalmıyor ki... 

- Peki ya Haziran İsyanı veya Gezi “irenii 

denilen tepkiyi nasıl görebiliriz? 10 milyona 

yakın insanın sokağa çıkıp tepki vermesi... 

İNASİ DİKMEN - Ha, ite Gezide çıktı 

tek gururlandığımız ey. Ondan baka bir 

çıkı var mı? Yine de çok gurur verdi. Gözlerim 

yaardı.. Ben askeri veya sivil darbeye 

karıyım, ama bakaldırmanın da 

zamanı gelmiti... 

- Aziz Nesin’i yetitiren Türkiye’den hep bir 

umut var mı diyorsunuz? 

İNASİ DİKMEN - Evet, ama böyle derseniz 

tabii sesimi kesmi oluyorsunuz... 

- Son oyununuz İslam für Anfängerde 

nasıl tepkilerle karılatınız? 

İNASİ DİKMEN - Araplardan tepki 

aldım. Wiesbadendaki gösterimde, üniversite 

çevresinde bir davetti, oyundan 

sonra alkıladılar falan. 100-120 kiilik 

küçük bir salondu. Sonra Frankfurta die 

Käse telefon etmi biri, telesekretere 

bir not bırakmı. İte, Sizin yaptığınız 

doğru değil, İslam dümanlığı yapıyorsunuz, 

bunun cezasını görürsünüz falan 

diyor. Telefon numarasını da bırakmı. 

Ben bununla bir konutum, oyuna tekrar 

gelmesini istedim, Gel izle, sonra oturup 

konualım dedim, ama gelmedi. Ben 

geleyim dedim, onu da yapmadı. Sonra 

Hannover yakınlarında küçük bir köyde 

oynadım. Aii gören iki Arap genci gösteriyi 

organize eden kurulua gidip Biz 

İslama hakaret edene öyle öyle yaparız 

falan demiler. Kurulu da Oyunu sahneleyenin 

kendisi Müslüman, gelin ona söyleyin 

söyleyeceklerinizi demi. Neyse 

bunlardan biri o gösteriye geldi ve 

oyundan sonra Karde, çok güzel, valla 

çok güldüm dedi. 

- Bunu nasıl yorumluyorsunuz? 

İNASİ DİKMEN - Bunun anlamı u: 

Adamların herhangi bir bilgisi yok yapılanlar 

hakkında, ama İslam falan deyince 

hemen olumsuz düünüyorlar. Bir dümanlık 

gibi görüyorlar. Benim istediğim 

ise, bu oyunda İslam hakkında bilgi 

vermek. Ben de onu yapıyorum. Doğrudur, 

aklı baında olan insanlar bunun 

dinlere karı bir program olduğunu anladılar. 

Dinlere karı, ama İslama karı 

değil. Teologlar da geldiler, Katolikler, 

Protestanlar... Islam für Anfängerin 

antiklerikal, din karıtı bir oyun olduğunu 

onlar da söylediler. Evet dedim, 

amaç da buydu. Ama biz İslam dümanlığı 

falan görmedik de dediler. Göremezlerdi, 

yoktu çünkü. Benim kabareci olarak 

iim, aklıma gelen bir ikri, karıya, seyirciye 

onu sıkmadan iletmek. Bunu nasıl iletebilirim? 

Karı olmak, olmamak, bunlar 

önemli değil. Ben kafama sınır getirirsem, 

bir otosansür uygularsam bir daha tek 

kelime bile yazamam ki... (FHF) 

20

Regional, 

Hessisch aber 

Türkisch 

www.hessen-toplum.com 

21

STUTTGART’TA 

12’İNCİ 

TÜRK-ALMAN KABARE 

HAFTASI 

Gülmenin ve güldürmenin 

TÜRKSEL eyleri 

STUTTGART’TA 12’NCİ YILINA GİREN VE GELE- 

NEKSELLEŞTİĞİ GÖZLENEN TÜRK-ALMAN KABARE 

HAFTASI HER ZEVKE HİTAP EDEN BİR ETKİNLİĞE 

DÖNÜŞMÜŞ GÖRÜNÜYOR. BU YIL 18-27 MART 

TARİHLERİ ARASINDA GERÇEKLEŞTİRİLECEK OLAN 

GÖSTERİLERLE İLGİLİ OLARAK, ALMAN KABARE- 

SİNİN KÖLNLÜ “FENOMENİ” FATİH ÇEVİKKOLLU 

BAZI AÇIKLAMALAR YAPTI. ÇEVİKKOLLU’YA GÖRE 

GÜLMEK “GERGİNLİKLERİN ÇÖZÜLMESİ” ANLA- 

MINA GELİYOR VE BİRÇOK KÜLTÜRÜN ELDEN 

GEÇİRİLDİĞİ BU KABARE GÜNLERİNDE TAM BİR 

“ÇÖZÜLÜM” HEDEFLENİYOR. GÖÇÜN TOPLUMU 

NASIL DAHA İYİYE GÖTÜRDÜĞÜNE TİPİK BİR ÖRNEK 

OLARAK BU KABARE HAFTASININ GÖSTERİLEBİLE- 

CEĞİNİ BELİRTEN ÇEVİKKOLLU, RENİTENZ TİYAT- 

ROSU SALONLARINDAKİ BU ŞENLİKTEN HERKESİN 

ZEVKİNE GÖRE BİR ŞEYLER ALABİLECEK DURUMDA 

OLDUĞUNU BELİRTİYOR. 

22

ÖZCAN COŞAR 

(18 MART 2016, CUMA 20.00) 

Alman kabaresinde, genç kuağın yeni 

ve iddialı isimleri arasındaki yerini kabul 

ettiren Özcan Coar, kendisinin nasıl 

tamamen değitiğini, mesleki yaamından 

örneklerle anlatacak. Coar, barmenlikle 

balayan bu ilginç ve maceralı yaamın 

basamaklarını, ayakları yere sağlam 

basan di hekimi asistanlığı, acaip havalı 

bir DJ, iddialı bir jimnastik hocası ve 

müthi bir breakdance ustası kimliğiyle 

nerelere geldiğini, bir sürü ödüle boğulan 

komedyenliğe nasıl geçi yaptığını izleyicilerle 

paylaacak. 

AYDIN IŞIK 

(19 MART 2016, CUMARTESİ 20.00) 

Stuttgartta ilk kez sunulacak Mesih 

Gelmeden Önce balıklı programında, 

Aydın Iık, semavi dinlerin üzerinde görü 

birliğine vardığı bu mesihin Avrupaya 

nasıl ulaabileceğini, daha doğrusu bunu 

mümkün olup olamayacağını izleyicilerle 

tartıacak. Eğer Mesih, 2015 yıl önceki 

gibi yine Nasırada dünyaya gelirse, valla 

Avrupaya ulamak için bir vize almakta 

bazı güçlüklerle karılacaktır hatırlatmasında 

bulunan Iık, bu yolculuğun kodeste 

son bulabileceği uyarısında da bulunacak. 

✤ 

TÜRK-ALMAN 

KABARE 

HAFTASI 

✤ 

ŞEKER HASTALARI 

İÇİN ŞEKER BAYRAMI 

(20 MART 2016, PAZAR 19.00) 

Sorunlu Türk-Alman bölgeleriyle 

ilgili ve giri niteliğinde bir akam bu. 

Stuttgartta ilk kez izleyici önüne çıkacak 

olan Moritz Netenjakob, Hülya Doğan- 

Netenjakob, Serhat Doğan ve Markus 

Barth, ark dünyasıyla kafa yapmaya çalıan 

iki Almanın yüzüne Türklerin 

nasıl ayna tuttuğunu anlatacak. 

Gecede bu aynalı halin sonuçları da 

tartımaya açılmı olacak. 

23

COMEDY ORİENT EXPRESS 

(22 MART 2016, SALI 20.00) 

Fatih Çevikkollu, Ozan Akhan ve Özcan 

Coar, ark Ekspresinin çokkültürlü ve 

çok gülmeceli bir versiyonunu sunacaklar. 

İki Kölnlü ile bir Stuttgartlı komedyen 

artık sıkıla sıkıla turuya dönmü entegrasyon 

meselesini yeniden bir elden geçirecekler. 

Kabare, müzik, mizah ve oyunculuk 

el ele bir akam yaanacak. 

KERİM PAMUK 

(23 MART 2016, ÇARŞAMBA 20.00) 

Alman kabare dünyasının deneyimli 

isimlerinden Kerim Pamuk, çalıma düzeniyle 

yaam düzeni arasındaki gelgitleri, 

bu mekanizmanın nasıl bir uygunluk noktasına 

sahip olabileceğini sahnede deneyerek 

gösterecek. 

Foto: İdilbayar.de 

İDİL BAYDAR 

(24 MART 2016, PERŞEMBE 20.00) 

Son yıllarda sahnede ısrarla Almanya, 

Bak Mutlaka Konumamız Lazım! diyen 

Alman kabaresinin Berlinli rengi İdil 

İDİL BAYDAR 

24

Baydar, bütün bir ülkeyi çok ciddi sorunların 

çözümü için konumaya davet 

edecek. Almanya hakkında pek endieli 

olduğunu gizlemeyen Baydar, Jilet Aye 

ve Gerda Grieschke tiplemeleri üzerinden 

hareketimizin can alıcı sorunlarını sahnede 

irdeleyecek. 

MUHSİN OMURCA 

(25 MART 2016, CUMA 20.00) 

Taksim Maksim ile ilk kez Stuttgartlı 

izleyenlerin önüne çıkacak olan Omurca, 

Almanların nasıl tam Türklerin ruh 

halini anlamaya balamıken ülkeyi basıveren 

mültecilerin akınlığını yaadığını 

anlatacak. Bu göçmenlerin Almanyayı 

nasıl değitirdiği örneklenecek. Birçok 

tanınmı Türkçe arkının Almanca versiyonları 

da bu program sayesinde izleyicilerin 

bir kulağından girip ötekinden 

çıkacak, böylece sahne daha da bir enlenecek. 

Kabare haftası çerçevesinde Alman gösteri 

dünyasının bu alandaki demirbaları 

arasındaki yerini sağlamlatıran Fatih 

Çevikkollu, “Emfatih” balıklı çalımasıyla 

26 Martta saat 20.00de sahne alacak. 

Giriimin Türkçe sürprizini 27 Martta 

da Alpay Erdem Ben Alpay Erdem balığı 

altında gerçekletirecek. Erdem, 

Türkçe gösterisinde, çocukluğundan, 

çocukluğunun ve imdinin popüler sanatçılarından, 

memleket hallerinden, dünyanın 

en komik futbol takımı Ayazmadan, 

bisiklet turlarından, sinirli koyunlardan, 

ruh hastası böceklerden, kafayı kırmı 

köklü iletmelerden, televizyon macerasından, 

uyduruk ödül törenlerinden, kısacası, 

hemen hemen her eyden bahsedecek. 

Stuttgarttaki etkinlikle ilgili ayrıntılı 

bilgi www.dtf-stuttgart.de adresinden 

alınabiliyor. 

MUHSİN OMURCA 

FATİH ÇEVİKKOLLU 

Foto: Fatihland.de Foto: omurca.de 

25

MUHSİN OMURCA DUVARA KARIDA 


IŞIN TOYMAZ 

Almanyadaki Türk kökenli kabare oyuncularına, 

stand-up ustalarına kapıyı usta oyuncu inasi Dikmen 

ile birlikte aralayan Muhsin Omurca, imdi de seyirci 

karısına opera ile çıkmaya hazırlanıyor. 

Muhsini uzun yıllardır tanıyorum. Hangi oyununa gidersem 

gideyim, ister Türkçe ister Almanca olsun, gülmekten kaç kere 

ağladığımı hatırlamıyorum. 

Hayırdır! 

Hem de tanınmı yönetmen Fatih Akının 2004 yılında Berlin 

Film Festivalinde Altın Ayı ödülünü kazanan Duvara Karı 

adlı ilminden operaya uyarlanan aynı isimli oyunda rol alıyor. 

Pes doğrusu. 

26

Muhsin Omurca ve dram. Birbirine 

çok uzak iki kelime. Üstüne bir de opera. 

Mutlaka yalandır, iftiradır dedik ve 

Muhsini aradık. 

Abi tenor musun? Yoksa Bariton mu? 

diye soracağız kendisine. 

Opera bilgimiz de bir yere kadar. Sonra 

ne sorabilirim ki? 

Ayrıca, u ülkede bizi katıla katıla güldüren 

ender adamlardan birini de, operaya 

mı kaptırdık diye içten içe hayılanıyoruz 

elbette bir opera tutkunu olarak! 

Muhsin rolün hayırlı olsun. Operaya 

balamısın abi? cümlesini hayal kırıklığı 

içinde kurduk, terk edilmi, ihmal 

edilmi komedi seyircisi gibi. Karıdaki 

ses gururla Haaa evet öyle oldu dedi. 

Nasıl yani bunlar dedikodu değil mi? 

diye son bir umutla sordum. 

Ne münasebet dedi. 

Opera ile ilgili tek yüksek bilgimi 

konuturdum: Peki abi, tenor musun, 

bariton musun? 

Sessizlik! 

Ne ilgisi var! dedi, Ben tek bir 

arkı bile söylemiyorum. Oyunda anlatıcıyım. 

Elimdeki metinlerin yüzde 70i de 

Türkçe. Sahnenin içeriğine göre duvarlara 

dev karikatürler çizeceğim, bir yandan 

da mizahi bir ekilde seyirciyle konuacağım. 

Oh be, dünyalar benim oldu. Tam ihanete 

uğramı kabare seyircisi triplerine 

girmeye hazırlanıyordum ki, bu sözleri 

kurtuluum oldu. Muhsin aynı bizim 

Muhsin. 

Ama böylesini de hiç duymamıtım doğrusu. 

Almanyada Türk rejisörün ilmi operaya 

uyarlanıyor. Yaklaık 8 yıldır çeitli ehirlerde 

Türkçe ve Almanca olmak üzere 

sahneleniyor. imdi de Giessen ehir 

Tiyatrosunda Türk kökenli bir kabare 

ustasının mizahi anlatımı ve dev karikatürleriyle 

seyirci karısına çıkıyor. 

Yok daha neler? 

Pegidacılara da yazık bir nevi. Bunca 

emek vermi adamlar bizi birbirimizden 

koparmak için, imdi çat diye sahnelerde 

kayna. 

Alman müzisyen Ludger Vollmerin bestelediği, 

Catherine Mivillenin yönetmenliğini 

üstlendiği ve 2 Nisanda prömiyerinin 

yapılacağı Duvara Karı operası için 

Muhsin Omurca sıkı bir kampa girmi. 

Sabah kalkıyor prova, akam yatıyor 

prova misali. 

Sanatçı olarak yaantısında da bir 

dönüm noktası olan Duvara Karı operasında 

Muhsin sadece anlatıcı değil aynı 

zamanda Cahitin kankası erefi de canlandırıyor. 

Stuttgart-Barselona hattındaki sohbetimizi 

merak edenler için, ite arkı söylemeyen 

opera oyuncusu Muhsin Omurca ve 

anlattıkları: 

Alyans ve can simidi @Muhsin Omurca / omurca.de 

27

SIKI BİR KAMPA GİRMİŞ 

Operada ilk kez yer alıyorum. Daha 

önce Essen ve Münih Gasteig Senfoni 

Orkestraları ile sahne aldım. Ama orada 

kendi gösterimden kesitler oynamıtım. 

İçerik açısından hüzünlü, dramatik. Ancak 

bana rolü teklif ettiklerinde Kendi bölümlerini 

istediğin gibi yorumla, istersen 

mizah katabilirsin dediler. Orkestra 

müzik çalarken sahnedeki duvarlara karikatür 

çizmem isteniyor. Yani oyun her sahneleniinde 

yeniden yaratacağım. Saat 

tuttuk, bir karikatür 2 dakikaya yakın 

çiziliyor. 

Sahnedeki dev duvarlara çizeceğim 

karikatürlerden biri öyle: Sibel kendi 

geleneklerine hapsolmu. Birol da sıkımı 

bir hayat sürüyor. Özgürlüklerde bir sorun 

var yani. Özgürlüğüne kavumak için kız 

evliliği can simidi gibi görüyor. Sahnede, 

duvara çizilmi bize yandan bakan bir 

balık var. Hemen yanında bir baka balık 

duruyor. Birbirlerine bakan âık balıklar. 

İkisinin alnının ortasından kavisli bir çizgi 

geçiyor. Yani Sibel kavanozun içindeki 

cama alnını dayayıp Birola bakıyor. Birol 

da çok daha büyük bir kavanozun içinde. 

Bir diğer karikatür ise öyle: Nian 

yüzüğü kutucuğu açılmı durumda. 

Yüzükler ise can simidi eklinde. Bize de 

çok benzer. Bizde de kadınlar bir akvaryumdan 

diğerine geçer. 

Almanyada ilk kez Türk kökenli bir 

kabare oyuncusu olarak Duvara Karı 

gibi dramı anlatan bir operada karikatürleriyle 

anlatıcı olarak seyirci karısına 

çıktığım için onur duyuyorum ama 

bir o kadar da heyecanlanıyorum. Benim 

için de çok farklı ve değiik bir tecrübe. 

Karikatürlerimi hiç seyirci önünde çizmemitim. 

Bu da çok riskli. Provalarda bunu 

amaya çalııyoruz. Üstelik opera aslında 

seyirci olarak ilgi alanım dıında kalıyor. 

Ben tiyatrodan holanan bir insanım. Repliklerin 

yüzde 70i Türkçe olacak. Seyirci 

ile direkt iliki kurabildiğim için beni bu 

olaya çağırdılar sanırım. 

DİETER HİLDEBRANDT’IN DA 

YÖNETMENİ MİVİLLE 

Ayrıca yaklaık 70 kiilik oyuncu kadrosu, 

30 kiilik korosu, kostümcüsü falan. 

Öyle kolaylıkla sahneye konabilecek bir 

oyun değil. Rejisör Catherine Miville aynı 

zamanda beni de Alman televizyon ekranlarına 

kazandıran Dieter Hildebrandtın 

Scheibenwischer gösterisinin de yönetmenliğini 

yapan isim. Aradan 20 sene 

geçti ve yine beni buldu, operaya çağırdı. 

Hayat bazan görünmez ağlarını böyle 

örüyor. Bana bunu ilk kabare oynamaya 

baladığım yıllarda söyleyecektiniz, operada 

anlatıcı olacağıma asla inanmazdım. 

Aklımın ucundan bile geçmezdi. Hayat ite. 

Ayrıca Duvara Karı, Almanyadaki 

Türkçe operanın olduğu ilk gösteri olarak 

bilinse de, kendisi aynı zamanda Giessen 

ehir Tiyatrosu Genel Müdürü de olan 

Mivillenin ikinci kez sahneye koyduğu 

Türkçenin de yer aldığı bir oyundur. 

Bundan birkaç yıl önce Türkçe pasajlar 

kattığı bir operayı sahneye koymu. Seyircilerden 

genç bir Türk kızı oyun sonrası 

yanına yaklamı ve İlk defa muhatap 

alındığımı hissettiğim için geldim, çok 

memnun ayrılıyorum demi. Miville 

çok etkilenmi. Sonra da bunu sahneye 

koymu. Orta Hessen Türk Toplumu da çok 

destekliyor bu çalımayı. 

Çokkültürlü kadro, iki dilli opera 

Kadrosu da çok farklı. Barol oyuncusu 

İspanyol örneğin. Türk, Avusturyalı, 

Bulgar, Çinli, Vietnamlı, Latin Amerikalı, 

İsviçreliden oluan tamamen uluslararası 

bir kadro ile seyirci karısına çıkıyor. 

Bazıları Almanca bilmeseler bile 

yabancı bir dili çok güzel telafuz edebiliyorlar. 

Örneğin barol oyuncusu Dilara 

Bastar 3 senedir Almanyada ve Almancayı 

resmen sökmü. İnanılır gibi değil. Türk 

ve Alman Toplumu'nun birbirini anlaması, 

kültürlerin bir anlamda kaynaması için 

üretilen önemli projelerden biri bence. İki 

dilli Almanca ve Türkçe bir opera. Farklı 

kültürlerden, farklı coğrafyalardan insanları 

gördüğünüz gibi sanat birletiriyor. 

28

Medeniyeti istiyorsak sanata yüklenmemiz 

gerekiyor. 

u anda Türkiyeden Yunanistana geçmeye 

çalıan insanlar boğuluyor. Terör 

var. Sanatın gücü ite burada. Bazılarının 

sanatı reddetmelerinin sebebi de birletirici 

olması. Sanat dümanlığı tam da bu 

noktadan kaynaklanıyor. 

Bu arada orkestrada bağlama, zurna, 

kaval ve mey gibi Türk çalgılarının yer 

alması da bir operada ilk kez oluyor. 

Ansiklopedi gibi bir nota defteri var. Son 

derece büyüleyici. 

Bu rolü kabul ettiğim zaman, ilmi yıllar 

sonra tekrar izledim. Fatih Akın öylesine 

mükemmel bir senaryo yazmı ki, 

gerçekten de alkılıyorum. Bu baarıyı 

tesadüf eseri yakalamadığı belli. Böyle bir 

eser akıl ii. Zaten tiyatrolarda her yerde 

sahneleniyor. Duvara Karı, Almanyada 

tiyatro ve opera dünyasında kült haline 

gelmi. Kült olmak en büyük madalyadır. 

Her babayiğidin harcı değildir. Ben Türk 

seyircinin de Duvara Karı operasına 

sahip çıkacağına inanıyorum. 

FARKLI BİR BOYUT 

Ben Almanyada, Muhsin İspanyada, 

whatsapp üzerinden gerçekletirdiğimiz 

görümeden, Muhsinle sohbetimizden 

bazı kesitleri aktardım. Merakla dinledim 

Muhsini. Eminim ki, siz de ilgiyle okudunuz 

aktardıklarını. Biz, kabare oyuncumuz 

Muhsini opera dünyasına ödünç 

verdik. Opera, Muhsin Omurca ile, hem 

karikatürleri hem de usta anlatımı ile 

farklı bir boyut kazandı. 

Bu dev kadrolu, dev bütçeli, çokkültürlü 

ve iki dilli kült oyunu Hessen Eyaletinde 

Frankfurttan Wiesbadene kadar birçok 

kentten Türk ve Alman seyircinin Muhsin 

Omurcanın anlatımıyla izlemek için sabırsızlandığına 

inanıyorum. 

İte bu nedenle, bir kez de buradan 

Almanyanın prestijli ehir tiyatrolarından 

Giessen ehir Tiyatrosunun operaya uyarladığı 

Duvara Karının kadrosunu ve gösteri 

tarihlerini veriyorum. 

Müzik Yönetmeni: Martin Spahr 

Senaryo: 

Cathérine Miville 

Sahne Düzenleme: Lukas Noll 

Kostüm: 

Anika Klippstein 

Koro Yönetmeni: Jan Hofmann 

Koreografi: Inga Schneidt 

Dramaturgi: Matthias Kaufmann 

Oyuncular: 

Cahit: 

Gabriel Urrutia 

Sibel: 

Dilara Bastar 

Yunus Güner, Sibel’in Babası: Tuncay Kurtoğlu 

Dr. Schiller, Psikiyatrist: Tomi Wendt 

Birsen Güner, Sibel’in Annesi: Denise Seyhan 

Yılmaz Güner, Sibel’in Erkek Kardeşi: Kerem Kürkçüoğlu 

Niko, Hamburg’da Barmen / Hüseyin, İstanbul’da Barmen: 

Dan Chamandy 

İstanbul’da Garson: Sang-Kyu Han 

Selma, Sibel’in Kuzeni: Mine Yücel 

Şeref, Cahit’in Arkadaşı, Anlatıcı: Muhsin Omurca 

Maren, Cahit’in Sevgilisi: Inga Schneidt 

Dansçılar: Abtin Afshar-Ghotlie / Dominik Blenk / 

Markus Heldt / Mario Ngouen 

Gösteri Tarihleri: 

20.03.2016 / 11:00 / Großes Haus / Tanıtım 

02.04.2016 / 19:30 / Großes Haus | Prömiyer 

15.04.2016 | 19:30 / Großes Haus 






29


‘insan manzaraları’ 











30

Metroda aşk ve cinsellik dilencileri 

✤ 

METRO DİLENCİLERİ 

ARTIK ESKİ DİLENCİLER 

DEĞİL, ONLAR DA 

"ÇAĞDAŞLAŞTILAR". 

✤ 


Paris metrolarında dilenciler bile 

zamana uyuyorlar. Nitekim artık hiçbiri 

Bir frankın var mı? diye sormuyor. 

Frankın pabucunun dama atıldığını, artık 

meydanın öroya (Euro) kaldığını çok iyi 

biliyorlar ve her türlü keseye hitap edecek 

biçimde dilencilik yelpazesini genilettiler. 

Elli santim öron var mı? diye soruyorlar. 

Bir öronun yarısı Fransız Frankına çevrilince 

yaklaık 3,33 franka tekabül ediyor. 

Geçmile kıyaslayınca sonuç itibariyle 

kimin kârlı çıktığı veya çıkacağı ortada. 

Bu kadar da değil: Kimi dilenci ii daha 

da modernletirdi: Örneğin artık Bir 

telefon kartınız var mı? diyerek arzu çıtasına 

yeni boyutlar kazandıranları bile var. 

Hatta Bir metro biletiniz var mı? diye 

soranları da. Pardon, bu soruyu soran 

metro denetleyicisi değil, dilenci. Metroya 

biletle binmek için bilet dilendiği sanılmasın 

sakın. Eğer herhangi bir yolcu bir 

metro bileti verirse, o bileti gie önünde, 

belki iyatını da biraz artırarak, satıa 

sunacak. 

RATP ile haksız rekabet (!) mi olacak ? 

Evet, metro dilencileri artık eski dilenciler 

değil. Onlar da çağdalatılar. 

Dilsiz dilencilerin yöntemi de ilginç: 

Önce bir sayfanın dörtte birine basılı bir 

not dağıtıyorlar bütün vagon yolcularına, 

31

Foto: Clicsouris / commons.wikimedia.org 

sonra her yolcuya tek tek uğrayıp acılı 

gözlerle bakıyorlar, sol el açık. Neredeyse 

mükemmel bir Fransızcayla yazılmı ve 

matbaada basılmı bu notlardan birini 

aynen çeviriyorum: 

Mülteciyim. Dört kardeim var ve 

çalımıyorum [isizim anlamında]. 

Ailemle geçinebilmem için yardım ediniz. 

Tanrı sizi ve ailenizi korusun. İyi günler 

diliyorum. Çok teekkür. 

Basılı metnin dibinde Çok 

teekkür-den hemen önce 1 E 2 E elle 

yazılı, eklenmi. Borsa gibi, gününe ve 

saatine göre elle yazılı tutar değiebiliyor 

belki. 

Eskiden bir metro yolculuğunda çok 

istisnai olarak bir dilenciye rastlanabilirdi. 

Son yıllarda hiç öyle değil: Aynı yolculukta 

iki, üç ve bazen daha fazla sayıda 

kii dileniyor. 

İki dilencinin aynı anda aynı vagona 

girip aynı anda dilenmeye baladığı da 

oluyor. O zaman karılıklı küfürleiyorlar, 

biri diğerinin dilenmesini engellemek 

istiyor... 

Bazen bir dilenci hiçbir yolcudan ilgi 

görmedikten sonra iner ayak bütün yolcuları 

kalaylıyor. 

Yıllarca bu tür ve benzeri manzaralara 

tanık yolcular, artık bu dilencilerin dilenci 

olmadıklarını, bu ii bir meslek biçiminde 

icra ettiklerini biliyorlar, o nedenle kimse 

elini cebine atmıyor. Ama yine de nutkunda 

dinsel motilere, çağrıımlara, kiliseye, 

Papaya yer verenler malı götürüyorlar. 

Bir seferinde karımda oturan 

inanmı orta yalı bir kadının böyle bir 

nutuktan sonra coup elini çantasına atıp 

yirmi öroyu harbiden verdiğini gözlerimle 

gördüm. İnanmı bayan, dilenen gence 

kilisesinin adresini de yazdırdıktan sonra 

çantasından çıkardığı 99luk tesbihiyle 

dualara baladı. 

Evet dilencilik bir meslek olarak yürütülüyor. 

Bu alanda birtakım ebekelerin 

kimi hatları tekeline aldığı haberleri 

de okunuyor. Duyuluyor. Metrolar artık 

kilise avlularının pazar ayini sonrasındaki 

haline dönüüyor. 

Bu arada son derece orijinal dilenciliklere 

de rastlamak mümkün. Bunlardan 

ikisi mutlaka ilginizi çekecektir: 

17 Haziran pazar gecesi Antillesden 

gelme çikolata renkli bir genç Gare de 

lEstde metroya biner binmez aynen u 

nutku attı: 

Evlenecek bir kadın arıyorum. 29-40 

Yaları arasında ve zengin olmalı, güzel 

olmalı. Ben de zenginim. İte kol saatim: 

Altın. İte cep telefonum: Son model. 

Ve daha neler neler. 

Asık suratlı metro yolcularında bir 

gülme krizi balamasın mı ? Gırgır amata 

aldı baını gidiyor. Delikanlının aka mı 

32

yaptığı yoksa ciddi mi olduğunu anlayamadım, 

çünkü bir durak sonra inmek 

zorundaydım. İndim. Fırlama delikanlı 

yoluna devam etti. Aradığını buldu mu? 

Meçhul. 

Bu daha bir ey değil. Tam tarihini 

vererek yazıyorum: 6 Haziran 2004, saat 

23.10, İkinci Dünya Savaının bitimine 

doğru gidiin en önemli adımlarından 

birinin, Normandiya çıkarmasının 60ıncı 

yıldönümünde, Bonne Nouvelle metro 

istasyonuna adımımı atar atmaz epey 

aırtıcı bir olayla karılatım: 

Tombul, oldukça sevimli, giyim kuamı 

bir miktar faullü, orta yalarda, en fazla 

otuzbe yaında olmalı, bir bayan, bağıra 

çağıra giydiriyor herkese: 

İbneler, ibneler, orospu çocukları, 

sadece en erkeğiniz bir kadınla el ele, geri 

kalanlarınızın tümü ibne, hepiniz ecinsel, 

ibne, ibnelersiniz, orospu çocukları, aranızda 

benimle s........ [sekiz harf yerine 

sekiz nokta koyuyorum çünkü aile terbiyem 

yazmama olanak vermiyor, bağılayın] 

bir herif yok mu lan ? Orospu çocukları 

yanıt verin. Önünüze bakıp, numara 

yapmayın! 

Genç ve sevimli ve apaçık sarho genç 

kadın metro istasyona girene kadar 

bağırıp çağırmasını ve küfürnamesini sürdürdü. 

Metro kapıları açılınca önüne gelen 

vagona daldı. Créteil-Préfecture yönüne 

doğru yola koyuldu: Oraya varana kadar 

mutlaka bir meraklı bulmutur umuyorum. 

Sonrasını izleyemedim çünkü dört 

durak sonra Filles du Calvaire istasyonunda 

indim. 

KISA KESILMIŞLER 

Zaman(lardan): Pazar. 

Mevsim(lerden): Kı. 

Saat(lerden): On üç otuz. 

Mekân(lardan): Paris. 

Gare du Nord (Kuzey Garı) metro istasyonundayız. 

Peronda on dört-on be yalarında bir 

çocuk, siyah ve kırmızı renkli ve yeni satın 

alındığı her açıdan belli bisikletiyle. Bisikletine 

yandan binip pozlar kesiyor. Bir-iki 

numara yapıyor. Ama kimsenin oralı 

olduğu yok. Pazar sersemliği kol geziyor. 

Perondaki koltuklar bir kiilik: Ne eskisi 

gibi uzanıp yatılabilen banklar var, ne 

yan yana birkaç koltuk. Bir evsiz-barksız, 

yersiz-yurtsuz, Fransızca deyiinin (Sans 

Domicile Fixe) üç kelimesinin ilk harlerinin 

kısaltılmasıyla elde edilen bilmeceyle 

bir SDF, kıvrılmı bir kenara: Sağ 

ayağı sol ayağının üstünde, baı dizlerine 

dütü düecek, uyukluyor: Hemen solunda, 

hani ne olur ne olmaz çalarlar malarlar 

diye duvara doğru sıkıtırdığı naylon çantasından 

arap iesi görünüyor. Derisi 

aınmı, paramparça baka bir çantada 

giysileri: Bütün varı yoku bu kadar. Metroya 

binip yola çıkarken yeniden gözüm 

takılıyor ve görüyorum: Evsiz-barksız 

uykuya yeniliyor, baı dizlerinden kayıp 

bütün vücuduyla birlikte yüzükoyun 

betona düüyor... 

SDFlerin resmi sayıları meçhul. Devlet 

kedi gibi: Pisliğini saklamanın yollarını 

mutlaka buluyor. Yıllardan beri birçok SDF 

soğuktan ölüyor. İlgililerin gerekeni yapması 

sonucu ölüm olayları kamuoyundan 

kısmen veya tamamen saklanıyor. Her 

ölümden sonra görevliler, yetkililer kimi 

önlemler alıyorlar. Örneğin kullanılmayan 

metro istasyonlarını temizlettirip, 

yatakhane biçimine çevirterek SDFlerin 

geceyi geçirmeleri için sunuyorlar. Ama 

yetmiyor ki. Yeni ölümler birbirini izliyor. 

Ve bu her kı yineleniyor... 

Metro République (Cumhuriyet) istasyonuna 

varıyor. Yolcular inip biniyorlar. 

Metro yeniden hareket ediyor. Bir ses, 

30larında bir genç: 

İsizim. Yoksulum. Evim yok. Barkım 

yok. Lütfen bir öro. Bir lokanta bileti. Karnımı 

doyurmak için birkaç kuru. Bir otel 

odasında uyuyabilmem için yardımınızı 

bekliyorum. 

Sonra koltukların arasından geçiyor, 

sağ elini uzatarak. Mağripli olduğunu sandığım 

bir genç birkaç kuru veriyor. Hepsi 

bu kadar. Sonraki durakta dilenci genç 

iniyor ve hemen öbür vagona atlıyor ve 

nutkunu yineliyor... 

İki durak daha gidiyoruz. Yeni bir ses 

33 

✤ 

GENÇ, SEVİMLİ 

VE APAÇIK SARHOŞ 

KADIN METRO 

İSTASYONA GİRENE 

KADAR BAĞIRIP 

ÇAĞIRMASINI VE 

KÜFÜRNAMESİNİ 

SÜRDÜRDÜ. 

✤

duyuluyor, bu kez bir kadın, 20lerinde 

ancak: 

Sabahtan akama sizlerden para istendiğini, 

rahatsız edildiğinizi biliyorum. 

Ben de sizi rahatsız ettiğim için özür diliyorum. 

Ama ben de yoksulum. Param 

pulum yok, evim barkım yok. Ayrıca 

seropozitiim. Anneyim, 25 aylık bir kız 

çocuğum var: Onun karnını da doyurmam 

gerek. Ne olur bir öro, bir metro bileti, bir 

lokanta bileti, bir sigara, bir sandviç, bir 

parça 

çikolata... 

Genç anne küçük bir kız çocuğunun 

elinden tutmu, çekitirerek dileniyor. Kız 

çocuğuna bakıyorum: Sanki artık bu dünyadan 

değil. Sanki bu dünya, onun dünyası 

değil. Genç anne ön kapıdan binmiti, arka 

kapıdan iniyor: Para veren, yardım eden 

oldu mu? 

Metro yeraltından yeryüzüne çıkıyor: 

Seine Nehri üstündeki köprüden geçiyoruz. 

Sağ tarafımızda, çok uzaklarda 

tavanı, gökle bulutu buluacak kubbesi 

altınla kaplı İnvalides binası pırıl pırıl, 

gözlerimiz kamaıyor. Dilenci genç kadın 

bu manzarayı görmüyor. Onun derdi çocuğunun 

karnını doyurmak. Austerlitz Garı 

solda kalırken, metro durağına varıyoruz. 

Pazar yorgunu vagondan birkaç kii daha 

iniyor. Biz kalıyoruz: Bastillede binen 

sarıın bomba, Magripli genç ve bendeniz 

kulunuz. 

Tam o sırada yalı bir çift biniyor. Yalı 

kadın ve kocası gelip karıma oturuyorlar. 

Erkeğin elinde iki naylon torbada 

pazardan alınmı taze sebzeler. Bayan iki 

büklüm, ama son derece genç ii ve hakikaten 

harika bir at kuyruğu yapmı ki 

diliniz 

tutulur. At kuyruğunu inerlerken fark ediyorum. 

Yanıma oturur oturmaz derin felsefe 

yapmaya balıyorlar. Önce bayan balıyor: 

Gérard bugün biraz daha iyiydi. 

Sonra erkek devam ediyor ... Sonra kısa 

süren bir sessizlik ... Bir ara yalı kadın, 

elleriyle iki naylon torbaya hakim, Herhalde 

Campo-Formio istasyonuna varıyoruz 

diyor. Dosdoğru. Bakası zaten olamazdı. 

İstasyona varınca yalı amca sözü 

yeniden alıyor, Bak gördün mü, Campo- 

Formioymu gerçekten. Doğru be! Sanki 

bu iareti bekliyormu gibi, yalı bayan, 

Haydi kalkalım, diyor, gelecek istasyonda 

ineceğiz nasıl olsa. Tedbiri elden 

bırakma Cabbar! diyen Yılmaz Güney 

gözümün önünde canlanıyor, birlikte bıyık 

altından gülüyoruz. 

Pazar metroları yollarına devam ediyor. 

Bizimle veya bizsiz. 

Sadece, sanki sadece yabancıları 

taıyan metrolardır pazar metroları: 

Yabancıları, göçmenleri, köklerinden kopmuları, 

kökenlerinden koparılmıları. 

Köklerini yitirmek üzere olanları. Yani (k) 

öksüzleri. 

Place dİtaliede (İtalya Meydanında) 

iniyorum. Saat 14 olmadı daha... Güne 

soğuk. 

Pazar öğleden sonrası bitmeden, saat 

16.30da, haydi eve dönmeli ve bütün bunları 

yazmalı diyorum... 

Paris böyledir ite. Aynen böyle: 

Korkak, umursamaz, hain, yalı, fırlama, 

dilenci, bitirim, kopuk, sabahları serseri, 

geceleri put, akam üstleri aceleci, isizleriyle 

ihtilalci, kadınlarıyla saldırgan, 

sevecen, âık, yalnız, geveze-gezegeze, 

seyirci ve seyirlik, uzak ve yakın. İhtilaller 

tanığı bakent. İhtilallere beiklik yapan 

ama bir türlü ana ol(a)mayan bakent. Iık- 

Kent. Seyir-Kent ve bilhassa Gösteri-Kent. 

Metro-Gün. Metro-Gece. 

■ 

34

www.issuu.com/yaprakkiran01 

Çizimler | Zeichnungen 

35

36 

© Foto: Ömer Yaprakkıran | 1977 Ffm

1990 yılında Frankfurtta aramızdan ayrılmıtı 

Sümeyraya 

70 ya armağanı 

“Sümeyra, Ruhi Su’nun ve onun yeniden yarattığı türkülerin 

uluslararası müzik dünyasındaki yerini alması gerektiğini düşünüyordu. 

Bu ise ancak Ruhi Su türkülerinin notaya alınması, ses sanatçılarının 

repertuarına girmesiyle mümkün olacaktı. O nedenle Frankfurt 

Goethe Üniversitesi’nin Müzik Bölümü’ne yazıldı.” 

Ruhi Sunun en güzel kızı ve belki de 

tek öğrencisi Sümeyra, 5 ubat 1990da 

Frankfurtta bu dünyaya veda etmiti. Bir 

kötü aka gibi aniden balayan sürgüne 

fazla direnemedi. Fakat 1985te yakalandığı 

amansız hastalığa rağmen ayakta 

durabildiği sürece gurbette konserler 

verdi, türküler söyledi. Hep müzik için 

yaadı. Bu yıl mayıs ayında 70inci doğum 

yılını da kutlayacağız. 

Halen Frankfurtta yaayan ei Hasan 

Çakır, Sümeyranın 70 yaını farklı etkinliklerle 

kutlamak istediğini, ama bunun 

için kendi çabasının yeterli olmayacağını 

söylüyor. Sümeyra ile geçen yıllarını kitaplatırma 

çalımalarını da sürdüren Çakır, 

özellikle genç müzik insanlarımızı bir yeni 

yola çağırıyor, Fazıl Say ve sonraki kuakları 

Ruhi Sunun Sümeyranın de eliğinde 

açtığı yolu tamamlamaya, hatta buradan 

hareketle yeni yollar açmaya davet ediyor. 

Hasan Çakır, Umarım bu yıl bu doğrultuda 

atılacak yeni adımlara da sahne olur. 

Sümeyranın Ruhi Sunun vasiyeti saydığı 

en büyük arzusu da gerçekleir diyor. 

- Sümeyra nasıl bir ok yaadı? Sonuçta 

hayatında belki de hiç beklemediği bir anda 

sürgün gerçeğiyle yüz yüze kalmı oldu? 

HASAN ÇAKIR - Berlin Kreuzberg 

Belediyesinin düzenlediği Nâzım Hikmet 

Haftasına davetli olarak gelmiti. Davetliler 

arsında Ruhi Su, Meral Taygun, Ali 

Ekber Çiçek de vardı. Beraber gelmitik. 

Fakat 12 Eylülle birlikte DİSK Maden-İ 

Korosu hakkında tutuklamalar balatıldığını 

öğrenince bir süre Berlinde kalma 

kararı aldı. Hatta Ruhi Su da dönsün mü 

dönmesin mi diye tartıtık falan, ama 

Ruhi Su dönmek istedi ve beraber döndük. 

Sümeyra Almanyada kaldı... Ben, bir yıl 

37

sonra sonra yeniden Almanyaya geldim 

tabii... 

- Anılarınızı kaleme aldığınızı, yayımlamak 

istediğinizi biliyoruz. Birinci elden 

sormu olalım: Müzikle ilgili neler planladı 

Sümeyra burada? 

HASAN ÇAKIR – Çok ey… Türkü 

albümleri… Sümeyranın üzerinde çalıtığı 

bir çok türkü albümü vardı... Kadınlarımızın 

Yüzleri, Allı Turnam albümleri yıllarca 

süren bir aratırma ve çalımanın 

ürünleriydi. Gülün Elinde, Vardar Ovası, 

Serçelerin Süvarisi (Suware Çucikan), 

Çocukların Dileği, Aptal arkı, Kıyamet, 

Türkülerle İnsan Hakları Bildirgesi gibi 

türkü albümleri üzerinde çalııyordu… Bu 

çalımalardan bir ikisini ben daha sonra 

yayımladım. Vardar Ovası, Gülün elinden, 

Suware Çuçikan (Serçelerin Süvarisi)… 

Sümeyranın mutlaka yapmak istediği 

ilerden biri de, Ruhi Su türkülerini notalama 

ve uygun olanlarına piyano eliği 

tasarlamaktı. Bu konu üzerinde uzun 

uzun Ruhi Su ile telefonda konutuklarını 

hatırlıyorum. Yani bu i Ruhi Sunun 

bir tür vasiyeti, verdiği bir görev gibiydi. 

Sümeyraya göre, Ruhi Sunu türkü söyleyii, 

yani tarzı, türkü söylemede gerçek 

anlamda bir yenilikti. Ruhi Su, türküleri 

iliyor, birinci sınıf bir ustalıkla bir 

sanat eserine dönütürüyordu; evrensel 

klasik müziğin büyük ustaları gibi halk 

türkülerini iliyordu. Onların notaya döktüğü 

ii sesiyle yapıyordu… Sümeyra için 

Schubertin, Schumannın Liedleri ne 

ise Ruhi Su türküleri de o idi ve en önemlisi 

Türkçe söylemenin kuralları Ruhi 

Sunun söyleyiinden çıkacaktı… Sümeyra, 

Ruhi Sunun ve onun yeniden yarattığı türkülerin 

uluslararası müzik dünyasındaki 

yerini alması gerektiğini düünüyordu. 

Bu ise ancak Ruhi Su türkülerinin notaya 

alınması, ses sanatçılarının repertuarına 

girmesiyle mümkün olacaktı… Evet, bu 

i Sümeyranın çok önem verdiği ilerden 

biriydi. Ömrünün son yıllarında kendini 

tamamen bu ie vermiti diyebilirim. Ruhi 

Su türkülerini notaya alıyor ve uygun bulduklarını 

piyanist Vera Sebastian eli- 

ğinde deniyordu. Hatta bu ii bizzat yapmayı 

hedeliyordu. O nedenle Frankfurt 

Goethe Üniversitesinin Müzik Bölümüne 

yazıldı… Dediğim gibi, Sümeyranın Vera 

Sebastianla birlikte verdiği konserlerde 

piyano eliğinde söylediği Ruhi Su türküleri 

de var. Denk gelirse bunları bu yıl 

bir albümde derlemek istiyorum… Tabii 

Sümeyranın bu ii de daha iin baında 

kesintiye uğradı. 

- Hastalığı nedeniyle mi? 

HASAN ÇAKIR - Evet, o da bütün bu 

ileri engelledi tabii… Sümeyra, Ruhi Su 

türkülerini dünyadaki her ses sanatçısının 

repertuarına alabileceği bir duruma 

getirmek istiyordu. Sözgelimi, ünlü Alman 

Bariton Dietrich Fischer-Dieskau tıpkı 

Schubertin, Mahlerin Liedleri gibi, 

Yunus Emre- Ruhi Su, Karacaoğlan- Ruhi 

Su veya Nâzım Hikmet-Ruhi Su türküleri 

de söyleyebilmeliydi… Bunun için Ruhi 

Su türkülerinin her eyden önce notaya 

alınması gerekiyordu… Ne yazık ki bu i 

kesintiye uğradı. Hastalığın etkisi oldu 

bu kesintide tabii. Bu i için büyük zaman 

gerekiyordu, o geni zamana hiç sahip olamadı 

Sümeyra… Bir de konserler elbette… 

Sürekli konser veriyordu Sümeyra. Sendikaların, 

barı hareketinin, siyasi partilerin 

düzenledikleri festivallere, toplantılara 

davet ediliyordu. Bu da çok zaman 

alan bir iti… En son Aschafenburg 

kentinde bir konser verdi, çok güzel bir 

konserdi… 

Hasan Çakır 

38

- Bir büyük i kesintiye uğradı ve Ruhi 

Bey’in verdiği görev ve vasiyeti yerine getirilemedi. 

Peki, bu anlamda Sümeyra bir 

baarısızlık mı yaadı? 

HASAN ÇAKIR – Hayır… Büyük i bitirilemedi, 

ama Sümeyra bu ii balattı. Yani, 

yapılması gereken i ortada… imdi bu 

iin tamamlanması, baarılması 

gerekiyor… 

- Ruhi Su’nun, Sümeyra dıında bir öğrenci 

yetitiremediği de söylenir. Sümeyra da 

Ruhi Su döneminin bir parçasıydı. Sonrasının 

değil. Zaten Ruhi Su’nun vefatından 

sonra 5 yıl yaadı Sümeyra. Burada da bir 

kesinti yok mu? 

HASAN ÇAKIR – Tabii var. Ruhi Su, 

çorak toprakta akan bir su gibiydi. Onu 

anlamak ve anlatmak, aslında Türkiye 

aydın tarihini da anlamak ve anlatmak 

demekti. Ruhi Suyu dinlemek sadece 

aydın olmak da değil, bir halkı anlamanın 

yoluydu. Bu, büyük bir aydınlık yoldur. 

Bizim aydınımız gerçi Ruhi Suyu sevdi, 

tanıdı, ama onu tanıtıp ileriye taıyamadı. 

Olmadı o i. Gerçekten de 60larda 

ve 70lerin baında aydın olmak Ruhi 

Suyu sevmek ve anlamakla edeğerdeydi… 

Müzik dünyamızda Ruhi Sunun 

ve Sümeyranın atılımı, henüz tam bilince 

çıkamamı bir olumlu balangıç olarak 

kalmıtır. Ruhi Suyu sevenlerin çabaları 

yetmiyor… Artık galiba genç kuak bestecilerimizin, 

ses sanatçılarımızın, konservatuarlarımızın 

bu ii ele alması gerekiyor. 

Sümeyranın balattığı ii sürdürmek, 

tamamlamak gerekiyor. Ruhi 

Su türkülerini güncellemek, bu kesintiyi 

ortadan kaldırmak lazım… Halkı anlamanın 

ve anlatmanın en doğru yoluydu 

Ruhi Su. imdi bir Ruhi Su rönesansının 

zamanıdır. 

- Sümeyra istediği gibi yaadı, ama mutsuz 

mu öldü? 

HASAN ÇAKIR – Tabii mutlak bir mutluluk 

yok. Mesela güzel bir konserden 

sonra, tabii ki çok mutluydu. Ama sürgünde, 

asıl büyük kaynaktan, yurdundan 

koparılmıtı. Yalnız bir ey onu teselli 

ediyordu: Buradaki Türkiyeli insanlar 

ile buluuyordu ve konserlerine ilgi hep 

büyüktü. O anlamda pek de yalnız değildi. 

Bir toprak bulmutu burada da. Ama 

ne olursa olsun, yurdundan koparılmı 

olmak, 12 Eylül engeliyle yaamak, çok 

huzursuz edici bir eydi. Küçük mutluluk 

anları, konserler mesela yaadı, ama yapabileceklerinin 

hepsini yapamadı. Baladığı 

ilerin çoğu yarım kaldı… Kırmızı gül 

sende kaldı tamahım diyor Sümeyranın 

söylediği bir türkü. (FHF) 

Frauenfestival Hamburg 

39

SINIRLARIN ÖTESİNDEKİ KÜLTÜR 

Federal Almanya her zaman ilginç 

Türkî giriimlere sahne oldu. Yarım asrı 

akın bir zamandır süren bu giriimlerden 

biri de yıllardır çalımalarını Essende 

sürdüren Katakomben-Theater. Kent 

merkezindeki ünlü Girardet Hausda yerleik 

bu salon, uzun süredir yaklaık 1 

milyon Türkiye kökenli insanın yaadığı 

Kuzey Ren Vestfalya eyaletinde sınırlar 

ötesi bir kültür odağı. Katakomben, 

önemli olanaklara sahip sahnesinde geleceğe 

yönelik kültürler ötesi sanatsal etkinlikleriyle 

ilgi odağı olmayı mart ayı programında 

da birbirinden ilginç etkinliklerle 

sürdürecek. 

3 Martta Ankara Tiyatro Fabrikası, 

Aziz Nesinin ünlü Toros Canavarı oyununu 

sergileyecek. Onu 4 Martta Muhsin 

Omurcanın Taksim Maksim balıklı 

komik arkıları izleyecek. Ünlü kabareci 

Omurcanın yazıp oynadığı ve arkılarını 

da bizzat icra ettiği bu gösteride, Atilla 

Elmalı ile Kazım Dervi de enstrümanlarıyla 

ona elik edecek. 

5 Martta saat 23.00ten sonra Estarabim 

ile samimi ve seviyeli bir 

ortamda eğlenceli parti gerçekletirilecek. 

Katakomben-Theater bu gecede, 

Türkçe Anadolu rock ve günümüz Türkçe 

pop müziğinin yanı sıra Latin, House ve 

Black müzik türlerinden de örnekler sunulacak. 

12 Martta tango ve rembetiko gibi 

iki dünyaca ünlü yeraltı müziğinin bayapıtları 

sahne alacak. Kemancı Önder 

Baloğlunun müzik yönetmenliğinde, 

Dimitrios Prandecos, Murat Sanalmı, 

Ahmet Bekta ve Kazım Çalıgan gibi 

sanatçılar eliğinde, program boyunca 

liman müziği örnekleri seslendirilecek. 

Mart ayının en güzel süprizlerinden 

birini de Hollanda kökenli genç kuak 

müzisyenlerimizden Karsu oluturacak. 

18 Martta saat 20.00de balayacak programında 

Karsu, yeni albümü Colorsın 

tanıtımı kapsamında sahne alacak. 2012 

yılında çıkardığı ilk stüdyo albümü Confession 

ile Avrupa ve Türkiyede büyük 

beğeni toplayan Karsu, bu kez yeni 

albümü Colors ile Essen ve çevresindeki 

müzikseverlere yeni tınılar taıyacak. 

Türkiye kökenli Hollandalı sanatçı, çok 

yönlü yetenekleriyle müzikte yeni kapılar 

açmayı sürdürecek. 

Katakomben-Theater ve içerdiği programlar 

hakkında ayrıntılı bilgi kurumun 

internetteki adresinden alınabiliyor. 

(katakomben-theater.de) 

40

1 Nisan 2016‘da bir şaka yapacağız ve çıkacak olan 

yeni sayımızla 3. yılımızı kutlayacağız! 

www.bizimaachen.de 

41

Çirkinliǧin 

kültürel 

tarihi 

ASUMAN 

KIRLANGIÇ 

42

Çirkin insan, çirkin bina, çirkin ehir, 

çirkin oyun, çirkin politika, çirkin politikacı, 

çirkin sanat, çirkin yemek, çirkin 

koku, çirkin cadı, çirkin dev vs. vs... 

Çirkin de tıpkı güzel gibi hayatımızın 

içinde ve her yerde; Aman ne güzel! 

dediğimiz gibi, Aman ne çirkin! de diyoruz. 

Sevmediğimiz, bizi rahatsız eden her 

ey çirkin. Bu ekilde ele alınca, çirkin 

kavramı oldukça banal. Oysa çirkin kavram 

olarak bundan daha fazlasını içeriyor. 

Her ne kadar güzellik, her daim aranan 

ve özlenen bir nitelik olsa da, son zamanlarda 

çirkinlik de farklı alanlarda değer 

kazanan bir kavram oldu. Gretchen E. 

Henderson, Çirkinlik, Kültürel Bir Tarih 

(Ugliness, A Cultural History, Reaktion 

Books, London 2015) adlı bir süre önce 

yayımlanan kitabında, çirkinin farklı 

dönemlerde farklı kültürlere bağlı olarak 

değien anlamını inceliyor. Yazarın amacı, 

çirkin ile eanlamlı kelimeleri ele alarak 

terimin korkunç ve ürkütücü anlamının 

etimolojik kökenlerine inerken, kültürel 

tarih içerisinden sunduğu örnekler ile 

kavram hakkında okuyucuya bir çerçeve 

sunmak. 

En basit anlamda, Antik dönemde 

tanımlanan çirkin ile 18inci yüzyılda 

tanımlanan çirkin birbirinden farklıyken, 

günümüzde kullandığımız çirkin kavramı 

da 18inci yüzyılda kullanılandan farklı, 

hatta günümüzde çirkin, pozitif çağrı- 

ımlar dahi içerebiliyor. Kültürel tarih 

içerisinde çirkin terimi kendini dönütürürken, 

karıtı kabul edilen güzel ile 

daha farklı bir iliki içine girerek, birbirlerini 

tamamlar hale gelmi durumdalar. 

Güzellik ve çirkinlik, karıt kavramlar 

olmak yerine, birbirinin çekim alanındaki 

iki yıldız gibi, hem birbirlerinin hem de 

kendi eksenlerinin etrafında dönüp duruyorlar. 

Her ikisi de diğerinin etkisi altında 

kendi varlığını (anlamını) ekillendiriyor. 

Henderson da, Umberto Econun Çirkinlik 

Üzerine (On Ugliness, Rizzoli, New 

York 2007) balıklı kitabındaki gibi, güzelliğin 

sıkıcı, çirkinliğin ise çok daha eğlenceli 

olduğunu belirtiyor. Güzellik hep aynı 

sınırlı normlar içerisinde betimlenirken, 

çirkin, sınırsızlığı ile oldukça yaratıcı ve 

sonsuz bir çeitlilik vaat ediyor; çirkin her 

an her yerde olabilir. 

Elbette ki yazarın amacı, çirkini güzele 

ya da güzeli çirkine dönütürmek değil, 

bununla birlikte her iki terim de ne siyah 

ne beyaz, her ikisinin de gri alanları var. 

Hepimizin kabul edebileceği gibi, çirkinlik 

de güzellik de göreceli kavramlar, içinde 

yaanan döneme, kültüre, alınan eğitime 

ve hatta yaanmılıklara göre deği- 

iklik gösterebilirler. Hendersonın amacı 

bu göreliliği vurgulamak. Yazar, çirkinin 

sınırsızlığı içerisinde kitabının sınırlarını 

tekil çirkin örneklerden balayarak, daha 

sonra gruplara ve oradan da duyulara 

doğru belirliyor. En sonunda da, kendi 

ve öteki arasındaki sınırları kaldıran 

✤ 

GÜZELLİK HER 

DAİM ARANAN 

BİR NİTELİK. 

AMA SON 

ZAMANLARDA 

ÇİRKİNLİK DE 

FARKLI ALANLARDA 

DEĞER KAZANAN 

BİR KAVRAM 

OLDU. 

✤ 

43

✤ 

ANTİK DÖNEMDE 

ÇİRKİNLİK, 

KELİMENİN 

ETİMOLOJİSİNE 

BAKILDIĞINDA, 

FİZİKSELLİKTEN 

DAHA ÇOK KORKU 

VE DEHŞET 

DUYGULARINA 

BAĞLI OLARAK 

BELİRLENİYOR. 

✤ 

bir inceleme sunuyor. Buradaki amaç biraz 

da kavramın tarihsel bir arkeolojisini 

yapmak. 

MİTOLOJİ VE EFSANELERDE ÇİRKİN 

Yazar tekil örneklerden bahsettiği 

kitabın ilk bölümünde, özellikle mitoloji ve 

efsanelerdeki insan hayvan hibritleri üzerinde 

duruyor. Mitoloji ve felsefe, çirkin 

için, insandan daha aağıda olduğu varsayılan 

yaratıkların yer aldığı bir hiyerari 

belirliyor. Gene de antik dönemde 

çirkinlik, kelimenin etimolojisine bakıldığında, 

iziksellikten daha çok korku ve 

dehet duygularına bağlı olarak belirleniyor. 

Bununla birlikte, Antik Mısırda bu 

tarz insan hayvan karıımları tanrısal 

olarak kabul edilirken, negatif göndermelere 

de sahip. 

Ortaçağda ise çirkinlik teması ile ilgili, 

özellikle destanlarda görülen dönüüm ve 

metamorfoz ön plana çıkıyor. Daha sonraki 

dönemde iin içine ahlak giriyor, hatta 

öyle ki, güzellik ve çirkinlik iyi ve kötü 

44 

ahlakın vücutsal yansıması olarak kabul 

ediliyor. Çirkinlik ve ucubelik her daim 

bir arada kullanılsa da, Henderson özellikle 

18inci yüzyılda çirkinlik ve sakatlık 

(deformasyon) kavramlarının birlikte kullanıldığını 

ve 19uncu yüzyılda da çirkinlik 

ve anormalliğin eanlamlı hale geldiğini 

belirtiyor. Bu arada Viktorya döneminde, 

bata etnik olmak üzere, ender görülen 

farklılıkların sergilendiği ucube gösterilerinde 

(freak shows) bir artı gözleniyor. 

Özellikle sirk, galeri ve müzelerde 

sunulan gösteriler gene eski bir olguyu 

insan hayvan karıımı ucubeleri, normal 

insanların karısına getiriyor. 

Bir taraftan ucube olarak doğan bu 

insanların kitlelere sunumu varken, diğer 

bir örnek günümüzden bir sanatçının kendisini 

kitleler önünde ucubeletirmesi: 

Fransız sanatçı ORLAN, bir dizi estetik 

operasyon ile yüzünü kasten çirkinletirip, 

kendini ucubeletiriyor. Kitabın bu 

ilk bölümü daha çok dı görünü ile belirlenen 

çirkin üzerine, bununla birlikte kültürel 

farklılıklar ve korku üzerinden belirlenen 

bir çirkinlik kavramı bu. Tabii bir 

de normallik olgusunun sorgulanması var; 

farklı olan doğrudan anormal kabul ediliyor. 

MEŞRULAŞTIRILMA MI, 

İTİBARSIZLAŞTIRILMA MI? 

Kitabın ikinci bölümü çirkin gruplar 

üzerine. Buradaki örnekler daha genel. 

İkinci bölümün amacı kültürel pratiklerde 

çirkin grupları resmiletiren terimlerin 

incelenmesi. Yazar bu bölümde bilhassa 

çirkin grupların merulatırılması ya da 

itibarsızlatırılması üzerinde duruyor, 

aslında her iki durumda da çirkine bir 

değer atfediliyor. Öncelikle grup tanımlamaları 

ile çirkinliğin sınırlandırılması söz 

konusu. Yazarın ele aldığı ilk grup, canavarlar; 

aslında çirkinlik bu grup ile özdelemi. 

Özellikle farklı kültürler ya da ideolojiler 

ile çatımalar yaandığında, öteki 

her zaman canavarlatırılıyor. Aslında 

buradaki durumu tetikleyen sadece korku 

değil, aynı zamanda ötekine duyulan

merak, ilgi ve hayranlığın bir arada kendini 

göstermesi. Öteki grubun canavarlatırılması 

içerisinde hayranlık ve merak 

daha baskın. Tıpkı Avrupalı gezginlerin 

Hint tanrılarına karı duydukları ilgi ve 

merak gibi. 

Sınırlanan çirkinliğin daha sonra 

sömürgeletirilmesi geliyor. Farklı kültürel 

özellikler ve pratikler çirkinliğin 

normu olarak kabul ediliyor, bu tanım 

korku ve güvensizlik duygusu ile alakalı. 

Elbetteki burada çirkin tanımı sömürgeletirene 

ait. Ardından yazar askeri çirkinlikten 

bahsediyor. Birinci Dünya Savaı 

sırasında, bedensel yaralı askerler için, 

ehirlerden uzakta (toplum ile mümkün 

olduğunca az temasta bulunulacak yerlerde) 

özel hastaneler türüyor. Hastanelerin 

amacı bedensel deformasyona 

uğrayan askerlerin, dı görünüleri ile toplumu 

rahatsız etmeden varlıklarını sürdürmeleri 

ve estetik ameliyatlarla, özellikle 

yüzlerinde meydana gelen deformasyonların 

mümkün olduğunca hailetilmesi. 

Her ne kadar bu askerlere toplumda 

saygı duyuluyorsa da, rahatsız 

edici görünümleri yüzünden toplumdan 

dılanıyorlar. 

Gruplar üzerinden ele alınan çirkinde 

de iziksellik ve normallik tanımlamaları 

ön plana çıkıyor. Normallik gene içinde 

yaanılan kültür ve topluluk üzerinden 

tanımlanıyor, normalin dıında olan ise 

korku veriyor. Belki de insanın 

korkusu kendini ait hissettiği grubun 

dıına itilmek. Bu korku ile birlikte 

kendi grubuna ait olmayanı dılıyor, 

aforoz ediyor. 

DUYULARIN KÜLTÜREL ROLÜ 

Kitabın temel konusu insanın kendisi 

aslında. İlk iki bölüm insanın tutum 

ve yargıları ile belirlenen çirkin kavramını 

incelerken, üçüncü bölüm insanın 

bedensel duyuları 

ile belirlenen çirkinliği 

ele alıyor. 

İnsan, görme, 

duyma, tatma, koklama 

ve dokunma 

duyularıyla çirkinliği 

kendi kültürü 

içinde öğrenir, bu 

öğrenilmilikleriyle 

de kendi tanımlarını 

belirler. Kısacası 

beden kendi 

bilgisini oluturur. 

Bilgiyi oluturan 

ilk ve en önemli 

duyu görmedir, 

hatta görmek inanmaktır. 

Fotoğraf 

bile iktidarını bu mit üzerinden güçlendirir. 

Duyusal ve duygusal anlamda pek 

çok eyi görme duyusu belirler. Görme 

duyusu hem kültürel hem kiisel açıdan 

farklılık yaratır, kararları belirler. Çirkin 

görünümlü kii, güzel görünümlü kiiden 

daha az itibar görür. Diğer bir duyu ise 

duyma: İnsan vücudu pek çok sesin ve 

aynı zamanda çirkin sesin de (geğirmek, 

kusmak, çığlık atmak, kemirmek vs.) 

kaynağıdır. Tuhaf bir ekilde ilk olarak 

rahatsız edici, kötü ve çirkin olarak nitelendirilen 

müzik türleri zamanla birer klasiğe 

dönüebilir. Bunun en bariz örnekleri 

jazz ve rock and rolldur. Bu anlamda 

✤ 

SINIRLANAN 

ÇİRKİNLİĞİN 

DAHA SONRA 

SÖMÜRGELEŞTİRİLMESİ 

GELİYOR. FARKLI 

KÜLTÜREL ÖZELLİKLER 

VE PRATİKLER 

ÇİRKİNLİĞİN NORMU 

OLARAK KABUL 

EDİLİYOR. 

✤ 

45

✤ 

HENDERSON'UN 

AMACI, 

OKUYUCUNUN 

KENDİ ÇİRKİN 

KAVRAMINI MERCEK 

ALTINA ALMASI, 

HATTA ONU DEŞİP 

ALTINDA YATAN TÜM 

YARGILARI YÜZEYE 

ÇIKARMASI. 

✤ 

duyma duyusu çirkin kavramına oldukça 

pozitif bir alan açar. Tabii sesin kaydedilerek 

tekrar tekrar dinlenebilmesi olasılığını 

göz ardı etmemek gerekir. Kulak 

sürekli duyduğu bir sese karı algısını 

değitirebilir. Yani aynı ses bir süre sonra 

rahatsız edici özelliğini kaybedebilir. Aynı 

ey daha geçici olan koku için geçerli 

değildir. 

Koku algı hiyerarisinde daha aağıda 

yer alan bir duyu. Vücut pek çok kötü ses 

ürettiği gibi, pek çok kötü koku da üretiyor. 

18inci yüzyıl Fransasında kokmak 

kesinlikle olumsuz bir durum değildi. 

Hatta doktorlar hastalarına vücutlarından 

çıkan kokuya göre tehis koyarlardı. 

1789daki Fransız Devriminden sonra 

durum değiti. Hijyen, modern hayatın bir 

olgusu haline geldi. Hatta öyle ki, koku ve 

tehlike eanlamlı hale geldi. Günümüzde 

kokuların nötr olduğu alanlar polisler 

tarafından daha az kontrol edilir. Çünkü 

koku ve güvenlik arasında bir bağlantı 

kurulur. 

KÜLTÜRDE TAT DUYUSU 

Tat duyusuna gelince, duyular arasında 

kültüre en bağlı olan duyu tattır. 

Farklı kültürlerin mutfaklarında, diğerleri 

için iğrenç ya da dayanılmaz olarak 

nitelendirilecek pek çok yemek türü var. 

Ne var ki, doğal kaynakların giderek 

azalması durumu, günümüz topluluklarında 

belki de gelecekteki tek besin kaynağının 

böcekler olacağı ikrini güçlendiriyor. 

Diğer taraftan eğlence sektöründe 

Fear Factor gibi programlarla, izleyiciyi 

ok içinde bırakarak, iğrenme duygusunu 

kullanan çirkin tatlar sermayeletiriliyor. 

Halbuki yediğimiz eyler aslında tamamen 

kültürel, kesinlikle doğal değil. Bizim 

için çirkin tatların belirlenmesi kesinlikle 

alıkanlık. Çirkin tadın temelinde ise 

tamamen modern bir korku var: İnsanın 

tüketilebilir organik yapısı. İnsan vücudunun 

toprak altında ya da üstünde çürümesi 

ya da tüketilmesi, modern insanın 

temel korkusu. 

Dokunma ise tüm duyular arasında 

çirkin ve suçlu olma potansiyeli en yüksek 

olan duyu. Duyularda da çirkinin belirlenmesinde 

korku ve kültür faktörü yeniden 

kendini gösteriyor. 

Henderson çirkinliği ele alırken onu 

neredeyse sadece kültürel bazda inceliyor. 

Bu anlamda kitap, çirkinlik gibi kendi 

içinde sınırsız imkanlar sunan bir kavramı 

inceleme konusunda zayıf gibi görünmekle 

birlikte, ki aslında öyle, yazarın 

sonuç bölümünde kendi eserini aynı 

kavram altında değerlendirmesi ve yaptığı 

özeletiri ile farklı bir boyuta giriyor. 

Yazar kitabına yapılabilecek bu eletirinin 

tam olarak farkında, fakat o da belirtiyor 

ki, çirkinlik gibi geni bir kavramın her 

yönüyle ele alınıp incelenmesi mümkün 

değil. Hendersonın amacı, okuyucunun 

kendi çirkin kavramını mercek altına 

alması, hatta onu deip altında yatan 

tüm yargıları yüzeye çıkarması. Bu açıdan 

bakıldığında Henderson, verdiği örnekler 

ve kurduğu bağlantılar ile amacına 

ulaıyor. 

Çirkinlik ve güzellik, her ikisi de 

oldukça göreceli kavramlar, toplum ve 

kültür tarafından belirlenmekle birlikte, 

kiisel geliim ile farklılatırılıp dönütürülebilir. 

Hele ki günümüzde, çirkin neredeyse 

tüm alanlarda kendine daha güçlü 

bir yer edinmekte, fakat bunu yaparken 

kendi tanımını da dönütürmekte. 

Çirkin güzelin yerini almıyor, ama çirkin 

ve güzel arasındaki iliki dönüüyor, 

birbirlerini tamamlayan bir çift haline 

geliyor. Çirkine ait her ey güzele müdahil 

olurken, güzel olan her ey de çirkinin 

içine giriyor... 

46

www.politeknik.de 

info@politeknik.de 

47

Döner Almanya’yı, 

Almanya da döneri değiştirdi 

Kitaplar ve bilimadamları 

yanıt arıyor 

48

Birçok çevrede “Türk mucizesi” olarak 

da anılan dönerin Almanyaya girip yerleme 

sürecinde ciddi değiimlerden geçmesi, 

sokaklardan üniversite sıralarına 

kadar tartıılan bir konu. Anadolu kaynaklı 

bu yeni fast-food, sadece lisans 

düzeyindeki derslerde değil doktora programlarında 

da ileniyor. Bu arada art 

arda yayımlanan kitaplarda, yemekten 

popüler kültüre kadar çok çeitli alanlarda 

dönerin Alman toplum yaamındaki 

izleri ileniyor. 

Frankfurt Goethe Üniversitesi Etnoloji 

Enstitüsü öğretim üyelerinden Prof. 

Dr. Marin Trenk, bir süre önce yayımladığı 

Döner Hawaii – Unser globalisiertes 

Essen (Döner Hawaii – Bizim Küresellemi 

Yemeğimiz) kitabında, ülkedeki 

yemek kültürüne döner etkisini tartımaya 

açan yazarlar arasında yer alıyor. 

Bir popüler kültür incelemesi niteliğindeki 

bu kitabında Prof. Dr. Trenk, dünyanın 

çeitli bölgelerindeki yiyeceklerin 

ve damak tatlarının birbirine uyum sağladığına 

ve böylelikle de özel bir küreselleme 

yaandığına dikkat çekiyor. Federal 

Almanyanın birkaç on yıl içinde, dıarıdan 

gelen etnik grupların yiyeceklerini özemsemi 

bir ülkeye dönütüğünü savunan 

Alman bilimadamı, ülkedeki lezzet tercihleri, 

damak tadı ve yeme alıkanlıklarının 

nasıl dönütüğünü örneklerken, bu 

süreçte seyahatların önemli bir payı olduğunu 

vurguluyor. Güney İtalya kökenli 

pizza ve makarna çeitleri gibi Anadolu 

kökenli dönerin de Almanyada kısmen 

farklılatığını kaydeden Trenk, tüm dünyadan 

etnik restoranların bugün artık 

Alman ehirlerinin gastronomik resmini 

damgaladığını belirtiyor. Alman yazara 

göre, klasik Alman mutfağının yerinde 

zaten on yıllardır yeller esiyor. Ancak bu 

dev pazara pizza İtalyadaki, döner de 

Türkiyedeki salığını yitirerek girebiliyor. 

Bölgesel kültürler ve yemekleriyle ilgili 

çalımalarında Almanyanın yemek konusunda 

bir uygarlık geriliği yaadığına 

iaret eden Trenk, bu geriliğin yeni eğilimlerle 

ortadan kaldırılabildiği görü- 

ünde. Özellikle İkinci Dünya Savaı sonrasında 

ve refahın yayılmaya baladığı 

1950lerden itibaren Almanyanın kendi 

mutfağından ve mirasçısı olduğu lezzet 

geleneğinden büyük ölçüde yüz çevirdiğini 

hatırlatan Marin Trenk, Bugün artık 

Alman mutfağının iyi bir öhreti yok 

görüünü savunuyor. 

Frankfurt-Nordend gibi, birçok yemek 

kültürünün neredeyse yan yana sıralandığı 

bir semtte yaadığını belirten 

Marin Trenk, bu yaygınlığın küreselleme 

ile bağlarına dikkat çekiyor. 1945 

sonrasında Federal Almanyaya gelen en 

önemli iki göçmen grubun Güney İtalya 

ile Anadoludan kaynaklandığını kaydeden 

Trenk, Ancak bu grupların mutfağı ne 

gelikin Kuzey İtalya ehirlerinin ne de 

İstanbul ve Osmanlı İmparatorluğunun 

iddialı yemek sanatıydı. İstisnasız hepsi 

basit kırsal kesim gıdalarıydı diye 

yazıyor. Pizza ile dönerin Almanyadaki 

paralelliklerine de dikkat çeken Alman 

etnolog, İtalyan lezzet kökeninin Alman 

tercihleriyle kombine edilmesinden yeni 

bir pizza lezzeti doğduğunu, aynı eyin 

döner ve kebap kültürü için de söylenebileceğini 

kaydediyor. Dıarıdan gelen yiyeceklerin 

zengin Almanyada iç talebin 

damak tadına uydurulduğunu hatırlatan 

Marin Trenk, Kimse Almanyada Güney 

İtalya veya Anadoludaki yerel mutfakları 

aramasın diye yazıyor. Prof. Tren, pizza 

gibi dönerin de, bu uyum sürecinden 

geçerek Alman toplumunun temel gıdası 

halini alabildiğini vurguluyor. 

Türklerin Berlin Duvarı yıkıldıktan 

sonra Doğu Almanyadaki eyaletleri ilk 

döner büfeleriyle tanıtırdığını hatırlatan 

Marin Trenk, dönerin büyük çıkı- 

ına rağmen pizza ve makarna çeitlerinin 

on yıllardır Almanyada yemek ve 

damak tadıyla ilgili yönelimi belirlediği 

görüünde. Frankfurtta daha 1960 yılında 

Bosporus am Main adlı restoranda döner 

servisi yapıldığına dikkat çeken Prof. 

Trenk gelinen noktayı ve dönerin rolünü 

özetlerken, Artık tatlı Alman hayatını (La 

deutsche Vita) döner kebap olmaksızın 

düünmek mümkün değil ifadesini kullanıyor. 

(FHF) 

49 

✤ 

PROF. DR. 

MARIN TRENK, 

KİTABINDA 

ALMANYA'NIN 

YEMEK KÜLTÜRÜNE 

"DÖNER ETKİSİNİ" 

TARTIŞMAYA 

AÇIYOR. 

✤

Döner önce 

Berlinleştirildi 

sonra 

Almanlaştırıldı 

Marin Trenk’e göre, “bizim bugün bildiğimiz 

döner gözlerini Berlin’in 

Kreuzberg semtinde dünyaya açtı. 

Frankfurt’taki restorana iaret eden 

Trenk, bu örneklerin 1971’de dönerin 

Almanlar için tamamen yeni bir ey 

olmadığını gösterdiğine dikkat çekiyor 

ve bu tarihten itibaren dönerin büfeler 

halinde toplumun ilgisini toplayabildiğini 

belirtiyor. Alman yazarın önemli 

bir vurgusu “önerin eti önce Berlinletirildi, 

sonra da Almanlatırıldı. 

Çeitli soslar, baharatlar ve katkı malzemesiyle 

yeni bir lezzete ulaıldı. Artık 

Almanya’nın en sevilen ve ayaküstü yenilebilen 

yiyeceği, dönerdir eklinde. Kitabında 

Frankfurt’un ünlü Merkez Kebap 

Salonu’nu da örnek olarak gösteren 

Marin Trenk, Türk döner ve kebap sektörünün 

geleneksel Akdeniz mutfağı üzerinden 

bir üst aamaya, yani soylu Türk 

mutfağına geçi yapmaya çalıtığını 

de belirtiyor ve ekliyor: “Etno yiyecek, 

etnik kimlik içindir. Ama bir etno yiyecek 

dünyası da kültürel uyumlar gerçeklemeden 

düünülemez. Sadece ana akım 

ile etno arasında değil, etno ile etno arasında 

da belli bir karıma, iç içe geçme 

ve silinmeler yaanacaktır. Hatta bu 

süreç artan ölçüde bir kural olmaktadır. 

Prof. Dr. 

Marin Trenk 

50

www.binfikir.be 

51

“Buradaydılar, 

şarkılar 

söylüyorlardı!” 

İMRAN AYATA VE BÜLENT KULLUKÇU, GEÇMİŞİN SESİNİ DERLEDİ 

52

✤ 

SİYASİ VE KÜLTÜREL 

ALANDA ÜRETKEN OLMAMIZ 

GEREKİYOR. KALDI Kİ, BÖYLE 

BİR DİNAMİZM DE VAR. 

TİYATRODA, EDEBİYATTA 

VE GÖÇMEN 

POLİTİKALARINDA... 

✤ 

Federal Almanyanın uzman müzik 

irketlerinden Trikont (www.trikont. 

de) bünyesinde yayımlanan ilginç bir 

albüm devamını bekliyor. Ulm doğumlu 

ve Frankfurt Üniversitesi mezunu yazar 

İmran Ayata ile çalımalarını Münihte 

sürdüren Bülent Kullukçu, ortak üretimleri 

olan Songs of Gastarbeiter (Misair 

İçilerin arkıları) adlı albümde, yaklaık 

40 yıl önce Almanyada üretilen Türkçe 

arkılar üzerinden sesli bir tarih sondajı 

gerçekletirdiler. Genç derlemeciler, bu 

çalımalarıyla unutulmaya karı direnci 

gündeme getirdiklerini belirttiler. Halen 

halkla ilikiler alanındaki çalımalarını 

Berlinde sürdüren ve Bülent Kullukçu ile 

birlikte aralarında Frankfurtun da bulunduğu 

çeitli kentlerde bu arkılarla ilgili 

dinletiler düzenleyen İmran Ayata, sorularımızı 

yanıtladı. 

- Gerçekten önemli bir albüm çıkardınız. 

Ortada böyle bir ürüne talep olmamasına 

rağmen kendinizi buna mecbur ya da adeta 

görevli hissettiniz. Yola çıkarken neler 

düündünüz? 

İMRAN AYATA - Bugüne kadar Talep 

nedir? diye düünerek bir i zaten yapmadım, 

ileride de böyle olacaktır sanırım. 

İkinci Dünya Savaı sonrasındaki 

Almanyayı anlatmak ve anlamak için göç 

olgusuna daha geni yer verilmesini, siyasi 

ve kültürel doğru bir duru olarak görüyorum. 

Nitekim Almanyada göç ve göçün 

getirdikleri üvey evlat konumunu amı 

değil. Bizler buna karı tepki göstermekle 

yetinmemeliyiz, siyasi ve kültürel alanda 

üretken olmamız gerekiyor. Kaldı ki, böyle 

bir dinamizm var. Tiyatroda, edebiyatta 

ve göçmen politikalarında. Bunu yaparken 

eski argümanlarla boğumak da bana pek 

anlamlı gelmiyor. Ben ahsen bu argümanlarla 

uğramaktan artık yoruldum. 

Bugün Almanyada göç, hâlâ ekonomi 

endeksli düünülür. İgücü ihtiyacını kar- 

ılamak için çağrılan, ekonomik krizlerde 

de geri gönderilmek istenen göçmenler... 

Bu, tarihi bir argüman değil. Bugün mültecilere 

çalıma hakkı tanıma tartımaları, 

yurtdıından kaliteli igücünü 

Almanyaya davet etmek, bunun örnekleri... 

Daha çok ey sayabiliriz. Kısacası: 

53

✤ 

GÖÇMEN 

TÜRKÜLERİ, 

ŞARKILARI, 

ALMANYA 

TOPLUMUNDA 

BİLİNMEYEN, 

BİLENLER 

TARAFINDAN DA 

UNUTULAN BİR 

KÜLTÜR. 

✤ 

Bugünü anlamak için dünü unutmamak 

gerekir. Zaten bu mümkün değil. Bu, kültürel 

alanda da öyledir. Fatih Akınlardan, 

Shermin Langhoflardan, Feridun 

Zaimoğlulardan önceleri de vardır. Her 

ey ikinci kuakla balamadı yani. Bu, 

kimilerine demode bir yaklaım gibi gelebilir, 

önemli değil. Bütün bunlardan daha 

önemli baka bir ey var: Göçmen türküleri, 

arkıları Almanya toplumunda bilinmeyen, 

bilenler tarafından da unutulan 

bir kültür. Bunların kaybolmaması için, bu 

müziği daha geni bir kitleye tanıtmak için 

Bülentle yola çıktık. 

- 50 yılı geride bırakan toplu göçe ve bugün 

bu ülkede yaayan 3 milyon Türkçeli insana 

rağmen, Almanya’da, bu müzik altkültürünün 

yerleemediğini belirtiyorsunuz. 

Oysa albümünüzde 1970’ler ve 1980’lerin 

damgasını taıyan bir sound var. Almanya 

(halk, aydınlar, siyaset sınıfı vs.) bunu sizce 

neden dikkate almadı? 

İMRAN AYATA - Zor bir soru. Hemen 

belirteyim, cevaplamam yeterli olamayacak 

ve söylediklerimin daha çok birer 

tez olarak algılanmasını istiyorum. 

Bir: Bugün olduğu gibi dün de Alman 

toplumunun çok meraklı ve açık olduğunu 

düünmüyorum. Bunun için de göçmenlerin 

gündelik hayatları ve kültürel pratikleri 

pek ilgi uyandırmamıtır. Göçmenlere 

temel yaklaım igücü bazındadır 

İki: Dikkate alınmamasının en temel 

nedeni, ırkçılıktır. Irkçılık sadece bir ideoloji 

değil, aynı zamanda toplumsal aygıtlarda 

ileyen bir mekanizma. Bu nedenle, 

kültür endüstrisi de onsuz düünülemez. 

Üç: Bu ilgisizliğin bir baka boyutu 

daha var: Bu sound, Almanyadaki alı- 

ılmı soundlardan çok farklıdır ve bu 

soundun entegre edilmesinin pek kolay 

olmayacağı düüncesi yaygındır. Bu 

sound derken dili, müziği kastediyorum. 

Tabii ki sadece bu değil. Türkiyenin 

o dönem Avrupa içinde sayılmaması, 

BÜLENT KULLUKÇU (solda) VE İMRAN AYATA 

54

Anadoludan gelen insanların Hıristiyan 

olamaması da önemli. Anadolulular İtalyanlardan, 

Yunanlılardan daha yabancı 

idiler. Onun için Schlagermusik (pop 

müzik) kültüründe Costa Cordalis ve 

Bata Ilicler vardır, ama Türkiyeli bir isim 

yoktur. 

- Peki bu ilgisizlikte Türkiye kökenli insanların 

hiç mi payı yok? Herhalde zavallı 

mağdurlar diyemeyiz. 

İMRAN AYATA - Kesinlikle öyle. Zaten 

topu sadece egemen topluma atmak pek 

gerçekçi değil. O dönemin birçok büyük 

ismi, çeitli nedenlerden dolayı, ki bazılarına 

biraz önce değindim, kendi insanları 

içinde kalmılardı. Hemen hemen hepsi 

mesela Türkçe söylüyor. Düğünlerde ve 

politik etkinliklerde sahne alıyorlar. Bir 

ekilde community müzisyenleri idiler. 

Bu tabii ki, biraz da maddi ve manevi olanaklarla 

ilgili. Kolay değil o dönemler 

Alman toplumuna hitap etmek. Ama bunu 

deneyenler de var. CDmizde yer alan 

Ozan Ata Canani, mesela bunlardan biri. 

Belki daha çok zorlamamak gerekiyordu. 

Biz buradayız, bizim söyleyeceklerimiz 

var, dinleyin diye düünüyorlardı. Ancak 

1990lar sonrası yeni bir duru ve özgüven 

sergilendi. Bu siyasi alanda Kanak Attak 

gibi bir örgütlenmeden Fatih Akınlara 

kadar uzanan geni bir hareketlenme oldu. 

Geçenlerde inasi Dikmen bana bir haber 

attı. Çok nazik bir ekilde bu CD çalımamızı 

kutladı. Sizler bizlerden daha iyi 

yapıyorsunuz bu ileri. Daha cesur, daha 

kapsamlı diyordu. inasi Dikmen, Der 

Spiegelde Songs of Gastarbeiter balıklı 

bir yazı okuduktan sonra bunu yazmıtı. 

Çok sevindim ve duygulandım. inasi Abi 

hemerimdir, yani o da Ulmlüdür. Hayatımda 

ilk gittiğim kabare oyunu inasi 

Dikmenin 1980lerdeki bir oyunudur. 

Biz bugün böyle iler yapıyorsak, bunda 

inasi Abilerin ve Metin Aık Öztürklerin 

çok büyük payı var. Geçmite bu öncüler 

olduğu için biz bugün biziz. 

Cem Karaca’nın 

Almanya ve 

Almanca müzik 

macerası 

- Albümde Cem Karaca’nın da bir parçası (Willkommen) 

yer alıyor. 1960 ve 1970’lerde Türkçe müziğin 

en büyük starlarından biri olan ve 12 ”ylül sonrasında 

bu ülkeye sığınan Cem Karaca’nın Almanya macerasını 

nasıl görüyorsunuz? 

İMRAN AYATA - imdi Cem Karaca çok farklı bir 

yerde duruyor. Bu hem kendisiyle ilgilidir hem de yaptığı 

çalımalardan dolayı öyledir. Bir kere Cem Karaca 

Robert Kolej’de okumu, burjuva bir aile ve çevreden 

gelen bir müzisyendir. Almanya’ya gelmeden önce 

Türkiye’de bir ekoldür. Anadolu Rock’un en önemli temsilcilerindendir. 

Anadolu türkülerini, âık parçalarını 

yeni bir boyuta taımı, dönümütür. Müziğe yakla- 

ımı ve anlayıı birçok göçmen müzisyenden farklıdır. 

Müzik piyasa bilgisi genitir. Almanca albüm yapmasının 

böyle bir boyutu da olabilir. Ama daha ağır basan, burjuva 

backgroundudur. Kültürel anlamda, daha kolay 

adapte olmutur. Almanca çok rahat söylüyor. Bana en 

azından öyle geliyor. Almanya’daki Türkiyeliler tarafından 

ne denli dinlenirdi, nasıl bir yere sahipti, bilmiyorum. 

Ama Almanya’da tarih yazmıtır “ie Kanaken 

albümüyle. Alman televizyonlarına çıkan ilk Türk sanatçılarındandır. 

Bunda Alman plak irketinin katkısı büyük 

olmutur. Cem Karaca’yla tanımadım, onun hakkında 

birçok ey okudum. Naçizane düüncelerimi ifade edebilirsem: 

Karaca’nın Türkiyeli göçmenleri çok ciddiye 

aldığını zannetmiyorum. Alman kamuoyunda baarılı 

olmak daha ağır basmıtır. Müziğini çok severim ama 

Cem Karaca bana uzaktan hep ukala ve oyunu kuralları 

içinde oynayan, kendi çıkarlarını ön planda tutan bir 

sanatçı gibi geliyor. Toplumsal atmosfer gerektirdiği için 

Parka, sonra da Özalizm... (FHF) 

55

✤ 

BABAM 1963’TE 

ALMANYA'YA GELDİ. 

BİZİM CD 50 YIL 

SONRA YAYIMLANDI. 

İSTERSENİZ 

TESADÜF OLARAK 

ANLAYIN. BİRAZ 

ÖYLEDİR. AMA, 

BİRİNCİ KUŞAĞI 

ONURLANDIRMAK 

İÇİN DE UFACIK 

BİR KATKIDIR. 

✤ 

- Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya gibi 

görece zor dilli ülkelerden gelenlerin 

müziği bu toplulukların kendi içinde tüketildi. 

İtalyan, İspanyol, Fransız müziğine 

açık Alman kamuoyunun diğerlerine, özellikle 

bize bu kapalılığı nedendir? 

İMRAN AYATA - Az önce değindim 

gerçi, ama burada da bazı eklemeler 

yapmak isterim. Müziğin baarılı olup 

olmamasında en önemli etken piyasadır. 

O yıllarda, sözünü ettiğim ilgisizlik ve ırkçılığın 

yanı sıra, Anadolu soundun ve 

bundan sorumlu müzisyenlerin pazarlanabileceği 

gibi bir düünce de yoktu. Müzik 

endüstrisi ise zaten bu kültürden haberdar 

değildi. Olsa bile, muhtemelen Alman 

kulaklarına diğerlerine göre çok daha 

yabancı geleceği düüncesi egemendi. 

Zaten bütün bunlardan dolayı Türküola ve 

Minareci gibi irketler Almanyada ortaya 

çıktı, taa 1960larda... 

- Albümünüzde, rengarenk bir göçe ve 

onunla Alman toplumuna giri yapan renklere 

dikkat çekme çabası var... 

İMRAN AYATA - Bu çalımanın kendimce 

en önemli boyutlarından birisi, 

yaamın o yıllarda çok heterojen olduğunu, 

yani tek tip olmadığını albümdeki 

parçaların belgelemesidir. Gariptir, yıllarca 

Alman toplumuna makalelerde, edebiyat 

ve siyasi çalımalarda bunu anlatmaya 

çalıtık. Mesela Kanak Attakla 

çalımalarımızda özellikle gündelik hayat 

ve çelikilerini önemsedik. Bu Alman toplumunu 

göçsüz düünmek mümkün 

değil. Göçün kendisi de toplum gibi 

rengârenk. İçinde keder, hüzün, muhabbet 

ve sevinç var. 

- Anne ve babalarınızın kuağı, unutturulmu 

bir kuak mı? 

İMRAN AYATA - Benim babam 1963te 

Almanyaya geldi. Bizim CD, tam 50 yıl 

sonra yayımlandı. Bunu isterseniz bir 

tesadüf olarak anlayın. Biraz öyledir. Ama 

aynı zamanda birinci kuağı onurlandırmak 

için de ufacık bir katkı, öyle bir 

çalımadır. Daha farklı eyler hak ettiklerini 

düünüyorum. Unutulmamaları için 

yapacağımız daha çok i var. Bu daha balangıç... 

(FHF) 

56

Avrupa’da bir 

aydınlanmacı çıkış 

57

‘Avru 

teme 

Anado 

YAŞAR ATAN 

58

pa’nın 

linde 

lu var’ 

✤ 

YAŞAR 

ATAN’LA 

AVRUPA, 

TROYA, 

HOMEROS VE 

ANADOLU 

MİTOLOJİSİ 

ÜZERİNE 

SÖYLEŞİ 

✤ 

59

✤ 

DAHA 

ÇOCUKLUĞUMDA, 

DOĞDUĞUM 

ANTİK KENT 

AFRODİSYAS'TAKİ 

HEYKELLERE 

BAKAR BAKAR, 

BİR ANLAM 

VERMEYE 

ÇALIŞIRDIM. 

✤ 

Çalıma alanı Anadolu ve Akdeniz mitolojisi 

üzerine art arda kitaplar yayımlayan 

Yaar Atan, Troya, Homeros ve Anadolu 

uygarlıkları üzerine çalımalarını sürdürüyor. 

Akdeniz Mitologyasından Efsaneler 

ve Akdenizli Tanrılar gibi önceki 

kitaplarında insanlığın uygarlık yolundaki 

bin yıllardır süren o çileli yolculuğunu 

konu edinen yazar ve çevirmen Atan, 

Anadolu uygarlıklarını ilerici ve barıtan 

yana bir bakı açısıyla yeniden kurguluyor. 

Çalımalarını yıllardır Frankfurt 

yakınlarındaki evinde sürdüren Yaar 

Atana, bir süre önce çıkan Homerosun 

İzinde-Troyadan Sava Efsaneleri ile 

onun devamı niteliğindeki ve halen baskı 

aamasında bulunan Troyada Sava ve 

Barı kitaplarını sorduk. Atan, Avrupa ve 

mitologya (mitoloji) ilikisini de anlattı. 

- Siz sık sık Batı uygarlığı denen olgunun 

ve bütün bilimlerin, sanatların mayası ve 

hamurunun mitologya olduğunu hatırlatıyorsunuz. 

öyle soralım: Mitologyayla ya da 

Fransızların mitoloji dediği eyle, 

sizin tanımanız nasıl oldu? 

YAAR ATAN: Bu belki de bir raslantı. 

Belki de mitologyanın, yani mitolojinin 

egemen olduğu antik bir kentte dünyaya 

geldiğim için böyle. Daha çocukluğumda, 

doğduğum antik kent Afrodisyastaki heykellere 

bakar bakar, bir anlam vermeye 

çalıırdım. Hep yabancı gezginler gelirdi 

oraya ve ben konutukları eyleri anlamak 

isterdim. O yarı yıkılmı tapınakların 

ve heykellerin anlamını merak ederdim. 

Sonra o gezginlerin, bazı heykel parçalarını 

alıp götürdüklerini de görürdüm 

zaman zaman!.. Bir seferinde hakim, kaymakam 

amcalara anlattım ağlaya ağlaya 

durumu. Beni gülerek dinlediler... Bir 

cezası yokmu çünkü! 

Yabancı dillere yöneliim de buradan 

kaynaklandı. Çünkü bu mermer yontuların 

dillendirdiği ve içerdiği mitolojiyle ilgili 

olarak hemen hemen hiç kaynak yoktu 

Türkçede... Üstelik Afrodisyas ve yöresindeki 

evlerin çoğu, o değeri parayla ölçülemeyen 

mermer heykel parçalarıyla yapılmıtı... 

O yüzden dı ülkelerdeki en ünlü 

60 

müzeleri, içim yanarak geziyorum hep. 

O müzeler, ülkemizden aırılmı o paha 

biçilmez mermer yontularla tıka basa 

doluydu... 

- “emek ki baından beri u soru karınızda 

duruyordu: Mitoloji nedir? 

YAAR ATAN - Evet, bizim öykü, 

masal diye önemsemediğimiz, ama kendi 

topraklarımızın malı olan bu mitologya, 

yani mitoloji, Avrupayı Avrupa yapan kültürün 

temeliydi. Sümerlerden balayan bu 

mitologyayı sırasıyla Grekler, Romalılar 

ve Rönesansla birlikte Avrupalılar benimsedi 

ve onu sanatlara, bilimlere dönütürdüler... 

O yüzden de mitologyayı bilmeden 

Batı kültürünü, yani edebiyatını, sanatlarını, 

felsefesini anlamak olası değildir... 

imdi mitolojiyi kabaca anlatabilmek 

için öyle bir örnek vereceğim: Yıllar önce 

İstanbulda, bir yolcu gemisinde dört-be 

yalarında bir kız çocuğunu, geminin 

arkasında dönen pervanenin oluturduğu 

köpüklere büyük bir ilgiyle bakarken 

gördüm... Birden, Anne! diye bağırdı 

çocuk. Eliyle köpükleri göstererek Bunlar 

ne? diye sordu. Annesi de biraz düündükten 

sonra Ha, o köpükler mi?.. Balıklar 

çamaır yıkıyor da ondan kızım!.. dedi. 

Çocuk birden gülümsemeye baladı 

mutluluktan!.. Çünkü o anda kafasını 

karıtıran o büyük sorusuna, bir efsane 

yani birmitos aracılığıyla yanıt bulmu, 

rahatlamıtı... 

İte binlerce yıl önceki atalarımız da, 

daha bilim olumadığı için, dünyayı bu 

be-altı yaındaki çocuğun gözleriyle 

görüyor ve onun düzeyindeki aklıyla dünyamızı 

yorumlamaya çalııyorlardı... Bu 

yüzden de anlayamadıkları doğa varlıklarını 

ve doğa olaylarını tanrılatırıyor 

ve canavarlatırıyorlardı. Sonra da onları 

çocuksu akıllarıyla bir mitosa yani bir 

masala dönütürüyorlardı. Böylece insanoğlu, 

durmadan kendine sorduğu sorulara, 

ürettiği efsaneler (mitoslar) yoluyla 

yanıtlar arıyordu... 

Bu mitosların yani masalların toplamına, 

mitologya ya da mitoloji 

diyorduk... Ve hemen söyleyelim ki, dün-

yamızda her ülkenin bir mitolojisi vardı. 

İnsanların doğa olayları ve varlıkları kar- 

ısında kapıldıkları korkular yüzünden 

ürettiği bu mitoslar, çok ürkünçtüler... 

Zaman içinde bazı soylu sanatçılar, o 

mitosları yumuatıp insancıllatırdılar. 

Örneğin o soylu sanatçılardan biri, dünyanın 

ve insanoğlunun oluumuyla ilgili 

olarak öyle bir mitos kurguladı: 

Daha hiçbir eyin var olmadığı o eski 

zamanlarda, Kaos denen büyük bir boluk 

vardı yalnızca. Bu büyük bolukta da, 

zaman içinde, kocaman bir yumurta 

oluup olgunlatı ve bir gün ortasından 

çatlayıp boydan boya ikiye bölünüverdi! 

Yumurtanın içinde olumu ilk tanrısal 

yaratık, hemen ayaklarıyla alt kabuğu aağıya 

doğru itti; böylece Yeryüzü (Gaya) 

olutu. Elleriyle de üst kabuğu yukarı 

doğru itti; Gökyüzü (Uranos) olutu... 

Yumurtanın içinde oluan ve çatlamı 

kabukları iten bu ilk kanatlı tanrısal varlığın 

adı da, ak anlamına gelen Erostu. 

Böylece iki tanrı, Yeryüzü ile Gökyüzü, 

yaratıcıları olan Eros (Ak) yüzünden, 

birbirlerine hemen deli divane vuruluverdiler!.. 

Gökyüzü, Yeryüzüne duyduğu 

o sınırsız sevgisini kanıtlamak 

için, mavi giysilerini ııl ııl yıldızlarla, 

ayla, günele donattı hemen... Ve mevsimine 

göre yağmur yağmur, ıık ıık yağdı 

sevgilisi olan Yeryüzünün topraktan 

bedeni üstüne... Yeryüzü de, âık olduğu 

Gökyüzünün yağdırdığı o ıık ve yağmurları 

topraktan bedeninin bütün ehvet 

ve sıcaklığıyla, en güzel bitkilere, tahıllara, 

en lezzetli meyve ağaçlarına dönütürdü... 

Ve onların bu karılıklı sevgileri 

ve üretimleri sürerken, ak oklarının 

yaramaz tanrısı Eros da hep yanlarında 

oldu... O durmadan ak okları gönderdi 

iki sevgilinin yüreklerine... Bu yüzden 

de Yeryüzünü ve Gökyüzünü artık hep o 

Eros denen Ak yönlendirmeye baladı... 

O iki ana tanrı, yani Gökyüzüyle Yeryüzü, 

toprak bedenlerinden ölümsüz tanrı 

ve tanrıçaları, yarı ölümsüz çeitli kahramanları 

yarattılar... Sonra da dünyayı 

yönlendirmek ve en güzele dönütürmek 

üzere, kendi benzerleri olacak o güzel 

insanları da yaratmaya karar verdiler. 

Gökyüzünün döktüğü ıık ve yağmur 

sağanaklarıyla harmanlanıp döllenen Yeryüzü, 

kendi öz çocukları olacak insanları 

doğurdu toprak bedeninden... Ve onları 

kendilerinde bile olmayan bazı olağanüstü 

akıl ve yeteneklerle donattılar... Haliyle 

dünyamızı da çeit çeit güzellik ve nimetlerle 

doldurdular. Sırf öz çocukları olan 

bu insanoğulları ne istiyorlarsa bol bol 

ve kardeçe üretip kavgasız dövüsüz 

bölüsünler diye. Ve gene hep aydınlıkta 

ve özgürce yaasınlar diye atele, ııkla 

donattılar onları... 

İte o Yeryüzüyle Gökyüzünün yarattığı 

ve her birinin ayrı görevleri olan 

tanrı ve tanrıçalardan on ikisi, bulutların 

üstündeki Olimposta oturuyordu. Zeus, 

Batanrıydı... Ve bu tanrıların altısı kadın 

cinsinden tanrıçalardı: Demeter, Afrodit, 

Hestiya, Atena, Hera, Artemis... Kalan 

altısı da erkek cinsinden tanrılardı: Zeus, 

Hefaystos, Apollon, Ares, Hermes, Diyonisos... 

Gene bu arada Yeryüzüyle Gökyüzü, 

yarı tanrı cinsinden pek çok yaratıklar 

da dünyaya getirdiler; sırf çok sevdikleri 

insanlara gerektiğinde yardımcı olsunlar 

diye..... 

Bu yaratımlardan sonra Yeryüzü (Gaya) 

ve Gökyüzü (Uranos) adlı o iki tanrı, yalnızca 

sevgiye, kardeliğe ve adalete 

dayanan bir zemberekle kurdular dünyamızın 

düzenini. Ondan sonra da kendi hallerinde 

yaayıp gitmek üzere, imdiki yerlerine 

çekildiler sessizce... 

Evet, konuyu biraz daha açmak için, 

soylu sanatçıların ilediği bir baka mitosa 

da değinmek istiyorum kısaca. Olimposta 

oturan Batanrı Zeusun kızkardei tanrıça 

Hestiyanın sorumlu olduğu aile ocağındaki 

atele ısınıp birbirleriyle kaynaan 

bireylerle ilgili bir mitos... Evet, 

tanrıça Hestiyanın aile ocaklarında 

yanan o dağınık ateleri, gün gelip bir tek 

ülke halkını ısıtıp aydınlatmakla kalmayacak, 

zaman içinde bütün dünya halklarının 

kardeçe bir arada ısındıkları tek 

bir ocağın ateine dönüecekti... İte bu 

atein gücüyle artık aralarında karde 

61

liriz: Batı uygarlığının mayası olan Grek 

mitolojisi, daha birkaç yüzyıl öncesine dek, 

mitolojinin kaynağı ve balangıcı sanılıyordu... 

Oysa Grekler de, Hindistandan 

gelen göçmen bir halktı. M.Ö. 2000li yıllardan 

balayarak, Hindistan dolaylarındaki 

yurtlarından, yanlarına tanrılarını, 

mitoslarını da alıp önlerindeki sürüleriyle 

birlikte düe kalka, bugünkü Yunanistan 

yörelerine ulamılardı. Grekler 

dalga dalga imdiki topraklarına geldiklerinde, 

Anadoluda çok büyük uygarlıklar ve 

sözcüğün tam anlamıyla, uygarca yaayan 

toplumlar vardı... Az önce değindiğimiz 

gibi, buna örnek olarak bütün görkemiyle 

bize ulamı olan Mezopotamyadaki 

Sümer uygarlığını ve onun daha sonra 

ulatığı toplumların yapısına göre dönü- 

ümler geçirecek olan mitolojisini gösterebiliriz... 

Grekler geldikleri bu yeni 

ülkenin mitologyası ve uygarlığıyla içselletiler. 

İçlerinden çıkan sanatçılar, ilozolar 

bu mitosları ilediler ve onlara dayanarak 

bilimin, felsefenin, sanatların önünü 

açtılar. 

Geçen yüzyılda Sümer dili çözülüp çivi 

yazıları okununca, Avrupalıların Grek 

mitolojisi konusundaki kesin sandıkları 

birtakım savları kökten yıkıldı! Çünkü 

Grek mitolojisi dedikleri mitolojinin, bilimlerin, 

Mezopotamya ve çevresinde uygarlıklar 

kurmu Sümerlerden kaynaklandığı 

ortaya çıktı. 

İte Sümerlerden kaynaklanıp gelen 

Greklerin mitolojisi, daha sonra Romalılara 

geçti ve haliyle yeniden değiim ve 

dönüümlere uğradı.... Ondan çok sonraları 

da Avrupalılar, bu mitolojiyi ve onun 

tetiklediği kültürü alıp benimsediler... 

Böylece bu mitoloji, Batı uygarlığı denen 

oluumun mayasını ve hamurunu oluturdu; 

bütün sanat ve bilim dalları, felsefe, 

vs. hep bu mitolojinin yoldalığında serpilip 

geliti... 

Gene o eskiçağdaki Ayshülos, Euripides 

gibi tiyatro ozanları; Batanrı Zeusun ve 

öteki tanrıların zorba ve ürkünç egemenliğine 

karı, o zayıf insanoğlunu seven 

ve onun için savaan kahramanların ve 

de tanrıların olduğunu, kaba ve ürkünç 

mitosları insancıllatırarak anlatmaya 

çalıtılar. Bu bağlamda, Batanrı Zeusun 

köe bucak sakladığı atei çalıp insanlara 

ulatıran insan dostu tanrı Prometeusu 

ilediler örnek olarak... 

Bu tiyatro oyununa göre, tanrı Prometeus 

içine her türlü beceri, akıl ve de 

onu aydınlatacak atei koyup kendi elleriyle 

çamurdan yarattığı insanoğlunun, 

çok mutlu bir yaam sürmesini istiyordu 

dünyamızda. Ne var ki insan denen böyle 

güçlü bir yaratığın dünyaya egemen 

olmasını istemeyen Batanrı Zeus, 

Prometeusun insan beynine koyduğu o 

kıvılcımı alıp bir köeye sakladı... Haliyle 

insanoğlu da, dünyamızda körü körüne, 

ııksız yaamaya baladığı için, kendine 

yaraan bir yaam süremiyor, karanlıklar 

içinde habire çırpınıyordu. Bu duruma çok 

üzülen insan dostu Prometeus, zaten kızdığı 

Batanrı Zeusun köe bucak sakladığı 

o atei çalıp insanlara ulatırıverdi! 

Bu yüzden de Batanrı Zeus, insan dostu 

Prometeusu bir kayaya çivileterek cezalandırdı. 

Ne var ki Prometeusun armağanı 

olan o kıvılcımla ııklanıp aydınlanan 

insanoğlu, bilimlerde ilerlemeye ve bu 

yolla daha ilk basamakları üstünde durduğu 

o yüksek doruklarına doğru tırmanmaya 

baladı... 

İte kaba mitosları bunun gibi aydınlatıcı 

yapıtlara dönütürerek insanoğluna 

yepyeni ufuklar açan sanatçıların baında, 

etkinliği hiç azalmayan ve bizim Ege topraklarından 

çıkma Homerosumuz vardı... 

- Troya savaları sırasında ve sonrasında, 

insanların ve tanrıların harmanlandığı 

olayları içeren İlyada ve Odisseya destanları 

konusunda, 45.000 (kırkbe bin) 

kitap yazıldığını söylediniz. Bu yapıtların 

evrensel ozanı Homeros kim ve neden 

önemli sizce? 

YAAR ATAN - Gerçekten de doğup 

büyüdüğü Akdeniz coğrafyasındaki 

toprakların mitolojisini ileyen ozanlardan 

Homeros gerçeği, çok çarpıcı bir 

örnektir... Homeros, yaadığı toprakların 

iki yakasındaki karde halkların tarih ve 

mitoloji kaynaklı efsanelerini (mitoslarını) 

62

dillendiren iirleri, soyluların konaklarında 

ezbere okuyan ve bu yolla yaamını 

sürdüren emekçi bir ozandı... 

İ.Ö. 1200 yıllarında gerçekleen Troya 

savaından 500 yıl sonra doğan İzmirli 

Homerosun yaadığı yüzyılda, yeni yeni 

palazlanan Grek burjuva sınıfından birileri 

ona, u bildiğin efsaneleri yazıya dök 

de, yalnız soylular değil, bizler de okuyup 

öğrenelim dediler. 

O da oturup halkın dilinde dolaan 

Troya savaıyla ve bu savala harmanlanan 

tanrılar ve kahramanlarla ilgili 

söylenceleri (mitosları) derleyip topladı; 

içinden kendince seçtiği Troya savalarıyla 

ilgili olanları iirletirdi. Onlara büyük bir 

insanlık sevgisi ve yaama sevinci yükledi. 

Adaletin, kardeliğin güzelliği yanında, 

savaların insanlıkdıı yüzünü çıkardı 

ortaya. Böylece bütün insanlığın ölümsüz 

bayapıtları İlyada ve Odisseya destanlarını 

oluturdu Homeros... 

İlyada destanı, dokuz yıl süren Troya 

savaının yalnızca bir kesitini, yarı 

ölümsüz Yunanistanlı komutan Ahilleusun 

Bakralı Agamemnona olan öfkesini ve 

bu öfkenin tetiklediği süreci dillendirir... 

Odisseya destanı da, Troya savaına 

katılan Yunanistanlı kent krallarından 

Odisseusun sava sonrası ülkesine gemileriyle 

dönerken, denizlerde yıllar süren o 

zorlu savaımlarını anlatır... 

İlyada destanının konusu kısaca öyleydi: 

Troya kenti; Çanakkale Boğazının 

Anadolu yakasında kurulmu çok varlıklı 

bir krallıktı. Avrupa yakasındaki Yunan 

yarımadasında da Akhalar (Grekler) denen 

bir halk oturmaktaydı. Ve onların yaadığı 

her kent bir krallıktı. Varsıl Troyanın 

hazineleri, Yunanistanlı kent krallarının 

baı olan Bakral Agamemnonun sürekli 

dülerine girmekteydi... İte İlyada destanına 

göre, Troyalı prens Paris, bir i 

gereği Yunanistana gittiğinde, güzelliği 

dillere destan Yunanistanlı Helenayla 

tanıtı. Ne var ki tanrıça Afroditin, 

yanından hiç ayırmadığı yaramaz 

Erosun saldığı ak okları yüzünden güzel 

Helena, Yunanistanlı kent krallarından 

Menelaosla evli olmasına karın, Parise 

deli divane vuruldu ve onunla Troya sarayına 

gelin olarak geldi... Bu olayı dülerinin 

bir gerçeğe dönümesi olarak yorumladı 

hemen Yunanistanlı Bakral Agamemnon! 

Batanrı Zeusla üç kez konutuğunu 

ve kendisini Helenanın namusunu 

temizlemekle görevlendirdiğini açıkladı 

halkına. Bu gerekçeye dayanaraktan topladığı 

en seçkin ordu ve kent krallarıyla 

birlikte, Troya surlarına dayandı... 

Ne var ki, Troya surları dokuz yıl süresince 

talancılara hiç geçit vermedi! Ve bu 

savalarda tanrılarla insanlar harmanlandılar... 

Tanrılar da savaan orduların salarında 

yer aldılar zaman zaman. Ve bu tanrıların 

bir kısmı Troyalıların, bir kısmı da 

Yunanlıların salarındaydı... 

Surları aamayan Bakral 

Agamemnonun orduları, çevre kentlere 

yağma seferleri de düzenliyordu 

sık sık. Askerler, çevre halklardan dev- 

irdikleri gerek kadın gerek ziynet cinsinden 

ganimetleri, aslan payını Bakral 

Agamemnona ayırdıktan sonra kalanını, 

kendi aralarında bölüüyorlardı.. 

Bir keresinde Bakral Agamemnon, yarı 

ölümsüz ünlü komutan Ahilleusun payına 

düüp sevgili edindiği güzel Briseyisi 

zorla alıp kendi çadırına götürdü. Bu 

olayı onuruna yediremeyen Ahilleus da, 

Bakrala küfürler yağdırdı uzun uzun. 

Sonra da, Ben sırf sen hazineler, güzel 

kadın köleler derleyesin diye mi geldim 

buraya? O Troyalılar bana ne kötülük etti 

de onların o masum gençlerini kırıp geçireceğim? 

deyip çadırına çekildi... 

Troyalılar, on yıl süresince, Yunanistanlı 

ordulara geçit vermedi. Anadolu 

halkları da dört bir yandan kuatma altındaki 

Troyalıların yardımına koutu. Surları 

aamayan yağmacı Akhalar, o ünlü 

Troya Atını yaptılar sonunda. Karnı seçme 

askerlerle dolu bu tahta atın, tanrıça 

Atenanın Troyalılara gönderdiği bir yengi 

armağanı olduğu düzmecesini yaydılar. 

Troyalılar da buna inanıp cokuyla, Troya 

Atı denen tanrı armağanı tahta atı, surlardan 

içeri aldılar... 

Aynı gece tahta atın karnına saklanmı 

askerler, surların kilitli kapılarını açtılar. 

63 

✤ 

BÖYLECE BÜTÜN 

İNSANLIĞIN 

ÖLÜMSÜZ 

BAŞYAPITLARI 

İLYADA VE ODİSSEYA 

DESTANLARINI 

OLUŞTURDU 

HOMEROS... 

. 

✤

Bu kapılardan giren Akhalı yağmacılar, 

Troyanın hazinelerini, köle olacak kızlarıkadınları 

derleyip topladılar. Sonra da 

kenti, batan sona atee verdiler... 

Homeros, Grek olmasına karın, Girit 

uygarlığının insancıl kültürü içinde mayalanıp 

yetimiti. O yüzden Homeros, 

destan boyunca gönlünün Troyalılardan 

yana olduğunu ve Yunanistanlı yarıtanrı 

Ahilleusun değil, Troyalı komutan, ölümlü 

insan Hektorun hayranı olduğunu da, 

gıdım gıdım duyumsatıyordu... 

- İlyada ve Odisseya destanları ile onların 

güncel anlamları ne olabilir? “aha doğrusu 

Troya savalarının güncel anlamı... 

Zaten kitabınız doğrudan bu destanlarla 

ilgili... 

YAAR ATAN - Evet, hemen u gerçeği 

anımsatmakla balayalım: Bin yıllar 

süresince Homerosun anlattıklarının 

sadece bir masal olduğu, Troya diye bir 

kentin bile olmadığı sanılıyordu. 19uncu 

yüzyılda Alman aratırmacı Heinrich 

Schliemannın Troyayı, İlyada destanındaki 

bilgilere dayanarak arayıp bulmasıyla 

dünya tarihi birden değiiverdi. 

Troya, Çanakkaleydi... Homerosun anlattıkları 

da, gerçeklere dayanıyordu. Ne 

var ki gerçek kiiler ve olaylar mitoslarla, 

onlardaki tanrılarla, kahramanlarla harmanlanmıtı... 

Homeros, gerek İlyada gerek Odisseya 

destanında, insanlığın elini ayağını bağlayan 

o ürkünç tanrıları, insanlatırıp 

insancıllatırdı... Tanrılara ve insanlara 

aıladığı evrensel hümanizmayla, sanatları, 

bilimleri binyıllardan beri sürekli 

tetikledi. Savaı anlatırken savaın insanlıkdıılığını 

ve uygarlığın en büyük engeli 

olduğunu, bütün ürkünçlüğüyle gözler 

önüne serdi... Yarattığı hümanizmayla, 

insanlığı altın çağına götürecek uygarlığın 

önünü açtı... 

Ve gene çok iginçtir: Savaları ve onun 

getirdiği yıkımları anlatan her iki uzun 

destan, barı söylemiyle biter hep... 

İlyada destanındaki Yunanistanlı acımasız 

komutan Ahilleus Troyalıların komutanı 

Hektoru öldürmütü. Öldürmekle kalmamı, 

onu atlı arabasının arkasına bağlayıp 

sayısız kez Troya surlarının çevresinde 

dolandırmıtı! Bu acımasızlığa 

Kazdağlarıından savaı izleyen tanrılar 

bile isyan etmiti... 

Ama Hektorun babası Troya kralı Priyamos, 

oğlu Hektorun ölüsünü almaya gittiğinde, 

Ahilleus birden değimi, ağlamıtır. 

Bütün savalara ilençler yağdırıp 

kendi elleriyle yıkadığı Hektorun ölüsünü 

babasına vermitir... 

Odisseya destanının sonunda da, birbirine 

hasım iki tarafın vuruması sırasında 

tanrıça Atena araya girer ve Artık sıra 

barıta... der... İkinci destan da böylece 

barı söylemiyle biter... 

- Homeros’un bu evrensel iki destanını 

Avrupalı gençler gibi bizim gençlerin de 

tanıması gerektiğini savunuyorsunuz. 

Neden? 

YAAR ATAN - Az önce de biraz değindiğimiz 

gibi, Batı kültürü, bilimlerinden 

ve teknolojisinden tutun da bütün sanat 

dalları ve fesefesine kadar hep mitologyadan 

kaynaklanmıtır. Batılılar da bu 

mitologyaya, Grek yani Yunan mitologyası 

diyorlar. Hangi Batılıya sorsanız 

Bizim kültürümüzün kaynağı Grek mitologyasıdır 

der. Hatta çoğu hiç gocunmadan; 

Bizim atalarımız Greklerdir, 

der. Yani kültür atalarımız anlamında... 

Bunu böyle söylemelerinin nedeni, bütün 

bu mitosların ve de Homerosun ölümsüz 

İlyada ile Odisseya destanlarının Grekçe 

olarak yazıya dökülmü olmasındandır... 

Batı kentlerinin meydanlarını, tarihi 

yapılarını, yollarını vs. mitologya kaynaklı 

heykeller, yazılar süslemektedir. Onları 

gören bizim yurttalarımız anlamsızca 

bakıp geçmektedirler... Kısaca özetlersek, 

Batı kültürünü yani musikiyi, tiyatroyu, 

iiri, heykeltralığı, felsefeyi ve de politikayı 

anlamak için bütün bunların kaynağı 

ve bizim topraklarımızın ürünü olan mitologyayı 

öğrenmek zorundayız... 

- Homerosun İzinde - Troyadan Sava 

Efsaneleri adlı bu son kitabınız neler içeriyor? 

64

YAAR ATAN - Bu konuda kısaca unu 

da eklemek gerekiyor: Homerosun İzinde, 

Troyadan Sava Efsaneleri adlı kitabımız, 

savaın o ürkünç gerçekleriyle harmanlanan 

insan ve tanrılarla ilgili 90 dolayında 

öyküden olumutur. Ve bu öykülerdeki 

tanrıların çoğu insanlamı, insancıllamıtır... 

Kahramanlar da savaın değil, 

insanlamı insanın değerini anlamılardır... 

Kitabımızda geçen bir olayı kısaca 

anımsatayım isterseniz: Gerçekten de 

yüreklilik yönünden birbirine denk olarak 

algılanan iki hasım kahraman, Troyalı 

Hektorla Yunanlı Büyük Ayas, teke tek 

vurumaya baladılar... Hem kılıç kılıca, 

hem yerden kaptıkları kaya parçalarını 

birbirlerinin üstüne fırlata fırlata, 

akama dek vurutular! Yeniemeyince 

de iki hasım kahraman, el sıkııp birbirlerine 

armağanlar sundular. Troyalı Hektor, 

herkesin hayran olduğu en etkin kılıcını, 

az önce kıyasıya vurutuğu Ayasın 

eline tututururken, İlerdeki kuaklar 

bizim nasıl vurutuğumuzdan söz ederlerken, 

sonunda dost olduğumuzu da unutmasınlar! 

dedi ve gülümseyerek askerlerinin 

arasında sessizce yürümeye baladı... 

Ayas da arkasından yetiip anasının 

armağanı ve yanından hiç ayırmadığı 

oyalı mendilini tututurdu az önce öldüresiye 

vurutuğu Hektorun eline! İki hasım 

birbirleriyle bir süre sarmaıp kucaklatılar!... 

Kısa bir süre sonra savaın iğrenç 

yüzünü gören Yunanistanlı Ayas, 

Hektorun armağanı o kılıcın üstüne kendini 

atarak canına kıydı! 

- Mitologyanın temelindeki bazı derin 

gerçeklere dikkat çekmeyi amaçladığınızı 

saklamıyorsunuz. Nelerdi bunlar? 

YAAR ATAN - Yukarıda söylediklerim 

bağlamında Homeros kaynaklı bu öykülerimde 

unları vermeye çalıtım. 

Bir kere, antikçağdaki tanrıların ve 

egemen kralların da, savaın ilk balarındaki 

bütün acımasızlıklarına karın, 

insanlarda gördükleri sevgi karısında 

yumuayıp iyiliğe ve insancıllamaya 

doğru sürekli evrildiklerini göstermeye 

çalıtım. Örneğin demirci tanrı topal 

Hefaystos, demirci iliğinde kılıç-kalkan 

türünden silahlar dövmez oldu artık. 

Hatta Batanrı Zeus için bile yıldırımlar 

üretmez oldu! Böylece tanrı Hefaystos 

insanlara yardımcı olacak robotlar 

üretmeyi öğretmeye baladı dünya emekçilerine... 

Ayrıca mitosların gizlediği yaama 

sevincini ve onların tetiklediği hümanizmayı 

da sürekli duyumsatmak istedim. 

Çünkü insanlar sevgi, kardelik ve yaratıcılık 

öğeleriyle aılandığında, en güzel 

meyvelerle donatacaklardı dünyamızı. 

Yani uygarlaacaklardı... Zaten Grekçede 

uygar insan demek, aılanmı insan 

anlamına geliyordu. Aılanmamı insanlar 

yabanıl oluyor, ürettikleri de bir ie yaramıyordu!.. 

İte 2800 yıl önce yaadığımız bu topraklarda 

doğup oranın halk destanlarıyla 

mayalanan Homeros adlı evrensel ozanımız, 

yarattığı iki ölümsüz destanıyla 

bütün dünya halklarının uygarlığa giden 

yolculuğunda, en güçlü bir menzil fenerine 

dönümütür... 

unu da ek olarak söyleyiverelim: 

Homerosun İyada ve Odisseya adlı kitaplarını 

o Büyük İskender, nereye gitse 

yanında taırmı. Her gün Homerostan 

bir eyler okurmu... 

O yüzden, örneğin Batı ülkelerinde, 

yalnız onun hakkında 45.000in 

(evet yazıyla, kırkbe binin) üzerinde 

kitap yazılmıtır!.. Ve ne yazık ki, 

Homerosumuz, anavatanının uzaklarında 

kalmıtır hep. Dolayısıyla bu ve bunu izleyecek 

kitaplarımızla, o evrensel ozanımızın 

doğup yaadığı ve öksüz bıraktığı 

topraklara yeniden dönmesi için, bir 

bakıma ona çağrıda bulunuyoruz... 

Bir dileğim var: Umarım, bundan böyle 

gençlerimiz de bütün Batılı gençler gibi, 

bizim topraklarımızın özsuyu demek olan 

aynı mitoloji ve onun tetiklediği uygarlıkla 

içselleirler. 

(FHF) 

65

ALMANYA’YA GÖÇ SERÜVENİ VE İÇİNDEKİ İNSANLAR... 

‘Umut Peronu’ 

Ama kitaba adını veren umut peronu, 

Almanyada Münih tren istasyonunda… 

Almanyaya o dönemlerde misair içi 

getiren trenlerin son durağı Münih tren 

istasyonundaki 11 numaralı peronmu. 

Burada trenden inenler Almanyanın dört 

bir yanına yine trenlerle devam edermi. 

İte İtalyanlar bu perona umut peronu 

adını vermiler. Ben de bu sıfatı kullandım. 

66

FRANKFURT - Türkiye’den Federal 

Almanya’ya göçün serüveniyle 

ilgili yayın hiç olmadı değil. Oldu. 

Ancak, istisnalara rağmen, bu göçü 

baından itibaren bizzat yaayan birinci 

ve ikinci kuağın deneyimleri geleceğe 

hakkıyla aktarılmadı. Yaam koullarının 

Almanyaya giden birinci ve ardından 

ikinci kuak için hiç kolay olmadığı biliniyor. 

Yaananların yayımlanmaması, 

Türklerde yazı alıkanlığının bulunmamasına 

bağlanıyor. Bu deneyim aktarma 

mekanizması, imdilerde art arda yayımlanan 

anılarla hareketleniyor. Nitekim, 

uzun yıllar Almanyada gazeteciliğin her 

kademesinde çalıan, bir dönem Hürriyet 

gazetesinin Avrupa baskılarını yöneten 

Halit Çelikbudak da Umut Peronu - 

Almanyaya Göç Serüveni balıklı son 

kitabında ailesinin ve kendisinin yaamını 

eksen alarak Almanyaya göçü anlattı. 

Önceki yıl Avrupadaki Türk gazeteciliğinin 

tarihini Beyaz Yerler Siyah Olacak 

- Türk Gazeteciliğinin Avrupa Macerası 

balığıyla kitaplatıran Çelikbudak, sorularımızı 

yanıtladı. 

- Sizi bu kitabı yazmaya yönelten 

düünce neydi ? 

- Hürriyetin Avrupa baskıları yayın 

yönetmeni olarak Türkiye ile Almanya arasındaki 

igücü göçünün 50nci yılı nedeniyle 

bir kitap hazırlanmasını sağladım. 

Göçün 50nci yılı nedeniyle gazeteden bir 

çağrı yaparak ailelerin göç hikâyelerini, 

✤ 

BEN TARİHÇİ 

DEĞİLİM, 

BU KİTAP DA BİR 

TARİH KİTABI 

DEĞİL. 

✤ 

67

özlemlerini anlatmalarını istedik. Bunları 

derleyip önce gazetede yayınladık. 

Daha sonra kitap haline getirdik. Benim 

ailem de yarım yüzyılı akın bir süre 

önce Türkiyeden Almanyaya göç etmiti. 

Ben de ikinci nesil göçmenim. Beni bu 

kitabı yazmaya yönelten ilk düünce böyle 

doğdu. 

- Kitap bir otobiyograi mi, yoksa göçün mü 

tarihi? 

- Kitabın adı her ne kadar Almanyaya 

göç serüveni olsa da konusu daha geni. 

Ressamlar bazen yaptıkları resmin tamamını 

görmek, o ana kadar yaptıklarını 

değerlendirmek için tuvalden birkaç adım 

geri giderler… Benzer ekilde, bu kitapta 

ben de biraz geri giderek çerçeveyi genilettim. 

Ailem Kırım kökenli… 1864 yılında 

Kırımdan yola çıkıp Romanya üzerinden 

Anadoluya, Bursaya göç ediyor. 1960lı 

yıllarda da Bursadan Almanyaya göç 

ediyor. Dolayısıyla yaklaık 150 yıllık bir 

göç hareketi… Belgeleriyle bu büyük göçü 

anlattım. 

- Kitabınız göç tarihine not dümek olarak 

kabul edilebilir mi ? 

- Ben tarihçi değilim. Bu kitap da bir 

tarih kitabı değil. Belki tarihçilere ham 

malzeme kaynağı veya Fransızca deyimiyle 

la petite histoire yani küçük 

tarih olabilir. Tarihçiler gelecekte bu 

ham malzemeler arasındaki bilgileri aratırır, 

yorumlar, değerlendirebilir… Bu malzemeler 

tarihçiler için önemli birer kaynaktır. 

Çünkü bu malzemelerin sahipleri 

olayların tanıklarıdır. Bu malzemelerin 

tümünün belki mutlak gerçeği yansıttığı 

iddia edilemez, ama bunların sayısı arttıkça 

gerçeği görmek o kadar kolaylaır. 

- Kitaba adını veren Umut Peronu Sirkeci 

garında mı? 

- Almanyaya göç ilk yıllarda Sirkeci 

Garından balıyor. Benim ailem de oradan 

yola çıkmı. Ama kitaba adını veren Umut 

Peronu, Almanyada Münih tren istasyonunda… 

Almanya’ya o dönemlerde 

misair içi getiren trenlerin son durağı 

Münih tren istasyonundaki 11 numaralı 

peronmu. Burada trenden inenler 

Almanyanın dört bir yanına yine trenlerle 

devam edermi. İte İtalyanlar bu perona 

Umut Peronu adını vermiler. Ben de bu 

sıfatı kullandım. 

- Göçün dıında ailenizin, sizin yaadıklarınız 

da var kitapta… 

- Yaadıklarımı, gözlemlerimi anlattım. 

İnsanlar çoğu zaman içinde yaadıkları 

ortamı göremezler. Fransız yazar Guy 

de Maupassant, Pariste Eyfel Kulesinin 

yapılmasına hep karı çıkmı, Bu kule 

Parise hiç yakımıyor demi. Eyfel Kulesi 

yapılmı. Guy de Maupassant ise Eyfelin 

içindeki kafeye her gün gidiyormu. Ona 

bu durumu sormular. Cevabı öyle olmu. 

Eyfel kulesinin görünmediği tek yer 

burası! Bunun gibi, içindeyseniz göremeyebilirsiniz 

bazı ayrıntıları… Bu çoğu 

kii için geçerlidir, ama uzun yıllardır 

yaptığım gazetecilik mesleğinin olmazsa 

olmazları, gözlem ve olayları irdelemedir… 

Gazeteciler içinde yaadıkları ortamı gözlerler… 

Bu özellikleri de çoğu zaman 

onları dolaylı da olsa onları modern çağın 

tarihçileri yapar… Bu yüzden de gazeteler 

için tarihin taslakları nitelemesi yapılır 

zaten… Ben de ailemin göç sürecine ilaveten 

Almanyada yaadıklarımı, gözlemlerimi 

kitabıma yansıttım. 

- Göçün geleceğini siz nasıl görüyorsunuz? 

- Bizim göç süreci sırayla misair içi, 

yabancı, göçmen ve Türk kökenli 

Alman diye gidiyor. Dördüncü nesle 

gelirken gelecekte nasıl bir kimlik olacak 

sorusuyla karılaıyoruz. Kimlik oluumunda 

ortak bir tarihsel beraberlik, din, 

dil, köken birliği gerekir. Elli yılı akın 

sürede kolayca tanımlanamayan bu ger- 

68

çeğin ve bununla ilgili sürecin gelecekte 

de bir süre daha belirsiz olduğunu düünüyorum. 

Bu sürenin ne kadar olacağı 

konusunda bir tahminde bulunmak kolay 

değil. Ancak bugünkü gelimeler yeni kültürel 

kimliğinin en belirleyici öğelerinden 

birinin İslam dini olacağını gösteriyor. 

Belki de Türk kökenliler bu bağlamda 

yeniden tanımlanacak. Dünyadaki gelimeler 

de bunu gösteriyor. Bunları kitabımda 

etralı olarak anlattım. 

- ”lli yılı aan göçle ilgili etkileyici tek bir 

cümle söylemeniz istenirse ne söylersiniz 

acaba ? 

- Tek bir cümle değil, ama iki cümle söyleyebilirim. 

1960lı yıllarda Almanyaya 

yola çıkanlar biraz çalııp para biriktirdikten 

sonra dönerim umudu içindeler… 

Türk hükümeti ise ülkedeki isizliğin 

haileyeceğini ama gidenlerin kaliiye 

birer eleman olarak döneceklerini düünüyor. 

Ama İstanbuldaki Alman İrtibat 

Bürosu Müdürü Theodor Marquardın 

1966 yılında söylediği iki cümle beni 

çok etkilemitir… Theodor Bey Sanmayın 

ki gidenler geri dönecekler. Bir- 

çokları Almanyada yeni bir hayat kuracaklar, 

kök salacaklar ve vatanlarını 

sadece misair olarak ziyaret edecekler 

diyor. Türkiyeden Avrupaya göç tarihinde 

bu kadar uzak görülü bir söz var mıdır, 

bilmiyorum… Bu sözleri ilk okuduğumda 

etkilenmitim, imdi de etkileniyorum… 

- Kitabınızı nasıl tarif ediyorsunuz? 

- Göçü çokça tekrarlanıp klie haline 

gelmi olarak bir konu olarak görenler 

olabilir. Çoktan unutulup gitmi bir eyin 

tozunu alıp tekrar gündeme getirmek 

olarak niteleyenler de olabilir. Ama 

bir kez de değiik bir gözlükle bakmamızın 

faydası var. Ben de bunu yapmaya 

çalıtım. Ailem ve benim yaamımın 

ekseninde Türkiyeyi, Almanyayı anlattım. 

Karılatığım bazı insanları anlattım. 

Bazıları artık hayatta olmayan insanların 

hikayelerini hatırlamaktan dolayı 

hüzünlendim, yazarken gözlerim doldu, 

ama amacım bugünü daha çok anlamlandırmak, 

imdiye bir değer, bir derinlik 

katmaktı. Latince bir söz vardır: 

Historia est vitae magistra... 

Tarih hayatın öğretmenidir derler. 

✤ 

YAŞADIKLARIMI 

ANLATTIM. 

İNSANLAR ÇOĞU 

ZAMAN İÇİNDE 

YAŞADIKLARI 

ORTAMI 

GÖREMEZLER.. 

✤ 

69

Foto: Tansu Sarıtaylı 

Kardeşimiz Uğur Hüküm 


Uğur’la uzun süre birlikte çalıştık, birlikte ürettik, ortak bir aydınlanma kavgası verdik. 

Cumhuriyet’te, “Yenigün Avrupa”da, “avrupagun.eu”da ve üç aylık “Kültür” dergimizde 

hep omuz omuza olduk. Zor zamanlardan geçerken hep yanı başımızdaydı. 

Sonra birden, hiç beklemediğimiz bir anda aramızda çekilip gitti. Şaşkınlığımız 

sürüyor, hâlâ inanamıyoruz bu tepeden tırnağa kültür insanının böylesine erken ve 

en verimli çağında sonsuzluğa göçmesine. Ama biz yazdıkça, çizdikçe, yaşadıkça onu 

hep aklımızda ve yüreğimizde taşıyacağız. Anılarıyla hayata tutunacağız. Uğur Hüküm 

unutulması mümkün olmayan insanlardandı. Pırıl pırıl zekâsını, güleryüzünü, 

içtenliğini ve çalışkanlığını biz nasıl unutalım? 


70

Yeri 

doldurulamaz 

Uğur 


Uğur Hüküm 1970lerin baından itibaren 

Fransada yaadı. Cokusu, özverisi, 

candan ve dayanımacı dostluğu, sevecenliği, 

güleryüzlülüğü ve son derece mütevazı 

halleriyle unutulamazlar arasındaki yerini 

çoktan aldı. 

Radio France Internatonaleda (RFI) Güzin 

Dinodan sonra Türkçe bölümünü yıllarca 

yönetti, Güzinin bıraktığı boluğu 

en iyi biçimde doldurdu. 

Pariste birkaç dostuyla kurduğu Radio 

Soleille insanlarımızın sesi oldu ve bilhassa 

hapishanelerdeki vatandalarımızın 

sesini duvarların ötesine taıdı. Mahkum 

yurttalarımızın kaç tanesi Uğur sayesinde 

vatanın sesini duydu, Ruhi Suyu dinledi, 

Nâzımdan iirlerle sarsıldı, kitap edindi, 

dertlerini bir parça olsa bile unutabildi. 

Uğur ve çalıma arkadaları onların her 

birine birer pencere açtılar. Kimi özgürlüğüne 

kavutuktan sonra özel olarak taa 

Parise kadar gelip Uğuru buldu ve ellerine 

sarıldı, kaldı. 

Yeri doldurulamazlardandır 

Uğur Hüküm. 

Uğur Hüküm Cumhuriyetteki yazılarıyla 

Fransızca bilen ama Fransız radyo 

ve televizyonlarını izlemeye ve Le Monde 

okumaya zaman ayıramayan, aralarında 

yakından tanıdığımız gazeteci dostlarımı- 

71 

CANIMIZ ÇOK 

SIKKIN. BU ÇOK 

EFENDİ, HAKİKİ 

İSTANBUL ÇELEBİSİ 

VE SÜREKLİ 

GÜLERYÜZLÜ DOSTU 

UNUTMAK 

MÜMKÜN DEĞİL 

✤

✤ 

UĞUR ÖNCE 

GENÇ BİR ÖĞRENCİ, 

DAHA SONRA 

YETİŞKİN BİR İNSAN 

OLARAK YAŞAMI 

BOYUNCA TANIK 

OLDUĞU BÜTÜN 

ASKERİ DARBELERE 

KARŞI TAVIR 

TAKINDI. 

✤ 

zın da bulunduğu, birçok kadın ve erkeğin 

bavuru kaynağı ve bir anlamda en güvendikleri 

referansı oldu. Cannes Film Festivali 

üzerine yazdıkları, caz makaleleri, 

Fransız siyasetine ilikin analizleri her zaman 

iimize yarayacak özellikler taıyor. 

1981 sonunda ve 1982 baında Yılmaz 

Güneyin Yol ilminin seslendirilmesi 

aamasında en belirleyici yardımcılarından 

biriydi. Bunu ve daha birçok eyi hiçbir 

zaman kamuoyuna yansıtmayacak kadar 

da arka planda kalmayı tercih etti. 

Uğur çok ho bir dost, çok iyi bir baba 

(her birini en iyi biçimde yetitirdiği iki 

çocuk sahibi) olarak aklımızda hep. 

Uğurun aramızdan ayrılıı bu son aylarda 

Paristeki yaprak dökümünün en 

beklenmeyeni ve aynı zamanda ölümün, 

bu kalle, bu hain, bu alçak beyaz giysilinin 

çevremizde dolatığının en somut 

ispatı. Canımız çok sıkkın. Bu çok efendi, 

hakiki İstanbul Çelebisi ve sürekli güleryüzlü 

dostu unutmak nâ–mümkün. Melih 

Aıkın bana gönderdiği iletide belirttiği 

gibi, Anısı geride kalanlara yol gösterici 

olsun. Kalplerde onunla ilgili güzel duygular 

kalsın. 

72 

Uğuru en son Güzin Dinoyla vedalama 

törenimiz sırasında, 5 Haziran 

2013te, önce hastanede, sonra Thiais 

Mezarlığında gördüm. Güzini ve Abidini 

en iyi tanıyanlardan biri olarak Uğur, onlarla 

hep en iyi ilikileri sürdürmü Parisli 

dostlarımızdan biriydi. Güzinin yattığı 

mekan, ardıçkuu, kırlangıç, bülbül ötüleri, 

gül ve ağaçlarla donatılmı yemyeil 

çevresiyle aklımızda kaldı. O gün Uğurla 

uzun boylu konuamadık çünkü her birimizin 

etrafında dünya kadar insan vardı, 

ama en yakınını yitirmi iki karde gibi 

birbirimize sarıldık ve basağlığı diledik. 

Güzin ona da bana da az ablalık yapmadı 

hani. Arada bir sıkı ve hakiki ağız dalalarıyla. 

Bu Güzinin alâmet-i fârikası veya 

alâmet-i harikasıydı. Alıkındık. Güzinin 

hele beni kardei Behlülle karıtırmasına 

ve benimle kardeiyle çocukken yaptıkları 

gibi atımasına alıkındım. Dahası Güzin, 

Abidinin bize bıraktığı en son ve en kırılgan 

mirasıydı. Gözümüz gibi sakındık. 

Uğurla daha önce, 30 Mart 2013te, İnsan 

Yılmaz Güney kitabımın Paris Kürt 

Enstitüsündeki imza ve tanıtım toplantısında 

biraraya gelmi, uzun boylu konu-

ma fırsatı bulmutum. Uğur o gün katılmasını 

ve Yılmaz Güneye ilikin anılarını 

bizlerle paylamasını rica ettiğim üç arkadatan 

biri olarak geldi ve kısa tanıtım 

konumamdan sonra anılarını cömertçe 

sundu. İlk kez bu vesileyle 1981 sonunda, 

o günlerde Güneye yardımcı olan ve 

bunu herkesten gizleyen Yavuzer Çetinkaya 

aracılığıyla, Yılmaz Güneyle tanıtığını 

ve ilk görüme sonrasında Yolun seslendirilmesinde 

çalıabilecek Paristeki 

Türkleri ve Kürtleri seçme iiyle görevlendirilmesini 

ve bu ii Barbèsteki küçük bir 

stüdyoda nasıl yaptığını anlattı. Anılarını 

anlatması için davet ettiğim Nezihe de 

Uğur Hükümün seslendirme için Kürtçe 

bilenleri aradığını bir Ermeni arkadaından 

duyduğunu ve bunun üzerine Uğurla 

görümeye gittiğini ve sonrasını anlattı. 

Uğur ve Nezihe sayesinde Güneyin o sıralardaki 

çalıma anlarını ve yöntemini dinledik. 

Böylece o günlerde Güneyin çevresinde 

çok sınırlı ve küçücük bir takımın 

bulunduğunu öğrendik. Bu takımda Yavuzer 

ile Uğur yanında, Gaye Petek, Neriman 

Petek, Mehmet Ulusoy, Keriman Ulusoy 

gibi isimlerin bulunduğunu da. Toplantı 

sonrasındaki sohbetimiz sırasında 

Uğura bunları artık bir an önce yazmasını 

ve yayınlamasını anımsattığımda, Yazıyorum, 

dedi, bütün geçmiimi, anılarımı 

anlattığım bir kitapta bunları da aktaracağım. 

Bize artık bu çalımasının yayınlanıp 

meraklılarına ulatırılmasını beklemek 

kalıyor. 

Uğur o günkü konumasında geçmi- 

ini de kısaca özetledi: İstanbul ehir 

Tiyatrosunda kadrolu oyuncu olarak çalımasını, 

Tuncel Kurtizle tanımasını, 

1969-1973 arasında ODTÜdeki öğrencilik 

dönemini, Parise geliini, Thomson 

Fabrikasındaki içilik hayatını ve bunun 

onbe yıl kadar sürüünü, sendikacı militanlığını, 

Fransız Komünist Partisi üyesi 

olmasını, gazetecilik yaamını, radyo deneyimlerini, 

yaptıklarını ve yapamadıklarını 

da... Bunların tümünü daha kapsamlı 

bir biçimde anılarında bulacağımızı umuyorum. 

O gün Uğur bize yazmakta olduğu 

anılarının ilk versiyonundan bir dilim sundu 

desem yeridir. Hepimiz merak ve hayranlıkla 

dinledik. Sayesinde tiyatro, sinema, 

sanat, medya, radyo ve gazetecilik konularında 

dünya kadar ey öğrendik. 

Uğur önce genç bir öğrenci, daha sonra 

yetikin bir insan olarak yaamı boyunca 

tanık olduğu bütün askeri darbelere kar- 

ı tavır takındı. Tavır takınmakla kalmadı, 

karanlığın yırtılması ve günein doğması 

için kararlı, ciddi, düzenli ve sürekli bir 

biçimde çalıtı. Bu konuda özellikle 12 Eylül 

1980 darbesi öncesi ve hemen sonrasında 

yaptıklarını Doğan Özgüdenin Vatansız 

Gazeteci üst balıklı anılarının Sürgün 

Yılları 1971-2011 isimli ikinci cildinden 

neredeyse günü gününe izlemek mümkün. 

Asıl dikkati çeken ve hayranlık uyandıran 

Uğurun düzenli bir biçimde hep en 

tutarlı tavırları takınmı olması. Bu elbette 

yaanılanlar yaandıktan, yapılanlar yapıldıktan 

sonra saptanabildi. Oysa o günlerde 

tutarlı tavır takınanların nasıl kenara 

itildiklerini bir parça biliyorduk, kalanını 

ise Doğan Özgüdenin kitabından gerçek 

kahramanlarının isimleri ve yaptıklarıyla 

öğreniyoruz. Bu konuları da Uğurla 

konutuk ama maalesef zamanımız elveri- 

73 

✤ 

SADECE TAVIR 

TAKINMAKLA 

KALMADI, 

KARANLIĞIN 

YIRTILMASI VE 

GÜNEŞİN DOĞMASI 

İÇİN KARARLI, 

CİDDİ, DÜZENLİ 

VE SÜREKLİ 

BİR BİÇİMDE 

ÇALIŞTI. 

✤

li olmadığı için ayrıntılı bir biçimde derinletiremedik. 

Özetle öyle diyelim isterseniz: 

Solda, hakiki solda, birlik arayıı yapısallamı, 

kemiklemi bürokrasileri, ka- 

arlanmı bürokratları aabilir mi? Onların 

aılabilmeleri için ne yapılabilir? Ne 

yapılmalı? Sorularımızın yanıtlarını hâlâ 

arıyoruz. Yardımlarınızla aramayı sürdüreceğiz. 

Bulana kadar. 

Uğur, bu güleç yüzlü, en tatsız anlarda 

bile tebessümünü ihmal etmeyen hakiki 

insan, dayanımacı ve gerçek dostumuz, 

Gaye Petekin deyiiyle Uğurcuk, hiçbirimizin 

aklının uçundan bile geçirmeyeceği 

bir biçimde ve bir anda, 27 Haziran 

2013 perembe akamı kalp krizi geçirdi. 

Gayenin bana gönderdiği iletide aynen 

unlar yazılı: Dostumuz Uğur perembe 

akamı bir kalp krizi geçirdi, ilk yardım 

galiba geç ulatı ve u anda uyanamadı, 

galiba beyin ölüm durumunda. Bu yarın 

tam kesinleecek, çok minnacık bir ümit 

kaldı ama mucizevi sayılacak kadar. 

Uğur, Parisin 149, Rue de Sèvres adresindeki 

Necker Hastanesinde yoğun bakım 

biriminde kurtarılmaya çalııldı. Ama 

bu maalesef mümkün olmadı. Uğurcuğu 

son kez görmek umuduyla Gayenin ilettiği 

adrese gittim. Duroc Metro istasyonunda 

iner inmez anımsadım: 1980lerin sonunda 

Abidinle malum hastalığının denetimi 

için buraya birlikte gelmitik. Abidin 

hastalığının duyulmasını arzulamadığı 

için bu tür denetim veya doktor ziyaretlerine 

ağzı mühürlü dostlarıyla gitmeyi 

kural haline getirmiti. Abidinle birlikte 

gittiğimiz ve doktor denetiminden sonra 

ev-atölyesine birlikte döndüğümüz günden 

bu yana bu hastane daha beter bir labirente 

dönümü. Ne iyi ki Gayenin verdiği 

adres ayrıntılı. Gaye son birkaç yılını 

önce babası ve hepimizin de bir parça abesi 

Fahri Petek, sonra Güzin Dino ve bugünlerde 

de annesi Neriman Petek için hastanelerde 

geçirdiği için hastane adreslerindeki 

ayrıntıların önemini biliyor. Evet Necker 

Hastanesinde Uğurcuğumuzun yattığı 

yoğun bakım birimini buldum ama onu son 

bir kez görmem maalesef mümkün olmadı. 

Kapılar ve pencereler çünkü, mecazi manada, 

mühürlenmiti. Einin arzusu önünde 

dostların yapacağı tek ey peki demektir. 

Ben de öyle yaptım. Uğurcuğu son kez 

göremedim. Bakın burada Fransızların 

yöntemini beğendiğimi söylemenin tam zamanıdır: 

Ölünüz tabuta konulduktan sonra 

son bir kez görmek isteyenler için tabutun 

kapağı çok kısa bir süre için bile 

olsa açık bırakılır ve isteyenler gidip elveda 

der. Fena değil. Kulağımıza küpe olsun 

mu? Olsun. 

Ne olursa olsun canım sıkkın ama üzülmüyorum 

çünkü biliyorum imdi çıksam, 

bir ie rakı ve bir parça beyaz peynir almak 

için köedeki Bizim Bakkala gitsem 

Uğur da mutlaka oradadır ve bana ehmus 

bak bu peynir yeni gelmi, daha taze, 

istersen bunu dene, biraz daha yağlı ama 

olsun daha lezzetli diyecektir. Veya birkaç 

adım ötedeki sinemalara sokağına dalsam 

Uğur elimle koymuum gibi karıma 

çıkacak, Merhaba ehmus, Cannes Film 

Festivalinden dün döndüm, kısa ilm yarımasında 

birincilik alan genç yönetmen 

ve oyuncusu ve aynı zamanda ei bizde kalıyorlar 

haberini verecektir. Veya bir bulvarda 

yürürken aniden karı karıya geleceğiz, 

o bir basın toplantısına koturuyordur 

ben bilmemnereye, Tamam telefonla- 

alım, görüelim, bir kahve içelim deyip 

koar adım yollanacağız. Ve nihayet zaman, 

u bilinen, akan ve çağlayan zaman 

duracak, bir café terasında bir kahve veya 

bir bira içimi sohbete dalabileceğiz. 

Uğura defalarca söyledim, o çok iyi biliyor, 

Uğurla aramızda hakiki bir önsezi 

telefonu vardı. Evet önsezi telefonu. Kaç 

defa gerçekleti: Kaç defa sokağa çıkmadan 

önce birazdan urada Uğura rastlayacağım 

ve Uğur bana u konuda u bilgiyi 

verecek diyordum ve aynen gerçekleiyordu. 

İki dost arasında bundan daha büyük, 

bundan daha hakiki bir duygu ve sezi birliği 

var mı? Bilenler lütfen yazsınlar. 

Bizler Uğur Hükümü unutmayacağız. 

Okuyucularının, meraklılarının da bizlere 

katıldığını duyuyor, okuyorum. Ne mutlu 

Uğura. 

Ne olur yani biraz 

daha kalsaydı, u birkaç 

kitabını bitirebilseydi. 

Fena mı olurdu? Ulan 

ölüm ne garip, ne kalle, 

ne zalim bir eysin. 

Sen geldiğinde biz yokuz. 

Biz varken sen yoksun. 

Bi yakalasam seni 

ağzını burnunu kumlara 

sürtmezsem bana da Erganili 

ehmus demesinler! 

u son yazdığım satırlara 

en çok Uğur gülecek, 

biliyorum. Olsun. 

Ben de zaten onun için 

bu ii üstleniyorum. Sadece 

onun için. z 

74

UĞUR HÜKÜM 

HEP KÜLTÜR VE 

SANATIN İÇİNDE OLDU, 

DÜNYAYA O PENCEREDEN 

BAKTI. 

© Fotolar: Ömer Yaprakkıran 

75

Jazz ve gitar 

efsanesi bir ‘öteki’ 

Django Reinhardt 

yüz yaında 

UĞUR HÜKÜM 

76

Rivayete göre, bütün zamanların en 

iyi klasik İspanyol gitaristi diye bilinen 

Andrés Segovia (1893-1987) 2. Dünya 

Savaını takip eden günlerden birinde, 

Pariste o dönemin cazibe merkezlerinden 

bir barda, Django Reinhardt ile karılaır. 

Django konumasını pek sevmediğinden 

kısa süre sonra yanından hiç ayırmadığı 

gitarıyla değiik bir hava tıngırdatır. Usta 

Segovia çok duygulanmı ve etkilenmitir. 

Gayri ihtiyari Kimden bu parça? deyiverir. 

Django baını gitarından kaldırmadan, 

omuzlarını silkeleyerek çocuksu bir saflıkla, 

İçimden geldi, öylesine dokundum 

diye yanıtlar. Gözyalarını tutamayan Segovia 

hayranlıkla Sen ne biçim bir yaratıksın 

böyle, dururken bile üretiyorsun? 

diye sorgular. Djangonun cevabı gitarındadır. 

Çalmaya devam eder... 

✤ 

ÇİNGENELERE 

GÖĞÜSLERİNİ GERE 

GERE “ÇİNGENE 

OLMAKTAN GURUR 

DUYUYORUM” 

DEDİRTEBİLEN 

BİR SANATÇIDIR 

DJANGO 

REİNHARDT. 

✤ 

20nci yüzyılda özgürlük ve yaratıcılık 

nianı takılacak birkaç müzisyen varsa, 

sanat tarihinin yaldızlı sayfalarına dâhi 

diye yazılacak Jazzcılar olacaksa, herhalde 

Avrupa kökenlilerin baında, notapartisyon 

okumasını bile bilmeyen çingene 

çocuğu, efsanevi sanatçı Django Reinhardt 

gelir. Jazz yazarı ve aratırmacısı 

François Billardın deyiiyle, O, halkının 

gerçek bir kahramanıdır. Tüm baskı, 

kıyım, önyargı, ayrımcılık ve dılamalara 

karın halen yeryüzünün en özgür halkı 

diyebileceğimiz Çingenelere göğüslerini 

gere gere Çingene olmaktan gurur duyuyorum 

dedirtmi, dedirtebilen bir sanatçıdır 

o. Jazzda çığır açan, Avrupadan 

dünya Jazzına tür katan tek müzisyendir 

o. Gitarı Jazzın özgün ve temel enstrümanı 

olarak dünyaya kabul ettiren besteci 

ve yorumcudur o. Django 2010da 100 ya- 

ına girdi. Jazz âlemi ve Fransa bu esiz 

evlâdını, ona hasrettiği Django Reinhardt 

Yılında saygıyla anıyor. 

Bir baka Jazz uzmanı, Django Reinhardt 

Efsanesi (1957) isimli kitabın yazarı 

Yves Salguesa göre, Django, Avrupalı 

çingenelerin Fransızca konuan Manular 

kanadındandır. Annesi Négros 

Djangoyu 23 Ocak 1910da göçer kervan- 

77

ları Fransaya yakın Belçikanın Liberchies 

kasabasından geçerken dünyaya getirmitir. 

Babası bilinmeyen bebek, nüfus kayıtlarına 

Jean (Baptiste) ilk adı ve adet olduğu 

üzere annesinin soyadı Reinhardt ile 

geçtikten sonra göç katarları durmak bilmez 

yolculuklarını sürdüreceklerdir. Annesi 

oğluna, yine çingene geleneklerine 

uygun biçimde tek gerçek ismini takacaktır: 

Django. Django oğlan Jazzda çığır 

açacak, Swinge Çingene-Manu stiliyle 

yepyeni bir boyut, benzersiz bir ritim 

kazandıracak, baka türde müziklerin 

de ufkunu geniletecek, nicelerine öncülük 

edecektir. Örneğin, Jimi Hendrix ve 

Tony Iommi kurdukları gruplarına, Band 

Of Gypsies ve Black Sabbath adını takmılarsa, 

B.B. King 1950lerde yaptığı radyo 

programlarında düzenli onun plaklarını 

çalmısa, Jef Beck En büyük o! O bir 

Tanrı!, diyebiliyorsa Django efsanesi basit 

bir pazarlama baarısı veya keyi tercih 

meselesi değildir. Hele de 2010 yılı içerisinde 

Djangoya ilikin düzenlenen yüzlerce 

(yanlı okumadınız) konser, festival, 

enliği görünce onun eserini, değerini, 

Jazza, dünya müzik ve kültürüne kattıklarını 

daha iyi kavrarız. 

BANJOLU ÇOCUKTAN 

QHCF’İN KURUCULUĞUNA 

Müzik dünyasının bir dizi ciddi kalem 

ve çehresine göre, gelmi geçmi en yetenekli, 

en önemli gitaristlerinden biri, hatta 

birincisi kabul edilen Django Reinhardt, 

kariyerine 54 kuzeninden bir tanesi olan 

Gabrielin çok eskidiği için bir kenar attığı 

banjosuyla balar. O bozuk ve eski aleti 

gece-gündüz çıplak parmakla ve öylesine 

tutkuyla çalar ki, annesi oğlunun parmaklarındaki 

ime ve aırı kızarıklığı önceleri 

dolama sanır. 10 yaındadır, savata 

Kuzey Afrikaya sığınan kervan o sıralar 

Parisin kapılarından (Porte) Choisyye 

yerlemitir. 

Djangonun, annesi dıında ilk dinleyicisi, 

çingenelere okuma-yazma öğretmeye 

çalıan idealist bir ilkokul öğretmeni, 

Mösyö Guillondur. Guillon Djangoya 

okuma-yazma öğretemez, ama ondaki benzersiz 

müzisyen cevherini kefedecek ilk 

kii olacaktır. 12 yaında gelen hediye bir 

gitar ufaklığın hayatını değitirecektir. 

Kulaktan dolma, gözden kapma edindiği 

bilgilerle, bazı tanınmı arkı ve melodilerin 

havalarından esinlenen kendince doğaçlamalara 

daha o yalarında giriir. 13 

yaında Trio Reinhardtı kurmu, Parisin 

günein yolunu gözleyen güney kapılarından 

(Porte) dItaliede tezgâh açmıtır. 

Anında fark edilip Monge ve Huchette 

sokakları gibi Parisin popüler eğlence 

merkezlerinde açık halk balolarına teri 

edecektir. Kısa sürede ödüller kazanıp tanınmı 

Cafélerde çalımaya balayacaktır. 

Kara yağız, uzun boylu çok yakııklı 

bir delikanlı olmutur. Giyimine kuamına 

çok dükündür. 18 yaında tutulduğu, Çingene 

geleneği gereği kaçırdığı güzel Florine 

Bella ile yaamaya karar verir. Aynı 

yıl, 1928de katıldığı dönemin saygın gruplarından 

La Javada çalarken İngiliz orkestra 

ei Jack Hylton tarafından fark edilir. 

Kontrat imzalayıp kayıt ve konserler 

✤ 

DJANGO 

EFSANESİ BASİT 

BİR PAZARLAMA 

BAŞARISI VEYA 

KEYFİ TERCİH 

MESELESİ 

DEĞİLDİR. 

✤ 

78

için Londraya gitmeden birkaç gün önce, 

26 Ekimde gece geç saatte döndüğü atlı 

arabasında karanlıkta mum yakmak isterken 

çıkarttığı yangından kendisi ve karısı 

kılpayı kurtulacaklardır. Sol eli ve sağ bacağı 

ağır biçimde yanan Django 18 ay hastanede 

yatacaktır. Doktorlar sanatçıya artık 

asla müzik yapamayacağını söylerler. 

Yangın, ortak çocukları Henri 

Loussonnun varlığına rağmen Django ve 

Bellanın yollarını ayırır, ama onu gitardan 

koparamaz. Django insanüstü nitelenebilecek 

bir gayretle çalıır ve 6 ayda 

sakat sol elinde kullanabildiği iki parmağıyla 

mucizevi bir teknik gelitirir. Bu 

arada i ve bağlantılarını yitirmitir. Parmaksızlığı 

bir baka ie de yarar. Askere 

alınmaz ve yeni sevgilisi Sophie Naguine 

ile yine göç(er) yollarına düer. Toulon 

civarında yazlıkta bulunan Parisli ressam 

bir sanatçı, Emile Savitry onu bir kır kahvesinde 

fark eder. Django koruyucu meleği 

sayesinde Parise döner ve annesi, kardei 

ve eiyle Savitrynin atölyesine yerle- 

ir. Kısa sürede Paris semalarında yıldızlaır. 

Onu her gören, dinleyen, cazibesine 

kapılır. Devrin en büyük kalem ve aydınlarından 

Jean Cocteaunun deyiiyle insan 

sesli gitarın sahibi asılzade, büyük burjuvalardan, 

angaje kültür insanlarına, Jean 

Sablon gibi o yılların en ünlü arkıcılarından 

André Gide, Jean Paulhan gibi yazar 

ve düünürlere herkesin gönlünü fetheder. 

Fakat hayatının karılamasını bir baka 

Fransız Jazz deviyle yaayacaktır. 

1934te kemancı Stéphane Grapelli ile 

tanıan Django kendilerini dünya ölçeğine 

taıyacak ortaklıklarının siftahını Parisin 

en lüks otellerinden Hotel Claridge salonunda 

yapacaklardı. Birkaç hafta sonra 

Reinhardt-Grapelli çifti Jazzın tarihi topluluklarından 

Le Quintette du Hot Club 

de France/QHCFı oluturacaklardı. İkiliye 

ilaveten yine gitarlarda Djangonun 

kardei Joseph Nin-Nin Reinhardt ve Roger 

Chaput, kontrbasta Louis Vola yalnızca 

tellilerle geçmite benzeri olmayan bir 

formasyonla çığır açıyorlardı. QHCFin 

1935te Salle Pleyel konser salonunda Coleman 

Hawkins ile verdiği konser onları 

bir anda öhretin zirvesine taıyacaktır. 

Django Manuların kralıdır, zaferini her 

zaman olduğu gibi onlarla kutlar. Ancak 

QHCF beklenen, dilenen uyumda ilememektedir. 

Çok zıt karakterlere sahip Django 

ile Stéphane konser veya kayıtların dı- 

ında bir araya gelmekten çekinmektedirler. 

Reinhardt ne kadar disiplinsiz, uçarı 

ve müsrifse Grapelli de o denli tutumlu ve 

ciddidir. İlerleyen yıllarda topluluğun ba- 

arısı artarken, ikilinin arası da gittikçe 

açılmaktadır. İkinci Dünya Savaının ba- 

ında çıktıkları turnelerden birinde, Londra 

konserinden sonra Grapelli orada kalmağa 

karar verince, Django Parise dönüp, 

farklı bir Quintette kuracaktır. 

DEJENERE DIRENIŞÇIDEN 

AMERIKALI SERSERIYE 

Jazz ve Swing, Naziler tarafından her ne 

kadar Entartete Musik/Dejenere Müzik 

kabul edilse de, Çingeneler imha edilmesi 

gereken ırk sayılsa da Django ve arkadaları 

adeta gözle görülmeyen bir korumaya, 

dokunulmazlığa sahiptiler. (Djangonun 

hayatının bu dilimine ilikin bir takım sorular 

dıında, sanatçının çok zor durumdaki 

ırkdalarını himaye ettiği, yaattığı 

günümüzde tescillenmi bir gerçektir. 

UH) Genç ve delimen Çingene, 1940ta 

unutulmaz klasiklerinden Nuageı ilk kez 

kaydediyor. Topluluk turneler, konserlerle 

çok güzel paralar kazandığı gibi sorunsuz, 

kaygısız bir yaam sürüyordu. Ta ki 

Almanlar ısrarla Djangonun Almanyada 

konser vermesini isteyinceye kadar. 

Bunun üzerine 15 yıldır birlikte olduğu 

ikinci karısı Sophie ile resmen evlenip, 

önce Fransadaki serbest bölgeye, oradan 

da gizlice İsviçreye göçmeye karar veriyor. 

Fakat sınıra yakın bir köyde önce Almanların 

eline düen Djangoya büyük bir 

ans eseri, tam bir Jazz amatörü ve hayranı 

olan, bölgedeki birliklerin komutanı Al- 

✤ 

DJANGO 

6 AYDA SOL 

ELİNDE 

KULLANABİLDİĞİ 

İKİ PARMAĞIYLA 

“MUCİZEVİ” BİR 

TEKNİK 

GELİŞTİRDİ.. 

✤ 

79

man subay sahip çıkıyor. Hemen serbest 

bırakılan sanatçı İsviçreye geçmeyi beceremeyince 

Parise dönmek zorunda kalıyor. 

Burada Quintetteini yeniden oluturan 

Django bir müddet Fransada turladıktan 

sonra, bir kadın dostunun ikir ve desteğiyle 

kendi Kabaresini kuruyor. Müthi 

bir kumar dükünü olan kiiliğin bazen 

tüm kazancını poker, bilardo gibi oyunlarda 

kaybettiği oluyormu. 

1944te Nazileri izleyen Amerikalılarla 

her anlamda daha iyi anlaan Django igalin 

ardından turnelerine yeniden balıyor. 

Ocak 1946da Londraya gidip Grapelliyi 

arıyor. Oldukça duygusal bir buluma sırasında 

doğaçlama biçiminde enfes besteleri 

- hem de bildiğimiz kadarıyla milletdevlet 

çağında muhtemelen bir ilk, zira 

uzun süre Fransada yasaklanıyor-, Fransız 

ulusal marından esinlenen La Marseillaise 

çeitlemesi ve hatta muhteem 

birlikteliklerinden aynı akam Night and 

Day yaratılıyor. Django Parise döndüğünde 

resme de merak sarıyor. Bataki tereddütlerine 

rağmen keyile ilm müzikleri 

besteliyor. Kazandıklarını kumarhane ve 

batakhanelerde harcayan kiilik tam bir 

sergüzet hayatı sürdürüyor. Yabancı ülkelere 

düzenlenen turneler sonrası, örneğin 

çocukluğundan beri yaptığı gibi kimseye 

haber vermeksizin ortalıktan kayboluyor. 

1939da Pariste karılatığı Duke 

Ellington ile turne/konser ve kayıtlar için 

ABDye gidiyor. Baıbozukluk ve disiplinsizliği 

gündelik akıı zorlatırsa da Duke 

eliğinde konserleri çok baarılı geçiyor. 

24 Ocak 1947 akamı bardağı taıran 

bir damla yaanıyor. Carnegie Hallda 

Duke Ellington ile vereceği konsere gelmiyor. 

Daha doğrusu konserin sonuna doğru, 

gece 11de aniden peydahlanıyor. Performansıyla 

ayakta alkılanıyor, ancak kral 

Duke duruma feci ekilde bozuluyor. Çocuksu 

sorumsuzluğu, bu tatlı serseriyi, 

dünya boks ampiyonluğu için New Yorkta 

bulunan Marcel Cerdanın antrenmanı sırasında 

alıkoymutur. 

FRANSA’YA DÖNÜŞ 

Amerika turnesinden sonra haftalarca 

New York Café Society Uptown gece kulübünde 

çalan Django sonuçta Amerikada 

aradığı özgürce ortam ve beklediği a- 

aalı ağırlamayı bulamıyor. Dil zorluğu, 

aile, arkada özlemleri yurt, sıla hasretiyle 

birleince Fransaya dönüyor. Bu arada 

Stéphane Grapelli de Parise dönmütür. 

Efsanevi QHCF tekrardan birleir. 

1948de Django öhretinin zirvesindedir. 

Ancak gittikçe artan umursamazlığı, öncelikle 

kendine ve yakın çevresine zarar verecektir. 

Quintettein İtalyaya yaptığı bir 

turnenin ardından Pigalledeki evi dahil 

her eyi satıp savarak, çok lüks bir Lincoln 

otomobil alacaktır. Ona taktığı bir römorkla 

göçebe hayatına niyetlenir. Fakat daha 

Paris çıkıında baına gelenlerden ötürü, 

yakın banliyölerden Le Bourgetde göçer 

kampında döeği serecektir. Müzikten 

soğumu, gösteri dünyasından uzaklamıtır. 

Eski dostlarından besteci, orkestra 

ei, saksofoncu André Ekyan, 1949 baharında 

Django ile karılatığında sanatçı 

80

tanınmaz bir vaziyettir. 39 yaında olmasına 

rağmen ağzında di kalmamı, imanlamı, 

tümüyle dükün bir haldedir. 

Ekyan dilerden balayarak dostunu toparlar. 

Bir iki café-cabaret gösterisi pek 

iyi geçmez. QHCF ile düzenlenen zoraki 

turnelerde pek baarı sağlamaz. 1950de 

Parise gelen Benny Goodman onu onurlandırır, 

konserlerine katmak ister. Gel 

gör ki Django daha birinci konserden önce 

ortadan yok olur. 1951 ubatında dünyaya 

dönen uslanmaz adam Club Saint- 

Germain verdiği konserlerde yıldızlaır. 

Toparlamıtır. Emile Savitry Django yeniden 

doğduyu müjdeler. Adeta olgunlamı, 

büyümütür. Çevresinden Manularını 

eksik etmese de daha derli toplu bir hayata 

geçer. 1951 baında kazandığı paralarla 

Parisin uzak banliyölerinden Fontainebleau 

yakınlarında Samois-sur-Seine köyünde 

bahçeli bir ev satın alır. Günlerini 

Seine nehrinde balık tutarak, bilardo oynayarak 

ve resim yaparak geçirir. Nadiren 

kayıt veya radyo programları için Parise 

iner. Daha da nadiren konser verir. Albümleri 

baarıdan baarıya komaktadır. 

1953in ilk günlerinde Djangoya öylesine 

müthi bir talep vardır ki turnelere çıkmağa 

balar. Dizzy Gillespienin Brüksel konserine 

yıldız konuk sıfatıyla katılır. Dünya 

turnesi arifesinde arkadalarıyla köy 

kahvesinde aperitif içerken aniden fenala- 

ır ve düer. Baı terasın betonuna çarpar. 

Aynı gece kaldırıldığı hastanede beyin kanamasından 

vefat eder. 15 Mayıs 1953de 

hayata gözlerini yumduğunda 43 yaındadır. 

Ailesi, Çingene geleneğince her eyini 

yaktığı için Djangonun son döneminden, 

elektrikli gitarda kaydettiği besteleri dahil 

hiçbir ey kalmamıtır. Topu topu 100 

kadar, o da müzisyen arkadalarının gayretiyle 

toparlanmı veya kaydedilmi parçası 

bilinmektedir. 

Swing-Manu stili dans ve harika popüler 

müziği Jazzseverlerin ötesinde milyonlara 

ulamıtı. Ölümü yalnızca sanat ve müzik 

dünyasında değil bütün Fransada bir 

matem havası yaratmıtı. Son çeyrek asırda 

Djangonun müziği, evrenselleen yerel 

müzikler, özellikle de ulusal Çingene 

müziklerinin dünya müzik hazinesine 

kattıklarıyla bambaka bir anlam ve önem 

kazandı. 

Çolak Django ismi ve sanatı bir Miles, 

Duke, Bird, Armstrong veya Coltrane 

kadar müziğe damgasını vurdu. Bugün 

onun torunları sayılabilecek onlarca 

önemli grup, yüzlerce kanıtlanmı Jazzcı, 

binlerce, onbinlerce amatör müzisyen esin 

kaynağını onda aramakta, ondan yararlanmakta, 

öğrenmekte, milyonlarca insan, 

dinleyici onunla hayal görmekte, onun müziğiyle 

coup keyile ona katılmakta, onun 

tadını çıkartmaktadırlar. Aklımıza ilk gelen 

Woody Allenin Sweet and Lowdown 

(1999) isimli ilmi dahil çok sayıda ilm, kitap, 

roman, resim, fotoğraf ya onu, hareketli 

kısacık hayatını anlatmakta ya da ondan 

aldığı ilhamlarla ortaya çıkmaktadır, 

çıkacaktır. Kanımızca onu bu denli evrensel 

ve cazip kılan, kendine has kısalık ve 

sadelikte sarfettiği u iki kelimelik cümlede 

gizlidir: Lisanım, çaldığımdır (müziğimdir). 

z 

✤ 

“ÇOLAK DJANGO” 

İSMİ VE SANATI, 

MİLES, DUKE, 

BİRD, ARMSTRONG 

VEYA COLTRANE 

KADAR MÜZİĞE 

DAMGASINI 

VURDU. 

✤ 

Djangonun kaybı Jazz dünyasında doldurulamaz 

bir boluk yaratmıtı. Ama 

onun çok özgün kiiliği, Fransız arkı 

geleneğine getirdiği tazelik, yarattığı 

81

Paris’te Django Meydanı 

Yeri gelmiken hatırlatalım: ”vet, artık Paris’te bir Django Reinhardt 

Meydanı var. İstanbul’un önemli semtlerinden, meydanlarından birine 

Mustafa Kandıralı veya Barbaros ”rköse Meydanı adının verildiğini dü- 

ünün. Örneğin, Tophane veya Kasımpaa niçin olmasın? Belki baka Kasımpaalılar 

(!) kıskanabilirler, fakat ite Fransızlar öyle düünmüyor. Onlar 

politikacılarından ziyade sanatçılarıyla gurur duyuyorlar. Bu vesileyle 

8 Parmaklı Çingenenin anısına Paris’in 18. Bölgesi’nde bir mekân 

djangolanmı oldu. 21 Ocak’ta açılan meydan, “jango ve ürekâsının 

en fazla dolatığı, çaldığı (gitar) ve de göçer katarının konakladığı Paris 

kapılarından birinde, Porte de Clignancourt’a çok yakın bir mesafede bulunuyor. 

Açılı törenini aralarında Kültür Bakanı Frédéric Mitterrand ve 

eski sosyalist babakanlardan Lionel Jospin’in de olduğu çok sayıda sanatçı 

ve kiilik eliğinde Paris Belediye Bakanı Bertrand “elanoë yaptı. 

“jango’nun 100’üncü yılı kutlamaları aslında yıl baında Alhambra (”lhamra) 

konser salonunda pek görkemli bir biçimde balamıtı. Bu halk 

çocuğunu, benzersiz sokak çalgıcısını anmaya Paris’in en sevimli ve güzel, 

en insani boyutlu konser salonlarından Alhambra’dan balamaktan 

daha yerinde bir düünce olamazdı. 1933 yılında “emiryolu İçileri ve 

Memurları Kardelik “erneği tarafından büro ve kültürel faaliyetler için 

ina edilen mekânın 60’lı yıllarda kaybolan, efsanevi müzikal ve gösteri 

salonu Alhambra ile hiç ilikisi yok. İsim sonradan oranın anısına verilmi. 

Fakat bu mekân da tam bir ulusal varlık. 2005’te tümüyle yıkılmaktan 

kurtarılıp, Paris Belediyesi’nin mali ve siyasi desteğiyle restore ediliyor. 

2007’den beri çok sayıda büyük ismin sahneye çıktığı bu salonda, 

geçtiğimiz 19-30 Ocak’ta 12 gece süren Manu Geceleri düzenlendi. 4 

yıldır yapılan bu geceler 2010’da tamamen “jango’ya, onun eseri ve geleneğine 

hasredilmiti. Büyük çoğunluğu Fransız, gerisi farklı ülkelerden 

sanatçı, bilene bilmeyene her gece “jango yaattılar, yaadılar. “jango, 

Alhambra’da 100 yaında her zamankinden daha zinde, popüler olarak 

yeniden doğdu. 

Lyon kentinin Galler-Roma stilindeki Fourvière tiyatrolarının bazı 

geceleri, 10 yıldır, özellikle yaz aylarında büyük gösterilerle enleniyor. 

Cezayirli Berberi-Çingene kökenli Fransız sinemacı Tony Gatlif’in 

“jango’nun 100’üncü yaına armağan ederek sahneye uyarladığı “jango 

“rom balıklı müzik-dans-arkı ve ilm alıntılı gösterisi, “jango Yılı’nın 

en heyecanla beklenen faaliyetlerinden biriydi. 15-17 Haziran geceleri 

“idier Lockwood’un eliğinde antik Fourvière tiyatrosunun sahnesini 

dolduran 9 usta gitarist, 2 kemancı, birer akordeon, klarinet, kontrbas, 

bir arkıcı ve bir dansçı orijinal bir yapımda binlerce seyirciye “jango’yu 

canlandırıp yaattılar. 

82

Django kitapları ve albümleri 

Yılbaından beri “jango hakkında veya ona ithafen 30 civarında kitap yayınlandı. Catherine 

Gravil ve Marcel Campion’un birlikte hazırladıkları 100’üncü yıl kitabı “jango Reinhardt et 

L’histoire de La Chope des Puces / La Chope des Puces’in Tarihi ve “jango Reinhardt (”ds. 

“idier Carpentier Yayınları) bunların en özgünlerden biri. ”ser 1910 yılında yani “jango ile 

aynı yılda doğan, önceleri Chez Marcel daha sonra La Chope des Puces adını alacak Café- 

Barın paralel ve çakıan hikayelerini anlatıyor. Bitpazarında yer alan bu mekân bugün “jango 

geleneğinin her gün yaayan buluma merkezidir. 

Jean-Baptiste Tuzet’in “jango Reinhardt et le Jazz Manouche ou le 100 ans du jazz à la française 

/ “jango Reinhardt ve Manu Jazzı veya Fransız Jazzı’nın Yüzyılı (”ds. “idier Carpentier 

Yayınları), Patrick Williams’ın Les Quatre Vies Posthumes de “jango Reinhardt’ın Ölümünden 

Sonraki “ört Hayatı (”ds. Parentheses Yayınları) son aylarda yayımlanan çalımalardan 

iki ilginç örnek. Fransa’nın en tanınmı romanesk Jazzcı biyograileri yazarı Alain Gerber’in 

Insensiblement - “jango - Belli ”tmeden (”ds. Fayard Yayınları) balıklı kitabı ve Samois-sur- 

Seine’de düzenlenen “jango Reinhardt Festivali’nin tarihini anlatan Antony Voisin ve Sébastien 

Vidal imzalı Minor Swing (”ds. du Layeur Yayınları) zikretmeden geçmek istemedik. 

Tahmin edebileceğiniz gibi seçmece “jango toplu ve özgün baskıları, güzel baskıları, bilinmeyenleri, 

ithaları, esinlenmelerı ve daha niceleri, plakçıları, büyük mağazaların özel ralarını, 

vitrinlerini doldurdu. Pazar ekonomisi her keseye, her zevke hitap ettiğine inandığı zenginlikte 

bir çeniyi geçmite görülmemi bir oranda piyasaya sürdü. Teslim etmek gerekir ki, meraklısına 

sudan ucuza “jango albümleri mevcut. Su alacak dahi parası olmayana ne dersin? 

derseniz, bu satırların sınırında, Haklısınız! demekle yetiniriz. 

20 C“’li “jangologie – Intégrale (”MI-France - 63 avro), 26 C“’li Le Manoir de ses Rêves 

– Cofret du centenaire 1910-2010 (Harmonia Mundi – 66 avro), 4 C“’li Trésors “jango Reinhardt 

(Sony – 14 avro), 2 C“’li 100 Ans de “jango (Sony-BMG – 5 avro) ve onlarca ona ait 

veya ona ithaf edilmi yeni albüm. İsmi gereksiz mehur internet satıcısından hepsini daha 

ucuza bile bulmanız mümkün. 

21’inci yüzyıl sanat ve müzikte, daha da özel olarak Jazz’da 20’nci yüzyılın zenginlik ve bereketliliğini 

yakalayabilir mi? Birçok temel müzik türü 20’nci yüzyıldan önce de vardı. Jazz 

yalnızca bu yüzyıla damgasını vurmakla kalmadı, farklı türlerin de öncüsü oldu, önünü açtı. 

Jazz’ın yaratıcısı zenciler, Afro-Amerikalılar AB“’nde nasıl ötekinin simgesi olmularsa, bu 

yıl 100’üncü yaı kutlanan esiz gitarist “jango Reinhardt da 

Fransa’da ve Avrupa’da öyle bir “öteki”ydi. O, içinde yaadığı 

dünyada farkına varmadan müziğinin ötesinde bir rol oynadı. 

Aynen müzik hakkında söylediği gibi: Ben müziği bilmiyorum. 

Ama o, müzik beni biliyor... 

83

Sınır tanımayan bir yurttaın bilgeliği 

Stéphane Hessel 

UĞUR HÜKÜM 

“TABII KI SON DÖNEMDE KUZEY AFRIKA ÜLKELERINDE OLUP BITENLERI ILGIY- 

LE IZLIYORUM. BIRAZ DELI VE IHTIRASLI OLSAM, OLAYLAR BENDEN KAYNAK- 

LANDI, ‘ÖFKELENIN!’ KITAPÇIĞIMI OKUDULAR VE ‘ARAP BAHARI’NI YARATTI- 

LAR, DERIM. ASLI BUNUN TAM TERSI. YANI TUNUS, MISIR, LIBYA, YEMEN GIBI 

BAZI ARAP HALKLARININ ISYANLARI YAŞADIĞIMIZ DEVRI TARIHI KILDI VE KI- 

TAPÇIĞIMIN TANINMASINI, CAZIBESINI KÖRÜKLEDI. IŞTE ‘ÖFKELENIN!’IN BA- 

ŞARISINI HAZIRLAYAN GERÇEK TARIHI ETKEN...” 

84

Küçük kitapçığı kısa sürede Avrupanın 

birçok dilinde, bu arada Türkçede de 

yayımlanan ve satı rekorları kıran 

Stéphane Hessel, insanlığın vahim bir 

noktaya geldiğini, ama her türlü zorluğun 

da altından kalkabilecek bir kapasiteye 

sahip olduğunu düünüyor. Avrupa aydın 

dünyasının bu sınırlar üstü "ihtiyar delikanlısı", 

sorularımızı yanıtladı. 

dürüyorum. İnsanoğlunda, her birimizin 

içinde henüz kullanılmamı nice olanaklar 

mevcut. Çalımaya, düünmeye, yazmaya, 

hatta aramızdan bazıları sanat, edebiyat, 

iir yaratmaya uğraıyor. Ancak henüz 

denemediğimiz bir ey varsa o da iyilik 

yaratmak. İnsanın irade ve isteğinin daha 

güzele doğru değimeye, dünyayı iyiletirmeye 

kadir olduğunu biliyorum. 

- Sizi geçtiğimiz 7 ubat’ta, bağımsız 

internet gazeteciliğinin en baarılı örneklerinden 

Mediapart portalının Théatre de 

la Colline salonunda düzenlediği Öfkelenelim, 

“irenelim, Yaratalım! gecesinde 

izledim. 20 yaında bir genç kadar dinamik, 

neeli, heyecanlı ve de özellikle umut 

doluydunuz. Halbuki insanlık tarihinin en 

karanlık sayfalarını içeren 20’nci yüzyılı 

ve hatta oldukça umutsuz bir 21’inci yüzyıl 

balangıcı yaadınız. Nasıl hâlâ insana 

güvenebiliyorsunuz? 

STÉPHANE HESSEL - 20nci yüzyılda 

büyük bir çoğunluğun yaadığı olağanüstü 

zor ve acılı zamanlara rağmen hissettiğim, 

hatta açıkçası inandığım odur ki, insanoğlu 

her türlü zorluğu çözmeye kadirdir. 

Bugüne kadar nasyonal sosyalizm gibi çok 

ağır sorunla kapıtık. Kazandık. Baka 

bir ağır sorun, Stalinizm vardı. Kazandık. 

Sömürgecilik ve sömürgesizleme gibi 

fevkalade zorlu bir süreçten geçtik. Bu 

devir tümüyle kapanmamı da olsa, ileriye 

doğru ciddi adımlar attık. 

imdi çözmekten çok uzak olduğumuz 

bir baka sorunla daha karı karıyayız. 

Gezegenimiz, toprakla olan ilikimiz. 

Doğaya barbarlar gibi davrandık. Onun 

ihtiyaçlarını hiç göz önüne almadık, yalnızca 

kendimizi düündük. Dolayısıyla geldiğimiz 

nokta çok vahim. Fakat bugün 

artık bu durumun tamamen bilincindeyiz 

ve değimek gerektiğini biliyoruz. Diğerlerine 

nasıl bir çözüm bulduysak veya 

çözüm yollarını görebiliyorsak, buna da 

bir çözüm bulmak zorundayız. Bu nedenle 

çok ilerlemi yaıma, çok zorlu dönemlerden 

geçmi olmama rağmen, hâlâ 

büyük oranda insana olan güvenimi sür- 

- Çok iddialı bir gerçek sosyalizm 

serüveninin baarısızlığı, sosyalizm 

rüyasının sonu mu demek? İnsanlığın varabileceği 

en yüksek politik, ekonomik ve 

sosyal evre kapitalizm mi? İnsanlığı 

iyiletirme, mükemmelletirmenin tek 

yolu kapitalizmi yontmak, zaalarını 

düzeltmekten mi geçiyor? 

STÉPHANE HESSEL - Hayır! Tam tersine! 

Yazdıkları u sıralar çok ihmal 

edilen biri var: Karl Marx. Onun çok haklı 

biçimde altını çizdiği bir hususa tamamen 

katılıyorum. Kapitalizm insanlığın, toplumların 

evriminde ancak bir aama olabilir. 

Kapitalizm bir dönem bazı noktalarda 

yararı dokunmu bir sistem. Fakat 

imdilerde büyük zararlar vermekte. Kapitalizm 

totalitarizmin tahammül edilmez 

bir biçimine dönümü bulunuyor. Balangıçta 

iyi eyler de yaptı. Örneğin içimiz- 

✤ 

DOĞAYA 

BARBARLAR GİBİ 

DAVRANDIK. ONUN 

İHTİYAÇLARINI 

HİÇ GÖZ ÖNÜNE 

ALMADIK, YALNIZCA 

KENDİMİZİ 

DÜŞÜNDÜK. 

✤ 

85

deki bazı zaaları tevik etti. Biliyorsunuz 

insanın sürekli daha fazla, daha fazla, 

hep daha fazlasını isteme, biriktirme, 

daha üstün, daha büyük, daha güçlü olma 

gibi bir iradesi var. Doğayı bencil çıkarlarımız 

için kullandık. Ve sonunda dünya 

son yüzyılda ulatığı bütün gelikinliğine 

karın içinde olduğumuz açmaza dütü, 

bloke oldu. Kapitalizmin son yıllarda tam 

yol duvara gittiği biliniyor. Sistem yeryüzünün 

hepimizin yurdu olmasını engelliyor. 

Sorunuzun cevabını net bir biçimde 

vermek gerekirse, kapitalizm aılmıtır, 

ulaılması gereken nokta benim sözcüklerimle, 

toplumsal demokrasidir. 

düünür ve eylem adamı Jean-Paul Sartre 

iddete, iddeti kesmenin tek aracı iddettir 

ikilemiyle yaklaırken, air Guillaume 

Apollinaire iddeti enfes bir dizeyle 

yerine koymasını bilmi: Tek kabul edilebilir 

iddet umuttur… 

TEK YOL BARIŞÇIL MÜCADELE 

- İkinci “ünya Savaı’nda Nazilere karı 

silahlı olarak direnmi bir savaçıya soruyorum: 

ayet sosyal ve ekonomik adaletsizlik 

veya insanın insan üzerindeki egemenliği 

her biçimiyle dayanılmaz bir hale 

gelirse iddet kullanımı haklılık kazanabilir 

mi? Yoksa artık günümüzde iddetsiz, 

sadece barıçıl yollardan mı bir mücadele 

verilebilir? 

STÉPHANE HESSEL - iddet anlaılabilir 

ama haklılığı savunulamaz bir yoldur. 

Bir zulüm durumunda, örneğin Filistinlilerin 

İsrail baskısına karı veya ülkelerini 

igal eden Almanlara karı Fransızların 

kullandığı iddet kaçınılmazdır. Zira 

böyle yaratılmıız. Ancak unu bilmemiz 

gerekir ki, bu yol asla kalıcı biçimde etkili 

olamaz. Güçlü zayıfa iddet uyguladığında 

eninde sonunda bir tepki doğacaktır. Zayıf 

güçlüye karı kullanırsa, zaten anında iddetle 

tepki görecektir. Dolayısıyla denenmesi 

gereken yol müzakere, uzlama, 

anlayıtır. Fakat aırmamamız gereken 

husus, iddetin, ne taraftan gelirse gelsin 

yeniden iddete yol açacağı gerçeğidir. 

Ya tümüyle durdurmak zorundayız ya da 

iki taraf da iddetin sonuçlarına katlanacaktır. 

Anı ve iir derlemelerimde düünce 

ve sanatlarına sıkça bavurduğum iki 

yazar aslında iddet açmazını, çelikisini 

mükemmelen ifade etmiler. Büyük 

- Siz tam bir örgüt adamısınız. Birlemi 

Milletler veya benzeri birtakım hükümetler 

arası ve/veya üstü uluslararası örgütlerin 

kapasitesine, gücüne gerçekten inanıyor 

musunuz? Biraz daha ileri gidecek olursak: 

Amnesty International, Attac, FI“H (Uluslararası 

İnsan Hakları Federasyonu), Human 

Rights Watch gibi siyasi iktidarlar ötesi 

sivil toplum kuruluları dünyadaki sosyoekonomik 

ve politik değiimlerin aracı olabilir 

mi? Bu tipte örgütlenmeler her ölçekteki 

insan topluluklarının geleceğinde belirleyici 

bir rol oynayabilir mi? 

STÉPHANE HESSEL - Bizim neslimizin 

büyük ansı BM gibi bir örgütün doğuuna 

tanık olmasıdır. Aslında dünya [Hessel 

sürekli biz deyimini kullanıyor. UH] 

çok uzun zamandır devletlerin bir araya 

gelip bulumasını, çatımaları engellemeyi 

deneme, müzakere, anlama zemini sağlayacak 

bir örgüt yapılanmasını arzuluyordu. 

Bu yolda bir dizi aamadan geçtik. 

Örneğin 19. yüzyılın baında Avrupa 

86

Konseri (1814-15 Viyana Avrupa Kongresi) 

namıyla bilinen barı giriimi oldu. 1. 

Dünya Savaından sonra Milletler Cemiyeti 

(Cemiyet-i Akvam) denendi. Hiçbiri 

baarılı olamadı. Sonunda dönemin ABD 

Bakanı Roosevelt sayesinde Birlemi 

Milletler (BM) kuruldu. Bu küresel örgüt 

bugün bünyesinde 193 devleti barındırıyor. 

İnsan hakları, barı, kalkınma, telekomünikasyon, 

eğitim, bilim-kültür, beslenme 

gibi çok alanda bir örgüt ağı olutu. 

En kısa deyile, çok çok yararlı bir yapı 

doğdu. 

Baarısızlıklarla karılaıldığında 

nereden kaynaklandığına bakıyoruz, konu- 

uyoruz. Ancak en önemli kazancımız 

uluslararası hukuk alanında. Çok net, 

yalın metinler yayımladık. En azından 

neyin meru olup olmadığını biliyoruz. 

Tek baına bu dahi muazzam bir avantajdır. 

Maalesef üzülerek görüyoruz ki, 

devletler üzerlerine düeni gerektiği gibi 

yapmıyorlar. Yurttalar kendi hükümetlerine 

baskı oluturabilmek için aralarında 

örgütlenmek zorunda kalıyorlar. Neyse ki 

Amnesty, FIDH, Human Rights Watch gibi 

yararlı kurulular var da, onlar çok sayıda 

olumsuzluğa karı mücadele veriyorlar. 

Fakat bu örgütler devletlerin yerini alamazlar. 

imdilik düzenin sorumlusu hâlâ 

devletlerdir. Dolayısıyla uluslararası kuruluların 

daha iyi çalımasını ancak yine 

devletler talep edebilir. Örneğin barıın 

uygulanması, güvenlik, kalkınma vs… 

- Böyle bir tablo içinde Avrupa Birliği’nin 

yeri nedir? AB bir kısım Batılı, Avrupalı 

eski emperyalistlerin yeni model 

emperyalist örgütlenme modeli midir, 

yoksa geleceğe yönelik yepyeni bir 

toplumsal ve siyasal proje midir? 

STÉPHANE HESSEL - Biraz zor ve uzun 

oldu, ama sanırım Avrupa artık imdi 

anladı. Bugün AB, gezegenimizin diğer 

kesimleri örneğin, gittikçe ağırlık kazanan 

yeni gelien ülkeler gibi insanlığa özel 

bir katkıda bulunabilir. Avrupanın tarihi 

açıdan özgün ve esiz bir deneyimi mevcuttur. 

Yüzyıllarca birbirleriyle savamı, 

boğumu milletler bir araya gelmiler ve 

sorunlarını ortaklaa ele almaya balamılardır. 

Benim neslim için, henüz mükemmellemekten 

uzak da olsa birlemi bir 

Avrupanın inası, daha iyisi baarılamamı 

en önemli eserdir. Böylelikle ve 

öncelikle geçmi yüzyıllarda yaadığımız 

sayısız sürtüme ve çatıma nedenini tas- 

87

iye etmi oluyoruz. Ve hemen eklemek 

isterim ki, AB ancak Türkiyeyi bünyesine 

katmayı baardığı takdirde bence gerçek 

amacına ulamı olacaktır. 

- Siyasi partilerin toplumları değitirebileceğine 

inanıyor musunuz? Bildiğim kadarıyla 

Fransız Sosyalist Partisi’nin üyesiydiniz 

veya halen üyesisiniz. Fakat 2009 AB 

Parlamentosu seçimlerinde Avrupa ”koloji, 

yani Fransız Yeiller Hareketi’nin listesinde 

seçimlere katıldınız. Niçin? 

STÉPHANE HESSEL - Ne mutlu ki 

halen demokrasilerde yaıyoruz. Demokrasilerin 

ileyii siyasi partilerin varlığına 

bağlıdır. Siyasi partisiz bir demokrasi 

tasavvur edilemez. Kendimin de olmayı 

hedelediğim gibi iyi bir yurtta daima bir 

siyasi partiye katılmalıdır. Benim tercihim 

hayat boyu aynı siyasi harekette kalmıtır. 

Partim Sosyalist Partidir. Fakat tecrübe 

gösteriyor ki, zaman zaman değiik 

durumlar çıkabilir. Örneğin Sosyalist 

Partinin baka siyasi güçler tarafından 

desteklenmeye ihtiyacı vardır. Örneğin 

yaklaık 30 senedir yeryüzünün, doğanın 

önemini kavramı bulunuyoruz. 

Bu nedenle Avrupa Ekoloji Grubu bana 

iki açıdan çok sempatik gözüktü. Çünkü 

bir yanda ekoloji, çevre bilim ve korunmasından, 

öte yanda da Avrupadan söz ediyordu. 

Fransızlara eksik oldukları, ilerlemeleri 

gereken noktalarda hitap ediyordu. 

Fransızlar gerçek geleceklerinin 

Avrupada olduğunu ve de çevre bilincine 

sahip olmaları gerektiğini daha iyi kavramalıydılar. 

İte bundan ötürü doğal 

olarak Avrupa Ekoloji Hareketi listesine 

girdim. Kendimi seçilemeyecek bir sıraya 

koydurttum. Ancak hareketin yöneticilerine 

bir koulum vardı. Solun ve Sosyalist 

Partisinin dostu ve destekçisi kalacaklardı. 

“ÖFKELENİN!” 

- Gelelim kitaba. 20 ”kim 2010’da yayınlanan 

Indignez-vous/Öfkelenin! isimli 

kitabınız Fransa’da 2 milyondan fazla, 

Almanya’da 1 milyon sattı. İspanya ve 

İtalya’da halen liste balarında. 25 dile çevrildi. 

Bu baarıyı nasıl açıklıyorsunuz? 

STÉPHANE HESSEL - Teknik ve tarihi 

nedenlerle. Teknik, zira çalıma 25 sayfalık 

küçücük bir kitap. Pratik boyutları 

kolay bir dağıtıma elveriyor. Ve de özellikle 

3 avro gibi çok makul bir iyatı var. 

Ayrıca bir hayli de provoke edici bir balığa 

sahip Indignez-vous/Öfkelenin!. 

Bu vesileyle kitabı 

bu iyat ve boyutta 

basan Editions 

Indigène yayınevi 

ve sahipleri Sylvie 

Crossman ve Jean- 

Pierre Barouya minnettarlığımı 

ifade 

etmek isterim. 

[Hessel’in bu 

kitabın tüm gelirini 

insan hakları, uluslararası 

dayanıma ve 

yardım kuruluları 

gibi çeitli STK’lara 

bağıladığını eklemeden 

geçmeyelim. 

UH] 

Tarihi nedenlere 

gelince: Günümüzün 

belli balı toplumlarının 

kendi ileyilerini 

sorguladıkları 

bir dönemi yaıyoruz. 

Kendimizi güven içinde hissetmiyoruz. 

Eskisi gibi emin bir biçimde her 

ey çok iyi gidiyor, gelecek çok parlak 

diyemiyoruz. Fevkalade bir Avrupa kuracağız, 

muhteem bir ABD olacak, büyük 

Sovyetler Birliği gerçekleecek... gibi vizyonlar, 

hedeler koyamıyoruz. Belki imdilerde 

birazcık Çinliler bu tarz duygulara 

sahip olabilirler. Geri kalanların 

çoğunluğu gelecekten epeyce kukulu. 

Çünkü gelimeler düündüğümüz, 

arzuladığımız doğrultuda olmaktan çok 

uzak. Özellikle de Berlin Duvarı yıkıldıktan 

sonra. 1989da artık hep beraberiz, 

ne mükemmel diye düünüyorduk... Bay 

Francis Fukuyamanın dediği gibi tek bir 

88

dünyamız olacak, sanıldı. Evdeki hesap 

çarıya uymadı. 

Nitekim kısa bir süre sonra, 2001de 

terörizm, ardından ekonomik kriz derken, 

ilerin yolunda yürümediğini gördük. 

Bir cins dü kırıklığıydı yaanan. Halbuki 

ne rüyalarla yatıp kalkmıtık! Dünyada 

özgürlüğün zafer kazandığını sanıyorduk. 

Bu hayal kırıklığı çevresinde öfkelenildi, 

ayaklanıldı, kitlesel protestolar 

yaygınlatı. Örneğin Fransa. 2007 seçimleri 

Sarkozyyi iktidara taıdı. Sorunlar 

çözülecek, Fransa çağ atlayacaktı... 3 sene 

sonra söylenenlerin hiç de gerçeğe uymadığı 

ortaya çıktı. Aynı dönemde ABDde 

parlak bir seçimle ibaına gelen Obama 

etrafında da ilginç biçimde benzeri bir 

süreç yaandı. İngilizcesi Time for Outrage 

balığıyla yayınlanan kitapçığım 

orada da hiddetli bir kamuoyunun dikkatini 

çekti. Güzel ve sağlam görünümlü bir 

hükümete sahip Almanyada bile Stuttgart 

olaylarının kanıtladığı bir memnuniyetsizlik 

dalgası ülkeyi sardı. Muradına 

eremeyen dü duygusu benim kitapçığıma 

hatırı sayılır bir kamu ilgisi uyandırdı. 

Tabii ki son dönemde Kuzey Afrika 

ülkelerinde olup bitenleri ilgiyle izliyorum. 

[Bay Hesselin yüzünde muzip bir 

ifade belirdi ve gülerek öyle konutu: 

UH] Biraz deli ve ihtiraslı olsam, olaylar 

benden kaynaklandı, Öfkelenin!i okudular 

ve Arap Baharını yarattılar, derim. 

[Bilge bilge gülüyor.] Aslı bunun tam 

tersi. Yani Tunus, Mısır, Libya, Yemen gibi 

bazı Arap halklarının isyanları yaadığımız 

devri tarihi kıldı ve kitapçığımın 

tanınmasını ve cazibesini körükledi. İte 

Öfkelenin!in baarısını hazırlayan 

gerçek tarihi etken... 

- Yaklaık 7 yıl önce, 8 Mart 2004’te, yani 

Fransa Ulusal “ireni Komitesi’nin (U“K) 

ünlü Program Bildirgesinin yayımlanı- 

ından tam 60 yıl sonra, o sırada hayatta 

olan 12 tanınmı direniçi yoldaınızla 

Yükselen Adaletsizliğe Karı Mücadele 

Çağrısını yayımladınız. Maalesef âkil 

adamları dinlemediler. Sizin sözlerinizle 

Bugün gittikçe artan belirli bir barbarlık, 

sosyal ve ekonomik adaletsizlik -insanlığı- 

tehdit ediyor. Aradan 67 yıl geçmi 

olmasına rağmen günümüz Fransız sosyal 

devletçiliğinin temel ilkelerini belirleyen 

Ulusal “ireni Komitesi Programı’nın güncelliğini, 

yaanan gerici, geriletici durumu 

nasıl değerlendiriyorsunuz? 

STÉPHANE HESSEL - Sanırım Ulusal 

Direni Komitesi Programının program 

olarak güncel olduğunu söylemek bugün 

için artık mümkün değildir. Çünkü 67 

yılda dünya aırı derecede değiti. Fakat 

UDKyi yaratan ve programını oluturan 

temel insani değerler günümüzde de temel 

değerler olarak halen geçerli. Bu nedenle 

2004te temel değerler hakkında hükümetin 

dikkatini çekmeye çalıtık. Bu 

değerlerin bazıları belki bugün daha az 

önemli. Ama özü, yani neredeyse faist 

Vichy rejimi ve Nazi igalinden kurtulma 

kavgası veren yoldalarımızın ihtiyaçları 

bugün bile haklılığını korumaktadır. İte 

UDKli dostlarla bu ihtiyaçlara tercüman 

olabilecek iddialı birtakım öneriler hazırlamıtık. 

89 

✤ 

GÜNÜMÜZÜN 

BELLİ BAŞLI 

TOPLUMLARININ 

KENDİ İŞLEYİŞLERİNİ 

SORGULADIKLARI 

BİR DÖNEMİ 

YAŞIYORUZ. 

KENDİMİZİ 

GÜVEN İÇİNDE 

HİSSETMİYORUZ. 

✤

Önemli olan son derece özençli bir tutkuyu 

canlı tutmaktır. Adil ve modern bir 

toplum tutkusu her devir için geçerli bir 

tutkudur. Bu tutku 17 ve 18inci yüzyıl 

Aydınlanma Çağında da geçerliydi. Rousseau, 

Diderot, Voltaire ve arkadaları 

kadar, 19uncu yüzyıl İngiliz düünür ve 

siyaset adamları Gladstone, Disreali devrinde 

de tüm heyecanıyla gündemdeydi. 

Bu hedeler İtalyan Risorgimento (Yeniden 

Doğu) hareketinin de tutkusuydu. Bu 

tutku dün olduğu gibi bugün de geçerlidir. 

- Öfkelenin! çığlığınız, çağrınız veya belki 

bir Manifesto diye niteleyebileceğimiz çalımanız, 

bütün yurttaları, bulacakları bir 

veya birkaç gerekçeyle yaanan haysiyetsizliklere, 

çirkinliklere, haksızlıklara en 

azından öfke duymaya davet ediyor. Sizler 

için Naziler vardı, ibirlikçileri, igal vardı. 

Filistinliler için İsrail’in insanlık dıı ve iddetli 

politikası var. Hedeler çok netti. Fakat 

günümüzde ortalama bir Fransız, Alman 

veya Türk genci, insanı pusulayı tamamen 

aırmı durumda. Anladığım kadarıyla siz 

gençliğe çok güveniyorsunuz. Her boydan 

ve soydan uyutucu ve uyuturucunun bol 

olduğu günümüz tüketim toplumlarında 

insanlar, gençler kime ve neye karı, nasıl 

öfke duyacaklar? 

STÉPHANE HESSEL - Bu kitapçığın 

gerçek sorunu da bu sorunuzun cevabında 

düğümleniyor. Kitap, durumdan, gidi- 

attan memnun değilim demeniz ve kızmanız, 

öfkelenmeniz gerektiğini anlatıyor. 

Ama bir adım daha ileri gidilebilmesi için 

nasıl yapılması gerektiğine dair yeterli 

ayrıntı aktarmıyor. Kitap bir dizi konuda 

ciddi boyutlarda cüretkâr meydan okumalar 

içeriyor. Özellikle gençliği karı çıkması 

gereken konularla yüzlemeye, yüz 

yüze gelmeye çağırıyor. Bu taleplerin varlığını 

nasıl algıladıklarını, kabul görmeyen 

birtakım gerçek ihtiyaçların yetersizliğini 

teslim edip etmediklerini anlatıyor. İte 

davet, mesaj, tam bu noktaya odaklanıyor: 

Gençler bu durumların değimesi için 

çalımaya, mücadeleye hazırlar mı? 

Aslında kitapta sıralanan talepler 

sadece birkaç örnektir. İletilmek istenen, 

insanların bizzat kendilerinin kabul 

edilmez buldukları noktaları öne çıkartmalarıdır. 

Çünkü herkesin talebi aynı 

olmayabilir. Ama sizler kendiniz için 

kabul edilemez bazı durumları yakalamısanız 

ve bunun için direnme arzusu taıyorsanız, 

ite o zaman gerçek bir yurtta 

olma yolunda ilk adımı atmısınızdır. 

Ancak daha önce belirttiklerimize 

rağmen öylesine iki 

büyük hedef var ki, 

her biri en azından 

sava, igal, sömürgecilik 

kadar önemli 

ve dramatik. Bunların 

ilki, çok yoksullarla 

çok zenginler 

arasında büyüyen 

farklılıkta yatmaktadır. 

Konu hakkında 

çalıan, istisnasız 

tüm iktisatçıların 

hemikir olduğu 

tespit, bu farkın son 

30 yılda vahim derecede 

açıldığıdır. 

Üstelik yeryüzündeki 

aırı yoksulluk 

ve dengesizlik bütün 

ülkelerde büyümektedir. 

Hatta zengin 

ülkelerdeki çok derin 

yoksullukla, örneğin 

bazı banliyölerde 

hayatta kalma kavgası veren en yoksulla 

en zengin ve ölçüsüz servetler arasındaki 

uçurum tahammül edilmez boyutlara erimitir. 

Buralarda da aynı uyarıya ve/veya 

tevike, durumun değimesi için mücadeleye, 

sosyal değiimi vurgulayan siyasi bir 

partinin veya partilerin varlığına, desteğine 

ihtiyaç vardır. 

İkinci hedefe gelince: Daha önce değindiğimiz 

bir husus yerkürenin bozulması. 

Bu noktada da davaya sahip çıkmak, 

angaje olmak çok önemli. Aynı kararlılık 

gerekiyor. Özellikle de, böyle gelmi 

böyle gider diyerek kanıksayanlara, göz 

korkutanlara veya farklı yıldırmalara 

pabuç bırakmamak zorunlu. Bu davranı- 

90

lara mutlaka tepki göstermeli, öfkelenip 

isyan etmeliyiz. 

- Gerçek bir sosyal ve ekonomik demokrasi 

için önerileriniz nedir? 

STÉPHANE HESSEL - Sanırım bu 

konuda öncelikle yakın dönemlerde 

yazılmı, kayda değer eserlere bavurmakta 

yarar var. Soruları en iyi biçimde 

sorup çözüm getirenlere yakından 

bakmak gerekiyor. Son zamanlarda sıkça 

yaptığım gibi en bata Edgar Morin ve 

La voie" (Yol) balıklı son çalımasını zikretmek 

isterim. Sonra da Peter Sloterdijk 

ve Tu dois changer ta vie" (Hayatını 

Değitirmelisin), Susan George ve Leur 

crises, nos solutions" (Onların Krizleri, 

Bizim Çözümlerimiz) balıklı eserlerini 

salık veririm. 

Acilen ve yoğun olarak üzerinde düünülmesi 

gereken nereden balanacağına 

karar verilmesidir. Kapitalizmin kuralları 

yerine toplumsal ve dayanımacı bir ekonomi, 

sanayilemi bir tarım yerine aktif 

bir çevrecilik ve ekolojik tarım ilkeleri 

uygulanabilir. Aslında izlenecek yol haritası 

bir anlamda belirlenmi durumda. 

Eksik olan siyasi irade ve insanların, özellikle 

de gençlerin cesaretsizliği ve güven 

yetersizliği. Henüz yeterli sayıda insan bu 

sorunların çözülebileceğine inanamıyor. 

Veyahut da birazcık zorlandılar mı cesaretleri 

kırılıveriyor. Dolayısıyla benim 

çağrım insanları davaya sarılmaya davet 

çağrısıdır. Bildiğiniz gibi Engagez-vous/ 

Angaje Olunuz-Davaya Katılınız ikinci bir 

küçük kitap çıktı. İlkinin mantıki uzantısı. 

Bu defa, öfkelenmek yetimez, öfkelenmek 

ilk adımsa, çözüme giden yol eylemden, 

mücadeleden geçer, diyoruz... 

BUGÜNKÜ TÜRKİYE 

- Günümüz Türkiyesi’ni nasıl görüyorsunuz? 

STÉPHANE HESSEL - Modern Türkiye 

kurulduğundan beri Avrupa kıtasında, 

dünyada ilginç bir konuma sahip, 

özellikle de İslam dünyasında. Yüzyıllardır 

tarihi, politik, ekonomik, kültürel 

ve dini anlamda çatımaların, geçilerin, 

göçlerin yaandığı bir bölgede var olmu. 

Emevilerden, Osmanlılara uzanan zengin 

bir geçmie, fevkalâde bir insan, Mustafa 

Kemal bir nokta koymasını bilmitir. Ve 

bir imparatorluk kalıntısından bir demokrasi 

yaratmıtır. Tüm demokrasilerde 

olduğu gibi itiraz veya protesto edilebilecek 

çok öğe bulmak mümkündür. Fakat 

temeli sağlamdır. Geçmite Türkler Balkanların 

önemli bir kısmını igal etmiler, 

sonra geri çekilmek zorunda kalmılardır. 

Avrupanın derinliklerine kadar uzanmılardır... 

Bu ülke, bu uygarlık, bu kültür olağanüstü 

bir çeitlilik ve zenginliğe sahiptir. 

Tarihinde çok farklı siyasi yönetim deneyimlerinden 

geçmi bir toplumdur. 

Babıalinin bugünkü ölçülerle aırı sağcı 

ve tutucu siyasetlerinden, Kemal Paanın 

aırı solcu nitelenebilecek birtakım 

uygulamalarına Türk tarihi gerçekte 

Avrupanın da yakından tanıdığı birçok 

aamayla benzerlikler içerir. Dolayısıyla 

Türkiyenin tecrübesiyle Avrupanın tecrübeleri 

arasında bir hayli tamamlayıcı 

yöneliler mevcuttur. Söylemek istediğim 

özetle udur ki, Türkiyenin yeri geniletilmi 

bir Avrupanın içindedir. 

- Üst üste gelen üç darbeyle yıpranmı, 

geleneksel olarak laikliğe sıkı sıkıya bağlı 

cumhuriyetçi ve demokratik olmaya çalıan 

Türkiye’de u anda İslami değerleri ön 

plana çıkartan, muhalefet ve eletirel 

basına pek tahammül edemeyen bir iktidarın 

varlığını biliyorsunuz. Siz böyle 

bir iktidarın yarınını nasıl görüyorsunuz, 

tavsiyeleriniz olabilir mi? 

STÉPHANE HESSEL - Tüm söylenenlere 

rağmen, ben ahsen Türk vatandalarının 

çoğunluğunun AB ile bütünlemekten 

yana olduğuna inanıyorum. Bu 

süreci engelleyen birtakım etkenler mevcuttur. 

Örneğin insan hakları ihlali, dolayısıyla 

bütünleme engeli konuuluyor. Bu 

engelin baka ülkelerde yaananlardan 

daha zorlu olduğunu sanmıyorum. Herkes 

bu konuda kalıcı ilerlemeler kaydediyor. 

Eminim Türkiye de bu engeli aacaktır. 

91 

✤ 

FEVKALADE 

BİR İNSAN, 

MUSTAFA KEMAL, 

BİR İMPARATORLUK 

KALINTISINDAN 

BİR DEMOKRASİ 

YARATMIŞTIR. 

✤

Benim için epeyce üzücü olan bir zorluk, 

Kıbrıs sorunudur. Sanırım Türkiye akıllıca 

bir siyaset kullanarak bu engeli kolayca 

aabilir. Sonuçta Kıbrıslılar pekala bir 

arada yaayabilirler. Onlara bu olanak 

tanınmalıdır. Bata herkes gibi zaman 

zaman kendi aralarında kapıacaklardır. 

Ama eninde sonunda anlaacak ve AB 

üyesi birleik bir devlet olacaktırlar. 

İç siyasete gelince. Açıkçası tavsiyelerde 

bulunabilecek derecede Türkiyeyi 

tanımıyorum. Burada yaamadım. Birkaç 

defa kısa süreli fakat çok ho ziyaretlerde 

bulundum. İslam Türkiyede risk midir, 

koz mudur, bilemiyorum. ayet baından 

beri hissettiğimiz, tanıdığımız modern 

bir Türkiye varsa, bu Türkiye, Müslüman 

Akdeniz ülkelerine, İslam dünyasına gerçekten 

örnek olabilir. Türkiyenin bir 

yanda Filistinlilerle, öte yanda İsraillilerle 

kurduğu ayrıcalıklı bağlar son derece 

olumludur. Türkiye bu bölgede barıın 

kurulması için bizlere yardımcı olabilir. 

Akıllı bir Türk hükümeti Avrupa açısından 

çok değerlidir. Böyle de olduklarını sanıyorum. 

İSLAM VE DEMOKRASİ 

- Yaygın Batı kamuoyu genelde oldukça 

kolaycı bir bakıla İslam ile demokrasi 

arasında bir uyumazlık olduğunu savunur. 

Gerçi Arap ülkelerinde son kaydedilen 

gelimeler en kukucuları dahi düündürmü 

olsa da imdilik kesin bir olgudan 

konumak zor. Sizce Müslüman 

toplumları demokratik bir yaamla bağda- 

abilir mi? 

STÉPHANE HESSEL - Birincisi: İslamın 

uzun bir tarihi var. Bu geçmite öyle 

bazı dönemler mevcuttur ki, bu dönemler 

yaanmamı olsa bugünkü Modern Dünyayı 

görebilmek bile hayal olurdu. Orta 

Çağdan sonra mesajı ve katkılarıyla İslam 

olmasa Avrupada günümüze geçi sağlanamazdı, 

nerede olduğumuzu bilemezdik. 

İbn-i Sina, İbn-i Rüd gibi İslam bilginleri 

sayesinde Antik düüncenin modernlemesi 

gerçekleti. Sonra İslam düüncesi 

maalesef özellikle Vahhabilik etkisinde 

bir gerileme yaadı. Aynen bir zamanlar 

Katolik kilisesinde, örneğin engizisyonda 

olduğu gibi tutucu anlayılar İslam dinini 

bloke etti, gelimesini durdurdu. Beni 

ahsen hiç bağlamasa da son yüzyıllarda 

açılan Katolik kilisesi, modernlemeyi, 

çağına uymayı baardı. İslam da aynı 

yoldan geçebilir, geçmelidir. Yoksa İslam 

ile demokrasi arasında aılmaz bir çeliki 

olduğuna inanmıyorum. 

Kaldı ki, önümüzde bu süreci denemi, 

denemeye devam eden bir toplumu siz 

de yakından tanıyorsunuz. Türkiye bir 

anlamda bu aamayı, hareketi baarmı 

bir ülkedir. İslam ile yakın bağını sürdüren 

Türkiye benim gözümde Modern 

İslamın simgesidir. Gerilememek kaydıyla 

Türk İslamı Magrip hatta Marek ülkelerine 

örnek oluturabilir. İslamda modernleme 

Türkiyeden ilham ve güç alabilir. 

- Sizce İnsan Hakları, cumhuriyetçi 

değerler, özgürlük, eitlik gibi kavram ve 

ilkeler yalnızca Judeo-Hıristiyan kökenli 

toplumlara, kültürlere özgü birtakım 

gelenekler midir? Bu noktada İslam ile 

bağdamazlıktan söz etmek olası mıdır? 

STÉPHANE HESSEL - Hayır! Hiç böyle 

düünmüyorum. Çünkü 1948de İnsan 

Hakları Evrensel Beyannamesini kaleme 

aldığımız yoldalarımın çalımalarının 

gerçekten çok baarılı olduğuna inanıyorum. 

Gerek anlama (pakt) gerek bildirge 

metinleri istisnasız herkes tarafından 

kabul edilebilir metinlerdir. Koniçyüsçülerden 

Budistlere, Katoliklerden 

Müslümanlara, Musevilerden Protestanlara 

herkese saygılı, herkesi birletiren bir 

dil ve tanımdır. 

Tanrıya hiç bir atıfta bulunulmamakta, 

metinde Tanrı sözcüğü kullanılmamaktadır. 

Temel kavram ve sözcükler erkek ve 

kadındır, insandır, kiidir. Hemen hemen 

her paragrafta bu sözcükler geçer. Yazılanlar 

içtenlikle arzulanan ve hedelenen 

insan özgürlükleridir. Nerede yaarlarsa 

yaasınlar, kadın veya erkek, özgür, kendi 

vicdan ve inançlarında serbesttirler. 

Bu metni Batılı olduğu, bazı gelenek 

veya kültürlere uymadığı gerekçesiyle red- 

92

dedenler apaçık bir ikiyüzlülük yapmaktadırlar. 

Beyannamede öngörülen hakları 

kendi yurttalarına uygulamak istemeyen 

devletler kendi iktidarlarını kaybetmekten 

korkan yönetimlerdir, yurttalar değil. 

“ANGAJE OLUN!” 

- Öfkelenin!den sonra ikinci bir kitap 

yayınladınız, ”ngagez Vous/Angaje Olun! 

Bu defaki çağrınızın, davetinizin amacı 

nedir? 

STÉPHANE HESSEL - İlkinin mantıki 

devamı sayılabilecek bu ikinci kitap daha 

fazla ayrıntıya giriyor. Özellikle de gençlerin 

uğraması, mücadele etmesi gereken 

sorunları ele alıyoruz. Örneğin ciddi bir 

göç sorunu vardır. Bu olguyu daha iyi 

anlamak ve anlatmak zorundayız. 

Toplumlar niçin hareket halindeler, 

insan yığınları niçin dünyanın bir noktasından 

baka bir noktasına göçüyorlar. 

Aslında bu daima var olmu bir 

olgu. Roma İmparatorluğunda bile Barbarların 

İstilasından söz edilirdi. Tarih 

kanıtlıyor ki, istilacılar gerçekte pek o 

kadar da barbar değillerdi. Peki, uygarlık 

adına sömürgeler kurmayı nasıl açıklayacaklar? 

Amerikayı nasıl igal ettiler? 

[Gülüyor-UH] Kısacası göç hareketlilikleri 

tarihin bir parçasıdır. Sürekli var 

olmutur. Yapılması gereken, konuyu akılcı 

ve insan haklarına saygılı bir biçimde ele 

almaktır. İte pekala angaje olunabilecek 

, dört elle sarılanabilecek, katılınabilecek 

bir dava. 

Bir baka eylem alanı adalet. İnsanoğlu 

için elzem olan kaynakların daha eit 

dağılımına olan talep. Aynı zamanda belli 

bir biçimde azla yetinmenin, ölçülülüğün 

öğrenilmesi de gerekiyor. Günümüz toplumlarında 

fazlaca sarho olduk, anormal 

tükettik. Onlara (insanlara) artık biraz 

ılımlı, sınırlı tüketmeyi öğretelim. [Burada 

Sobriété-Ebriété/Mutlak Perhiz- Sarholuk 

sözcükleri, ikilemiyle oynuyor- 

UH] Enerji veya suyun kullanımındaki 

aırılığı sınırlayalım. İte bu ve benzeri 

somut eylem alanları bu ikinci kitapçıkta 

yer alıyor. Özellikle gençlere yönelik 

bu söylei kitabında sorumlu dünya yurttalığına 

yaraır mücadele araçları öneriyorum. 

Böylelikle yürümeyen ilerin 

üstüne gidebilirler, çevrelerini bilinçlendirebilirler, 

çözümlere katkıda bulunabilirler. 

- Peki insanların, bireylerin uğraıları 

nasıl bir kolektif, toplu mücadele zeminine 

oturabilir? Siyasi partiler, STK ve benzerleri 

konusunda bir tercihiniz var mı? 

STÉPHANE HESSEL - ahsen bu alanda 

daha ziyade çoğulculuktan yanayım. 

Demokrasilerde, tabii ki gerçekten demokratiklerse 

siyasi partileri kullanmak 

gerekir. Seçimlerde oy kullanmamak, 

kayıtsız kalmak kiisel planda tam bir 

skandaldır. İçinden veya dıından siyasi 

hayata biliil katılmak zorunludur. Fakat 

isteyen dini bir örgütlenmeyle de angaje 

olabilir. Kukusuz hangi doğrultuda çalı- 

acağı çok önemlidir. Niçin olmasın? 

Bugün din temelinde birçok grup, kurulu, 

insani birtakım değerlere titizlikle sahip 

çıkmakta ve insan hakları ve demokrasi 

kavgası vermektedir. 

Sendikalar aracılığıyla mücadele de 

çok etkili yollardan biri olabilir. Kooperatilere, 

elbette ki Amnesty International, 

FIDH gibi her türlü insan hakları veya 

dayanıma kuruluuna girilebilir. Artık 

çok sayıda modern iletiim aracı sayesinde 

son derece yaygın ve etkili toplumsal 

ağlar, örgütlenmeler, Attac veya dünya 

çapında sosyal forumlar kurulmaktadır. 

Sanırım dünyayı, toplumu değitirmek 

için bir davaya sahip çıkmak duygusunu 

tatmin edecek bütün bu yollar geçerlidir. 

Sağlam, ciddi, herkese uygun mücadele 

araçları vardır. 

- Yüzyılla “ans ”tmek balıklı anı kitabınızda 

gençlerin 1968’de yalıların gelmi 

geçmi egemenliğini kırdığını yazmıtınız. 

Bu iyimserliğinizi bugün de sürdürüyor 

musunuz? 

STÉPHANE HESSEL - Dilerim ki, 

hiçbir zaman gençlere olan inancımdan 

dönmem. Bu inanmak sözcüğünü demek 

gerek. Bütün gençliğin enfes olduğuna ve 

93

her soruya doğru bir cevap bulabileceğine 

inanacak kadar da saf değilim. Açıkçası 

böylesi bir genççilikten sakınırım. 

Ama bugünküler dahil bütün nesillerde 

ekmek yapmak için mayayı bulup hamuru 

karacak küçük bir azınlık çıkmıtır. 

İte bu azınlığa güveniyorum. En güçlü 

tüketim toplumlarında gençlerin çoğunluğu 

umursamaz bile olsa, direniçi bir 

küçük azınlık var olmutur. Direnmek, 

üretmektir. Bu gençler geleceğin tohumlarıdır. 

Değiimin tomurcukları daima 

onlarla açacaktır. 

YAŞAM BOYU YOLDAŞI 

ŞİİR VE KADINLAR 

- Hayat boyu çok sadık, ayrılmaz bir yoldaınız 

olmu: iir. Üç dilli bir iir antolojiniz 

var, balığı Ah Benim Belleğim – iir, 

Benim Gereksinimim. Niçin iir, niçin üç 

dilli bir kitap? 

STÉPHANE HESSEL - Sadece bu üç 

dili [Almanca, Fransızca ve İngilizce UH.] 

çok iyi bildiğim için. Mahmut Derviin 

ağzından Arap iiri veya Rus airlerinden 

Rus iirini dinlemenin tadına vakıf 

olmu bir insanım. Ancak bu dillere tam 

hakim değilim. iiri anlayabilmek, airin 

tam tadına varabilmek için bir dili çok 

iyi tanımak zorunludur. Çeviriye inanmıyorum. 

Muhteem çevirmenler var. Olağanüstü 

çeviriler yapabiliyorlar. Ama air en 

güzelini, en âlâsını kendi dilinde veriyor. 

Bazen Nâzım Hikmeti düünüyorum. 

Oğlum birçok iirini ezbere biliyor. Çok 

iyi çevrilmi. Ama Nâzımı kendi dilinde, 

Türkçe okumak baka bir ey. Bu nedenle 

yalnızca üç dile yoğunlatım. Bu kadarı 

bile epeyce zengin bir varlık oluturuyor. 

Bu engin insanlık varlığı içinde belleğime 

kazınanları seçtim. Zira bir iiri okuyup 

güzel bulabilirim. Ama belleğime girmesi 

için bir eylerin çarpması gerek. O anda 

onu ezbere bilmek isterim. 

- Bu enerji ve mücadeleci gücünü hangi 

kaynaktan besliyorsunuz? 

STÉPHANE HESSEL - Kadınlar. Bata 

annem olmak üzere kadınlar hayatımın 

motor gücü, enerji kaynağı olmulardır. 

Onlara minnettarım. 

- Bir iir alıntısıyla bitirsek... 

STÉPHANE HESSEL - Apollinaire 

Mirabeau Köprüsünden bir alıntı. 

Ak u akarsu gibi kayıp gidiyor 

Ak gidiyor 

Hayat nasıl yava 

Ve umut nasıl iddetli 

Gelen gece saati çalıyor 

Ben kalıyorum günler kayıp gidiyor 

| Paris / 4 Nisan 2011 / Saat 17.00 - 18.30 arası | 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 

Sanat Yönetmeni | 

Artdirector: 


................................................. 



94

95 

Avrupa 

Kültür 

ile yeni 

bir yol 

açılıyor



96

97


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


98

İçindekiler 

AKIN E. ŞİPAL İLE İSTANBUL, SEZEN VE ALMAN KÜLTÜRÜ ÜZERİNE 

Yukarıdan bakış, olmaz! 

ORHAN ÇALIŞIR 

Türkçe ile Almanca arasında kuşaklardır entelektüel köprü olmuş bir ailenin çocuğu Akın E. Şipal. 

Genç yazar ve tiyatrocu, Alman edebiyatının Türkçeye geniş biçimde girmesinde büyük rolü olan 

isimlerden Kâmuran Şipal’in de torunu. Bremen’deki yeni çalışması “İstanbul” ve Sezen Aksu şarkıları 

ile kamuoyunun ilgisini üzerine çekmeyi başaran Akın E. Şipal, sorularımızı yanıtladı. 

SAYFA: 4 

SANATÇI BEDENİNDEN TOPLUMA MESAJLAR ATARSA... 

Günter Brus ve “Arızalı Bölgeler” 


Günter Brus, içinde kabul edildiği akımın diğer üyeleriyle birlikte performans sanatının Avrupa’daki 

en önemli kurucu temsilcilerinden birisi olarak kabul edilebilir. Sanatın ve toplumun köklü ve derin 

değişimlere maruz kaldığı 1960’ların başında, sanat aracı olarak özellikle kendi bedenini kullanır ve 

izleyeni sarsan hatta iğrendiren performanslara imza atar. Brus, performanslarında kendi bedeninin 

sınırlarını test ederken, toplumun pislik ve iğrençlik ile olan ilişkisiyle de ilgilenir. 

SAYFA: 12 

PARİS METROSUNDAN İNSAN MANZARALARI (2) 

Metronun “lifting” operasyonları ve “kapkaç” karakterleri 


Eskiden bütün metro istasyonları ikiz kardeşler gibi birbirlerinin tıpkısıydı. Sonra değiştiler. Her 

biri kendi kimliğini aramaya koyuldu. Her metro istasyonu kendisine “new-look” vermek için yattı 

“lifting”e. Koridorlarda renkler değişti, duvarlarda fotoğralara, panolara ve duvar resimlerine yer 

açıldı. İsimler de değiştirildi, yenileştirildi. Böylece hem görkem kazanıldı hem de tarihle ve bilhassa 

coğrafyayla ilinti kuruldu. 

SAYFA: 16 

BATI’YA, MÜZİĞE VE KENDİ SES RENKLERİMİZE DAİR 

Taner Akyol’un Berlin yolu 

FİKRET YILDIRIM 

Çoktandır evrenselleşmiş bağlamanın kültürel ve bölgesel ölçekteki özgünlük ve farklılıkları bir 

yana, her türlü görsel ve işitsel bilginin ışık hızıyla salındığı günümüzde izleyebildiği yol, tüm yerleşik, 

koruyucu ve tutucu anlayışları altüst ederek olağanüstünün ve gerçeküstünün kapısına dayanmıştır. 

Karşımızda, bu kültürel devrim niteliğindeki aşamanın öncülerinden genç ve müzikal donanımlı, 

bağlama virtüözü Berlinli bir besteci duruyor. 

SAYFA: 24 

SELÇUK CARA’NIN ALMAN VE TÜRK TOPLUMU İÇİN ANLAMLARI 

“Türk, ama buna rağmen akıllı” 

BAHAR EŞİN 

Gerçekten ilginç hayat hikâyesini kısa bir süre önce çıkan kitabıyla okur önüne seren bir sanatçıyla 

karşı karşıyayız. Selçuk Cara, sadece Türk asıllı bir Alman yazar değil, aynı zamanda bas bir opera 

sanatçısı. Wagner sanatçısı olarak tanınan Cara, birçok Alman tiyatro oyununun da yorumcusu olarak 

biliniyor. 

SAYFA: 34 

2

HEIDELBERG TİYATROSU’NDA “ŞEHİR, ÜLKE, KAÇIŞ” 

Mülteci trajedisini görünür kılan mizah 

RUHSAR GÜMÜŞDAL 

Avrupa’yı sarsan, son derece yakıcı bir sorun, ilginç bir yöntemle Heidelberg Tiyatrosu’nda sahneleniyor. 

24 Nisan’da ilk kez sunulacak olan “Şehir, Ülke, Kaçış” (Stadt Land Flucht) adlı bu oyunu yönetmen 

arkadaşı Prodromos Tsinikoris ile birlikte sahneye koyan Anestis Azas, Heidelberg Tiyatrosu’nun 

üst katında sadece yeni çalışmasını yorumlamakla kalmadı, insana, trajediye, mizah ve sansüre dair 

sorularımızı da yanıtladı. 

SAYFA: 38 

ERDİNÇ UTKU VE “TÜRKÇE AĞLAYAN KÖPEK” İZLENİMLERİ 

Brüksel damgalı yaşam öyküleri 

Uzun yıllardır Brüksel’de yaşayan ve buradan Avrupalı insanlarımızın hallerini çeşitli yayın organlarındaki 

yazıları ve kaleme aldığı oyunlarla hem Avrupa hem de Türkiye’deki toplumumuza ileten Erdinç 

Utku, yeni kitabını bir süre önce yayımladı. Yazarlığa mizahla başlayan ve bu eleştirel/güldürel 

izlekten hiç ayrılmayan Utku, AB başkentindeki hallerimizle ilgili sorularımızı yanıtladı. 

SAYFA: 44 

BİZİMKİLERİN YOLCULUK DAYANIŞMASI BAŞKADIR 

“Avrupamdan” uçak, yolcu ve valiz savaşları 

Amsterdam’da yaşayan karikatürist ve mizah yazarı Yakup Karahan, ilginç bir yolculuk öyküsü kaleme 

aldı. 

SAYFA: 52 

ÜNSAL ÖZBAKIR’IN IŞIKLI AKSİYON SANATI 

Belli bir anı yakalayabilmek 

Tam bir aksiyon sanatı bu. Malzemesi ışık. Sadece ışıkla yapılıyor. Sanatçı Ünsal Özbakır, yıllardır ışıklı 

enstalasyon etkinliklerine katılıyor ve “belli bir anı, ışığın oluşturduğu bir çerçevede biçimlendirmeye” 

çalışıyor. 

SAYFA: 59 

BİR SERGİ VE TÜRKİYE KÖKENLİ ÜÇ RESSAM 

Dieburg’da renkler ve çizgiler 

Frankfurt yakınlarındaki Dieburg ilçesinde üç ressamın işleri, karma bir sergiyle sanatseverlerin değerlendirmesine 

sunuluyor. 29 Nisan’a kadar açık kalacak olan bu resim sergisinde İzzet Aydın, Yeşim 

Yaprakkıran ve Ömer Yaprakkıran’ın yapıtlarından seçmeler yer alıyor. Sergi, Dieburg Belediye 

Binası girişinde. 

SAYFA: 61 

Künye | Impressum 

Sayfa: 42 

3

AKIN E. ŞİPAL İLE İSTANBUL, SEZEN VE ALMAN KÜLTÜRÜ ÜZERİNE 

Yukarıdan bakış, olmaz! 


✤ 

TARİHSEL BİR 

OLAYI BAŞKA BİR 

BAKIŞ AÇISINDAN 

GÖRMEK İLGİNÇTİR 

VE ANLAMAYA 

YARDIMCI OLUR. 

✤ 

BREMEN - Aslında Türkçe ile Almanca 

arasında kuaklardır entelektüel köprü 

olmu bir ailenin çocuğu Akın E. ipal. Genç 

yazar ve tiyatrocu, Alman edebiyatının Türkçeye 

geni biçimde girmesinde büyük rolü 

olan isimlerden Kâmuran ipal’in de torunu. 

Bremen’deki yeni çalıması İstanbul ve 

Sezen Aksu arkıları ile kamuoyunun ilgisini 

üzerine çekmeyi baaran Akın E. ipal, 


’ile hikâyeni anlatır mısın? ’ilede Gastarbeiter 

olan kim? 

AKIN E. ŞİPAL - Dedem (Kâmuran ipal) 

1960lı yıllarda burslu öğrenci olarak 

Almanyaya, tam olarak Münstere gelmi. 

Doktora çalıması için geliyor. Burada 

yaıyor ve burada da babaannemle tanı- 

ıyorlar. Babaannem Alman. İki çocukları 

oluyor, bunlardan birisi benim babam. Bu, 

baba tarafım. 

Anne tarafımdan, dedem 1970lerde 

Almanyada Gelsenkirchene çalımaya 

geliyor. Annem de be yaındayken 

Gelsenkirchene annesiyle babamın yanına 

geliyor. Annemin babası İstanbulun eski 

taksicilerindenmi. Orada durumu da 

iyiymi. Biraz aykırı biriymi. Yabancı ve 

farklı eylere ilgi duyan birisi. Almanyaya 

daha çok meraktan gelmi. Fakat burada 

mutlu olmuyor ve bir süre sonra geri 

dönüyor. Annem ise burada kalıyor. 

Öbür dedem Kâmuran ipal 1980lere 

kadar Türkiye ile Almanya arasında gidip 

4

Genç ve atak 

geldi. Daha sonra İstanbula döndü ve 

öğretim görevlisi olarak çalıtı ve orada 

yaıyor. Babam Almanyada psikolog 

olarak çalııyor. 

Oyunda hikâyeyi tersine çevirmisiniz. Bir 

’lman Gastarbeiter olarak Türkiyeye 

gidiyor. Oyunu neden böyle kurguladınız? 

AKIN E. ŞİPAL - Tarihsel bir olayı baka 

bir bakı açısından görmek her zaman 

ilginç olabilir. Ve anlamaya yardımcı olur. 

Bir eyi anlamak istediğimiz zaman ona 

değiik perspektilerden bakmamız lazım. 

Bir hikâye aynı bakı açısından çok anlatıldığı 

zaman hep aynı ey anlatılır. Fakat 

hikâyeyi baka bir noktadan anlatırsanız 

orada bir yenilik olur, bu da konuya yeni 

bir perspektif getirir. 

Akın ”. ipal, 1991 yılında ”ssen’de doğdu. 

Hamburg’da ilm okudu. İlk tiyatro eseri Vor 

Wien (Viyana Önlerinde) için In Zukunft 

yarımasını kazandı, Santa Monica oyunu 

ile de Hamburg edebiyat destekleme ödülünü 

aldı. Yönetmen Selen Kara ve müzisyen Torsten 

Kindermann ile hazırladığı İstanbul oyunu 

2015 sonundan beri Bremen Tiyatrosu’nda 

sahnelenmektedir. Oyun hem eletirmenler 

hem de izleyici tarafından büyük ilgi gördüğünden 

temsiller sezon sonuna kadar uzatıldı. 

İstanbul, izleyiciyle bulutuğundan 

beri neredeyse her temsil kapalı gie oynuyor. 

Genç sanatçı ayrıca ilm senaryosu yazarı 

olarak pek çok baarılı ilme imza attı. Akın ”. 

ipal’ın bir sonraki tiyatro projesi Mannheim 

Ulusal Tiyatrosu’nun ısmarladığı Kalami 

Beach 2016/2017 oyun döneminde sahnelenecek. 

5

Oyununuz bir müzikal gibi. Batan sona 

arkılarla bezenmi. Oyunun alt balığı da 

Bir Sezen ’ksu arkıları ’kamı. 

Neden bu hikâyeyi Sezen ’ksu ile anlatıyorsunuz? 

AKIN E. ŞİPAL - Oyunu, batan bir Sezen 

Aksu arkılar akamı olarak düündük. 

Ondan sonra anlatılmaya değecek bir 

hikâye aradık. Sezen Aksu müzisyen 

olarak büyük otorite ve herkesin ortak 

paydası. Herkes Sezen Aksuyu tanıyor, 

arkılarını biliyor. Nereye gitseniz her 

zaman bir yerlerden bir Sezen Aksu arkısı 

çıkar. Ve insanlar için bir kimlik. Türkiye 

insanının kendisiyle özdeletirdiği 

birisi. Tabii bazı sorunlu pop aranjmanlarına 

rağmen sanatsal değeri olan 

birisi. arkıları, özellikle metinleri. Sezen 

Aksunun metinleri müthi, o kadar güzel 

metinler yazıyor ki veya güzel yazılmı 

metinleri kullanıyor. Tabii Almanyada o 

metinleri kimse anlamıyor, sadece müziği 

dinliyorlar, fakat Türk müziğine alıık 

değilsen o da Almanlara yabancı geliyor. 

Almanların metinleri anlamamaları iyi 

değil, fakat bu arkılar bir hikâyenin içine 

yerletirilmi ve temsilde iki dilde duvara 

yansıtılıyor. Bu da çok güzel oldu. 

6

Oyununuzun adı neden İstanbul, neden bu 

adı seçtiniz? 

AKIN E. ŞİPAL - İlginç bir soru. İstanbul 

benim için önemli bir ehir, yönetmen 

Selen Kara için de, çünkü ailesi orada 

yaıyor. Sık sık gittiğimiz bir yer ve sevdiğimiz 

bir yer. Tabii Türkiye için önemli 

bir yer. Sonuçta İstanbul Türkiyenin en 

büyük ehri ve kültürel kalbi gibi bir ey. 

Ayrıca Türkiyedeki çok farklı kültürlerin 

birletiği, bulutuğu bir yer. İstanbulda 

Türkiyenin her tarafından insanlar 

yaıyor. Bir hikâye anlattığınız zaman 

çeitli eyleri bir noktada toparlamalısınız. 

Örneğin bir resimde. İte İstanbul 

bu resim. 

Filmler yapıyorsun ve aynı zamanda 

yazarsın, bu herhalde biraz da aileden gelen 

bir ey? 

AKIN E. ŞİPAL - Kitapların ve dilin benim 

için özel bir değeri var. Bu, ailemizde bir 

değer olarak yaanıyor. Tabii dedem bütün 

hayatı boyunca sanat eserleriyle uğraıyor. 

Çoğu zamanını kitaplarla geçiriyor. Bizim 

evde hep çok kitap vardı, okumak önemli. 

FOTOĞRAFLAR: THEATERBREMEN.DE 

7

✤ 

ÇOCUKLUĞUMDA 

DAYIM TURGAY 

DOĞAN ESSEN'DEKİ 

TİYATROLARDA 

ÇALIŞIYORDU, 

ONUN İÇİN SIK 

SIK PROVALARA 

GİDİYORDUM. 

✤ 

Onun için bana edebiyat, sanat hep yakın 

oldu. Tabii imdi biz kitap fanatiği değiliz. 

Bu edebiyata esaslı bir ilgi. 

“iğer taraftan dayın da tiyatrocu. Yani bir 

bakıma sanatçılar arasında büyüdün... 

AKIN E. ŞİPAL - Bu doğru, fakat 

düünüldüğünden biraz farklı. Ben 

Gelsenkirchende, pek de insana ilham 

vermeyen bir yerde büyüdüm. Gelsenkirchen 

parlak bir kültür ehri değil. Daha 

çok gerileyen bir yer. Örneğin, önemli 

i alanı madenler kapanıyor. Yakın çevremde 

sanatla uğraan dayımdı, çünkü 

dedem İstanbulda yaıyordu. Ben sık sık 

dedemi ziyaret ettim tabii ama doğru 

dürüst, bir seneden fazla İstanbulda yaamadım. 

Dedemi senede bir ay boyunca 

görüyordum. Dedem önemli benim için, 

fakat dayım çocukken bana daha yakın 

olduğu için onunla daha çok ilikim oldu. 

imdi İstanbula yerleti ve on seneden 

beri orada yaıyor. Çocukluğumda dayım 

Turgay Doğan Essende tiyatrolarda çalı- 

ıyordu, onun için sık sık tiyatro provalarına 

gidiyordum, oyuncularla tanııyordum, 

onları gördüm, ne yaptıklarını 

gördüm. Tabii tiyatro için bir ilgi olutu ve 

bu zamanla büyüdü. 

Bir röportajında, ’lmanyaya gelen Türkler 

için Geldik, fakat burada değiliz diyorsun, 

bunu açar mısın? 

AKIN E. ŞİPAL - Burada öncellikle 

duruma uymu ve belli değerleri kabul 

etmi Türkiye meneli insanları görmek 

istiyorlar. Bunu da sanki Türklerin değerleri 

buranın değerleriyle temelden farklıymı 

ve daha az değerliymi gibi yapıyorlar. 

Türk kültürü neden Alman kültüründen 

daha az değerli olsun? Neden farklılık 

onun ortadan kaldırılması gerektiği 

sonucunu doğuruyor? Elbette ben 

birisini öldürürsem bu benim kültürüm 

diyemem, hapishaneyi boylarım. Fakat 

özgür bir ülkede koul, insanın özgür 

olmasıdır. Hangi kültürden olursa olsun. 

İyi bir göçmen, geldiği ülkenin antidemok- 

ratik ve kötü olduğunu söyleyen değildir. 

Çıkıp gelinen ülke demokratik olmasa da 

burada bir denge bulunmalı. Beni sinirlendiren 

buradaki bazı Türkiye kökenli insanların 

Almanların Türkiye karıtlığını besleyecek 

biçimde Türkiyeyi eletirmeleri. 

Türkiyeyi bu ekilde eletirirsen Almanların 

nezdinde rahat ediyorsun. Fakat biz 

rahat olmamalıyız. Evet ,Türkiyede birçok 

ey kötü gidiyor, fakat bu Türkiyenin 

Almanyadan daha az değerli olduğu anlamına 

gelmez. Ve Türkiyenin burada kabul 

ve saygı görmesi gereken kültürü yoktur 

anlamına gelmez. 

Deniliyor ki, Türk kültürü ancak demokratik 

bir ülkede olursa bir anlam ifade 

eder. Fakat bunlar birbirinden tamamen 

farklı eyler. Bir yanda siyasi bir kültür 

ve durum var. Diğer taraftaysa bir dil, bir 

edebiyat geleneği, bir sinema geleneği var. 

Örneğin: sinema alanında Türkler son yıllarda 

Almanlardan çok daha ilginç ilmler 

yaptılar. 

Senden gittiğin yerlerde, toplantılarda ne 

bekleniyor, neler soruluyor? 

AKIN E. ŞİPAL - Her zaman siyasi konularda 

eletirel bir eyler söylememi veya 

zaten kabul ettikleri eyleri benden de 

duymak istiyorlar. Bu yukarıdan bir bakı. 

Eğer bir eyi anlamak istiyorsan ona yukarıdan 

bakmamalısın, karındakiyle aynı 

hizada durmalısın. Almanyadaki bakı 

açısı ve buradaki bazı Türklerin bakı 

açısı yukarıdan. Bu yanlı. Ülkeler birbirine 

karı kullanılmaz ve karılatırılmaz. 

Eğer eletiriyi karındakiyle eit 

konumdan yaparsan bu çok farklı yansır. 

Almanyada Türkiye ile ilgili olarak bunun 

tersi yapılıyor. Eğer Türkiye ile gerçekten 

samimi bir iliki ve bir alı veri istenseydi 

o zaman baka bir iletiim yolu 

denenirdi. Yani samimi bir ilikinin olmaması 

kültürlerin farklılığından değil. Asıl 

neden Türkiye ile, oradaki insanların kültürü 

ile yani dili ve edebiyatı ile gerçek 

bir ilikinin istenmiyor oluu. Benim izlenimim 

bu. 

8

9

✤ 

TÜRKİYE'YE 

YUKARIDAN 

BAKTIĞINDA DAHA 

KOLAY BURALI 

OLABİLECEĞİNİ 

VE DAHA 

KOLAY KARİYER 

YAPABİLECEĞİNİ 

ANLAMIŞ 

TÜRKLER VAR. 

✤ 

Bu durumdan Türkler de sorumlu diyorsun? 

AKIN E. ŞİPAL - Almanları elbette Türkiye 

ile ilgilenmeye zorlayamayız. Evet, 

benim asıl eletirdiğim buradaki bazı 

Türkler. Bunlar, Almanların pozisyonunu 

aldığında, yani Türkiyeye yukarıdan baktığında 

daha kolay buralı olabileceğini ve 

daha kolay kariyer yapabileceğini anlamı 

kiiler. Burada açıkça belirtmek istiyorum: 

Ben Türkiyede hükümetin yaptığı eyleri 

hiçbir ekilde tasvip etmiyorum. Benim 

için kabul edilemez eyler yapılıyor, çok 

üzücü. Fakat yukarıdan bakarak bu eletiri 

bir ie yaramaz. Her ülkenin kendine 

özgü siyasi geleneği vardır. 

İki farklı dil ve kültürde büyümek senin için 

ne anlama geliyor? 

AKIN E. ŞİPAL - İki dil bilmek, iki kültürü 

tanımak aslında büyük bir zenginlik olabilir 

ve herkes bundan bir eyler kazanır. 

Buna bir hazine olarak bakmak lazım. 

Bir yerden bir yere gitmek her zaman 

bir anstır ve bu yeni bir balangıç olabilir. 

Göç tarihinde ise durum biraz farklı 

oluyor. İnsanlar köklerinden koparılıyor. 

Fakat bunu böyle görmeyip hatta tersine 

çevirip bunu bir ans, bir fırsat olarak 

görmek lazım. Kendi kimliğine baka bir 

bakı açısı kazandırmak için de. Eğer bir 

yere giderseniz aynı oradaki insanlar gibi 

olmak zorunda değilsiniz. Orada kendinize 

baka bir perspektiften bakma olanağı 

yakalarsınız. Kendi kültürünü bırakmayacaksın, 

diğer kültürle harmanlayacaksın 

ve her ikisinden en iyi olanları alacaksın. 

İte bu nadiren görülen ve kabul 

edilen bir durum. 

Siyasetçilerin ve basının dilinden düürmediği 

entegrasyon veya Türkçesiyle uyum 

kavramı hakkında ne düünüyorsun? 

AKIN E. ŞİPAL - Belki bu kavram iyi 

niyetle kullanılıyor olabilir. Kimse, politikacılar 

da sorun olsun istemiyor. Ve 

kısa vadeli düünerek göçmenler hızla 

uyum sağlamalı diyorlar. Fakat bu kavram 

her yöne çekilebilecek ve baka anlamlara 

gelebilecek bir sözcük. Uyum ne 

demek? Ne zaman uyumlu oluyorum. Vergimi 

verirsem mi? Dili iyi konuursam mı? 

Onun için entegrasyon ve buraya gelmek 

(Ankommen) sorunlu kavramlar. İnsanlar 

hep bir kimliğe sahip olma çabası içindedirler. 

Bu devamlı bir değiim sürecidir. 

Bu Almanyadaki bütün insanlar için bir 

süreçtir. İlginç olan, bunun sadece göçmenler 

bağlamında sorun olması. Halbuki 

uyumlu olmaları talep edilmesi gereken 

çok sayıda Alman da var. Bu konularda 

suçlu aranmamalıdır. 

Elbette Türk ve Alman kültürleri arasında 

bir fark var ve bu da güzel bir ey. 

Bireyselliğin ön planda olduğu modern 

toplumda herkes farklı olmak istiyor. 

Herkes! Ama baka bir kültür söz konusu 

olduğunda ona farklı olma hakkı tanınmıyor. 

Bu büyük bir çeliki. Ve bu 

yürümez. ❚ 

İstanbul – Bir 

Sezen Aksu Şarkı 

Akşamı 

Hazırlayanlar: 

Selen Kara, 

Torsten Kindermann ve 

Akın E. Şipal 

Oyun temmuz ayına 

kadar Bremen 

Tiyarosu’nda izlenebilir 

Bremen Tiyatrosu: 

Theater am Goetheplatz, 

Goetheplatz 1–3 

28203 Bremen 

Gişe Tel.: 0421 3653-333 

10

İstanbul, Sezen Aksu ve 

bizim hikâyemiz 

KL’US, 50 yıldır ağır artlarda çalıtığı ve kendine yeni bir hayat kurduğu İstanbul’da vefat 

etmitir. Yakınları, arkadaları onu defnetmek için toplanırlar, fakat nereye gömülecektir bu 

göçmen içi? Yarım asırdır yaadığı İstanbul’a mı yoksa doğup büyüdüğü Bremen’e mi? 

Geçen aralık ayından beri Bremen Tiyatrosu’nda kapalı gie oynayan İstanbul – Bir Sezen 

’ksu arkı ’kamı oyunu böyle balıyor. Anlatılan aslında Türkiye’den Almanya’ya 1961 yılında 

balayan büyük göç. Yalnız hikâye tersine çevrilmi: 1960’larda Almanya’ya gelen bir Türk’ün 

yerine, fakir Kuzey Almanya’dan bir Alman genci, sanayisi acil igücü arayan Türkiye’ye çalımaya 

gidiyor. 

Aynı buraya 1960’lı yıllarda Anadolu’nun her yerinden gelen genç içiler gibi Klaus da (Martin 

Baum) İstanbul’da yeni bir ülke ve dilin zorluklarını yaıyor. Çok çalıarak para kazanıyor, 

Bremen’de ev yaptırıyor. Türkçe öğreniyor, İstanbul’da dostluklar kuruyor. Klaus için Türkiye’ye 

alıtıkça memleket kavramı da muğlaklaıyor. 

Oyunu, yazar Akın ”. ipal, yönetmen Selen Kara ve müzisyen Torsten Kindermann birlikte 

hazırlamılar. Oyunun alt balığından da anlaılacağı gibi eser bir tür Sezen Aksu arkıları müzikali. 

Aksu’nun ak ve hasret arkıları herhalde Almanya’daki göçmenliği anlatmak için iyi bir 

araç. 

Temsilde doğu ve batı sazları çalan bir müzik ekibi yer alıyor: ’ndy ”inhorn (gitar), ’li Kemal 

Örnek (davul, darbuka, ney ve ud) Jan-Sebastian Weichsel (e-bas, bas, keman) ve Murat Babaoğlu 

(vokal). Sahne halılarla döeli, duvarlara yansıtılan resimlerle bir Türk evi havası verilmi. İzleyicilerin 

bir kısmı sahneye yerletirilmi masa ve sıralara oturuyorlar. Aynı zamanda Bremen’de 

bir mekân ileten arkıcı ve açı Babaoğlu, oyun sırasında sahnede oturan izleyicilere meze, çay 

ve rakı ikram ediyor. Kısacası tiyatro meraklıları her bakımdan keyili bir temsil izliyorlar. 

arkıları oyuncular seslendiriyor. Birkaç yerdeki küçük telafuz hataları dıında Alman sanatçılar 

Türkçe arkıları hakkını vererek okuyorlar. Anlamayanlar için Türkçe arkı sözleri iki dilde 

duvara yansıtılıyor. 

Üç genç sanatçı harika bir i çıkarmılar. İki devlet ve toplum arasında kalmı, bunlar tarafından 

hiç de iyi muamele görmemi insanların zorlu hikâyesini anlatmak kolay değil. Kara, Kindermann 

ve ipal bunu hem eğlenceli hem de düündürücü bir tiyatro oyunuyla yapmayı baarıyorlar. 

”gemen terminolojide buraya gelmek (Ankommen) asimilasyoncu ve olumsuz bir anlam 

içerse de biz onu bir an için olumlu olarak kullanırsak, bu tür sanat eserleriyle buranın kültür 

dünyasına yava yava geliyoruz galiba. 

Tanıma ve konuma ansı bulduğum oyunun yazarı henüz 25 yaındaki Akın ”. ipal, önümüzdeki 

yıllarda çoğunluk toplumunun egemen göç ve göçmenlik söyleminden bağımsız, göçmenlerin 

içinden birisi olarak, onların diliyle, onları anlatacak güzel ve kaliteli eserlere imza atmaya 

aday. 

ORH’N Ç’LIIR 

11

SANATÇI BEDENİNDEN TOPLUMA MESAJLAR ATARSA... 

Günter Brus ve 

“Arızalı Bölgeler 


© BRUSEUM Neue Galerie Graz_ Universalmuseum Joanneum _ Foto Ludwig Hofenreich 

12

BERLİN - u günlerde Avusturyalı ressam, 

performans ve graik sanatçısı, deneysel ilm 

yapımcısı ve yazar Günter Brus’un, Berlin’de 

gerçekletirilen en kapsamlı sergisini 

Martin-Gropious-Bau’da izlemek mümkün. 

Günter Brus aynı zamanda Hermann 

Nitsch, Otto Mühl ve Rudolf Schwarzkogler 

ile birlikte, 1960larda etkili 

olan, Viyana Aksiyonizmi (Wiener Aktionismus) 

akımının kurucusu. Viyana Aksiyonistleri 

özellikle 60larda etkili olan 

bir grup, daha sonra grubun tüm üyeleri 

sanat hayatlarına farklı alanlardan devam 

etmi. 

Günter Brus, içinde kabul edildiği 

akımın diğer üyeleriyle birlikte performans 

sanatının (ya da daha uygun 

bir ifade ile performatif sanatın) 

Avrupadaki en önemli kurucu temsilcilerinden 

birisi olarak kabul edilebilir. 

Sanatın ve toplumun köklü ve derin deği- 

imlere maruz kaldığı 1960ların baında, 

sanat aracı olarak özellikle kendi bedenini 

kullanır ve izleyeni sarsan hatta iğrendiren 

performanslara imza atar. Brus, 

performanslarında kendi bedeninin sınırlarını 

test ederken toplumun pislik ve 

iğrençlik ile olan ilikisiyle ilgilenir. 

© BRUSEUM Neue Galerie Graz_ Universalmuseum Joanneum _ Foto Ludwig Hofenreich 

13

© Sammlung Heike Curtze_ Fotograf Max Spilke-Liss 

✤ 

GÜNTER BRUS, 

PERFORMANS 

SANATININ 

AVRUPA'DAKİ EN 

ÖNEMLİ KURUCU 

TEMSİLCİLERİNDEN 

BİRİSİDİR VE 

BEDENİNİ 

KULLANIR 

✤ 

1960lar sanatın kendisine yeni 

anlamlar aradığı bir dönem, sanatın kendi 

nesnel varlığında devrim yaratırken, kutsallığını 

da yerlere attığı bir dönem. Aksiyonistlerin 

yapmak istediği de bundan 

farklı değil: Sanatı kendisini yücelttiği 

mekândan alıp yeniden yere, hatta ayaklar 

altına indirmek. Bu bilinç ile gerçekletirdikleri 

eylemler sanatçılar için çoğunlukla 

nezarethanede bitiyor. 

1965te Viyanadaki Galerie Junge Generation 

için düzenledikleri sergi kapsamında 

Brus kamusal alanda ilk eylemini 

gerçekletirir: Viyana Gezisi (Wiener Spaziergang). 

Brus önce kendi vücudunu tuval 

olarak kullanır ardından da canlı bir tablo 

olarak Viyana sokaklarında, özellikle de 

tarihi bölgede bir geziye çıkar. Sanatçı 

eyleme dair düüncelerini u ekilde 

ifade ediyor: Bu eyleme hazırlık aaması 

elbette büyük bir asabiyet halinde geçti. 

Eylemi fotoğralayan Ludwig Hofenreich 

Çocuklar bu iin sonu ya akıl hastanesi ya 

da hapishane! diyordu. Kabul etmeliyim 

ki, ben de onun bu öngörüsünden farklı 

düünmüyordum. (Sergi kataloğundan) 

SANATSAL EYLEM: BİR POLİSİYE? 

Buna rağmen Brus eylemi gerçekletirir 

ve eylem gerçekten de polisin Brusu karakola 

götürmesi ile son bulur. Viyana Gezisi 

öncelikle sanata ve sanat algısına bir eletiri 

olarak yorumlanabilir. Sanatçı kendi 

bedenini sanatın nesnesi haline getirir. 

Bedenini tamamen beyaza boyar, bu klasik 

tuvalin rengidir. Bu ekilde öncelikle bedenini 

tuvale dönütürür. Ardından bedenini 

siyah titrek bir çizgi ile ikiye böler. Bu 

titrek çizgi aynı zamanda vücutta var olan 

bir yaradır. Kırılıp çatlayarak açılmak 

isteyen bir yara. Sanatçı kendi üretimi 

ile bir olur. Sanat yapıtı ve sanatçı tek bir 

nesnedir. Bu anlamda sanat yapıtı metasızlatırılır, 

diğer taraftan sanatçı nesneye 

dönüür. Bu ikili arasındaki çeliki de bir 

ekilde çatlamaktadır. Daha sonra bu yeni 

sanat nesnesi, ehrin tarihi merkezinde 

tam da sanat ve sanata dair her eyin 

sadece nesnel değeri üzerinden var olduğu 

mekânda boy gösterir. Aslında bu eylem, 

sanatsal anlamda değil aynı zamanda toplumsal 

olarak kabul edilmi normları da 

rahatsız eden bir edim. 

Brusun içinde yaadığı toplumu eletirdiği 

bir diğer eylem ise Viyana Aksiyonistleri 

ile birlikte 1968de Avusturya 

Üniversitesinde gerçekletirdiği Kunst 

und Revolution (Sanat ve Devrim). Bu 

eylemin ardından sanatçı 6 ay hapis cezasına 

çarptırılır. Beden analizi (Körperanalyse) 

kavramı altında gerçekletirdiği 

eylemde Brus, içinden geldiği Avusturya 

toplumunun değer yargıları ve tabularını 

açık ve kaba bir ekilde eletirir, alaya alır 

ve hatta küçümser. Körperanalyse ile 

izleyici karısında çıplak vücuduna kendi 

dıkısını sürerken bir yandan da mastürbasyon 

yapıp Avusturya ulusal marını 

söyler, ardından da kendi idrarını içer. 

Eylem, sanatçının kusarak kendinden geçmesi 

ile son bulur. Bu eylemin ardından 

sanatçı kendisi için yürütülen nefret kampanyası 

üzerine Viyanadan Berline kaçar. 

Bu dönemde ikiye bölünmü olan Berlin 

sanat için tam bir özgürlükler mekânıdır, 

buna rağmen Günter Brusun eylemleri 

burdaki sanat ortamı için dahi aırı vahi 

14

ve iğrençtir. 1967 yılından itibaren Brus 

Körperanalyse konseptini gelitirir. 

Bu kavram ile sanatçı bedenin en temel 

varolusal deneyimlerini tematize eder. 

Bedene yaptırım olarak verilen koulları 

yapısal bir çözümlemeden geçirmek 

ve bu koulları kırarak açma çabasına 

girer. Bedenin varolusal deneyimleri 

yemek, içmek, dıkılamak ve iemektir. Bu 

kavram altında gerçekletirdiği performanslarında 

bu dört edimi seyirci önünde 

deneyimler. Bu performanslarında 

bedensel varlığının sınırlarını zorlar. 

Elbetteki bu tür performanslar sadece 

kendi bedensel sınırlarını değil, izleyicinin 

de sınırlarını zorlar. İzleyicinin performansa 

verdiği tepkiler gerçekliğe verilen 

tepkilerdir. İğrenme, rahatsızlık, öfke yani 

vahet karısında takınılan tutumlar... 

Sanatın fonksiyonu topluma ayna 

tutmak, toplumun yargı ve bozukluklarını 

göstermektir. Bunu yaparken Brus, 

sanatın her zaman kullandığı nesneleri 

değil, doğrudan kendi bedenini kullanarak, 

sanatını nesnesizletirir. Brusun 

bedeni aynı zamanda onun politik aracıdır. 

İktidarın beden üzerindeki yaptırımını 

kendi kontrolüne alarak, bedenine kendisi 

iddet ve yaptırım uygular. Sanatçı iktidar 

mekanizmalarını, gene iddet kullanarak 

eletirir. Bu arada sanatın kendisine yüklediği 

rolü ve anlamı da anlamsızlatırır. 

Brus 1970de son eylemini gerçekletirerek, 

aksiyonist olarak kariyerine 

son verir ve kağıt ve kalem ile üretmeye 

balar. 6 Haziran 2016ya kadar gezilebilecek 

olan Störungszonen sergisinde 

Günter Brusun sanat üretimi sırasında 

geçirdiği farklı devreleri izlemek 

mümkün. Ben burada onun aksiyonist 

olarak yaptığı eylemler üzerinde durdum. 

❚ 

Brus, eylemlerinde çıplak bedenini 

sanatının aracı haline getirir. Bedeni 

tuvali olur, onu boyar, ona eziyet eder, 

vücudundan çıkan tüm katı ve sıvıları 

eylemlerinin temel malzemesi olarak kullanır. 

SANATIN AYNA İŞLEVİ 

© Sammlung Helmut Zambo BadenweilerWien_ Fotograf Samir Novotny 

15


‘insan manzaraları’ (2) 











16

Metronun “lifting” operasyonları ve 

“kapkaç” karakterleri 

✤ 

PARİS'TEKİ METRO 

İSTASYONLARI 

ARTIK İKİZ KARDEŞ 

GİBİ DEĞİLLER, 

YENİLEŞTİRİLDİLER, 

FARKLILAŞTI- 

RILDILAR. 

✤ 


PARİS - O eskidendi. Eskiden bütün metro 

istasyonları ikiz kardeler gibi birbirlerinin 

tıpkısıydı. Sonra değitiler. Her biri 

kendi kimliğini aramaya koyuldu. Her 

metro istasyonu kendisine new-look 

vermek için yattı liftinge. 

Koridorlarda renkler değiti, duvarlarda 

fotoğralara, panolara ve duvar 

resimlerine yer açıldı. İsimler de değitirildi, 

yeniletirildi: Ya eski isimler daha 

görkemli olanlarıyla desteklendi, örneğin 

Pont Marieye Cité des Arts, Pont Neufe 

La Monnaie eklendi. Böylece hem görkem 

kazanıldı hem de tarihle ve bilhassa coğrafyayla 

ilinti kuruldu. 

Ya da metro istasyonu yakınındaki 

tarihi ve/veya kültürel eserle, mekânla, 

binayla ilikisini ismiyle ifa etti. Her 

metro ismi tarihi bir kiiliği, tarihi bir 

olayı, tarihi bir mekânı çağrıtırmak için 

seçilmiyor mu? Maksat metro isimlerinin 

ortak hafıza(mız)da yer almı bir tarihi, 

bir kiiyi, bir mekânı, bir olayı çağrıtırması 

değil mi? 

Sadece bu da değil: Subversiona 

izin vermemek de arzulandı. Her türlü 

conspirationa açık isimler duvarlardan 

çekildi. 

İte bir örnek: 1988 milletvekili seçim 

sonuçlarının ilan edilmesinden birkaç 

17

Fotoğraf: commons.wikimedia.org / Flickr / Fabio Venni 

✤ 

METROYLA 

SANAT ARASINDA 

İLK BAKIŞTA 

GÖRÜNMEYEN 

İLİŞKİLER ZAMAN 

İÇİNDE 

KENDİLERİNİ 

ELE VERDİ 

✤ 

saat sonra, gecenin 24ünde, Chambre des 

Députés (Milletvekilleri Meclisi) metro 

istasyonlarından geçenler az daha küçük 

dillerini yutuyorlardı: Görünmez eller 

metro istasyonunun ismindeki iki hari 

silip Chambre des putes biçimine sokmulardı. 

Çok ayıp etmilerdi, madem ki 

bu isim Orospular Odası anlamına geliyordu. 

Neyse ki, aklı baında vatandalar 

iyi saatte olsunlara hemen haberi uçurmu 

ve tahribat büyük boyutlara ulamadan 

gereken hemen yapılmı, dedikodunun 

yayılması engellenmiti. Ne demek yani! 

Böyle bir ayıbın yinelenmemesi için 

1989da, Millet Meclisi Bakanı Laurent 

Fabius ismi tümden değitirdi: İsmi 

artık Assemblée Nationale, yani Ulusal 

Meclis. Büyük Fransız Devriminin 

200üncü yıldönümü kutlamalarına bir de 

böyle bir épisode eklendi. Fena mı? Hem 

Tsi büyük harle Tarih kurtarıldı hem 

de Meclisin namusu. Dahası, 1990dan 

itibaren, her ay bir ressamın eserlerinin 

duvarlarında sergilenmesiyle metro istasyonu 

aynı zamanda sanatevi, sanat galerisi 

rolünü üstlendi. Bir tala birkaç ku 

vurmak buna denir ite. Örneğin Kasım 

2004ten itibaren ressam Jean-Charles 

Blaisnin La Chambre double isimli ve 

birçok parçadan oluan eseri sergilendi. 

Evet metrolar sanatçıları, ressamları, 

air ve yazarları, hele o be parasız 

oldukları günlerde, taımakla kalmadı. 

Metroyla sanat arasında ilk bakıta pek 

görünmeyen ilikiler zaman içinde kendi 

kendilerini ele verdi. Metro, sanata ve 

sanatçılara akını duvarlarına kazıdı. 

Artık eski istasyonlar teker teker kendi 

kiiliklerini bulmaya baladı. 

Bu anlamda 1973 yılı Paris metro tarihinde 

bir dönüm noktasını simgeliyor. 

Çünkü o yıl ve sonrasında giderek artan 

bir biçimde RATP, değiik nedenlerle ve 

bilhassa toplu taımacılığı çekici kılmak, 

18

sevdirmek amacıyla toplu taımacılığın 

yararlarını, erdemlerini, olumlu yönlerini 

ciddi ve sürekli bir reklam kampanyasıyla 

gündeme getirdi ve gündemde tuttu. 

Geni bir bölgedeki toplu taımacılık tekeline 

sahip (dolayısıyla Paris ve bölgesinde 

dolmuçuluk yapmak olanaksız) olmasına 

karın, RATP yine de bu kamu hizmetini 

daha çekici kılmak istedi. 

Aynı çerçeve içinde metro istasyonlarındaki 

bekleyi süresinin sıkıcı olmaması, 

yararlı ve anlamlı bir biçimde değerlendirilebilmesi, 

mahallenin ve tarihi zenginliklerinin 

tanıtılması, reklamının sürdürülmesi 

umuduyla birçok metro istasyonu ve 

iç dekorasyonu yenilendi, güzelletirildi. 

Birkaç yönlü bu çalımalar sonucunda 

1 Ocak 1986da 86 istasyon gençletirilmiti. 

Bu bağlamda müzelere yakın metro 

istasyonları, o müzelerle eletirildi, o 

müzelerle kimlikleri birletirildi, müze ve 

metro istasyonlarının bütünlemesi sağlanmak 

istendi: 

Örneğin Louvre-Rivoli ve Palais Royal- 

Musée du Louvre metro istasyonları kültürel 

niteliği ağır basacak bir biçimde ve 

Louvre Müzesindeki bazı yapıtların kopyalarının, 

duvarlarda kimi eserin fotoğraflarının 

sergilendiği özel bir dekorasyonla 

yeniden düzenlendi. Böylece daha metro 

istasyonunda Louvre Müzesinin görkemli 

havasına girmek, tarihi ve kalıcı yolculuğa 

balamak mümkün. Tam bir enlik. 

1968de yeniden düzenlenen Louvre- 

Rivoli metro istasyonundan sonra, 1976da 

aynı anlayıla Basilique de Saint-Denis 

istasyonuna yeni bir biçim kazandırıldı. 

1978de Varenne metro istasyonu, 

hemen yanı baındaki Rodin Müzesiyle 

eletirildi, onunla aynı yastığa ba koydu: 

Rodin Müzesini çağrıtıran ve Rodinin 

ünlü Düünen Adam, Balzac heykelleri 

ve baka yapıtlarıyla görüntü halinde 

müzeletirildi. 

Saint-Germain des Près, Hotel de Ville, 

Bastille, Champs-Elysées-Clemenceau, 

Jaurès, Porte Dauphine, Passy-Bir-Hakeim, 

Chaussée dAntin-La Fayette, Pont Neuf, 

Cluny-La Sorbonne, Arts et Métiers, 

Abbesses, Concorde, Bibliothèque François 

Mitterrand ve benzeri istasyonlar o yöre ve 

mahallenin, istasyonlara isimlerini verenlerin 

tarihini, geçmiini anlatan desen, 

resim, harita, fotoğraf, heykel, heykelcik ve 

planlarla kaplandı. Böylece metronuzun gelmesini 

beklerken yöre tarihini öğrenmek 

olası. 

GREV MEYDANI 

Örneğin bugün Hôtel de Ville (Paris 

Anakent Belediye Sarayı) metro istasyonunun 

Grev Meydanında (La Place de 

Grève) kurulduğu, Seine nehri kıyısındaki 

Fotoğraf: commons.wikimedia.org/Jean-noël Lafargue 

19

✤ 

KULAKLARIMIZI 

BIRAZ 

KABARTIRSAK 

PARİS KOMÜNÜ 

TOPLANTILARINDAKİ 

COŞKULU 

NUTUKLARI, 

TARTIŞMALARI 

DUYMAMIZ 

MÜMKÜN 

✤ 

bu meydanın 1800ler öncesinde giyotinle 

ölüm cezasının yerine getirildiği meydan 

olduğu, daha sonra emekçilerin bu meydanda 

toplanıp i beklediği, gösterilerini 

bu meydanda düzenlediği ve nihayet i 

bırakımı anlamında kullanılan grev sözcüğünün 

bu meydanın adından kaynaklandığı, 

oysa özünde bu sözcüğün kumsal 

anlamına geldiği öğrenilebiliyor. 

Nitekim bu mekân, Grev Meydanı ismini 

almadan ve bugünkü biçimine bürünmeden 

önce, haif bir inile Seine Nehri 

kıyısına kadar uzanıyor, oradaki kumsalla 

buluuyordu. 

Dahası kulaklarımızı biraz daha kabartırsak 

Paris Komünü toplantılarındaki cokulu 

ve heyecan dolu nutukları, tartımaları 

duymamız bile mümkün. Yaasın 

Komün sloganlarını, top seslerini, at kinemelerini 

de... 

Arts et Métiers metro istasyonunu 

çizgi roman ustası François Schuiten 

düzenledi: Bilim-kurgu havasında koskocaman 

bir denizaltıdayız ve metromuzu 

beklerken sağımıza ama bilhassa solumuza 

dikkatlice bakarsak mutlaka Jules 

Vernei de görebiliriz, yanında da elbette 

Kaptan Nemo. Tamam denizaltımız geldi 

çocuklar yolculuk balıyor diyen kim? 

Bazı metro istasyonlarında o metro 

istasyonlarına adını veren tarihi kiilerin 

özgeçmiini, yapıt ve gerçekletirdiklerini 

anlatan ve sergileyen desen, resim, 

fotoğraf, plan, heykel ve heykelcikleri 

izleyebiliyoruz: Örneğin Montparnasse- 

Bienvenüe istasyonunda birinci hattın 

yapı mühendisi Fulgence Bienvenüeye ve 

ilk hat yapımına ilikin planlar, desenler, 

resimler ve fotoğralar hem adı geçene 

hem de metro tarihine ilikin bilgilerimizi 

tazeliyor. 

PARMENTİER İSTASYONUNDA 

Parmentiernin patates reformu anlatılıyor 

ve resimleniyor. Adı geçen, 1756- 

1763 yıllarındaki yedi yıl savaı sırasında 

Prusyada esirken sadece patates ile besleniyor 

ve patatesin nimetlerini yiyerek 

öğreniyor. Daha sonra Fransa Kralı XVI. 

Louisden izin alarak, 1786 yılında, Paris 

yakınlarında Neuillyde patates ekimine 

balıyor ve hatta Amerikadan daha kaliteli 

olduğu söylenen bazı tohumlar bile 

getirtiyor ve onları da deniyor. Patatesin 

beklenmeyen yükselii böyle balıyor ve 

günümüze kadar artarak geliyor. Parmentier 

ismi belki unutuldu, ama patatesinki 

asla! Bunları ve daha fazlasını metronuzun 

gelmesini beklediğiniz o üç veya 

altı dakikalık zaman dilimi içinde okumanız 

ve sindirmeniz olası. Aiyet olsun. 

Javel-Andre-Citroen istasyonunda Citroen 

otomobillerinin yaratıcısının özgeçmii 

ve bu markanın geçirmi olduğu 

değiik aamalar sergileniyor. Aklımıza 

aynı zamanda Mayıs 1968de bu fabrikadaki 

igal ve grev geliyor. Öğrencilerin 

Sorbonnedan kalkıp buralara kadar 

içilerle ibirliği yapmak için gelmeleri, 

ibirliği olanaklarının yollarını arayıları, 

ama elleri bo dönmeleri de. İçiler 

çünkü Fransız Komünist Partisine (FKP) 

yakın CGTde (Genel İ Konfederasyonu) 

örgütlüydüler ve FKP ile CGT öğrencilere 

ve eylemlerine fena halde muhaliftiler... 

(Daha çok bilgi için Fransa, Mayıs 1968 

isimli kitabıma bakılabilir: Kibele Yayınları, 

İstanbul, 2010.) 

Bobigny-Pablo Picasso istasyonunda ise 

20nci yüzyılın en ünlü ressamının eserlerinden 

bazısının kopyalarını seyreylemek 

mümkün. 1970lerde ve sonrasında 

Parisin yakın banliyölerinde FKP belediyeleri 

yönettiği için geçmite FKP üyeliği 

de olan Picassonun ismi birçok sokak, 

cadde, bulvar ve meydana veriliyordu ve o 

nedenle kimi metro istasyonunun da onun 

ismiyle anılması doğal. Dahası dünyaca 

20

Fotoğraf: commons.wikimedia.org / Pline 

ünlü bir ressamın ismi herkesin ilgisini 

çekmeye de hazır. 

Ancak yine de Picassonun İkinci Dünya 

Savaı yıllarında Paristeki yaamını, 

İspanya Krallığı yani nazi Almanyanın 

dostu bir ülkenin vatandaı olarak, ev 

ve atölyesinde ve daha önceki yaamının 

bilinen mekânlarında sanki hiçbir ey 

yokmu gibi sürdürdüğünü ve bir kapıdan 

liberal dostlarını kabul ederken arka 

kapıdan nazi subaylarına da atölyesini 

açtığını ve tablo sattığını yazmadan geçmemeliyim. 

Hele Yahudi oldukları için tutuklanan 

ve toplama kamplarına gönderilen dostlarının, 

örneğin Max Jacobun, nazi kapanından 

kurtarılması için küçük parmağını 

bile kıpırdatmadığını da. Tarih çünkü 

sadece subjektif olmak zorunda değil. 

Hele bizimkisi gibi toplumsal tarihse. 

HIRSIZ VAR! 

Öğleden sonrasının ilk saatlerinde 

40ını, 50sini geçmi ev kadınları, 

70indeki 80indeki yalılar ve turistler 

göze çarpıyor. Alıveri için, gezinmek için 

veya her ikisi için çıkanların deilesidir bu. 

Hırsızlar, cepçiler, vurup kaçanlar da 

bu saatleri tercih ederler. 

Hırsızlar genellikle ikili çalııyorlar. 

Kurbanları arasında turistler önce geliyor. 

Parisin güya sır dolu ve kitaplardan 

kaynaklanan tılsımlı havasının etkisinden 

bir türlü kurtulamamı, Eyfel Kulesinin, 

Notre Dame Katedralinin görkemiyle gözleri 

kamamı olan turistler, Parisin cepçileri 

için birer kurbanlık koyun. 

Hırsızlar, yinelemek pahasına yazıyorum, 

genellikle ikili çalııyorlar, gözlerine 

kestirdikleri bir turisti örneğin metrodaki 

birçok yürüyen merdivenden en 

uzun ve en yüksek olanında yakın takipe 

alıyorlar, adım adım izliyorlar: Biri turistin 

önünde, ikincisi arkasında yerlerini alı- 

21

✤ 

TIKLIM TIKLIM DOLU 

METRODA, YÜRÜYEN 

MERDİVENLERDEKİLER 

SADECE BANA 

BAKMAKLA YETİNDİ, 

HIRSIZI YAKALAMAK 

İÇİN TEK BİR 

KİŞİ BİLE KILINI 

KIPIRDATMADI 

✤ 

yorlar. Tam yürüyen merdivenin tepesine 

varıldığında öndeki ayağı sürçmü, ayağı 

merdivene takılmı gibi sendeliyor, takılıp 

kalıyor, turistin kendisine çarpmasını ve 

bir parça dengesini kaybedip öne doğru 

eğilmesini sağlayınca arkasındaki hemen 

elini turistin arka cepine, sırt çantasına ve 

artık ne bulursa ona daldırıyor ve ne varsa 

hızla alıp tüymeye çalııyor. 

AMA BU HER ZAMAN MÜMKÜN 

OLMAYABİLİR. 

Bir seferinde, Bastille metro istasyonunda 

yürüyen merdivende böyle bir 

sahne gözümün önünde cereyan etti: 

İkinci hırsız tam elini o ana kadar dikkatimi 

bile çekmemi olan orta yalı bir 

turistin arka cebine atmı araklamak üzereyken 

Hösttt lannn! diye bağırınca 

tırstı ve son derece garip bir ey yaptı: 

Soldaki koridora dalıp tüymesi, yoğun 

kalabalık arasında yok olması mümkünken, 

yürüyen merdivenin bitiiğindeki 

bombo merdivenlerden aağıya doğru 

koarak inmeye baladı. O anda öndeki 

hırsızsa sağdaki metro koridoruna dalıp 

izini kaybettirdi. Birinci hırsız merdivenlerden 

inmek için hamle yaptığında iki 

yumruk atıp veya çelme takıp yere yıkabilirdim 

ama çekindim, bu aağılık salak 

düüp orada yaralanmasın, merdivenlerden 

tepe taklak devrilip beyin kanamasından 

telef olmasın diyerek. Ama avazım 

çıktığı kadar Au voleur! Au voleur! 

(Hırsız var! Hırsız var!), Yakalayın! diye 

bağırdım. Ama inanmayacaksınız belki, 

o saatte tıklım tıklım dolu metro koridorundakiler 

ve yürüyen merdivendekilerin 

tümü sadece bana bakmakla yetindi, ama 

tek kii hırsızı yakalamak için kılını bile 

kıpırdatmadı. O sırada hırsızın elinden 

kurtardığım turist ve nereden çıktığını 

hemen anlayamadığım ei boynuma sarıldılar: 

İtalyanca ve Fransızca konuarak 

binbir teekkür ettiler. Sanki İtalyayı 

Mussolini faizminden kurtarmıım gibi. 

Yeri gelmiken sözünü ettiğim hırsızların 

giyiminden söz edeyim: Cepçi son 

derece iyi giyimliydi. Harbiden Fransız 

olduğu açıktı, kumral ve beyaz tenliydi. 

Tek ve tayin edici faulü vardı: O yaz günü 

sırtındaki pardesü. Belki o nedenle ve 

yürüyen merdivende önümdeyken dikkatimi 

çekmi, bu durumun analizini 

yaparken gözümün önünde hırsızlık eylemini 

balatınca engel olmutum. Birinci, 

öndeki, hırsız ise daha spor giyimliydi. 

İkisi de 20-25 yaları arasındaydı. Dı 

görünülerine bakınca kimsenin asla 

hırsız olabileceğini aklının ucundan bile 

geçirmeyeceği iki genç. Franızların ideal 

damat dedikleri türden. 

Bir baka seferinde Gare de lEstden 

Mairie dIvryye gidiyordum. Galerie Lafayette, 

Printemps ve benzeri ünlü süpermarketlerin 

mahallesinde, turistlerin çok 

rağbet ettikleri bir mekânda yani, Le Pelletier 

metro istasyonunda, bir kadın iki 

erkek, üç turist bindi. Hemen önümdeki 

bo sahanlıkta ortadaki direğe tutundular. 

Onlara tutkalla yapıtırılmı gibi yanı balarında 

bir tip türedi: Beyaz tenli, Parisli 

bir bitirim olmalı, baında küçük ve epey 

iyakalı bir fötr apka, bakımlı ve gayet iyi 

giyimli. Ama garip: Yaz günü sol kolunda, 

bileğiyle dirseği arasında asılı, ince bir 

bluzon. O da ortadaki direğe sol eliyle 

tutundu. Sol kolundaki bluzonla gizlemeye 

çalıtığı sağ kolunu turistlerden birinin 

çantasına uzatmaya baladı. Durum anla- 

ıldı: Elini çantaya atacak, o sırada ateli 

sohbete dalmı turistlerden birinin malını 

götürecekti. 

Bu tür hırsızların ikili çalıtıklarını biliyorum, 

buna müdahale etsem o ana kadar 

görmediğim ikincisi bana bir kötülük 

yapabilir diyerek durumu hızla değerlendirdim 

ve kararımı verdim: Oturduğum 

yerden kalktım, gelecek istasyonda 

inecekmi gibi metronun çıkı kapısına 

yaklaırken hırsızla turistlerin arasından, 

hırsızı bir parça iteleyerek ve 

Pardon mösyö deyip geçerken ve sanki 

yanlılıkla veya istemeyerek yapıyormuum 

gibi hırsızın sağ ayağına sol ayağımla 

çarptım. Hırsız uyandı. Kapıya 

yanatım ama inmedim ve orada dikildim, 

22

fazla belli etmeden gözlerim o üç turist 

ve hırsızda. İki durak sonra hırsız inmek 

zorunda kaldı. Ne turistlerin haberi oldu 

bu iten ne diğer yolcuların. Hırsız turistlerin 

kaynadığı, bu cıvıl cıvıl mekânlarda 

cirit attığı o yaz günü, o öğleden sonra, 

o akam üstü veya o gece mutlaka baka 

kurban veya kurbanlar bulmutur, ama 

benim görevim hırsızın peinde komak 

değil, göz göre göre yapılan hırsızlığa olanaklarım 

ölçüsünde engel olmaktı. Yoluma 

devam ettim: Yolcu yolunda gerek. 

Metroda ve RERde bizzat tanık 

olduğum hırsızlık hikâyeleri pek çok. Bu 

kadar zaman içinde bu kadar hırsızlık olayına 

tanık olmam da son derece doğal. Az 

buz değil metroyla kırkbe-elli yıllık bir 

muhabbetim var. 

Burada tanık olduğum hırsızlık olaylarından 

son birini daha anlatıp bitiriyorum 

bu faslı: Républiquete tam metroya 

binmek üzereyken bağırıp çağırmalar üzerine 

hepimiz dönüp baktık: Dört belki 

be sivil polisin, dört be çocuğu, kiminin 

kolundan, kiminin dirseğinden tutmu 

çekitirerek indirdiklerini gördük. Polislerin 

tavrından bu takımı iyi tanıdıkları 

anlaılıyordu. Polisler Rom, Roman, Çingene 

oldukları belli çocukları perondaki 

koltuklara oturttular ve kimlik kartlarını 

sordular. Hepsi birden Yok yanıtını 

verdi. O zaman polislerden biri takımın 

kaptanı olduğu her halinden belli küçük 

kız çocuğuna sordu: 

- Senin adın soyadın ne? 

Kız çocuğu bilgiç pozlarıyla hemen 

yanıtını yapıtırdı : 

- Nicola Sarkozy ! 

Pes! O ana kadar sonucu almak için 

bekleyen ikayetçi yolcu bayan da bu 

duruma güldü. Bunun üzerine polisler ona 

dönüp Tamam hanımefendi bu i artık 

polisin elinde deyip güvence, metro sürücüsüne 

de Hareket edebilirsiniz! iareti 

verince metro yeniden kaldığı yerden 

yoluna devam etti... 

Hırsızlar ekmek kapısı olarak tehlikeli 

bir yol seçmiler. 

Çok hırsızlık olayı yaanıyor metro ve 

RERde. Kimi dramatik biçimde sonuçlanabiliyor: 

Cep telefonunu kaptırmamak için 

hırsızla mücadele ederken metro raylarına 

düüp ezilen bir genç kadın aklımda. 

Benzer bir olayın birkaç yıl önce İstanbulda 

da cereyan ettiğini biliyorum. Baka bir 

kadın ise cep telefonunu kaptırmamak için 

mücadele ederken rayların üstüne düünce 

hızla ve son derece atletik bir hareketle 

yeniden perona atlayarak hayatını kurtardı. 

Bu bayan iyi bir sporcuymu. O zaman bir 

parça spor yapmanın, sağlık kadar cep telefonunu 

ve cebimizdekileri kurtarmaya da 

yararı oluyor, diyebiliriz. 

❚ 


kitabının tamamına internet ortamında ulaşılabilir: 

https://issuu.com/emeginsanati 

23

BATI’YA, MÜZİĞE VE KENDİ SES RENKLERİMİZE DAİR 

Taner Akyol’un Berlin yolu 

BERLİN 

- Uzak Doğudan balayarak Asya ve 

Kafkasya üzerinden Anadoluya uğrayıp, 

Orta Doğu ve Kuzey Afrikayı da geride 

bırakarak, Cebelitarıktan İspanya ve 

Avrupaya ve oradan da Kuzey ve Güney 

Amerikaya yüzlerce yıldır sürdürdüğü yolculuğunda, 

tar, dutar, sitar, gitar (tar: Farsçada 

tel) adlarını da alan telli çalgılar ailesinin 

Anadolu durağındaki üyesi bağlama 

(Rus müziğinde balalayka, Yunan müziğinde 

FİKRET YILDIRIM 

FOTO: SEBASTIAN DUDEY 

24

uzuki), Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, 

Köroğlu, Dadaloğlu, Aık Veysel, Ruhi Su, 

Arif Sağ, Neet Erta gibi gerek mitlemi 

gerekse efsanelemi, buraya sığmayacak 

denli çok sayıdaki ustanın ve ozanın elleri 

ve yüreklerindeki evrimini zamana inat 

sürdürmektedir. 

Tıpkı günümüzde ve Berlinde olduğu 

gibi... 

Çoktandır evrensellemi bu telli çalgının 

kültürel ve bölgesel ölçekteki 

özgünlük ve farklılıkları bir yana, her türlü 

görsel ve iitsel bilginin ıık hızıyla salındığı 

günümüzde izleyebildiği yol, tüm yerleik, 

koruyucu ve tutucu anlayıları altüst 

ederek olağanüstünün ve gerçeküstünün 

kapısına dayanmıtır. 

Tek sesli kültürümüzün ve müziğimizin 

bağlaması, Batıya karı olan aağılık 

kompleksinde, klasik Batı müziğinde yer 

edinebilmek için Ben de sizinle çalayım, 

beni de aranıza alsanızadan, bugün artık 

Gelin birlikte çalalıma ulamıtır demek, 

hiç de kendini beğenmilik olmasa gerek. 

Karımızda, bu kültürel devrim niteliğindeki 

aamanın öncülerinden genç ve 

müzikal donanımlı, bağlama virtüözü Berlinli 

bir besteci duruyor: Taner Akyol. 

Taner ’kyol kimdir ve bağlamayla 

yaamının neresinde ve hangi zamanında 

tanıtı? 

TANER AKYOL - Bursaya yerlemi 

Dersim göçmeni bir ailenin üç oğlunun 

en küçüğü olarak doğmuum 1977de. 

Almanyaya ilk içi göçüyle gelen dedem ve 

sonradan yanına aldırdığı nenem, her yıl 

en az bir kere Türkiye ziyaretlerinde bizi 

25

✤ 

ÇOK MERAKLI 

VE GİRİŞKEN 

OLDUĞUMDAN 

ÇABUK 

KAVRIYORDUM 

ALMANCAYI 

VE YENİ 

HAYATI... 

✤ 

görmeden dönmezlerdi. Nenem bir gelilerinde 

Gel seni beraber götürelim, bizim 

yanımızda kal, orada oku deyince balamı 

oldu müzikal yaam öyküm. Sanırım 

12 Eylül öncesi ortama ilikin taıdıkları 

kaygıdan dolayı böyle düünüp de bu 

karara varmılardı ki, 13 Eylül 1980de 

terk etmitim aile ocağımı, henüz dört 

yaımdayken ve hiçbir eyin farkında 

değilken. Küçük bir içi ailesi eviydi yeni 

yuvam. İki de dayım vardı. İlk zamanlar 

her ey çok güzeldi benim için, el üstünde 

tutuluyordum. Bir dediğim iki edilmiyordu. 

İçine kapanık bir yapım olmadığından 

hemen bir sürü arkadaım olmutu mahallede. 

İlkin okul öncesi hazırlık sınıfına 

gittim, daha sonra da ilkokula baladım. 

Çok meraklı ve giriken olduğumdan çabuk 

kavrıyordum Almancayı ve yeni hayatı. 

Peki müzikten ya da bağlamadan söz edebiliyor 

muyuz bu dönemdeki yaamınızda? 

TANER AKYOL - Rahmetli dedem Türk 

sanat müziği ve halk müziği sever ve dinlerdi. 

Yine rahmetli olan ve bende çok 

emeği geçen Necati dayım ise bağlama 

çalardı. İlk kez onda gördüğümü anımsıyorum 

bağlamayı. Hemen taklit etmeye 

balamıtım. Hatta mahalledeki çocukları 

etrafıma toplayıp onlara minik konserler 

veriyordum. Sonra küçük dayım evlenince 

ev biraz daha kalabalıklatı ve sanırım 

sorunlar da çoğalmaya baladı. Sonunda 

nenem Oğlum seni biz annenin babanın 

yanına gönderelim, sen orada oku kararını 

verince, dört yıl sonra yeniden Bursaya 

dönmütüm. 

O yaa kadarki yaamınızın ikinci yarısını 

Berlinde geçirdikten sonra nasıldı 

aile ocağı? 

TANER AKYOL - 8 yaındaki ben, 

Türkiyede artık baka bir çocuğum; Avrupa 

görmü, Almanya görmü, çikolatayı ve 

bisikleti bilen, özgüveni sağlam bir çocuk. 

Mahallede Erzincanlı bir aile var, çocukları 

benden büyük ve saz çalıyorlar. Bir de 

orlon dükkanları var. Ben gidiyorum dükkanı 

bekliyorum, iyi kötü bağlama çalmasını 

bilen çocuk da benim bisikletimle bir 

26

✤ 

DAHA SONRA 

RUHİ SU'YU 

ÖĞRENİYORUM. 

KLASİK 

MÜZİKTEN 

SÖZ EDİLİYOR, 

UFKUM 

GENİŞLİYOR 

✤ 

TRIO üyeleri: Sebastian Flaig, Antonis Anissegos, Taner Akyol 

tur atıp geliyor. Sonra da o bana bağlama 

çalmayı öğretmek için ders veriyor. Böyle 

bir anlama yapmıız. Benim sazım da 

yok. Eve dönerken, imdi bile çok iyi anımsıyorum, 

sanki perdelere basarmı gibi 

ayaklarımı yere vurarak ritim tutuyorum. 

Ne yapıp edip babama kulakları plastikten 

basit bir bağlama aldırıyorum. Sonra bir 

gün Bursada yaayan dayım Âıklar kahvesi 

var, sen oraya git, Müslüm Günei 

bul, o sana yardımcı olur dedi. Mahalli 

bir sanatçıymı kendisi. Müslüm Güne 

beni Uludağ Üniversitesinin Altıparmakta 

bulunan, Müzik Birimine götürdü. Oradaki 

hocam Yaar Kemal Alim askere gideceğinden 

beni Adem Kara diye bir arkadaına 

teslim etti. Bir süre sonra Yaar 

Kemal Alim Hocam gelince, bugünün 

tanınmı sanatçılarından İsmail Tunçbilek 

ile birlikte öğrenmeye balıyoruz. 13-14 

yaımda Uludağ Üniversitesi Halk Müziği 

Korosunda bağlama çalmaya balamıtım 

artık. 

Müziğe ilikin baka etkinliklerde bulunuyor 

musunuz? 

TANER AKYOL - Bir gün, 12 Eylül askeri 

darbesiyle cezaevine dümü olan bir akrabamızı 

ziyarete götürülüyorum. Orada gördüğüm 

insanlardan çok etkileniyorum. 

Bugün geriye dönüp baktığımda, o ziyaretimin 

yaamıma bambaka bir anlam kattığını 

düünüyorum. Ateizmin ne olduğunu 

ilk kez orada duymutum örneğin. Sonra 

mahalledeki arkadalarıma da anlattım 

bunu, bir sırrı deifre edermiçesine. Daha 

sonra Ruhi Suyu öğreniyorum, klasik 

müzikten söz ediliyor ve böyle sürekli yeni 

bilgilerle ufkum geniliyor, meraklarım 

çoğalıyor. Asıl olanın bağlama çalmak değil 

de beste yapmak olduğunu öğreniyorum 

sonra. Ben de eve gidip beste yapmaya 

çalııyorum. Bir gün evde kitap okumalarım 

sırasında Bulgar airi Dobri Jotevin 

ikence gören bir partizana yazdığı bir 

direnç iirini besteliyorum: 

sordular: 

kimler, 

27

neredeler, 

sakın ha! 

susacaksın! 

bağırmak da yok, 

ölmek mi! 

öleceksin 

Gidip bu bestemi onlara çalıyorum. Çok 

aırıp etkileniyorlar. Sonraki ziyaretlerde 

de bana bağlama çaldırıyorlar, dıarıdan 

gelen bu çok meraklı afacana çok büyük 

sevgi gösteriyorlar. Ben de bunun farkında 

Bu arada evdeki ortam nasıl, müzik aile 

yaamınızın neresinde duruyor? 

olmanın keyini sürüyorum. Ve bu ziyaretler 

sonrasında ben daha bir siyasetle 

ilgilenmeye balıyorum. Bu arada bağlamaya 

daha fazla yoğunlaıyorum, klasik 

müzikle tanııyorum ve Vivaldi dinlemeye 

balıyorum 

Bir akam bir sinemada SHP milletvekili 

Arif Sağın da bağlama çaldığı geceye 

gidiyoruz ve ben sahnenin en önünde 

büyülenmiçesine onu izliyorum; gözlerimi 

kırpmadan ve nefesimi tutarak. Hayran 

kalıyorum kendisine ve üstelik de ilk kez 

görüp dinliyorum; öncesi yok. O gece Arif 

Sağı izlerken Ben bu adamı geçeceğim 

diyorum, kendi kendime; kafama koyuyorum 

orada. 

TANER AKYOL - Bizim evde öyle pek 

müzik dinlenmiyor o zamanlar. Annem 

polis radyosunu ilan açıyor türkü dinlemek 

için, o kadar. Tipik bir Alevi ailesine 

özgü olabilecek deyi dinlemek, cemden, 

Alevilikten söz etmek yok evde, kısacası 

Alevi kültürünü yaamıyoruz. Adeta gizliyor 

annem ve babam bu kimliğimizi. 

Zaten dilimizi bilmiyorum, hiç duymamıım. 

Oysa annem ve babam Zazaca biliyorlar, 

ama konumuyorlar. 

Müzik ufkunuzu genileten baka nelerden 

söz edebilirsiniz? 

TANER AKYOL - O sıralar Adil Arslanın 

ilk çıkan albümü Doğu-Batı Divanınıyla 

tanııyorum. Bu da yine orloncu dükkanındaki 

çocuğun abisinin bir gün bana çekme 

bir kaset vermesiyle oluyor. Allah allah 

ya, keman var, lüt var, bağlama var ilan 

diyor aırıyorum. Zülfü Livaneliden dinlemiim 

ama Adil Arslanın yaptığı baka 

bir eydi; klasik Batı müziği orkestrası 

ile bağlama olabiliri gösteriyordu o. Bu 

da bana yeni bir pencere açmı oluyordu, 

28

imdiden geriye dönüp baktığımda bunu 

görebiliyorum. Ben artık besteci olacağım 

dedim kendime: Baktım ki, Arif Sağı 

geçemiyorum, ne yapsam olmuyor, en 

iyisi ben de beste yapayım, beste yaparak 

geçeyim diyorum. 

İsmail Tunçbilekle Âıklar Kahvesine 

gidiyoruz ve kahveyi hep dolduruyoruz. 

Büyüklerimiz bize hem sazlarını hem de 

yerlerini bırakıyorlar ki, biz çalalım. Zaten 

küçük olan mekân dolup taıyor. Babası 

para mara istemeyin, karılığında ne istiyorsanız 

bize yazın lütfen diyerek açık 

çek veriyorlar. Dedemle nenem benim en 

önemli sponsorlarım yani. İlk kaliteli bağlamamı 

da Necati dayım aldı sanıyorum. 

Ben Yaar Kemal Alim Hocamın dershanesinde 

org çalarak güzel sanatlar lisesi 

sınavına hazırlanıyorum. 

Ayrıntısını pek anımsayamadığım 

sınava giriyorum sonunda. Kötü bir dereceyle 

kazandığımı zannediyorum. Sonra 

müzisyen olduğundan ve doğrudan yönlendirildiğinden, 

İsmail Tunçbilek benden 

daha hızlı ve halk müziği dıında da 

eserler çaldığından, zaman zaman ona 

bırakıyorum oradaki küçük sahneyi. 

Bu arada lise de yaklaıyor, öyle değil mi? 

TANER AKYOL - O dönem güzel sanatlar 

lisesi gündemdeydi ve Anadolu Liseleri 

bünyesinde açılmaya balamıtı. Gözüme 

kestiriyorum bu okula girmeyi. Bir yandan 

da Yaar Kemal Alim Hocamdan ders 

almayı sürdürüyorum. Dedemle nenem 

yıllık Türkiye ziyaretlerini aksatmıyorlar 

bu arada. Bir keresinde Yaar Kemal Alim 

Hocaya gidip Bu çocuğu alın eğitin, 

Necati dayım bana keman getiriyor 

Almanyadan. Ben kemana yoğunlaıyorum. 

Berline gelilerimde keman kurslarına 

gidiyor, sonra yeniden Bursaya 

dönüyorum. Birinci keman oluyorum sonra 

okuldaki orkestrada. Keman ile bağlamanın 

akortları birbirine çok benzediğinden, 

keman çalmakta çabuk yol alıyorum. 

Bağlamanın akordu la, re, sol 

kemanınsa mi, la, re, sol. İyi bir gözlemci 

olduğuma inanıyorum; kimsenin ses çıkartamadığı 

enstrümanın çalınıını bir izleyeyim, 

yetiyor bana ondan müzikal sesler 

çıkartabilmek için. Örneğin, yan lütten 

hemen ses çıkartabilmek çok güçtür. Ben 

ilk görüp izlememden sonra bunu baa- 

29

ıyorum. Hocaların keman derslerinden 

soğumaya balıyorum sonra; derste keman 

tenefüslerdeyse bağlama çalıyorum. Okul 

saat 9da balıyor, bense 6da okuldayım. 

İki otobüsle gidiyorum, sırtımda bağlama 

elimde keman. Soğuk bir sınıfta bağlama 

çalııyorum. Okul tam gün olduğundan, 

hep okuldayım ve sürekli bağlamamlayım. 

Berlin ziyaretleri neler katıyor müzik 

öğreniminize? 

Berlin gelilerimin birinde arayıp 

Adil Arslanla tanııyorum. Doğu-Batı 

Kendisinden bestecilik dersleri almaya 

balıyorum ve beni çok seviyor. Fakültesindeki 

üniversite öğrencilerine beni 

örneklediğini öğreniyorum. Günde dört 

saat uykuyla çalıtığını söyleyince bunu 

belleğime yazıyorum. Bir de babamın 

yeğeninden aldığım Hedeine varıncaya 

dek uçmanı sürdüreceksin ve hedeinden 

baka hiçbir eye bakmayacaksın öğüdünün 

içimde yer ettiğini anımsıyorum. 

Bu iki örneğin disiplinli çalımamda belirleyici 

olduğunu söyleyebilirim. 

Besteciliğe yöneldiğimden iire olan 

✤ 

NECATİ DAYIMIN 

BİR ARKADAŞI BENİ 

BİR GÜN BERLİN 

GÜZEL SANATLAR 

ÜNİVERSİTESİ'NE 

GÖTÜREREK 

PROF. WALTER 

ZIMMERMAN İLE 

TANIŞTIRIYOR 

✤ 

Divanının tüm notalarını elde ediyorum 

kendisinden. O notaları beraberimde 

okula götürüp hocamı çalmaya ikna ediyorum 

ve Ali Osman Sönmez Meslek 

Yüksek Okulunda bir konser veriyoruz. 

Böylelikle öne çıktıkça özgüvenim artıyor, 

daha da hızlanmak, çok eyler yapmak 

istiyorum. 

Bestecilik eğitimi nasıl balıyor? 

TANER AKYOL - O sıralar 

Azerbaycandan Türkiyeye müzikte bir 

hareketlilik balıyor. Hasan Adıgüzelzade, 

Eğitim Fakültesinde armoni dersleri 

veren bir hocam, aynı zamanda da besteci. 

ilgim de artmaya balıyor. air Adnan 

Yücelle tanımamsa iiri daha da sevmemde 

etken oluyor. Berlindeki ilk konserime, 

bestelediğim Yezyüzü Akın Yüzü 

Oluncaya Dek iirinin adını veriyorum. 

Liseyi bitirdikten sonra yeniden 

Berlindesiniz. Bu sefer yüksek öğrenim 

yapmak istiyorsunuz. 

TANER AKYOL - 1995in Kasım ayında 

Berline geliyorum yüksek öğrenim 

görerek mesleğimde yürümem için. İlk 

zamanlar Necati dayımın desteğiyle yaamımı 

sürdürüyorum. Sonraları ise ders 

vererek kendi yağımla kavrulmaya ba- 

30

lıyorum. Dayımın bir arkadaı beni bir 

gün Berlin Güzel Sanatlar Üniversitesine 

(Universität der Künste Berlin) götürerek 

Prof. Walter Zimmermann ile tanıtırıyor. 

Hasan Adıgüzelzade ile yapmı olduğum 

beste çalımalarını gösteriyorum. Bunlar 

olmaz çocuk diyor bana Bunlar çok 

basit eyler. Sana bir mektup yazacağım, 

bunu Kreuzberg Belediye 

Konservatuarına götüreceksin ve oranın 

eine vereceksin. Gerekeni yapacaklar 

diyor. Burada üniversiteye hazırlık kursları 

yapılıyor. Bir besteci bir de piyanist 

hocam oluyor. Bir de bakıyorum ki, çağda 

klasik müzik yapıyorlar. Bense Vivaldi dinlemiim, 

klasik müzikle gelmiim oraya 

kadar. Ayrıca tek sesli bir müzikten de 

geliyorum. Çok üst düzeyde piyano çalmak 

zorundayım. 

Peki sosyal yaamınız nasıl biçimleniyor? 

TANER AKYOL - Gelir gelmez Necati 

dayım piyano almıtı bana; onda çalı- 

ıyorum. Dil kursuna gidiyorum ve her 

gün dört be saat bağlama çalıyorum. 

Yok denecek kadar az bir sosyal yaamım 

var. Ve gerçekten de ortalama dört saat 

uyuyorum. 1996nın 18 Haziranında ilk 

konserimi veriyorum. Kreuzbergteki 

Ballhausun salonu doluyor. Ne kadar zor 

parça varsa hepsini çalıp kendimi göstermek 

istiyorum. Berlindeki bağlamacılar 

da böylece beni tanımı oluyorlar. 

Sanırım bir festivalde ödül alıyorsunuz? 

TANER AKYOL - Evet. Kreuzbergteki 

hocamdan bir beste siparii alıyorum, 

Klangwerkstatt Berlin Çağda Müzik 

Festivalinde çalınmak üzere; bağlama ve 

klasik batı müziği enstrümanlarının birlikte 

yer aldığı bir beste olacak. Ben de bu 

sipari üzerine Geride Kalanlara (An die 

Liegengebliebenen) diye bir parça yazdım 

ve ödüle layık görüldü. 

Ve sınavlar gelip çatıyor... 

TANER AKYOL - Evet, gecikme durumunda 

ölümcül olabilecek bir ameliyat 

sonrasında sınavlara giriyorum. Piyano 

çalıyorum, teoriden yazılı oluyorum ve 

Taner Akyol kimdir? 

Taner Akyol, 1977 yılında Bursa’da doğdu. İlkokul yıllarında 

bağlamayla tanıtı. Bursa Anadolu Güzel Sanatlar 

Lisesi keman bölümünde okudu. 1996 yılında Almanya’ya yerleti. 

1997 yılında Kreuzberg Belediye Konservatuarı tarafından 

Klangwerkstatt 97 isimli çağda klasik müzik festivali 

için bir beste siparii aldı.1997/98 ögretim yılında Hanns 

”isler Müzik Akademisi’nin açm olduğu kompozisyon bölümünün 

sınavlarını birincilikle kazanarak Prof.Hanns Peter 

Kyburz’un ögrencisi olmaya hak kazandı. Aynı yıl uluslararası 

bestecilik konferansına -Brandenburgischen Colloquium 

für Neue Musik-katıldı.98 yılında İstanbul in Berlin isimli festivale 

besteci ve icracı olarak davet edildi. Akyol aynı yıl girdiği 

MusicaVitale ’98 isimli yarımada en iyi genç solist 

ödülünü aldı. 1999 yılında Hanns ”isler Çağda Klasik Müzik 

Bestecilik Yarıması’nda piyano için yazdığı eser ödüle layık 

görüldü. 2003 yılında Hanns ”isler Müzik Akademisi bestecilik 

bölümünden mezun oldu.Hemen arkasından Berlin 

Sanat Üniversitesinde (U“K) Prof. Walter Zimmermann’ın 

mastır öğrencisi olarak eğitimine devam etti ve burayı da 

2006 yılında bitirdi. 2008 yılında Brandenburg Çağda 

Müzik Vakfı’nın açtığı yarımada bağlama ve yaylı dörtlüsü 

için yazmı olduğu Hatırlamalar isimli eseri birincilikle 

ödüllendirildi. 2007’de kendi eserlerinden oluan Göçmen 

Kular isimli albümü ”njarecords tarafından yayınlandı. 

Aynı dönemde Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı adlı 

kitabına W“R radyosu için müzik yaptı. Yunanistan ve 

Almanya’da yayınlanmı çeitli karma albümler yaptı. 2011 

Nisan ayında Yunan sanatçı Maria Farantouri’nin solistliğinde 

Maria Farantouri sings Taner Akyol isimli albümü 

yayınlandı. Berlin Komische Operin siparii üzerine bestelediği 

ilk operası Ali Baba ve 40 Haramilerin galası ekim 

2012 de yapıldı. İlk albümü 2012 yılında Günee Raks 

balığı altında 50 ülkede ”njarecords etiketiyle yayınlanan 

Taner Akyol TRIO, Avrupa’nın çeitli ülkelerindeki festivallerde 

de konserler verdi. 

31

✤ 

“ALMANYA'DA 

KOMPOZİSYON 

OKUYARAK 

BAĞLAMA ÇALAN 

SANATÇI" GİBİ 

BİR ETİKETİM 

OLUŞUYOR 

ZAMANLA... 

✤ 

kompozisyondan da komisyona giriyorum. 

O gün orada çaldığım parçaları neredeyse 

ezberlemitim ben; öylesine hazırlanmıtım 

yani. Önümdeki nota kağıtlarına 

bile bakmadan çalıyorum. ostakoviç, 

Mozart ve Bach çalıyorum. Bir de 

Erik Satie. Bir tane de bağlama için yazdığım 

bir parçamı çalıyorum komisyonda 

ve dıarıya çıkıyorum. Kazanacağımı hiç 

beklemiyorum. 40 kii bavurmu, 12si 

yabancı uyruklu. ansım çok zor. Sonuçların 

yazılı olarak gelmesini bekleyemeden 

telefon ediyorum. Kazandınız diyor 

telefondaki ses. Heyecandan ağzım açık 

kalıyor. Peki kaç kii kazandı? diye soruyorum. 

Sadece siz diyor yine aynı ses. 

Beni kabul eden Prof. Hanspeter Kyburz 

ile birlikte balıyoruz derslere. Onun da 

ilk senesi. Benden sonra 2 dönemde sınavları 

kazanan öğrenci olmuyor. Niye ben? 

diye soruyorum daha sonra kendisine. 

Seni inandırıcı buldum diye yanıtlıyor. 

İlk yıl nasıl geçiyor? 

TANER AKYOL - Profesörle evlerimiz 

tesadüfen yakın olduğundan, bazen sabahları 

okula birlikte gidiyoruz. Yaptığım bir 

beste okulda üçüncülük ödülüne layık 

görülüyor.Bir yandan da fakülte dıındaki 

yaamımda müzik çalımalarım sürüyor; 

yeni müzisyenler tanıyorum, akamları 

bazı yerlerde sahne alıyorum, kısacası 

müzik yolculuğumdan sapmadan ilerliyorum. 

Almanyada kompozisyon okuyarak 

bağlama çalan sanatçı gibi bir etiketim 

oluuyor zamanla. İstanbuldaki 

stüdyo çalımalarına gide gele Erdal 

Erzincan ve Tolga Sağ ile gittikçe derinleen 

bir dostluğumuz oluuyor. Tolga Sağ, 

İstanbuldaki stüdyosunu sonuna kadar 

açıyor, Erdal Erzincan da tüm çalımalar 

boyunca desteğini esirgemiyor. Benim, 

kendisini geçeceğime and içtiğim sevgili 

Arif Sağ Hocam da, büyük bir tevazu 

ile bu albümümde perküsyon çalmayı üstleniyor, 

üstelik de zevkle yapıyor bunu. 

Onur duyuyorum. Daha sonra, 15 Nisan 

2007de, Arif Sağ ve Erdal Erzincanla birlikte 

An der Uraniada bu ilk albümün 

tanıtım konserini veriyoruz. 

32 

Üniversite sonrasındaki kariyeriniz... 

TANER AKYOL - 2000 yılında arkadalarımla 

kültürlerarası Ensemble 

Cornucopiayı kurduk; etnik, klasik ve 

çağda müzikten örnekler verdik. 2003 

yılında Taner Akyol TRIO ilk kez bir 

stüdyo çalımasında bir araya geldi. Üçlü 

emprovizasyonun gizilgücünü kefettik; 

bağlamanın Anadolu zenginliğiyle piyano 

ve perküsyonu buluturarak entelektüel 

müziğe bağladık. 

2007de Göçmen Kular isimli 

albümüm Enja Records tarafından yayınlandı. 

Aynı dönemde, Orhan Pamukun 

Benim Adım Kırmızı kitabına WDR Radyosu 

için müzik yaptım. 2011 Nisanında 

dünyaca ünlü Mikis Teodorakis yorumcusu 

Maria Farantouri ile Maria Farantouri 

sings Taner Akyol albümümüzü çıkarttık. 

2012 Yılında Taner Akyol TRIOnun ilk 

albümü Günee Raksı, Enja Records 

ile 50 ülkede yayınladı. Bu süreçte TRIO, 

Avrupanın birçok ülkesindeki festivallerde 

konserler verdi. 

Komische Operden bir çocuk operası 

siparii aldım: Ali Baba ve Kırk Haramiler. 

28 Ekim 2012de ilk gösterimini 

yaptık. İki sezon sahnelendi ve yaklaık 

30 bin kii tarafından izlendi. Bu projede, 

bir ilk olarak birer Batı müziği enstrümanları 

olan keman, obua ve yan lüt ile Doğu 

enstrümanları zurna, kaval ve bağlama 

bulumu oldu. 

2013 nisanında Berlinde, 2015 aralık 

ayında da Hamburgda olmak üzere, Maria 

Farantouri ile birer orkestral konser 

verdik. Okuyucularımız dilerse, www.tanerakyol.com, 

www.tanerakyoltrio.de ve www. 

tamusikatelier.com adreslerindeki sayfalarımızdan 

tüm çalımalarımıza ilikin bilgi 

edinebilir. 

Peki imdi müzikte bulunduğunuz yer 

neresi ve nereye gitmek istiyorsunuz? 

TANER AKYOL - Müziğin evrende kapladığı 

yer ve bilgi birikimini düündüğümde 

bence bir müzisyen ancak müziğin hep 

öğrenme aamasında olabilir. Müzik öyle 

yaayan bir ey ki, sürekli gelimekte, ne 

kadar çok öğrenirseniz öğrenin ne kadar

çok ey bilirseniz bilin, becerebilirseniz 

becerin, hep o sizden önde durur. Sürekli 

öğrenmek zorunda olduğunuz bir olgu 

olarak önümüzde durmaktadır. Dolayısıyla 

buradan baktığımızda yaptıklarım veya 

baka müzisyenlerin yapmı oldukları 

çalımalar yaları itibari ile karılatırıldığında 

çokmu gibi görünse de, gerçekte 

ummanda bir damla bile değil. 

Ben bundan sonra daha çok öğrenmek 

ve öğrendiklerimin paralelinde daha çok 

üretebilmek istiyorum. Yıllar geçtikçe, 

denemeler yanılmalar çoğaldıkça kendi 

müzikal dilimi üslubumu daha da belirginletirmek 

isterim. Tabii sadece besteci 

olarak değil, onun yanı sıra eğitmen 

olarak ve de bu ilerin teorisi anlamında 

yapmak anlamında da gerçekletirmek 

istediğim bir dolu i var. İlk elde 

halk müziklerini, daha doğrusu çocukluğumdan 

beri çalmaktan söylemekten mutluluk 

duyduğum türküleri kendi müzikal 

dilimle, ifade tarzımla ilemek istiyorum. 

Üzerinde çalımakta olduğum bir takım 

baka projeler de mevcut. Bunlar da 

zamanı geldikçe olgunlatıkça hayata 

geçecek.. 

❚ 

Zülfü Livanelinin 

bakııyla Taner Akyol 

Müziğe kırk yılını vermi bir besteci olarak, son yıllardaki 

basmakalıp ticari yapımlar ve hepsi birbirine benzeyen albümler 

canımı sıkarken, birdenbire çöldeki vahalara benzeyen bir çalımayla 

karılatım. 

Genç besteci Taner Akyol, atonal orkestra yazısı anlayı- 

ıyla geleneksel Anadolu müziğini aynı potada eritmek gibi son 

derece zor ve deneysel bir çalımaya imza atmıtı. Bununla da 

yetinmemi, Avrupa’nın en değerli yorumcularından birisi olan 

sevgili arkadaım Maria Farantouri’yi de iin içine katmıtı. 

Böyle bir projeye girime cesareti bile balı baına büyük 

bir kutlamayı hak ederken, albümün kalitesi akınlığımı bir kat 

daha artırdı. Çünkü Batılı müzisyenlerin icra ettiği bestelerde 

Anadolu’nun kadim geleneğinin özü duyuluyor, bin yıldır her 

türlü zulme direnen sazın çığlığı yükseliyor, Maria’nın sesinde 

ise yüzyılların ağıdı yüreğimize iliyordu. 

O zaman Taner Akyol’un Batı’nın sanat dilini konuabilen bir 

Anadolu ozanı olduğuna karar verdim: ”n hasından bir ozan! 

Bu çalımayı cokuyla alkılıyor ve Taner Akyol gibi değerli bir 

müzik adamı kazandığımız için sevinç duyuyorum. 

Yolu açık olsun! 

Fazıl Sayın bakııyla 

Taner Akyol 

Günümüzde pek çok ticari müzik yapılmakta. Halk müzikleri 

ise unutulmakta, ya da dejenere edilerek estetik dıı bir ekilde 

yeniden ele alınmakta. Bu aslında bir kültür katliamı. Ve bizlerin 

iyi müzik ile bu katliamı durdurmamız lazım. 

Ama nasıl? 

Taner Akyol’un bu elimizdeki çalımasında beni yıllardır ilk 

kez sevindiren bir ey sezdim. Halk türkülerinden, -ya da halk 

ruhundan- yola çıkan bu çalımalarda, yeni bir ruh var. Bir kültür 

var. ”mek ve bilgi var. 

Çok değer verilmi bir özen var. 

Müzisyenlik ve sanatçılık var… 

Taner Akyol, elbette son yıllardaki en akılda kalan bağlama 

virtüözlerinden biri. Ama o aslında bir besteci. Halk müziklerine 

yeni bir çehre veren, onları ileri götürmek için çabalayan, bunun 

için öğrenen, çabalayan bir müzisyen. 

İte beni sevindiren budur. 

Ticari amaç gütmeden, iyi müzik yapmak için uğraılmı çalımaların 

farkını hemen anlamaktayız. 

Taner’e bu çalıması için teekkür borçluyuz. 

(2010) 

33

SELÇUK CARA’NIN ALMAN VE TÜRK TOPLUMU İÇİN AYRI ANLAMLARI 

Türk, ama buna rağmen akıllı 

BAHAR EŞİN 

34

MÜNİH 

– Gerçekten ilginç hayat hikâyesini 

kısa bir süre önce çıkan kitabıyla okur önüne 

çıkaran bir sanatçıyla karı karıyayız. 

29 Mayıs 1969 yılında Hessen’de dünyaya 

gözlerini açan Selçuk Cara, sadece Türk asıllı 

bir Alman yazar değil, aynı zamanda bas bir 

opera sanatçısı. Wagner sanatçısı olarak 

tanınan Cara, birçok Alman tiyatro oyununun 

da yorumcusu olarak biliniyor. 

Ses sanatçısı kimliğinin yanı sıra, rejisör 

olarak da karımıza çıkan Cara, 2009 

yılından itibaren Schwertede bulunan 

Ruhr Akademide rejisörlük eğitimi almı. 

2012-2015 tarihleri arasında da Dortmund 

Yüksekokulunda rejisörlük (Szenograie) 

ve iletiim üzerine ve ağırlıklı konusu ilm 

olan master eğitimini tamamlamı. Selçuk 

Caranın bizzat gerçekletirdiği ve ödül 

alan ilmleri de var. 

Ses sanatçısı ve rejisör kimliklerinin 

yanı sıra, yazar olarak da karımıza çıkan 

Caranın yayınlanmı 40a yakın tiyatro 

eserinin yanı sıra, Asanger Verlag Kröning 

tarafından yayınlanmı olan çeitli sosyoloji 

yazıları da vardır. 

Foto: Selçuk Cara 

Türk kökenli olan Cara, ses sanatçılığı 

hakkındaki ilk deneyimini, Hessen radyosunun 

gençlik korosunda edinmi, daha 

sonra da Frankfurt am Mainda Johann 

Wolfgang Goethe Üniversitesinde felsefe 

eğitimi almı. 1992 yılında yine Frankfurt 

am Mainda bulunan Müzik ve Görsel 

Sanatlar Yüksekokulunda Antonis Papakonstantinou 

yönderliğinde müzik eğitimine 

balamı. 2006 yılından beri opera 

ve konser sanatçısı olarak sanat yaamına 

devam eden Cara, çeitli ilarmoni orkestraları 

da dahil olmak üzere hem yurtiçinde 

hem de yurtdıında birçok performansa 

imza atmaktadır. 

Türke, aber trotzdem intelligent Caranın 

192 sayfadan oluan, otobiyograi tadındaki 

yeni kitabı. Kitabın her sayfası, Caranın 

Almanyada sürdürdüğü hayatın, kimi 

zaman zorlu kimi zaman ise eğlenceli ve 

komik yönlerini gözler önüne seriyor. Dıarıdan 

alıcı bir gözle baktığımız zaman, 

baarılı bir entegrasyon hikâyesinin tüm 

detaylarını bu eserde buluyoruz. Toplumun 

dıında kalmı, kimsenin güvenemediği 

ve önyargılarla yüzlemeye mahkûm bırakılan 

bir yaam perdesi gözlerimizin önüne 

serilen. 

Kitabın en önemli özelliklerinden birisi, 

birbirinden çarpıcı zıtlıkları gözler önüne 

35

✤ 

HER NE KADAR 

HOCASI BİR TÜRK 

OLARAK KENDİSİNİN 

MOZART'IN SANATINI 

ANLAYAMAYACAĞINI 

İDDİA ETSE DE... 

✤ 

sermesi. Türk içisi olarak Almanyaya 

çalımaya gelen ve kendi tekstil fabrikasını 

kurarak geçinen bir ailenin çocuğu olan 

Cara, sürekli televizyon seyreden ve kitap 

okuma alıkanlığı bulunmayan ailesini de 

anlatıyor. Her ne kadar ve buna rağmen 

kelimeleri, yaadığı ve savatığı zıtlıkları en 

iyi ekilde canlandıran kelimeler olsa gerek. 

Bu zıtlıklarla savaarak, sonunda opera ses 

sanatçısı olmayı baarıyor Cara. Her ne 

kadar Beyrut ve Bayreuth ehirlerinin isimlerini 

karıtıran bir babası olsa da, Selçuk 

Cara bir kahramanlık hikâyesinin barolünü 

oynuyor bizlere. Zaten kahramanlık 

öyküleri, genelde içinde bulunulan duruma 

bir bakaldırı ile beraber yazılmaz mı? 

MOZART, TÜRK VE AKIL 

Onbirinci sınıfa geldiğinde müzik dersinde, 

sınıfta Wolfgang Amadeus Mozart 

konusu ileniyor ve Caranın canı derste 

inanılmaz ölçüde sıkılıyor. İlerleyen haftaların 

sınıfta ilenecek konusu da Mozartın 

eserleri. Müzik öğretmeninden Mozartı 

anlayamayacağını, çünkü Mozartın kendi 

kültüründen yetimemi bir sanatçı olduğunu 

duyan Cara, ite tam olarak o esnada, 

opera sanatçısı olmaya karar verdiğini 

anlatıyor kitabında, üstelik o zamana dek 

bir kez olsun dahi bir opera dahi izlememi 

olmasına rağmen. Her ne kadar hocası, 

bir Türk olarak kendisinin Mozartın sanatını 

anlayamayacağını sınıfta iddia etmi 

olsa da, o an sınıfı terk eden Cara, sınıfa 

tekrar geri döndüğünde, müzik okuyacağını 

ve opera sanatçısı olacağını yüksek sesle 

aktarıyor. Aradan dört sene geçtikten 

sonra, piyano hocasının evinde misairlere 

Bachtan çeitli parçalar çalan Carayı 

hocası misairlere u kelimelerle tanıtıyor: 

Kendisi bir Türk, ama buna rağmen akıllı. 

Müzik yüksek okulunun sınavlarına 

hazırlanan Cara, giri sınavında ilginç bir 

sahneyle karılaıyor. Caranın sınıfa girdiğini 

farkına varmayan sınav komisyonundaki 

hocalardan birisi, sırada Caranın 

olduğunu okuyunca, komitedeki arkadalarına, 

sıradaki kiinin Türk olduğunu ve 

kendisinin Almanca bilip bilmediğini sorgulamaya 

balıyor. Aynı zamanda liseyi 

bitirmi olup olmadığı endiesini de alaycı 

bir dille komite üyeleriyle paylaıyor. 

Diğer komite üyeleri de, meslektalarının 

bu esprisine gülmeye balıyor. Caranın 

sınıfta durmakta olduğunu komite üyeleri 

fark etmiyor. Karılarında bir anda Selçuk 

Carayı gören komite üyeleri, sınavın daha 

balamadan kötü bir balangıç yapıldığını 

ve Caranın o esnada sınıfta bulunmasını 

saygısızlık olarak karılayarak, aslında 

Türklere karı ne kadar önyargılı olduklarını 

okuyuculara aktarıyor. Fakat sonuçta, 

sınavı geçmeyi baarıyor. 

Sınavda yaadığı dümanca tutumun 

peini bırakmıyor Cara. Okula kabul edilmesinin 

ardından, profesör heyetine bir 

mektup yazıyor. Mektubundaki ana amacı, 

heyete bu konuyla ilgili tepkisini göstermek 

ve kamu sektöründe çalıan otoriteleri, 

yanlı davranılarıyla yüzletirmek. 

Be sayfalık ikayet yazısının ardından, 

komitedeki tüm profesörlerin imzasını 

taıyan bir özür mektup alan Cara, kiisel 

olarak kendilerinden bir özür duyamamı 

olmasını haklı olarak eletiriyor. 

36

TÜRKLER VE ALMANLAR İÇİN CARA 

Sınavı geçen on iki kiiden biri olarak 

okuldaki ilk gününü ise, betimleme sanatı 

çok kuvvetli bir ekilde okuyuculara aktarıyor. 

Havada yaz sıcağı var. Ömümde 

ve yanımda, dünyanın bütün ülkelerinden 

öğrenciler var. Herkes oldukça mutlu ve 

umutlu görünüyor. Burada birileri İspanyolca 

konuuyor, orada birileri Fransızca, 

urada bir grup Japonca. Az ilerde ise, ten 

renkleri farklı olan insanlardan oluan bir 

grup var, onlar da İngilizce konuuyorlar. 

Almanca konuan o kadar az ki. Bu güzel 

tasviriyle Selçuk Cara aslında, Almanyanın 

önemli bir gerçeğine parmak basıyor. 

Ben, Almanlar için entegrasyonun güzel 

bir örneği iken, Türkler için ise bir eyleri 

baarabilmenin örneğiyim diyor Cara. 

Kendini ne Alman ne de Türk gibi hissettiğini 

söyleyen Cara, çocukluğunda birçok 

insanlarla iletiim halinde iken, gerçekten 

arkada diyebileceğimiz bir kimsenin 

hayatında olmayıı dikkat çekiyor. Kitabı 

okurken kendisini, bir yalnızlık ve mücadele 

hikâyesinin içinde görüyoruz. Opera 

sanatçılığının, yaadığı yalnızlıkla örtüen 

bir sanat dalı olduğu düüncesine kapılıyor 

insan, özellikle de Pariste bir cafede 

müzik öğretmeni ile yaptığı konumayı okuduğumuzda. 

Yalnızlık diyor müzik hocası, 

Yalnızlıktır birçok insanın opera sanatçısı 

olmasıyla birlikte hesaba katmadığı detay. 

Otel odalarında ve evlerinde, içinde bulundukları 

sonu gelmez yalnızlıktan bahsediyor 

ona müzik hocası, opera sanatçılarının 

maruz kaldığı. 

İnsanlar tarafından artık Türk olarak 

görülmediğini kitabında vurgulayan Cara, 

bir Müslüman olarak da algılanmadığını 

aktarıyor aynı zamanda, özellikle de bir 

Katolik kilisesinde Franz Lisztten 

sunduğu Jesus Christusun ardından. Baarılı, 

hem de çok baarılı bir entegrasyon 

hikâyesinden bahsediyor, geçmiiyle 

tamamen barıık ve en yüksek gözlem gücü 

ve tasvir yeteneğiyle... 

❚ 



37

HEIDELBERG TİYATROSU’NDA “ŞEHİR, ÜLKE, KAÇIŞ” 

Mülteci trajedisini görünür 

kılan mizah 


RUHSAR GÜMÜȘDAL | ANESTIS AZAS 

HEIDELBERG 

- Avrupayı sarsan, son derece 

yakıcı bir sorun, ilginç bir yöntemle 

Heidelberg Tiyatrosunda sahneleniyor. 

24 Nisanda ilk kez sunulacak olan ehir, 

Ülke, Kaçı (Stadt Land Flucht) adlı bu 

oyunu yönetmen arkadaı Prodromos Tsinikoris 

ile birlikte sahneye koyan Anestis 

Azas, tevazusuyla tanınıyor. Örneğin, 

kendisiyle bulutuğumuzda, isim yapmı, 

Avrupanın saygın tiyatrolarında oyun 

sergilemi, ödüller almı, bir tiyatronun 

da sanat müdürü olan bu yönetmen, 

yardımcısına emir verip yiyecek isteyeceğine, 

kendisi gidip yiyecek bir eyler 

satın almaya çalııyordu. 1978 doğumlu 

Anestis Azas, Berlindeki ünlü Ernst Busch 

38

Konservatuvarında yönetmenlik öğrenimini 

tamamladı. Yıllardır meslektaı Prodromos 

Tsinikoris ile birlikte çalııyor. İkili, 

5 yıldır Atinadaki Experimentle Stage 1 

tiyatrosunun sanat direktörlüğünü yapıyor. 

Anestis Azas ile Heidelberg Tiyatrosunun 

üst katında sadece yeni oyununu değil, 

insanı, trajediyi, mizahı ve sansürü de 

konutuk. 

Sürekli medyada mülteci sorunları gündemde. 

Siz yönetmenlik çizginizi belgesel 

olarak nitelendiriyorsunuz. ’cı da olsa kanıksanm 

olabileceği ihtimalini düünüyor 

musunuz? İzleyiciyi ile iletiime geçebilmek 

için kullandığınız bir yönteminiz var mı? 

ANESTİS AZAS - İnsanın psikolojik yapısının 

özel bir mekanizması vardır. Hayatın 

Bu oyununuzda mülteciler konusunu 

iliyorsunuz. Oyun metnini ne zaman 

hazırladınız? 

ANESTİS AZAS – Senaryo olumakta. 

Oyunun çizgisi belli. Siz de bilirsiniz, 

bir oyun provalar esnasında geliir 

ve yön kazanır. Mülteciler konusunda 

her gün gelimeler var. Dolayısıyla oyun 

her gün geliiyor. Oyuncularla söyle- 

erek metni gelitiriyoruz. Oyuncuların da 

deneyim ve düüncelerine yer veriyoruz. 

Heidelbergdeki Amerikan askerlerinin 

önceden ikamet ettiği lojmanlarda imdi 

mülteciler kalıyor. Bu mülteci kampında 

yaayan üç mülteci ile röportaj yaptık. Bana 

çok acı özgeçmilerini anlattılar. 

Bizim yönetmen ekip olarak arzumuz 

mültecileri de sahnede görmek. Fakat yaadıkları 

olaylar sonucunda ürkek bir psikolojileri 

var. Sahneye uyum sağlayabilirler 

mi, sahnede yer alabilirler mi, diye düünüyorum. 

Kendi hikâyelerini bizzat kendilerinin 

sahnede vermeleri çok daha etkileyici 

ve gerçekçi olur. Oyunun ön hazırlıklarını 

yaparken İdomeniye gittim. Oradaki 

mülteciler ile görütüm. Televizyondan izlediğimiz 

kamp, sınır kampı. Oraya varmadan 

10 km. önce Kızılhaçın, ordunun da kampları 

balıyor. Gerçi bu kamplarda görece 

daha sağlıklı imkânlar sunuluyor, fakat 

insanlar sınırlar açılır ümidiyle sınır kampında 

kalmayı tercih ediyorlar. Leimende 

yaayan bir mülteci ile tanıtım. Bana ağabeyinin 

İdomenideki sınır kampında kaldığını 

anlattı. İdomeniye gittiğimde onu 

buldum, görütüm. Bu da çok özel bir 

hikâye. 

zorluklarını yenmek, en sıkıntılı ortamları 

baarıp içinden çıkabilmesinin sırrını 

mizahta görüyorum. Ağlanacak haline 

gülme deyimini birçok dilde bulabilirsiniz. 

Niye insan ağlanacak bir duruma ağlaya- 

39

✤ 

MİZAHIN YERİNDE 

KULLANILMASI 

İZLEYİCİYLE İLETİŞİMİ 

GÜÇLENDİRİR. 

O ANI 

YAKALADIĞINIZDA 

İZLEYİCİ GÜLDÜĞÜ 

KONU ÜZERİNDE 

DÜŞÜNMEYE 

BAŞLAR. 

BEN CHARLIE 

CHAPLIN 

HAYRANIYIM 

✤ 

cağı yerde gülsün? Bu, psikolojinin kendini 

koruma zırhıdır. Mizah, sanatın zor 

bir dalıdır. Gerçekleri güldürerek irdeleyen 

sanattır mizah. 

Yanlı anlaılmasın, aka, espri anlamında 

gülmek değil. Belli ikirleri, ciddi 

gönderileri daha belirgin ifade edebilmenin, 

dile getirmenin adıdır mizah. Bir o 

kadar da zordur yerinde kullanmak. Zorluğu, 

zamanlama ve içeriğin yerinde ifade 

edilmesinden kaynaklanıyor. Yanlı kullanıldığında 

göndermek istenilen mesaj yok 

olur ve oyunun kalitesini düürür. 

Fakat mizahın yerinde kullanılması izleyiciyle 

iletiimi güçlendirir ve izleyiciye 

mesajı daha güçlü gönderir. O anı yakaladığınızda, 

izleyici, güldüğü konu üzerinde 

düünmeye balar. Ben Charlie Chaplin 

hayranıyım. Charlie Chaplin bu sanatın en 

büyük ustasıdır. En zor ve acıklı olaylara 

insanları güldürmeyi baarmıtır. Kendine 

has hüzünlü bakıına dahi insanlar 

gülebiliyorlar. 

Bu tarz mizah ile çalımayı seviyorum 

ve benimsediğim tarz, bu. Yanlı anla- 

ılmasın. Mizahtan bahsediyoruz, komediden 

değil. Benim oyunuma giren izleyici 

güncel, siyasi olayların ilendiği bir sahne 

ile karı karıya olduğunu bilmeli. Kimse 

Anestis Azas mizah sanatını kullanmayı 

seviyor düüncesiyle komedi izleyeceği 

yanılgısına dümesin. Komedi, yine farklı 

kriterleri olan sahne sanatı. 

Mizah ile ’vrupayı kapsayan bu mülteci 

sorununun boyutunu hailetmi olmuyor 

musunuz? 

ANESTİS AZAS - Kesinlikle hayır. 

Tiyatro, iletiimin merkezidir. Düünceleri 

buluturmakta araçtır. Mizah asla hailetici 

bir etken olmamalıdır, sivri ve irdeleyici 

olmalıdır. Bunu baarmak da mizahın 

gerçekçi olması ve yerinde kullanılması 

halinde mümkündür. Örneğin mülteciler 

yaadıklarını anlatırken espri yapıp, 

kendilerine gülebiliyorlar. Hiç ihtimal 

verir misiniz, günlerce aç kalmı, iddet 

görmü, çamurun içinde uykusuz günlerce 

yürümü bir insanın bunları anlatırken 

gülebilmesine. Ve sizin de onunla güldüğünüzü 

düünebiliyor musunuz? 

Örneğin: Gezi Parkı olaylarında 

İstanbulda yer yerinden oynadı, ama 

televizyonda penguenler oynadı. Herkes 

penguenlere güldü. Penguenler, Gezi 

Parkındaki olaylarda basına uygulanan 

sansürün sembolü oldu. Erdoğan bilincinde 

olmasa da insanları harekete 

geçiren bir mizah sergiledi. Penguenler 

insanları güldürdü ama eğlendirmedi. 

Daha yoğun tepki vermeye ve daha çok 

sokaklara dökülmeye tevik etti. 

Mizahla gerçeği anlatmanın tarzınız olduğunu 

söylüyorsunuz. Yapmı olduğunuz 

aratırma safhasında oyunda mizaha malzeme 

olabilecek örnekler verebilir misiniz? 

ANESTİS AZAS - İnsanların acizliğinden 

faydalanıp menfaatini gözetenler bir konu 

olabilir. Sefalet ve yokluk içindeki aç bir 

insana 50 sentlik sandviçin 5 avroya satılması. 

Bence bu, vahet. Gözümle gördüm. 

Bu, bir konu olabilir. Büyük sayıda gönüllülerin 

hizmet vermesi... Bu insanların 

varlığını duyurmak gerekiyor. Bu da bir 

nokta olabilir. 

İdomeni kampında dikkatimi çeken, 

erkeklerden çok kadın ve çocukların olmasıydı. 

Mültecilerin çoğunlukla erkek olduğunu 

düünüyoruz. Oysa tam aksine, 

çocuklar ve kadınlar daha çok. Buradan 

da bir nokta türeyebilir. 

Provalar esnasındaki gelimeler doğrultu- 

40

Foto_commons.wikimedia.org_waechter+waechter architekten bda 

sunda malzememizi kullanacağız. Yönetmen 

arkadaım Prodromos Tsinikoris ile haber 

ve olaylara görsellik vermek istiyoruz. Duyguları 

anlatan ve duyumsatan bir çehre vermeye 

calııyoruz. 

Saydığınız noktaları olasılık olarak ifade 

ettiniz. Sahneye konulup konulmaması 

hangi kriterler doğrultusunda olacak? 

ANESTİS AZAS - Bütün bu düünceler 

metne iliyor. Metni sahneye uyguladığımızda, 

ifade ve görsel olarak ne kadar 

güçlü ve etkileyici olduğunu izleyeceğiz. 

Tekrar gözden geçirip karar vereceğiz. 

Oyun, prova esnasında geliiyor derken 

bunu anlatmaya çalımıtım. 

Konu mülteciler, dolayısı gündemdeki 

siyaset de konumuzla ilgili. Baden Württemberg 

eyalet seçimleri sonuçlarına ne 

diyorsunuz? 

ANESTİS AZAS - Sonuç korkunç. 

AfDnin üç eyalette parlamentoya girmesi 

ne demek? Kesinlikle seçim konusu 

ve AfDnin eyalet parlamentolarına girmi 

olması oyunda yerini alacak. Siyasetin 

gündemdeki nabzını sahneye uyarlamak, 

konumuzla doğrudan bağlantılı olduğundan, 

kaçınılmaz. Oyunun provalar akı- 

ında gelitiğine dair yine bir örnek bu. 

“ominik Lindenhorst-’pfelthaler, Katharina 

Quast, Henrick Richter, Nanette Waidmann, 

oyun icin seçtiğiniz Heidelberg kadrosunun 

oyuncuları. Hangi kriterlere göre oyuncuları 

seçtiniz? 

ANESTİS AZAS - Biliyorsunuz tiyatroların 

kadrolu oyuncuları aynı anda paralel 

birkaç oyunda rol alıyorlar. İlk kriter bu 

idi, hangi oyuncular müsait. Oyuna ilgisi 

olup, prova esnasında oyunu gelitirme 

mekanizması ile rahat çalıabilecek kiiler 

olması da önemliydi. 

Sayın ’nestis ’zas, oyunlarınızın sansür 

ile kısıtlandığı hiç oldu mu? 

ANESTİS AZAS - Hayır, ben böyle bir 

sorunla hiç karılamadım. Sanat ve 

tiyatro, konuların estetik bir ekilde, sınır 

tanımadan dile getirildiği bir mekandır. 

Baarılı oyunlar vardır. Baarısız oyunlar 

vardır. Ama sanatın ufkunda sınır yoktur. 

Tiyatro ve diğer sanat alanlarında sansür 

olaylarını okuyor veya meslektalarımızdan 

duyuyoruz. Ben böyle durum ile 

karılamadım. 

Prodromos Tsinikorisin de bu söyleide 

bulunması güzel olurdu. Bugün kendisi provaya 

katılmadı mı? 

41

✤ 

1960’LARDA 

İŞÇİ OLARAK 

GELENLERLE FİNANS 

KRİZİNDEN DOLAYI 

SON YILLARDA 

GELENLERİN GÖÇ 

NEDENLERİNİ, 

ALMANYA'DAKİ 

BAŞLANGIÇLARINI 

KARŞI KARŞIYA 

GETİRDİK. 

✤ 

ANESTİS AZAS - Prodromos ile 

Atinadaki Experimentle Stage 1 tiyatrosunun 

sanat direktörlüğünü yapıyoruz. 

Burada provalar devam ederken Atinada 

da tiyatro devam ediyor. Dolayısıyla ikimizden 

biri belli aralıklarla orada olmak 

zorunda. imdi Prodromos Atinada. Prömiyerde 

tabii ki burada olacak. O zaman 

kendisi ile de tanıırsınız. 

Heidelberg Tiyatrosunda bu ilk çalımanız 

değil. 2013 yılında da bu mekânda oyun sergilemitiniz. 

Heidelberg ehir Tiyatrosuna 

özel bir sempatiniz mi var? 

ANESTİS AZAS - 2013 yılında geleneksel 

Heidelberger Stückemarkt projesi çerçevesinde 

katıldım. Telemachos - Should 

I stay or should I go? isimli oyunda Yunanistan 

göçmenlerinin hikâyesini ilemitik. 

Daha doğrusu, bir kıyaslama idi. 

1960larda içi olarak gelenler ile inans 

krizinden dolayı son yıllarda gelenlerin 

göç nedenlerini ve Almanyadaki balangıçlarını 

karı karıya getirdik. Çok ilginç 

bir çalıma oldu. Heidelberg Tiyatrosunun 

Genel Müdürü Holger Schultze yeniliğe 

açık bir yönetmen, yeniliklere zemin 

sunan, sahnesini onlara açan bir müdür. 

Bu da Heidelberg Tiyatrosunda çalımanın 

büyük bir artısı. 

”klemek istediğiniz bir ey var mı? 

ANESTİS AZAS - Tiyatroya gelen izleyicilerimiz 

zaten sanata açık kiiler. 

Biz tiyatro olarak daha büyük kitlelere 

ulasmak istiyoruz. Tiyatro yava hareket 

eden bir medya. Çünkü tiyatro bir oyunun 

hazırlığını iki yıl önceden programlamaya 

balıyor. Senaryo ve metnin hazırlanması, 

sahne dizaynına taslak çizilmesi ve daha 

birçok etken bunun nedeni. İzleyicimiz 

bizim mesajımızı dıarıya taıyor. Daha 

geni izleyici kitlesine ulamak, ikir alıveriinde 

bulunmak istiyoruz. 

Sayın ’zas, iki prova arasında zaman ayırdığınız 

bu söylei için teekkür ediyorum. 

❚ 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 

Sanat Yönetmeni 

Artdirector: 


................................................. 



42


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


43

ERDİNÇ UTKU VE “TÜRKÇE AĞLAYAN KÖPEK” İZLENİMLERİ 

Brüksel damgalı 

yaam öyküleri 

BRÜKSEL 

- Uzun yıllardır Brükselde 

yaayan ve buradan Avrupalı insanlarımızın 

hallerini çeitli yayın organlarındaki 

yazıları ve kaleme aldığı oyunlarla hem 

Avrupa hem de Türkiyedeki toplumumuza 

ileten Erdinç Utku, yeni kitabını bir süre 

önce yayımladı. Yazarlığa mizahla balayan 

ve bu eletirel/güldürel izlekten hiç ayrılmayan 

Utku, AB bakentindeki hallerimizle 

ilgili sorularımızı yanıtladı. 

Çeyrek yüzyılın akın bir süredir Brükseli 

ve içerdiği Türk dünyasını yakından değil 

tam içinden (orta yerinden) izliyor ve gözlemlerinizi 

de yazılarınızla paylaıyorsunuz. 

Sorumuz u: Bugün artık sıradan bir yerli 

Brüksellinin bu Türkî âleme tamamen 

yabancı olduğunu düünebilir miyiz? Belçikalıların 

tamamen dıında, onlara tamamen 

yabancı bir paralel Türk dünyası var mı gerçekten? 

ERDİNÇ UTKU - Brükselde birbiriyle 

fazla bir teması olmayan, küçük gettolardan 

oluan bir yapılanma var. Son 

yaanan olaylar ve Molenbeekin terörizmin 

beiği olarak sunulması bu sorunu 

44

daha da su yüzüne çıkardı. Diğer kentlerde 

yabancı kökenliler yerli halkla 

Brüksele nazaran çok daha iç içeler. 

Yüzde 65e yakınının kökeninde yabancılık 

bulunan Brüksel birbirine paralel 

ve birbirine teğet geçen farklı hayat 

ortamlarından oluuyor. Hâlâ Türklerin 

Arapça konutuğunu sanan, Türk kültürünü 

bilmeyen büyük bir kesim var. Ancak 

turizmin etkisiyle Türkiye ve Türkler artık 

daha iyi tanınmaya baladı. Türkiyeye 

giden Belçikalı, mahallesindeki Türklere 

teğet geçerken, gittiği Türkiyedeki Türk 

kültürünün, kendi algılamasından çok 

farklı olduğunun ayırdına varıyor. Turizm 

sayesinde buradaki toplumlar arasında 

daha olumlu bir iletiim kurulmaya balanıyor. 

Fakat son yaanan Brüksel saldırıları 

ve sonrasındaki aırı sağcı yükseli, 

balayan bu olumlu eğilimi tersine çevirecek 

gibi. 

Belçikalı Türkler sadece seçim zamanı 

anımsanan oy deposu olarak da algılanıyor 

maalesef. Belçikalıların tamamen 

dıında, onlara tamamen yabancı bir 

paralel Türk dünyası var. Hatta bizim 

sokaklarımızı bile oluturmu durumdayız. 

Biz zamanında Post-modern Köy 

adında bir kabare yaparak bizlik hallerimizi 

sahneye taımıtık. Belçikalılar bize 

klielerle yaklaıyor, biz de onlara yine 

kendi klielerimizle bakıyoruz. Önyargıları 

parçalamak zor. Ama bu artık bizim 

mücadele alanımız. Aynı havayı soluduğumuz 

Brükselde birbirinden çok farklı 

dünyalarda yaıyoruz. Bir Faslı, bir Türk, 

bir Kongolu, bir Flaman ya da Frankofon 

Brükselinden söz edebiliriz. Ancak 

Brükseli yüzde 100 tüm Brüksellilerin 

yapmaya çalıan, bu anlamda mücadele 

veren bir grubun varlığı da umut veriyor. 

Brükseldeki Türkiye kökenli toplumun 

çok mutsuz olduğunu söyleyebilir miyiz? 

Mesela günümüzün ”mirdağlıları herhalde 

Brükseli bırakıp ”mirdağa falan 

yerlemez... Böyle mi ve sizce neden? 

ERDİNÇ UTKU – Yüzde 100 helal hayatımızda 

mutluluk bize haram. Özellikle 

gençlerde ciddi bir Türkiye sevdası olu- 

uyor. Belçikadan memnuniyetsizlikleri 

gittikçe artıyor. Son gelimeler bu eğilimi 

arttıracaktır. Hatta iyi eğitim alıp 

hayatının kalan kısmını geçirmek üzere 

Türkiyeye giden gençler de oluyor. Bu 

senaryo her zaman mutlu sonla bitmiyor 

tabii. Belçikalı Türkler de diğer ülkelerdeki 

Türkler gibi Avrupada da Türkiyede 

de mutluluğu yaaması zorolan insanlar. 

Hiçbir tarafta tam bir kabul görmüyor. 

Gurbetçi yaftalaması içerisindeki 

küçümseme ve anavatanında yabancı 

muamelesi görmek dikkat çekiyor. 

Beçikada dılanan Türk içleniyor, daha 

milliyetçi oluyor ama kendi ülkesi de ona 

hak ettiği değeri vermiyor ne yazık ki! 

45

Mutsuzluğun en birinci nedeni ayrımcılık. 

Eğitim düzeyinin düük olması, iizlik ve 

yaamın her alanına yeterince katılamama, 

bizleri mutsuz eden önemli nedenler. Bu 

sorunları amaya dönük cılız giriimler olsa 

da, sorunlar giderek büyüyor. 

Gerçekten Belçikalıların ve/veya Brüksellilerin 

hiç anlayamayacağı kadar farklı mı 

insanlarımız? Örneğin bizimkiler onlardan 

daha mı az boanıyor? (Bu konuyu ileyen 

bir oyun yazdığınızı da biliyoruz.) Özellikle 

genç kuak içinde, Belçika Türkleri ile 

yerli Belçikalılar arasında büyük fark 

olabilir mi? 

ERDİNÇ UTKU - Oyunu yazdığım sıralar 

Belçika boanma istatistiklerinde Avrupa 

ampiyonuydu. Diğer konularda Belçikalılara 

mesafeli davranan biz Türkler, 

boanma konusunda Belçikalılarla yarıır 

hala geldik. Görücü usulle evlenip gavurcu 

usulü boanıyoruz. Genelleme ve klielerle 

mücadele eden biri olarak, verdiğim bazı 

yanıtlarda genelleme yaptığımı fark ediyorum. 

Klieler üzerinden mizah yapmak 

ya da konuyu anlatmak ii kolaylatırıyor, 

sorunun daha iyi anlaılmasını sağlıyor. 

Ancak diğer taraftan önyargıların pekimesine 

de hizmet ediyor. Açıkçası Belçikalılardan 

da Türklerden de birbirini gayet iyi 

anlayan ve ortak geleceğimizi birlikte yönlendirmek 

isteyen insanlar var. Ama bunlar 

azınlıkta kalıyor. Toplumsal yaamın her 

alanında yaama katılan Türklerin sayısı 

artınca bu sorunlar da azalacak. Türklerin 

kendi gerçeklikleriyle algılanmaması ve bu 

konuda bizlerin çabalarının cılız kalması bir 

yazar olarak beni de üzüyor, mutsuz ediyor. 

46 

Bir yanları Türkçenin damgasını taıyan 

insanlarımız, belki sırf bu dilsel artı puan ve 

içerdikleri özgün mizah nedeniyle yerli Belçikalıları 

etkilememi olabilir mi? ”ski Belçikalılarla 

bizimkiler arasındaki mizahi kan alıveriini 

meslekten mizahçı bir yazar olarak 

nasıl değerlendiriyorsunuz? 

ERDİNÇ UTKU - Belçikada Türklerin 

Almanyada olduğu gibi ciddi bir varlıkları 

yok. 250 bin kadar Türk genellikle Faslıların 

gölgesinde kalıyor. Bizler az da olsa kendisi 

ile dalga geçmeyi baaran Türkler olarak 

ilgi çekiyoruz. Belçikalı bir mizahçı yazsa 

ırkçı damgası yiyebileceği bir eletiriyi 

bizler toplumumuzun içinden çıkan insanlar 

olarak daha kolay yapıyoruz. Belçikalıların 

mizahına konu mankeni olmaktan ve malzeme 

olarak kullanılmaktan öte bir katkımız 

da var. Ancak aslında Belçika mizahı diye

ir eyden söz etmemiz mümkün değil. 

Çünkü ortada Belçikaca diye bir dil ya da 

Belçikalı diye bir ulus yok. Flaman ya da 

Frankofon mizahından söz edebiliriz. 

Bizimkiler 50 yıl sonra bu kentte nasıl 

eğleniyor, nasıl üzülüyor ve hatta nasıl 

gülüp ölüyor? 

ERDİNÇ UTKU - Yeni kuak dile hakim 

olmasına karın Türkçenin yeri baka 

onlar için. Binikir Tiyatrosuna özellikle 

Türkçe oynamak için geliyor gençler. 

Flamanlarla da tiyatro yapan bir oyuncumuz 

onları çok ciddi olmakla suçladı. 

Gençlerin kendine özgü bir eğlence 

aslında sazımız da var cazımız da, ama 

bazen ne zaman saz ne zaman caz dinleneceğini 

bilmiyoruz. İkisini karıtırınca bir 

ucubik tür çıkıyor ortaya. 

Türkler Belçikada gömülmek istiyor mu? 

Son dönemde bu ruh hali nasıl bir değime 

gösterdi? Yani Belçikada gömülme talebindeki 

artı, gurbetçi etiketinin de bitmi 

olduğunu göstermiyor mu? 

ERDİNÇ UTKU - Kitabımda bu konuyu 

ileyen bir yazı var. Müslüman mezarlıkları 

çoğaldı. Belçikada gömülenlerin de 

sayısı artıyor. Geride kalanlar daha kolay 

ziyaret etmek ve mezara sahip çıkabilmek 

anlayıı var. İki farklı kültürden iine 

geleni, houna gideni alıyor. Kendi içinde 

bir bütünlük ve tutarlılık olmayan çelikilerle 

dolu bir eğlenme tarzı. Disko 

oynarken bile çiftetelli dillerimizde! Yazdığımız 

oyunlar da biraz buraya özgü olmak 

zorunda kalıyor. Türkiyede sahneleyecek 

olsak mutlaka uyarlamamız gerekecek. 

Sanki bir tür Belçikalı Türk mizahı ya 

da Belçikalı Türk tiyatrosu oluacak. 

Türk eğlence partileri ve DJleri ve Türklere 

özgü mekânlar olutu. Bu anlamda 

Brükselde Sazz N Jazz ciddi ve düzeyli 

bir mekan olarak hatırlatmaya değer. Yani 

için Belçikayı tercih etmeye baladı. Bu 

eğilim devam eder sanırım. Belçikaya 

gömülmeye balanmamız Belçikalı olduğumuzun 

göstergesi. Türk mezarları da kalıcılığımızın 

anıtları gibi! 

Kitabınızın giriinde ’vrupalı Türklere 

bir ayna tutarak kendimizle yüzlememize 

katkıda bulunmaktan söz ediyorsunuz. 

Bu yüzleme iinde Türkler ne durumda? 

Yani yüzleebildik mi kendimizle gerçekten? 

Bunun ipuçlarını görebiliyor 

musunuz? 

47

ERDİNÇ UTKU - Maskeleri çok kullanan 

bir toplumuz. Hatta bazı maskeler sahte 

çıkıyor! Özeletiriye alıık, eletiriden bir 

eyler alan değil alınan bir toplumuz. 

Burnumuzdan kıl aldırmıyoruz. Yalan 

da olsa öv beni yaklaımı beni rahatsız 

ediyor. Sahnede eletirdiğimiz konuları 

kimse üzerine alınmıyor. Ceset ortada 

kalıyor. Hatalarımızdan ders çıkarıp 

eletirilerle eksikliklerimizi belirleyip 

düzeltme çabası yok. Meslek ilkeleri konusunda 

da aynı. Genel bir ahlaki çökü ve 

yozlama söz konusu! 

Yine bir yazınızda Yaban ellerdeki bizim 

sokaklarda camilerin kıblesi Kâbe, insanlarımızın 

kıblesi ise hâlâ Türkiye! diyorsunuz. 

Bugün gerçekten de Belçikadaki 

Türkçe konuan topluluğun, üçüncü ve dördüncü 

kuakta da kıblesi hâlâ Türkiye mi? 

”ğer böyleyse, ki sizin vurgunuz bu yönde, 

bunun nedenleri üzerine görülerinizi alabilir 

miyiz? Yani bu bağlılık neden böyle 

güçlü? 

ERDİNÇ UTKU - Yukarıda da belirttiğim 

gibi dılandıkça içleniyor ve içimize 

kapanıyoruz. Gençlerin Belçikada 

toplumsal yaama katılım ve paylamada 

engellerle karılaması onları Türkiyeye 

daha da yakınlatırıyor. Türkiyede gök 

gürlese Belçikada bizler ıslanıyoruz. Bunda 

çanak antenlerin de etkisi olmutur mutlaka, 

ancak Belçikalı ve Türk yetkililerin 

artık apkayı önlerine koyup konuya el 

atmaları çözüm üretmeleri gerekiyor. Aırı 

İslamcıların canlı bomba saldırıları dikkatleri 

gençlerin üzerine çekti. Türk toplumu 

bu konuda daha temkinli olsa da 

Belçikada yetimi bir gencin her eyi 

bırakıp Suriyeye savamaya gitmesini 

iyi analiz etmek gerek. Vilvoorde Belediye 

Bakanı bu konuda örnek gösterilecek 

baarılar elde etti. Bunun en önemli 

nedeni ise çözümde Müslüman toplumun 

ikrinin alınması ve katılımının sağlanmasıydı. 

Müslümanlar sadece sorunun değil, 

çözümün de parçası olmalı artık! 

Belçika bölünürse, Türkiye kökenli toplum 

ne olur? Flaman ve Valon Türkler falan çıkar 

mı sahneye? Ne dersiniz? 

ERDİNÇ UTKU - Flaman Bölgesinde 

yaayanlar kendilerini Flamanlara, 

Valon Bölgesinde yaayanlar da kendilerini 

Valonlara daha yakın hissediyor. 

48

Brükselde ise Fransızca konuanlar 

Frankofonlara, Flamanca konuanlar da 

Flamanlara daha yakınlar. Flaman Türkler, 

Valon Türkler olur. Aslında benim daha 

köklü bir çözüm önerim var. Flamanlar 

Flaman Bölgesine, Frankofonlar Valon 

Bölgesine gitsin. Brükseli de yabancı 

kökenlilere versinler. Hem yabancı kökenlilerden 

hem de Brükseli paylaamama sorunundan 

kurtulurlar. 

Türklere yönelik özgün ve toplumsal ağırlığı 

büyük bir dümanlıktan söz edebilir miyiz 

bugün Brükselde sizce? Türk toplumunda 

böyle bir benzer dümanlık var mı saf 

Belçikalılara karı? 

ERDİNÇ UTKU - Belçikanın idari yapısı 

ve Türklerin Belçikada en büyük yabancı 

kökenli grup olmaması iimize yarıyor. 

Bazen Belçikalılar Flaman-Valon ayrımına 

yoğunlaıp bizi unutuyorlar. Son zamanlarda 

ise Fas kökenliler hedef tahtasında. 

Hatta Türklere Siz Faslılar gibi değilsiniz 

diye iltifat ediliyor. Ancak tüm Avrupada 

olduğu gibi burada da aırı sağ yükselite. 

Bundan bizler de payımızı alıyoruz. Büyük 

bir dümanlıktan söz edemeyiz imdilik. Bu 

dümanlık, u an Faslılar üzerinde yoğunlaıyor. 

(FHF) 

❚ 

49

Sizi yazarlığınızdan çok gazetecilik yönünüzle 

tanıyor Belçika Türk toplu mu. Biz sizin kendinize 

hiçbir zaman gazeteci demediğinizi ve kendinizi hep 

mizah yazarı olarak ifade ettiğinizi biliyoruz. Öncelikle 

yaklaık 15 yıl dır Cumhuriyet Gazetesinde 

düzenli olarak pazar yazıları yazan, Brükseldeki Binikirin 

kuruluunda ve bugünlere gelmesinde 11 yıldır 

önemli emek sahibi olan bir kii olarak neden gazeteci 

değil de mi zah yazarısınız? 

ERDİNÇ UTKU - Çok zorda kalınmadıkça haber pein de koturmuyorum. Bu nedenle 

de kla sik anlamda bir muhabir değilim. Köe yazılarını, gazeteye yaptığım söylei, 

mi zah yazısı ve karikatür esprisi katkılarını sayarsanız, bana rahatça gazeteci sıfatı 

yükleyebilirsiniz. Ancak ben kendimi mizah yazarı olarak çok daha huzurlu hissediyorum. 

Belki de gazeteci sıfatının çok kolay bir ekilde kullanılmasına ve ayağa düürülmesine 

bilinçaltı bir tep kidir benimki! Henüz insanlar Mizah Yazarlığı sıfatını kullanarak 

resepsiyon larda veya davetlerde hava atamıyor. Üs telik kolay yapılabilecek bir 

i de değil! 

Sizce mizah nedir? 

Lala mizah, 

ama “laf olsun diye” 

mizah değil... 

ERDİNÇ UTKU - Yıllar önce benimle yapılan bir söyle ide Mizah, kültür ve sanatın 

yaramaz çocuğu... Ama halkın iine en çok ya rayan çocuğu... demitim. Lala mizah 

yapıyorum ama laf olsun diye mizah yapmıyorum. ”zilenlerin yanındadır benim 

duruum; yazdıklarım genellikle siyasi, bazen absürd, bazen çok edebi, bazen çok 

karıt ve kıkırtıcı, bazen si nir, bazen felsei... Çoğu zaman gülüm setici... Mizahçı, 

hayatın orta yerinde durmalı... Hayatın yanında yer almalı... Çarpıklığa, bozukluğa ve 

saçmalıklara “on Kiot inancıyla saldırmalı... Çoğu zaman akıntıya yürek çektiğini 

bilse bile... ”zilenlerin, halkın yanında olmalı, ama yeri gelince uğradığı haksızlıklara 

duyarsız kalan, tepki göstermeyen halka da batırmalı iğneyi... Mizahçı kendisiyle de 

alay etmeli... Hayatın tıkanmı da marlarına yaptığım by-passtır mizah. Yaamı güzelletirir... 

Mizahta 30 yılı geride .ıraktınız. Son kitabınız ise bundan öncekilerden farklı 

olarak mizah değil bir deneme. Neden 30uncu yılınızda mizah değil de bir 

deneme kitabı ile okuyucuları aırttı nız. Yoksa burada da bir mizah mı var? 

ERDİNÇ UTKU - Mizah yazarlığına adım atıımın 30’uncu yılında mizah dıında bir 

kitapla oku yucu ile bulumak heyecan verici. İyi de oldu. Mizah dıındaki bir özelliğimi 

kitaplatırmı olduk. Ancak mizah kita bı yayınlamamakla birlikte 30’uncu yılımda 

Yaasın Boanıyoruz adlı kabareyi ka leme aldım. Bu oyunum kanayan bir toplumsal 

yarayı sahneye taıyor. 

(SERPİL AYGÜN) 

50

Mutlaka bir hınzırlık bulaşmış yazılar 

Son kitabınız Türkçe ’ğlayan Köpeke geçmeden önce diğer kitap larınızdan bahsetmek istiyorum. 

İlk kitabınız “il Zaptedilemez ki dıın dakiler siz ’vrupaya geldikten sonra yazdıklarınız, 

onlardan bahsedeceğiz ama ilk kitabınızın ilginç bir yanı var. Kitabı kibrit armağanlı 

olarak yayınla mısınız. Biraz bahseder misiniz, ne den kibrit hediyeliydi ve içeriği neydi? 

”R“İNÇ UTKU - İlk kitabım 1990 yılında çıktı ve si yasi aforizmaların yardımı ile ülkedeki baskıları 

mizahi bir dille ortaya koyma ya çalıtı. Her eyi devletten bekleme, kendi kitabını kendin yak sloganıyla 

kibrit armağanlı olarak satıldı. Amacım ülkemizde düünce özgürlüğüne yapılan baskıları sergilemekti. 

Bu çıkı oldukça dikkat çekti ve satı rakamlarına yansıdı. 

İkinci ve üçüncü kitaplarınız yine mizah, ama aforizmalardan oluuyor. İkinci kitabınız da 

’vrupalı Türklerle ilgili yine değil mi? 

ERDİNÇ UTKU - Bir bölümü aforizma diğer kısmı küçük mizah yazılarından oluan ikin ci kitabım Akıntıya 

Yürek Çekmekte Avrupalı Türklerin dünyasına bir pen cere aralamaya çalıtım. Onların günlük yaamlarını, 

çeit çeit sorunlarını, bi linçlerini ve bilinçsizliklerini, kopukluk larını ve kopartılmalarını küçük küçük 

ama düündürücü cümlelerle anlatmayı denedim. Neo-Naziler, ikiyüzlü Türk ve Avrupalı politikacılar, Avrupalı 

Türk ler, Önyargılı Avrupalılar, Türkiye’deki Türkler vb. birçok kesim, gönderme lerden ve dokundurmalardan 

nasibini aldı. Üçüncü kitabım Amerikanca HA YATIMIZA Türkçe ALTYAZILAR da yaamımıza 

davetsiz giren ve onu tutsak alan Amerikanca yaam biçimi ni de yermeye çalıtım. Sadece AB“ yayılmıyor, 

sayesinde artık Türkçemiz de ağızlar yayılarak Amerikan aksa nıyla telafuz ediliyor. Sadece bize 

değil, dünyaya empoze ediyorlar Amerikanca düünüp, Amerikanca yaamayı... Si nemadan medyaya, ekonomiden 

savaa kadar... Amerikanca Hayatımıza Türk çe Altyazılarla ııldak tutmaya çalıtım. Çok bilinmeyenli 

yaamlarımızı, küçük küçük, hayat serüvenlerinden imbikten geçercesine damıtılmı damlalarla, 

afo rizmalarımla anlatmayı denedim. 

Son kitabınızda özelde Belçi kalı Türklerin ama genelde ’vrupalı Türklerin yaamlarını anlatıyorsunuz. 

Kitabınızı siz nasıl tanım lıyorsunuz? 

ERDİNÇ UTKU - Cumhuriyet gazetesindeki yazıla rımda 1990 yılından beri yaamımı sürdürdüğüm 

Belçika’dan Cumhuriyet okurlarına, birasıyla, çikolatasıyla, kızar mı patatesiyle, çizgi romanıyla, Jacques 

Brel’iyle Belçika’yı ve Belçika’daki yaa mı, sürrealist vaziyetleri, ülkenin karma ık siyasi yapısını ve politik 

gelimeleri yansıttım. İlginç olduğunu düündüğüm gözlemlerimi paylatım. Yurt hasretini, vazgeçilen 

hayalleri, adanan hayatları, Belçika’da bir Türk olarak yaamanın dayanılmaz ağırlığını, buradaki Nas rettin 

Hocalık hallerimizi, Belçikalı Türk portrelerini, gurbette yalanmayı ve toprağa verilmeyi, Avrupa Birliği 

ve Belçikalılarla a la Turca ilikilerimizi de bolca anlatmıım! Bir mizah yazarı olarak ciddi ve oturaklı 

yazı yaz makta zorlandığımı itiraf etmeliyim. Ya yazının balığına ya da içeride bir yerle re mutlaka bir hınzırlık 

bulatı. Cumhuriyet’te yayınlanan yazılarım dan Belçikalı Türklerle ilgili olanları bir bütünsellik çerçevesinde 

toparladığım son kitabımda, amacım Türkiye’deki Türklere Avrupalı Türkler hakkında gerçekçi bir 

fotoğraf sunarken anava tanda Gözden ırak olan gönülden Ala mancı muamelesi gören biz Avrupalı Türklere 

de bir ayna tutarak kendimizle yüzlememize katkıda bulunmaktı. 

Yeni projeleriniz neler? 

ERDİNÇ UTKU - Belçika’yı pazar yazılarıyla keyili bir ekilde anlatacak Yeni Balayanlar için Belçika 

adında bir kitap hazırlamayı düünüyorum. Bunun yanında u anda Haini Meç hul İlikiler adlı bir tiyatro 

oyununu da yazmakla megulüm. 

(SERPİL AYGÜN) 

51

BİZİMKİLERİN YOLCULUK DAYANIŞMASI BAŞKADIR 

“Avrupamdan” uçak, 

yolcu ve valiz savaşları 

YAKUP KARAHAN 

52

AMSTERDAM - Hollandadan önemli bir 

i için üç arkada acilen İzmire uçmamız 

gerekti. Aradık taradık 24 saat içerisinde 

İzmire uygun bir uçak veya bağlantılı 

bir uçak bulamadık. Yolculuk yapacağım 

diğer iki arkada bu konularda deneyimliler. 

Hollandaya en yakın yerlerden biri 

Almanyanın Düsseldorf ehri. Hemen 

buradan bir İzmir uçağı ayarladılar. 

Amsterdam, Düsseldorf arası çok uzak 

değil, bir-iki saat içerisinde varıverdik. 

Almanyayı bilenler veya Avrupada 

yaayanlar Düsseldorfu da bilirler. Benim 

ilk gidiimdi. İlk izlenimlerim de çok 

önemliydi. 

Düsseldorfu ehir olarak görmedim. 

Direkt havalimanına gittik. 

Düsseldorf havalimanında inanılmaz bir 

kalabalık. Yalnız neredeyse hemen hemen 

herkes Türk. Diyebilirim ki, ben bu kadar 

Türkü, Türkiyede dahi bir arada görmedim. 

Göz alabildiğince Türk vatandaı. 

Öyle ki havalimanı görevlilerinin, Türklere 

hizmet verenleri de Türk. Sadece birkaç 

Alman pasaport polisine rastladığımı söyleyebilirim. 

Maheri kalabalık arasında biraz çabalayarak, 

nereye gideceğimizi, hangi sıraya 

gireceğimizi kestirip ilemlerimizi yaptırmak 

için kuyruğa girdik. 

Sırada beklerken ilginç bir durum dikkatimi 

cekti. 

Valizini teslim etmek için bekleyenlerin 

yanına birileri yanaıp bir eyler 

soruyorlar veya söylüyorlar. Birbirlerini 

tanıyıp tanımadıklarını pek kestiremiyorum. 

Yalnız bu görüme bazen biraz 

uzayabiliyor. Bazı eyalar alınıp veriliyor. 

Bir alıveri var gibi. Garip bir durum 

söz konusu. İzliyorum, ama bir türlü ne 

olduğunu bilemiyorum ve anlam da veremiyorum. 

Yalnız bu durumdan dolayı 

ilemler uzuyor, sıra bize bir türlü gelmiyor. 

Birlikte yolculuk yaptığımız diğer iki 

arkadaım -bunu sonradan anlıyorumdeneyimli 

olduklarından pek oralı değiller. 

Ben merakla olan biteni izliyorum. 

İlem sırası bize gelince aynı ekilde bir-iki 

kii yanımıza yanaıveriyor. 

Arkadalarım, yanımıza yanaıp bir 

eyler söylemek isteyenleri hiç dinlemeden 

hemen onlara arkalarını döndüler. 

Ben davranılarının pek sosyal ve 

samimi olmadığı düüncesi ile yanımıza 

gelen yalı balı insanlari dinlemeye ve 

anlamaya karar verdim. 

- Buyurun?! Bir ey mi söyleyeceksiniz? 

- Kusura bakmayın rahatsız ediyoruz 

ama, sizin valiziniz yok galiba. 

- Evet sadece çantam var, neden? 

- Bizim biraz kilo fazlamız var da? Çok 

para tutuyor, bir iki valizi sizin adınıza 

bagaja versek olur mu? 

Haaa!.. Anladım ki, deminden beri 

uzaktan gördüğüm, yandan gelip bir eyler 

söylemeler, indirip kaldırmaların bütün 

nedeni valiz fazlası, kilo fazlası imi... 

Birçok insanın bildiği gibi uçak irketleri 

belli kilo üzeri taımaya ekstra para talep 

etmekte. Bizim Avrupada yaayan amcalar, 

teyzeler de buradan oraya, oradan buraya 

sürekli bir eyler taıdıklarından her daim 

bagaj fazlalığına bağlı sorun yaamaktalar. 

Çözüm olarak da fazla bagajı olmayan 

diğer yolculara ricada bulunup kendi valizlerinin 

bir kısmını onların adına uçaga veriyorlar. 

Bu sayede ekstra ücret ödemiyorlar. 

Çok hızlı bir ekilde söylenenleri değerlendirdim 

ve yapamayacağımı, acele iimin 

olduğunu belirttim. Zira valiz kaybolsa 

benim ilem yapmam gerek vb. açıklamaya 

çalıtım. 

Yanıtımdan pek memnun olmadılar, ama 

benim de kararliı olduğumu görünce üstelemediler. 

Sanırım Hayır cevabına da alıık 

olduklarından ya da Olabilir, insanlık 

halidir diye de düünmü olabilirler, 

hemen yandaki diğer yolculara durumlarını 

anlatmaya karar verdiler. 

Kalabalıktan dolayı iler biraz uzadı, 

biraz gecikmeyle uçağa alındık. Tahmin 

ettiğim gibi uçak tamamen dolu. Ön sıralarda 

bir yer vermiler, arkaya bakmaya 

dahi cesaret edemiyorum. İnanılmaz bir 

kalabalık, en önemlisi de, evet en önemlisi 

53

Yakup Karahan 

de uçak yolcularından üçte birinin çocuk 

veya bebek oluu. 

Çocukları, bebekleri çok severim, ama 

yolculuk anı tavsiye etmem. 

Uçağa herkes yerleti. Eksik kalmadı. 

Host Bey, yani Türkçe karılık olarak otobüslerdeki 

muavin veya kaptan yardımcısı 

diye adlandırabileceğimiz kardeimiz, 

gerekli uçu bilgilerini, kemer ayarlaması 

ve bağlama vb. bilgileri verdi. Kalkacağız 

diye heyecan yaptık. Hatta yanımdaki arkadaıma 

emniyet kemerini takarken Aaa 

kilo vermiim bak kemer bo geliyor... Zuahahaha!, 

daha sonra kilolu birine Yakında 

fazla kilolar için de ekstra para alacaklar, 

dikkat et, fazlalarını 

senden zayıf birine 

de veremezsin. Ne 

edecen o vakit?!.. 

Hohiaiaiaia! 

diyerek sevinçten 

kötü bir iki espri bile 

yaptım. 

aka değil, 

Hollandadan geldik, 

üzerine havalimanında 

uzun süre bekledik, 

uçağa binene 

kadar da zaman 

geçti. ükürler 

olsun sonunda yerletik. 

Yaklaık 4 

saat kadar sonra 

İzmirdeyiz. Kendimce 

keyili 

iler peindeyim: 

Uyusam mı acaba, 

yoksa biraz gazete 

mi okusam?.. 

Ben böyle saf saf 

hayaller kurar iken, her an hareket etmesini 

beklediğim uçak, bütün bilgilendirmeler 

yapılmı, kalkıa hazır olduğu vurgulanmı 

olmasına rağmen yaklaık bir 

saattir kalkmıyor. 

Birden bunu fark ettim.. 

Birden... 

Çünkü uçağın yarısına yakın nüfusu 

oluturan çocuk ve bebekler hep bir 

ağızdan ağlamaya baladılar. 

İnanılmaz bir huzursuzluk ve gürültü. 

Birinin ağlaması digerini harekete geçiriyor. 

Analar, babalar elde tutamıyor. Oyuncak 

veren, emzik veren, olmadı, enerjisi yetmediği 

ve elinden bir ey gelmediği için 

çocuğu yere çakacak kadar sinirlenenler 

var. 

Bütuün çocuklar ve bebekler ağlıyor. 

Uyumak da haram, gazete okumak da 

haram... Sağa sola boynu bükük bakar 

olduk... 

Yanımdaki arkada, uçak ilerinden 

anlayan biri. Nooldu acaba ?.. Tüh yazık 

oldu, çok zararları var. Bu kadar uzun beklediler… 

diye uçak irketine acıyor. 

Bu arada gecikme bir saati da geçmi 

durumda. 

Çocuklarin dıında artık büyükler de 

homurdanmaya baladılar. Yetkili birini 

arıyorlar ama bulamıyorlar. Hostesler ve 

Host (muavin) aradan geçmemeye özen 

gösteriyor. 

Herkes söyleniyor. Kimse ne olduğunu 

bilemiyor. 

- Arıza mı var acaba? 

- Valla nooldu kimbilir? 

- Ne olacak ya, hata bizde ki, bunlarla 

yolculuk ediyoruz!... 

Bu arada uçağın kalkıı iki saat gecikti. 

Çocuk ve bebekler ağlamaktan bitkin 

dümü durumdalar. Gene de susmak yerine 

ağlamaya devam ediyorlar ve ağlamaları 

artık iniltiye dönümü durumda. 

Uçağın içinde inilti bir uğultu eklinde 

kulak tırmalıyor. 

Yolcular da iyice sesini yükseltmeye balayınca 

muavin bey açıklama yapmak durumunda 

kaldı: Kusura bakmayin geciktik. 

Birazdan detaylı açıklama yapacağız. Yalnız 

benim bilmek istediğim bir ey var. 

Dikkatle muavini dinliyoruz. 

- Yolculardan kimse bakasının bagajını 

aldı mı? 

Ses cikmayinca tekrar etti. 

- Uçakta kimse baka bir yolcunun eyasını 

kendi eyası gibi bagaja verdi mi? 

Bir iki hareketlenme oldu ama tam sağlıklı 

bir cevap da çıkmadı. Birkaç kii ayağa 

54

kalktı. Arada uyuyanlar ve duymayanlar var. 

Sonra görevli gitti, geri geldi, belli ki 

sorun çözülmüyor. Bu arada üç saata yaklatı 

hâlâ kalkamadık. 

- Bakın beyler, ite bu yüzden kalkamıyoruz. 

Kim bakasından valiz, çanta, torba, 

ne ise artık, aldı da kendi adına bagaja 

verdi ise hepsi ayağa kalksın… 

Uçağın yarısı ayağa kalktı. Anlaıldı ki, 

neredeyse uçağın bir yarısı diğer bir yarısının 

eyasını rica üzerine kendi adına 

bagaja vermi. 

Bir süre sonra uçağa dıarıdan baka 

görevliler gelip bir açıklama yaptılar. 

- Bagaj veren bir yolcu rahatsızlanmı. 

Türkiyeye gidemeyecek. Eyalarının geri 

indirilmesi gerekli. Onun için valizini verdigi 

kiinin gerekli ilemleri yapması 

gerek… Gene uçağın yarısı ayağa kalktı. 

Görevliler herkese uzun uzun bakıp bu 

iin böyle olmayacağına karar verdiler ve 

uçaktan ayrıldılar. 

Gene yarım saat geçti. Uçağın içindeki 

uğultu ağırlatı, kulakları tırmalıyor. Uykusuzluktan 

pelte gibi olduk. 

Görevliler bir süre sonra iki koluna girdikleri 

yalı bir teyze ile uçağa geldiler. 

- Hadi teyze, göster bakalım, valizini 

kime verdin?!.. 

Teyze baktı baktı kimseyi tehis edemedi. 

Zaten hastalanmı takadi yok. 

Görevliler yeni bir çalıma yöntemi gelitirdiler. 

Bu teyzenin valizini kim aldı? 

diye sordular. Anlık bir çalıma olduğundan 

kimse birbirini hatırlamıyor. 

Alan kii bulunamadı. 

Baka bir yöntem gelitirdiler. Valiz 

alanları sıra sıra alıp teyze ile yüzletirdiler. 

- Bak bakalım teyze, bu adama mı verdin 

valizi? 

- Siz de iyi bakın, bu teyzenin valizini mi 

aldınız? 

- Sen miydin?.. Nasıl bir valizdi?. Nereliydin? 

Yanında kim varıdı? Siz Karamanlı 

değil miydiniz? Sen vermedin, ya oğlun vermedi 

miydi? Kocan da oradaydı da o gelmeyecek 

miydi?.. 

Derken, derken valizi alan kisi zar zor 

tehis edildi. Olsa olsa budur diye teyze ile 

birlikte uçağın dıına alındı. 

Daha bunlar aağı inecekler, uçaktan 

bütün valizler geri indirilecek, valizi tehis 

edecekler, gidip resmi ilemi tamamlayacaklar... 

Neyse gene bir saat kadar bir sürenin 

ardından ilem tamamlanmı olacak ki 

valizi alan kii geri döndü. 

Uçağın içine girer girmez de inanılmaz 

bir gürültü, tezahürat ve hakaretle karılandı. 

İyi bir ey yaptığını düünen amca Ya 

ben ne ettim? Günahım ne?!.. diye kendisini 

karılayanlara sorular sordu. 

Yolculardan biri tepkilerin nedenini 

kısaca kendisine özetledi: 

- Ya arkada sende hiç mi utanma 

arlanma yok?!.. Be terbiyesiz adam, niye 

aldın kadının valizini?!.. 

- Arkada aldım da cebime mi koydum?!. 

- Bak hâlâ konuuyor!… Senin yüzünden 

bu kadar geciktik! 

Oysa ki uçağın yarısı diğer yarısının 

valizini üzerine yazdırmıtı. Burada valiz 

verenler rahatsızlanmadığı için diğerleri 

eletirilmedi. 

Yaklaık 6 saatlik gecikmenin ardından 

İzmire uçtuk. Uçağın içinde herkes birbiriyle 

küs gibiydi. Kimse sohbet etmedi. 

Herkes söylendi. Çocuklar inledi... 

Bir kısmı da bu irma ile gitmeme kararı 

aldı... 

Unutmadım, unutamadım... 

❚ 

55

YAKUP KARAHAN 

56



57

ÜNSAL ÖZBAKIR’IN IŞIKLI AKSİYON SANATI 

Belli bir anı 

yakalayabilmek 

Foto: Thomas Dickhardt-Wagner 

FRANKFURT – Tam bir aksiyon sanatı bu. Malzemesi 

ıık. Sadece ııkla yapılıyor. Sanatçı Ünsal 

Özbakır, yıllardır ııklı enstalasyon etkinliklerine 

katılıyor ve belli bir anı, ıığın oluturduğu bir çerçevede 

biçimlendirmeye çalııyor. Bazen bu tek an, 

tek bir ıık noktasına da dönüebiliyor. 

Iık sanatçısı Özbakır, geçen ay ortasında 

Frankfurtta düzenlenen ıık etkinliğine katılmadan 

önce yaptığı açıklamalarda, bu kez kısmen 

daha farklı bir yol izlediklerine dikkat çekti. Bu yıl 

Hessen Körler ve Görme Özürlüler Birliği (Der 

Blinden- und Sehbehindertenbund in Hessen e.V.) 

adlı kamu yararına dernek için gerçekletirilen ıık 

gösterisinin, yıllar içinde gelitirilen bir üslubun 

sonucu olduğunu kaydeden Özbakır, bu sanat türüne 

ve görme özürlü insanlara destek için www.bsbh.org 

ve www.sanartelier.com adresleri üzerinden rahatça 

bağlantı kurulabileceğini belirtti. 

Ünsal Özbakır, malzemesi ıık olan bu sanatsal 

etkinliğin özellikle kent yaamındaki rolüne ve etki 

alanına iaret ederken, sanatsal etkinliklerde yeni 

üsluplar için yeni alanlar açılmasının çok önemli 

olduğunun da altını çizdi. (FHF) 

59




60

BİR SERGİ VE TÜRKİYE KÖKENLİ ÜÇ RESSAM 

Dieburgda 

renkler ve çizgiler 

DIEBURG - Frankfurt yakınlarındaki Dieburg ilçesinde üç ressamın işleri, karma bir sergiyle 

sanatseverlerin değerlendirmesine sunuluyor. 29 Nisan’a kadar açık kalacak olan 

bu resim sergisinde İzzet Aydın, Yeşim Yaprakkıran ve Ömer Yaprakkıran’ın yapıtlarından 

seçmeler yer alıyor. Sergi, Dieburg Belediye Binası fuayesinde gezilebilecek. 

Eleşkirt doğumlu ve çocuk yaşta Almanya’ya gelen İzzet Aydın, daha önce de aynı 

mekânda yapıtlarını sergilemişti. Aydın, bu tür etkinlikleri ileride de sürdürmek istediklerini 

belirtti. 

Çalışmalarını zaman zaman karma ve kişisel sergilere katılarak sanatseverlerin görüşüne 

sunan Yeşim Yaprakkıran, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nden mezun. Çalışmalarını 

eşi ve ressam-grafiker Ömer Yaprakkıran ile birlikte Frankfurt yakınlarındaki 

Neu-Isenburg ilçesinde sürdüren Yeşim Yaprakkıran, bu sergideki çalışmalarıyla ilgili şu 

açıklamalarda bulundu: 

“Özgürlükten yola çıkarak resimlerimde konu olarak kuşları seçtim. Kuşlara, yani 

özgürlüğe, dolayısıyla hayvanlara, çevreye verilmesi gereken değeri işlemeye çalıştım. 

Bu vurgu için, kuşları çok renkli çalışarak olduklarından daha canlı gösterdim. Ayrıca, 

‘İstanbul’u Kurtarmak’ başlıklı resimde de bu şehrin çarpık yapılaşmasını, çevreye verilen 

zararla birlikte tarihi yapıların mutlaka korunması gerektiğini, hatta belki de Atatürk gibi 

bir kurtarıcı tarafından kurtarılması gerektiğini anlatmak istedim. Bu arada, yok edilmesinler 

diye tarihi eserleri gemiye alıp kurtarmayı da resimlemeye çalıştım.” 

İstanbul Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu’nu bitiren ve daha sonra bursla geldiği 

Almanya’da Kassel’daki Gesamhochschule’de “Film ve TV Grafiği” bölümünde lisans 

sonrası ek öğrenimini sürdüren Ömer Yaprakkıran da çalışmalarından bir küçük seçmeyle 

bu sergiye katıldığını belirtti. Ömer Yaprakkıran, “Önemli olan, bu alanda çalışmalarını 

sürdüren Türkiye kökenli insanların varlığını, Alman toplumuna da hatırlatabilmek. 

Aydın çalışmalarının ürünlerini somut olarak ve sanat aracılığıyla çoğunluk toplumuna 

aktarmamız gerekiyor” dedi. (FHF) 

61


62

Regional, 

Hessisch aber 

Türkisch 


63


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


64

Aylık Kültür ve Aylık Sanat Kültür Dergisi ve Sanat | Mayıs Dergisi 2016 | Şubat | Sayı: 2016 3 | www.avrupa-kultur.eu 

| Sayı: 01 

ALMAN DİLİNE YENİ BİR BAŞKALIĞI GETİREN YAZAR 

Feridun Zaimoğlu 

■ Alman gazeteci çiftin gözüyle İstanbul 

■ Almanya’nın orta yeri sinema: NSU filmleri 

■ Bir Arap ve bir Alman kültür krizini konuşursa 

■ ‘Böhmermann Vakası’ mı, başka bir şey mi?

İçindekiler 



HALİT ÇELİKBUDAK 

Roman, hikâye, deneme, tiyatro oyunu gibi pek çok türde yazan Feridun Zaimoğlu, 1995 yılından 

bu yana çağdaş Alman edebiyatının önemli yazarlarından… Geçen yılın ekim ayında Kiepenheuer 

und Witsch Yayınevi’nden çıkan yeni romanı “Yedikule Mahallesi” büyük ilgi gören Zaimoğlu, 

bir hareketin veya bir grubun yazarı değil… Zaten bunu kendisi de ifade ediyor ve “Ben hiçbir zaman 

kendimi bir hareketin temsilcisi veya yazarı gibi görmedim. Türklerin veya Türk kökenlilerin de 

temsilcisi değilim. Almanya’da yaşayan Türkler heterojen bir topluluk. Türklerden veya Türk kökenlilerden, 

onların duyarlılıklarını ifade ettiğimi söyleyenler oluyor, ki bu beni çok mutlu ediyor” diyor. 

SAYFA: 4 

ATEŞE ATILAN KİTAPLARIN TARİHSEL ANLAMI 

Kitap, diktatörlerin korkulu düşü 

AHMET ARPAD 

10 Mayıs 1933 Alman tarihine geçen karanlık, utandırıcı günlerden biridir. O akşam başlayan “Kitap 

Yakma” girişimi hemen tüm ülkeye sıçradı. Üç hafta içinde Almanya’da yüz binlerce kitap yok edildi. 

Berlin Opera Alanı’ndaki büyük ateşin çevresine toplanan keyili insanların arasında çoğunluk üniversite 

öğrencileriyle onların profesörleriydi. Çantalarla, sırt torbalarıyla, el arabalarıyla getirdikleri 

binlerce kitabı ateşe attılar. 

SAYFA: 16 

ALMAN GAZETECİ ÇİFTİN GÖZÜYLE TÜRKLER 

Gezi’den ‘korna kültürü’ne İstanbul 

IŞIN TOYMAZ 

Almanya’nın önde gelen haftalık gazetesi Die Zeit’ın Ortadoğu uzmanı Michael Thumann, tam 6 yıl 

İstanbul’da görev yaptı. Alman gazeteci, “Neue Anschrift Bosporus – Wie wir versuchten, in İstanbul 

heimisch zu werden” (Yeni Adres Boğaz – İstanbul’da Yerli Olmak için Nasıl Uğraştık) adlı kitabı 

kendisi gibi gazeteci olan eşi Susanne Landwehr ile birlikte kaleme aldı. Kitap, özünde yabancı bir 

ailenin İstanbul’da yerli olmak için uğraşmasını konu alıyor. 

SAYFA: 20 

NEONAZİ CİNAYETLERİNE “YUKARIDAN” DESTEK 

Almanya’nın orta yeri sinema: NSU 


Alman ARD televizyonu Neonazi NSU örgütü, onun kuruluşu, büyü(tül)mesi ve cinayetlerine ilişkin 

üç bölümlük sinema ilmini nisan ayında yayımladı. Film gerek izleyiciler gerekse basın tarafından 

büyük ilgi gördü. Bunda mutlaka NSU cinayetlerine ilişkin en önemli soruların hâlâ cevapsız kalmış 

olmasının büyük rolü var. Alman basını, NSU ve 10 yıldan fazla bir süre işlediği cinayetler konusunda, 

yapmadığı habercilikle A’dan Z’ye sınıfta kalmıştı. 

SAYFA: 28 

2

ANLATILAN BİRAZ DA BİZİM HİKÂYEMİZDİR! 

Bir Arap ve bir Alman kültür krizini konuşursa... 

OSMAN ÇUTSAY 

İşlerin iyice kızıştığı, artık kendisini açıkça İslam karşıtı bir parti olarak tanımlayan AfD’nin (Alternative 

für Deutschland / Almanya için Alternatif) iktidar rüyaları görmeye başladığı Federal Almanya’da, 

konuyla ilgili kitaplar sektörün en verimli köşesini oluşturuyor. İlgi büyük olunca “verimlilik” de büyüyor. 

Bu çalışmaların en sevimlilerinden biri geçtiğimiz aylarda ralara çıktı. Kendi alanlarında son 

on yılda önemli adımlar atmayı başarmış, biri “Mısırlı” Alman, diğeri “organik” Alman iki enerjik yazarın 

ortak ürünü bir kitapçık, gerçekten kamuoyunun ilgisini topladı. 

SAYFA: 33 

BASININ VE SANATIN ÖZGÜRLÜĞÜ ÜZERİNE BİR TARTIŞMA 

‘Böhmermann Vakası’ mı, başka bir şey mi? 


Almanya bir aydan fazla bir süreden beri bir komedyeni ve bu bağlamda Tayyip Erdoğan ile Türkiye’yi 

tartışıyor. Jan Böhmermann, daha çok belden aşağı esprilerle Alman TV’lerinde önemli bir izleyici 

kitlesi bulan popüler, fakat sıradan komedyenlerden biri. Mesele bir bakıma Almanya’da seneler öncesinin 

çok kaliteli siyasi güldürüsünün artık kaybolmuş olması. Bunun yerini, müstehcen esprilerle, 

Stefan Raab gibi dünyanın her yerinden video kayıtları yayınlayarak başkalarının zayılıklarına gülen 

bir garip espri, güldürü kültürü aldı. Güldürü zekâsının, öğreticiliğinin yerini bir bakıma belden aşağı 

yapılan şakalar, küfürler ve daha da kötüsü ırkçı klişeler aldı. 

SAYFA: 40 

İŞÇİ VE FOTOĞRAF SANATÇISI KEMAL KORKMAZ’IN SERGİLERİ 

Sanatta nokta olmaz! 

Uzun yıllardır Frankfurt ve çevresinde çalışmalarını sürdüren fotoğraf sanatçısı Kemal Korkmaz, karanlığın 

içinden ışığa bakışın farklı insanlar yarattığını ileri sürenlerden. Kendisini de farklılaştırmak 

istiyor. Ama kendisini hayat karşısında hiç şartlandırmadan bir yere yerleştirdiğini söylemeyi de ihmal 

etmiyor. 

SAYFA: 44 

3




✤ 

"BEN HİÇBİR 

ZAMAN KENDİMİ 

BİR HAREKETİN 

TEMSİLCİSİ VEYA 

YAZARI GİBİ 

GÖRMEDİM. 

TÜRKLERİN DE 

TEMSİLCİSİ 

DEĞİLİM." 

✤ 

Hans Peter Schaefer/commons.wikimedia.org/www.reserv-a-rt.de 

FRANKFURT 

Roman, hikâye, deneme, tiyatro 

oyunu gibi pek çok türde yazan Feridun 

Zaimoğlu, 1995 yılından bu yana çağda 

Alman edebiyatının önemli yazarlarından… 

Zaimoğlunun geçen yılın 

ekim ayında Kiepenheuer und Witsch 

Yayınevinden çıkan yeni romanı Yedikule 

Mahallesi büyük ilgi görüyor. Doğu ve 

Batı arasında bir aile destanı olarak nitelenen 

800 sayfalık romanda Franz isimli 

sosyal demokrat Alman, 

1939 yılında Nazi Almanyasından 

İstanbula kaçar, Yedikulede Abdullah 

Beyin yanına sığınır. Babasıyla İstanbula 

gelen altı yaındaki Wolf okula yeni ülkesinde 

balıyor ve İstanbulun en hareketli 

farklı din ve etnisiteleri barındıran 

Yedikulede büyüyor. Zaimoğluna özellikle 

babasının Almanyaya gelmeden önce 

yaadığı bu mahalle hakkında anlattığı 

hikâyeler esin kaynağı olmu. 

4

Feridun Zaimoğluun bu kitabını yazmaya 

iten duygu bir sürgün veya bir kaçı 

hikâyesi değil aslında… Onun çıkı noktası, 

kendi anlatımıyla, bir vatan bulma 

hikâyesi… 

Feridunun ailesi de benimki gibi 

bir göçmen ailesi… Benim ailemin her 

iki tarafı Kırımdan Bursaya, oradan 

da Almanyaya göç etmi. Feridun 

Zaimoğlunun baba tarafı Bulgaristandan, 

anne tarafı ise Kafkaslardan Anadoluya 

göç etmi. İte romandaki bir vatan bulma 

hikâyesi bu… Bunu bir çocuğun gözünden 

anlatma ikri doğuyor. Alman bir çocuğun 

gözünden yaamının ilk 12-14 yılı... Aynı 

zamanda farklı bir İstanbul fotoğrafı 

çıkıyor ortaya romanda… 

Feridun, roman ile ilgili düüncelerini 

öyle anlatıyor: Kimsesizlik duygusunu 

da ön plana çıkarmak istedim. Romanın 

kahramanı çocuk Wolf, annesiz büyüyor. 

Çünkü anne doğum sırasında ölüyor. Bu 

babayı da etkiliyor. Çünkü bunun suçlusu 

olarak bir yerde Wolfu görüyor. 

Romanı yazarken babamın bana anlattıklarını 

ve kendi yaamımı da çok düündüm. 

Yazarken kendimi anlatıcı konumunda bir 

aracı gibi hissettim. Kitap tamamlandığında 

kendimi Wolfun dünyasında sürgüne 

uğramı gibi hissediyordum. 

Arkadalığımız uzun yıllara dayanan 

Feridunu anlatmak bana göre hiç de öyle 

kolay değil. Onu anlatabilmek için onun 

dünyasını tanımak gerek. Feridun ile bir 

süre önce Frankfurtta Romanfabrik adlı 

Kültürevinde bulutuk. Yedikule romanı 

için okuma akamına gelmiti. Okumadan 

sonra Romanfabrikin yöneticisi Dr. Michael 

Hohmann da bize katıldı. Feridun, 

her zamanki gibiydi… Cebinden sarkan 

iri zincir, her iki elinin parmaklarında 

ağır gümü yüzüklerle ilk kez görenler 

için belki de yazardan çok, modern bir 

rapçi gibi görünüyordu. Gece boyunca 

Alman edebiyatından, dünya haline 

kadar aktüel pek çok eyi konutuk. Göçü 

konutuk. Almanyadaki Türkleri konutuk. 

Avrupaya, daha doğrusu Almanyaya gelen 

sığınmacıları konutuk. Hazırlıkları yaptığı 

yeni romanını da konutu. İzin almadığım 

için burada yazamadığım yeni romanı 

eminim ki daha öncekiler gibi Almanyayı 

sarsacak. Sadece unu yazabilirim: Yeni 

romanıyla daha önce hiç denemediği yepyeni 

bir alana adım atıyor. 

“TEMSİLCİ DEĞİLİM” 

Feridun Zaimoğlu, bir hareketin veya 

bir grubun yazarı değil… Zaten bunu kendisi 

de ifade ediyor. Ben hiçbir zaman 

kendimi bir hareketin temsilcisi veya 

yazarı gibi görmedim. Türklerin veya 

Türk kökenlilerin de temsilcisi değilim. 

Almanyada yaayan Türkler heterojen 

bir topluluk. Türklerden veya Türk kökenlilerden, 

onların duyarlılıklarını ifade 

ettiğimi söyleyenler oluyor, ki bu beni 

çok mutlu ediyor. Kamusal tartımalara 

sadece, politikacı veya bir entel edasıyla 

değil, zayıların ve güçsüzlerin aağılan- 

KİTAPLARI 

• Kanak Sprak, 1995 

• Abschaum - “ie wahre Geschichte von 

”rtan Ongun, 1997 

• Koppstof, 1999 

• Liebesmale, scharlachrot, 2000 

• Kopf und Kragen, 2001 

• German Amok, Roman, 2002 

• Leinwand, Roman, 2003 

• Othello, Neuübersetzung, 2003 

• “rei Versuche über die Liebe, 

Theaterstücke, 2003 

• Zwölf Gramm Glück, ”rzählungen, 2004 

• Leyla, Roman, 2006 

• Rom intensiv, ”rzählungen, 2007 

• Von der Kunst der geringen Abweichung, 2007 

• Liebesbrand, Roman, 2008 

• Ferne Nähe, Tübinger Poetik-“ozentur, 2008 

• Hinterland, Roman, 2009 

• Russ, Roman, 2011 

• “er Mietmaler: eine Liebesgeschichte, 2013 

• Isabel, Roman, 2014 

• Siebentürmeviertel, Roman, 2015 

5

Arne List/commons.wikimedia.org 

masına sinirlenen bir insan olarak yapıyorum 

diyor. 

Zaimoğlu, 1995de yazdığı ilk kitabı 

Kanak Dili yayınlandığından beri 

Almanyayı kasıp kavuruyor. Türkiyede 

pek tanınmasa da ünü çoktan Almanyanın 

sınırlarını amı bir yazar. Boluda 

1964te dünyaya gelen ve bir yıl sonra ailesiyle 

Almanyaya gelen Zaimoğlu, çağın 

önemli edebiyatçıları arasında yer alıyor. 

Edebiyat bir sanattır. İnsanın en iyi bildiği 

dilde yazılmalıdır derler. Zaimoğlu 

eserlerini en iyi bildiği dil olan Almanca 

yazıyor. Zaimoğlu da zaten 52 yıldır 

Almanyada yaıyorum. Kendimi Almanca 

daha iyi ifade edebiliyorum. Keke canım 

Türkçeye de Almanca gibi hakim olabilseydim… 

Ama küçük yata geldiğimden 

bu fazla mümkün olmadı. Ufak tefek Türkçe 

denemelerim olsa da bunlar yayınlanacak 

olgunlukta değil diyor. 

Bugüne kadar çok sayıda ödül alan Zaimoğlu, 

en son ubat ayında da Berlin Edebiyat 

Ödülüne layık bulundu. Preussische 

Seehandlung Vakfı tarafından verilen 

ödülle birlikte Berlin Hür Üniversitesi 

Heiner-Müller Konuk Profesörlük kürsüsünde 

bir sömestr ders verecek. Zaimoğlu, 

ödül töreninde yaptığı konumada, 

Almanyaya gelen birinci neslin kendisi için 

önemine değindi ve öyle dedi: 

Bazıları benim gibi Türk kökenli yeni 

Almanlara bakınca ödleri kopuyor. Siz mi? 

diyorlar. Tabii ki bazıları da, Siz bizden 

değilsiniz diyorlar. Bizler ama bakalarına 

bakmadığımız için, burada yaadığımız 

6

için yaamımızın simgesi olarak Almanlığı 

yaıyoruz. Bu yüzden ben orada üniversitede 

eğer ders vereceksem, bunu ımarmadan 

yapacağım. Çünkü içi çocuğuyum. 

Ben o üniversitede bunu yapabiliyorsam, 

kurban olduğum birinci nesile borçluyum. 

Bu ödül biraz da benim için duygusal bir 

ödül. Bunu çok çok sevdiğim birinci nesile 

de verilmi bir ödül olarak görüyorum. 

Belki biraz garip ama biliyorsunuz biz yeni 

Almanlar çok duygusalız. Deliyiz. 

Zaimoğlu, törende Almanca yazan 

bir yazar olarak eserlerinde alıılmıın 

dıında farklı bir dil kullandığının anımsatılması 

üzerine, Ben annemin, babamın 

ve birinci neslin zenginliğinin mirasçısıyım. 

Ben o mirası yadsıyamam. Tam 

aksine, Alman diline o acayipliği, bakalığı 

getiriyorum. Baka baka resimleri. 

Ben öyküsel yazıyorum. Anlatmak istiyorum. 

Anlatım içerikli bu kitaplar diye 

konutu. 

HANGİ EDEBİYATIN YAZARI? 

Aslında Almanlar, Almanca yazan Türk 

kökenlilerin adını ilk kez 1970lerde duymaya 

baladı. Yüksel Pazarkaya, Aras 

Ören gibi yazarlar Almanca yazan ilk 

yazarlar arasındaydı. Bu romanların, 

öykülerin dili Almanca olmasına rağmen, 

Alman edebiyatından sayılmadı. Bu yazarların 

eserleri kitabevlerinin ralarında 

misair/göçmen içi edebiyatı olarak 

yer aldı. Bu isimlendirmeler Konuk İçi/ 

Misair Edebiyatı/Gast Arbeit, Yabancılar 

Edebiyatı ve Almanyalı Türklerin 

Edebiyatı gibi adlar verilerek devam 

etti. Ama artık gelime bu nitelemelerin 

dıında bir boyut kazandı. Doğrudan 

Almanca yazanlar var. Feridun Zaimoğlu 

bu yazarlardan… Türk kökenli Alman 

yazar… Alman eletirmenlere, edebiyat 

çevrelerine göre onun eserleri de Alman 

edebiyatından sayılıyor. 

Türk kitap, edebiyat, kültür dünyasının 

bir numaralı otoritesi yazar, eletirmen, 

gazeteci Doğan Hızlan 2000 yılındaki 

Frankfurt Kitap Fuarıdan sonra 

TİYATRO OYUNLARI 

• Casino Leger 

UA Schauspiel Frankfurt, 2003 

• Ja. Tu es. Jetzt. 

UA Junges Theater Bremen, 2003 

• Halb so wild 

UA Theater Kiel, 2004 

• Othello 

nach Shakespeare 

UA Kammerspiele München, 2003 

• Lulu Live 

nach Wedekind 


• Nathan Messias 

UA Schauspiel Düsseldorf, 2006 

• Schwarze Jungfrauen 

Theater Hebbel am Ufer, 2006 

• Molière 

UA Salzburger Festspiele, 

Schaubühne am Lehniner Platz, 2007 

• Romeo und Julia 

nach Shakespeare 

UA Theater Kiel, 2006 

• Schattenstimmen 

UA Schauspiel Köln, 2008 

• Alpsegen 


• Moses 

UA Oberammergauer Passionstheater 2013 

7

✤ 

BONN/BAD 

GODESBERG'DE 

LİSEYİ 

BİRİNCİLİKLE 

BİTİREN 

ZAİMOĞLU, 

AİLESİNİN 

ARZUSUNA 

UYARAK 1984 

YILINDA KIEL'DE 

TIP EĞİTİMİNE 

BAŞLADI. 

AMA... 

✤ 

öyle yazıyordu: Almanyada çok tanınan 

Zaimoğlu Almanca yazıyor. Hangi ülkenin 

edebiyatına dahil etmek gerekir onu? 

Alman edebiyatının yazarı mı, yoksa Türk 

edebiyatının mı? Edebiyat mercileri bu 

konuda çekimser. Bir türlü karar veremiyorlar. 

Doğan Hızlan iki yıl sonra, yani 

2002 Kitap Fuarından sonra ise kararını 

veriyor ve onu Alman edebiyatına 

kaptırmak istemiyor. öyle yazıyordu: 

Almanca yazan Almanyalı Türkler, hangi 

ülkenin edebiyat tarihine 

geçecek? Mutlaka 

bizim edebiyatımıza. 

Çünkü yazdıklarında 

bu ülkenin kültürün 

etkisi var. 

Ancak Zaimoğlunu 

daha iyi tanıyabilmek 

için aslında zamanı 

biraz geriye sarmak 

gerekli. Aynen bir ressamın 

yaptığı resmin 

bütünlüğünü daha iyi 

görebilmek için tuvalinden 

bir adım geriye 

gitmesi gibi… 

1964 Bolu doğumlu 

Zaimoğlu, bir yaında 

Almanyaya gelmi. 

Kendi deyimiyle getirilmi. 

Önce babası 

Metin gelmi, çok 

kısa bir süre sonra o da annesi Güler 

ile gelmi. Önce Berline gelmiler. Film 

ve tiyatro sanatçısı olan kız kardei 

Belhe, Berlinde doğmu. 1970 yılında 

Münihe daha sonra da Bonna taınmılar. 

Zaimoğlunun Almancası okula 

baladığında çok zayıfmı. Birinci sınıftaki 

öğretmeni, bir gün Zaimoğluna Ya 

Almanca öğrenirsin ya da seni sınıftan 

atarım demi… Öğretmenim Benim için 

büyük bir anstı diyor Zaimoğlu… Böylece 

Almanca öğrenmeye balıyor. Hem 

de nasıl… Almancayı yutarcasına öğrendiğini 

söylüyor Zaimoğlu… Okuyor, okuyor, 

okuyor. Kitaplar, çizgi romanlar, reklam 

broürleri bile okuyor. Velhasıl yazılı olan 

ne varsa okuyor. Bir daha da bu tutkudan 

vazgeçmiyor. Zaimoğlu, Aslında bu 

Almanca öğrenmekten daha fazlasıydı söz 

konusu olan diyor. Kafasında, anne babasının 

sürekli anlattığı bir Türkiyeyi dinliyor, 

dıarıda ise gerçek sıkıntıyı görüyor. 

O zaman hıımla dolaıyor. Öfkesi ite 

daha o zamanlar balıyor. Kendisiyle 

dünya arasında belli belirsiz bir mesafe 

olduğu duygusu ite o zaman doğuyor. 

Zaten ilk kitaplarında 

da görüldüğü 

gibi onda bu 

duygunun varlığı 

uzun süre etkili 

bir ekilde devam 

ediyor. 

Bonn/Bad 

Godesbergde 

liseyi birincilikle 

bitiren Zaimoğlu, 

ailesinin arzusuna 

uyarak 1984 

yılında Kielde tıp 

eğitimine balamı. 

Aslında 

baarılı bir tıp 

öğrencisi olan 

Feridun her fırsatta 

Ne iim var 

benim burada 

diye hayılanır… 

Beni beyaz doktor önlüğü ile gören 

annem babam büyük gurur duyuyorlardı… 

Göğüsleri kabarıyordu diyen Feridun, 

doktor unvanını alamadan eğitimini 

yarıda bırakır. 1986da Güzel Sanatlar 

Fakültesinde eğitime balar. Ancak bir 

müddet sonra onu da yarıda bırakır. Bu 

yüzden bazen kendisini aka yollu Lise 

mezunu Türk/Okumu Türk anlamına 

gelen Abiturtürke olarak niteliyor. 

Eğitimini yarıda bırakan Feridun Zaimoğlu 

çeitli ilere girip çıkar. Çalıtığı 

yerler arasında bir mezbaha da vardır. O 

günler için öyle diyor: Tipik bir hayatta 

kaybetmi gençtim. Biraz da melankolik 

8

ir aptal diyebilirim. Hayatta ne yapacağını 

bilmeyen biriydim. Çıkmaz sokaktaydım. 

KANAK SPRAK (KANAK DİLİ) 

Yazarlara hep sorarlar ya… Yazı 

yazmaya nasıl baladınız? Feridun 

Zaimoğlunun bu soruya verdiği cevap 

anlamlı… Aslında ben de hâlâ bunu düünüyorum. 

Sanırım kendiliğinden baladı. 

Çocukken yaamın ince ayrıntıları 

Feridun, o an İte aradığım bu diye 

düünür. Hemen bir ödünç daktilo bulup 

bu duyguları kağıda döker ve edebiyat 

dünyasına girii Kanak Sprak (Kanak 

Dili) kitabıyla olur. 

1995de Hamburgda Rotbuch Yayınevi 

tarafından yayınlanan kitapta toplumun 

dıına itilmi ikinci nesilden 24 Türk genci 

anlatılıyor. Bir nevi belgesel niteliğindeki 

kitabı Türkçe-Almanca ve argo karıımı 

özgün bir dille yazmı… 24 Türk gencinin 

kendi jargonlarıyla noktasız, virgülsüz 

beni büyülüyor, etrafımda her eyi hissediyordum 

ama bir türlü tanımlamakta 

zorluk çekiyordum. Derler ya ruh bedene 

sığmadı, tatı. Bende de öyle oldu zannediyorum. 

Daktiloya bo bir kağıt ilk cümleyi 

yazdım ve gerisi kendiliğinden geldi. 

Feridun Zaimoğlu aslında yazı dünyasına 

düz yazı değil, iir yazarak girer. 

iirler yazar, ama kısa bir süre yazdıklarının 

beğenilmediğini görünce yazmayı 

bırakır. İkinci ve üçüncü neslin isyanını 

hisseder. 1990 civarı, genellikle rapçi 

Türk gençleriyle takılır, bir gece bu gençlerden 

biri aniden büyük bir öfke tiradı 

atar. Rapçi Türk genci hiçbir yere gerçek 

anlamda ait olmamanın öfkesiyle bağırır. 

konumalarını içeren kitap bir anda 

büyük sansasyon yaratır. Feridun Zaimoğlu 

kitabıyla o zamana kadar genelde 

hep mağdur rolündeki misair içi Ali 

kliesinin dıına çıkar. Eletirmen Cristina 

Nord, kitabı öyle yorumluyor. Yazar 

göçmen edebiyatı kliesini ortadan kaldırıyor, 

göçmenlerin ezildikleri sözde kültür 

oku öykülerine son noktayı koyuyor. 

Zaimoğlunun kahramanlarının sorunu, iki 

kültür arasında yaamak zorunluluğundan 

değil, Almanyada karı karıya kaldıkları 

dılanmadan, toplumun dıına itilmilikten 

kaynaklanıyor. Feridun Zaimoğlu 

bu kitabıyla artık Türklerin Malcom Xi 

olarak nitelenir. 

9

✤ 

"YA YÜZÜNÜ 

ŞEYTAN GÖRSÜN 

DEYİP ALMAN 

TOPLUMUNA 

KÜSECEKTİM 

YA DA KENDİMİ 

FRENLEYECEKTİM. 

FRENLEDİM, 

ÖZGÜVENİMİ 

YANIMA 

ALDIM VE YOLA 

ÇIKTIM." 

✤ 

Feridun Zaimoğlunun nesli ya 

Almanyada doğmutur ya da çok küçük 

yalarda Almanyaya aileleriyle gelenlerdir. 

Evde Türkçe, okulda Almanca konu- 

urlar. Genelde sorunlu gençler olarak 

büyürler. Zaimoğlu, birinci kuağın ezik, 

mağdur rolünü kesinlikle kabul etmeyip 

bunlara gerekçe de aramaz. Argo ağırlıklı 

Kanakça ile özgür bir konuma dili yaratır. 

Bu da ikinci ve daha çok da üçüncü 

kuak gençlerin sloganı olur. Kanak veya 

Kanake, önceleri Büyük Okyanusun doğusundaki 

Polinezya ada 

grubundan gelen ve 

Polinezyalı adı verilen 

göçmenlere yönelik 

bir addır. Daha sonra 

Almanyada Türklere 

yakıtırılmı aağılayıcı 

bir söz olmasına 

karılık Zaimoğlunun 

kitabından sonra 

olumsuz anlamını 

kaybedip hak arayıcı 

bir slogan olmutur 

adeta… Feridun Zaimoğlu, 

2005 yılında 

Hürriyet gazetesindeki 

bir söyleisinde 

bu konuda öyle konu- 

uyordu: Ya, yüzünü 

eytan görsün deyip 

Alman toplumuna 

küsecektim ya da kendimi 

frenleyecektim. Frenledim, özgüvenimi 

yanıma aldım ve yola çıktım. Biz 

Almanyada acayip bir kavganın içindeyiz. 

Asimilasyon kavgası sürüyor. Almanlar 

Türklere Bize ayak uyduracaksınız. Size 

baktığımızda aynaya bakmı gibi olacağız 

diyorlar. Bu delilik. Karı koyuyoruz. 

Benimki bireysel bir bakı açısı. Zorbalığa 

karı tepki veriyorum... 

ERTAN ONGUN’UN GERÇEK HİKÂYESİ 

Zaimoğlunun büyük yankı uyandıran 

ilk kitabını okuyan geçmite uyuturucu 

bağımlısı, sabıkalı olan 25 yaındaki bir 

Türk kendisine bavurarak yaadıkla- 

rını anlatmak ister. Böylece 1997 yılında 

Abschaum – Die wahre Geschichte von 

Ertan Orgun (Ertan Ongunun gerçek 

hikâyesi) ortaya çıkar. Türk genci, uyuturucu 

çevrelerini ve sokak ile cezaevi arasındaki 

yaamı kadar arzularını, hayallerini 

de anlatır. Yaadıklarını geni kitlelere 

duyurmak istiyordur… Kitap zaman 

sıralamasına bakılmaksızın 35 bağımsız 

hikâyeden oluur. Bu eser temel alınarak 

2000 yılında Kanak Attack isimli sinema 

ilmi çekilir. 

KAFA ÖRTÜSÜ 

(KOPFSTOFF) 

Zaimoğlu, 

1999da üçüncü 

kitabı Kafa 

Örtüsünde (Kopfstof) 

çeitli 

sebeplerle toplum 

dıına itilmi 26 

Türk kadınının 

konumalarını 

yazar. Kadınlar 

üçüncü kuağın 

çökmü psikolojisi 

ve arayıı içindedirler. 

Aralarında 

kendi kültürlerine 

bile mesafeli 

bakanlar, kendilerini 

yaadıkları çevrenin dıında kabul 

etmeyen pein hükümlü anlayılara direnenler 

çoğunluktadır. Onların gelecek için 

değiim umudu vermeyen yaamları, geleneksel 

değerlerle modern anlayıın kar- 

ıtlıklarına sahne olur. Yabancılık duygusunu 

derinden yaayan, geleceklerini kendileri 

çizmeye karar veren, çaresiz konumlarında 

sessizliğe gömülen bu kadınları 

yatıtıran tek olgu, yaadıkları tüm güç 

koullara karılık baskılardan kurtulduklarını, 

kiiliklerini bu yolla gelitirdiklerini 

hissetmeleridir. Kadınlar çokkültürlü 

bir toplumda doğan ve yetien, ne Alman, 

ne Türk, yani Türk kökenli Almandan bakası 

değildir. Zaimoğlu, kadınların söz- 

10

lerinin sertliğiyle 20nci yüzyılın bütün 

çelikilerine yönelik isyanı duyurur. Kafa 

Örtüsünün konumacıları, üçüncü kuağa 

gelinceye kadar konuamadığı, çekindiği 

için haklarını soramayan bütün yabancı 

kadınların öcünü almak istercesine hırçındır. 

AŞK YANIĞI (LIEBESBRAND) 

Feridun Zaimoğlu, ilk üç kitabında 

isyanı dile getirdikten sonra 2000 yılında 

kurgusal bir roman yazar… İlk üç kitabıyla 

kült bir yazar olan Feridun Zaimoğlu, 

ikinci ve üçüncü kuak gençliğin 

gelitirdiği dili Kanaka sahip çıkmıtı. 

Türklere hakaret anlamında kullanılmasının 

izlerini silip gururla taınan 

bir kavram haline getirdi. İlk üç kitabında 

bu dili kullanıp aynı kültürü tanıttı, ama 

artık altkültür yazarı olamazdı. Bunun 

ötesine geçmesi gerekiyordu. Buna da yeni 

romanıyla adımı attı. 

Yazar Metin Celal, Cumhuriyet gazetesinde 

Okuduklarım isimli köesinde 

romanı öyle anlatıyor: 

Bir otobüs kazası ile balıyor Feridun 

Zaimoğlunun romanı Ak Yanığı (çev. 

Nafer Ermi, Ağustos 2010, İmge Kitabevi). 

David (Davud), ailevi bir sorun nedeniyle 

Türkiyeye gelmitir. Bir gece yolculuğu 

sırasında çok kiinin öldüğü 

otobüs kazasından ans eseri kurtulur. 

Onun hayatta kalmasına sarıın bir kadın 

yardım eder, su verir, alnındaki kanı siler, 

doktoru getirir. Alman plakalı bir arabadan 

inmitir kadın. Davide yardım 

ettikten sonra da arabasına binip gider. 

David o anda, ilk bakıta âık olmutur 

kadına. David uzun bir hastane macerasından 

sonra Almanyaya döndüğünde 

aklında kadının bindiği arabanın plakası 

ve kadının parmağında gördüğü 

mine kaplı yüzük, elinde kadının son anda 

düürdüğü saç tokası ve yüzünde kazadan 

kalan belirgin yara izleri vardır. 

David, Almanyada büyümü, orada 

hayatını sürdüren biri olmasına rağmen 

bir Alman olmadığını daha net kavrıyor 

hastanede. Tabii, hastanede dinlediği 

ALDIĞI ÖDÜLLER 

1977 - civis Hörfunk- & Fernsehpreis 

(zusammen mit Thomas Röschner) 

1998 - Drehbuchpreis des Landes Schleswig-Holstein 

2002 - Friedrich-Hebbel-Preis 

2003 - Preis der Jury beim Ingeborg-Bachmann- 

Wettbewerb 

2003 - Inselschreiber auf Sylt 

2005 - Adelbert-von-Camisso-Preis 

2005 - Villa Massimo-Stipendium 

2005 - Hugo-Ball-Preis der Stadt Pirmasens 

2006 - Kunstpreis des Landes Schleswig-Holstein 

2007 - Carl-Amery-Literaturpreis 

2007 - Grimmelshausen-Preis 

2007 - Tübinger Poetik-Dozentur gemeinsam mit 

Illija Trojanow 

2008 - Corine Internationaler Buchpreis 

2010 - Jakob-Wassermann-Literaturpreis 

2010 - Kulturpreis der Stadt Kiel 

2012 - Preis der Literaturhäuser 

2013 - Literaturpreis FERONIA (Italien), 

für den ausländischen Schriftsteller des Jahres 

2015 - Mainzer Literaturpreis (Mainzer Stadtschreiber) 

2016 - Berliner Literaturpreis 

11

hikâyeler, insanların davranıları ve özellikle 

bakı açıları, felsefeleri tam anlamıyla 

Türk olmadığını, bu bakı açısına, 

anlayıa sahip olmadığını ve olamayacağını 

da düündürüyor ona. 

David, bir dönem borsada oynayıp çok 

para kazanmı. O parayla hayatını sürdürüyor. 

Zaman geçirmek için yaptığı 

hemen hiçbir ey yok. Bombo ve sıkıcı 

bir hayatı var. Daha sonra seyahatlerinde 

ona elik edecek Gabriel dıında pek 

arkadaı da yok. Hayatına giren kadınlar 

kalıcı olmamı. Akrabalarıyla ilikisi de 

oldukça zayıf. Yani Almanyaya, Kiele 

dönüünde onu bekleyen bir ey yok. 

Dönmese kimse fark etmeyecek yokluğunu. 

Belki de hayatındaki boluğu doldurmak 

amacıyla sadece bir an gördüğü 

ve o anda âık olduğu kadını arayıp bulmaya 

karar veriyor. Araba plakasından 

kadının oturduğu ehri buluyor; Nienburg. 

Kuzey Almanyada küçük bir kasabadır 

burası. Bir süre nerede bulacağını bilmeden 

kadını aradıktan sonra onunla bir 

kafede karılaıyor. Kadın onu tanımıtır. 

Benden ne istiyorsun? diye sorar. Senin 

âığın olmak istiyorum diye cevap verir 

David. İsmini bir kuzey efsanesinden alan 

Tyra evli, iki çocuk sahibi olduğunu söyler 

ve bu iten vazgeçmesini ister. Kafeden 

çıkıp ayrılırlar ama tam David arabasıyla 

gidecekken yan camda bir ey tıkırdar, 

önce yüzüğü, sonra Tyrayı görür. Birlikte 

ehir dıındaki bir otele gidip seviirler. 

Sabah uyandığında Tyra yoktur. Benim 

âığım olamazsın diye balayan ve bu i 

burada bitsin diyen bir not bırakmıtır 

Tyra. 

Kadın için bir gecelik bir kaçamak olan 

bu sevime David için balangıç olur. O 

artık iyice aka, daha doğrusu Tyraya 

kapılmıtır. Kiele eski hayatına döner 

ama onu unutamaz. Tekrar Nienburga 

gider. Tyranın kocasının eczanesini 

bulur. Tyranın Ortaçağ hakkında doktora 

yapmak üzere Göttingene gittiğini 

öğrenir. Göttingen Üniversitesini arayınca 

da Tyranın Pragda olduğunu... Ak hayatı 

hayal kırıklıkları ile dolu olan en yakın 

arkadaı Gabrielle Praga giderler. 

Feridun Zaimoğlu, Davidde yarattığı 

yabancıyla varoluçuluğun temel tartımalarını 

tekrar gündeme getiriyor. David, 

Tyranın izini sürerken aslında kendi 

varlık sebebini sorguluyor. Peine dütüğü 

eyin ak olduğunu sansa da ulamak istediği 

Tyra ile birlikte yaam değil, kendi 

hayatındaki boluğu doldurup anlamlı 

kılmak, yoksa yaamak için hiçbir gerekçesi 

kalmayacak. Romanın ilerleyen sayfalarında 

kocasını terk ettiğini öğrendiğimiz 

Tyranın da kendine has, varolu- 

una dönük bir arayıı var. Tyra, varolu- 

unun anlamını dine sıkıca bağlanmada 

buluyor. Eletirmenler, Zaimoğlunun Ak 

Yanığında modern bir akı, romantizm 

geleneği içinde anlatmayı baardığını 

yazmı. Davidin arayıının aksal değil 

varolusal olduğu, Dünyada varolması için 

bir neden aradığı göz önüne alınırsa Ak 

Yanığına varoluçu bir roman demek daha 

doğru sanırım. 

DÖNÜM NOKTASI TRAFİK KAZASI 

Feridun Zaimoğlu, Liebesbrand (Ak 

Yanığı) romanını yazdıktan yaklaık 

altı yıl sonra 2006 yılında annesiyle birlikte 

büyük bir traik kazası geçirir… Yaz 

12

tatilini geçirmek için Türkiye`ye giden 

Feridun ve annesi Güler, gece otobüsle 

Ankaradan Ayvalıka giderlerken 12 yolcunun 

öldüğü, 21 yolcunun da ağır yaralandığı 

kazayı yaralı atlatırlar. Feridun, 

Annem en arka koltukta oturmak istemiyordu. 

Biletlerimize göre 49-50 numaralı 

koltuklara oturacaktık. Annem, otobüs 

hareket etmeden 15 dakika önce otobüsteki 

yerimizi değitirince orta sıralara 

geçtik. Kazadan sonra, asıl yerimizde oturanların 

öldüğünü gördüm diyor. 

11 Ağustos gecesi Bursa yakınlarında 

çevre yolundaki Görüklede meydana 

gelen kazada Feridun ve annesinin içinde 

bulunduğu otobüs bir kamyona arkadan 

çarpar. Feridun kaza anını öyle hatırlıyor, 

Ben geceleri uyuyamam. Bu yüzden uyanıktım. 

oförün uyukladığını fark ettim. 

Tam o sırada otobüs, orta eritte giden 

kamyona hızla arkadan çarptı. Çarpar 

çarpmaz otobüs sola devrildi ve otobüsün 

arka kısmı birden alev almaya baladı. 

Bizim daha önceki koltuk numaramızda 

oturanlar ne yazık ki yaamını yitirdi. 

Kader bu. Annem ve ben haif yara alarak 

kazayı atlattık. 

Feridun kaza sonrası geçirdiği korku 

ve ok dolayısıyla bir daha da uçağa 

binemez. Bindiği otobüs kaza geçirmesine 

rağmen bu korku bir ekilde uçak yolculuğuna 

yansır. Feridun, uçak korkusunu 

atlatmak için seminerlere katılsa 

da korkuyu yenemez. Bu yüzden çok sevdiği 

ailesini görmek için artık Türkiyeye 

pek gidemez. Uzunca bir aradan sonra en 

son 2016 yılı yaz aylarında Alman İkinci 

Televizyonu ZDFin Yedikule romanını 

konu alan belgesel için Türkiyeye gider. 

Feridun, bu yolculuğu da otobüsle yapar. 

Frankfurttan balayan yolculuğunu da 

günbegün haftalık Die Zeit gazetesinde 

yazan Feridunun bu yazıları onun aynı 

zamanda onun insanların günlük yaamını 

nasıl gözlediğinin de kanıtı… 

DAKTİLO İLE YAZIYOR 

Ünlü yazarların kitaplarını nasıl yazdıkları 

hep merak konusu olmutur. Gece mi 

SERGİLER 

2013 GALERIE RICHTER, Lütjenburg 

2013 Afordable Art Fair, Hamburg 

2013 CCA&A Gallery, Hamburg 

2013 Literatur Moths, München 

2014 Kunstkreis Preetz e.V. 

2014 Kunstverein Schwimmhalle 

Schloss Plön e.V. (Karma Sergi) 

2016 Gutenberg-Museum, Mainz 

yazarlar, gündüz mü yazarlar, ilham perisinin 

gelmesini mi beklerler, hep merak 

edilmitir. Nobel ödüllü Alman yazar 

Günter Grass, yazdıklarını daha sonra 

odada dolaarak kendi kendine yüksek 

sesle okurmu. Okurken kulağına ters 

gelen bir ey varsa hemen değitirirmi. 

Fransız yazar Albert Camus, yatakta 

oturup yazarmı kitaplarını… 

Feridun Zaimoğlu da Kieldeki evinde 

daktilo ile yazıyor. Bilgisayar kullanmıyor. 

En sevdiği AEG Olympia Carrera 

SE modeli… Bunlar artık imal edilip satılmıyor. 

Ancak ikinci el olarak e-bay platformunda 

bulunabiliyor. Bu yüzden Feridun 

Zaimoğlu yıllar önce tüm arkadalarını 

seferber etmi… Bu marka elektrikli daktiloları 

nerede buldularsa satın almı. 

Sekiz adet bulunmu. İkisini o dönemler 

Türkiyeye annesini evine götürmü. Üçü 

de maalesef bozulmu. Daktilo dönemi 

geçtiği için daktiloların yazı eritlerinden 

yeteri kadar depo etmi. Zaimoğlunun 

13

eserlerini daktilo da yazması çok 

anlamlı… Daktiloda yazdığınız her ey, 

bastığınız her harf artık sabittir. Yazarken 

siz daha çok konuya, hikâyeye, romana 

odaklanırsınız. Hikâyenin akıp gitmesini 

sağlarsınız. Bilgisayar ekranında ise 

harler, kelimeler hâlâ uçuuyordur. Hiçbir 

ey sabit değildir. Yazdığınız bir eyden 

kolaylıkla vazgeçip silebilirsiniz. Ama bu 

hikâyenizi bozabilir diyor... 

İlk kitabından sonra Feridun 

Zaimoğlunun yaamı altüst olur. Artık 

onun için her ey yazmak ve okumaktır. 

Feridun Zaimoğlu bu durumu öyle açıklıyor; 

Eğer Kielde, evimde isem her gün 

kahvaltıdan hemen sonra yazmaya balıyorum, 

öğlenleri ve akamları yazıyorum. 

Veya okuma akamları için seyahatte oluyorum. 

Hiç tatil yapmıyorum, uçak korkusundan 

uzun süredir gidemiyorum ama 

önceleri Türkiyeye ailemin yanına gittiğim 

zaman da sabah, öğlen, akam yazıyorum. 

Baka türlü yaayamıyorum diyor. 

LEYLA 

Feridun Zaimoğlunun eserleri arasında 

Leylanın ayrı bir önemi var. Çünkü 

kendi ailesinin hikâyesinden esinlenir 

Leylayı yazarken… Roman, 1940lı yıllarda 

Malatyada doğan Leylanın iddet ve 

yoksulluk içinde geçen çocukluğu ile balıyor 

ve evlenerek Almanyaya gitmesi ile 

son buluyor. Feridun Zaimoğlu, haftalar 

boyunca Ankaradaki evinde annesinin 

hikâyesini dinlemi, dinlediklerini kasetlere 

kaydetmi… Zaimoğlu, bir kadının 

dünyasına girmenin ise kendisi için zor 

olduğunu söylüyor: Çok zor oldu. 18 ay 

aratırdım. Aylarca deli oldum diyebilirim. 

Aylarca daktilo baında bir kadın olarak 

yazmak istedim. Yapamadım. Her gün 

saatlerce daktilo baında oturuyorsunuz, 

anlatacağınız hikâyeleri zaten not etmisiniz, 

biliyorsunuz, kitabın baını, ortasını, 

sonunu biliyorsunuz ama yazamıyorsunuz 

çünkü beceremiyorsunuz diyerek 

zorluğu dile getiriyor. 

Leyla romanı Almanyada piyasa çıkı- 

ından üç yıl sonra Türkçeye çevrilmi. 

Annesi Güler Hanım da Almancası yetersiz 

olduğu için, romanı ancak Türkçeye çevrildikten 

sonra okuyabilmi. Leyla romanı 

için yaptığı okuma akamlarına katılanlar 

hep Lütfen anneniz Leylaya selamlarımızı 

iletin diyorlarmı … Feridun 

Zaimoğlu, Bu benim çok houma gidiyordu. 

Onlara annemin hikâyesinden 

yola çıkıp roman kahramanını kurguladığımı 

söylesem de fark etmiyordu. Benim 

baıma gelenler annemin de baına geliyordu. 

Annemi tanıyanlar da inanmıyordu 

Leylanın kurgu olduğuna diyor. 

Feridun Zaimoğlunun bu yüzden imdi 

en büyük dileği yeni romanı Siebentürmeviertel 

(Yedikule) romanının da 

Türkçeye çevrilip yayınlanması… Böylece 

annesi gibi babasının da hikâyelerini 

anlattığı romanı okumasını istiyor. z 

14


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


15

Kitap, 

diktatörlerin korkulu 

düü 

AHMED ARPAD 

STUTTGART 

10 Mayıs 1933 Alman tarihine 

geçen karanlık, utandırıcı günlerden 

biridir. O akam balayan Kitap Yakma 

giriimi hemen tüm ülkeye sıçradı. Üç 

hafta içinde Almanyada yüz binlerce kitap 

yok edildi. Berlin Opera Alanındaki büyük 

atein çevresine toplanan keyili insanların 

arasında çoğunluk üniversite öğrencileriyle 

onların profesörleriydi. Çantalarla, 

sırt torbalarıyla, el arabalarıyla 

getirdikleri binlerce kitabı atee attılar. 

Ellerinde büyük mealeler üniformalı 

kızlar insanların arasına karımıtı. Sonra 

kamyonlar da kitap getirdi. Kahverengi 

gömlekli üniversite gençleri kamyonlardan 

aldıkları binlerce kitabı atee fırlattı. İleride 

Arnold Zweig anılarında o akamdan, 

Kitaplar yanarken yüzlerce insan budalaca, 

hayvani bir çılgınlıkla haykırmaya 

balamıtı diye söz etmiti: Bugün kitap 

yakanlar, yarın insan yakar. 

16

10 Mayıs akamı balayan Kitap 

Yakma giriimi hemen tüm ülkeye sıçramı, 

üç hafta içinde Almanyada yüz binlerce 

kitap yok edilmiti. Kitapların yakıldığı 

her kentte üniversiteler vardı. Kitaplar 

yanarken sadece Nazi subayları nutuklar 

atmadı. Profesörler de binlerce insana seslendi: 

Giderek artan Marksist giriimler, 

yıkım getiren Yahudi ruhu Almanyayı 

tehdit ediyor! 

Kahverengi gömlekliler tüm ülkede 

kütüphaneleri, yayınevlerini bastılar, kitapları 

kamyonlara doldurup alanlara götürdüler. 

Heine, Marx, Freud, Seghers, Brecht, 

Zuckmayer, Zweig, Mann ve Remarqueın 

havaya uçuan eserleri alevlerde yok 

olurken askeri orkestralar marlar çalıyor, 

insanlar uluyordu. Naziler, Alman düün 

dünyasının çöpü dedikleri bu yazarların 

sadece Berlinde 20 bin kitabını atee attı. 

Hitlerin düünceye baskısı 10 Mayıs 1933 

gecesi kitapların yakılması ile doruk noktasına 

ulamıtır. Nazi gençlik örgütlerinin 

kitap yakma uygulamasının halka anlatılan 

gerekçesi, Alman kültürünü yabancı 

kirlenmelerden arındırmaktı. Büyük atee 

atılanlar Alman dili kültür ve edebiyatlarını 

yüzyıllar boyu onurlandırmı edebiyatçılar, 

düünür ve sanatçıların eserleriydi. 

Bugün kitapların yakıldığı yerde, 

ileride insanlar da yakılır diyen evrensel 

ve insancıl Alman airi Heinrich Heine ne 

yazık ki haklı çıktı. 

KÜLTÜR CİNAYETİNE ONAY 

Kitap yakma, Hitler ve peinden gidenlerin 

Alman düün dünyasında planladığı 

kıyımın sadece bir parçasıydı. Bu uygulama 

10 Mayıstan önce balatılmıtı. Üniversiteler, 

müzeler, kütüphaneler, tiyatrolar 

ve orkestralarda yapılan temizlik 

için 7 Nisan 1933te memur yönetmeliğinde 

değiikliğe gidilmiti. Komünistler, 

sosyalistler ve özellikle de Yahudiler 

devlet hizmetinden çıkarılacaktı. 

10 Mayıstan haftalar önce Alman düün 

dünyasına zarar veren kiilerin listeleri 

hazırlanmıtı. Hermann Göringin Bürokrasinin 

hiçbir maddesi benim uygulamalarımı 

engelleyemez sözleri ürkütücüydü: 

Amacım haklıyı aramak değil. Benim 

tek görevim kötüyü ortadan kaldırmak, 

kökünü kazımak. Bunun savaını yaparken 

de herhalde polisin kurallarından yararlanacak 

değilim. 

Alman aydınlarının bir bölümü olup 

bitene sesini çıkaramadı. Çoğu düünür, 

profesör, aydın ise insanlık tarihinde benzeri 

olmayan bu kültür cinayetine onay 

verdi. Basın da karı çıkmadı. Kentlerimizde 

göğe yükselen alevler, Almanyanın 

yeniden uyanıının bir simgesidir diye 

yazanlar oldu. Alman ruhuna bile bile 

ihanet edildi. Aradan iki yıl geçtikten 

sonra Hitler yönetimi bir yasaklar listesi 

yayımladı. Bu listeye göre Naziler tam 524 

yazarın zararlı dedikleri toplam 3601 

eserinin Almanyada yayımlanmasını ve 

okunmasını yasaklıyordu. Sadece Alman 

17

dilinde eser veren yazarlara yasak gelmemiti. 

20nci yüzyılın yabancı edebiyatçıları 

da Nazilerin istenmeyenler listesindeydi: 

André Gide, Romain Rolland, Henri 

Barbusse, Ernest Hemingway, Upton Sinclair, 

Jack London, Maxim Gorki, Vladimir 

İlyiç Lenin, Leo Trotski, Vladimir Mayakovski 

ve İlya Ehrenburgun da yapıtlarını 

okumak yasaktı! 

KORKULU DÜŞ 

Kitap, diktatörlerin, baskı yönetimlerinin 

korkulu düüdür, örümcekli kafalar 

için karabasanların en korkuncudur. 

Çünkü kitap, bütün ikencelerden, zindanlardan, 

her türlü silahtan daha güçlüdür. 

İnsanlık tarihinde kitaptan nefret eden, 

kitabı yasaklayan, yakan çarpık politika 

önderleri hep görülmütür. Ancak kalıcılığını 

ve etkinliğini her zaman korumutur 

kitap. O, sağlıklı düünceyi toplumlara 

ulatırmayı, onlara doğru yolu göstermeyi 

hep baarmıtır. 

10 Mayıs 1933 kitap kıyımı ve ardından 

gelen korkunç insan kıyımı hiç unutulmamalıdır. 

Düünce özgürlüğüne baskı, 

uygulandığı ülkenin sınırlarını kolayca 

aar, baka toplumlara da sıçrar. Bireye 

baskı yapan, onu düüncesinden dolayı 

zindana atan çıkar çevreleri her zaman ve 

her ülkede vardır. z 

18

19

ALMAN GAZETECİ ÇİFTİN GÖZÜYLE TÜRKLER 

Gezi’den “korna 

kültürü”ne İstanbul 

IŞIN TOYMAZ 

20

İstanbul 

© Foto: Ömer Yaprakkiran 

21

STUTTGART 

✤ 

YABANCI BİR 

AİLE İSTANBUL'DA 

YERLİ OLMAK 

İÇİN UĞRAŞIYOR. 

AMA BU 

ÇABALARINA 

RAĞMEN ÜLKE 

SİYASETİ VE KENTSEL 

GELİŞİM AİLEYİ 

GERİ DÖNMEYE 

ZORLUYOR. 

✤ 

Almanyanın önde gelen haftalık 

gazetesi Die Zeitın Ortadoğu uzmanı 

Michael Thumann, tam 6 yıl İstanbulda 

görev yaptı. Alman gazeteci, Neue Anschrift 

Bosporus – Wie wir versuchten, in 

İstanbul heimisch zu werden (Yeni Adres 

Boğaz – İstanbulda Yerli Olmak için Nasıl 

Uğratık) adlı kitabı kendisi gibi gazeteci 

olan ei Susanne Landwehr ile birlikte 

kaleme aldı. 

Kitapla ilgili yazılarda, Neue Anschrift 

Bosporus için siyaset ve toplum konularında 

bir kılavuz, göç edebiyatının bir 

parçası, seyahatname gibi yorumlar 

yer alsa da, bu çalıma özünde yabancı bir 

ailenin İstanbulda yerli olmak için uğramasını 

konu alıyor. Asıl önemlisi de, bu 

çabalarına rağmen ülke siyasetinin ve 

kentsel geliimin aileyi nasıl geri dönmeye 

zorlayıını hikâye ediyor. 

KORNALAR VE KAPICI AYARI 

Arnavutköyde yaayan, orta sınıfa ait 

bir aile olarak İstanbul gibi bir metropolde 

karılatıklarını samimi ve mizahi 

dille anlatan Thuman ve Landwehr çifti, 

kitaplarında günlük hayatta yaadıkları 

bürokratik komediyi, okullardaki Atatürk 

Kültünü, traikte korna basanın kazandığını, 

ecinsellere toplumun katı bakı- 

ını, orta ve üst sınıfın, çocuklarını eski 

SSCB ülkelerinden gelen dadılara teslim 

edilerini, o dadıların kendi çocuklarını 

ekmek savaı uğruna terk edip, dayanılmaz 

özlemler eliğinde Türk çocuklarını 

onların yerine koymalarını, kapıcı 

kavramına bata alıamamalarını, kapıcıları 

ezmemek için çöplerini dıarıya kendileri 

taıyınca kapıcıların gösterdiği sert 

tepkiyi, alınganlığı, en alttakilere yukarıdan 

ezici bakıı da anlatıyor. 

Kitapta, yazarların Türkiyede neden 

uyum sağlayamadıklarına da yer veriliyor. 

Notlarında, İstanbulda uyum sağlama 

çabasına saygı duymayı öğrendiklerini 

her fırsatta belirten gazeteci çift, 

bir yetikin olarak her eye batan balamanın 

hiç de kolay olmadığını dile getiriyor. 

İstanbulu ve Türk kültürünü 

sevsek de uyum konusunda baarısızlığa 

uğradık diyen Thumann ve Landwehr, 

kitapta Türkiyeye bir türlü adapte olamamalarının 

nedenlerini u cümlerle de açıklıyorlar: 

Görev süremiz dolsa da eğer gerçekten 

bastırsaydık baka bir iveren bulup, 

Türkiyede kalabilirdik. Bazıları öyle yaptı 

ve Boğazda kalmayı da tercih ettiler. 

Bizim kalmayıımızın en büyük sebebi 

uyum sağlayamamı olmamızdı. Günlük 

22

hayatta sık sık küçük eylerde duvara çarpıyorduk. 

İstanbullularla yakınlık kurmutuk 

ama yakın olamamıtık. Hep beraberdik 

ama tam ortasında değildik. Uyum 

dille balıyordu. Bizim en büyük engelimizdi. 

Gerçekten uyum sağlamak istiyorsan 

o dili çok iyi konuman gerekiyor. 

İ hayatı ve çocuklar nedeniyle hak ettiği 

gibi dili öğrenememitik. 

Ayrıca tahsilli, kültürlü Türklerin birçoğuyla 

da İngilizce, Fransızca ve Almanca 

konuabiliyorduk. Almanyaya göç eden 

birinci ve ikinci kuak Türklerin Türkler 

olarak algılandığı gibi biz de Almanlar 

olarak kaldık. 

Çocuklarımız ise farklı bir ortama çok 

daha kolay uyum sağladılar. O yata oyuncakları, 

dili hatasız konumalarından 

daha önemliydi. Önceki hayatlarının hiçbir 

rolü yoktu. 

İimiz de engel oluturuyordu. Diğer 

mesleklere nazaran gazeteci olarak 

röportaj yaptığınız insanlara çok daha 

hızlı yaklaabilirsiniz. Özel sorular sorabilirsiniz. 

Ama gerçekten yakınlamak isterseniz, 

duvara çarparsınız. Çünkü gazeteciler 

gözlemlerler, yazarlar ve bildirirler. 

Diğerleri bunu hissettiği için çok dikkatli 

bir ekilde mesafe koyarlar araya. 

✤ 

GAZETECİ 

OLARAK RÖPORTAJ 

YAPTIĞINIZ 

İNSANLARA 

ÇOK DAHA HIZLI 

YAKLAŞABİLİRSİNİZ. 

ÖZEL SORULAR 

SORABİLİRSİNİZ. 

AMA GERÇEKTEN 

YAKINLAŞMAK 

İSTERSENİZ DUVARA 

ÇARPARSINIZ. 

✤ 

© Foto: Ömer Yaprakkiran 

23

✤ 

GAZETECİ ÇİFTİN 

GÖZLEMLERİ, 

ÜLKEDEKİ BÜYÜK 

KUTUPLAŞMAYI, 

"KEMALİSTLER 

VE LAİKLERLE 

BAŞÖRTÜLÜLER" 

ARASINDAKİ 

CEPHELEŞMEYİ 

DE İÇERİYOR. 

✤ 

HOŞGELDİN KÜLTÜRÜ 

Türkiyede, her eye rağmen müthi bir 

Hogeldiniz Kültürünün egemen olduğunu 

belirten Thuman ve Landwehr için, 

bu, gerçek bir kültür. Sınırları dahil, 

çeitli örnekler de veriyorlar: 

Sizi muhteem ekilde karılarlar. 

Nasıl olduğunuzu sorarlar. Sıcak jestler, 

yiyecek ve içecek ikramları ile devam 

ederler. 

Zafer enocak Almanya hakkında Hogeldiniz 

Kültürü duygusal temele dayanmıyor 

saptamasını yapmıtı. Türkiyede 

ise tam tersi. Tamamen duygusal. 

Ancak bu samimiyet ve sıcak ilgi sonuna 

kadar sürmüyor. Üçüncü kii için açıklık 

ve samimiyet Türklerin en güçlü kalesinde, 

yani ailede sona eriyor. Bu sayede 

Türkler ve çocukları topluma çok daha 

kolay uyum sağlıyorlar. Biz ise çocuklarımızla 

ancak evin kapısına kadar gelebilidik. 

Orada ikinci dereceden teyze ile kar- 

ılatık. O vedalaıp içeri girdi, biz dıarıda 

kaldık. Orası onun ailesiydi, bizimkisi 

ise Almanyadaydı. Elbette istisnalar da 

vardı. Çok yakın görütüğümüz arkadalarımızın 

kapısı her zaman açıktı. 

Uyuma engel bir diğer konu ise bize 

Almanyayı anımsattı. Türkler göçmenleri 

gelecekte vatanlarını paylaacakları 

insanlar olarak değil, misair olarak görüyorlar. 

Üstelik birçok göçmeni ülkelerine 

almı olsalar da. 

Türkiye, 19uncu yüzyılda, sonra 

1930lu yıllarda Nazi Almanyasından 

birçok Almanı aldı. Bugün yüz binlerce 

Suriyeli geldi. Böyle olsa da göçmenler 

kendi topluluklarında kalıyorlar. Onlar 

ötekiler. 

Bugün bakı açıları değimi olsa da 

bu konuda Almanya ve Türkiye uzun süre 

benzerlik gösteriyordu. 

KUTUPLAŞMA UYUMA ENGEL 

24 

Gazeteci çiftin gözlemleri ülkedeki 

büyük kutuplamayı, Kemalistler ve laiklerle 

baörtülüler arasındaki cephelemeyi 

de içeriyor. Bir örnek öyle: 

İstanbulda kendimizi evde hissetmemize 

bir ey daha engel oluyordu. 

O da toplumdaki kutuplamayla ortaya 

çıkan tartımalar. Türkler arasında gittikçe 

artan dümanlama. Önce Kemalistler 

ve laiklerle baladı. Elitler dindar 

orta sınıfın yükselmesinden rahatsız oldu. 

Baörtüden arınmı ehrin ık semtlerinde 

boy göstermeye balayan baörtülülere 

tiksinerek bakmaya baladılar. Dindarlara 

toplumda daha iyi bir yer sağlayan 

Babakan Erdoğandan nefret ediyorlardı. 

Toplumdaki nefretle baa çıkmakta zorlanıyorduk. 

Nefret edilenler ise daha sonra çok 

daha büyük bir nefret ve baskıyla yanıt 

verdiler. Erdoğan 2011den itibaren gittikçe 

daha fazla otoriter oldu. 

Polislerle ilgili yasalar sertletirildi. 

İnternet siteleri kapatıldı. Gazeteci arkadalarımız 

iten atıldı. Bazıları için 

cadı avı balatıldı. Devlet radyo ve televizyonlarında 

sabahtan akama kadar 

Erdoğanın konumalarına yer verildi. Ba-

akan rakiplerine uzun tiradlarla hakaret 

etmeye baladı. Bir konumasında Neden 

beni böyle eyler söylemek zorunda bırakıyorsunuz? 

dedi. 

Bu adama artık yardım etmek iyice zorlamıtı. 

GEZİ OLAYLARI VE HUZURSUZLUK 

Alman gazeteci çift, Türkiye maceralarına 

veda edilerinin Gezi olaylarına 

denk gelmesiyle birlikte, o günlerde 

iki çocuklarıyla ilgili duydukları endieleri 

de kitapta dile getiriyor. Türkiyedeki 

son yıllarında polis iddetine tanık olsalar 

bile, Berlin yolunda ayaklarının nasıl geri 

geri gittiğini de vurgulayan Thumann 

ve Landwehrin Gezi olayları sonrasında 

ülkeden ayrılıları öyle: 

Gezi protestolarının 2013 yılında 

gaddarca bastırılmasının ardından 

İstanbulda kendimizi artık rahat hissetmiyorduk. 

Çocuklarımız da öyle. Okulun 

yakınlarında ise sık sık silahsız eylemcilere 

yönelik acımasız ve abartılı polis 

müdahalesi görülüyordu. 2013 yazında 

polisin eylemcilere göz yaartıcı gaz sıkmasına 

denk gelmemek için çok sık bir 

ekilde çocuklarımızı okuldan erken saatte 

alıyorduk. 

Elbette bu tahammül edilebilecek, geçici 

bir durumdu. Ancak yukarıdan gelen 

talimat dayanılacak gibi değildi: Hepsini 

ezin geçin! Bu, iddetin daha da kötü 

boyutlara varacağı anlamına geliyordu. 

Tek huzursuz olan biz değildik. Türk dostlarımız 

da yurtdıına gitmenin yollarını 

aramaya balamılardı. Boğaz bulunmamasına 

rağmen Berline taınıyor olacağımıza 

gıpta edenler bile vardı. Ancak 

Berlindeki ilk günlerimizde, Gerçekten de 

gıpta edilecek durumda mıyız? diye kendimize 

soruyorduk. 

TÜRKİYE’DEKİ TAKTİK BERLİN’DE 

İŞE YARIYOR 

Kitap, Türkiye deneyiminin Alman çiftin 

Berlin hayatında nasıl kolaylıklar yarattığına 

da tanıklıklar içeriyor: 

Berlin ehir İdaresi, İstanbul ehir 

İdaresinden daha kolay ve daha iyi değildi 

örneğin. Hatta daha kötüydü. En azından 

daha soğuk ve reddediciydi. Çocuklarımızı 

Berlindeki bir okula kayıt ettirmek 

tam bir drama dönümütü. Taınmadan 

bir yıldan çok daha uzun süre önce çocuklarımızı 

kayıt ettirebilmek için bavurmaya 

baladık. Bunun için Berlin Eğitim 

Dairesinden bir yetkiliyle konutuk: 

Çocuklarımızı gelecek yıl için okula 

kaydettirmek istiyoruz. Ne yapmalıyız? 

Berlinde mi oturuyorsunuz? 

Hayır. 

O zaman olmaz. 

Tabii ki imdi orada oturmuyoruz. 

Ancak bir yıl sonra İstanbuldan Berline 

taınacağız. 

Berlin Eyaleti Eğitim Yasası 41inci 

fıkra 5inci bendine bağlı 4üncü bendine 

göre ve bu durumda çocuğunuzu kaydettiremezsiniz. 

Ama çocuklarımızın kaydını yaptırmazsak, 

taındığımızda evimizin yakınlarındaki 

okullarda yer bulamayabiliriz. 

25 

✤ 

“GEZİ 

PROTESTOLARININ 

2013 YILINDA 

GADDARCA 

BASTIRILMASININ 

ARDINDAN 

İSTANBUL'DA 

KENDİMİZİ 

ARTIK RAHAT 

HİSSETMİYORDUK. 

ÇOCUKLARIMIZ 

DA ÖYLE." 

✤

✤ 

MICHAEL THUMAN 

VE SUSANNE 

LANDWEHR BAZEN 

ZORLUKLARA YOL 

AÇSA DA KÜLTÜREL 

FARKILIKLARIN 

BÜYÜK BİR HEDİYE 

OLDUĞUNU 

VURGULUYORLAR. 

✤ 

O zaman yer bulabileceğiniz baka bir 

okula gidersiniz. 

Peki geçici çözüm olarak arkadalarımızın 

üstüne ikamet beyan etsek. 

Olmaz. İkamet bildirimi yaptığınız 

zaman gerçekten orada mı yaıyorsunuz 

diye kontrole geliriz. 

En azından gelecek yıl için bizi sıraya 

koyabilir misiniz? 

Hayır. Ana ikametgâhı Berlinde 

olmayan çocukları alamayız. 

Çaresiz durumdaydık. Anlaılan sadece 

Berlinli çocuklar Berlindeki okula gidebilirlerdi. 

Bir sürü yabancı çocuğun ya da 

Almanya dıından dönen birçok Almanın 

taındığı Berlin gibi bir ehirde böyle bir 

uygulama inanılır gibi değildi. 

Ama ne yazık ki, bu da Berlin. Oysa 

bu ehirde Dı İleri Bakanlığında görev 

yapan diplomatlar ve aileleri yaıyor. Fakat 

bu, Eğitim Dairesinin umurunda bile değil. 

Bu yüzden Berlin Senatosu, çaresizliğe 

dümü diplomat aileleri için bir danıma 

merkezi kurmu. Bu merkez, eğitim daireleri, 

bürokratlar ve aileler arasında köprü 

görevi görüyor. Tıpkı diplomatların Afrika, 

Orta Doğu ya da Doğu Ukraynadaki sorunları 

çözmek için uğratığı gibi. 

Bize de bu ii Türkiyede öğrendiğimiz 

gibi çözmek kaldı. Doğru okul müdürüne 

gittik. Karılıklı görüerek birbirimizi 

tanıma fırsatı bulduk. Çok zarif ve 

ince sohbetler esnasında bize uzatılan 

her ele sarıldık. Sonunda çocuklarımıza 

Schönebergde harika bir okulun müdiresi 

kollarını açtı. Çatıma, dram, üphe 

ve mutlu son; bu yöntemi Türkiyeden biliyorduk. 

Berlinde hemen kendimizi evimizde 

hissettik. 

TÜRK TİTİZLİĞİ 

Michael Thumann, Die Zeitın dı politika 

muhabiri, ağırlık verdiği konu uluslararası 

politika. Gazeteci ve yazar Thumann, 

üniversitede tarih, siyaset ve Slavistik 

eğitimi almı. Serbest gazeteci ei 

Susanne Landwehr ise Alman Traik Dergisi 

için yazıyor. 

Komularını, ilerini, günlük yaamda 

karılatıkları paradoksları Neue Anschrift 

Bosporus adlı kitaplarında biz yöntemiyle 

anlatıyorlar. Kitabı okurken hangi 

bölümü kimin anlattığı konusunda çok da 

emin olamıyorsunuz. İstanbul günlüğü 

ya da İstanbul anı kitabı da diyebiliriz. 

İstanbulun Avrupa yakasında Türkleri 

gözlemleyen Alman gazeteci çift, Türkler 

hakkındaki bazı önyargıların altını karıtırdıklarında 

ilginç sonuçlarla karıla- 

ıyorlar. Örneğin, Almanlar temizdir, 

Türkler pistir önyargısına karılık, 

Türkiyedeki çocukların kirden ve mikroptan 

nasıl korunup kollandığına, koyu 

bir titizlikle, sokakta bile oynatılmadıklarına 

ahit olduklarını bildiriyorlar. 

Kitapta sık sık Türkçe kelimelere de yer 

veriliyor: Mahalle, Muhtar, Kültür Müdürlüğü, 

Kolay Gelsin, Güle Güle Giy, Eline 

Sağlık ... 

Thumann ve Landwehr, bazen zorluklara 

yol açsa da, kültürel farklılıkların büyük 

bir hediye olduğunu vurguluyorlar. 

Farklı dünyaları yaayıp, farklı gelenekleri 

ve dilleri öğrenmenin zenginlik 

olduğunu kaydeden Alman gazeteci 

çiftin bu gerçekten ilginç gözlem kitabı, 

İstanbula bir ilan-ı ak olarak algılansa 

da, laikler ve yüzünü batıya çevirenlerin, 

muhafazakâr ve dindar gruplara karı 

yürüttüğü değerler kavgasındaki toplumun 

parçalanmılığını ortaya sermesi açısından 

ayrıca önemli bir belge. Almanlar ve Türkleri 

birbirine bir adım daha yaklatıran 

bu kitap geçen yılın kasım ayından beri 

ralarda. z 

26




27

NEONAZİ CİNAYETLERİNE “YUKARIDAN” DESTEK 

Almanya’nın 

orta yeri sinema: NSU 


BREMEN Alman ARD televizyonu Neonazi 

NSU örgütü, onun kuruluu, büyü(tül)mesi 

ve cinayetlerine ilikin üç bölümlük sinema 

ilmini nisan ayında yayımladı. Film gerek 

izleyiciler gerekse basın tarafından büyük 

ilgi gördü. Bunda mutlaka NSU cinayetlerine 

ilikin en önemli soruların hâlâ 

cevapsız kalmı olmasının büyük rolü var. 

Alman basını, NSU ve 10 yıldan fazla bir 

süre ilediği cinayetler konusunda, yapmadığı 

habercilikle Adan Zye sınıfta kalmıtı. 

Fakat sadece bu değil: Alman basını 

aynı Alman polisi ve istihbarat örgütleri 

gibi bu cinayetlerin karartılmasına da katkıda 

bulundu. Ayrıca polis tarafından kendilerine 

verilen ırkçı kavramları hiç sorgulamadan 

topluma aktararak, korkunç cinayetlerin 

anlamsızlatırılmasında büyük 

rol oynadı. 1 imdi cinayetleri ileyenler bir 

tesadüle ortaya çıktıktan sonra, olaya 

ARDnin nasıl baktığını görmek için sırasıyla 

bu üç ilme bir göz atalım. 

FAİLLER / DIE TÄTER 

İlk bölümde Doğu Almanyada duvarın 

yıkılmasında sonra ortaya çıkan durum, 

her ehirde hatta köyde ortaya çıkan Neonazi 

gruplar, bu grupların üyesi olan sonraki 

NSU üçlüsünün sosyalizasyonu anlatılıyor. 

Daha önce Die Spiegel-Afäre 

ve Mogadischu gibi ilmlerin yapımcılığını 

yapan Gabriela Sperl bu trilojinin 

de yapımcılığını üstlenmi. İlk bölümün 

yönetmeni kendisi de Doğu Almanyalı olan 

Christian Schwochow. Yapımcı, katillerle 

benzer bir sosyalizasyonu olan bir Doğu 

Alman yönetmeni özellikle seçtiğini söylüyor. 

Senaryo yazarı ise Thomas Wendrich. 

Oyuncuların performansları, çekimlerin 

yapıldığı orijinal mekânlar, daha sonra 

seri katil olacak Neonazilerin yaadıkları 

ortam ilmde oldukça canlı olarak yansıtılıyor. 

Fakat bu çalımada da -neredeyse 

Alman basınında Neonazilere ilikin her 

haberde olduğu gibi- zavallılar isiz güç- 

28

süzlerdi, belki onun için bu yollara dütüler 

mesajı gözden kaçmıyor. Halbuki 

profesör çocuğu Uwe Mundlosun henüz 

Doğu Almanya (DDR) yıkılmadan Neonazi 

çevrelere girdiği, daha 1988de kafasını 

kazıtıp okula Skinhead olarak geldiği 

biliniyor. 

Kasım 2011de NSU olayı patlayınca 

Alman basınında yapılan yayınların pek 

çoğunda adeta bir Beate Zschäpe reklam 

kuağı vardı: Kedileri çok sevmesi, anneannesi 

ile olan çok iyi ilikisi, komulara 

yardımseverliği, nerede tatilini geçirdiği 

gibi detaylar mutlaka haberlerde, röportajlarda 

yer buluyordu. Yani basında kurbanlardan 

çok onların katilleriyle ilgileniliyordu. 

Filmin bu ilk bölümünde de benzer 

eyler yine özellikle Beate Zschäpe üzerinden 

yapılıyor. Her eye rağmen üçlemenin 

bu ilk kısmı konuya fena olmayan 

bir giri diyebiliriz. 

KURBANLAR / DIE OPFER 

Kurbanlar bölümünün yönetmeni Türkiye 

meneli Züli Aladağ. Senaryo yazarı 

ise babası Lübnan kökenli olan Doğu 

Almanyalı yazar Laila Stieler. Stieler, 

Benim için önemli olan kendini Alman 

kızı (ne demekse?) sayan Semiya imekin 

kendini birdenbire bir yabancı gibi hissetmesini 

yansıtmaktı diyor. Babası öldürüldüğünde 

henüz 14 yaında olan Semiya 

imeki ilmde genç Türk oyuncu Almila 

Bağrıaçık baarıyla canlandırıyor. 

Polisler ve savcılar batan beri diğer 

bütün NSU kurbanlarında olduğu gibi suçluları 

aile içinde veya Türk çevrelerinde 

arıyorlar. Enver imekin ei, kocasını 

öldürmekle suçlanıyor. Bir süre sonra buna 

uyuturucu ticareti suçlaması da ekleniyor. 

Daha sonra mali polis konuya dahil 

olup imek ailesinin elindekini avucundakini 

ceza olarak alıyor. Kısacası imek 

ailesi de -diğer kurban aileleri gibi- 10-11 

yıl boyunca görevi cinayeti aydınlatmak 

olan resmi makamlarca tam anlamıyla 

terörize ediliyorlar. Bu kadar itham karısında 

aileler de, Suçlamalarda acaba gerçekten 

bir ey var mıydı? diye kukuya 

kapılıyorlar. 

Adile imek rolündeki Uygar Tamer, 

bir ein devlet ve basın tarafından iddetle 

ve sürekli suçlanması sonucu nasıl 

ruhsal bunalımlara girdiğini gayet güzel 

canlandırıyor. Polis, kullanılması yasak 

yöntemlerle ailenin üzerine gidiyor. 

Filmin sonuna doğru birdenbire farklı 

bir polis, Bronner (Tom Schling) ortaya 

çıkıyor ve olayı aydınlatmaya çalııyor. 

Semiya imeki ortada bir neden yokken 

özel olarak ziyaret ediyor, daha sonra da 

bir kafede buluuyorlar. Bu polis aratırmaları 

engellenene kadar cinayeti aydınlatmaya 

çalııyor. Ve iki katilin ölümüyle 

pek çok ey ortaya dökülünce imek 

ailesinden özür diliyor. 

Elbette bizim ilm ekibi kadar aratırma 

yapma ansımız yok ve bu ilm bir 

kurmaca, yani her eyin gerçeğe tam 

uygun olması gerekmiyor, fakat böyle bir 

polisin varlığı ne NSU durumalarına ne 

de basına yansıdı. Tam tersine, durumalara 

gelen polisler ve istihbarat görevlileri 

yaptıklarından ve yapmadıklarından 

dolayı hiçbir pimanlık göstermiyorlar. 

Hatta büyük bir kibirle hâlâ her eyi 

doğru yaptıklarını ifade ediyorlar. Hiçbirinde 

değil özür, en ufak bir nedamet 

belirtisi bile yok. 

İzleyici, Filmin senaristi Laila Stieler 

ve 2006 yapımı, ırkçı klieler üzerine 

kurulu Wut (Öfke) adlı ilmi de yöneten 

Züli Aladağ, neden böyle olmayan bir polisi 

ilme eklediler? diye sormadan edemiyor. 

SORUŞTURMAYI YÜRÜTENLER / 

DIE ERMITTLER 

Konu polislerden açılmıken: Filmi 

izlerken insan, Koca Almanyada iini 

ırkçılıktan etkilenmeden, sırf görev 

bilinciyle yapan hiç mi polis yok? diye 

soruyor. Var. Bir tane. Bütün bu karmaık 

NSU kompleksinde, her eye karın ve 

tek baına olayları aydınlatmaya çalıan 

Doğu Almanyalı bir polis var, adı: Mario 

Melzer. Her ne kadar bu bölümde üç hatta 

✤ 

FAKAT BU 

FİLMDE DE, 

NEREDEYSE ALMAN 

BASININDA 

NEONAZİLERE 

İLİŞKİN HER 

HABERDE OLDUĞU 

GİBİ, "ZAVALLILAR 

İŞSİZ GÜÇSÜZLERDİ 

BELKİ ONUN İÇİN 

BU YOLLLARA 

DÜŞTÜLER" 

MESAJI GÖZDEN 

KAÇMIYOR. 

✤ 

29

dört dürüst polis yer alsa da, 1998den 

beri Nazi üçlüsünü ciddiyetle soruturan 

sadece Erfurtlu polis Mario Melzer. Son 

bölüm adeta bu polise ayrılmı. Ona ve 

onu akla gelecek her yöntemle engellemeye 

çalıan Alman İç İstihbarat Tekilatı 

Verfassungsschutzun çalımalarına. 

Soruturmayı Yürütenler bölümünün 

yönetmeni Florian Cossen, senaristler ise 

Rolf Basedow ve Christoph Busche. Hem 

metin yazarları hem de yönetmen iyi bir 

i çıkarmılar. Film Melzerin (ilmde üç 

meslektaıyla beraber) bir bakıma onun 

sadece görevini doğru yapma çabasını 

anlatıyor. Bu polisin ilmdeki adı Paul 

Winter ve oyuncu Florian Lukas tarafından 

canlan-dırılıyor. 

Alman İç İstihbarat Örgütü 

Verfassungsschutzun soruturmayı engelleme 

ve karartma çabaları, önemli belgeleri 

yok etmeleri, polisi yanlı yönlendirmeleri 

komplo teorileri üzerine kurulu bir 

Hollywood ilmini andırıyor. Fakat bazen 

gerçek hayat komplodan daha derin dehlizlere 

sahip. 

Polis Mario Melzer, Meclis NSU aratırma 

komisyonunda da, baskılara boyun 

eğmeden bildiklerini, düündüklerini 

anlatmasıyla biliniyor. Neden sadece kendisinin 

her eye rağmen olayların üzerine 

gittiği sorusunu Diğerlerinin tersine, 

benim kaybedecek hiçbir eyim yok. 

Ne ailem, ne borcum ne de verdiğim ilk 

ifadeden sonra kaybedebileceğim bir kariyerim 

var diye yanıtlıyor. 

ARDnin NSU üzerine yaptığı bu üçleme, 

yıllarca döner cinayeti adı takılarak 

önemsizletirilen cinayetlerin failleri 

ortaya çıktıktan sonra devlet radyo televizyonunun 

bir tür günah çıkarma, kurban 

ailelerinden bir bakıma özür dilemesi 

olarak değerlendirilebilir. 

Filmler elbette asıl failler konusuna girmiyor, 

görünenle yetiniyor. Bütün bunların 

arkasında kimler vardı ve hâlâ var? 

Kimler bu seri ırkçı cinayetlerin ilenmesine 

yeil ıık yaktı? Ortada duran birçok 

kanıta rağmen Köln, Keupstraßedeki saldırının 

aydınlanmasına kimler engel oldu? 

Aynı silahla ilenen bu kadar cinayet, 

aklı baında haydutların artık tehlikeli 

ve anlamsız olduğundan itibar etmediği 

banka soygunları, bir polis devleti olan 

Almanyada nasıl bu kadar rahatlıkla yapılabiliyor? 

Kasselde Halit Yozgat cinayetinin 

eğer faili değilse bile tanığı olan istihbaratçı 

Andreas Temme neden ciddi bir soruturmaya 

tabii tutulmuyor? İstihbarat ajanlarının 

kurduğu Neonazi örgütlerin yeraltında 

desteklediği, bu ajanlar tarafından 

kurulan irketlerde i verdiği NSU katillerinden 

istihbaratın nasıl haberi olmuyor? 

2012 yılında yapılan resmi kurbanları 

anma toplantısında Angela Merkelin söylediği 

Bu cinayetlerin arkasındakileri 

ortaya çıkaracağız sözü ise sadece Alman 

30

Devletinin bir sıkıma anında nasıl büyük 

manevra gücüne sahip olduğunu gösteriyor. 

İki NSU katilinin intihar ettikleri 

hikâyesi ise bir tür olayı kapatma çabası. 

Aynı Münihteki davanın her eyi birkaç 

Neonaziye yıkıp olayların üstünü örtme 

gayreti olması gibi. 

Polis Melzer, bir söyleide, NSU konusunda 

resmi açıklamalara inanan, di 

perisine de inanır diyor. Bu cümle asıl 

hikâyenin devlet tarafından aydınlatılmayacağı 

konusundaki sıradan Türk göçmenlerin 

kanaatlerini de dile getiriyor. 

z 

✤ 

ORTADA DURAN 

BİRÇOK KANITA 

RAĞMEN KÖLN, 

KEUPSTRASSE’DEKİ 

SALDIRININ 

AYDINLANMASINA 

KİMLER ENGEL 

OLDU? 

✤ 

1 

Alman basınının NSU cinayetleri haberlerinde ırkçı diskuru sürekli yeniden 

üretmesi ve yaygınlaştırmasına ilişkin olarak üç Alman üniversite hocasının 

“Tabu Kelime Cinayeti Açıklıyor”. Almanya’da ‘Nasyonal Sosyalist Yeraltı’ 

adlı Neonazi grubu tarafından işlenen seri cinayetlerin basında yansıması – 

bir medya eleştirisi” adlı çalışması okunabilir. Araştırmanın orijinal adı: 

“Das Unwort erklärt die Untat”. 

Die Berichterstattung über die NSU-Morde – eine Medienkritik: 

Virchow, Fabian/Thomas, Tanja/Grittmann, Elke: Eine Studie der Otto Brenner 

Stiftung. Arbeitsheft 79. Frankfurt am Main. Söz konusu yayına internetten 

ulaşabilirsiniz: 

https://www.otto-brenner-shop.de/publikationen/obs-arbeitshefte/shop/ 

das-unwort- erklaert-die-untat-ah79.html 

Diş perisi Avrupa ve Kuzey Amerika kültüründe erken çocukluk döneminin 

fantastik bir igürüdür. Buna göre, eğer bir çocuk süt dişini kaybederse onu 

yastığının altına koyar, uyuduğunda diş perisi gelir ve dişi bir hediye veya para 

ile değiştirir. 

31


32

ANLATILAN BİRAZ DA BİZİM HİKÂYEMİZDİR! 

Bir Arap ve 

bir Alman kültür 

krizini konuursa... 

OSMAN ÇUTSAY 

33

FRANKFURT 

✤ 

saya çıkardığı Ein Araber und ein Deutscher 

müssen reden balıklı ve bizim Türkçeye 

belki içerdiği deyimi vurgulamak için 

araya bir noktalama iareti koyarak çevirebileceğimiz 

(Bir Arap ve Bir Alman: 

Konumaları art) adlı bu kitapçık, özellikle 

Mısır asıllı Hamed Abdel-Samadın 

aırtıcı vurguları nedeniyle topladığı ilgiyi 

hak ediyor. Kimi kurumların 2020 yılında 

Almanyada 20 milyon Müslümanın yaayacağı 

bulgularıyla tam boy bir anti-İslam 

politika öneren, izleyen AfDnin (Almanya 

için Alternatif) iktidar yürüyüü paralel 

gidiyorsa, bunun kitap dünyasında yankısız 

kalacağı zaten düünülemezdi. 

Hans Rath, çeitli romanlara ve senaryolara 

imza atmı, bestseller kitaplar 

kaleme alan Alman yazarlarından biri. 

Abdel-Samad ise çok kısa sürede gerek 

görüntülü medyada gerekse yazılı medyada 

gerçekten iyi kullanmaya baladığı 

Almancasıyla, Arap Baharı ertesinde 

yıldızı parlayan bir aratırmacı. Bu 

küçük kitap öncesinde Mohamed balıklı 

tartımaya açık bir büyük kitabını, 

hemen ertesinde de Mohanad Khorchide 

ile küçük bir tartıma kitabı yayımlayan 

Abdel-Samadın özellikle Alman demokratlarını 

sarsacak kadar sert aydınlanmacı 

ve Türkiyedeki ilerici damarın tezlerini 

andıran çıkıları, örneğin siyasal İslamla 

mücadele önerileri ve çeitli saptamaları, 

HAMED 

ABDEL-SAMAD'IN 

ÖZELLİKLE ALMAN 

DEMOKRATLARINI 

SARSACAK 

KADAR "SERT" 

AYDINLANMACI VE 

TÜRKİYE'DEKİ 

İLERİCİ DAMARIN 

TEZLERİNİ 

ANDIRAN 

ÇIKIŞLARI 

VAR 

Foto/commons/wikimedia.org/Heinrich Böll Stiftung 

✤ 

İlerin iyice kızıtığı, artık 

kendisini açıkça İslam karıtı bir parti 

olarak tanımlayan AfDnin (Alternative 

für Deutschland / Almanya için Alternatif) 

iktidar rüyaları görmeye baladığı Federal 

Almanyada, konuyla ilgili kitaplar sektörün 

en verimli köesini oluturuyor. İlgi 

büyük olunca verimlilik de büyüyor. Bu 

çalımaların en sevimlilerinden biri geçtiğimiz 

aylarda ralara çıktı. Kendi alanlarında 

son on yılda önemli adımlar atmayı 

baarmı, biri Mısırlı Alman, diğeri 

organik Alman iki enerjik yazarın ortak 

ürünü bir kitapçık, gerçekten kamuoyunun 

ilgisini topladı. Büyük bir yayınevinin 

(Rowohlt) cep kitapçığı biçiminde piya- 

34 

iin burada kalmayacağını gösteriyor. 

Hans Rath ve Hamed Abdel-Samad birbirlerini 

önsözde tartıyorlar. Birbirlerine 

çok saygılı ve anlayılılar, ama yaam 

koullarıyla dünya görülerinin çok farklı 

olduğunun altını çizmeden de kitabın 

içine geçi yapmıyorlar. İki yazarın esas 

etkinlik alanları ve yazdıkları diğer kitapların 

birbirleriyle bir ilgisi yok. Ama bu 

küçük tartıma kitabını yine de üretip 

insan içine çıkarma gereği duymular. 

Rath ve Abdel-Samad, aslında mülteci 

krizi üzerine yazmayı hedeliyorlarmı. 

Sonuçta Almanların bu meseleyi nasıl 

yaadığını, nasıl tepkiler gösterdiğini 

ileyen bir kitap için çalımılar. Ama i,

Foto Raimond Spekking CC BY-SA 4.0 (via Wikimedia Commons) 

zamanla farklı boyutlar kazanmı. Reçete 

değil. Ama bir krizde korkak, öfkeli, 

çaresiz olanlara bir eyler veren bir kitap. 

Bir reçete bulamadık, kurtarıcı tek bir 

yanıt bile bulamadık diyorlar. Krizin sürdüğünde 

ise ısrarlılar. 

Rath toplumun orta sınıları yasalara 

ve bunların uygulanmasına güvenirse, 

aırı uçların baskısına da direnebileceği 

kanısında, Hamed Abdel-Samad ise 

yapılan yasaların kimse tarafından okunmayacağını, 

çünkü bu haliyle bir toplumu 

içinden bir arada tutmaya gücünün yetmeyeceğini 

savunuyor. Demokratik kolaycılığa 

sürekli set çeken bir tavrı kitap ve/ 

veya tartıma boyunca sürdüren Mısır 

asıllı yazar Yasanın değerlere ihtiyacı 

vardır, bu değerleri devlet ne emredebilir 

ne de garanti edebilir: Özgürlük duygusu, 

demokrasi anlayıı, dayanıma ve medeni 

cesaret diye yazıyor arkadaı Ratha. 

Abdel-Samad için tatlı su demokratlığının 

bu giderek kangrenleen soruna herhangi 

bir çözüm getirmesi mümkün değil. 

KORKAN HALKLAR 

Hans Rath için ise Almanlar, korkularıyla 

tanımlanabilecek bir halk halini almı 

durumda. Doğal afetler, terörizm, bunlar 

pek nadir sahneye çıksa bile sıradan 

Alman yurttaını kafasını megul eden korkular. 

Bir de yalılıkta yalnız kalma korkusu 

var. Rath, bu geleneksel korkulara 

imdilerde mülteci seli nedeniyle yeni korkular 

eklendiği görüünde: Sıradan Alman, 

kapasitesinin üzerinde i istenen politikacılardan, 

iç politika gerilimlerinden, ekonomik 

durumun kötülemesinden, çocuklarının 

uyuturucu bağımlısı olmasından çok 

korkuyor. Ama bunların hepsinin üzerinde 

sıradan Almanın özellikle isizlik ve yoksulluktan 

ödü kopuyor. 

Hamed Abdel-Samad için bunlar 

temelsiz korkular. Bu yeni Alman yazar 

ve gözlemciye göre, sıradan Alman belki 

mümkün ama hiç gerçeklemeyecek korkunç 

senaryolar çizip, ondan korkuyor. 

Ama Abdel-Samadın çeyrek yüzyılı bulan 

Almanya deneyiminden türettiği bir gözlem 

u: Almanların en büyük korkusu kendi 

geçmii tarafından tekrar ele geçirilmek. 

Hastalığın nüksetmesinden veya yeni bir 

diktatörlük altında kalmaktan korkuyor 

Alman insanı. Abdel-Samada göre, geçmiteki 

hataların yinelenmek istenmemesi 

elbette saygı duyulması gereken, önemli 

bir kazanım. Ama Almanların sosyal sıralamada 

aağı sınıların düzeyine dümenin 

ve terörizm korkusunun dayandığı 

bazı sabit verileri de yok değil. Avro sarsılıyor, 

emekli maaları artık garanti değil, 

orta sınıf eriyor, suç ileme oranı maalesef 

göç arka planına sahip gençler arasında 

da yükseliyor diye yazan Arap asıllı aratırmacı, 

Ama geçmite soyut olan terörizm 

korkusu bugün artık somuttur diyor 

ve özellikle bunun, 700den fazla Almanın 

Suriye ve Irakta Allah için savamak adına 

kapağı oralara atmasından beri son derece 

açık olduğunu kaydediyor. 

Mesele burada düğümleniyor ve Hamed 

çok açık yüreklidir: Binlerce İslamcı, 

ISİDden daha farklı bir anlayıa sahip 

değil. 

Abdel-Samadın Rath ile kitapçık 

boyunca giritiği tatlı-sert polemiler, gerçekten 

üzerinde iyi düünülmü saptamalar 

içeriyor. Örneğin pembe gözlüklerle 

kurulan güven ağlarının bu yeni ortamda, 

✤ 

HANS RATH 

TOPLUMUN ORTA 

SINIFLARININ 

YASALARA 

VE BUNLARIN 

UYGULANMASINA 

GÜVENİRSE, AŞIRI 

UÇLARIN BASKISINA 

DA DİRENEBİLECEĞİ 

KANISINDA. 

✤ 

35

✤ 

MISIRLI 

YAZAR, BATI'DA 

VE ALMANYA'DA 

DÜŞÜNCE 

ÖZGÜRLÜĞÜNE 

"SIK SIK 

PROPAGANDA 

EDİLDİĞİ 

KADAR SAYGI 

DUYULMADIĞI" 

KANISINDA. 

✤ 

olumsuz sonuçları olabileceğine dikkat 

çekerken (Ho geldin kültürü!), gözlerin 

azınlıktaki militan kadronun gücüne 

kapanmaması gerektiğini kaydediyor. 

BU İKLİMDE AÇIK TARTIŞMA 

2015in sonuna doğru belirginleen, yani 

geçen yazki büyük mülteci akınından ve 

Almanya Babakanı Angela Merkelin kapıları 

ardına kadar açmasından sonraki uyarıları 

ilginç. Hamed Abdel-Samad, birkaç 

ay içinde diktatörlüğün, dinin, eğitim ve 

medyanın bir nefret kültürü yetitirdiği 

bölgeden gelen 1 milyonu akın insanın 

içinde radikal İslamcılar, teröristler ve 

gericiler olabileceğinin unutulmamasından 

yana. Ona kalırsa, gerçi Her kamptan 

aırı uçlar azınlıktadır, ama bunlar taraftarlarını 

kolayca harekete geçirebilecek bir 

dinamiğe de sahiptirler. 

Abdel-Samad, böyle bir iklimde bir açık 

tartıma kültürünün serpilip yerleebileceğine 

doğal olarak inanmıyor. Ama 

ortada ciddi bir ihtiyaç da var. Kötümserliğini 

saklamayan, ama ayyuka da çıkarmayan 

Mısırlı yazar, Batıda ve Almanyada 

düünce özgürlüğüne sık sık propaganda 

edildiği kadar saygı duyulmadığı kanısında. 

Bu nedenle düünce özgürlüğünün 

bütün özgürlüklerin anası olduğunun altını 

çizme gereği duyuyor. Ancak her durumda, 

böyle bir ortam, toplumdaki bölünmenin de 

habercisidir. Kamplara ayrılmı insanların, 

burada iyilerin ve orada da kötülerin 

bulunduğu türünden sabit ikirlere sahip 

olduğunu belirten Abdel-Samad için, kolay 

demokratik çözümlere bu sahnede pek yer 

yok. Derinlemesine ve aydınlanmacı bir 

çaba gerekiyor feraha çıkabilmek için. 

Tabii iin içinde mazi adını verdiğimiz 

geçmi ve o geçmiin içerdiği malzeme de 

var. Hans Ratha göre, açık tartıma, geçmiin 

hortlaklarının tekrar ortaya çıkmasından 

ödümüz patladığı için tehlikede 

falan değildir. Böyle olsaydı Pegida ve AfD 

gibi milliyetçi çıkıların baarılı olmaması 

gerekirdi. Rath, her siyasal kampın ülkenin 

bölünme tehdidini kendi altını beslemek 

için kullandığına dikkat çekiyor. (s. 25) 

36 

Hamed Abdel-Samad, dostu ve yazar 

Hans Rathın Biz neden düünce özgürlüğüne 

değer vermiyoruz? sorusunu yanıtlarken 

gerçekten ilginç ve üzerinde çok 

düünüdüğü belli bir saptamada bulunuyor: 

öyle bir izlenimim var: Bir 

düünce eğer önemsizse ya da ana akımla 

uyum içinde bulunuyorsa, ancak ve ancak 

o zaman Almanyada kabul görüyor. (s. 

26) Bu saptama, Batıyı hem içinden ve 

Doğudan bakarak tanıyan ve sıradan 

çözümlemelere pek ilgi duymadığı bugüne 

kadar tanık olduğumuz entelektüel üretiminden 

de belli Abdel-Samadın, biraz da 

kendisine yönelik Bizdensin! etiketine 

usturuplu bir reddiyedir. Biyograisindeki 

trajedilere okurlarını da geçmi kitaplarında 

ortak eden bu ilek zekânın gözlemleri, 

gerçekten kafa açıcıdır: Buna kar- 

ılık, değiimi hedeleyen bir düünce, 

burada genelde tehlikeli bulunarak veya 

yardımı olmaz gerekçesiyle geri çevrilmektedir. 

(s. 26) Kavgalı tartımalardan 

geri durmayan sıradan Almanın, genelde 

bu tartımaları sonuna kadar götürmemesinden 

yakınan Abdel-Samad, dostu 

Ratha, kitapçıkta, açıkça Artık aman bir 

tatsızlık çıksın! diye özetleyebileceğimiz 

bir çağrıda bulunuyor: Tartımayı sonuna 

kadar götürebilmeli ve bu kapsamda 

ortaya çıkacak gerginliğe de tahammül 

gösterebilmeliyiz. (s. 27) Bunun tatlı su 

demokratlarını rahatsız edebilecek bir 

sertlik olduğunu farkında olmadığı söylenemez. 

İkinci Dünya Savaında bombalarla 

zorla mutlu edilen genç Alman demokrasisinde, 

Nazi Almanyası ile ilgili histerinin 

de geri planını aratırıyor Hamed 

Abdel-Samad: Das Dritte Reich ne kadar 

geride kalırsa, kendilerini direni savaçısı 

sayanların ona karı sonradan sürdürdükleri 

bu sava da o kadar sert oluyor. 

(s. 39) Bunun anlamı, bu topluma bir eyleri, 

özellikle dinsel gericiliğin İslam ile 

üstlendiği anlamı anlatmakta çekilen güçlüktür. 

Gençken eriatçı örgütlere üye olduğunu 

saklamayan Abdel-Samad, yer yer 

bizim unutulmaz Aziz Nesinimizi 60-70 yıl

sonra yineliyor sanki. Çevresini bir sağır 

duvarın sardığının farkındadır. Ama buna 

rağmen gelimeleri, kimsenin houna gitmese 

de, kendince değerlendirmeye devam 

ediyor. Örneğin Arap Baharı toplumsal 

çalkantı balamadan önce ve baladıktan 

hemen sonra, 2010 ylılından itibaren, Arap 

dünyasının bir çözülme parçalanma sürecinde 

bulunduğunu raporlatırdığını, ancak 

kendisine kulak verilmediğini hatırlatıyor: 

Akdenizin güney kesiminde içsavaların 

ve huzursuzlukların çıkacağı, bunların da 

Avrupaya doğru tarihin en büyük kavimler 

göçüne yol açacağı kehanetinde bulunmutum. 

Biliyor musun bu yüzden bana ne 

ad taktılar? Panikçi! (s. 45) 

GÖÇ ENDÜSTRİSİ 

Kitapçığın sonuna doğru Mısır asıllı 

yazar sazı tamamen eline alıyor ve art 

arda gerçekten birbirinden ilginç değerlendirmelerde 

bulunuyor. Bunlardan biri göç 

arka planı diyebileceğimiz bir endüstri 

ile ilgili. Göç arka planını ön plana çıkaran 

birinin birçok sorundan kaçabileceği, hatta 

bununla kalmayıp para bile kazanabileceği 

uyarısında bulunan Abdel-Samad, 

Bu arada göçmenlerin diğer göçmenlerin 

sorunlarıyla ilgilendiği inanılmaz bir 

entegrasyon endüstrisi var. Entegrasyon 

ne kadar baarılı olursa, entegrasyon 

kılavuzları ve kenar mahalle menajerleri 

o kadar çok tevik parası alıyor. Bunu 

barı vakıları ve hükümet dıı örgütler 

(NGOlar) ile karılatırabiliriz: Bunlar 

gerçi barıı överler ama varlıkları temelde 

savaa bağımlıdır. (s. 61) 

Aziz Nesinin yeni ve Almanyadaki versiyonu 

dedik: Özellikle baörtüsü ile ilgili 

vurgu ve saptamaları buna hak verdirecek 

boyutlardadır. 5-6 yaındaki kız çocuklarının 

balarının örtülmesiyle, ilginç bir 

sorunun, bir inanılmaz özgürlük inancının 

gündeme geleceğini belirtiyor Abdel- 

Samad: Bu kız çocukları ileride yaları 

ilerlediğinde de bu kumaı gönüllü olarak 

taıdıklarını söyleceklerdir, çünkü bunu 

vücutlarını bir parçası yapmılardır. (s. 

70-71) 

Almanyada devletin eit haklar, kadın 

özgürlüğü, özgürlük duygusu propaganda 

ettiğini, ama i entegrasyon tartımalarına 

geldiğinde, bu sözcüklerin 

✤ 

HAMED ABDEL- 

SAMAD'IN ÖZELLİKLE 

BAŞÖRTÜSÜ 

İLE İLGİLİ 

SAPTAMALARI 

BUNA HAK 

VERDİRECEK 

BOYUTLARDADIR. 

✤ 

37

✤ 

miyor: Gelenekten, vesayetten ve cinsler 

arası ayrımcılıktan yana olan muhafazakâr 

güçlerin imdi de mültecilere eit hakların 

ve özgürlemenin nasıl ilediğini anlatması 

gerekiyor, öyle mi? (s. 73) 

Özellikle Almanyadaki İslami derneklerin 

izlediği çifte strateji ile ilgili saptamaları 

son derece akıl açıcı olan Abdel- 

Samadın, taleplerinde sadece camilere 

değil kiliselere yönelik de gayet radikal 

önerilerde bulunduğu gözleniyor. Devletin 

kiliselerden tüm ayrıcalıkları geri alması 

gerektiğini savunan Abdel-Samad, açıkça 

sekülerlemenin, laikliğin tek çözüm olduğunun 

altını çiziyor. 

Açık yüreklidir: Teröristlerin Batıya 

karı toptancı nefretlerinin, Batıda Müslümanlara 

karı toptancı bir nefretle yanıtlandığına 

dikkat çeken Abdel-Samada 

göre, İslamda reform olamaz, ama Müslümanların 

düüncesinde reform yapmak 

mümkündür. O nedenle İslamı Müslümanlarla 

her zaman bir ve aynı ey 

olarak göremeyiz diyor. (s. 87) Abdel- 

Samad, Alman devletinin İslami ve 

İslamcı derneklere değer vererek reform 

falan yaptırmasının mümkün olmadığını 

savunuyor. 

Yaanan ve giderek derinleen sorunların 

çözümüyle ilgili olarak, Hans 

Rathın değil, ama Hamed Abdel- 

ABDEL-SAMAD, 

AVRUPALILARIN 

PEK ALIŞIK 

OLMADIĞI BİR 

DİLLE LAİKLİĞİN 

TEK ÇÖZÜM 

OLDUĞUNUN 

ALTINI 

ÇİZİYOR. 

✤ 

tam tersine, kendisine İslam içindeki en 

muhafazakâr güçleri muhatap aldığına 

dikkat çekiyor. Abdel-Samad için, İslam 

dernekleri izledikleri gerici ilahiyatçılıkla 

bu ülkede paralel toplumları yerleik kılmılar, 

en azından sağlamlatırmılardı, 

imdi ise bunlar en ön safta yeni gelen 

Müslüman mültecilerin entegrasyonu için 

çaba göstermektedir. Bir kez daha entegrasyon 

tartıması İslamlatırılmaktadır 

diyen Hamed Abdel-Samad, sormadan ede- 

Samadın diğer çalımalarına giri niteliğindeki 

bu küçük kitapçıktaki bir 

Abdel-Samad saptaması okurun gözlerini 

açıyor: Doğrusu hiç iyimser değilim. 

Aydınlanmacı Türkçenin bu gerçekten 

ilginç yazarı ve aratırmacıyı yakın 

takibe almasında büyük yarar var. Özellikle 

Türk aydınlanmasını ciddiye alan, 

cumhuriyet rejmiini tarihsel bir ilerleme 

olarak gören yayıncıların, bizim unutulmaz 

Aziz Nesininimizin birçok tezini, 

Batının göbeğinde kendince ve yeni 

koullarda yeniden üretebilen/gelitirebilen 

bu akıllı Aziz Dede torununu vakit 

geçirmeden dilimize aktarması gerekiyor. 

z 

38



39

BASININ VE SANATIN ÖZGÜRLÜĞÜ ÜZERİNE BİR TARTIŞMA 

‘Böhmermann 

Vakası’ mı, 

baka bir ey mi? 


commons.wikimedia.org/Jonas Rogowski 

BREMEN 

Almanya bir aydan fazla bir 

süreden beri bir komedyeni ve bu bağlamda 

Tayyip Erdoğan ile Türkiyeyi tartı- 

ıyor. Jan Böhmermann, daha çok belden 

aağı esprilerle Alman TVlerinde önemli 

bir izleyici kitlesi bulan popüler, fakat 

sıradan komedyenlerden biri. Mesele bir 

bakıma Almanyada seneler öncesinin 

çok kaliteli siyasi güldürüsünün artık 

kaybolmu olması. Bunun yerini, müstehcen 

esprilerle, Stefan Raab gibi dünyanın 

her yerinden video kayıtları yayınlayarak 

bakalarının zayılıklarına gülen bir 

garip espri, güldürü kültürü aldı. Güldürü 

zekâsının, öğreticiliğinin yerini bir bakıma 

belden aağı yapılan akalar, küfürler ve 

daha da kötüsü ırkçı klieler aldı. 

Burada konunun bizi asıl ilgilendiren 

kısmı Alman basınındaki bu ırkçılık. Yoksa 

Tayyip Erdoğan, demokrat mı değil mi gibi 

bir tartıma anlamsız olur. Kendi yurttaı, 

fakat kendisi gibi olmayan ve düünmeyen 

insanları en az haftada iki defa aağılayan, 

muhalilerini susturmak için her 

40

yola bavuran, örneğin, İstanbulun siluetine 

müdahale ederek yaptırttığı Selâtin 

Camii ile kendini bir tür seçilmi padiah 

gibi gören bir siyasetçiyi savunmak gibi 

bir derdimiz olamaz. 

Jan Böhmermann, söz konusu iirinde 

döner, domuz, keçi s...n gibi kavramlarla 

Türkleri ve Müslümanları aağılayan 

tipik ırkçı imgelere bavuruyor. 

Komedyen, Tayyip Erdoğana bir siyasetçi 

olarak yaptıkları üzerinden değil, etnik 

ve dini kimliği üzerinden saldırıyor. Bu 

tür ırkçı imgelere normal olarak Almanya 

ve Avrupada en sağ, faist gruplar bavururdu. 

Eğer bu gruplara mensup birisi bu 

iiri yazsaydı herhalde Almanyadaki tepki 

de bambaka olurdu. 

Olayın sağlamasını yapmak için u 

soruyu da sorabiliriz: Eğer söz konusu 

siyasetçi Erdoğan değil de bir Batılı 

olsaydı, Böhmermann, söz konusu iirini 

değil TVde okumak, yazmayı bile 

aklından geçirir miydi? Aklına, keçi 

bilmem ne yapmak, döner gibi kokmak, 

domuz yellenmesi gelir miydi? 

Pekala bu sözde iirdeki Erdoğan sözcüğünü 

Türk ve Müslüman sözcükleriyle 

değitirebiliriz, çünkü asıl kastedilen 

bu iki imge. 

IRKÇILIK İÇİN TÜRK VE 

MÜSLÜMAN TANIMI 

commons.wikimedia.org/Michael Schilling 

Almanyada ırkçılık kendini özellikle 

Türkler ve Müslümanlar üzerinden tanımlamakta. 

Bu iki kimlik kötü, saldırgan, 

iddet yanlısı, ortaçağdan kalma, geri, kızlarını 

zorla evlendiren, baskıcı vb. bütün 

olumsuz sıfatları üzerinde taıyor. Bunun 

aksi ise iyi, barıçıl, yumuak, modern, 

ilerici, kadınların özgür ve eit olduğu 

Alman toplumu. 

Irkçılık teorilerine uygun biçimde ifade 

edersek, Türk, Türkiye ve Müslüman, 

Alman, Almanya ve Hıristiyanın ötekisi. 

Almanlar, Türkler, Müslümanlar ve onlara 

duyulan irrasyonel nefret olmadan olamıyorlar. 

Kendi kimliklerini bulamıyorlar. 

50 küsur yıldır birlikte yaadıkları, kendi 

yapmak istemedikleri en berbat ilerini 

yaptırdıkları insanlardan nefretin ve saldırganlığın 

nedeni bu. 

Tartımalar baladığından beri hem 

devlet radyo televizyonları hem de özel 

basın kuruluları Almanya ve Alman 

siyasetinin Türkiye ve Erdoğanın kurbanı 

olduğu, onun baskısı altında kaldığını, 

kendi kararını veremediğini 

iliyor. Hükümet, Erdoğan önünde diz 

mi çöküyor? (Knickt die Regierung vor 

Erdoğan ein?), Erdoğana bağımlı mı olacağız? 

(Abhängig von Erdoğan?) gibi balıklar 

en haileri. 

Türkiye (T. Erdoğan) - Avrupa (A. 

Merkel) anlamasının, Türkiyeyi bata 

✤ 

BU İKİ KİMLİK 

KÖTÜ, SALDIRGAN, 

ŞİDDET YANLISI, 

ORTAÇAĞDAN 

KALMA, GERİ, 

KIZLARINI ZORLA 

EVLENDİREN, 

BASKICI VB. 

BÜTÜN OLUMSUZ 

SIFATLARI ÜZERİNDE 

TAŞIYOR. 

✤ 

41

ALMANYA VE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ 

Avrupa ama özellikle Almanyanın 

sınır bekçisi ve mülteci deposu yaptığını, 

Almanyanın istediğini aldığını, 

Türkiyenin ise en iyi durumda, zaten uluslararası 

anlamalara ve mahkeme kararlarına 

aykırı olan vize uygulamasını kaldırtabileceğini 

çok iyi bilmelerine rağmen... 

Vurun abalıya! 

Kendi iyisini, ötekini sadece kötüleyip 

aağılayarak değil, bu defa, sanki 

kendisi o ötekinin (Türk, Müslüman) baskısı 

ve zoru, hatta mezalimi altındaymı, 

ona boyun eğmek zorundaymı algısını 

yayarak kendini zavallı bir kurban gibi 

gösteriyor. Bu kötü, arkaik Erdoğan, Türkiye, 

Ankara bizim nasıl yaayacağımıza, 

nasıl davranacağımıza karar vermek 

istiyor... 

Almanyada da rapçiler veya sıradan 

insanlar siyasetçilere hakaret ettiklerinde 

ceza alıyorlar. Örneğin, Berlin eski 

Belediye Bakanı Klaus Wowereit da kendisine 

ecinselliği üzerinden saldırdığını 

düündüğü bir rapçiyi dava etti. O 

zaman basında kimse Bu sanatsal özgürlüktür, 

kısıtlanamaz! falan demedi. Fakat 

Böhmermann, basın tarafından birdenbire 

basın özgürlüğünün ikonu hatta Batı 

uygarlığının savunucusu ve kahramanı 

konumuna getirildi. 

İkinci Alman Televizyonu ZDF, zararın 

neresinden dönersek kârdır demeyip 

Böhmermannı mahkemelerde sonuna 

kadar savunacağını açıkladı. Onlarca 

yazar, sanatçı, siyasetçi – bu arada Tayyip 

Erdoğana ve Türkiyeye ırkçı atıları 

ihmal etmeden – Böhmermann ile dayanıma 

mesajları verdiler. Almanyanın 

en büyük özel basın kuruluu Springer 

grubunun yönetim kurulu bakanı Mathias 

Döpfner 1 , Die Weltte Böhmermanna 

bir açık mektup yazarak, hem komedyeni 

övdü hem de Sonuna kadar yanındayım 

dedi. Döpfner, Alman sağının en 

önemli kalemorlarından birisi, kariyerine 

Bremen Radyosunda balayan Böhmermann 

ise birçok yaıtı ve meslektaı gibi 

kendini solcu olarak görenlerden. 

Ve elbette Döpfner gibi biriyle aynı 

yerde olmak istemez. Fakat, ortak düman 

nasıl da ortak kimlikler ve birliktelikler 

yaratıyor? 

1 

Mathias Döpfner, Alman basınında hem medya şirketlerindeki görevleri hem 

de yazar olarak önemli birisi. Döpfner, Müslüman ve Türk düşmanı yazılarıyla tanınıyor. 

Döpfner’in 2010 yılında Die Welt’te yayımlanan Müslümanlara karşı bir tür 

Haçlı seferberliği manifestosu olan yazısı aşağıdaki adreste: 

ht tp://w w w.welt.de/debat te/ar ticle1114 8187/Der-Westen-und-dashoehnische-Lachen-der-Islamisten.html 

42



43

44

İŞÇİ VE FOTOĞRAF 

SANATÇISI 

KEMAL KORKMAZ’IN 

SERGİLERİ 

Sanatta 

nokta 

olmaz! 

45

WALLDORF 

Uzun yıllardır Frankfurt ve çevresinde 

çalımalarını sürdüren 

fotoğraf sanatçısı Kemal Korkmaz, 

karanlığın içinden ıığa bakıın 

farklı insanlar yarattığını ileri 

sürenlerden. Kendisini de farklılatırmak 

istiyor. Ama kendisini hayat 

karısında hiç artlandırmadan bir 

yere yerletirdiğini söylemeyi de 

ihmal etmiyor: 

46

✤ 

ORADAKİ 

KARANLIKLA 

DIŞARIDAKİ 

BANKALARIN, 

ŞEHİRDEKİ IŞIKLI 

LEVHALARIN 

AYDINLIĞI 

ARASINDAKİ ÇELİŞKİ 

HEP DİKKATİMİ 

ÇEKMİŞTİR. 

✤ 

47

İşçi olarak geldim ben Almanya’ya. 

Önce eski hal binası Großmarkthalle’de, 

yani şimdi yeni Avrupa Merkez Bankası 

binasının yükseldiği yerde ve geceleri 

çalıştım. Büyük bir karanlığın içindeydik 

çalışırken. Oradaki karanlıkla dışarıdaki 

bankaların, dev binalardaki, şehirdeki ışıklı 

levhaların aydınlığı, o ışıklar içinde bizim 

karanlığımız, bu çelişki, hep dikkatimi çekmiştir. 

Geceleri çalışıyordum, ama geceleri 

oraya gelip fotoğraf çeken bir gazeteci 

görmedim mesela. Oysa hayat o karanlığın 

içinde kuruluyordu. Fotoğrafçılar, gazeteciler 

ise gündüzleri gelip fotoğraf çekiyorlardı. 

Ben o yılları ve karanlığı içeriden 

fotoğraladım. Sergiler açtım. Sonra da 

şimdi çalıştığım matbaaya geçtim. 

Matbaa içisi olmasına ve ağır bir i 

yapmasına rağmen hayat karısında onu 

anlama görevi olduğunu unutmuyor Kemal 

Korkmaz: 

Son dönemde evde çalışıyorum. Model, 

ışık, fotoğrafçı, sahne ve tasarım hep tek 

bir kişide birleşiyor. O da, benim. Birçok 

kişiyi tek bir insanda birleştiriyorum yani. 

İşte fotoğralarımla bu bütünleşmeyi de 

48

✤ 

MODEL, IŞIK, 

FOTOĞRAFÇI, 

SAHNE VE TASARIM 

HEP TEK KİŞİDE 

BİRLEŞİYOR. 

O DA BENİM. 

BİRÇOK KİŞİYİ 

TEK BİR İNSANDA 

BİRLEŞTİRİYORUM 

YANİ. 

✤ 

49

50 

yakalamaya çalışıyorum. Aynada igürler 

yaratıp onları fotoğralıyorum. Kendime 

roller biçtim. Atölye gibi kullanıyorum evi. 

Aslında yaşamın her noktasından igürler 

çıkarıyorum. 

En son geçen yıl baında Walldorfta 

bir karma sergiye fotoğralarıyla katılan 

Korkmaza göre, insanın kendi içindeki 

benlik çok önemli. O benliğin önemsizlemesi 

halinde dıarıdaki kuralların öneminin 

artacağını, bunun ise özgürlüğün 

kısıtlanmasına yol açacağını hatırlatıyor: 

Aslında ben içime dönerek, kendimi 

dıarıdaki egemen sistemden, kuralların 

otoritesinden kurtarıyorum. Gösterilenleri 

kaydetmeden, kendi avucumun içindekileri, 

yani bizzat topladıklarımı görüyorum. 

Dıarıdakilerin istediklerini değil, 

kendi istediklerimi görüyorum. Ezbere 

yaamak istemem, yaayamam da. Topladıklarımda 

kendimi görebiliyorum. Özetle, 

ben hazır yemek istemiyorum. Kendimi 

ve kendi yemeklerimi hep kendim hazırlamak 

istiyorum.

✤ 

DIŞARIDAKİLERİN 

İSTEDİKLERİNİ DEĞİL, 

KENDİ İSTEDİKLERİMİ 

GÖRÜYORUM. 

ONLARI GÖSTERMEYE 

ÇALIŞIYORUM. 

✤ 

51

Bütün dünya bir sahne diyen 

Shakespearein izindeki içi-sanatçı 

Korkmaz, fotoğralarını neden manipüle 

ettiğini öyle açıklıyor: 

Gördüklerimin arkasında, görünmeyeni 

yakalamak için fotoğraları sonradan 

müdahale ediyorum. Fotoğraları manipüle 

ederek, bir sessizliği yakalıyorum. 

Gördüklerimle bunun için oynuyorum. 

Alışkın olmadığım kelimeleri duymak 

hoşuma gidiyor. Benim derdim insanları 

uyarmak: Araştırmalarımın, sorgulamalarımın 

merkezinde hep bu var. İnsanlar 

birbirine çarpa çarpa bir büyük resim 

veriyor aslında. O resimleri yakalamak 

için çaba harcıyorum. Hayat bitmeden 

önce her şeyle bir biçimde yüz yüze kalıyoruz. 

“ışarıdan alıyoruz. “ışarıdan 

aldıklarımız ise su gibidir. O su oldukça 

çiçek veririz, su aldığımızda biz de dışarıya 

su ve can veririz. Bu alışveriş biterse 

biz de biteriz. Bu bitimli dünyada sanatın 

olanakları büyük. Sanatta nokta belki de 

o yüzden yok. 

u sıralarda koreograiden fotoğrafa 

bir çizgi çekmeye çalıtığını, bu konudaki 

ilk ürünlerinin İstanbulda İFSAK 

salonlarında Rollenmeler balığı 

altında 30 Nisan-12 Mayıs 2016 tarihleri 

arasında sergileneceğini belirten Kemal 

Korkmaz, Eskiehir Anadolu Üniversitesi 

bünyesinde de yine mayıs ayında 

bir küçük sergi daha düzenlendiğini, bu 

alandaki çalımalarını hem Almanya 

hem de Türkiyede yoğunlatıracağını 

söylüyor. (FHF) z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



52

Regional, 

Hessisch aber 

Türkisch 


53


Çizimler | Zeichnungen


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


Aylık Kültür ve Sanat Aylık Kültür Dergisi ve | Sanat Haziran Dergisi 2016 | Şubat | Sayı: 2016 4 | | www.avrupa-kultur.eu 

Sayı: 01 

AYDINLANMANIN BEŞİĞİ İÇİN ASIL ADRES 

Modern Avrupa’nın 

Anadolu Korkusu 

■ Nuri Irak: Resim, tarih ve doğa denklemi 

■ Berlin’de yine ilginç bir “Tiyatro Buluşması” 

■ Momentum’da postkomünist kadın sanatçılar ve “Hero Mother” 

■ Bremen: Zülfü Livaneli 70 yaşında

İçindekiler 

AVRUPA’NIN TARİHSEL TEMELLERİNE EGE’DEN MÜDAHALE 

Modern Avrupa’nın Anadolu korkusu ve kaynakları 

OSMAN ÇUTSAY 

Modern Avrupa’yı doğuran Helen uygarlığının asıl gelişkin temelleri Anadolu’da mı? Yeni tezler 

Türkiye’yi merkeze almak zorunda kalıyor. Anadolu’yla ilgili, sadece uluslararası siyasette değil, antik 

tarih tartışmalarında da yeni zarlar atılıyor. Yeni bulgular masaya yatırılıyor, yeni yorum talepleri 

yükseliyor. Türkiye’nin özellikle batısının, M.Ö. 2’nci binyılda, Troya savaşlarının patlak verdiği 

M.Ö. 1200’lerin öncesi ve sonrasında, “Akdeniz’e bir kısrak başı gibi uzanan” bir coğrafya olarak “Sıfırıncı 

Dünya Savaşı”na sahne olduğu yeni iddialar arasında yer alıyor. Arkeoloji ve Ege’ye gerçekten 

ömür vermiş ilginç bir “jeoarkeolog” Eberhard Zangger, Batı Anadolu’daki Luvileri incelemeyi öneriyor. 

Gerçi yeni bulgular ışığında malzeme olarak zayıf bir görüntü veriyor, ama biz “Anadolu’nun 

önceliği ve gelişkinliği” tezini “Mavi Anadolucular” başlığı altında, Halikarnas Balıkçısı ve dostlarının 

aydınca çabaları sayesinde 1940’lardan itibaren Türkçede tartışmıştık. 1980’lerde kesilen bu tartışma, 

yeniden ve çok daha zengin bir zeminde, bu kez İsviçre kaynaklı olarak yeniden önümüze geliyor. 

Çok ilginç bir yere doğru ilerliyoruz... 

SAYFA: 4 

NURİ IRAK İÇİN DÜNYA, TARİH VE RESİM DENKLEMİ 

Soyutun olanaklarıyla doğanın ve tarihin peşinde olmak 

İLHAN AYER 

Nuri Irak, sadece tuvaller üzerine resimler yapmıyor, ahşap baskılar, çini mürekkebiyle yaptığı çalışmalarının 

yanında fotoğrafçılık sanatıyla da uğraşıyor. Irak, çalışmalarında karma tekniğini de kullanıyor, 

çini mürekkebiyle, akrilik boyayı incelterek, sulu boya tarzında karışımlar elde ediyor. Toz pigment 

boyalarla, çini mürekkebini kağıt, ahşap veya tuval üzerinde birleştirerek karma teknikler deniyor. 

Suluboya ile çini mürekkebinin resimde hata afetmeyeceğini de sözlerine ekliyor. Sanat eserlerinde 

klasik resim materyalleri dışında, kan, kül ve suni paslanma süreçleri yaratarak yeni objeler 

elde ediyor. Bazı eleştirmenlerce “ifadeci kompozisyonlarında olağanüstü bir dinamizmle resim çerçevelerini 

zora düşürdüğü” de belirtilen Nuri Irak, sorularımızı yanıtladı. 

SAYFA: 20 

TÜM BERLİN BİR SAHNE GİBİYDİ... 

Bir “Tiyatro Buluşması”nın ardından.. . 


Berlin’deki “Tiyatro Buluşması”na layık kuşkusuz birçok oyun vardır. Yönetmenin uygulaması, oyuncuların 

performansı, sahne dizaynı vs. çok çarpıcı, sanat kalitesinin dorukta olduğu oyunlar... Ancak 

Berlin Tiyatro Buluşması’nda her sene Hamburg Devlet Tiyatrosu ve Berlin’deki belli tiyatrolardan 

mutlaka oyunların davet edilmesi dikkat çekiyor. Bunlarda mutlaka ödüle layık oyunlar mı sergileniyor? 

SAYFA: 30 

2

POSTKOMÜNİST KADIN SANATÇILARIN ANNE VE 

KAHRAMANLIK BAKIŞI 

Momentum’da “Hero Mother” 


Kadın denince akla ilk gelen olgu annelik, annelik sanki kadın olmanın eşanlamlısı. Anneliğin ardından 

da eş, aşçı, temizlikçi, ucuz emekçi gibi vasılar geliyor. Gene de itibar edilen kadın olmak değil 

de, annelik. Annelik de kendisine atfedillen bunca tanımla sonuna kadar doldurularak, anlamsızlaştırılmış 

durumda. (Zaten bir kadın olarak sadece annelik vasfım ile değerlendirileceksem bırak 

kalsın...) Burada bir eleştirmen, kadın ve anne olarak ele aldığım serginin adı da “Kahraman Anne”. 

Kahraman kadın değil, kahraman olan sadece anne. Peki nereden geliyor bu “kahraman anne” olgusu? 

Sergide yer alan sanatçılardan Elżbieta Jabłońska’nın kullandığı anlamda çizgi romanların süper 

kahramanlarından gelmediği kesin. Polonyalı sanatçı Jabłońska kendini tamamiyle çocuklarına 

adayan anne olgusunu ele aldığı fotoğralarında, oğluyla birlikte poz veriyor. Her bir fotoğrafta kucağında 

bir erkek çocuk olan kadını, evinin farklı köşelerinde ve farklı kahraman kıyafetleri (Batman 

ve Superman gibi) içinde görüyoruz. Fotoğralardaki kadın tamamen bezmiş ve hissiyatsız bir ifade 

ile izleyiciye bakıyor. Arka planda ise mükemmel olan anneden bekleneceği gibi derli toplu bir ev 

köşesi var. Bu fotoğralar her toplumda kadına yapıştırılan o mükemmel anne olma durumunu süper 

kahramanlık ve kahraman annelik üzerinden eleştiriyor. 

SAYFA: 36 

VİYANA’DAN BAKINCA GÖRÜLMEK İSTENEN TÜRKİYE 

“Türkei”? Hangisi? 

Türkiye konusunda Alman kitap dünyasına neredeyse her gün yeni bir katkı yapılıyor. Sadece Almanca 

içinde yetişmiş köklerinde Türkçe yatan yazarlar değil, Türkiye üzerine yazan Almanlar da var 

bu listenin içinde. Art arda yayımlanan bu kitaplar arasında bir yenisi de genç kuşak araştırmacı ve 

biliminsanlarından Dr. İlker Ataç’a ait. Şu sıralarda Viyana’da çalışmalarını sürdüren, ancak Alman 

üniversitelerinde yetişen Ataç’ın, çalışma arkadaşı Michael Fanizadeh ile birlikte Viyana’daki Türkiye 

konulu toplantılarda sunulan bildirilerden derlediği yeni kitap “Türkei”, böyle bir çalışma. Batı’nın 

görmek istediği Türkiye ile ilgili ilginç ipuçları veren derleme karşısındayız. 

SAYFA: 43 

ZÜLFÜ LİVANELİ 70’İNCİ YAŞINI BREMEN’DE KUTLUYOR 


Besteci, şarkıcı, yazar ve ilm yönetmeni Zülfü Livaneli 20 Haziran’da 70 yaşına girecek. Livaneli, doğum 

gününü Bremenli dostlarıyla kutlayacak.12 Eylül’den sonra bir süre Almanya’da yaşayan Zülfü 

Livaneli, 1984 yılında Bremen’de “Ada” albümünü kaydetmişti. Livaneli, 1987-1988 yıllarında Bremen 

Radyosu’ndan Peter Schulze ile birlikte, Türkiye Almanya ortak yapımı “Yer Demir Gök Bakır” 

ilmini çekmişti. 

SAYFA: 49 

3

AVRUPA’NIN TARİHSEL TEMELLERİNE EGE’DEN MÜDAHALE 

Modern Avrupa’nın 

Anadolu Korkusu 

4

FRANKFURT 

Anadoluyla ilgili, sadece uluslararası 

siyasette değil, antik tarih tartımalarında 

da yeni zarlar atılıyor. Yeni bulgular 

masaya yatırılıyor, yeni yorum talepleri 

yükseliyor. Türkiyenin, özellikle de batısının, 

M.Ö. 2nci binyılda, Troya savalarının 

patlak verdiği M.Ö. 1200lerin öncesi 

ve sonrasında, Akdenize bir kısrak baı 

gibi uzanan bir coğrafya olarak Sıfırıncı 

Dünya Savaına sahne olduğu yeni 

iddialar arasında yer alıyor. Bu dönemin 

ardından Anadolunun 400 yıllık bir 

karanlık döneme girdiği, artık kitabî 

bir iddia değil, birçok somut bulgu ve 

ipucundan hareketle tartımaya açılan 

bilimsel bir tez. Tamam, ama bunlar Türkçeye 

yabancı değil. İpuçlarını Türkçede 

görmütük. Yani bizim için çok yeni bir 

durumda yok ortada. 

Neden? 

Buna geleceğiz. Önce unu söyleyebiliriz: 

Her ne olursa olsun, Egenin protohistoryası, 

yani tarihöncesi ile tarih 

arasındaki dönem, gerçekten de çok 

yeni sürprizlere açık. Batı Anadolu halkı 

Luviler ve ülkeleri Luwiyada, yani Bronz 

Çağında Batı Anadoluda gelimi bu 

uygarlıkla ilgili yeni bilgi ve tezler, yaadığımız 

zamanı da altüst edebilecek bir 

enerji içeriyor olabilir. 

Eberhard Zangger | Hattusa Temple 

5

✤ 

UYGARLIĞIN 

BEŞİĞİ BUGÜNKÜ 

TÜRKİYE 

COĞRAFYASIYDI. 

BATI BU GERÇEĞİ 

ÖRTMEK İSTEDİ. 

✤ 

Bu enerjinin, biz neredeyse cumhuriyetle 

birlikte, 1950lerden itibaren ise yoğunla- 

arak Türkçede ilemeye baladığına tanık 

olmutuk: Mavi Anadolu. 

Ünlü Halikarnas Balıkçısının, tam adıyla 

Cevat akir Kabaağaçlı, ve onun öncülüğündeki 

Mavi Anadoluculuk hareketinin 

temel tezleri (Anadolu yarımadası Yunanistan 

yarımadasından daha uygar ve gelikindi) 

ile halen Zürih merkezli yeni bir 

6 

jeoarkeolojik harekâta girien Dr. Eberhard 

Zanggerin bulgu ve tezleri arasında 

bir devamlılık var: Uygarlığın beiği, 

bugünkü Türkiye coğrafyasıydı ve o coğrafya, 

içerdiği kültürlerle birlikte bugünkü 

Yunanistandan çok daha önemliydi. Ancak 

modern zamanlarda, Batı, bu gerçeğin 

üzerini örtmek için çok çaba harcadı. 

Oynak Tolgalı Hektorun sonsuza dek 

gömülmesi arttı.

✤ 

Heinrich Schliemann 

Sydney Hodges'in fırçasından (1877) 

Helen kültürünün Anadoludan kaynaklandığını 

ileri süren Halikarnas Balıkçısı, 

Hey Koca Yurt, Anadolu Tanrıları, 

Anadolu Efsaneleri, Merhaba Anadolu 

gibi yapıtlarında antik çağ Türkiye efsanelerini 

inceleyerek bu yargıya varmıtı. 

Genel kanı, karılatırmalı mitoloji incelemelerinde 

Halikarnas Balıkçısının ilklerden 

biri, birçok açıdan da birinci olduğu 

yolundadır. Anadolu uygarlıklarını aratırmaya 

trajik gençliğinden balayarak 

tüm ömrünü adayan Halikarnas Balıkçısı 

için bilimsel düüncenin ve felsefenin 

anayurdu, Anadoludur. Hatta ona 

göre, Anadoluda serpilen bilim ve bilimsel 

düünce Yunanistana geçtikten sonra 

dejenere olmutur. Mitolojik unsurların, 

içinden çıktıkları toplumun ihtiyaçlarından 

doğduğunu bilen Cevat akir, 

mitlerin (efsanelerin ve masalların), ki 

Atlantis ile Troya efsaneleri de bunlardandır, 

içinden çıktığı toplumun, ekonomik, 

siyasal, kültürel damgalarını taıdığını 

ve bir biçimde onları yansıttığını 

Schliemann 

Trojanische Altertümer EA 

Halikarnas Balıkçısı/commonswikimedia.org 

HALİKARNAS 

BALIKÇISI İÇİN DE 

BİLİMSEL DÜŞÜNCE 

VE FELSEFENİN 

ANAYURDU 

ANADOLU İDİ 

✤ 

7

Batı Anadolu ve Luviler 

”berhard Zangger ve aratırmalarını gerek dünya ölçeğinde gerekse Türkiye’de sürdüren bazı çalıma arkadaları, 

luwianstudies.org sitesinde İngilizce, Almanca ve Türkçe olarak çeitli bilgilere yer veriyorlar. Buna 

göre, Luviler ile bu halkın yaadığı Luwiya ülkesinin Avrupa tarihi içindeki özel yeri ve buna modern zamanlar 

Batı’sının gösterdiği arkeolojik/ideolojik ilgi, daha doğrusu ilgisizlik, ciddi çelikiler barındırmaktadır. Bu rol 

çalma ve küçültme güdüsünün hedei, dünyanın yedi harikasından üçünün ve Sokrates öncesi ”ge ilozolarının 

hemen hemen hepsinin ortaya çıktığı Luviler ve ülkeleridir. “olayısıyla ortada kolay kolay sineye çekilebilecek bir 

keyilik, bir tarihsel boluk yoktur. İ, son derece ciddi boyutlardadır ve bugüne kadar uzanan bir toplumsal tarihi 

de ilgilendirmektedir. Bu yakıcılık, sözü geçen sitedeki yazılarda da gözleniyor: 

Luvi kültürü ilolojik açıdan oldukça iyi aratırılmıtır. Buna göre Luviler Bronz Çağı ve ”rken “emir Çağı’nda 

Anadolu ve Kuzey Suriye’de yaamı tarihi bir halktır. Hititlerin bakenti Hattua’da bulunmu ve Akatça çivi yazısında 

yazılmı belgelerde Luvi dilini konuan halkların yaadığı bölgeye Luwiya deniyordu. Hitit yasalarında ve 

diğer belgelerde Luvi diline yapılan tercümelerden söz edilir. Luvi dili Hint-Avrupa dil ailesinin Anadolu dilleri 

grubuna girer. ”n azından 900 yıl boyunca kullanımda kaldığı belgelenen Luvice, hiyeroglif iaretleriyle yazılırdı. 

Luvice farklı diyalektlerle Güney ve Batı Anadolu’nun tamamında konuulurdu. Takriben MÖ 2000 yılından itibaren 

Luvice kii isimleri ya da Luvice kökenli kelimeler eski ticaret ehri Kültepe’de (Kani veya Nea) bulunan Asur 

tabletlerinde görülmeye balanır. O dönemde Anadolu’da yaayan Asurlu tüccarlar yerli halkı, Luvilerin karılığı 

olan nuwa’um olarak adlandırırlardı. Aağı yukarı aynı dönemde ”ski Hititler biraz daha kuzeyde Kızılırmak civarına 

yerletiler. Hititler, bugün Hititçe diye isimlendirdiğimiz dillerini, politik ve ticari merkezleri (Nea) doğrultusunda 

balangıçta nea ya da neaca diye adlandırırlardı. Bu dil, sonradan bakent olan Hattua’nın çevresinde 

özellikle üst tabakanın yazı dili eklinde kullanılırdı. 

Anadolu’nun batısı, muhtemelen engin yüzölçümünden ve karıık topografyasından kaynaklanan sorunlardan 

dolayı binlerce yıl boyunca küçük krallıklar ve beylikler arasında paylaılmıtı. Bu durum bölgenin ekonomik ve 

askeri gücünü zayılattığı gibi, az veya çok homojen bir Luvi kültürünün kabul edilmesini da geciktirmitir. 

Hitit belgelerindeki Luwiya isminin yerini kısa bir süre sonra, az çok Luvilerle e anlamda, politik olarak en 

etkili olan Luvi Krallığı’nın ismi Arzawa alır. Arzawa, ana bileenleri olan Wilua, eha, Mira, Hapalla ve daha dar 

anlamda Arzawa gibi küçük krallıklara ayrıır. Bunun yanında Hitit belgelerinde Batı Anadolu’da, bazen büyük 

Hitit krallarına bağlanan, bazen de Hititlerin dümanı olan bir düzine kadar küçük Luvi krallığından söz edilir. Bunlara 

yukarıda sayılanların yanında Lukka, Karkia, Pedasa, Tarhuntaa, Kizzuwatna, Walma ve Maa da dâhildir. 

Günümüz bilim adamlarının çoğu, bu krallıkların bulunduğu bölgeler konusunda az çok hemikirdir. Batı Anadolu 

devletlerinden olan ve Hitit yazılı belgelerine göre kısa bir süre için (MÖ 1290-1272) Hitit İmparatorluğu’na bağımlı 

olan Wilua’nın yeri tam olarak açıklığa kavumamıtır. Ama günümüzde aratırmacıların çoğu, Wilua’nın Troya 

ile aynı yer olduğu düüncesindedir. 

(...) 

Luvi Kültürü, kısmen bu gibi nedenlerden dolayı iloloji alanında çok büyük bir öneme sahiptir. “ilbilimciler, 

Hattua’da ele geçen 33.000 belge sayesinde Luvi Kültürü konusunda çok kapsamlı bilgiler elde etmeyi baarmıtır. 

Bu konudaki önemli çalımalar arasında Susanne Heinhold-Krahmer’in Arzawa (1977); H. Craig Melchert’in 

The Luwians (Luviler) (2003) ve Alice Mouton ve diğerlerinin Luwian Identities (Luvi Kimlikleri) (2013) adlı kitapları 

yer alır. 

Buna karın, protohistorya arkeolojisi sahasında Luvilerden hiç söz edilmez. ”ge’nin erken tarihi ile ilgili son 

yıllarda çok kapsamlı kitaplar yazılmasına rağmen, Luvi kültürüne değinilmemitir. Bu anlamda Luwian Studies ilk 

kez olarak dilbilimleri, protohistorya ve doğa bilimleri alanlarındaki aratırmaları bir araya getirmek için çaba sarf 

etmektedir. Luvi kültürünün tanınması, çeitli nedenlerden dolayı bir yüzyıl kadar gecikmitir. 

(Kaynak: www.luwianstudies.org) 

8

yazıyordu. Azra Erhat, Sabahattin Eyuboğlu, 

Vedat Günyol, İsmet Zeki Eyüboğlu 

ve hatta Melih Cevdet Anday gibi yakın 

yazar dostlarıyla gelitirdiği Mavi Anadoluculuk 

düüncesi, Anadolunun bugünüyle 

eski çağları arasında kopmayan bir 

kültür bağı olduğuna dikkat çekiyordu. 

Dünyadaki birçok mitin ve Yunan mitolojisinin 

kaynağı Anadoludaydı. Burada da 

mihenk taı olarak Klasik Ege Uygarlığı 

öne çıkıyordu. 

BATI’NIN KÖKLERİ NEREDE? 

Batı veya Avrupa, daha doğrusu Batı 

demokrasileri, kendi köklerinin Yunan 

mitolojisinde yattığını kabul ederken, ıığı 

Anadolu uygarlıklarının üzerinden çekmek 

ve o bölgeyi karartmak zorunda kalmıtı. 

Halikarnas Balıkçısı ve arkadalarına 

göre ise Yunanistan yarımadasına sıkıtırılan 

Yunan uygarlığı Anadoludan çok 

geriydi ve olsa olsa onun takipçisi konumundaydı. 

Bunu savunuyorlardı. Örneğin, 

Cevat akire göre, Homeros, İlyada ve 

Odisseyayı Gılgamı efsanesinden etkilenerek 

yazmıtı; çünkü Homeros, Anadolulu 

idi ve yazdığı tanrılar da Anadoluda 

bilinen tanrılardı. 

Antik tarih yazımını, 19uncu yüzyıl 

Avrupasının ideolojik ihtiyaçları doğrultusunda 

Anadoluyu görmezlikten gelmekle 

suçlayan Halikarnas Balıkçısı için Ege 

ve Akdeniz, uçsuz bucaksız bir açık hava 

müzesiydi. Anadolu ile bugünkü Yunanistan 

arasında bir uygarlık ve mitolojiler 

karılatırması yapılmamasından yakınan 

Balıkçıya göre, Batı toplumları Doğunun 

aydınlanmasından korkmaktadır ve bu 

korku büyük uygarlıklar yaratmı Anadolu 

gerçeğine gözlerin kapatılmasını gerektirmitir. 

Anadolu uygarlıkları bilerek ihmal 

edilmitir. Bugünkü Batı, ite tam da bu 

ihmalin bir ürünüdür. 

Mavi Anadolunun çeitli boyutlarıyla, 

1973te ölen Balıkçı ve ondan sonra 

art arda bu dünyadan göçen yol arkadalarının 

takipçilerince yaatılmaya çalııldığını, 

ama bunun yerleik Batı arkeolojisine, 

daha doğrusu onun Anadoluyu geri 

9 

✤ 

ANADOLU 

UYGARLIKLARI 

BİLEREK İHMAL 

EDİLMİŞTİR 

VE BATI, BU 

İHMALİN 

ÜRÜNÜDÜR 

✤

✤ 

The story of the Iliad (1911) 

YERLEŞİK 

ARKEOLOJİNİN 

"RAHİPLERİ", 

BU FIRLAK 

ZEKANIN YENİ 

SORULARINI 

AFFETMEDİLER 

✤ 

plana itip geriliğe mahkûm eden ideolojisine 

kafa tutulacak kadar derin ve yaygın 

yapılamadığını biliyoruz. Burada bir 

boluk olumutu. 

Bu boluğa müdahale edenlerden biri 

de, 1990larda Atlantis ve Troyayı ilikilendiren 

genç bir jeoarkeolog oldu. Dr. 

Eberhard Zangger, Troyanın ve bulunduğu 

bölgenin, Bronz Çağının en gelikin 

uygarlığı olmasına rağmen hak ettiği arkeolojik 

ve tarihsel ilgiyi göremediği düüncesindeydi. 

Zangger, Troyanın Atlantis 

efsanesine modellik ettiğini, sonuçta 

Troyanın aslında Atlantise karılık geldiğini 

ileri süren kitabını yayımlayınca 

önce büyük bir ilginin odağı oldu, büyük 

bir destek de aldı, ama hemen ardından 

da büyük yalnızlığı baladı. Yerleik arkeolojinin 

rahipleri, bu fırlak zekânın yeni 

soruları ve sorunları tartımaya açmasını 

afetmediler. 

İin trajik yanı uydu: Eberhard 

Zangger, 1990larda sadece Batılı arkeologların 

değil, Türkiyedeki meslektalarının 

da tepkisiyle karılamıtı. Troyanın 

çevresindeki kanalların bulunması için 

helikopterlerle de özel ölçümler yapıl- 

10 

ması gerekiyordu. Zanggerin bu konudaki 

öneri ve giriimlerinin, Troya kazılarını 

yöneten Prof. Dr. Manfred Korfmann ile 

onun Türk dostları, özellikle de Prof. Dr. 

İlhan Kayanın olumsuz tutumuyla göğüslendiği, 

hatta Süleyman Demirele yakın 

olduğu bilinen Korfmannın O varsa ben 

yokum antajıyla bu ölçümleri engellediği 

hâlâ konuulmaktadır. Bir baka ifadeyle, 

bu bilime pek sığdırılamayacak müdahale 

ve açık engelleme, artık herkesin iyi bildiği 

bir sırdır. Bu engeller ve yarattığı gerçekten 

kirli tablo sonucunda, Zangger, 

Troya Nuremberg Chronicles_commons.wikimedia.org

The story of the Iliad (1911) 

✤ 

arkeolojinin bir kriz içinde bulunduğunu 

kitaplatırdı (Die Zukunft der Vergangenheit 

- Archäologie im 21. Jahrhundert). 

Ancak Anadolunun profesyonel bir 

uzmanı olarak bu meslekte daha fazla 

ısrar etmeme kararı aldı ve 2000lerde 

arenadan çekildi. En azından öyle sanıldı. 

Uzun süre bu çevrede adı geçmedi. Sonraki 

yıllarda Zürihte danımanlık yaparak 

anlaılan ciddi bir birikim sağlamayı 

baardı. Bu arada temel aratırma konusunu 

unutmadığını, tersine kendini daha 

da gelitirdiğini, kiisel olarak aratırmalarına 

devam ettiğini anlıyoruz. 

“LUVİ BOŞLUĞU” 

Eberhard Zangger, son yıllarda tekrar 

Anadolu uygarlığı üzerine çalımalarına 

döndüğünü ve eski tezlerinin altını 

dolduracak yeni aratırmaların peinde 

olduğunu gösteriyor. Bu nedenle kurduğu 

vakıf, Batı Anadolu halkı Luvileri ve 

Luwiyayı incelemeyi hedeliyor. Batının 

Anadoluya kör olan gözlerini açmaya 

çalıacağını duyuruyor. Luwian Studies 

(Luvi Aratırmaları) adlı bu vakıf, 

özellikle Luvi yerleim birimlerinin aratırılmasına 

çağrıda bulunuyor. Nerelerde 

kazılar yapılması gerektiğini iyi bildiklerine 

yeni yayımladıkları kitapta ve 

internet sayfaları luwianstudies.orgda 

da dikkat çeken vakıf yöneticileri ile Eberhard 

Zangger, özellikle Türkiyedeki aratırmacıların 

Troyada Hisarlık tepesinin 

altındaki alüvyon ovasında ayrıntılı kazı 

ve aratırmalara çağrı çıkarmakta, Geç 

Bronz Çağına ait ehrin, yani Troyanın 

yer altındaki kalıntılarını bulmak amacıyla 

bilimsel yöntemlere bavurulmasını 

önermektedir. 

Ortada ciddi bir bilgi boluğu olduğu 

açık. Vakıf sitesinde u ifadeler yer alıyor: 

Luwian Studiesin kapatmaya çalıtığı 

bu bilgi eksikliği, muhtemelen geçmite 

Avrupa ile Osmanlı İmparatorluğu 

arasındaki çekimelerden kaynaklanmı 

ve zaman içinde gelimitir. 

Bilimsel bir disiplin dalı olarak arkeoloji, 

Avrupa o dönemde güçlü olan Osmanlı 

İmparatorluğuyla rekabet etmeye 

çalıırken biçimlenmitir. Osmanlı 

İmparatorluğunun çöküünün üzerinden 

üç kuak geçtikten sonra bu döneme ait 

11 

BATI 

ANADOLU 

İLE İLGİLİ CİDDİ 

BİR BİLGİ 

BOŞLUĞU VAR. 

EBERHARD 

ZANGGER DE 

BURAYI 

HEDEFLİYOR 

✤ 

➔

Batı Anadolu’da, MÖ 2’nci binyılda, bir arada göz önüne alındıklarında ekonomik ve politik 

güçleri açısından Minos ve Miken uygarlıklarıyla boy ölçüşebilecek çeşitli küçük ve orta boylu 

krallıkların mevcut olduğunu savunan “r. Zangger ve araştırmacı arkadaşları, bu uygarlığı Luvi 

kültürü ve bu topraklarda yaşayanları da Luviler diye adlandırıyor. Bu terimin, etnik bir birimi 

tanımlamak için değil, kendilerini ne Yunan, ne de Hitit dünyasına ait görmeyen insanlar için 

genel anlamda kullanıldığını belirten Zangger’e göre, Luvi devletleri, potansiyel bir bölgesel 

güç oluşturmanın yanı sıra, Geç Bronz Çağı’nın sona ermesine katkıda bulunan – ve bugüne 

kadar görmezden gelinmiş – temel bir unsur teşkil etmektedir. 

Luwian Studies Vakfı uzmanları, internet sitelerinde, Luviler neden yoklar? sorusuna yanıt 

arıyor ve önerilerde bulunuyorlar. Yerleşik teorilere rağmen üretilmiş bu saptama ve çıkışlar, 

gerçekten de birçok çevreyi meseleleri yeniden masaya yatırmak zorunda bırakabilir: 

Batı Avrupalı araştırmacı ve maceraperestler, 1870-1910 yılları arasında, Anadolu ve 

Yunanistan’da, Avrupa tarihyazımcılığının başlangıcından 1000 yıl daha eskiye giden çeşitli 

önemli yerleşimler tespit ettiler. Alman işadamı Heinrich Schliemann’ın girişimi ve inansmanıyla 

Kuzeybatı Anadolu’da, jeologlar ve amatör araştırmacıların Troia’nın olduğunu tahmin 

ettiği Hisarlık tepesinde ilk kazılar yapılmaya başlandı. Burada kazıların kısa sürede başarılı 

sonuçlar vermesiyle cesaret kazanan Schliemann Yunanistan’da kazılar yapmaya başladı. 

Girit’in 1898 yılında Osmanlı İmparatorluğu’ndan özerkliğini kazanmasıyla adada bir düzine 

kadar kazı yapılmaya başlandı. Bunların en önemlileri İngiliz Arkeolog Arthur ”vans’ın yönetiminde 

Knossos’da yapılanlardı. Berlinli Asurolog Hugo Winckler 1906 yılında, Orta Anadolu’da 

yer alan Hattuşa’da kazılar yürütmeye başladı. Troia, Mikene, Knossos, Hattuşa ve başka birçok 

sit merkezinde yapılan araştırmalar sonucunda, Klasik Antik Çağ uygarlığından 1000 yıl daha 

eskiye giden uygarlıkların varlığı ortaya çıkartıldı. 

Arkeologlar kısa süre içinde, ”ge bölgesindeki bu erken dönem uygarlıkları konusunda elde 

edilen bilgileri düzenleme işlemiyle karşı karşıya kaldı. Arthur ”vans 1920’dan sonra yayınladığı 

eserlerde, MÖ 3. ve 2. binyılları için bugün de halen geçerli olan üçlü kronolojiyi (”rken- Orta-, 

Geç-) oluşturarak ”ge’nin protohistoryasının temelini oluşturdu. ”vans bu işlemi yaparken üç 

bölgeyi göz önünde bulundurdu; Anadolu, Yunanistan anakarası ve Girit Adası. Bu bölgelerin 

her birinde iyi bilinen birer kültür merkezi vardı: Troia, Mikene ve Knossos. ”vans, çalışmasında 

üç uygarlıktan bahsetmesine rağmen bunlardan sadece iki tanesi, adı geçen bölgelerle 

uyuşuyordu. Knossos, Minos uygarlığının ve Mikene, Miken uygarlığının merkezleriydi. Troia 

ise tek başına kaldı. ”vans Troia’yla belli bir uygarlığı bağdaştırmak yerine, belirli bir politik 

merkezleri olmamasına ve MÖ 2. binyılda herhangi bir güce sahip olamamalarına rağmen, ”ge 

adalarını bir uygarlık alanıymış gibi gösterdi. Hattuşa bile ilk etapta bu çalışmaların dışında 

tutuldu. 

(...) 

12

LUVİLER, 

ARTHUR 

EVANS 

VE 

SORUNUN 

TEMELİ 

Arthur ”vans 1920 yılında ”ge’nin erken tarihinin kronolojisini olutururken, Türkiye 

ile Yunanistan arasındaki sava iddetlenmiti. Bu artlar altında, Antik Helen 

kültürüne hayranlığı ile tanınan ”vans’ın aklına Türk topraklarında yaamı eski bir 

uygarlığı öne çıkarmak gelmezdi. Bu nedenden dolayı Troia, dünyanın en tanınmı 

katmanlı sit merkezi olmasına rağmen, diğer kültürlerden ayrı olarak algılandı. 

100 yıl önceki bu ihmal yüzünden, dünyada Batı Anadolu kadar keif potansiyeline 

sahip baka hiçbir yer yoktur. Bütün bu süre boyunca önemli bir kültür tamamen 

gizli kalmıtır. Ancak Luvilerin belleği Yunanistan, Anadolu ve Mısır’daki birçok belgede 

muhafaza edilmitir. Günümüzde sistematik olarak aratırılması gereken yüzlerce 

arkeolojik sit merkezi söz konusudur. 

Luviler Batı Avrupa’nın geliiminde kilit rol oynamıtır. Grek felsefesi, iiri ve 

bilimi Luvilerin kültür mirası üzerinde yükselmitir. Batı Avrupalılar bin yıl boyunca 

kökenlerini seçkin bir Luvi ehri olan Troia’nın kraliyet ailesine dayandırmaya çalımıtır. 

Aralarında Roma, Paris ve Londra’nın da olduğu yüzlerce Avrupa ehri ina 

edilirken Troia’nın örnek alındığı iddia edilmitir. 

Troia’yla ilgili her ey konusunda duyulan bu coku ve heyecan, Osmanlıların 

Konstantinopolis’i fethetmesiyle (1453), hatta Viyana’yı kuatmasıyla (1683) tamamıyla 

ortadan kayboldu. O tarihlerden itibaren Orta Avrupa’nın entelektüel seçkinleri 

Troialıların soyundan geldiklerine inanmaktan vazgeçip kendilerine yeni tarihsel 

modeller aramaya baladılar. Antik Grek ve Roma kültürlerinin seçilmesinin nedeni, 

muhtemelen bu kültürlerin “oğu Akdeniz çevresindeki büyük bölgelere hâkim olmu 

olmalarıydı. Grekçe bilmeyenler aniden Barbar sayılmaya balandı. 

İkinci “ünya Savaı’nın sonundan sonra, ırksal önyargılara dayanan böyle değerlendirmeler 

tasvip edilmemeye balandı. Ancak bu tür düüncelerin bilinçaltında var 

olmaya devam ettiği ve Anadolu uygarlıkları konusundaki aratırmaların gecikmesine 

neden olduğu anlaılmaktadır. Bunun neticesinde oluan bilgi deformasyonu ve 

eksiklikleri yava yava kapanmaktadır. Ancak Akdeniz’in erken kültürleri konusundaki 

bilgi haritamız, halen büyük bir boluk içerir, o da Batı Anadolu’nun Geç Bronz 

Çağı’dır (MÖ 1800-1200). 

Luviler konusunda daha fazla bilgi sahibi olunca, Akdeniz Arkeolojisi ile ilgili 

sayısız soruyu cevaplamak da mümkün olacaktır. (...) 

(Kaynak: www.luwianstudies.org) 

13

➔ 

✤ 

EBERHARD 

ZANGGER, 

1990'LARDA, 

ARKEOLOJİNİN 

KENDİ İÇİNE 

KAPALI DÜNYASINA 

BİR BOMBA 

GİBİ DÜŞTÜ 

✤ 

14 

çekimeler unutulmutur. Günümüzde ise 

aratırma tarihindeki bu bilimsel boluklar, 

gelecek nesiller için fırsatlar sunar. 

Geçmite Egenin protohistorya ve eski 

Yakın Doğu aratırmaları uzmanlarından 

bazıları, Türkiyenin batısında MÖ 2. binyılda, 

bugüne kadar büyük ölçüde ihmal 

edilmi bir kültürün var olduğunu savunmutur. 

Ancak Luvi kültürünün varlığına 

iaret eden birçok ipucu yine de sistematik 

olarak aratırılmamıtır. 

Bu hedelerin, en az çeyrek yüzyıllık 

bir geçmile bağlantılı, daha doğrusu bir 

entelektüel ısrarın sonucu olduğunu söyleyebiliriz. 

Eberhard Zangger, kazanımlarını 

bırakmaya niyetli görünmüyor. 

Ancak böyle kiisel tarihlerin çok ötesinde 

sonuçlara da hazırlıklı olmak gerekiyor. 

Çünkü Luviler üzerine aratırma 

ve nicelemeler, sadece Egeye bakıı ve 

Egenin geçmiini değitirmekle kalmayacak, 

Batının Doğuya ve Anadoluya 

bakıına da ağır bir darbe olacak. Eberhard 

Zangger ve yol arkadalarının düüncelerini 

özetleyen bir bakı, öyle: 

Geçmiin aratırılmasına odaklanan 

disiplinler coğrafya yahut dil bölgelerine 

(Mısır bilimi, Eski Grek dili ve edebiyatı 

aratırmaları, Eski Yakın Doğu çalımaları 

vb.), zamansal dönemlere (protohistorya, 

Eski Çağ tarihi, vb.) ve içeriğe 

(mimari tarih, iloloji, sanat tarihi 

vb.) göre gruplara ayrılır. Bilim yüz yıldan 

uzun bir süredir uzmanlamaya doğru bir 

geliim göstermektedir. Gözlemler spesiik 

hale geldikçe, bilimsel baarı da o kadar 

yüksek olur. Ancak ayrıntılara odaklanmak, 

büyük resmi görmeyi engelleyebilir. 

Karmaık tarihsel olayların rekonstrüksiyonunun 

baarılı olabilmesi için, 

uzmanlık alanının sınırları dıına çıkıp 

farklı alanlarla ibirliği yapmak gerekir. 

Gelinen noktada Dr. Zanggerin gerekli 

donanıma ve hatta saha tecrübesine de 

sahip olduğu, jeoarkeolojik faaliyetlerinden 

anlaılıyor. Kendisine geçmite 

gösterilen tepkide tümüyle bo olmaması 

da ciddi bir rol oynamı olabilir. 

Gerçekten de Zangger, 1982den sonra 

Doğu Akdenizdeki arkeolojik sit merkezlerindeki 

bilimsel aratırmalara da katılmı, 

bu alanda uzmanlamıtı. 

“BOŞLUK FALAN YOK!" REHAVETİ 

İnsanlarla çevre geliimi arasındaki 

tarihsel etkileimin rekonstrüksiyonunu 

son 40 yılda jeoarkeoloji olarak tanımlandığını 

hatırlatan Eberhard Zanggere göre 

Luviler pek az aratırılmı bir kültür ve 

uygarlıktır madem, o zaman bu eksikliğin 

hızla giderilmesi gerekir. Böyle bir giri- 

imin sonuçsuz kalması mümkün değildir. 

Ama Luviler konusunda bir eksiklik yok, 

biz sabahtan akama kadar öğrencilerimize 

Luvileri anlatıyoruz diye gönül 

rahatlatan yerleik Türk akademisyen ve 

arkeologların varlığı da sır değil. 

Aslında Zangger, 1990ların ortasında 

arkeolojinin kendi içine kapalı dünyasına 

bir bomba gibi dütü. Dütüğü gibi 

de uzaklatırıldı. Troyanın yıkılması 

ve etkileriyle ilgili tezleri, onu özellikle 

Atlantisle ilikilendirmesi, bilim adına 

arlatanlık olarak damgalandı ve kendisinin 

de yeni bir Erich von Däniken 

olduğu ileri sürüldü. Böylesine acımasız 

bir biçimde ödüllendirilmesi, onun bir 

uzman arkeolog olarak yaama planlarına 

son vermesiyle sonuçlandı. 

Aslında Zangger, Troya savaının mit 

değil tarihsel bir gerçek olduğu kanısındaydı. 

Eski dünyanın Bronz Çağında, 

büyük güçlerin dünyaya egemen olmak 

için giritikleri dünya savaının son aamasıydı 

Troya, Zanggere göre. Dünyanın 

merkezi, bundan 3-4 bin yıl önce 

gerçekten de Doğu Akdeniz çevresiydi. 

Eberhard Zangger, ayrıca Atlantisin 

Troyanın nitelikleriyle örtütüğünü maddeler 

halinde sıralıyordu ve kendine fazla 

güvenli çıkıı, yerleik arkeolojide belki 

kendisinin de beklemediği kadar büyük bir 

irkilmeye, reaksiyona yol açmıtı. 

Dr. Zangger, Troyanın tarihsel gerçekliğinden 

vazgeçmi değil. Ayrıca bu 

konuda yeni veri ve bilgi birikimi olduğunu 

da saklamıyor. Ancak u sıralarda 

tezlerini fazla öne çıkarmadığı söylenebilir. 

Unutması mümkün değil: Bu jeoizik-

çinin veya kendi deyiiyle jeoarkeologun 

yerleik arkeolojiye yönelik bu tepkisi gerçekten 

ödülsüz bırakılmadı, Almanyada 

çok ağır saldırılara maruz kaldı. Özellikle 

akademyanın tepkisi acımasız ve amansız 

oldu. Görülerini savunabileceği tek bir 

kürsü veya olanak verilmedi. Alan aratırmaları 

için izin bavurularına yanıt bile 

verilmedi. Üniversitelerin eski çağ aratırmacılarına 

yönelik polemikleri nedeniyle 

kendisine yönelik kuku tam bir öfke 

dönütü. Zangger, aratırma gruplarının 

tamamen kemiklemi, kurumu olduğunu 

savunuyor ve akademyanın arkeolojideki 

her türlü yeniliğe uzak durduğunu, üniversite 

dünyasının da kendi mevkilerini korumaktan 

ve yaptıklarının onaylanmasını 

görmekten baka bir hırs taımayan korucularca 

igal edildiğini ileri sürüyordu. Bu 

meydan okumaya büyük bir tepki geldi. 

Dr. Zangger, aslında bir sinire dokunmutu 

ve aldığı tepkinin bu açıdan önemi 

büyüktü. Bütün yaptıkları ve kiiliği nonvaleur 

(değersiz, yetersiz) balığı altında 

toplanıyordu. Daha otuzlu yalarını 

sürerken bir Amerikan uzmanlık dergisinin 

kitabını dâhice bulması ve bu arada 

da Der Spiegelin kendisine ve çabalarına 

geni verirken Arkeolojinin Einsteinı 

gibi sıfatlar kullanması, Zanggerin lehine 

değil, aleyhine sonuçlar verdi. Yerleik 

arkeolojideki kurumsal salar, uluslararası 

ölçekte ve iyice sıklatırıldı. Zanggerin 

popüler bilim hezeyanlarıyla fanteziyi 

karıtırdığı ve bilimle ilgisinin olmadığı 

suçlamaları hızla yayıldı. Kendisine tutunacak 

tek bir dal bile bırakılmadı. 

KUTSAL FORMÜL TROYA 

Truva Yanarken Johann Georg Trautmann (1713–1769) 

Bu öfke, biraz da Troya ile ilgiliydi 

aslında. Troya, Batı kültürünün temelinde 

yatan bir kutsal formüldü. Avrupa, 

ortak kimlik için bu formüle gerek duyuyordu 

ve zedelenmesini, alıılmı tanımlardan 

uzaklatırılmasını afedemiyordu. 

Dr. Zanggerin meslekten arkeolog olmaması, 

üniversitelerden destek almaması 

ona karı kullanılmaya balandı. Böyle bir 

ortamda, Korfmann ve Kayanların sanıldığından 

çok daha güçlü ve etkili oldukları 

anlaıldı. 

Troyanın kazıcısı Manfred Korfmann, 

ölümünden önce en büyük savaını, belki 

de tek büyük savaını Zanggere karı 

vermiti, ama bunu onu kürsülere davet 

ederek değil, tersine tüm kürsüleri ve tezlerini 

savunabileceği alanları kapatarak 

yapmıtı. Prof. Dr. İlhan Kayanın ise Korfmann 

ile Zangger bizim geçmite yaptıklarımızı 

değersizletiriyor gibi bir 

zeminde bulutuğu anlaılıyor. Nedense 

Zanggere çok öfkeli arkeoloji gazetecisi 

Özgen Acar, Cumhuriyetteki 15 Haziran 

1999 tarihli Kavak köesinde Atlantis 

avcısı Zanggere karı sadece devleti 

değil Koç, Sabancı ve diğer büyük sermayeyi 

de uyanık olmaya çağırıyor, hırslı ve 

görece genç bu aratırmacıyı Yunanların 

bir yeni tahta atı olarak çiziyordu. Acar, 

Zanggerin bulabileceklerine karı Prof. 

İlhan Kayanın itirazını da yazmıtı: 

Kayan, Helikopterle yapılacak anomali 

saptamaları yoluyla, örneğin bugünkü 

yüzey altındaki eski akarsular belirlenebilir. 

Korkarım Dr. Zangger bunları 

Atlantisin kanalları olarak sunacak. Oysa 

yıllardır aynı yöntemlerle elde edilen 

sonuçları Stuida Troicada sunduk diyor. 

Böylece arkeolojinin doğumu ile 

Avrupa-Osmanlı savalarının örtütü- 

15

✤ 

ZANGGER, 

ÇEYREK YÜZYILDIR 

TROYA'NIN 

BUGÜNKÜNDEN ÇOK 

DAHA 

BÜYÜK OLMASI 

GEREKTİĞİ 

TEZİNİ 

SAVUNUYOR 

✤ 

ğüne dikkat çeken ve Yunanistan ile onun 

üzerinde yükseldiği varsayılan Avrupayı 

büyük göstermek, Türkiye topraklarındaki 

uygarlıkları da küçük göstermek amacıyla 

modeller oluturulduğunu savunan 

bir tezin önü kesilmi oluyordu. Bu nefretin 

arkeolojinin üst katlarında bugün de 

devam ettiği söylenebilir. Bir tezin kanıtlanması 

için gösterilecek çabalara, üstelik 

mali bir yük getirmeyen arayılara böyle 

engel olmanın bir gerekçesi olmalıdır kukusuz. 

Cumhuriyet gazetesi çevresinden 

Orhan Bursalı, gerçi Korfman-Kayan-Acar 

ortaklığınaarka çıkıyordu, ama gazetesinin 

30 Ocak 1999 tarihli Bilim Teknik 

ekinde yer alan yazısında, kafasında yine 

de bazı soru iaretleri olduğu anlaılıyordu: 

Bugün Troyayı sahiplenmesi nedeniyle 

kendisine Türkiye olarak çok ey borçlu 

olduğumuz Tübingenli Prof. Manfred Korfmann 

ve bölgeyi iyi bilen Egeli Prof. İlhan 

Kayana göre, Atlantisle Troyanın bir ilgisi 

yok. 

Ama hiç önemli değil, u minicik 

ömründe okyanusa olta atarak büyük 

bir balık yakalamaya çalıan Zanggere 

engel olmanın da anlamı yok. Kendi yarattığı 

maddi olanaklarla orada yapacağı 

kısa süreli ama büyük bir çalımanın bize 

dahası yararı bile var. Yeraltındaki coğrai 

değiiklikleri ve oluumlarla ilgili yeni bilgilerin 

elde edilmesi, bölgedeki bilimsel 

çalımalara ıık bile tutabilir. (...) 

Bütün bu çalımalar ve aratırmalar, 

yazılanlar, çizilenler ve tartıılanlar, 

Anadolunun uygarlığın gelimesinde ve 

yaygınlatırılmasında taıdığı önemi vurguluyor. 

Anadolu, her karı toprağındaki binlerce 

uygarlık iziyle dünyanın en zengin arkeolojik 

bölgesidir. (...) 

Türkiye, Anadolu için büyük arkeolojik 

projeler gelitirmelidir. 

Troya gibi... 

Efes gibi... 

Üç büyük proje, ülkemizdeki arkeolojiyi 

birden yükseltecektir. 

Hem bilim olarak hem meslek olarak 

arkeoloji değer kazanacaktır. 

Bu projeler ilk yatırım sermayesini faz- 

lasıyla çıkartacak ve yeni yatırımlara bile 

kaynaklık edecektir. 

Anadolu, yabancı ülkelerdeki arkeolojinin 

gelimesine yardımcı oluyor. 

Çelikiye bakın ki Türkiyedeki arkeolojinin 

gelimesine yardımcı olmuyor. 

DOĞRU BİLDİĞİ YOLDA... 

Bu tepkilerle, sadece Türkiyede değil 

Avrupada da neredeyse tüm kapılar yüzüne 

kapanan Eberhard Zangger, meslek değitirdi 

ve bir baka alanda hayatını kazanmaya 

baladı. Ancak anlaılan o ki, gerek 

arkeoloji gerekse Akdeniz uygarlıklarına 

olan gönül bağını ve entelektüel sorumluluğunu 

yitirmedi. Geçen yıllar içinde tezlerinden 

vazgeçmediği ve yeni aratırmalara 

hazır olduğu yolundaki sinyalleri yeni 

bir site (luwianstudies.org) kurarak vermiti. 

Burada kalmayarak, kısa bir süre 

önce İngilizce yayımladığı kitapla, yeni atılımlara 

hazır olduğunun ek bir iaretini 

vermi oldu. 

Dr. Zangger yine 20 yıl önceki temel tezlerinden 

hareket ediyor. Bugünün ölçüleriyle 

bakıldığında, M.Ö. 2nci binyılda, 

Troya çevresinde bir dünya savaı yaandığının 

altını çizen Dr. Zanggere göre, 

Anadolunun doğusundaki Hititler ile Yunanistan 

yarımadasındaki Minos, Miken, 

Kiklat (Tavan Adaları) prenslikleri karı 

karı bulunuyorlardı. Büyük oyunculardı 

bunlar. Ama aralarında, yani bu iki blok 

arasında kimler ve hangi krallıklar vardı? 

Troyanın tam da bu belirsiz alanda bulunması 

birçok soruyu beraberinde getiriyor. 

Zangger, çeyrek yüzyıldır, Troyanın 

bugünkünden çok daha büyük olması 

gerektiği tezini savunuyor. Ancak aynı 

Troyanın sözü geçen güç bloklarına (mütteik 

güçlere) tek baına kafa tutacak 

kadar da büyük olmaması gerektiği kanısında. 

Asıl ilgisini çeken, ortada bir iktidar 

boluğu bulunmaması. Anadolunun batısı 

çok sayıda küçük krallıkla doluydu ve 

bunlar ne Miken uygarlığına ne de Hitit 

kültürüne ait sayılıyorlardı. Luwian Studies 

Vakfı, Batı Anadoludaki Geç Bronz 

Çağına ait 340 yerleim merkezi saptamı 

16

✤ 

bulunuyor. Vakıf, bugüne kadar ilk kez 

Ege Denizi çevresinde Geç Bronz Çağına 

ait bilinen bütün yerleimleri gösteren bir 

harita hazırlayarak, aslında bir ittifak 

sistemine de dikkat çekmi oluyor. Mısır 

kayıtlarına Deniz Kavimleri olarak giren 

orduların Batı Anadolunun birleik prenslikleri 

ve krallıkları olduğunu savunuyor. 

Zangger, bu deniz kavimlerini Luviler 

balığı altında inceliyor. Bu ittifak, aynı 

zamanda, düman Miken ittifakı tarafından 

Troyada imha edilen ittifaktır. 

Geçen yıllar içinde, Zangger, kimilerine 

göre, Türk atasözündeki gibi, sütten 

ağzı yanınca yoğurdu üleyerek yemeyi 

öğrenmi gibidir. Öyle bir izlenim bırakıyor. 

Ancak hedelerinden ve tezlerinden 

yüzgeri etmediği de açık. Gerçi 

artık Atlantisten söz etmiyor, fakat tam 

bir meydan okuma içinde olduğu da gözlerden 

kaçmıyor. Ayrıca, bu kez bu alanda 

sözü geçecek güçlü bazı isimleri arkasına 

almayı ihmal etmediğine dikkat çekiliyor. 

Bu arada medyada da eskisi gibi değil, kendisine 

daha dikkatli bir biçimde yaklaıldığı 

gözleniyor. Örneğin Neue Zürcher 

Zeitungda yer alan Thomas Ribi imzalı 

geni bir makalede, eletirilerin de ortaya 

çıktığına, ama Zanggerin muhtemel eletiriler 

karısında daha imdiden hazırlıklı 

olduğuna iaret ediliyor. 

Yeni durum u: Eberhard Zangger, 

elinde elbette kesin bir tanım olmadığını, 

amacının da zaten öne sürdüğü tezleri tartımaya 

açmak ve kanıt için aratırılmasını 

sağlamak olduğunu söylüyor. Ama Ribinin 

sözü geçen yazıdaki inal gerçekten ilginç: 

NZZ yazarı, arkeologların değil, Alman 

zengin tüccar Heinrich Schliemannın 

1870lerde elinde İlyada ile bölgeyi kazıyıp 

Troyayı ortaya çıkardığına dikkat çekiyor. 

Çok ilginç bir döneme girmi bulunuyoruz. 

Avrupa kimliğinin ve tarihinin yeniden 

gözden geçirilmesiyle sonuçlanabilecek 

bir kesitin eiğinde gibiyiz. Avrupa ve 

Türkiyenin genç kuak bilim insanlarını 

önyargısız ve dostça bir çekime bekliyor. 

Buradan hem aydınlanma düüncesi, 

hem Avrupa tarihi, hem de Türkiye tarihi 

kârlı çıkabilir. Ama kemiklemi, her yeni 

sorudan korkan ve yeni entelektüel meydan 

okumaları kendisine, hatta kiiliğine karı 

saldırı sayan küçük ruhlu koruculardan 

(rahiplerden/imamlardan) aydın ve bilim 

insanı çıkmayacağı kesin. 

Bekliyoruz. z 

AVRUPA KİMLİĞİ 

VE TARİHİNİN 

GÖZDEN 

GEÇİRİLMESİYLE 

SONUÇLANABİLECEK 

BİR KESİTİN 

EŞİĞİNDE 

GİBİYİZ 

✤ 

17



18


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


19

Nuri Irak, o. Titel 2008, Acryl&Tusche auf handgeschöpftem Büttenpapier 38,3x56,5 cm 

20

NURİ IRAK İÇİN DÜNYA, TARİH VE RESİM DENKLEMİ 

İLHAN AYER 

Soyutun 

olanaklarıyla 

doĝanın ve 

tarihin 

peşinde 

olmak 

HAGEN 

Nuri Irak, 1966 yılında 

ırnak’ta Süryani bir ailenin 

çocuğu olarak dünyaya geldi. 

Ailesi, 1972 yılında İstanbul’a 

göç etti. İstanbul’da karikatürist 

ve ressam Ahmet Hamdi 

Kaya’nın yanında yetiti. 

1984 yılında Federal 

Almanya’ya göç eden Irak, 

Kuzey Ren Vestfalya eyaletinin 

Wuppertal kentinde, 

aynı zamanda sanat derslerinin 

de verildiği Fachoberschule 

für Gestaltung 

okuluna devam etti. Irak, 

günümüze gelinceye değin 

birçok kiisel sergi açtı, birçok 

karma sergiye de katıldı. 

21

Die Reinigung (Arınma) 

Nuri Irak, sadece tuvaller üzerine 

resimler yapmıyor, ahap baskılar, 

çini mürekkebiyle yaptığı çalımalarının 

yanında fotoğrafçılık sanatıyla da 

uğraıyor. Irak, çalımalarında karma tekniğini 

de kullanıyor, çini mürekkebiyle, 

akrilik boyayı incelterek, sulu boya tarzında 

karıımlar elde ediyor. Toz pigment 

boyalarla, çini mürekkebini kağıt, ahap 

veya tuval üzerinde birletirerek karma teknikler 

deniyor. Suluboya ile çini mürekkebinin 

resimde hata afetmeyeceğini de sözlerine 

ekliyor. Sanat eserlerinde klasik resim 

materyalleri dıında, kan, kül ve suni paslanma 

süreçleri yaratarak yeni objeler elde 

ediyor. Sanatsal çalımalarının yanında, 

Hagen Osthaus Müzesinde resim kursları da 

veren Irak, klasik anlamda resim dersi vermediğini, 

çocukları resim sanatına yakınlatırmak, 

onların müzelere olan korkularını 

azaltmak, resim sanatına yeni kapılar 

açmak istediğini vurguluyor. Resim kurslarına 

balamanın alt sınırının yedi ya olduğunu, 

ama üst sınırının bulunmadığını, kurslara 

yalıların ve her yatan kesimin ilgi 

gösterdiğini, çocukların anne-babalarıyla 

etkinliklere katılabildiğini de ekliyor. Nuri 

Irak, 3 Haziran 2016 tarihinde, Kuzey Ren 

Vestfalyanın Wetter kenti, KUNSTRAUM 

EN-Produzentengaleriede karma bir sergi 

yapılacağını, etkinliğe bu eyaletten çeitli 

ressamların katılacağını duyurarak ilgilenenleri 

sergiye çağırıyor. 

22

Ich-mag-Dich 

© Nuri Irak 

Bazı eletirmenlerce ifadeci kompozisyonlarında 

olağanüstü bir dinamizmle 

resim çerçevelerini zora 

düürdüğü de belirtilen Nuri Irak, sorularımızı 

yanıtladı. 

- “üşünce dünyanızla, resim sanatınız arasında 

ilgiler kuruyor musunuz? 

Kavramlar, sözcükler, ideolojiler ne kadar 

etki yapıyor sanat dünyanıza? 

NURİ IRAK - Düünce ile yaam tarzı, 

kiiyle beraber iç içedir. Düünceler gündelik 

hayattan alıntılardır, izlenimlerdir. 

Ben onları zaman içerisinde topluyorum, 

doğadan gelen enerjiyi bir birlik haline 

getirerek, düünceyi görünebilecek bir 

hale, resime ve fotoğrafa dökmeye çalııyorum. 

Arka planda, beni doğanın büyük 

gücü etkilemitir, doğanın özü, çiğliği 

beni hep takip ediyor. 2004ten beri, neoinformel 

tarzında olan soyut çalımalarımı 

arkamda bıraktım diyebilirim. Beni en 

fazla ilgilendiren, meraklı kılan, doğanın 

özünü soyut bir resimle anlatmak. Resme 

bakıldığında, doğaya bakıldığını hissettiren 

bir yanının olması houma gidiyor. 

Doğanın sakinliğinden, güzelliğinden, acımasızlığından, 

soyut bir tarzda çalımalarda 

bulunarak, hem çekici, hem merak 

ettirici, sanki görünmeyen, köeye bırakılan 

o güzelliklerin tekrar açığa çıkarılması, 

ilgi alanımın içinde. 

23

✤ 

© Nuri Irak o. Titel, Mischtechnik auf Papier 61x71 cm 

HIRİSTİYAN 

DEĞERLERİNDEN SÖZ 

EDİLİNCE, İNCİL'İN 

ÖZÜNE BAKILMALI 

BENCE: SEVGİ 

VE AFFETMEK. 

✤ 

- Alman medyasında sık sık Hıristiyan 

değerleri"nden söz edildiğini duyuyoruz. 

Hıristiyan değerleri ne demektir? 

Örneğin, bizim de sayfalarımızda yer verdiğimiz 

“ie Reinigung (Arınma) başlıklı 

çalışmanızda Aramice Kitab-ı Mukaddes 

kullandığınız görülüyor. Hıristiyan değerlerini, 

etik değerlerle karşılaştırarak, 

bu yapıtınızla ilişkilendirebilir misiniz? 

NURİ IRAK - Alman medyasından değil 

de, kendimden, kendi düüncelerimden söz 

etmek istiyorum. Hıristiyan değerlerinden 

söz edilince, İncilin özüne bakılmalı 

bence. En önemli, temel nokta sevgi ve 

afetmek; bu kavramlar benim için ilginç. 

Cadıları yakma giriimini Hıristiyanlar 

yaptı: İnsanları yakacak hale gelmek, dini 

bu tür kalıplara sokmak insanların iidir. 

Nihayetinde din, araçsal hale getiriliyor. 

İnsanlar diğer insanların inanabilmelerine 

engel olmamalıdırlar. Bir insan, diğer 

bir insanın inanç dünyasını körletirmeye 

kalkarsa, hangi din olursa olsun, buna izin 

vermez. En büyük saçmalık Allah adına 

yapılan katliamlardır. İstanbul 

Çağda devirde 

hiçbir yaratılan, baka bir yaratılan için 

24 

hedef alınmamalıdır. Ben, Hıristiyan olarak 

büyütüldüm, modern Hıristiyan bir aile 

olmasak da, gelenekçi bir Hıristiyan ailede 

büyüdüğümü söyleyebilirim. Hıristiyanlıkta 

ve diğer birçok din öğretilerinde din lastik 

gibidir, geniletilebilir, yeni kavramlar 

getirilebilir. Dinimize, sonradan eker ve 

kırbaç ikilemi ile insanlar bir kalıba sokulmaya 

çalıılmıtır. İncille değil de, sonradan 

dine eklenen yorumlarla hesaplamak 

istedim. Elimdeki bu fotoğraf bir 

sorgulama sürecinin ürünü. Bu çalıma, 

Die Reinigung (Arınma), en son haline 

kadar planlanmı (tasarlanmı) bir digital 

fotoğraf çalımasıdır. 

- Resim sanatını, fotoğraf, sinema sanatıyla 

karşılaştırırsanız, resmin hâlâ yok olmayışını 

nasıl açıklarsınız? Bir tabloya baktığımızda, 

onu anlamak, kavramak için kültürel bir altyapı 

mutlaka gerekiyor mu? 

NURİ IRAK - 20nci yüzyılda büyük bir 

sanat ve çekim merkezi olan Paris, 21inci 

yüzyıldaki küresellemeden dolayı önemini 

ağır ağır yitiriyor. Berlin, New York, Basel, 

Milano gibi kentler ilgi odağı olmaya balı-

© Nuri Irak o. Titel, Mischtechnik auf Aquarell büttenpaier 47x66 cm ✤ 

yorlar. Resim sanatı öldü mü? sorusu her 

be yılda bir sorulur, Resim öldü, ölecek 

denir, ancak resim sanatı hiçbir zaman 

yok olmayacaktır. Resimlerin satılarında 

bir düzensizlik, düü olabilir, ama resim 

sanatı, fotoğraf, sinema sanatı gibi ayakta 

kalacaktır, çünkü, resim sanatının kendine 

özgü nitelikleri vardır. Bazı tablolara 

bakarken anlamayı kolaylatıran bir arka 

plan vardır, bazı sanatçılar eserlerini bir 

özne içinde, seri ekilde ele alır, onu derinletirir, 

eserini bitirip tamamlayana kadar 

bu ilemler devam eder. Sanatçıların ifrelerini 

çözmek için, önceki eserlerinin yorumunu 

okumak gerekiyor, o sanatçı hakkındaki 

bir bilgi, altyapı gerekiyor. Bu durum, 

her sanatçı için geçerli değil. Sigmar Polke, 

Asur tarihinden Avrupa tarihine kadar 

birçok konuyu resmine konu etmitir. Sanat 

alıcısının, ressam hakkında hiçbir bilgisi 

yoksa, resim anlaılmaz görülebiliyor; 

resmin arka planı, tarihi bilinmezse resim 

size o muhteem bütünlüğü, kapıyı açmaz. 

- Bir tuvalde, teknik kavramların, düşünsel 

dünyanın imgelerinin yan yana gelişi, 

çoğulluk içinde resim yapmak, yaratıcılık 

açısından, hangi anlamlara geliyor? 

NURİ IRAK - Sorunuzda sözünü ettikleriniz 

bir sanatçı için durulan duraklardır. 

Çağımızda, resim sanatında yapılmamı 

ya da yapılacak bir ey yoktur aslında. 

Sanatçı, düündükleriyle, kendine özgü 

bir tarzda var olmak istiyor, kendine 

özgülük yoksa sanatçı tozlanıyor, yok 

oluyor; kalabalıklardan ön plana çıkanlar 

ayakta kalabiliyor ancak. Aslında her ey 

anlatılmıtır, anlatılamayıın kendine has 

yolunu bulmak gerekir. Sanatta siyahbeyaz 

alanlar yoktur; sanatta döngü daha 

da büyük, hareket etme alanı genitir. Bir 

özgürlükler alanıdır sanat. 

- İnsanların mağara duvarlarına çizdiği 

resimlerden günümüze kadar, resim sanatı 

tarihinde neler değişti, neler değişmedi? 

NURİ IRAK - Resim sanatı, günümüze 

varıncaya kadar birçok yollardan, kav- 

aklardan geçmitir. İnsan yaamı değitikçe 

sanat da genilemi, ilerlemitir. 

Resim, hem teknik hem de düünce dünyası 

açısından oldukça yol almıtır. Resim 

25 

SANATTA 

SİYAH-BEYAZ 

ALANLAR 

YOKTUR. 

SANATTA DÖNGÜ 

DAHA DA BÜYÜK, 

HAREKET ALANI 

DAHA 

GENİŞTİR 

✤

sanatı sadece tablolara, bir bez parçasına 

sığmamı, onu çoktan amı, performans 

olarak bir sürü paralel yollarda 

gelien bir sanat dalı haline gelmitir. 

Tarih boyunca, kimi zamanlarda, rejimden 

rejime resim sanatına bazı iktidarlar 

çeitli baskılarda bulunmulardır. Kültürde 

değiimler oldukça, sanat da etkile- 

ime girmitir. Ben, sanatı hızla akan bir 

suya benzetiyorum, sanat her zaman akacağı 

yolu buluyor, bazen ekil, ifade tarzını 

değitiriyor, engelleri bir ekilde aıp, 

tekrar hürriyetini buluyor. 

- Batı’yı, “oğu’yu, gerek kültürel, gerek 

sanatsal anlamda iyi tanıyorsunuz. Sizce, 

resim sanatını göz önünde bulundurarak, 

bu iki dünya arasında nasıl farklar ya da 

benzerlikler var? Almanya’da resim yapmak 

ile Türkiye’de resim yapmak arasında bir 

fark var mı? 

NURİ IRAK - Türkiyede halen sanat okullarında 

öğretilen klasik tarz; katı, disiplinli 

bir ekilde, zihne kadar nüfuz ediliyor. 

Daha çok igüratif çalımalar, klasik 

eğitim ağır basıyor. Ama bütün okullar 

değil bahsettiğimiz, genelleme yapmak 

yanlı olur. Yakın zamanlara kadar soyut 

resim çalıma tarzıyla pek ilgilenilmiyordu, 

ancak bu tarzın ilerlemekte olduğunu 

söylemeden geçemeyeceğim. Aynı 

zamanda, bütün bunları söylemekle 

de, klasik resim eğitimini önemsemediğim 

anlamının çıkmasını istemiyorum. 

Avrupada, okullarda, klasik resim eğitimin 

yanında, modern sanat eğitimi de 

26

verilir, bu iki alan birbirini karılar, eriyerek 

birleirler. Derslerdeki bu iki yolla, 

öğrencilerin bakı açılarında, olanaklar 

dünyasına açılan büyük bir zenginlik 

doğmu oluyor. Denenmemilere daha çok 

kapı açan evrensel bir yol açılmaya çalıılıyor. 

Fransanın Normandiya veya İtalyanın 

Toskana bölgelerinde olduğu gibi doğa 

ile ilgilenen ve bunu resimlerinde konu 

edenler için Türkiyede resim yapmak, 

açık hava çalımaları açısından, empresyonistler 

için önemli, çünkü, günein iddeti, 

gölgenin gücü sanatçıya Avrupada 

resim yapan bir ressama göre büyük bir 

ilham kaynağı. Empresyonizmin püf noktası 

udur: Iığa bakıldığında, ıık çok 

çabuk eklini değitirdiği için, resimde 

hızlı darbelerlerle çalıılır, resim için 

önemli parçalar öne alınıp, gerisi yok gibi 

görülür. Neo-empresyonistler en önemli 

noktaları dıarıda çalıırlar, sonra atölyeye 

geri dönerler. Bana güne ıığını 

yakın, neon ııkları yeterli, ıık bende 

ön planda değil. Tabii aydınlık bir odada 

çalımak kim istemez ki, resim yapma 

artları önemli. Mesela, Türkiyeden tanıdığım 

birçok sanatçı atölyelerinde çalı- 

ırlar! Avrupada kı ayları resim sanatı 

açısından beni oldukça zorluyor, ıığı 

ancak baharda hissedebiliyorsunuz. Kıları 

sabah karanlık, akam karanlık; bu 

karanlık ortamlar sanat çalımalarımı 

zora sokuyor. 

Sanat yolumu buldum bulalı, kendimi iyi 

hissediyorum. Resimlerimin pazarlanmasında 

bir takım zorluklar yaıyorum gerçi, 

ancak, kendi iimle, atölyemde ve müzede 

kurs vererek sanatımı sürdürmeye çalı- 

ıyorum. Federal Almanyada halk resim 

sanatına karı daha açık. Dev ebatlarla 

çoğaltılmı bir resmi 50 avroya, Ikea veya 

ona benzer mobilya mağazalarından, alıveri 

merkezlerinden alanlar var. Aynı 

zamanda, gelirlerinden tasarruf edip, 

27 

✤ 

AVRUPA'DA KIŞ 

AYLARI RESİM 

SANATI AÇISINDAN 

BENİ ZORLUYOR, 

IŞIĞI ANCAK 

BAHARDA 

HİSSEDİYOR- 

SUNUZ... 

✤

✤ 

ASLINDA 

SANAT 

DÜNYASININ İKİ 

YÜZÜ VAR. 

BİR PAZARLAMA, 

BİR DE YARATIM 

ALANI 

✤ 

aylık taksitlerle küçük bir eser alan da var. 

Burada genel tabakada, yaayan sanata, 

sanatçıya, orijinale daha çok değer verildiğini 

düünüyorum. Sanat dünyasına karı 

daha derin bir ilgi var. Söylediklerim beni 

resim sanatı için motive ediyor, heyecanlandırıyor. 

Kendimi mutlu hissediyorum, 

bir atölyem var, hayata daha umutlu bakıyorum. 

- Federal Almanya’daki resim dünyasını 

nasıl görüyorsunuz? Bu ülkenin sanatçıları 

dünya resim sanatının neresinde duruyor 

sizce? 

NURİ IRAK - İlkin, en ünlü, eserleri 

pahalıya satılan sanatçılarla, bu dünyanın 

dıında olan sanatçıları birbirinden 

ayırmamız gerekiyor. İçlerinde Federal 

Almanyada yaayan Alman olmayan ressamlar 

da var tabii ki. Aslında sanat dünyasının 

iki yüzü var: Bir pazarlama, bir 

de yaratım yanı. Pazarlamacıların dünyası, 

borsa iiyle uğraanlar gibi kaotik, 

zikzaklı bir alım-satım dünyası. Sanatçılar 

cephesindeki durum ise farklı, sanatçılar 

arası dayanıma, sevgi, bulumalar gayet 

sıcak. Federal Almanyada dünya çapında 

iz bırakan sanatçılar var, Almanların 

yanına, dünya çapında özgün eserler veren 

İspanyol sanatçıları da ekleyebiliriz. 

Empresyonistler, ekpresyonistler, sürrealistler, 

kübistler, daha sonra Neue 

Sachlichkeit ve Dadacılık dediğimiz 

klasik sanat akımlarının yanında, edebiyat, 

tiyatro ve sinema gibi sanat dalları 

da Nazilerin sanat anlayıı olarak bilinen 

Entartete Kunstun (Yoz Sanat) baskılarına 

maruz kalmılardır. Sanata olan 

bu baskılara karılık, Almanyada gelien 

(Tachismus), kökeni 1940 yıllarda Parise 

dayanan, Amerikada Abstrakter Expressionismus 

olarak bilinen informel sanat 

anlayıı, öze yönelerek bir tepki olarak 

gelimitir. 

Nazilere yakınlığıyla bilinen sanatçıların 

eserlerinde sık sık kullandıkları, gösterilmeye 

değer olmayan o ak, berrak, güçlü, 

çok büyük, kaba boyutları resme taıyan 

sanat anlayıına karılık, informel sanat 

akımının temsilcileri süreçleri soyutlatırarak 

sanat dünyasına yenilikler getirdiler. 

Geometrik olmayan, non-objectiv 

bir tarzda hatta klasik katılamı resim 

kurallarına uymayıp içlerindeki hissi, bilinçaltını 

açığa çıkardılar. İnformel sanatçılar, 

kül, paslanmı çivi, ağaç parçası, 

asfalt Bitüm (Bitumen) gibi akla gelmeyen 

materyalleri kullanmaya baladılar. 

Yeniliklerle, yasaklara rağmen sanat 

için yeni çıkı yolları açılmı oldu, kullanılan 

materyaller de informel sanatının 

sembolleri oldular. İnformel sanatçılar dı 

mekânlarda çalımazlar, onlara güne ıığı 

gerekli değildir, onların dertleri daha bakadır: 

İnformel sanatçıların eserlerinde 

doğa daha arka planda, düünsel kıvılcımlar 

önde bulunurlar. Çünkü bu sanat, 

zora karı tepkiseldir. Eserlerinde igürün 

olmayıı, kullanılan materyallerin öne çıkması, 

duygusal hürriyeti daha önemli hale 

getiriyor. 

z 

28



29

© Piero Chiussi 

© Berliner Festspiele 

30

Berlin Tiyatro 

Buluşması’nın ardından... 


© Piero Chiussi 

BERLİN - Rüzgar gibi geçti misali, 

Berlin Tiyatro Buluması da mayıs 

ayında esti ve geçti. 

Yıl boyunca izlediğim oyunlar içinde, 

Berlindeki bu festivale layık olduğunu 

düündüğüm çalımalar oluyor. Yönetmenin 

uygulaması, oyuncuların performansı, 

sahne dizaynı vs. çok çarpıcı, sanat 

kalitesinin dorukta olduğu oyunlar. Ancak 

Berlin Tiyatro Bulumasında her sene 

Hamburg Devlet Tiyatrosu ve Berlindeki 

belli tiyatrolardan mutlaka oyunların davet 

edilmesi dikkat çekiyor. Bunlarda mutlaka 

ödüle layık oyunlar mı sergileniyor? 

Örnek: 2015de Heidelberg ehir 

Tiyatrosunda izlediğim Fahrenheit 451 

bence aday olmalıydı. Kitapların yakılıp 

yasaklanması, okumanın engellenmesi 

, bakaları tarafından insanların yönetilmesini 

ileyen yönetmen Viktor Bodo, 

Berlinde olmalıydı. Ayrıca Volker Lösch'ün 

Viyanada sahnelediği "Marienthaler 

Dachs" da öyle. İsizliğin çaresizliği içerisinde 

insanların sömürülmesini ileyen, 

can alıcı bir oyun. Liste böyle sürdürülebilir. 

Niye seçim alanı kısıtlı? diye 

düündüm. Berlin Tiyatro Festivalinin 

jürisi oyunları neye dayanarak seçiyor? 

Jüriye önerilen oyunları jüri üyeleri izliyorlar. 

Bu durumda Konstanz, Freiburg, 

Essen, Stuttgart veya baka ehirlerdeki 

tiyatrolarda sahnelenen oyunlardan 

izleyip öneren yok ise, jüri üyeleri bu tiyat- 

31

Ersan Mondtag'ın Tyrannis'i | © Nils Klinger 

✤ 

BU FESTİVALE 

ALMANCA 

SAHNELENEN 

10 OYUN DAVET 

EDİLİYOR. 

OYUNLARI 

BİLİRKİŞİ TAYİN 

EDİLEN JÜRİ 

BELİRLİYOR 

✤ 

32 

rolara gitmiyorlar. Dolayısıyla oyunların 

seçimleri, bence, kısıtlı kalıyor. Tabii bu 

durumda jüri üyelerinin bakı açıları da 

büyük bir etken. Sanat geni bir bakı açısı 

gerektiriyor. Bunun hakkı verilebiliyor mu? 

Berlindeki bu tiyatro festivali çok 

renkli, tiyatro dünyasını bir araya getiren 

değerli bir etkinlik. Büyüleyici bir atmosferi 

var. Ama Berlin'e davet edilen oyunlar 

kesinlikle en iyi oyun metni, yönetmen, 

oyuncu vs. anlamını taımıyor. Yıl boyunca 

nice ehir, devlet, özel tiyatrolarda ödül 

alamayan dev eserler sahneleniyor. Yaklaık 

3000 eser söz konusu. Jüri ise bunun 

sadece 400ünü izleyebiliyor.Oyunların 

ezici çoğunluğu, ismi duyulmadığından, 

yönetmeni tanınmadığından veya baka 

nedenlerden, yerel izleyicisi ile ba baa 

kalıyor. 

Camp adı altında izleyici ve yönetmenler 

arasında oluan söylei organizasyonu 

ilginçti. Katıldığımız söyleilerde ise 

güncel siyaset ana konu idi. Tabii ki mülteciler 

bu tartımanın liste baındaydı. Bu 

söyleilerin sırf siyaset ağırlıklı olduğu 

gözleniyor. Sanat yönünün ve tiyatroya 

yansımasının haif kaldığı izlenimi 

yaygın. Tiyatronun toplumun nabzı olduğuna 

inanıyorum. Ama sanat ön planda 

olmalı. 

DÜNDEN BUGÜNE 

Berlindeki bu geleneksellemi tiyatro 

festivalinin tarihçesine ayna tutalım. 

Berlin Festivali adı altında müzik, tiyatro, 

dans, performans, edebiyat alanlarındaki 

gösterilerin sunulduğu farklı festivaller 

yer alıyor. 1951 yılında ilk defa 

Berlin Festival Haftaları adı altında 

Berlin Film Festivali gerçekletirildi. Bu 

enlik, Batının vitrini düüncesi ile Batı 

ve Doğu Berlin arasında bir köprü ilevi 

görüyordu. İlk Berlin Tiyatro Buluması 

1964 yılında gerçeklemiti. 

Berlin Festivali zamanla çağın sanat

Düşler Gemisi | © Matthias Horn 

nabzını hissettirmeyi görev edinerek 

yeniliklere sahne sunmaya baladı. 

Dönemin heyecan veren konularını, gündemin 

odaklandığı konuların aynası 

olmayı hedeleyerek, bu organizasyon 

canlandırıldı. Sonuçta Berlin Tiyatro 

Buluması adı altında yeni bir festival 

olutu. 

İte her yıl bu festivale Almanca sahnelenen 

on oyun davet ediliyor. Davet 

edilen oyunları tiyatro alanından bilirkii 

olarak tayin edilen jüri belirliyor. 

2003den 2011'e kadar Berlin Tiyatro 

Bulumasının festival yönetmenliğini Iris 

Laufenberg yapmıtı. 2012 yılından bu 

yana Yvonne Büdenhölzer yönetmenlik 

görevini sürdürüyor. 

Berlin Tiyatro Buluması bünyesinde, 

davet edilen en baarılı 10 oyunun sergilenmesi 

dıında, baka tartıma alanları, 

izleyiciyle söylei, prömiyer kutlamaları, 

konserler, ödül töreni de yapılıyor. 

Almanca konuulan dünyanın en 

ünlü ve ortak kültür kanalı 3Sat televizyonu, 

bu görkemli tiyatro festivalini televizyon 

ekranından takip etme olanağı da 

sunuyor. 

1978 yılında festivale renk katan bir 

kol daha eklenmi, Stückemarkt des Berliner 

Theatertrefens adı altında tiyatro 

eserleri deneme ve tanıtım sahnesi oluturulmutu. 

Yeni senaristler, dramaturglar 

burada çalımalarını sunuyorlar. 

Ayrıca 2009dan bu yana Theatertrefen 

Blog bu festivalin habercisi konumunda 

internet üzerinden online bilgiler 

sunuyor. 

Sanatın temel yapısı olan dallanıp 

budaklanmak, ikirden yeni ikirlerin 

türemesi özelliği, Berlin Theatertrefen'e 

de yansıyor. En baarılı 10 oyunun tanıtılması 

ile balayan Berlin Theatertrefen 

bugün artık çok daha geni kapsamlı bir 

sunumda bulunuyor. 

✤ 

SANATIN 

TEMELİ 

"DALLANIP 

BUDAKLANMAK". 

YENİ FİKİRLERİN 

TÜREMESİ 

ÖZELLİĞİ. 

TİYATRO 

ŞENLİĞİNE DE 

YANSIYOR. 

✤ 

33

Festival jürisi (Soldan): 

Peter Laudenbach, Barbara Burckhardt, Stephen Reuter, Wolfgang Huber-Lang, 

Andreas Wilink, Till Briegleb, Bernd Noack 

(Foto: Iko Freese) 

BÜTÜN BERLİN BİR SAHNE 

2016da da Berlin Tiyatro Festivali veya 

Almanca adına daha sadık bir deyile 

Tiyatro Buluması, son derece cokulu, 

heyecanlı tiyatro ve sanat dolu günlere ev 

sahipliği yaptı. Tiyatro hayranlarının son 

dakikaya kadar Belki bilet alabiliriz! 

ümidiyle gie önünde kuyrukta beklemesini, 

bilet alabilenlerin yüzlerinde beliren 

ho gülümsemeyi izlemek de tiyatro sahnesinin 

bir parçası gibiydi. Bunun yanı 

sıra, sahne arkadalığı yapmı, bugün için 

farklı tiyatrolarda görev alan oyuncuların 

karılaması, sevinçleri... 

Evet, Berlin Tiyatro Festivali sadece 

sahnede değil. Bu enlik, Berlin ehrini bir 

sahne haline getirmeyi baarıyor. 

Bakalım 2017de hangi sürprizlerle karılaacağız? 

z 

34


35

POSTKOMÜNİST KADIN SANATÇILARIN 

ANNE VE KAHRAMANLIK BAKIŞI 

Momentumda 

Hero Mother 


36

BERLIN - Kadın denince akla ilk gelen 

olgu annelik, annelik sanki kadın olmanın 

eanlamlısı. Anneliğin ardından da e, 

açı, temizlikçi, ucuz emekçi gibi vasılar 

geliyor. Gene de itibar edilen kadın 

olmak değil de, annelik. Annelik de kendisine 

atfedillen bunca tanımla sonuna 

kadar doldurularak, anlamsızlatırılmı 

durumda. (Zaten bir kadın olarak sadece 

annelik vasfım ile değerlendirileceksem 

bırak kalsın...) 

Burada bir eletirmen, kadın ve anne 

olarak ele aldığım serginin adı da Kahraman 

Anne. Kahraman kadın değil, kahraman 

olan sadece anne. Dedim ya, zaten 

kadın anne değilse hiçbir ey... 

Peki nereden geliyor bu kahraman 

anne olgusu? Sergide yer alan sanatçılardan 

Elżbieta Jabłońskanın kullandığı 

anlamda çizgi romanların süper kahramanlarından 

gelmediği kesin. Polonyalı 

sanatçı Jabłońska kendini tamamiyle 

çocuklarına adayan anne olgusunu ele 

aldığı fotoğralarında, oğluyla birlikte 

poz veriyor. Her bir fotoğrafta kucağında 

bir erkek çocuk olan kadını, evinin farklı 

köelerinde ve farklı kahraman kıyafetleri 

(Batman ve Superman gibi) içinde görüyoruz. 

Fotoğralardaki kadın tamamen 

bezmi ve hissiyatsız bir ifade ile izleyiciye 

bakıyor. Arka planda ise mükemmel 

olan anneden bekleneceği gibi derli toplu 

bir ev köesi var. Bu fotoğralar her toplumda 

kadına yapıtırılan o mükemmel 

anne olma durumunu süper kahramanlık 

ve kahraman annelik üzerinden 

eletiriyor. 

KAHRAMAN ANNE KAVRAMI 

Momentumda yer alan ve sanatçılarını 

Doğu Blokunun post-sosyalist döneminden 

kadınların oluturduğu serginin 

üst balığı Kahraman Anne, Sovyetler 

Birliğinde on ve üzerinde çocuk 

doğurmu annelere verilen bir onur 

nianı. Kadınlar bu nianı onuncu çocuklarının 

doğumuyla birlikte hak ediyorlar. 

Öncelikli amaç elbetteki ulusun deva- 

HEROMOTHER 

© Anetta Mona Chisa 

37

✤ 

20 FARKLI 

ÜLKEDEN 

SANATÇILAR 

SOSYALİST 

YA DA 

DEMOKRATİK 

REJİMDEKİ 

KADIN 

ROLLERİNİ ELE 

ALIYOR. 

✤ 

mını tevik etmek. Bu nianı alan annelere 

devlet tarafından ekonomik anlamda 

sağlanan belirli bir de yardım var. Ayrıca 

Kahraman Anne nianı Sovyetler Birliği 

altında alınabilecek en üst düzey nianlardan 

birisi. 

Sergiye katılan 30 kadın sanatçı da, 

Berlin Duvarının yıkılmasının ardından 

Doğu Avrupa ülkelerinde esen barıçıl 

devrim rüzgarlarıyla kurulan parlamenter 

demokrasi döneminde çalımalarını üretiyorlar. 

20 farklı ülkeden gelen sanatçıların 

hepsi çalımalarıyla sosyalist ya da 

demokratik rejim altında kadına sunulan 

rolleri ele alıp değerlendiriyor. 

Serginin kuratörlerinden Bojana Pejić 

katolog yazısında kadınlar için yapay 

olarak üretilmi iki farklı günü, 8 Mart 

içi kadınlar günü ve anneler günü, ele 

alarak her yerde kadınların aynı muameleye 

farklı formlarda maruz kaldığının 

altını çiziyor. 

8 Mart içi kadınlar gününe karılık 

anneler günü... 

Pejić, 8 Mart içi kadınlar gününün sosyalist 

devletler altında resmi tatil olarak 

38 

© Elzbieta Jablonska 

kabul edilirken, bu günde kadın ve erkek 

kimsenin çalıma zorunluluğu bulunmadığını 

belirtiyor. Aslında 8 Mart bütün 

çalıanlar için tatil günü. Fakat bu tatil 

gününün kadınlar için tek farkı, her 

zaman yaptıkları ev içi ödeneksiz ilerini 

i stresi olmadan yerine getirmeleri, ev 

temizliği, yemek ve çocuk bakımıyla tıpkı 

diğer günlerde olduğu gibi ilgileniyorlar. 

Tabii genellikle 8 Martta devlet tarafından 

düzenlenen enliklerde çalıanlar 

da kadınlar oluyor. Yani kadının kendi 

gününde bile gene içi olarak kullanılması 

söz konusu. 

HAFIZA KAYBINA DOĞRU 

8 Mart sadece sosyalist devletler altında 

değil, demokratik devletler altında da kutlanılan 

bir gün. Yalnız Batıda 8 Martta 

kadınlar kendi hakları için sokaklara 

dökülüyor. Batıda içi kadınlar günü 

kürtaj hakkı, eit maa, daha uzun ve 

maalı annelik izni için yumrukların 

havaya kaldırılıp, yürüyü ve gösterilerin 

düzenlediği bir günken, Pejić Doğuda sos-

©Almagul Menlibayeva 

yalist kadınların evlerinde tutulup kırmızı 

karaniller ile ödüllendirildiklerini belirtiyor. 

Doğudaki sosyalist kadınlar için 

kendi günlerinde yumruklarını havaya 

kaldırıp gösteriler düzenlemesi düünülemezdi 

çünkü, bu tür gösteriler ancak 

devlet tarafından organize edilebilirdi. 

Pejićin 8 Mart üzerinden vurguladığı bir 

diğer olgu ise bu gün üzerinden üretilen 

bir hafıza kaybı ve bu hafızasızlıkla birlikte 

komünizme dair kurgulanan romantizm. 

Küratöre göre bu romantik ya da idealist 

bakı altında cinsiyetlerin eitliği akla 

gelen ilk kurgu. Oysa ki her dönemde, her 

rejimde yaanan tüm değiimlerden en 

çok etkilenenler gene kadınlar. Eski sosyalist 

devletlerde de rejim değiiminin 

ardından yaanan ekonomik krizlerde iini 

ilk kaybedenlerin post-sosyalist içi kadınların 

olduğunu belirtiyor. Kadınlar daha 

önceden annelik ile kazandıkları tüm avantajları, 

post-sosyalist dönemde kaybediyor. 

Yeni ekonomik yasalar kadınların annelik 

avantajlarını ellerinden alırken, bu yeni 

düzenlemelerden gene en çok etkilenenler 

cinsel azınlıklar, yani ecinsel çiftler ve 

tabii yalnız anneler oluyor. 

Kahraman Annede yer alan Estonyalı 

sanatçı Anna-Stina Treumund, 2011 tarihli 

Mothers (Anneler) videosunda da bu 

konuyu ele alıyor. Estonyada özellikle son 

zamanlarda medya üzerinden cinsel azınlıklara 

dair bir nefret kampanyası yürütülmekte. 

Treumund ecinsel (lezbiyen) 

anneler ile yaptığı röportajlarda, bu kadınların 

içinde yaadıkları toplumda karılatıkları 

gündelik ve yasal problemleri anlatıyor. 

Bu kadınlar sadece toplumdaki nefret 

ile değil aynı zamanda devlet tarafından 

uygulanan politikalar ile de ba etmek 

durumundalar. Ecinsel ailelerin çocukları 

toplum içinde çok daha farklı problemlerle 

yüzlemek durumundayken, devlet 

normalde her çocuk için verdiği yardımı 

bu çocuklara vermiyor. Burada kadının 

anne olması onu gene de kurtarmıyor, eğer 

kadın devlet tarafından kabul edilebilir 

artlarda anne olmadıysa, yani hetero bir 

evlilik aktı içinde değilse, diğer annelerle 

aynı haklara sahip olamıyor. 

✤ 

KÜRATÖRE 

GÖRE BU 

ROMANTİK 

YA DA İDEALİST 

BAKIŞ ALTINDA 

CİNSİYETLERİN 

EŞİTLİĞİ AKLA 

GELEN İLK 

KURGU. 

✤ 

39

✤ 

GÜNÜMÜZDE 

DEVLETLER 

TARAFINDAN 

KADINA BİÇİLEN 

KONUM ÇOK 

DAHA KESİN VE 

SINIRLI BİR 

YÖNE KAYIYOR. 

✤ 

ERKEĞİN GÖLGESİNDE 

Kadınlara biçilen diğer gün, anneler 

günü, dünyada her devlet ve rejim altında 

kutlanıyor. Pejićin de belirttiği gibi, 

aslında anneler günü kadının ömür boyu 

bedava içiliğinin yüceltilmesinden baka 

bir ey değil. Elbetteki hangi devlet ya da 

rejim altında olursa olsun, rejimin ya da 

ulusun devamını sağlamak kadına düüyor. 

Kadın doğurduğu sürece ulus devam edebilir. 

Tabii ki bu açıdan bakılınca tüm devletler 

hetero evlilikleri ve anneliği onore 

edip, daha da ileri giderek kadın bedenleri 

üzerinde hak iddia edebiliyor. 

Stefanie Gromes ve Katrin Hafemann, 

kadın bedeninin yani özel olanın aynı 

zamanda politik olduğunu da sunan 7 

Tage... (7 gün) çalımasında, kendi bedenleri 

üzerinden protestolar düzenleyen aktivist 

grup FEMENin Berlin grubu ile yaptıkları 

belgesel röportajda beden ve politika 

kavramlarını ele alıyor. 2007de 

Ukraynada kurulan FEMEN kısa sürede 

tüm dünyada etkisini gösteren ve kadın 

hakları üzerine çalıan bir grup. FEMEN 

elemanları kendi çıplak bedenlerini sloganlarının 

panosu olarak kullanırken, onların 

çıplaklıkları kadını adeta köleletiren ataerkil 

topluma karı bir silah oluyor. 

Bir grup kadın toplumu tamamen kar- 

ısına aldığı bu tarz feminist eylemlerde 

bulunurken, diğer bir grup bu tür eylemleri 

anlamsız olarak değerlendirebilir. Rusyada 

kadınlar arasında yaygın olan görü, kadınların 

her türlü özgürlüğe sahip olduğu. 

Rus sanatçı Anastasia Vepreva 2013 tarihli 

videosu She has to ile aslında Rusyada 

kadınların medya ile nasıl programlandıklarını 

gösteriyor. Rus televizyonunda yayınlanmakta 

olan bir programdan farklı detayları 

alıp montajladığı (found footage) görüntüler 

ile toplumda kadına ve erkeğe atfedilen 

rollerin ne kadar kesin ve ataerkil 

olduğunu gösteriyor. Aile içinde ve dıında 

kadının görevlerinin uzun bir listesi olmasına 

rağmen, kadının gene de erkeğin 

gölgesinde kalması gerekiyor. Art arda 

konulan ve kadına sürekli erkeğini mutlu 

etmesini öğütleyen görüntüler bir süre 

sonra absürtleiyor ve ikna edici olmaktan 

daha çok karı çıkma isteğini uyandırıyor. 

Günümüzde devletler tarafından kadına 

biçilen konum çok daha kesin ve sınırlı 

bir yöne doğru kayıyor. Kadının toplumdaki 

konumunun bu kadar hiçletirildiği 

bir zamanda Kahraman Anne sergisi izleyiciye 

sunduğu eletiriler ile gerçekten 

önemli bir yere oturuyor. Kadın bedeni üzerinden 

politika yapılan bir meta. Kadının 

anne olabilmesi aynı zamanda onun bedeninin 

devlet malı olarak görülmesine neden 

oluyor. Fakat kadın sadece anne değil aynı 

zamanda bir birey ve kendi üzerinden 

yürütülen tüm oyunların farkında. Simon 

Sheikhin de dediği gibi Sanatçı ve entelektüeller 

sadece toplumla alakadar olmamalı, 

toplumda yeni bir bilinç, muhalefet 

ve farklı platformlar oluturmalı. Serginin 

izleyiciye sunduğu da bu aslında. 

z 

40




41

42

VİYANA’DAN BAKINCA GÖRÜLMEK İSTENEN TÜRKİYE 

“Türkei”? 

Hangisi? 

43

Viyana merkezli Mandelbaum Yayınları 

arasında yer alan kitabın elbette 

tarafsız bir çalıma olması gerekmiyor ve 

zaten derleyicilerin de katılımcıların da 

böyle bir niyetinin olmadığı hemen anlaılıyor. 

Kitabı derleyen iki yazarın bir tarafsızlık 

kisvesine ihtiyaç duymadığı sadece 

imzalara bakıldığında bile ortaya çıkıyor. 

Özellikle Türk yazarlar, belki Mustafa 

Sönmez hariç, hepsi, Türkiyenin bir anomali 

olduğu konusunda, elbette bu ifadeyi 

hiç kullanmadan, görü birliği içinde görünüyor. 

Bunun, tersinden, AKP yıllarını ve 

AKP Türkiyesini olumlamak olduğunu söyleyenleri, 

haksızlık etmekle suçlayamayız. 

Ama bir eyi kabul etmemiz gerekir: İnsanların, 

Türkiye için özel ve koruyucu bir 

duyarlılık göstermelerini beklemek de 

gerekmiyor. 

ÖNCE BOL DESTEK... 

FRANKFURT - Türkiye konusunda 

Alman kitap dünyasına neredeyse her gün 

yeni bir katkı yapılıyor. Sadece Almanca 

içinde yetimi köklerinde Türkçe yatan 

yazarlar değil, Türkiye üzerine yazan 

Almanlar da var bu listenin içinde. Art 

arda yayımlanan bu kitaplar arasında bir 

yenisi de genç kuak aratırmacı ve biliminsanlarından 

Dr. İlker Ataç. u sıralarda 

Viyanada çalımalarını sürdüren, 

ancak sosyalizasyonunu Almanyada 

yaayan ve Alman üniversitelerinde 

yetien Ataçın, çalıma arkadaı Michael 

Fanizadeh ile birlikte Viyanadaki Türkiye 

konulu toplantılarda sunulan bildirilerden 

derlediği yeni kitap Türkei, böyle 

bir çalıma. 

Ataçın, Fanizadeh ile birlikte kaleme 

aldığı geni sunu yazısında zaten bazı 

ipuçları dikkat çekiyor. Almanca konuulan 

dünyanın ilgisinin Türkiyedeki dönüüm 

sürecine odaklandığını hatırlatan 

yazarlar, 1999 aralık ayında AB adayı olan 

Türkiyedeki toplumsal gelimeler 2000li 

yıllarda artan oranda olumlu değerlendirildi 

görüüne yer veriyorlar. 

Tarihinin en ağır mali krizi sonrasında 

Türkiyede 2001den itibaren yapısal bir 

uyum programına geçi yapıldığını hatırlatan 

Ataç ve Fanizadeh, öyle yazıyor: 

İlk oktan ve köklü sosyo-ekonomik 

sonuçlardan sonraki yıllarda yüksek 

büyüme hızları, artan doğrudan yatırımları 

ve Avrupa ülkeleriyle Türkiyenin ekonomik 

olarak iç içe girmesini getirdi. Bu da 

medya haberlerinde genelde Türk ekonomisinin 

daha olumlu değerlendirilmesine yol 

açtı. Öte yandan AKPnin reform yönelimi 

2002den itibaren olumlu bir biçimde algılandı. 

Özellikle azınlık haklarının güçlendirilmesine 

yönelik kalemler ve Türk devleti 

bünyesindeki kemalist yerleiklik de 

denilen güçlü gruplamaların zayılaması, 

Batıda kabul gördü. (Türkei, s. 8) 

44

Herkesin bildiğini yineliyorlar, denebilir. 

Çünkü Batı Avrupa ya da genelde AB, 

liderleri dahil, bir bütün olarak ve göstere 

göstere AKP deneyimine açık çek 

verdi. Bunun çok sonra biraz değitiğine, 

aynı girite ve aynı sayfada, dikkat çekiyorlar: 

Ama ilk kez Gezi Parkı igaliyle 

birlikte i, bu bakı açısının yer değitirmesine 

vardı. 

... SONRA ELEŞTİRİ 

Yani Batı dünyası, İlker Ataç ve Michael 

Fanizadehe göre, Geziyi Arap Baharını 

hatırlatan bir sinyal olarak değerlendirmiti. 

Gezideki protestolara uygulanan 

baskı sonrasında yıllarca AKPyi selamlayan 

Batı, AKP politikalarını daha eletirel 

bir perspektiften izlemeye baladı. 

Merkezi soru uydu: AKP reformcu 

yönelimini mi yitirdi, yoksa Türkiyede otoriter 

devlet olma halinin yeni bir biçimi mi 

geliti? 

Ataç ve Fanizadeh, seçtikleri yazarlarla, 

her iki görüü bir biçimde harmanlamı 

oluyor. Mithat Sancar, Ruen Çakır, Yüksel 

Takın, Ece Temelkuran, Pınar Selek, 

Rober Kopta ve İrfan Aktan imzalarının 

seçilmesi, bu kitabın Türkiyedeki gelimeleri 

sağlıklı bir mesafeden izlemeyi değil, 

her eyi doğrudan vesayet rejimine bağlayan, 

daha doğrusu Türkiyeyi baından 

itibaren bir anomali olarak gören yakla- 

ımı tercih ettiğini gösteriyor. Sözü geçen 

davetlilere göre, 1923 projesi, tarih içindeki 

ilerlemeci rolüyle değil sadece baskıcı 

ve vesayetçi yüzüyle önemlidir. 

Kukusuz bu yazarlarla da Türkiye bir 

biçimde anlaılabilir, ama gerçekten irdelenebilir 

mi, yoksa Viyananın da bir parçası 

olduğu ideolojik formasyonlara eklemlenmeyi 

bilim sanan bir hezeyanın saptamaları 

mı sıralanır, onun yanıtı zor. En 

azından, Türkiyenin cumhuriyetçi geçmi- 

iyle arasındaki empati bağlarını tümüyle 

koparmı, bunda da demokrasi diye 

masaya sürdüğü etnik ve dinsel gerekçelerle 

kendince haklı olan, fakat cumhuriyet 

rejiminde sadece yanlı doğup yanlı 

gelimi batan sona çarpık bir bünye, 

bir tarihsel meruiyetsizlik görenlerin saptamaları 

elbette bir tercihtir. 

BATI’NIN SEÇİCİLİĞİ 

Ataç ve Fanizadeh, Avrupa medyasının 

Türkiye tartımalarında kendi seçiciliğini 

ve bununla bağlantılı olarak da 

kendi çıkar ve kanaatlerini öne çıkardığını 

belirtiyor. Türkiyeyi açımlayacak yazar 

ve konumacıların seçilmesi de böyle bir 

talebe karılık mı geliyor? Bu sorunun 

yanıtı kolay değildir. 

Türkiye kamuoyunda önemli bir rol üstlenmi, 

hatta o kamuoyunu yönlendirmi 

yazarların bu toplantılara çağrılmasıyla 

Viyanada kültürler arası bir mekân oluturulduğuna 

dikkat çekiyor iki derlemeci 

ve ilgiyle karılandıklarını hatırlatıyor. 

Kilit adamların ve kadınların bulunması 

bir tercih kukusuz. Ama asıl mesele 

galiba u: AKPnin 2002den beri bir 

baarı modeli olarak aratırılması balı 

baına bir tercih. Dolayısıyla örneğin 

Yüksel Takının AKP siyasetinin oluum 

ve sınırlarını irdelerken bu partiyi çoğunlukçu 

bir otoriterlik olarak görmesi, 

Mithat Sancarın gelimeleri güç siyaseti 

balığı altında tanımlayarak kısmen 

rahatlaması ve meseleyi dinsel ve etnik 

grupların statü ve kabulünde görmesi... 

Batı gerçekten de böyle görmek istiyor. Bir 

baka örnek: Ruen Çakır, AKPnin nasıl 

kutuplatırıcı bir parti olduğunu Gülen 

hareketiyle girdiği mücadeleden hareketle 

göstermeye çalııyor. Bu kitabı oluturan 

yazarların, belki hepsini değil, Türkiyede 

Yetmez ama evetçiler etiketiyle damgalandığını, 

bunun ne anlama geldiğini öne 

çıkarma gereği duyulmuyor. Bu da bir yol 

elbette. 

Kitapta özellikle Türkiye sanayisindeki 

gelimeleri irdeleyen Joachim Beckerin 

gerçekten verimli gözlemleri ve yararlı 

çözümlemeleri dikkat çekiyor. AKP ile 

bir sanayisizletirme sürecinin baladığı 

tezlerini tartımaya açan Becker, 

son derece yararlı bir ekonomik özet 

45

verebiliyor. Fakat sınırlarına dikkat çekmemek 

haksızlık olur: Türkiyede solun 

daha Mart 1980de, yani 12 Eylülün (dolayısıyla 

Turgut Özal-Kemal Dervi-Recep 

Tayyip Erdoğan çizgisinin de) programını 

oluturan 24 Ocak Kararlarının yayımının 

neredeyse ertesi günü her eyi fark 

ettiğini ve örneğin sonraları profesörlüğe 

yükselecek olan bir iktisatçı bilimadamının, 

Ergun Türkcan, büyük bir makaleyle 

hemen Türkiyenin üretimden vazgeçtiği 

saptamasında bulunduğunu, bu 

özette elbette göremiyoruz. O kadar da 

olup bitenin farkında değil Becker. Dolayısıyla 

Türkiyenin sanayilemeyi bırakıp bir 

ticaret ülkesine dönütüğünü, sadece AKP 

yıllarından okumak onu rahatsız etmiyor. 

ÖZET YARARLI DA... 

Fakat Joachim Becker, 1980den 

1988e reel ücretlerin yüzde 40 gerilediğine 

iaret ederken, bir ihracat 

seferberliğinin kaçınılmazlatığını 

da vurgulamı oluyor. 

Ülke ekonomisinin inansallatırılmasıyla 

toplumun dinselletirilmesi, 

İslamcılığın 

temel siyaset 

halini alması arasındaki 

paralellik, okura bırakılmı 

bir çıkarım olarak 

görülebilir. Yine de Joachim Beckerin Türkiye 

için gerçekten yararlı ve doğru bir 

iktisadi özet vermeyi baardığına dikkat 

çekmek gerekir. 

Türkiye kitaplarının hızla artacağı anla- 

ılıyor. Acı olan, Türkiye gerçekliğine 

tarihselliği içinde sahip çıkan, ama ana 

akım medya ve siyasetten uzak tutulan 

görülerin, Ataç ve Fanizadeh gibi genç 

kuak Batılı aratırmacılarca dikkate 

alınmadığını görmektir. Bu kitapta da, gerçekleri 

tüm cepheleriyle ve iç dolaımlarıyla/dolayımlarıyla 

bulmakta güçlük çekiyoruz. 

Bir karılatırma da yapamıyoruz. 

Neoliberal bir Türkiye tablosunu tartımaya 

açan yazarlar, bu çıkıa baından 

beri karı çıkan gerçekten bilimsel odakları, 

o odaklar belki Türkiyeyi anomali 

olarak görmeyi reddettiği için, önemsemiyorlar. 

O zaman da böyle bir kitapta 

Korkut Boratav, Güngör Uras, Yalçın 

Küçük, Ergun Türkcan, Nazif Ekzen, Oğuz 

Oyan, İlber Ortaylı gibi yalı kuağa 

değil yalnızca, Türkiye önemlidir ve 

tarihsel bir haklılığın ürünüdür diyen 

ilerici genç kuak biliminsanlarına 

da rastlamamak aırtıcı olmuyor. 

Viyananın tercihi böyle demek 

ki... 

Ama her kitap, neyi 

savunursa savunsun iyidir. 

Eletirmeyi ve doğruya ulamayı 

kolaylatırır. Sonuçta 

biraz utangaç Yetmez ama 

evet köesinin entelektüel sahneye 

egemen olduğunu ve Batıda 

özellikle hüsnükabul gördüğünü bu kitap 

ve yazar seçimi de gösteriyor. Kitap, hangi 

çizgide olursa olsun, kitaptır ve yanlılanabileceği 

için de yararlıdır. Okunmalıdır. 

(FHF) 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



46



47

Zülfü Livaneli 

70inci yaını 

Bremende kutluyor 


48

BREMEN - Besteci, arkıcı, yazar ve ilm 

yönetmeni Zülfü Livaneli 20 Haziranda 70 

yaına girecek. Livaneli, doğum gününü 

Bremenli dostlarıyla kutlayacak.12 Eylülden 

sonra bir süre Almanyada yaayan 

Zülfü Livaneli, 1984 yılında Bremende 

Ada albümünü kaydetmiti. Livaneli, 

1987-1988 yıllarında Bremen Radyosundan 

Peter Schulze ile birlikte, Türkiye Almanya 

ortak yapımı Yer Demir Gök Bakır ilmini 

çekmiti. 

Ünlü müzik adamı Zülfü Livanelinin ya 

günü için dostları bir konser ve iki ilm gösterisi 

düzenlediler. Sinemada Livanelinin 

yönetmenliğini ve müziğini üstlendiği Yer 

Demir Gök Bakırın yeni montajlanmı versiyonu 

gösterilecek. Livaneli, geçtiğimiz yıl 

ilmi tekrar elden geçirerek yeni bir dijital 

montaj yapmıtı. 

Ayrıca, Livanelinin hayatını, müzik, 

sinemacılık, yazarlık serüvenini anlatan 

2014 yapımı Zülfü Livaneli – Doğu ile Batı 

Arasında Bir Ses adlı belgesel gösterilecek. 

Zülfü Livaneli her iki ilmin gösteriminde 

de hazır bulunacak. 

Doğum günü konseri Livanelinin Ada 

plağını kaydettiği, Bremen Radyosunun 

ünlü eski kayıt stüdyosu Sendesaalde 

yapılacak. Konsere caz arkıcısı Romy 

Camerun, ünlü trompetçi Uli Beckerhof, 

Livanelinin son yıllardaki birçok projesinde 

yer alan piyanist Henning Schmiedt 

gibi tanınmı müzisyenler katkı sunacaklar. 

Etkinliğe, ayrıca Bremen St. Stephanie 

Kilisesi korosu ve yönetmeni Tim 

Günther ile Bremen Tiyatrosunda uzun 

süredir baarıyla sahnelenen İstanbul 

oyununun müzisyeni ve arkıcısı Torsten 

Kindermann da katılacak. 

Film gösterimleri ve konser, Livaneli 

hayranları için sanatçıyı daha yakından 

tanıma, eserlerini ise yeniden görme ve 

dinleme olanağı olacak. 

z 

Filmler: 

Zülfü Livaneli – 

Doğu ile Batı Arasında Bir Ses belgeseli 

19 Haziran 2016 pazar 

saat 20.30’da 

City 46’da ve 

20 Haziran 2016 pazartesi 

saat 18.30’da, 

City 46’da 

Yer Demir Gök Bakır 

20 Haziran 2016, pazartesi, 20.30, 

City 46’da 

Sinema adresi: 

City 46 

Birkenstr. 1, 28195 Bremen 

Tel.: 0421-95799290 

Doğum günü konseri: 

Sendesaal Bremen 

Bürgermeister-Spitta-Allee 45 

28329 Bremen 

Tel: 0421 - 33 00 49 

E-posta: info@sendesaal-bremen.de 

İnternet sayfası: www.sendesaal-bremen.de 

Biletleri internet üzerinden de almak mümkün. 

49



50

51


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


Aylık Kültür ve Sanat Dergisi Aylık Kültür | Temmuz-Ağustos ve Sanat Dergisi 2016 | Şubat | 2016 Sayı: | 5-6 Sayı: | 01 www.avrupa-kultur.eu 

NSU ve 

koruyucu 

eller 

Bir 

katliamın 

politik 

polisiyesi 

■ DEMOKRASİNİN ÖLÜMÜ 

■ ZÜLFÜ LİVANELİ 

■ MANFRED DEIX 

■ ÇİZGİ ROMAN

İçindekiler 

NSU CİNAYETLERİ: KOMPLOLAR, DERİN DEVLET VE NEONAZİLER... 

Bir katliamın politik polisiyesi 

IŞIN TOYMAZ 

Almanya’da 4 Kasım 2011 günü Batı Thüringen’in bir kenti olan Eisenach’taki bir karavanda, ırkçı yeraltı 

örgütü NSU’nun iki üyesi Uwe Mundlos ve Uwe Böhnhardt’ın cesetleri bulundu. Devriye gezen 

iki polisin gelmesine 20 saniye kala, bir banka soygununun ardından tam da 8 adet ağır silahları 

bulunmasına karşın “birdenbire karar vererek” önce birbirlerini vurdular, ardından karavanlarını 

havaya uçurdular. En azından kamuoyuna aktarılan “senaryo” böyle. Öyle mi gerçekten? 

SAYFA: 4 

AVUSTURYA’NIN İNSANLIĞA 

ARMAĞAN ETTİĞİ BİR HİCİV USTASIYDI 

Her zaman Deix 

ÖMER YAPRAKKIRAN 

“Eleştirisi olmayan, okuyucusuna diken gibi batmayan, onu acıtmayan, tahrik etmeyen karikatürün 

bence hiçbir anlamı yoktur” diyen Manfred Deix, aramızdan ayrıldı. Üzerine ilmler yapılan 

bir sanatçıydı. Sadece yapıtları değil, yaşamı ve eleştirel enerjisi de kitap ve ilmlere konu olan 

Manfred Deix için çizmek, yaşamaktı. 1949’da St. Pölten’de doğmuş ve daha 11 yaşında iken “Aşağı 

Avusturya Kilisesi Gazetesi”nde ilk çizgi romanını resimlemişti. 

SAYFA: 12 

ZÜLFÜ LİVANELİ İLE MÜZİK VE İNSAN ÜZERİNE 

Evrensele açılan kapı yerellikten geçiyor 


Ünlü sanatçı Zülfü Livaneli, Bremen’de 19 ve 20 Haziran’da düzenlenen etkinliklerle 70’inci doğum 

gününü kutladı. “Avrupa Kültür” olarak bu fırsatı değerlendirip Livaneli ile yaklaşık 50 yıllık müzik 

geçmişi ve günümüz müziği hakkındaki düşünceleri üzerine bir söyleşi yaptık. 

SAYFA: 18 

WOLFGANG J. KOSCHNICK VE 

“ZENGİN DEMOKRASİLERİNİN” İFLASI 

Demokrasi artık burada oturmuyor! 

OSMAN ÇUTSAY 

Demokrasinin sonu ilan ediliyor. Hem de Batı’da. Hatta Batı’nın en “mürefeh” merkezlerinde. Zenginler 

demokrasisinden devşirilmiş tablolarla, demokrasiyle ilgili bütün ezberlerin gözden geçirilmesi 

isteniyor. Çağdaş demokrasinin ana alanı kabul edilen Avrupa’nın sanayileşmiş ülkelerinde demokrasinin 

tarihe karıştığı yazılıyor. Wolfgang J. Koschnick’in kitabı, trajik bir alarm aslında... 

SAYFA: 26 

2

SCHIRN MÜZESİ’NDE GÜRBÜZ BİR 20’NCİ YÜZYIL ÇOCUĞU 

Çizgi romanın öncüleri bir arada 


Çizgi roman 1897’den beri okuyucuların gönlünü fethediyor. Kentsoylular, isçiler ve göçmenler, 

günlük Amerikan gazetelerin sunduğu bu yeni görsellerden aynı derecede büyülendiler. Etkisi artarak 

sürüyor, dünyanın çeşitli ülkelerinde bu renkli inilakla ilgili sergiler düzenleniyor. Bunlardan 

biri de Frankfurt’taki Schirn Müzesi salonlarında yer alıyor. Sergi, 18 Eylül’e kadar ziyaretçilere açık. 

SAYFA: 34 

Nathan 

LESSİNG’İN BİLGE NATHAN’I SAHNELERDE 

Herkesin Nathan’ı kendine mi? 


Deutsches Theater Berlin, Theater an der Donau Ulm, Münchener Volkstheater, Mainz 

Stadttheater, Kammertheater Bonn, Staatstheater Stuttgart, Theater Heidelberg... 

Bunlar gibi daha başka tiyatroların sahnesinde de “Bilge Nathan” gösterimleri var. Bu oyuna ilgi 

neden bu denli yoğun? Niye şimdi? Günümüzde, yönetmenlerin ilgisini özellikle çeken nedir? 

SAYFA: 43 

GAZETECİ İSMAİL EREL’İN KALEMİNDEN BİR CESUR YÜREK 

Tuğçe’nin dramı kitaplaştı 

Gazeteci İsmail Erel, 2014’ün kasım ayında uğradığı saldırı sonucunda girdiği komadan uyanamayıp 

hayatını kaybeden Tuğçe Albayrak’ın öyküsünü kitaplaştırdı. Böyle bir “cesur yüreğin” genç 

kuşakların anılarında da yaşaması gerektiğine dikkat çeken Erel, bu acı öykünün arka planıyla ilgili 

bilgiler verdi. 

SAYFA: 50 

EĞİTİMCİ KEMAL ERTAN’IN GÖZÜNDEN ZOR YILLAR 

“Çocuklarımız okusun” ısrarı sonuç verdi 

İLHAN AYER 

Uzun yıllar Federal Almanya’da eğitim alanında çalışan uzmanlardan Kemal Ertan, bu ülkedeki eğitim 

sistemi, göçmenler, uyum, entegrasyon ve günlük hayatın çeşitli sorunları üzerine sorularımızı 

yanıtladı. 

SAYFA: 55 

3

NSU CİNAYETLERİ: KOMPLOLAR, DERİN DEVLET VE NEONAZİLER... 

Bir katliamın 

politik polisiyesi 

IŞIN TOYMAZ 

4

STUTTGART 

Wolfgang Schorlau | Foto: Timo Kabel 

Almanyada 4 Kasım 2011 günü Batı 

Thüringenin bir kenti olan Eisenachtaki 

bir karavanda, ırkçı yeraltı örgütü 

NSUnun iki üyesi Uwe Mundlos ve Uwe 

Böhnhardtın cesetleri bulundu. 

Devriye gezen iki polisin gelmesine 

20 saniye kala, bir banka soygununun 

ardından tam da 8 adet ağır silahları 

bulunmasına karın birdenbire 

karar vererek önce birbirlerini vurdular 

ardından karavanlarını havaya uçurdular. 

En azından kamuoyuna aktarılan 

senaryo böyle. 

Öyle mi gerçekten? 

O güne kadar sayısız cinayet ilemi, 

kundaklama gerçekletirmi olan bu iki 

neonazinin bu kadar hızlı karar alarak 

intihar etmesi düündürücü. 

Eğer Wolfgang Schorlaunun son derece 

sürükleyici ve NSU cinayetlerine farklı bir 

pencereden bakan Die Schützende Hand 

(Koruyucu El – Denglerin 8. Olayı) adlı yeni 

romanını okuduysanız, roman olduğunu bilmenize 

rağmen, gerçeğin bize aktarıldığı 

gibi olmadığına neredeyse eminsinizdir. 

Tam bir kriminal polis duyarlılığıyla 

ve gazetecilik sorumluluğuyla yapılmı 

derin incelemelere, neredeyse hemen tümü 

gerçek bilgi ve belgelere dayalı olarak 

kaleme alınan bu romanda bakahraman 

özel detektif Wolfgang Dengler, bu kez 

2000-2007 yılları arasında 8i Türk biri 

Yunan biri Alman toplam 10 kiiyi katleden 

ırkçı yeraltı örgütü NSU cinayetlerini çözmeye 

çalııyor. 

Emniyet birimleri zanlıları değil, NSU 

cinayetlerinin kurbanlarının yakınlarını 

5

✤ 

NSU CİNAYETLER 

DİZİSİ İÇİNDE 

KATİLLERİ GÖZETEN 

BİR KORUYUCU 

EL VAR MI? 

SORU ORTADA 

✤ 

soruturuyor, zan altında bırakıyor, dosyalar 

kayboluyor, istihbaratçıların her 

yerde parmak izleri ortaya çıkıyor... 

KATİLLERİ GÖZETEN BİRİLERİ Mİ 

Sorular birbirini izliyor: Ya NSU cinayetlerinin 

soruturulmasındaki tökezleme 

sadece istihbarat tekilatının bir hatası 

değilse? Ya bu iin içinde katilleri gözeten 

bir koruyucu el varsa? 

Wolfgang Schorlau NSU dosyalarındaki 

çelikilere kitapta ve kahramanlarının 

ağzından özetle öyle iaret ediyor: 

Durum karıık. NSU davasındaki 

ithamlara ve resmi verilere göre 

olay günü Uwe Mundlos, önce Uwe 

Böhnhardtı öldürdü, ardından karavanı 

kundaklayarak intihar etti. Federal Kriminal 

Dairesinin raporlarını inceledim. 

Elimizde baka veriler de var. Aratırmalarıma 

göre Böhnhardt ve Mundlos karavana 

gelmeden önce çoktan ölmülerdi. 

Görgü tanıklarının ifadelerine göre banka 

soygununu da onlar gerçekletirmi olamazlar. 

Çünkü cesetleri sabah 9.15ten itibaren 

karavana çoktan konmutu. 

İkincisi, 20 saniye içinde önce cinayet 

ileyip, ardından karavanı kundaklayıp 

sonra da intihar etmek mümkün değil. 

Üçüncüsü, Mundlos özellikle de Böhnhardt 

birer azılı katildi. Yakalanmamak 

için devriye gezen 2 polis memurunu 

vurabilirler veya baka bir araca binerek 

olay yerinden uzalaabilirlerdi. Bu iki 

teröristin kendilerinden yaça büyük 2 

polis tarafından avlanmalarına izin vermeleri 

inandırıcı değil. Hiçbir kaçı yöntemini 

denememiler. 

Dördüncü çeliki ise, Mundlos ve 

Böhnhardtın, balarından vurulmalarına 

rağmen, olay yerinde beyin parçalarının 

tamamının bulunmaması. Olay yerinde 

Mundlosa ait beyinden geriye kalan 558 

gram, Böhnhardta ise 102 gram ait parça 

bulunuyor. Oysa ortalama beyin ağırlığı 

bin 400 gramdır. Yani yaklaık 2 kilo 

beyin parçası olay yerinde yok. 

Beincisi, Mundlos ve Böhnhardtı 

öldüren mermiler de, karavan ve olay yeri 

dedektörlerle aranmasına rağmen bulunamadı. 

Altıncısı, karavanda bulunan 8 silahın 

hiçbirinde her iki teröriste ait parmak izine 

rastlanmadı. İntihar ettikleri iddia edilen 

pompalı silahlarda bile parmak izlerine rastanmadı. 

Polisteki kayıtlarda yer alan fotolara 

göre her ikisinin de elinde eldiven olmadığı 

açıkça görülüyor. Ellerinde de ate ettiklerine 

dair izlere rastlanmadı. 

Yedincisi, otopsi raporlarına göre karavanı 

kundakladığı öne sürülen Mundlosun 

solunum yollarında ve ciğerlerinde kurum 

izine rastlanmadı. Kan testinde de karbonmonoksit 

bulunmadı. 

Sekizinci çeliki ise olay yerinde bulunan 

iki kurun kovanı. Mundlos, pompalı silahla 

Böhnhardtı baından vurup daha sonra 

silahı ağzına sokup intihar ettiyse tek bir 

kovan olmalı. Çünkü Böhnhardtı vurduktan 

sonra yeni mermi sürebilmek için önceki 

merminin kovanını atması gerekiyor. Peki 

kendini ağzına silah sokup vurduktan sonra 

kullanılmı ikinci kurunun kovanını ölmü 

olduğu halde nasıl oluyor da atabiliyor. 

Memurlar hedefe odaklı görev yaptığından 

bu noktada profesyonel davranamamı. 

Ayrıca polisler geldiğinde olay yeriyle ve 

izlerle ilgili her türlü kuralı ihlal ettiler. 

İtfaiye erlerinin olay yerinden çektiği fotoğralara 

el koydular ve sonsuza dek bulunmamak 

üzere yok ettiler. Karavanı içindeki 

bütün kanıtlar, cesetler ve izlerle birlikte 

polise değil özel bir irmayı çağırarak çektirip, 

irmanın deposuna kaldırdılar. 

En sonunda da bütün izlerin tamamen 

kaybolmasına yol açacak ekilde yüksek 

basınçlı suyla yıkadılar. 

ÇELİŞKİLER GALASI 

Sadece bu özet bile nasıl bir felaketle 

karı karıya kaldığımızı gösteriyor. 

Wolfgang Schorlaunun incelemelerine 

ve romanındaki iddialarına göre NSU ırkçı 

hücresinin iki üyesi Uwe Böhnhardt ve Uwe 

6

Mundlos, Federal İstihbarat Tekilatının 

talimatıyla önce öldürüldü, ardından karavana 

konarak uzaktan kumanda yöntemiyle 

havaya uçurularak, olaya intihar 

süsü verildi. Yine Schorlauya göre, bu 

operasyon, Federal Savcılık tarafından 

NSUnun izole üç kiilik bir terör hücresi 

olarak algılanmasını sağladı. 

Bunlar basit iddialar değil. Nitekim 

gerek roman gerekse yazarıyla ilgili tepkiler, 

uyandırdıkları etki ve neden oldukları 

çok sevimsiz soruların yaygınlığı oranında 

sertleiyor. 

NSUnun iki üyesinin ölmesinin 

ardından sanık sandalyesinde oturan 

Beate Zschäpenin ırkçı terör hücresinin en 

akıllı üyesi olduğuna iaret eden Schorlau, 

Almanyada katıldığı bir toplantıda ise 

tüm incelemelerinin ardından kendisini 

komplo teorileri üretmekle suçlayanlara 

u yanıtı veriyor: 

Polisin ve adli birimlerin iddia ettiklerinden 

çok daha farklı gerçekler olabilir. Irkçılığı 

asla tahmin edemeyeceğim bir biçimde 

yaıyoruz. Irkçılık toplumun tam ortasından, 

emniyet birimlerinden geliyor. Ben bu insanlara 

karı bu kitabı kaleme aldım. Buna 

komplo teorisi denmesini kabul etmiyorum. 

Bu kitapta NSUda ne kadar devletin parmağı 

var bu sorgulanıyor. 

Daha yayınlanmadan önce medyada ve 

siyasi arenada büyük ses getiren bu sürükleyici 

polisiye, kurgusuyla da insanı kendisine 

bağlıyor. 

Daha önce Türkçeye de çevrilmi olan 

Wolfgang Schorlau, bu son çalımasıyla 

Beate Zschäpenin sanık sandalyesinde 

oturduğu NSU davasını çok tehlikeli bir 

✤ 

Romanın konusu 

Ünlü Alman haber dergisi “er Spiegel tarafından da en çok satanlar arasında 

gösterilen 382 sayfalık Koruyucu ”l (“ie schützende Hand), 2015’in sonuna 

doğru KiWi Yayınevi tarafından okurla bulutu. Romanın konusu özetle öyle: 

Kimliği bilinmeyen bir kii bir gün telefon edip Uwe Mundlos ve Uwe 

Böhnhardt’ı kim öldürdü? diye sorar. 

Georg “engler, bata özel detektif gibi hareket eder. Ancak Federal Kriminal 

“aire (BKA) ei “r. Müller ve Hessen İstihbaratından Harry Nopper 

onu BKA’dan tutmaya çalıırlar. 

2004 yılında Köln’deki çivili bomba saldırısının ardından, kitabevi sahibi 

Tufan’ın onu görevlendirmesiyle her ey balar. 

Tufan’ın bombalı saldırıda kitabevi hasar görür. Buna rağmen polis olayı 

Tufan’ın üstüne yıkmaya çalıır. 

Nopper’in daha sonra Thüringen İstihbarat Tekilatı Bakan Yardımcısı olduğunu 

öğrendiğinde ise Georg “engler, NSU karmaasının, istihbaratçıların ve 

neofaistlerin tam ortasında kendisini bulur. Artık olayın elebaları “engler’e 

nian almaktadır. 

Konu kısaca böyle. Ancak her ey 2004 yılındaki patlama ile bitmiyor. Görgü 

tanıklarının dikkate alınmaması, hatta korkutmak amacıyla tanıkları zan altında 

bırakmak, ipuçlarının kaybolması, istihbaratçıların, ajanların rastlantı (!) sonucu 

olay yerinde olay anında görülmü olması... 

Yalanlar, çelikilerle dolu süreç hâlâ devam ediyor. NSU davası Münih’te 

sürerken, davanın yankıları Alman basınında da sık sık geni yer buluyor. 

Konuyla ilgili paneller düzenleniyor. 

"IRKÇILIK, TOPLUMUN 

TAM ORTASINDAN 

GELİYOR. BUNA 

KOMPLO TEORİSİ 

DENEMEZ" 

✤ 

7

✤ 

SCHORLAU'NUN 

ASIL KAHRAMANI 

AVRUPA'NIN YENİ 

SÜPER GÜCÜ 

ALMANYA 

biçimde sorguluyor. Bu tehlike, aratırmalarının 

heyecan verici sonuçlarından kaynaklanıyor. 

NSA, BND, CIA, GLADIO... 

ŞEBEKELER... 

Irkçı yeraltı örgütü NSU, ABD'nin en çok 

istihbarat toplayan tekilatı olduğu tahmin 

edilen NSA, Alman Federal İstihbarat Tekilatı 

BND, Amerikan gizli haber alma 

servisi CIA, terör örgütü RAF, gizli ordu 

Gladio, Stay Behind, Amerikalı diplomatlar, 

uluslararası vergi politikası, Almanya 

Sosyal Demokrat Partisinden Federal 

Meclis eski Milletvekili Sebastian Edathy, 

mülteci yasası, Rostock, Hoyerswerda kundaklamaları, 

mülteci yasası, göç yasası, 

o dönemde Dresdende KGB ajanı olarak 

çalıan Vladimir Putin eliyle Batı Avrupada 

kurdurulan ırkçı örgütler, Almanya Babakanlığı, 

Heidenau olaylarının birbirleriyle 

ilikilendirildiği kitapta öteden beri tartıılan 

Alman devlet kurumları ve naziler 

arasındaki ilikiye de yer veriliyor. 

Schorlau , NSU cinayetlerine büyüteç 

tuttuğu kitabında, Almanyada çıkacak 

yasalarda istihbaratçılarla nazi ibirliğinin 

nasıl etkili olduğunu çarpıcı örneklerle 

gözler önüne seriyor. Mülteci haklarını 

genileten yeni sığınma yasa taslağının 

tartııldığı günlerde Rostock ve 

Hoyersverda bata olmak üzere mülteci 

yurtlarına yönelik ırkçı saldırıların düzenlenmesinin 

bir tesadüf olmadığını yazan 

Schorlau, Apple gibi Amerikan irmalarına 

vergi yükümlülüğü getirmeye hazırlanan 

Almanyaya NSU cinayetleri arkasından 

nasıl antaj yapıldığına ve Babakan 

Merkelin vergi yasası konusunda nasıl geri 

adım atmak zorunda kaldığına da iaret 

ediyor. 

NAZİ GEHLEN’DEN EVRİLEN 

ALMAN İSTİHBARATI 

Schorlaunun romanında birleen ve 

Avrupada bir süper güç oluturmasından 

korkulan iki Almanyanın tarihi de bir rol 

oynuyor. ABDnin bu gücü dizginleme becerisinde 

Almanya ile arasındaki ilikilerde 

yatan üç önemli dönemece dikkat çekiliyor. 

✤ 

DEDEKTİF DENGLER 

Çağının gerçek tanığı 

Wolfgang Schorlau’nun KiWi yayınları arasındaki dedektif “engler’in baından 

geçenleri kaleme aldığı polisiye romanları içinde “ie blaue Liste (Mavi Liste), 

“as dunkle Schweigen (Karanlık Suskunluk), Fremde Wasser (Yabancı Su), 

Brennende Kälte (Yanan Soğuk), “as München-Komplott (Münih Komplosu), 

“ie letzte Flucht (Son Lanet), Am zwölften Tag (12. Günde), “ie schützende 

Hand (Koruyucu ”l) bulunuyor. Wolfgang Schorlau’nun diğer romanları 

ise Sommer am Bosporus (Boğazda Yaz) ve Rebellen (İsyankârlar). 

Stuttgart 21. “ie Argumente (Stuttgart 21, Argümanlar balıklı incelemesinde 

ise inaatı devam eden dev Stuttgart 21 projesi ve bu projenin siyasi arenadaki 

ve toplumdaki yansımalarına ıık tutuyor. 

Wolfgang Schorlau, 2006 yılında Alman Polisiye Roman Ödülü’nü, 2012’de ise 

Stuttgart Polisiye Roman Ödülü’nü kazandı. 

8

Özetle: 

8 Mayıs 1945, 1955-1956 ve 1968 yılı. 

1945 yılı: Almanya kurtarılmak için 

değil yenilmi bir düman ülke olarak 

igal edilmitir. Bakan Trumanın izniyle 

Mayıs 1945teki kongrede Amerikan igal 

kuvvetlerinin direktiinde böyle deniyordu. 

Almanya bir daha asla Amerika 

Birleik Devletleri ve dünya barıı için bir 

tehdit oluturmamalıydı. Ancak II. Dünya 

Savaından iki yıl sonra 1947 yılında Sovyetler 

Birliği ile soğuk sava balamıtı. 

Bu durumda çifte tedbir alınması gerekiyordu. 

Bir taraftan eski Alman tehdidine 

bir taraftan yeni Sovyet tehdidine karı. 

1949 yılında kurulan Federal Almanya 

Cumhuriyeti Batı ittifakında güvenilir bir 

cephe olmalıydı. 

Askeri İstihbarat Servisi, CIAye 

bağlı, nazilerden oluan Fremde Heere 

Ost adı altında bir istihbarat servisi 

kurdu. Hitlerin generallerinden Reinhard 

Gehlen, daha önce birlikte çalıtığı 

çok sayıda istihbaratçıyla Gehlen 

Organizasyonunu kurdu. Bu tekilatta 

daha sonra Batı Almanya istihbaratında 

da yer alacak olan tüyler ürperten isimler 

yer alıyordu: Klaus Barbie (Lyon Gestapo 

ei), Alois Brunner (Eichmannın 

yakın adamlarından), Franz Rademacher 

(Dıileri Bakanlığı Yahudilerden Sorumlu 

Müdürü), Walther Rauf (Gaz vagonlarının 

mucidi) ve yüzlerce nazi. 

CIAin planı, bütün bilgilere ulamak 

ancak Gehlen Organizasyonunun masraflarını 

Almanlara ödetmekti. 

Bu öyle bir görev olmalıydı ki, tamamen 

ve sonsuza kadar ABDye hizmet etmeli, 

bütün mütteikleri tümüyle, tek tek takibattan 

stratejik takibata kadar gözetlemeliydi. 

1955 yılı: Federal Almanya Babakanı 

Adenauer Pariste, üç Batılı galip güçle 

igali sona erdirmek için pazarlık yapıyordu. 

Adenauerdan bunun karılığında 

posta ve telekomünikasyonun takibatına 

izin verilmesinin devamını istiyorlardı. 

Ancak Adenauerın kabinesinde sorun 

vardı. Dönemin Hıristiyan Demokrat 

Birlik (CDU) partili İçileri Bakanı Gerhard 

Schröder böyle bir yasanın siyasal 

sorumluluğunu üstlenmek istemiyordu. 

Dönemin CIA ei, Schröderin Adenauera 

öfke dolu mektubunu bulmutu. Schröder, 

Böyle bir karar toplumda, basında hatta 

parlamentoda geni bir veto bulur. Bağımsızlığın 

yeniden kazanılması igal kuvvetlerinin 

de sansürünün sonu anlamına gelmelidir. 

Ancak bu ekilde, u ana kadar igal 

kuvvetlerine karı olan eletiriler federal 

hükümet yönelecektir yazmıtı. 

Pariste Batılı mütteiklerle Batı 

Almanyanın bağımsızlığını görüürken 

Adenauerın çantasında yasa yoktu. Amerikalılar, 

Fransızlar ve İngilizler ise posta 

ve telekomünikasyonun takibatı konusunda 

diretiyorlardı. Adenauer bunun üzerine bir 

kurnazlık yaparak mütteiklere, federal 

hükümet kendi yasasını çıkarana kadar 

telekomünikasyonun takibatı talebinde 

bulunduklarını içeren bir bir mektup yazmalarını 

önerdi. 

Her üç mütteik ülkenin dıileri bakanları 

tam bir denetim ve gözetleme hakkının 

korunması için bir mektup yazdılar. 1956 

yılında Gehlen Organizasyonu Federal 

İstihbarat Servisine (BND) dönütürüldü. 

CIAin yeni Alman gizli servisi üzerinde 

9

✤ 

DEDEKTİF DENGLER 

"BİZ ASLINDA 

HANGİ DEVLETE 

YAŞIYORUZ?" 

DİYE SORUYOR 

✤ 

kontrolü olması ve bütün bilgi ve belgelerin 

CIAye iletilmesi de böylece güvence 

altına alınmı oldu. 

1968 yılı: Berlin, Frankfurt ve diğer 

Batı Alman ehirlerindeki huzursuzlukla 

ilgili sayısız bilgi geliyordu. Alman parlamentosu 

yeni bir yasa çıkarmaya hazırlanıyordu. 

Almanların G10 Yasası olarak 

adlandırdıkları bu yasa mütteiklerin 

takibat hakkını kaldırmayı öngörüyordu. 

Özellikle de acil durum yasasının kaldırılmasını, 

posta ve telekomünikasyon sırlarına 

kısıtlamayı getiriyordu. Dönemin 

Alman Dıileri Bakanı Willy Brandt, 

Alman Parlamentosunda yaptığı bir açıklama 

ile mütteiklerin saklı tuttukları 

hakların kaldırıldığını duyurdu. Ancak 

sınırsız takibat hakkı kaldı. Baka anlamalara 

kaydırıldı: Madde 4 Birlik Sözlemesi 

1955 ve Madde 3 Ek Sözleme NATO 

Birlik Yasası 1959. 

Gerçekte 1968 yılında gözetleme ve 

denetleme ile ilgili sözlemeler bir kat 

daha pekitirilmi oldu. Batı Alman istihbaratçılar 

imdi daha kapsamlı ve geni 

alanda çalıabileceklerdi. Çok sayıda 

anlama ile önemli bilgi ve veriler CIAya 

aktarılacaktı. Aynı zamanda G10 yasası, 

mütteiklerin kendi istihbarat servislerinin 

yanı sıra Alman istihbaratçıları da görevlendirebilmesine 

olanak sağlıyordu. 

Alman gazeteci Ekkehard Siekerin de 

aratırmalarıyla önemli destek verdiği 

roman yazarın kendi deyimiyle bir devlet 

suçunu aratıran edebi bir inceleme/soruturma. 

Romanın bakahramanı özel dedektif 

Dengler Biz aslında hangi devlette yaıyoruz? 

sorusunu yöneltiyor. 

GERÇEKLE KURGU 

BİRBİRİNE KARIŞIYOR 

İki neonazinin, Mundlos ve 

Böhnhardtın cinayetinin arka planını 

aratırırken, okuyucu da yava yava 

olayın arkasındaki elleri görmeye balıyor: 

Irkçılarla el ele veren istihbaratçılar, 

yabancı ajanlar... 

Örneğin romanda Federal Anayasayı 

Koruma Tekilatı Bakan Yardımcısı Klaus 

Dieter Welker, NSU Cinayetleri Aratırma 

Komisyonunun baına kimin getireleceğini 

rahatlıkla belirler ve kanıtların 

tümünü imha eder. 

Schorlaunun detektii neredeyse gerçeğe 

yakın bir aratırma yapar. Olaylar, 

kiiler, tekilatlar, ilikiler internette 

birazcık aratırma yapılsa, birebir gerçek 

sahipleriyle örtüebilir. 

Ayrıca Schorlau, Kriminal Dairelerin, 

emniyet birimlerinin, Aratırma 

Komisyonunun orijinal raporlarını, polis 

raporlarına dayalı olay yeri fotoğralarını, 

belgeleri, protokolleri okurlarla paylaıyor. 

Gerçekle kurugunun karıtığı romanda 

yazar Wolfgang Schorlau tam 73 maddeden 

oluan dipnotla da okurun gerçekle 

kurguyu birbirinden ayırt edebilmesine 

yardımcı oluyor. 

Irkçı yeraltı örgütü NSUnun üçüncü ve 

yaayan tek üyesi nazi gelini olarak da 

adlandırılan Beate Zschäpenin evinde ele 

geçirilen belgeler, ırkçılar ve devlet arasındaki 

bağı gözler önüne sererken, Wolfgang 

Schorlau kitabında, NSU cinayetlerinde 

istihbaratçıların katillere elik 

ederek, nasıl koruma altına aldıklarını da 

anlatıyor. 

Koruyucu El yazarı, bu gerçekten 

incelikli akıl ürünü yapıtına u ifadelerle 

giriyor: Bu kitabı Enver imek, Abdurrahim 

Özüdoğru, Süleyman Taköprü, 

Habil Kılıç, Mehmet Turgut, İsmail Yaar, 

Theodoros Boulgarides, Mehmet Kubaık, 

Halit Yozgat ve Michele Kiesewetterin 

ailelerine armağan ediyorum. 1990 

yılından bu yana ırkçı cinayetlere kurban 

gitmi 178 kiinin anısına... 

Bizleri yakından ilgilendiren bu sürükleyici 

polisiyenin en kısa sürede Türkçeye 

çevrilmesi gerekiyor. z 

10

11

Manfred Deix 

© Guenter S. Kargl 

12

AVUSTURYA’NIN İNSANLIĞA ARMAĞAN ETTİĞİ BİR HİCİV USTASIYDI 

Her zaman Deix 


Deix’ın kuruluşunda katkıda 

bulunduğu, 2001 yılında Krems 

beldesinde açılışı yapılan 

karikatür müzesinde 250 

eseri devamlı 

sergilenmektedir. 

Müzeye gidenler, Deix’ın 

yarattığı çizgi kahramanları 

ile birlikte sergiyi 

izlemektedirler adeta... 

13

✤ 

"OKUYUCUSUNA 

DİKEN GİBİ 

BATMAYAN, 

ONU ACITMAYAN 

KARİKATÜR 

ANLAMSIZDIR" 

✤ 

FRANKFURT - Ömrünü çizgi, renk ve 

hicve adamı ünlü bir çizer, yaz baında 

sonsuzluğa göçtü. Eletirisi olmayan, 

okuyucusuna diken gibi batmayan, 

onu acıtmayan, tahrik etmeyen karikatürün 

bence hiçbir anlamı yoktur diyen 

Manfred Deix, aramızdan ayrıldı. Üzerine 

ilmler yapılan bir sanatçıydı. Bunlardan 

biri Rupert Hennigin senaryosunu 

yazdığı, Deixin graik denetimi altında 

Nils Englerin de rejisini üstlendiği Taralı 

garson çırağı bir çocuğun ergenlik 

çağına erimesini öyküleyen bir ilmdi. 

Avusturyada çekilen ilk 3D ilmi özelliğine 

sahip bir çalımaydı bu. 

Yaamı kitap ve ilmlere konu olan 

Manfred Deix, 22 ubat 1949da Aağı 

Avusturya eyaletinin bakenti St. Pöltende 

doğdu. Daha 11 yaında iken Aağı Avusturya 

Kilisesi Gazetesinde ilk çizgi romanını 

resimledi. 

“BEN BİR İNSAN DOSTUYUM” 

Sanat hayatı boyunca yaadığı çağı, 

toplumun ve siyasetin düzelmesi, doğru 

olması için, bu arzuyla ve kızgınlıkla hicvederek 

yorumladı. Karikatürlerini ve 

kendisini insanlık dümanı, insanları aağılayan, 

küçük düürüren biri olarak 

tanıtmak isteyenlere, tam aksine insanları 

sevdiğindan hatalarını, eksikliklerini 

hicvettiğini söylerdi dostlarına. Deix, eletirel 

yapıtları ile çağda Avusturyanın en 

önemli karikatüristi unvanını hak etmi 

bir sanatçıdır. 

Elbette Deix Figuren – Deixın yarattığı 

çizgi kahramanları deyiminin Avus- 

Küçük burjuvaların 

büyük korkusu 

Manfred Deix kadar küçük burjuva çevresini hicveden, 

bunları karikatürlerine konu eden, yaşadığımız dünyanın 

açmazlarını betimleyerek modern yaşamın derinliklerini 

görmemizi sağlayan bir bakış açısını ve bütün bunların 

toplum ruhunda yansımalarını görünür hale getirebilen 

çizer, gerçekten azdır. 

Deix’ın kuruluşunda katkıda bulunduğu, 2001 yılında 

Krems beldesinde açılışı yapılan karikatür müzesinde 250 

eseri devamlı sergilenmektedir. Müzeye gidenler, Deix’ın 

yarattığı çizgi kahramanları ile birlikte sergiyi dolaşmaktadır. 

Deix’ın vefatından sonra sanatı ve kişiliğiyle ilgili birçok 

yorum yapıldı. 

Müze yöneticisi Gottfried Gunsauer: “Öncelikle siyasi 

bir karikatürist idi, ama kesinlikle Avusturya’nın en büyük 

sanatçılarından biridir.” 

ÖVP (Österreichische Volkspartei) sağcı Avusturya Halk 

Partisi Eyalet Başkanı Erwin Pröll: “Toplum tarafından 

tanınmış ve benimsenmiş bir sanatçıydı Deix. Keskin bakışını, 

sivri kalemini arayacağız.” 

SPÖ Viyana Kültür Sorumlusu, Andreas Mailath-Pokorny: 

“Deix, Avusturya ruhunu sevgiyle aynı zamanda acımasızca 

yorumladı.” 

Yoldaşı ve meslektaşı Helnwein’ın, dostunun ölümü üzerine 

yaptığı açıklamadan: “Michelangelo’nun dediği gibi 

‘en büyük sanat tanrısal mükemmelliğin ancak gölgesidir’. 

Bu bağlamda bakıldığında Deix, en acımasız deliller içeren 

yapıtları ile karşılarına çıkar. Yaratıcının eserlerinin hatalar, 

utançlar ve yanlış kesimlerle, şekillendirme ile dolu olduğunu 

gösterir bize. Dua etmeliyiz ki yaratıcı tür hataları 

yaptı. Yoksa mükemmelliyetçi bir yaratıcı, bize çok az gülme 

olanağı tanırdı. Deix’a teşekkür borçluyuz. Onun sayesinde 

yaratılışın/yaratılmışların gülünç olabileceği, Tanrı’nın da en 

büyük mizahçı olduğu gibi bir felsefi kavrama ulaştık.” 

14

Beach Baby 2000 © Manfred Deix 2016 

turya sözlüklerine kadar girmesi kolay 

olmadı. Kazandığı baarılar, ödüller, ülkesindeki 

aymazlıkları korkusuzca karikatürlerinde 

konu edinmesi, mahkemelere 

dümesine, basın yoluyla aağılanmasına, 

dümanlıklara neden oldu. Ama Deix bunları 

hem bir yük hem de bir zevk olarak 

gördü. 

Disiplinsiz bir öğrenciydi. Mesleki 

yeterliliğini 1965te girdiği Viyanadaki 

Graik Yüksek Öğrenim ve Deneme Laboratuvarı 

adlı okulda kazandı. Kendi deyimiyle 

okulu sık sık astığı için graik 

öğrenimini yarıda bıraktı. Okulu terk 

etti. Ama okuldan arkadaları ve kendisi 

gibi karikatürist, ressam olan Gottfried 

Helnwein ve Roncalli Sirkinin yöneticisi 

Bernhard Paul ile ölene kadar dost kaldı. 

Ardından 1968de öğrenime baladığı 

Schiller Platzdaki Viyana Güzel Sanatlar 

Akademisini de 1975 yılında bıraktı. Ama 

1972den beri çalıtığı Proil dergisindeki 

yapıtları ile Deix zaten bir isim olmutu. 

Daha sonra Stern ve Spiegel dergilerinin 

kapaklarında eserleri yer aldı. Bunları 

Pardon, Titanic ve Playboy dergileri takip 

etti. 

Foıçasıyla ve kalemiyle ulaabildiği her 

alanda çeitli denemeler gerçekletirdi. 

Örneğin Bertolt Brechtin Arturo Ui oyununun 

ünlü Burgthaeterdeki sunumu 

ve devlet operasında Aziz Stefanın Son 

Dansı için sahne düzenlemeleri, sahne 

kostümleri, Deixın yaratıcılığının çeitliliğini 

gösterir. 

“SİGARAMI VE İÇKİMİ İÇİYORUM, 

ÇİZİYORUM” 

Yaantısına hiç dikkat etmiyordu. Aırı 

nikotin ve alkol tüketimi, tesirlerini erken 

göstermeye balamıtı. 1980li yılların 

sonlarına doğru rahatsızlıkları daha da 

arttı, o ise bunları önemsemedi ve hatta 

görmezlikten geldi. Kaotischer Bürgerschreck, 

burjuvaların kaotik korkulu 

rüyası Deix, alkol tüketimi, çok sayıda 

kedileri ile Viyananın batısında yaadığı 

evinde Beach Boys dinleyerek karikatürlerini 

yapıyordu. Çoğu kez zamanında 

teslim etmediği ilerinden dolayı 

kızdırdığı yayıncılar dahi, zıtlıkları, çelikileri 

vurucu bir ekilde eserlerine yansıtan 

bu sanatçını gerçek bir hümanist ve 

ahlakçı olduğu konusunda hemikirdiler. 

Topluma kendini kabul ettirdiği 80li yıllarda, 

kendini biraz da eletirmek istercesine 

Olgunluk çağını yaamadan, ergenlikten 

ihtiyarlığa girdim diyordu. 

İNANÇLILARIN DİNCİLERLE 

MÜCADELESİ 

Sinema ve sahne sanatçısı, yazar ve 

kabareci Helmut Qualtinger, Avusturyalıların 

özelliklerini anlatırken en büyük 

toplumsal eletirileri bile gülümseyip 

geçme, üzerine alınmama ve hiçbir ey 

olmamı gibi dav- ranma alıkanlığı 

olan bir toplum diye yakınır. 

Aynı ey Manfred 

Deix içinde geçerlidir. 

15 

✤ 

OLGUNLUK ÇAĞINI 

YAŞAMADAN, 

ERGENLİKTEN 

İHTİYARLIĞA 

GEÇİŞ... 

✤

✤ 

DEIX 

HİÇ ZAYIFLARLA 

ALAY ETMEDİ, 

DÜŞENE 

VURMADI, 

ÇARESİZ 

YOKSULLARI 

ELEŞTİRMEDİ 

✤ 

Parti kimliği 1984 © Manfred Deix 2016 

Aymazlıklarını hicvettiği kesim, halk 

arasında tanınmılığı artan Manfred 

Deixı hiç rahat bırakmadı. Deix, kilisenin 

ikayetleri üzerine açılan davalarla da 

uğramak zorunda kaldı. 

Manfred Deixın bizzat kendisinin de 

sık sık hatırlattığı bir özelliği vardı: Hiçbir 

zaman yapıtlarında zayıları hicvetmemek, 

düene vurmamak, çaresizleri eletirmemek... 

Irkçılığa, cinsiyet ayrı- mına, 

bağnazlığa, rüvete, cahilliğe 

ve zevksizliğe prim vermedi, 

hep karı çıktı. Rakipleri ile 

mücadeleyi hiç bırakmadı. 

Sağcı parti FPÖnün faist bakanı 

Jörg Haideri g.t olarak 

adlandırınca, mahkeme tarafından 

50 bin iling cezaya 

çarptırılmıtı. Cezanın 

tutarını öğrenince yanıtı 

Buna değer, seve seve 

veririm oldu. 

Hazreti İsayı zampara, küfürbaz, 

mızmız biri olarak çizdiğinde de kilise 

tarafından mahkemeye verildi. Ama 

Deix kavgadan hiç kaçmadı. Onu kızdıran 

asıl ey, yapıtlarına, kendi vurgu- 

lamak istediği eylerin, yani kendi amacının 

dıında anlamlar yüklenmesi idi. 

İncile inanıyordu. Hâkime ve kilise temsilcilerine 

İsayı karikatürlerinde daha 

sevimli tanıtmak istediğini, bir hicivci 

olarak mesleğini ciddiye aldığını, böyle 

bir durumda da elbette herkesin sevdiği 

kii olunamayacağını söylüyordu. Belli 

bir hürriyete sahip olması gerekiyordu. 

Bu, kaçınılmazdı. Savunmasının anla- 

ılmadığını fark edince, hakkında verilecek 

kararı beklemeden Hakarete 

uğradım, hadi bana müsaade, kalın 

sağlıcakla dedikten sonra mahkeme 

salonunu terk etmiti. 

Almanca konuulan ülkelerde en 

tanınmı hicivci çizer ve karikatürist 

Deix, 25 Haziran 2016 cumartesi 

günü, uzun ve ağır bir hastalıktan 

sonra 67 yaında hayata gözlerini 

yumdu. Avusturya Basın Ajansı APA, 

geçen yıl sanatçının sağlık durumu hakkında 

medyada endieli haberlere sıkça 

yer verildiğine dikkat çekti. Gerçekten de 

2014 yılında bir kitap tanıtım etkinliği, 

sanatçının aniden fenalaması üzerine 

ileri bir tarihe ertelenmek zorunda kalınmıtı. 

Dostları bu erken inali bekliyordu. 

16

Arabada tam formda | (tarihsiz) © Manfred Deix 2016 

Manfred Deix sözünü hiçbir eyden 

sakınmadı: Mizahçılar ne söyleyeceklerse 

lafı dolatırmadan, ağzında gevelemeden 

doğrudan söylemelidirler. Eğer 

bizler açık konuamayacaksak kim konu- 

acak! 

Deix, kendi doğrularını çizgileriyle 

savunmaktan çekinmeyen bir hiciv 

kuuydu, uçtu gitti. Artık yapıtlarıya 

yaayacak. 

z 

Manfred Deix 

Papazlar evlenmeli mi? 1995 © Manfred Deix 2016 

KREMS 

KARİKATÜR 

MÜZESİ 

KARIKATUR-MUSEUM KREMS 

Steiner Landstrasse 3a 

A-3500 Krems-Stein 

ofice@karikaturmuseum.at 

www.karikaturmuseum.at 

17

ZÜLFÜ LİVANELİ İLE MÜZİK VE İNSAN ÜZERİNE 

Evrensele açılan kapı 


18

yerellikten geçiyor 

EŞKIYA 

DÜNYAYA 

HÜKÜMDAR 

OLMAZ !.. 

Foto: Rolf Schoellkopf 

19


BREMEN | 

Ünlü sanatçı Zülfü Livaneli, Bremende 

19 ve 20 Haziranda düzenlenen etkinliklerle 

70inci doğum gününü kutladı. 

Avrupa Kültür olarak bu fırsatı değerlendirip 

Livaneli ile yaklaık 50 yıllık 

müzik geçmii ve günümüz müziği hakkındaki 

düünceleri üzerine bir söylei 

yaptık. 

– Müziğiniz hakkında farklı tanımlar kullanılıyor, 

özgün müzik, sadece Zülfü Livaneli 

müziği vb... Siz kendi müziğinizi nasıl 

tanımlarsınız? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Aslında tam bir adı yok 

bunun. Film müzikleri yaptığımız zamanlarda, 

müziğin o ilm için orijinal olarak 

bestelendiği belirtmek için özgün müzik 

diye belirtirdik. Çünkü o yıllarda ilmlere 

çeitli albümlerden parçalar serpitirilirdi. 

Bu deyim zamanla, bir müzik tarzını 

belirler oldu. Benden sonra gelen birçok 

sanatçı için de kullanıldı, ama ben fazla 

benimsemedim. Bir isim koymak da gerekmiyor 

zaten. 

– Bağlamayı çalmayı, farklı çalmayı, Yaar 

Kemal’in tabiriyle müthi çalmayı nasıl 

öğrendiniz? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Ailem beni ilkokulda 

yabancı dil eğitim veren ve bugün 

TED denilen Maarif Kolejine yazdırdı. 

O dönemde yabancı dilde okumak, 

Türkiyeye yabancılamak olarak algılanırdı. 

Bunu önlemek için babam bana bir 

bağlama aldı ve bu çalgı yoluyla Anadolu 

ile bağımı korumamı istedi. O zamanlar 

Türkiyede ehirlerde saz çalmak, halk 

müziği, halk kültürü veya halkla ilgilenmek 

pek popüler değildi. Küçük görülürdü. 

Benim yaadığım çevrelerde 

Beatles, Elvis Presley falan dinlenirdi. 

Oysa saz bizim tipik müzik aletimiz, İtalyanların 

mandolini, İspanyolların gitarı 

gibi... Daha sonra benim de dahil olduğum 

kuak, sazı Türkiyede popüler yaptı. Saz 

çalmayı kendi kendime öğrendim, ama 

daha sonra babamın Adliye Müfettii 

olarak gittiği Çorumun Mecitözü ilçesinde 

bir Alevi dedesini dinledim. O gün benim 

20


✤ 

hayatım değiti ve bugüne kadar sürüp 

giden müzik anlayıımın temelleri atıldı. 

CUNTADAN ÇAĞDAŞLIĞA 

– Nasıl buldunuz bu dedeyi, nasıl saz 

çalıyordu? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Babam beni mahkeme 

bakâtibinin oğluyla gönderdi. Bir kulübeye 

geldik. İçeride böyle uzun sakallı 

yalı dervi gibi bir adam. Ve bu adam 

saz çalıyordu, fakat o zamana kadar 

hiç duymadığım bir biçimde, bambaka 

bir ekilde çalıyordu. Sazı eskiden Orta 

Asyadan geldiği gibi en eski biçimde çalıyordu. 

Tabii benim o zamanlar bunlardan 

haberim yok, sonradan öğreniyorum. 

Böyle radyolarda falan dinlediğimizle hiç 

alakası yok. 

– İlk defa 12 Mart sonrası Avrupa’ya çıkmak 

zorunda kalmıtınız, ağırlıklı olarak müzik 

çalımalarınız da sanıyorum o dönemde 

baladı... 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Evet. Daha önce 

amatör olarak müzikle uğraıyordum, kendimi 

yetitirdiğim alan daha çok edebiyattı 

ama yurtdıında, 12 Mart cuntasının 

zulmünü anlatan türkülerimi yayınladım. 

O albüm, direniin sesi haline geldi ve 

beni müziğe doğru çekti. 

– Yanılmıyorsam, o dönemde İsveç’te batılı 

müzisyenlerin yanı sıra Türkiye’den halk 

airleriyle de yakın temastaydınız, değil mi? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Evet. Çocukluğumdan 

bu yana halk müziği ile ilikim hiç kesilmedi. 

Bestelerimin ve iirlerimin kaynağında, 

Anadolunun uzun ve köklü geleneğinin 

etkileri vardır. Bu ses sistemi üzerine 

yaptım bestelerimi. Âık Nesimi, 

Âık Daimi, Âık İhsani, Kul Ahmet, Neet 

Erta, Hacı Taan, Hüseyin Çırakman gibi 

pek çok dostla hayatı paylatık, saz çaldık, 

söyledik. 

Yurtdıında da uluslararası deneyimler 

edinme olanağı buldum. Theodorakisle, 

O ZAMANLAR 

ŞEHİRLERDE SAZ 

ÇALMAK, HALK 

MÜZİĞİ, HALK 

KÜLTÜRÜ 

KÜÇÜK 

GÖRÜLÜRDÜ 

✤ 

21

Avrupalı ve Güney Amerikalı ve baka 

müzisyenlerle arkada oldum. Dünyanın 

baka müzisyenlerini izledim. Ve u 

sonuca vardım: Kendi halkının müziğinin 

özünü alacaksın, melodiyi değil, baka 

melodiler yazacaksın. Müziğin özü ses sistemidir. 

Bütün ülkelerin kendi ses sistemleri 

vardır. Bugün soruyorlar, bu arkılar 

neden 40 yıldır çalınıyor ve söyleniyor, ses 

sistemi insanlara aina olduğundan. Ben 

Stockholmde müzik okudum. Bu arkılar 

Londra, Moskova ve baka yerlerde büyük 

Bana Biz İtalyaya bile bakmıyoruz, biz 

Toskanalıyız ve sadece oraya bakıyoruz. 

Oradaki gerçeğe bakıyoruz. Eğer bir yerdeki 

insani ilikileri iyi anlatırsan o zaman 

evrensel olursun dediler. Aynı ey Yaar 

Kemal için de geçerli, o sadece Çukurovalı 

insanları anlattı, fakat bütün dünya onu 

okudu ve anladı. 

Bana Çindeki bir okumamda gazeteciler 

Kitaplarınız Çini anlatıyor demiti. 

Ben bunu hiç düünmemitim. Hikâyeniz 

✤ 

KENDİ HALKININ 

MÜZİĞİNİN ÖZÜNÜ 

ALACAKSIN, 

MELODİYİ 

DEĞİL 

✤ 

orkestralar tarafından da seslendirildi, 

fakat dinlerseniz hemen müziğin özünün 

farklı olduğunu duyuyorsunuz. 

YERELLİK VE EVRENSELLİK 

– Nasıl evrensel sanat yapılır ve evrensel 

sanatçı olunur? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Çok sevdiğim ilm 

yönetmeni Taviani Kardeler vardır. 

Seneler önce Korsikada karılatık. 

Onlara, Siz çok güzel ilmler yapıyorsunuz, 

bunları herkes beğeniyor, bu 

nereden kaynaklanıyor? diye sordum. 

geleneksel ile modern arasındaki insanları 

anlatıyor, bu da bizim durumumuz 

dediler. İnsanoğluna doğru bakarsan, o 

zaman bütün insanları görürsün. 

– İkinci uzun süreli yurt dıına çıkıınız 

12 ”ylül sonrası oldu, bu size mutlaka 

pek çok acı yaattı, peki sanatınıza bir 

katkısı oldu mu? Türkiye gibi ülkelerin 

aydınları sürgünde yaamak zorunda 

kalırlar ve birçok ürünlerini de sürgünde 

verirler... 

ZÜLFÜ LİVANELİ - O dönemlerde yazdığım 

bir yazıda Sürgün uzun süren ağır 

22

ir hastalık gibidir demitim, hâlâ aynı 

ikirdeyim. Buna rağmen 12 Eylülden 

sonra, Yol ilminin müziğini besteledim 

ve biraz da bu nedenle üç yıl Pariste 

yaadım. Bu dönemin bana katkıları oldu 

elbette. Abidin ve Güzin Dino, Nâzımın 

eski ei Münevver Andaç, Avni Arba, 

Komet, Mehmet Ulusoy gibi sayamayacağım 

kadar önemli sanatçı ve Jack Lang 

gibi Fransız dostlar hayatımı zenginletirdi. 

Tülay Germanla Pariste albüm 

kaydettik. Bestelerim açısından da çok 

verimli oldu Paris. Yiğidim Aslanım, 

Özgürlük, Gözlerin gibi pek çok beste 

burada doğdu. 

ARABESK GÜZEL DEĞİL! 

– Türkiye’de sanat ve özellikle müzik 

ne durumda? Bir söyleide, sanıyorum 

Konfüçyus’tan alıntılayarak Bir toplumun 

müziği bozuldu mu, o toplumda pek çok ey 

bozulmu demektir demitiniz... 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Bu söze bütün kalbimle 

inanıyorum. Bir toplumun yaygın 

müziğinde, o toplumun eğilimleri duyulabiliyor. 

Biz ne yazık ki Karacaoğlan, 

Yunus Emre inceliğinden kaba haykırılara, 

kulağa tornavida sokar gibi dünyada 

hiçbir uygar insanın dinleyemeyeceği bir 

müziğe geldik. Çünkü toplumun çoğu incelikten, 

hüzünden, anlayıtan merhametten 

uzaklatı. 

1950 ve 1960lardaki kırdan ehre 

yoğun göç, müziği bozdu. Baka birçok 

eyi bozduğu gibi. İnsanlar geldikleri köylerindeki 

müziği bir kenara ittiler ve ehir 

müziğini de öğrenemediler. Ruhlarındaki 

karmaıklığa denk gelen bir müziğe yöneldiler. 

Garip, komik bir ey ortaya çıktı. 

Türkiyede buna arabesk diyorlar, yıllardır 

her yere hâkim. Bunun Arap müziği 

ile ilgisi yok. Arap müziği güzeldir, bütün 

halkların müzikleri güzeldir, fakat bu 

güzel değil. 

– imdi hem Türkiye hem de dünyada sesinizi 

yazar olarak duyuruyorsunuz. Bir söy- 

leide benim asıl iim ve yapmak istediğim 

yazarlık demitiniz. Müzisyenlik, ilm yönetmenliği 

ve yazarlık birbirinin devamı mı? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Edebiyat benim hep 

kanımdaydı. Müziğim de salt müzik değil, 

edebiyatla, iirle müzik arasında bir yerde 

duruyordu. imdi kitaplarıma gömülmü 

durumdayım. 

–70’inci yaınızı son büyük müzik çalımanız 

olan Rumi Suite konseri ve montajını 

batan sona yeniden yaptığınız 

Yer “emir Gök Bakır ilminin gösterimiyle 

Bremen’de kutladınız. Bremen’in 

sizde ayrı bir yeri mi var? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Bremen benim için 

önemli. Çünkü çok dostum var bu ehirde. 

Yıllar önce Peter Schulzenin yapımcılığında 

ünlü Sendesaalde Ada albümünü 

kaydettik. Aziz Nesinle ve diğer dostlarla 

buraya çok gidip geldik. 

– Avrupa, Batı müziği ne durumda? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Yaım ilerledi diye 

mi böyle düündüğümü bilmiyorum, ama 

müzik her yerde geriliyor. Çünkü deneysel 

müzik yapılmıyor, mal satma derdinde 

olan kapitalizm, bir canavar gibi müziği de 

ele geçirdi. 

– Protest müzik nereden geldi, imdi ne 

durumda? 

ZÜLFÜ LİVANELİ - Sömürüye, zulme, 

insan hakları ihlâllerine, yoksulluğa karı 

çıkan insan yüreği, protest müziğe har 

zaman ihtiyaç duyar. Çünkü ekıya dünyaya 

sonuna kadar hükümdar olmaz. 

– Çok teekkürler ve nice yıllara... 

z 

✤ 

MÜZİK GERİLİYOR, 

KAPİTALİZM BİR 

CANAVAR GİBİ 

MÜZİĞİ DE ELE 

GEÇİRDİ 

✤ 

23




24



25

WOLFGANG J. KOSCHNICK VE “ZENGİN DEMOKRASİLERİNİN” İFLASI 

Demokrasi artık bur 

OSMAN ÇUTSAY 

FRANKFURT 

Dünya tersine döndü gerçekten de: 

Görece daha az gelimi ve daha yoksul 

ülkelerdeki muhalefet hareketlerinin zenginlerdeki 

demokrasilere yönelik hayranlığına 

bir son vermeyi amaçlamasa 

da, girilen demokrasi yolunun metropollerde 

resmen çıkmaza girdiği savunuluyor. 

Dahası var: Demokrasinin sonu ilan 

ediliyor. Zenginler demokrasisinden dev- 

irilmi tablolarla, demokrasiyle ilgili 

bütün ezberlerin gözden geçirilmesi isteniyor. 

Çağda demokrasinin merkezi kabul 

edilen Avrupanın sanayilemi ülkelerinde 

demokrasinin tarihe karıtığı yazılıyor. 

İyi de, kim bunlar? Sistem karıtları mı? 

Serbest piyasanın hasımları mı? 

Değil: Demokrasinin, özellikle de 

gelimi sanayi ülkelerindeki parlamenter 

sistemlerin, bir baka ifadeyle temsili 

demokrasilerin yolun sonuna geldiğini ileri 

sürenler, mevcut sisteme temelinden karı 

çıkanlar değil. Yani serbest piyasa ekonomisine 

ve parlamenter demokrasiye, daha 

doğrusu kapitalizme düman olanlar değil 

bu tür iddiaların sahipleri... Bazı rötu 

talepleri bir kenara bırakalırsa, kapitalizme 

hiçbir itirazı olmayanlar... Bitti bu 

i diyenler, onlar. 

1989 sonrasında patlak veren ve çeyrek 

yüzyılı iyice geride bırakan büyük demokrasi 

rüyasının bu ani inali (Demokrasi 

biteli çok oldu), serbest piyasanın yegâne 

çözüm olduğunu düünenler arasında bile 

demokrasinin eski çekiciliğini tümüyle 

yitirmesi, çok yeni bir belirsizliğin içinde 

olduğumuzu gösteriyor. İte bunlar art 

arda kitaplaıyor. 

26

ada oturmuyor! 

AÇIK SÖZLÜ YAZAR: BİTTİ, EVET! 

Wolfgang J. Koschnick, kısa bir süre 

önce, son yıllarda ilginç atılımlar gerçekletiren 

mütevazı bir yayınevi, Westend 

Verlag, tarafından yayımlanan Eine 

Demokratie haben wir schon lange nicht 

mehr (Çoktandır Bir Demokrasiye Sahip 

Değiliz) balıklı kitabında, sözünü hiç 

sakınmadan gerçekleri masanın üzerine 

serip tartımaya açıyor. Her tarafından 

savalar fıkıran, tüm dikileri atan yeni 

dünya düzensizliğinde bir suçlu arıyor; 

Üçüncü Dünya Savaı izlenimi veren bu 

yer yer çok sıcak barıta demokrasiden 

duyulan nefretin metropollerdeki izini sürmeye 

çalııyor. 

Alman ve ABD medyasının bilinen isimlerinden 

bu yazarın, suçluyu bürokraside 

ve kemiklemi siyaset sınıfında bulduğu 

söylenebilir. Gerçi zengin ülkelerdeki 

demokrasi yorgunluğunun ve oligarik sistemin 

köklerine uzanmaya çalııyor Koschnick, 

ama karmaık süreçlerin o kadar 

kolay açıklanamayacağının da farkında. Ne 

olursa olsun, Koschnick, kitap boyunca iyi 

yakalanmı örneklerle ana tezinin altını 

beslemeyi baarıyor. 

Elbette Wolfgang J. Koschnickin gelikin 

ve çağda bir demokrasinin içerdiği çıkmazları 

tartımaya açmak için gösterdiği 

çabanın, bundan daha fazlasını ve derinini 

arayanları tatmin ettiğini söylemek zor. 

Ama ortada sürpriz bir metin de var: Siyasetin 

zirvesinin sadece Batı demokrasilerinde 

bulunabileceğini düünenler, ilginç 

bir çıkmaz sokak tablosuyla karı karıya 

27

✤ 

KOSCHNICK, BÜYÜK 

BİR AÇIKLIKLA, BİR 

ÇÖKÜŞ SÜRECİNDE 

OLDUĞUMUZU 

DAHA ÖNSÖZDE 

BAĞIRIYOR 

✤ 

bırakılıyor. Nerede bulunduğumuzla ilgili 

ve demokrasi buradan taınalı çok oldu 

saptamasını güçlendiren etkili bir fotoğraf 

yine de bu kitap. Yer yer çok açık yürekli. 

Bu açık yürekliliğin, etkin ve tüm hayallerini 

soyut demokrasi bulutlarıyla sınırlayan 

Türkiye kökenli yeni Avrupalı politikacılar 

için de verimli sonuçlara yol açması 

mümkündür. Tabii talep olursa. 

Koschnick, demokrasi ikrinin resmen 

tarihe karıtığını örnekler eiğinde kanıtlamaya 

çalıırken, halktaki kayıtsızlığın, 

seçim ve sandık yorgunluğunun nedenlerine 

de eğiliyor. Ama nedenlerden çok, 

oluturduğu bu tablo ilgi topluyor. Demokrasi, 

Koschnicke göre, özellikle gelikin 

sanayi ülkelerinde bazı değerler, ikirler 

üzerinde yükselmesi gereken bir kurgu: 

Sürekli refah artıı, sosyal adaletin yaygınlaması, 

fırsat eitliğinin kalıcı bir nitelik 

kazanması, kuaklar arası adaletin sağlanması, 

yani yalı kuağın genç kuağın 

sırtından yaamaması ve en önemlisi de 

sefaletle yoksulluğun artık aılmı kavramlar 

olarak gerçek hayatta bir karılığının 

bulunmaması... Demokrasi, ite böyle 

düüncelerin somutlamasıyla günlük hayatımıza 

girebiliyor. Koschnickin zaman 

zaman bizzat sorduğu soru, kurguladığı 

tablodan sürekli yüzümüze sıçrıyor: 

Gelimi demokratik sistem, sadece yüzeydeki 

semptomların kurcalanıp iyiletirilmesine 

dayalı bir tedavi dıında neye 

izin veriyor ki? Bu soru, kitap boyunca 

çok sık yineleniyor ve yanıtsız bırakılıyor. 

Saklı bazı yanıtların Temsili demokrasinin 

kurulları epey bir kaba saçmalıklara neden 

olabilir, ama bu saçmalıkları, yapısal gerekçelerle, 

asla tekrar düzeltemez (s. 212) gibi 

cümlelerde yattığını söyleyebiliriz. 

BOŞUNA ZORLUYORSUNUZ, OLMUYOR! 

Kitap ve yazarı, büyük bir açıklıkla 

bir çökü sürecinde olduğumuzu, kitabın 

baında, daha önsözde bağırıyor: Gelimi 

temsili demokrasilerin çöküü kaçınılmaz, 

çünkü demokratik sistemlerin kendi kendisini 

yıkan özdinamikleri kaçınılmaz bir 

biçimde yıkıma yönelmektedir. (s. 19) 

Koschnick için ortada bir sistem boluğu 

vardır ve bu adeta kangrenlemi bir yara 

halindedir. Batan sona olumsuz örneklerle 

bezeli bir demokrasi kitabından sadece 

çıkısızlık sonucu çıkarılabilir, dedik. 

Kitap bu karamsar tablonun gölgesinden 

kurtulamıyor. Doğrusu yazarın bundan 

kurtulmak istediği de söylenemiyor. 

Koschnick, net ifadelerle bir illüzyona 

veda çağrısında bulunuyor aslında. Siyasal 

partilerde örgütlü ve mesleği politikacılık 

olan bir bürokrat kesim, siyaset yaamındaki 

kayıtsız artsız egemenliğini çoktan 

ilan etmi durumdadır ve koullar çok 

daha farklı ve gelikin olmasına rağmen 

yurttaların karar süreçlerine katılımında 

büyük boluklar yaandığını herkes görmektedir. 

Koschnicke göre, bunda da esas 

suçlunun temsili demokraside ve ona iman 

edenlerde aranması gerekiyor: 

Sistem ağır, âtıl ve külfetlidir, yurttalarda 

karamsarlığa neden olmaktadır. 

İnsanlar kendilerini dılanmı, kader ve 

çıkarlarını bırakın kendi ellerine almayı, 

bunları sadece etkileme ansından bile 

tümüyle yoksun bırakıldıklarını hissediyorlar. 

Bu eski tarz temsili demokraside 

gerçekten de önemli kararlar yurttalar 

Wolfgang Koschnick © privat 

28

dılanarak alınıyor. (...) Yurttaların çıkarlarının 

önüne, temsili demokrasi çağında, 

ağırlıklı, ağır basan ve giderek eylem yeteneği 

bulunmayan siyasal partiler, dernekler, 

parlamentolar, bürokrasiler ve 

küresel dev irketler gibi büyük örgütler 

sürülüyor ve bunlar yurttaların üzerine 

çıkarılıyor. Bu örgütler yurttaların çıkarlarını 

temsil etmediği gibi giderek bu 

çıkarlara karı konulanıyor." (s. 13) 

Wolfgang J. Koschnick çok açık: Demokrasinin 

en büyük ayak bağı artık siyasal 

partilerdir. Bunlar batmı bir dünyadan 

arta kalan eylerdir ve partiler demokrasisi 

de, yeni çağın siyasal dinozorlarının 

son doğal parkıdır. Yazar, siyasal partilerin 

artık programatik açıdan hemen 

hemen tümüyle örtütüğünü ve birbirleriyle 

kolayca değitirilebildiğini belirtmekte ve 

birbirlerinden gerektiğinde konular çalabildikleri 

için de siyasal iktidar tümüyle 

bir partiler kartelinin elinde uzanmaktadır 

(s. 14) saptamasında bulunmaktadır. 

Gözlem sonuçları nettir: Kitle partileri 

rahatça birbirinin yerine geçebilir. Bunlar 

için seçim tartımaları, siyasal seçenekler 

getirmek gibi o ilk temel hedeler tamamen 

anlamını yitirmitir. Sadece karıtlarına 

çamur atmayı düünen bu partilerin somut 

sorunlara alternatif çözümler üretmek gibi 

bir derdi de bulunmamaktadır. (s. 15) 

MODERN BİR TABU: DEMOKRASİ 

Kitaptaki en önemli vurgu, demokrasinin 

nasıl bir tabu olduğuyla ilgili belirlemelerdir. 

Demokrasi, kavram olarak, yine 

Koschnicke göre, zamanımızın en son 

ve en sıkı siyasal tabusudur ve ona kimsenin 

dokunması mümkün değildir. Yazar, 

demokrasinin aslında balı baına bir 

değer ve her ey için bir ölçüt olduğunu 

hatırlatırken, bunu gerekçelendirmenin 

art olmadığının da altını çiziyor. öyle 

devam ediyor: 

Sadece ondan yana olunduğu söylenmelidir. 

Demokrasiye karı olan, kendisinin 

sağcı, anayasa dümanı, bolevik, neonazi 

veya sadece kötü bir insan olduğunu ortaya 

koymaktadır. Demokrasiye karı hiçbir ey 

söylenemez. En eletirel eletirmen bile 

bu noktada susmak zorundadır. En kötü 

durumda, sözü geçen eletirmen tereddütlü 

bir biçimde, bu demokrasinin gerçek 

demokrasi olmadığını ve halkı da yeterince 

içine almadığını ima edebilir. Ama orada 

da hiç yanlı bir ey söylememek için sözlerini 

iyi tartmalıdır." (s. 17) 

Koschnick, yer yer gerçekten cüretli 

böyle çıkılarında, açık bir dille demokratik 

sistemin kutsallığını yargılamakta 

ve bu yargıya ortak olmaya çağırmaktadır. 

Kukusuz, haklıdır. Günümüzde demokrasi 

kavramının üzerine çağdıı bir dokunulmazlık 

zırhı çekilmitir. Nitekim Koschnick, 

hastalığın nedenine parmak basıyor: 

Siyasetin bu iğrenç hali, demokratik sistemin 

çöküünün bir sonucudur. Bu durum 

bir sistem hatasıdır, böyle olduğu saptanamazsa 

düzeltilmesi de mümkün olamaz. 

Kitap sayfa sayfa ilerledikçe, Türkiye 

gibi ülkelerdeki demokratları akına 

çevirecek itiraların arka arka sıralandığına 

ve temellendirildiğine tanık oluyoruz. 

Bizde çok tartıılan güçler ayrılığı 

üzerine Koschnickin saptaması neredeyse 

acımasızdır: Zengin Batı demokrasilerinde, 

örneğin Almanyada, güçler ayrılığı 

pratikte resmen tasiye edilmi durumdadır. 

Yönetimin denetlenmesi diye bir ey 

artık yoktur (s. 31), kaldı ki zaten mümkün 

de değildir. Bu gerilemeyi partilerin egemenliğine 

bağlayan yazar, tüm devlet otoritesinin 

partiler oligarisinden doğduğunu, 

parti demokrasisinin bir tür yumuak 

diktatörlük olduğunu yazarken, sadece 

yasama ve yürütme erklerinin değil, yargının 

da artık oligarik partilerin eline 

geçtiğini vurguluyor. (s. 112-113) 

Temsili demokrasi oyununa karı hem de 

içeriden yapılan bu suçlamalar, hatta saldırılar, 

devletin oligarik bir günlük çıkar 

örgütlenmesine dönümü partiler eliyle 

çürütüldüğünü belirten Koschnick için, 

zengin demokrasilerindeki rejim, devletle 

u birbirlerinden herhangi bir farkı kalmamı 

partilerin iç içe geçmesinden baka 

bir ey değil. Örneğin, Almanyada bu iç 

✤ 

BATI DEMOKRASİLERİ 

KUVVETLER AYRIMINI 

DA TASFİYE ETMİŞ 

DURUMDA 

✤ 

29

içelik, söz konusu kurumları adeta dikisiz 

bir biçimde kaynatırmayı baarmıtır. 

Böyle bakınca kuvvetler ayrımının 

merkezde sessiz sedasız tarihe karıtığını 

görüyoruz. Daha doğrusu göremiyoruz. 

Ama görmek isteyen göz, sadece 

görece az gelimi demokrasilerde, örneğin 

Türkiyede değil, tersine demokrasinin 

tam göbeğinde, zengin mutfağında ve 

Almanyada bu ayrımın tarih olduğunu saptayabiliyor. 

Yani demokratik Avrupada, 

mesela Federal Almanyada devlet ile 

hükümetin birbirinden ayrılmasının, özellikle 

kuvvetler ayrımının on yıllar içeren 

bir süreçte artan ölçüde silikletiği açık. 

Koschnicke göre, bunun nedeni, partilerin 

nüfuzunun bir mantar örtüsü gibi artan 

oranda hemen hemen tüm devlet ve yarıdevlet 

kurumları üzerinden yayılmasında 

yatıyor. (s. 113) Yasama ve yürütmedeki 

parti oligarisi, yani birçok parti olsa bile 

sonuçta tek bir devlet partisi gibi çalıan bu 

sözde bağımsız örgütler, iktidar için yargı 

sistemini de ele geçirmeyi baarmı görü- 

✤ 

PARTİ OLİGARŞİLERİ, 

İKTİDAR İÇİN 

YARGIYI DA 

ELE GEÇİRMEYİ 

BAŞARDI 

✤ 

30

nüyor: Yürütme ve yasamanın ötesinde, 

partiler, seçim komisyonları aracılığıyla en 

üst mahkemelere yapılan atamalar üzerinde 

de önemli bir nüfuza sahiptir.(s. 113) 

Demek ki, sözcüğün en geni anlamıyla, 

tam bir biçimsel demokrasi içindeyiz: 

Kuvvetler ayrımı bir masaldır! 

Koschnick, Avrupa demokrasisinin 

bugünü ve yarınıyla ilgili tartımalarda 

son yılların en ilginç bir referans odağını 

oluturan Colin Croucha da yer veriyor. 

Daha doğrusu onun tezlerini kitabında 

doğruluyor. Crouchtan örnekler vererek, 

ne tür bir demokrasi içinde yaadığımızı, 

sadece göstermelik kalıplardan oluan, içeriksiz 

bir yapıyla karı karıya olduğumuzu 

yazıyor. Koschnick, Crouchun yolunda ve 

açık sözlüdür: Pratikte gelikin demokrasi 

kurumlarının içi botur, özsüzdür, çünkü 

yurttalar siyasal olaylara çoktandır katılmamaktadır. 

Postdemokraside seçmenin 

bir rolü kalmamıtır. (s. 115) Elbette 

bunun sonuçsuz kalması da mümkün 

değildir. 

Bir örnek, parlamento tartımalarındaki 

düzeysizlik kabul edilebilir. Bu, bir 

baka tokluk sıtmasına karılık geliyor 

Koschnicke göre. Düzeysizliği bu koullarda 

çok normal karılıyor. Sol Partinin 

güçlü ve sol ismi Sahra Wagenknechtin 

bir sözüne hak verirken, siyaseti bir gelir 

kapısı, bir meslek olarak görenlerin, yani 

sadece mevcut siyaset dükkanıyla ilgilenenlerin 

zamanla ahmaklatığı saptamasına 

da destek veriyor. Biz buradan 

ahmaklaanlar ahmaklatırır tezine bir 

geçi köprüsü kurabiliriz. 

Ve o köprüden de geçebiliriz: Örneğin, 

bütün bu saptama ve irdelemelerin biraz 

da Türkiyenin öyküsü olduğunu görmüyor 

muyuz? Partilerin içeriksizliği, meclisteki 

davranı biçimleri, Türkiye ile Almanyada 

birbirinden köklü farklar göstermemektedir. 

Parti askerliği ve milletvekillerinin 

liderliğe her durumda kayıtsız artsız bağlılığı, 

Türkiyenin Almanyadan, ve tersi, 

Almanya demokrasisinin de Türk demokrasisinden 

köklü bir farkı olmadığını gösteriyor. 

Elbette Türkiye tablosundan zaman 

zaman yüzümüze sıçrayan, irazesinden 

çıkmı devlet iddetini bir kenara bırakırsak... 

Arada fark niceldir. Ülkeler ve 

demokrasi oyunları arasında bir benzerlik 

saptıyoruz. Ya da ortaklık... 

İŞ DÜNYASI VE DEVLET 

Ama asıl ortaklık, i dünyasının devlete 

el koyabilmesinde. İ dünyasının devlete 

çoktan boyun eğdirdiğini vurgulayan 

Alman aratırmacı, sermaye lobilerinin 

yasa koyucu üzerinde güçlü bir etkiye 

sahip olduğu kanısında ve bunu söz konusu 

lobilerin, çıkar gruplarının yasaların yapım 

sürecindeki payları üzerinden saptamanın 

kolaylığına da dikkat çekiyor. (s. 191) 

Aslında günümüzün siyasal rejimleri, 

özellikle zengin Batıdaki siyasallamanın 

anlam ve geleceği üzerine çok karamsar 

olduğunu saklamıyor Wolfgang Koschnick: 

Bugün modern devlet yine parçalanma 

tehdidiyle karı karıyadır ve gelimi 

demokrasilerde yaayan insanlık bir tür 

hanedana dönüen ekonomi oligarklarının 

eline dümektedir. (s. 192) Hatta Batı dünyasında 

halkların bir felaketin içinden geçtiğini 

yazacak kadar açık sözlüdür: Güçlü 

lobicilerin nüfuzuyla deforme olmu devlet, 

siyasal gerçeklikte geni halk kesimleri 

için bir felakettir. (s. 196) 

Bu tablodan çıkı var mı? 

Koschnicke göre, mevcut sistem, 

Batı demokrasisi, reform kapılarını da 

kapatmı durumdadır. İleyen tek ey, 

mevcut kaosta yüzeysel iyiletirme çabalarıdır 

ve bu tür kurcalamaların bir sonuç 

alması da beklenen bir ey değildir: Statükonun 

kırılgan dengesine her müdahale, 

iktidarın temellerini tehlikeye atıyor 

ve bu nedenle, ne pahasına olursa olsun 

bu müdahale engelleniyor. Ama ne kadar 

engellenirse, reform ihtiyacı bir o kadar 

acilleiyor. Bu noktada da tüm reformlara 

direnç daha bir sertleiyor. Tam bir kısırdöngü 

bu. (s. 212) 

Siyasal kastın geçen on yıllarla birlikte 

kemikletiğine inanan yazar, Bu kast, kendisini 

giderek tüm halktan iyice uzaklatır- 

✤ 

MODERN 

DEMOKRASİLER 

VE DEVLETLERİ 

PARÇALANMAK 

ÜZERE. 

TABLODAN 

ÇIKIŞ ZOR 

✤ 

31

✤ 

KOSCHNICK'E 

GÖRE, MODERN 

DEVLET NEOLİBERAL 

DEMOKRASİLER 

HALİNDE 

ÇÖKÜYOR 

✤ 

mıtır ve kendi çıkarlarını gelitirmektedir. 

Siyasal kast, temsil etmesi gereken insanlardan 

iyice sıyrılmaktadır (s. 240) görü- 

ünü dile getirirken, demokrasinin hiçbir 

çekiciliğinin kalmadığını da hatırlatıyor. 

Haksız olduğunu söyleyemeyiz. Batı 

demokrasilerinin kendi içlerinde, özellikle 

ABde, yoğun bir kırılma eliğinde ve 

çaresizlikle çırpındığını görüyoruz. Bunu 

günlük yaamda görmek aslında kolaydır. 

Sadece bu kadar değil. 

u da var: Kitabın sonundaki bazı vurgular, 

Koschnickin, kendi sonuçlarından 

pek ürkmediği tehisi koymamızı kolaylatırmaktadır. 

Demokrasinin henüz 200 

yaında falan olduğunu kaydeden yazara 

göre, bu rejimin sonsuza kadar yaayabileceğini 

gösteren bir iaret bulunmuyor. Asıl 

önemlisi, Özellikle gelimi sanayi ülkelerinde 

yaayan insanlar üzerinde demokrasini 

herhangi bir çekiciliği yok sonucuna 

varabilmesidir. (s. 271) İnsanların 

ABnin merkez ülkelerinde, zengin demokrasilerinde 

yani, kukusuz sadece oralarda 

da değil, siyaset ve demokrasiden 

kaçtığını, resmen yüz çevirdiğini savunan 

Koschnick,Seçmenin yarısı sandığa bile 

gitmiyor derken, İnsanların durumunun 

hep daha kötüye gittiği bir demokrasinin 

hiçbir değeri yoktur sonucuna ulaıyor. 

(s. 271) Gelimi demokrasilerin vaatlerini 

yerine getirememesinden sonra, bu da olağandır. 

(s. 273) 

BATI’YI ÇÖKERTEN 

“NEOLİBERAL DEMOKRASİ” 

Gelinen yeri, neoliberal cehaletin ve 

barbarlığın insanlığı getirip bıraktığı 

nokta olarak tanımlayabiliriz. Maliyetleri 

düürmek adına, çalıanların gelirlerini 

sürekli baskı altında tutmanın sonucu, tüm 

temsili demokrasilerde yoksulluğun artmasıdır. 

Zenginle yoksul arasındaki mesafe 

korkunç boyutlarda açılmı durumda, o 

ünlü orta sınılar iyice erimi görünüyor. 

Bu nokta, Koschnicki sol politikadan 

ayıran noktadır. Dikkat çekmeyi düünmediği 

ey, gelimi temsili demokrasilerin, 

bizim Batı demokrasisi dediğimiz ülkelerin 

yani, İkinci Dünya Savaı sonrası özellikle 

1950ler ve 1960larda yaadığı büyük 

genileme yıllarının, alternatif sistem 

reel sosyalizmin de dev adımlar attığı yıllara 

tesadüf etmesidir. Böyle bir paralellik 

Koschnicke uzak bir çerçeveye karılık 

gelmektedir. 

Koschnick, kitap boyunca demokrasinin 

bitiini örnekler bazında somutlatırıyor, 

dolayısıyla sisteme içkin bir bozukluğa 

bağlıyor. Umutsuzluğunu da gizlemiyor: 

Demokrasi bitmitir. 

Haklı mı? 

Nasıl haksız olsun? Her ey pamuk ipliğine 

bağlı. Sırça kökler her an paramparça 

olabilir. 1990-2010 arasında reel ekonominin 

3 kat, para dahil değerli kağıtlardan 

elde edilen spekülasyon gelirlerinin 

ise 300 kat artığı bir süreçte, böyle bir 

eyden, bir istikrarlı büyümeden ve zenginlemeden, 

demokrasinin de serpilmesinden 

falan söz edilebilir mi? Bu sistemin çökmemesi 

mümkün olabilir mi? 

Kaynak savurganlığının temsili demokrasinin 

ana karakteri olduğu ve toplumların 

asimetrik çıkarların altında inlediği 

böyle bir dünyada, sadece azgelimilerde 

değil özellikle de Batıda, demokrasi 

rüyasının bir kâbusa dönümemesi mucize 

olurdu. 

Bu kitap bu mucizenin neden gerçekle- 

emeyeceğine yönelik bir deneme de kabul 

edilebilir. İçeriden bir manzara algısı. Acımasız. 

Gerçekçi. 

z 

32


33

SCHIRN MÜZESİ’NDE 

GÜRBÜZ BİR 20’NCİ YÜZYIL ÇOCUĞU 

Çizgi romanın 

öncüleri bir arada 


34

FRANKFURT 

Çizgi roman 1897den beri okuyucuların 

gönlünü fethediyor. Kentsoylular, 

isçiler ve göçmenler, günlük Amerikan 

gazetelerin sunduğu bu yeni görsellerden 

aynı derecede büyülendiler. Etkisi artarak 

sürüyor, dünyanın çeitli ülkelerinde 

sergiler açılıyor. Bunlardan biri de 

Frankfurttaki Schirn Müzesi salonlarında 

yer alıyor. Sergi, 18 Eylüle kadar ziyaretçilere 

açık. 

Shirndeki Çizgi Roman Öncüleri 

sergisi özellikle altı Amerikan çizerini 

tanıtma amacını taıyor: Winsor 

McCay, Lyonel Feininger, 

Charles Forbell, Clif Sterrett, 

George Herriman ve Frank 

King... Sergii bünyesinde, 

Herrimanın Krazy Cat yapıtındaki 

absürd mizahı (1913), 

McCayin sürrealist ve ifadeci 

resim dünyası (1904), 

Sterrett ve Feiningerin 

Chicago Tribunedeki çizgi 

romanları (1906/07) ya da 

30 yıllık zaman dilimini 

hikaye eden Kingin çizgi 

romanı Gasoline Alley 

(1921) ve Forbellin 

Naughty Petes (1913) ile 

çizgi romanın balangıç- 

George Pulitzer 

(1847-1911) 

taki tüm yaratıcı süreci izlemek mümkün. 

Bir dönemin star kalem ve fırçalarını, böyle 

sergilerle unutulmuluğun uçurumundan 

çekip çıkarmak, yeniden kefetmek kolayla- 

ıyor. Yaza rağmen gösterilen ilgi de ilginç. 

BİR 20’NCİ YÜZYIL YILDIZI 

Çizgi romanın yaygınlaması, 20inci 

yüzyıl balarında gazete yayıncılığının 

hızla yükselmesi ile balar. Gelien baskı 

teknolojisi, baskı makineleri, rotatilerle 

beraber düük kağıt iyatları gazeteleri 

satın alınabilir hale getirmitir. Teknik 

gelime ve düük maliyet, gazetelerde çizgi 

roman ekleri ile resim ve çizimlerin yaygınlamasına 

yol açmıtır. Daha önce sadece 

okuma yazma bilenler ve parası olanlar 

kitap alma lüksüne sahipken, gazete sektöründeki 

büyük sıçramayla, okuma yazma 

oranı düük, parasal olanakları da sınırlı 

geni kitlelere ulamak mümkün oldu. 

Medyadaki teknolojik devrim sayesinde 

maliyetler düürülebildi ve gazete kitlelerin 

günlük yaamına girmeyi 

baardı. Öyle ki 

New Yorktaki tek 

bir gazetenin tirajı 

milyonlara çıktı. 

Teknolojik gelimeyi 

rakiplerini 

geçmek, gazete satılarını 

arttırmak amacıyla 

ilk olarak yayıncı 

George Pulitzer (1847- 

1911), büyük boyutta, 

renkli basılmıs 

çizgi romanları 

pazar ilavelerinde 

vermeye 

balamıtı. 

✤ 

TEKNOLOJİ 

GAZETELERİ, 

GAZETELER DE 

ÇİZGİ ROMANI 

YARATTI 

✤ 

William Randolph Hearst 

(1863-1951) 

35

✤ 

© Schirn Kunsthalle Frankfurt, 2016, Foto: Norbert Miguletz 

ÖZELLİKLE 

KOLEKSİYONCULAR 

ÇİZGİ ROMANIN 

SANATSAL DEĞERİNİ 

FARK ETTİ 

✤ 

36 

Gazetelerin günlük baskılarında tek 

eritlik olmasına rağmen çizgi romanlar 

ilavelerde en çok yer kaplayan bölüm halini 

aldı. Rekabet savalarının en acımasızca 

yapıldığı gazete piyasasında çizgi roman 

hızla bir temel baarı faktörüne dönütü. 

Bir gazetenin büyümesi, gelimesi, tirajının 

artması ya da dümesi veya gazetenin batması, 

bayazarına, onun köe yazısına, ekonomi 

veya spor sayfasının kalitesine değil, 

gazetesinde ve ilavelerindeki çizgi romanların 

popüler olmasına bağlıydı. Nitekim 

1895-1898 yıllarında Pulitzer ile Randolph 

Hearst arasındaki efsanevi gazete 

savaı, ilavelerdeki çizgi roman üzerinden 

yürütüldü. San Fransiscodan gelme taralı 

yayıncı Hearst, 1891de Pulitzerin tüm 

çizer takımını kendi gazetesine transfer 

ederek rakibini zayılatmı, kendi yayıncılık 

imparatorluğunu da güçlü konuma 

getirmiti. 

Schirndeki Çizgi Roman Öncüleri Sergisi 

bu heyecanlı macerayı yeniden belgeliyor, 

örneklendiriyor. 1905-1940 arası 

günümüzde artık sayıları çok azalmı olan, 

nadir bulunan yaklaık 230 eseri, ki çoğu 

ilk defa Schirnde sergilenmektedir, içeren 

bu sergi, çizgi roman ile güzel sanatlar arasındaki 

etkileimi de belirgin bir biçimde 

gözler önüne sermeyi baarıyor. Balangıç 

yıllarında milyonlarca örneği olan o çizgi 

roman baskılardan günümüze çok azı ula- 

abilmitir. Genel kanının aksine, özellikle 

koleksiyoncuların çizgi romanlardaki 

sanatsal değerlerin farkına vardıkları anla- 

ılıyor. 

Nitekim serginin küratörü Dr. Alexander 

Braun u açıklamayı yapıyor: Sergilenen 

100 yıllık gazete sayfalarından geleceğe 

inançlı, uyanı çağının teknoloji sevdalısı, 

tekniği içselletirmi, yıldız gibi yükselen 

yepyeni yığınsal bir iletiim aracı doğuyordu: 

Gazete. Ve bu pazardaki acımasız 

rekabet, balangıç döneminde, çizgi roman 

çizerlerini ve karikatüristleri, tüm enerji ve 

yaratıcılıklarını sonuna kadar kullanmaya 

zorladı. Schirn müzesinde eserleri sergilenen 

altı sanatçı, yaratıcılıklarını bu yeni 

medyanın sağladığı olanaklarla biçimlendirdiler 

ve kiisel damgalarını vurdular. 

ÇİZGİ ROMANIN RENKLİ TARİHİ 

Çizgi roman üzerine yazılı kitapların 

çoğunda balangıç tarihi olarak 1896 

olarak gösterilir. İlk çizgi roman kahra-

Frank King, 

Gasoline Alley, Sonntagsseite 

The Denver Post, 24. 

August 1930 

Privatsammlung 

© Estate of Frank King 

Richard Felton Outcault, The Yellow Kid 

✤ 

manı Amerikalı çizer, ressam ve yazar Richard 

Felton Outcaultun yarattığı Down 

Hogans Alley serisinde maceraları anlatılan 

Yellow Kidtir. Peki bundan öncesinde 

resimli hikâyeler yok muydu? Mesela 

Almanyada Wilhelm Busch, Fransada 

Christiana Colomb, İngilterede Ally Sloper, 

İsviçrede Rodolphe Töpferin yapıtları bu 

kavrama girmez mi? Niçin balangıç tarihi 

olarak 1896 kabul ediliyor? Yellow Kidin 

ne gibi bir özelliği var? New York Herald 

gazetesinde bu dizi ile ne idi balayan? 

Jim Sterankonun yapıtı Resimli Roman 

Tarihi, Dü her zaman vardı cümlesiyle 

balar. Diğer yazarlar gibi sanat tarihinden 

örnekler alarak Altamira mağarasındaki 

duvar resimlerini, Romada Trajan Sütunu 

ve Bayeuxtaki halı örneklerini irdeleyerek, 

bunların çizgi romanın ilkleri olduğu kabul 

edilip edilemeyeceği sorusunu sorar. Bu 

konu ikincil edebiyatta popüler bir tartıma 

konusu. İster ta üstüne, isterse bez üstüne 

olsun hepsinin yadsınamaz ortak bir yanı 

var: Belirli bir resim sıralaması içinde olayların 

anlatılması. 

Baskı teknolojisinin gelimesi, resimli 

roman tarzının da gelimesine neden oldu. 

Baskı harlerinin Gutenberg tarafından 

bulunması müthi bir çözümdü. Yüksek 

baskı olarak adlandırılan bu teknik, resimlerin 

tahtalara kazınması ile elde ediliyordu. 

Bu sistemin en belirgin özellikleri, 

ara geçi tonlarına olanak tanımayan, 

kuvvetli açık-koyu kontrastlı kalın 

kaba çizgiler. Yüksek baskı, sadece kitapların 

resimlenmesinde kullanılmadı. Reformasyon 

döneminde kitapların ulaamayacağı 

toplum kesimlerine dini ve ahlaki 

konuların ulamasını sağlamak amacıyla el 

ilanları, bildiriler, duyurular basıldı. 

17nci yüzyıl sonunda baka bir baskı 

tekniği bulundu: Tiefdruck, yani derin 

baskı. Bakır üzeri gravür ve özgün baskı 

(Radierung) sayesinde haif gölgelemeler, 

çok ince çizgilerin basımı bu yöntemle 

sorun olmaktan çıktı. Bu olanak sanatçıların 

dikkatini çekti. Baskı graiği olarak 

adlandırılan yeni bir baskı yöntemi oluuyordu. 

Rembrandt sadece ünlü bir ressam 

değil, aynı zamanda en tanınmı gravürcü- 

BASKI 

TEKNİKLERİNDEKİ 

BULUŞLAR DİNLER 

TARİHİNE DE YANSIDI. 

ÖZELLİKLE DE 

REFORMASYON 

DÖNEMİNDE... 

✤ 

37

George Herriman 

Krazy Kat, Sonntagsseite 

23. April 1944 


✤ 

BASKI GRAFİĞİNİ 

DİĞER GÜZEL 

SANATLARDAN 

AYIRAN ÖZELLİĞİ, 

MİZAHI 

KULLANMASIYDI 

✤ 

lerden biri idi. Dürerin bakırüstü gravürleri 

günümüzde de yaygındır. Bazı sanatçılar 

ise bir olayın değiik anlarını farklı 

gravürlere çizerek bu uygulamayı denediler. 

Bu metodu bilinçli olarak William 

Hogarth (1697-1764) uyguladı. Beklentisi, 

eğitim alanında daha etkili olması. 

Bakırüstü graik tekniği ile yapılmı 

A Rakes Progresste anlatılan, para 

kazanan birinin tekrar kumarda kaybetmesi 

ve tekrar borçlanması hikâyesidir. 

Tam anlamı ile bir hikâye idi anlatılan. 

Pe pee sıralanmı anların sunulmasından 

baka bir ey değildi ve her olu- 

umun arasında ayları kapsayan zaman 

dilimleri vardı. 

James Gillray elle renklendirilmi kitap 

illüstrasyonlarında olduğu gibi, konuma 

balonlarını kullanarak, çizdiği igürlerin 

konumasını sağladı. Çizerler, sanatçılardan 

farklı olarak daha fazla gündelik 

hayatı konu ettiler. Basılı kelimeden 

daha çok basılı resimin halk yığınlarında 

etkili olduğu saptanmı, böylelikle 

de resmin vazgeçilmezligi kanıtlanmıtı. 

Resim/çizim bir ikri anlaılır yapmak, 

politik, dini ve sosyal alanlarda kamuoyu 

oluturmak amacını en iyi yerine getiren 

araçtı. 

38 

MİZAH SAHNEDE 

Baskı graiğini güzel sanatların öteki 

kollarından ayıran en önemli farklılığı 

mizahı kullanmasıydı. En kuvvetli kozu 

ise karikatürün verdiği olanaklardı. Karikatür 

sayesinde ünlülerle, tanınmı kiilerle 

dalga geçme, onları küçük düürme, 

eletirme imkanı doğuyordu. 

Mizah (hiciv) ve karikatür sanatı daha 

da gelitirildi. Bu sayede politik bilinç 

olgunlaarak yaygınlatı. Tek yapraklı 

el ilanlarının, bildirilerinin yerini gazete 

ve dergi yayıncılığı aldı. Bazı ülkelerde 

ise resim ve metin ile birlikte, iğneleyici 

ve toplumsal yaamı eletiren periyodik 

yayınlar baladı. İngilterede Punch - 

Yumruk, Fransada Charivari - Kıyamet, 

Almanyada Fliegende Blätter - Uçan Yapraklar 

isimli dergiler bunlardan bazıları. 

Fliegende Blätter dergisinde yayınlananlar 

kroki, kabataslak çizim olarak 

adlandırılabilecek, tek tek resimlerin bir 

erit içinde art arda sıralanması prensibini 

taıyordu. 

Winsor McCay, Little Nemo in Slumberland, Sonntagsseite 

The New York Herald, 23. September 1906, Privatsammlung

BÜYÜLÜ YIL 

1896 

Ne icat edilmişti ya da ne keşfedilmişti, neydi yeni olan? İşte geçen yüzyılın başlarında ileriyi gören, becerikli ve risk 

alabilen cesaretli yayıncılar medyadaki bu oluşumun ticari kazanç olanaklarını sezdi. Espri dolu, nükteli resimlenmiş 

hikâyelerin gazete satışlarını arttıracağı öngörüsünde bulundular. Sayısal olarak az olan kitap okuyucusu entellektüel 

kesime değil de, kitap okumayla arası pek iyi olmayan ama gazete okumayı başaran çoğunluğun oluşturduğu kitleyi alıcı 

olarak hedelediler. Yine bu yıllardaki teknik gelişme sayesinde, altı buharlı rotatif baskı makinesi ile renkli illüstrasyonların, 

çizim ve resimlerin yüksek tirajda ve düşük maliyetlerde basılabilmesi, çizgi romanın yaygınlaşmasında en önemli 

etkendi. 1896’da baskı teknolojisinin gelişimiyle çizilmiş hikâyeler, artık tesadüfi olarak sadece mizah dergilerinde değil, 

günlük gazetelerin, okuyucu çeken, böylelikle de satışlarını arttıran vazgeçilmez unsuru oluyordu. Yayıncılıkta o güne 

kadar bilinmeyen yeni bir işkolu oluşuyordu: Çizgi roman. Çizilmiş hikayeler, artık birer çizgi romandılar. 

Yine bu yıllarda bazı Amerikan gazeteleri, sayfa sayısı oldukça çok olan pazar ilaveleri vermeye başladılar. Örneğin 

1892’den itibaren New York World gazetesinin pazar ilavesi 48 sayfa idi. İlavelerde spor, sosyal hayat, kültür, borsa haberleri 

ve etkinlikler yer alıyordu. Karikatür gibi, mizah ve güldürü sayfaları 1894’ten itibaren yer almaya başladı gazetelerde. 

Bu “müşteriye hizmet” hamlesi reklam veren firmalar için pazar ilavesini çekici kılma gereksiniminden doğmuştu. 

Bu sayede ilan hacmi yükseltilebiliyordu. Bu kural günümüzde de geçerliliğini koruyor: Gazetenin tirajı ne kadar yüksekse 

ilan fiyatları da o oranda yüksek olur. 

Sorun okuma alışkanlığı pek olmayan kesimlere nasıl ulaşılabileceğinde yatıyordu. 

Amerika’ya göç dönemiydi ve gelenler İngilizceyi az biliyorlardı, öğrenim seviyeleri de yüksek değildi ve okuma alışkanlıkları 

yoktu. Yazıdan daha çok çizim ve resimlerle bu gruba ulaşılabiliyordu. Resim ve çizimlerin renkli olması, hedef 

kitleye ulaşmasını daha da kolaylaştırıyordu. Gazete ilavelerinde 1893’te ilk renkli karikatür, bir yıl sonra da ilk “resim 

şeridi” yayınladı. 

Walt Mc Dougall çizgi romanın öncülerinden sayılacak sürekli şerit çizimlerin ilk uygulayan yaratıcısıdır. “Wizard of 

Oz” sürekli yayınlanan ilk çizimler şerididir. İki gazete yayıncısı, çizilmiş hikâyelerin, yaratılmış figürlerin, bir kere değil, 

sürekli olarak gösterilmesinin okuyucular üzerindeki etkisinin farkına vardılar. Amaçları daha fazla okuyucu kazanmaktı, 

bu amaca varmak içinse “çizimlerle eğlence” en etkili uygulama idi. Yenilik yaratmak, yeni bir sanat yapmak gibi bir 

düşünceleri yoktu. Tek düşünceleri rakibinden daha etkili, daha çok okuyucusu olan, yüksek tiraja sahip bir yayın organına 

sahip olmaktı. 

İşte New York Herald yayıncısı Joseph Pulitzer baskıda sorunlu bir renk olan “sarı”nın üstesinden gelebileceğini, bu 

konuda rakibinden daha üstün olduğunu ispatlamak için baskı ustalarına bu problemi halledecek bir çözüm bulmalarını 

istedi. Baskı ustası Charles Saalburg bu sorunu çözdü. Bunu herkese kanıtlamak için ressam Felton Outcault’a bu rengin 

kullanıldığı bir figür, bir çizgi roman kahramanı yaratması siparişini verdi. Outcault 1895’ten beri yayında bulunan “Down 

Hogan’s Alley” dizisindeki bir kahramanı geliştirerek kullandı. 5 Ocak 1896’da “Yellow Kid” adını verdiği, sarı gecelikle 

dolaşan, yaramaz/afacan bir çocuğun maceraları yayına girdi. Yellow Kid ismi okuyucular arasında bir kavram olarak 

yerleşti. Bu kavram gazetenin tanınmışlığını, popülaritesini yükseltti. İlk ve en tanınmış roman kahramanının doğuşudur 

bu. Yellow Kid 125 bölümlük yayından sonra, yüzyıl sonunda yayın hayatına son verdi. 

39

William Randolph Hearst 

ve çizgi roman cinliği 

Taralı bir yayıncı olan William Randolph Hearst (Orson Welles, ilm klasiklerinden olan 

Citizien Kane - Yurtta Kanede Hearst’ın hayatını anlatır), New York yayıncılığında söz 

sahibi olmak istiyordu. 1882’de yayın hayatına balayan, sahibi Joseph Pulitzer’in küçük 

kardei Alfred Pulitzer’den New York Morning Journal gazetesini 1895’te satın aldı. 1896 

yılı sonunda The American Humorist adlı sekiz sayfalık, tamamı renkli bir ilaveyi yayınladı. 

Yayın için rakibi Joseph Pulitzer’in tüm çizer kadrosunu, daha yüksek maalar ödeyerek 

kadrosuna aldı. “ergide, gelecekte Comic - Çizgi roman olarak adlandırılacak yeni 

sanatın ilk izleri görülüyordu. 

Örnek olarak Avrupa’da yayınlanan mizah dergileri alınmıtı. ”n önemli farklılık ise hitap 

ettikleri toplumsal kesimlerden kaynaklanıyordu. Avrupa mizah okuyucuları, okumu, tahsilli 

orta sınıftan geliyorlardı. Amerika’daki gazete ilaveleri ise içerikleri ile, toplumun alt 

tabakalarına hitap etmeyi amaçlıyorlardı. Avrupa’daki seçkinci eğilim kendini yenileyemedi, 

gelitiremedi, yok olup gitti. Avrupa’daki örneklerden yola çıkarak yepyeni bir ey 

yaratıldı. Resimlerle bir hikâyeyi anlatma sanatı, öylesine mükemmelletirildi ki, yeni ve 

sonsuz olanakları içeren, balangıçta yalnızca Amerikalılar tarafından sürekli olarak ve 

inatla uygulanan yepyeni bir edebiyat dalı meydana geldi. 

Hearst, The American Humorist atılımı ile bu edebiyat dalının gelimesi için gerekli 

teknik ve mali alt yapıyı sağladı. Artık bu yeni ifade olanaklarını gelitirecek yaratıcı sanatçılara 

görev düüyordu. Sanatçıların gazete için çalımaları yeni değildi. Metinleri yorumlayan, 

tamamlayan mizah, hiciv, espri, illüstrasyon, karikatür ve çizimlerin kullanıldığı ilan 

ve reklamlar, zaten yaptığı ilerdendi. 

Pazar ilaveleri ile çizerlere, ressamlara ve karikatüristlere kendilerini gelitirecek yepyeni 

bir i sahası açılıyordu... 

George Herriman, 

Krazy Kat, Detail, ab 1913, 


40

Ünlü çizer ve yazar Wilhelm Buschun 

birçok resimli hikâyesi yayınlanmıtı bu 

dergide. 

Tüm bu özelliklere rağmen bunlar çizgi 

roman olabilme yeterliliğine sahip değillerdi. 

Bir çizgi romanın olmazsa olmazları 

vardı. Bir kere belirli bir isim altında 

düzenli olarak yayınlanması gerekiyordu. 

Sonra, resim ve metnin birbiri ile uyumlu 

olması ve birbirini tamamlaması önemliydi. 

Hikâye ancak bu iki öğe okuyucu tarafından 

kavranınca anlaılabiliyordu. Bir 

de, hikâyesi anlatılan kii ya da varlığın, 

sürekli olarak görünmesi önemliydi... 

İte bu kriterleri tam anlamıyla yerine 

getiren Ally Sloper oldu. İngiliz dergisi 

Judyde 1867de ilk olarak yayınlanmasından 

sonra haftalık olarak yayına devam 

etti. Buradan 20inci yüzyıla ve bu tarzın 

bir sektör olarak seprilmesine geçi zor 

olmadı. 

Sonuçta 20nci yüzyıl, çizgi romanın 

baarısını belirleyen üç ana nedeni ortaya 

çıkarmı da oldu. Ticari çıkarlar (yani 

kâr amacı), iyi bir yayıncılığın önkoulları 

(baskı teknolojisi) ve sanatsal yaratıcılık. 

Pulitzer ve Hearst, iki yayıncı olarak 

balangıcın temelini attılar. Sonra da sıra 

bu olanakları sonuna kadar kullanıp gelitirebilen 

sanatçıların becerisine kaldı. 

Schirndeki sergi bu dev sektörün ilk adımlarına 

yönelik mükemmel bir toparlama, 

çok güzel bir olanak... z 

George Herriman 

Krazy Kat, Sonntagsseite, 

18. Juli 1926, Tusche und 

Gouache auf Papier 


Courtesy Galerie Laqua 

Berlin 

Lyonel Feininger 

The Kin-der-Kids 

Sonntagsseite 

ChicagoTribune 

29. April 1906, 

Sammlung Achim Moeller 

New York 

© VG Bild-Kunst 

Bonn 2016 

SCHIRN 

SANAT MÜZESİ 

FRANKFURT 

SCHIRN KUNSTHALLE 

Römerberg 6 

D-60311 Frankfurt am Main 

Tel +49 (0) 69 2998820 

welcome@schirn.de 

www.schirn.de 

41


42

LESSİNG’İN BİLGE NATHAN’I SAHNELERDE 

Herkesin 

Nathanı kendine mi? 


43

STUTTGART 

✤ 

BİLGE NATHAN 

GÜNÜMÜZDE NEDEN 

BU KADAR İLGİ 

UYANDIRIYOR, 

SÜREKLİ 

SAHNELENİYOR? 

✤ 

Deutsches Theater Berlin, Theater 

an der Donau Ulm, Münchener Volkstheater, 

Mainz Stadttheater, Kammertheater 

Bonn, Staatstheater Stuttgart, Theater 

Heidelberg… Bunlar gibi daha baka 

tiyatroların sahnesinde de Bilge Nathan 

gösterimleri var. Bu oyuna ilgi neden bu 

denli yoğun? Niye imdi? 

Günümüzde, yönetmenlerin ilgisini özellikle 

çeken nedir? 

Önce Bilge Nathan kim, bir tanıyalım. 

Bilge Nathan baarılı ve zengin bir 

tüccar. Musevidir. Recha isminde bir kızı 

vardır. Sürekli i seyahatinde olduğundan 

kızını dadısı Daja büyütmektedir. Nathan, 

yardımseverliği ve iyi niyeti ile tanınan, 

sayılan biridir. Servetini insanlara yardım 

ederek değerlendirir. Ancak bu yardımını 

insanlara borç vererek değil, muhtaçlara 

hediyeler vererek yapar. 

Olay Kudüste 1129da geçer. İ seyahatlerinin 

kervan olarak bilindiği, develer 

ile yola çıkıldığı günlerde anlatılan bu 

öykü, günümüzde uçak ile i seyahatine 

uçulduğu günlerde de güncelliğini 

koruyor. Nathan yine bir i seyahatinden 

döndüğünde evinin yandığını öğrenir 

ve can havliyle evine koar. Kendisini 

kızının dadısı Daja karılar. Kızını yangından 

bir gencin kurtardığını öğrenir. 

Bu genç Hıristiyandır ve tapınağın bekçisidir. 

Nathan kızının kurtulmu olmasının 

minnetarlığı içinde teekür etmek ama- 

cıyla bu gence gider. Fakat genç teekkür 

istemez. Böyle bir durumda herkesin 

yapacağı yardımı yaptığını söyler. 

Nathan, teekkürünün kabul edilmemesini 

hayretle karılar. Daja da bu gencin 

Sultan Selahattinin (Selahaddin Eyyubî) 

zindanlarında tutuklanmı olduğunu, 

fakat her ne hikmetse Sultan Selahattinin 

kendisini afettiğini anlatır. Sultan 

Selahattinin niye böyle bir af hükmünü 

verdiğini Nathan merak eder. 

Olaylar gelimeye balar. Sultan 

Selahattinin beklediği kervan çok gecikmitir, 

hazine botur, ülke para sıkıntısı 

içindedir. Sitare, Sultan Selahattinin kız 

kardei, Nathandan yardım istemesini 

önerir. Bunun üzerine Sultan Selahattin, 

Nathanı huzuruna çağırır. Sultan Selahattin, 

acımasızlığıyla ünlü bir hükümdardır. 

Onu kendisinden para isteyeceğini 

düünen Nathan da, huzura çıkarken 

tedirgindir. Müslüman bir hükümdar niye 

bir Musevi tüccarla görümek istesin? 

Sultan Selahattin, Musevilik mi, Hıristiyanlık 

mı yoksa İslam mı, hangi din en 

iyisi? sorusunu Nathana yöneltir. Nathan 

aırır ve Sultan Selahattine bir öykü 

anlatır: 

ÜÇ YÜZÜK! 

Uzak bir diyarda, çok değerli bir yüzük 

varmı. Bu yüzük babadan oğula miras 

olarak geçermi. Yüzüğün üzerindeki ta 

bin bir rengi yansıtan, pırıl pırıl ei benzeri 

olmayan bir yüzükmü. Bir gün bu 

yüzüğü miras olarak bırakmak sırası üç 

oğlu olan bir babaya ulamı. Baba hasta 

yatağında çaresizlik içinde yüzüğü hangi 

oğluna bırakacağını düünmekteymi. 

Üç oğlunu da çok severmi ve aralarında 

ayırım yapmak istemezmi. Yüzüğün aynısından 

iki tane daha yaptırmaya karar 

vermi. Bunları birbirinden ayırt etmek 

44

mümkün değilmi. Her bir oğluna bir 

yüzük vermi. Oğulları Gerçek yüzük 

hangimizde diye sormular. Hanginiz en 

adil, karılıksız sevgiyi yüreğinde taıyorsa, 

insanlara cömertçe yardım edebiliyorsa, 

Allahın kulları arasında ayırım 

yapmıyorsa, kul hakkı yemiyorsa ite 

gerçek yüzük onda demi. Oğulların her 

biri gerçek yüzüğün kendisinde olmasını 

istediğinden babalarının saydığı tüm 

erdemleri her gün uygulamaya balamılar. 

Çünkü keramet yüzük de insanın 

yüreğindeymi. 

Alacağımız ders: Musevilik, Hıristiyanlık 

ve İslamı simgeleyen bu üç yüzük 

dini sorgulama özelliği taıyor. Aydınlanma 

felsefesini savunan Lessing, aklın 

yolunda düünmeye davet ediyor. İte 

bu bölüm, Bilge Nathan oyununun yıllar 

içinde daima güncelliğini korumasını sağlayan 

en can alıcı bölümdür. Ringparabel 

(Üç Yüzük) olarak bilinir. 

Son sahnede Nathanın kızının tapınak 

bekçisi genç ile karde oldukları ortaya 

çıkar. Recha, Nathanın öz kızı değildir. 

Bebek iken Nathana getirmilerdir ve 

kimsesiz olduğunu söyleyerek himayesine 

almasını isterler. Böylelikle Recha 

bir Yahudinin kızı olarak büyür. Bu 

bebeğin ölmü anne ve babası ise Alman 

ve Hıristiyandır. Oğullarını baka bir 

yakınları büyütmütür. Sultan Selahattin 

ve Sitarenin erkek kardeleri yıllar önce 

sarayı terk edip Almanyaya gitmitir 

ve bir daha dönmemitir. İte Sultan 

Selahattinin genç tapınak bekçisini bağılamasının 

nedeni bu erkek kardeine ikizi 

gibi benzemesidir. Genç tapınak bekçisi 

gerçekten Sultan Selahattinin erkek 

kardeinin oğludur. Kardei Almanya da 

bir Alman kadınla evlenip ismini değitirdiğinden 

izini kaybettirmitir. Dolayısıyla 

genç tapınak bekçisi Müslüman bir 

babanın ve Hıristiyan bir annenin oğludur, 

aynısı Recha için de geçerlidir. Fakat 

Recha bir Musevi olarak büyümütür. 

Recha, ağabeyini, amcasını ve halasını 

bulmu olmanın mutluğu içinde babası bildiği 

Nathanı kaybetme hüznünü yaar. 

Sitare Sultan ise Rechanın bu korkusunu 

alır ve hepsinin bir aile olduğunu söyler. 

YILLAR SONRA 

Bu tiyatro eserini ilk 1989 yılında 

İstanbul Üniversitesi öğrencisi olduğum 

günlerde okudum. Beni çok etkileyen 

en sevdiğim eserlerin en baında daima 

yerini aldı. 

Benim gözümde Nathan: Altmı yalarında, 

beyaz sakalı olan, uzun boylu 

biri. Güçlü bir görünümü, haif kambur 

yürüyüü var. Sakin ve yumuak bir ifadeye 

sahip gözleri efkatle bakmaktadır. 

Sokakta rastladığı insanları gülümseyerek 

selam veren, hal hatır soran, ciddiyetini 

koruyan, herkesin saygı duyduğu bir kii. 

Cebinde her zaman bir elma, bir gofret 

veya fıstık bulundurur. Sokakta gördüğü 

çocukların baını okar, hanım kızım 

ve efendi oğlum diyerek bir ikramda 

bulunup sevindirir. İnsanlar bir çözüm 

aradığında, danıma ihtiyacı duyduğunda 

saygı ve güvenle kapısını çaldıkları aydın, 

okumu bilge biri. 

Peki Bilge Nathana can veren, ekil 

veren kim? 

İzlemi olduğum bazı oyunlarındaki 

Bilge Nathana bir ayna tutmak istiyorum. 

Sonra ekleyeceklerim olacak. 

Bonn Tiyatrosu 

Yönetmen: Volker Lösch. 

“ramaturg ekibi: Stefan Bläske, Nadja 

Groß, ”lisa Hempel. 

Barolde Bernd Braun Bilge Nathanı 

oynuyor. Sultan Selahattin’i ise “aniel Breitfelder 

üstlenmi. 

✤ 

AYDINLANMA 

FELSEFESİNİ 

SAVUNAN 

LESSING, AKLIN 

YOLUNDA 

DÜŞÜNMEYE 

DAVET 

EDİYOR 

✤ 

45

✤ 

SADECE 

BİLGE NATHAN'DA 

DEĞİL, 

GÜNÜMÜZDE DE 

DİNLER ARASI 

ANLAŞMAZLIK 

TEMEL 

KONU 

✤ 

Yorgun ve öfkeli bir adam Nathan. 

Konuması bilgeden çok hayattan bezmi 

bir karakteri yansıtıyor. Uzun boylu, çok 

zayıf. Bedeninin zayılığı karakterine 

yansımı. Daja ile hırçın konuan tavrı 

oldukça sevimsiz. Hareketleri ağır, ifadesi 

itici. Tebesümden uzak bir insan. 

Ringparabeli anlatıı öfke dolu. Öğretici 

içeriğini yansıtamıyor. Sanki anlattıklarına 

kendisi inanmıyor. üpheleri 

onu hırçın kılıyor. Yürürken yere 

bakan passif bir insan Volker Löschün 

Nathanı. Kızı Rechaya baba efkati göstermekten 

çok, mesafeli. Sultan Selahattin, 

Nathanın anlattığı öyküyü dinlerken 

yürekten etkilenmi görünmüyor. 

Afedebilen asil hükümdar olamaz Sultan 

Selahattin. Nathan ile birbirlerine tedirgin 

bir tutumla yaklaıyorlar. Uzlatırıcı, 

ortak bir zemin bulabileceklerine inanmak 

zor. Günümüzdeki Nathan ve Sultan 

Selahattinlerin uzlaacakları yerde birbirinden 

uzaklatıklarını mı anlatmak 

istiyor yönetmen Volker Lösch? 

Stuttgart “evlet Tiyatrosu 

Yönetmen: Armin Petras 

Nathan: Peter Kurth 

Recha: Hanna Plaß 

Sultan Selahattin: Horst Kotterba 

“ramaturg: Verena ”lisabeth ”itel 

Vicdan azabı ile yaayan bir Nathan 

var karımızda. Kızı Rechayı çok seviyor. 

Fakat sürekli kızını kaybetme korkusu 

var yüreğinde. Dadı Dajanın kendisine 

antaj yapması, her i seyahatinden geli- 

inde değerli mücevherler ile sus payı vermesi... 

Yönetmen Petrasın sahnesinde 

Daja, Rechanın Yahudi olduğu düüncesiyle 

yetimesine tahamül edemiyor. 

Fakat aldığı mücevherlerin hatırına 

susuyor. Acaba Petras, izleyiciye insanları 

maddi menfaatleri ağır bastığında dinlerini 

rahatlıkla geri plana atabileceğinimi 

anlatmak istiyor? 

Her gidiin dönüü olmayacağı korkusunu 

yaamaktadır. Dıarıda sava vardır. 

Her patlayan bombadan bir panik çıkmak- 

tadır. Ama ardından günlük hayat devam 

etmektedir. Otelin lobbisi kalabalık, 

Nathan yorgundur. Sultan Selahattin ise 

zevkine dükün, keyini yaamaktadır. Ne 

bombalara ne yangına, ne de diğer olup 

bitenlere ilgi gösterir. Kayıtsızdır. 

Nathan Ringparabel – Üç Yüzük 

hikâyesini bir kürsüden siyasi konuma 

yapan bir siyasetçi tavrıyla sunar. Ve 

sürekli soru sorarak, cevabını kendi 

vererek anlatır. Sultan Selahattin Musevilik 

mi, Hiristiyanlık mı yoksa İslam 

mı, hangi din en iyisi sorusunu yöneltiği 

halde, Nathanın hikâyeyi anlatarak cevaplamasına 

son derece ilgisizdir. 

Sultan Selahattinin vurdumduymazlığı 

neden? Oyunun sonunda herkesin aslında 

karde , akraba olduğunu açıkladıktan 

sonra oteli terk eder. Bombalanan sokaklarda 

tek baına yürüyerek gider. 

Doğru söyleyen dokuz köyden kovulur 

misali mi? 

Heidelberg ehir Tiyatrosu 

Bu tiyatroda Bilge Nathan sonbaharda 

sahnelenecek. Yönetmenliğini Philip 

Tiedemannın üstlendiği oyunun dramaturgu 

Sonja Winkel. Sonja Winkeli Stadt 

Land Flucht oyununun dramaturgluğundan 

tanıyoruz. Bu sayfalarda oyuna 

da geni yer vermitik. Bilge Nathanı, 

Heidelberg ehir Tiyatrosu kadrosundan 

Hans Fleischmann oynayacak. Münih Otto 

Falkenberg Konservatuarından mezun 

olan Hans Fleischmann, Stuttgart, Wiesbaden, 

Dortmund, Münih, Berlin, Mannheim 

tiyatrolarında sahne aldıktan sonra 

2011-2012 sezonundan bu yana Heidelberg 

ehir Tiyatrosu kadrosunda. 

“iğer roller ve oyuncular öyle: 

Sultan Selahattin: Marco Albrecht 

Sitare: Katharina Quast 

Recha: Nanette Waidmann 

(Katharina Quast ve Nanette Waidmann’ı da 

Stadt Land Flucht oyunundan tanıyoruz) 

“aja: Christina Rubruck 

Tapınak Bekçisi: Raphael Gehrmann 

“ervi: Stefen Gangolf 

46

Phillip Tiedemann, Lessingin kaleminden 

çıkmı bu klasiğe farklı bir bakı 

açısıyla yaklaıyor. Dinler arasındaki 

anlamazlığı odak noktası olarak alıyor. 

Günümüzde her zamankinden çok daha 

önemli ve ciddiyetini koruyan bir konu. 

Tiedemann Bilge Nathanı provalarda 

oyuncular ile söyleilerde konuyu tartııp 

gelitirerek sahneleyecek. Phillip 

Tiedemannın Nathanı nasıl bir kiilik 

taıyacak? Sultan Selahattine Ringparabel- 

Üç Yüzük öyküsünü hangi artlar 

altında anlatacak? Sultan Selahattin ve 

Nathanın aralarındaki diyalog uyumlu 

olacak mı? Herkesin birbirini bulduğu 

mutlu sonu yakalayabilecekler mi? 

14 Ekim 2016daki prömiyer akamı, bu 

sorularımız yanıtını bulacak. 

BU DA BENİM BİLGE NATHAN’IM 

Ben, 2012 yılında öğrencilerimle Bilge 

Nathanı kendime göre uyarlamı ve sahnelemitim. 

Benim Bilge Nathanımı 

Selina Doğan canlandırmıtı. Bir annenin 

anlayı ve efkati ile konuya yaklaan bir 

karakter yazmıtım. Gençlerin canlandırdığı 

karakterler çelikiler içinde olup 

uzlama yolunu arayan yapıdaydı. Ringparabel- 

Üç Yüzük bölümü ise müzik eliğinde 

coku ile kutladıkları bir sahne idi. 

Karakterlerin her biri yüzüğün kendisinde 

olduğundan emindi. 

Mutlu sonun gerçekletiği son sahnede 

de bu coku hakimdi. 

Görüyoruz ki aynı eser farklı yönetmenlerin 

sahnesinde farklı bir çehre kazanıyor. 

Yönetmenin ve dramaturgun gelitirdikleri 

akı, gündemin siyasi nabzını 

yansıtıyor. Tabii ki yönetmenin de bakı 

açısı oyuna etkide bulunuyor, deyim yerindeyse 

içine iliyor. 

Bir oyunu bir kere izlemi olmak konu 

hakkında bilgilendirse de, farklı yönetmenin 

yorumunda yepyeni bir oyun olabiliyor. 

Sanatın sunduğu bu geni bakı her 

zaman önemlidir. Yönetmenlerin oyuncu 

seçimi de karakterlerin yapısında büyük 

bir etken. Oyuncu, bedensel yapısı, ses 

tonu, konuma tarzı ile de karaktere yön 

veriyor çünkü. Yönetmenin direktileri 

doğrultusunda beklenene uyarlıyor. Volker 

Löschün Nathanı ile Armin Petrasın 

Nathanındaki farkı gördük. Phillip Tidemann 

acaba nasıl bir karakter sunacak? 

Volker Lösch ve Armin Petrasın oyununda 

Nathan ile Sultan Selahattin görümelerinde 

uyumlu ve sıcak bir iletiimi 

yakalayamıyorlar. Phillip Tiedemann, acaba 

Nathan ile Sultan Selahattin arasındaki iletiime 

daha sevgi dolu bir çehre sunabilecek 

mi? Ya da sunmak isteyecek mi? 

Ekim ayında Heidelberg de sahnelenecek 

Bilge Nathan üzerine izlenimlerimi 

paylamaya çalıacağım. 

LESSİNG’İN IŞIĞI 

Dinlerin, günümüzde uzlatırıcı olmak, 

ortak noktalarda bulumak yerine dümanlık 

yaratması çok üzücü. İnsanları 

bölen bir zemin olarak dinin istismar 

edilmesi, acı. Sonuçta hepimiz insanız. 

Hepimiz yüreğimizdeki sevgiye alan 

açsak, iyiyi ve güzeli yaamak için el ele 

versek vaheti önlemi oluruz. Çocuklarımıza 

sağlam bir gelecek sunmanın temellerini 

atmı oluruz. 

Bilge Nathanın sözleri ile: Hangimiz 

en adil, karılıksız sevgiyi yüreğimizde 

taıyorsak, insanlara cömertçe yardım 

edebiliyorsak, Allahın kulları arasında 

ayırım yapmıyorsak, kul hakkı yemiyorsak 

ite gerçek yüzük o zaman bizde. 

Dünyamızdaki gerçek Nathanlar ve 

Sultan Selahattinler Lessingin yazmı 

olduğu gibi ele ele verip uzlamanın 

yolunu bulmalılar. 

Iıklar içinde uyu 

Gotthold ”phraim Lessing. 

Bu değerli eser için teekkürler . 

z 

✤ 

İNSANLARI BÖLEN 

BİR ZEMİN 

OLARAK DİNİN 

BÖYLESİNE 

İSTİSMAR 

EDİLMESİ 

ACI... 

✤ 

47

HALİT ÇELİKBUDAK’IN KİTABI: KARANLIK YILLARDA BİR SIĞINAK 

“Yurtsuz Kalanlar”ın 

Türkiye’si 

FRANKFURT - Art arda kitaplar 

yayımlamayı sürdüren gazeteci-yazar 

Halit Çelikbudak, yeni çalıması Yurtsuz 

Kalanlarda, Nazi Almanyası karanlığında 

Türkiyeye yönelen Alman bilimadamlarının 

öykülerini iledi. Kısa bir süre önce 

çıkan kitabını 1933 yılındaki ünlü Üniversite 

Reformu üzerine kurduğunu hatırlatan 

Çelikbudak, u açıklamayı yaptı: 

Atatürkün gerçekletirdiği önemli 

reformlardan biri de hiç üphesiz 1933 

Üniversite Reformu dur. Cumhuriyetin ilanının 

onuncu yılındaki bu reform ile geleceğin 

bilim adamlarını yetitirmek, Türk 

bilimini çağda bir seviyeye ulatırmak 

hedelenir. Genç Türkiye Cumhuriyetinin 

onuncu yılı kutlanırken Almanyadan 

Nazi zulmünden kaçan, Yahudi olan veya 

olmayan çok sayıda bilim, siyaset ve sanat 

adamı eleriyle, çocuklarıyla üniversitelerde 

çalımak üzere Türkiyeye sığınır. 

Alman profesörlerin dönemi, danıman 

Prof. Albert Malchenin 1932 yılında 

Türkiyeye adım atmasıyla balamı, 

Ankarada Eduard Zuckmayerin de 1972 

yılı yaz aylarında ölümüyle kapanmıtır. 

Bu 40 yıllık bir dönem, 93 yıllık Türkiye 

Cumhuriyetinin yarısına yakın bir 

dönemdir. Kitapta, Türkiyede kalıcı etkileri 

olan, iz bırakan bu dönemi yazdım. 

Alfa Yayınları tarafından yayımlanan 

Yurtsuz Kalanlar, Türkiyedeki 

tüm kitapçılardan, Avrupada 

Frankfurttaki Türk Kitabevinden 

temin edilebiliyor. Bir dönem Hürriyet 

gazetesinin Avrupa Baskıları 

Yayın Yönetmenliğini de 

yürütmü olan yazar Halit Çelikbudak, 

daha önce 50 Portre 

(Önel Yayınevi), Beyaz Yerler 

Siyah Olacak (Doğan Kitap) ve 

Umut Peronu (Doğan Kitap) 

balıklı kitaplarını yayımlamıtı. 

(FHF) 

48

www.01.avrupa-kultur.eu 




www.avrupa-kultur.eu 

49

Tuğçe 

GAZETECİ İSMAİL EREL’İN KALEMİNDEN BİR CESUR YÜREK 

50

FRANKFURT - Gazeteci İsmail Erel, 

2014ün kasım ayında uğradığı saldırı sonucunda 

girdiği komadan uyanamayıp hayatını 

kaybeden Tuğçe Albayrakın öyküsünü 

kitaplatırdı. Böyle bir cesur yüreğin genç 

kuakların anılarında da yaaması gerektiğine 

dikkat çeken İsmail Erel, Almanca 

kaleme aldığı kitabın Almanyadaki tüm 

Almanyada, ki bunu Alman toplumunu 

kastederek söylüyorum, Türk gençleri 

hakkında hâlâ yaygın önyargılar var. Bu 

önyargılardan en yaygın olanı da, Türk 

gençlerinin sosyal aktivitelere katılmaması, 

derneklerde ve yardım kurulularında 

angaje olmadığı iddiası. Tuğçe tüm 

bunlara bir anda cevap oldu. Örnek kiiliği 

ile okul yönetiminin büyük takdirini 

kazanan, Alman Kızılhaç Örgütünde 

angaje olan ve sosyal yaama katılımı olan 

Tuğçe ezberleri bozdu, modern bir Türk 

kızının güzel yüzü oldu. 

- Tuğçe’nin ailesi bu erken vedayı nasıl kar- 

ıladı? Aileyi yakından tanıyorsunuz, neler 

gözlemlediniz? 

’nin dramı kitaplaştı 

kitapçılardan (Hugendubel, Thalia) veya 

online satı merkezlerinden (www.amazon. 

de) temin edilebileceğini belirtti. Yazar 

Erel, sorularımızı yanıtladı. 

- Tuğçe adı, sadece yürekli bir Türk kızın 

hiç hak etmediği bir biçimde ve çok erken 

sevdiklerine vedasını içermiyor. Aynı 

zamanda çok ilginç bir döneme de karılık 

geliyor. Tuğçe, sizce, nasıl bir ortamda ve 

nasıl bir Almanya’ya yanıt oldu? 

İSMAİL EREL - Davranııyla bir anda 

Almanyanın gündemine oturan Tuğçe, kendine 

güvenen, yani özgüvene sahip olup da 

eğitim seviyesi çok yüksek bir neslin simgesi 

oldu. İnsanlar, ilerde öğretmen olup 

öğrenci yetitirecek olan Tuğçenin örnek 

karakterini haftalarca, aylarca tartıtı. 

Gençler, böylesine yürekli bir davranıın 

karılıksız kalmadığını, insanların bunu 

unutmadığını gördü. Ancak ne olursa olsun 

tüm bunlar, Tuğçenin yaamını yitirmesinden 

dolaya büyük üzüntü duyulmasının 

önüne geçmedi. 

İSMAİL EREL - Tabii ki aile için çok zor 

günler oldu. Ama bu konu daha çok ailenin 

cevaplandırması gereken bir konu. Çünkü 

herkes acısını içinde yaar. Ama benim 

dikkatimi çeken bazı noktalar oldu. 

Bu gözlemlerimi aktarabilirim. Aile, daha 

ilk günden itibaren sadece ve sadece 

Tuğçenin sağlık durumu ile ilgilendi. 

Ailenin yakınları ise ilgilenilmesi gereken 

konulara eğildi. Büyük bir dayanıma söz 

konusuydu. Dıarıda olup bitenler hakkında 

aile sadece haberdar olması gerektiği 

kadar bilgilendirildi. Tuğçeye odaklanmı 

ailenin konsantrasyonunu bozan 

bir eye izin verilmedi. 

Ailenin tutumu hep örnek gösterildi. 

Kızlarının ölümünden sorumlu olan Sanel 

M. ile ilgilenmediler. Adli makamların 

ve polisin iini zorlatıracak hiçbir adım 

atmadılar, hiçbir giriimde bulunmadılar. 

Tamamen hukuka sığındılar, polisin yaptığı 

çalımaya ve adli makamlara güvendiler. 

51

✤ 

TUĞÇE 

HEM TÜRKLER 

HEM DE 

ALMANLAR 

İÇİN BİR 

KAHRAMAN 

OLDU 

✤ 

İSMAİL EREL 

Gözlemlediğim bir konu da, Tuğçenin 

dramını fırsat bilip gündeme gelmeye 

çalıan insanların olması. Bunlar ister 

akraba olsun ister Tuğçeyi hiç tanımayan 

insanlar, yaptıkları açıklamalarla bence 

aileyi üzdüler. 

- Almanya’daki Türk toplumu Tuğçe’yi ve 

müdahalesini nasıl değerlendirdi sizce? 

İSMAİL EREL - Türk toplumunda daha 

çok bir gurur havası esti. Böyle cesur 

bir kızın Almanyada gündemi uzun süre 

megul etmesi ve olumlu ekilde gündeme 

getirilmesi, Türk toplumunu memnun etti. 

Tuğçenin hiç tanımadığı insanların yardımına 

koması övülmesi gereken bir 

hareket olarak değerlendirildi. Türk toplumu 

sosyal medyada da Tuğçeyi haklı 

çıkardı. 

- Alman çoğunluk toplumu Tuğçe olayını 

ve Tuğçe’nin bu toplumdaki yerini nasıl 

gördü, değerlendirdi? 

İSMAİL EREL - Almanlar, yardıma ihtiyaç 

duyan iki küçük kıza koan Tuğçenin yaptığını 

kahramanlık olarak görüp değerlendirdi. 

Çünkü Tuğçe bu kızları tanımıyordu 

bile. Yani Tuğçe bir nevi, kendisinin 

dramı hakkında konuan, üzülen insanların 

da çocuklarını korumutu. İnsanlar 

öyle gördü. Restoranın bayanlar tuvaletinde 

bulunan iki küçük kız, onların da 

kızı veya kız kardei olabilirdi. Tuğçe, 

bu kızların kim olduğuna bakmadan, bu 

kızlar için bir tehdit unsuru olan gençlere 

kafa tutup onları tuvaletten çıkartmıtı. 

Belki birçok genç kız buna cesaret 

etmeyecek, Bana dokunmayan yılan bin 

yıl yaasın mantığıyla gençlerin yanından 

çıkıp gidecek ve yemeğini yemeye devam 

edecekti. Ama Tuğçe bunu yapmadı. Tuğçe, 

daha önce tuvalete gittiği için orada iki 

kızın olduğunu biliyordu. Restoranda olay 

çıkartan gençlerin tuvelete gitmesi ve 

uzun süre geri dönmemesi, bu sırada kızların 

yüksek sesle bağırmalarını duyması, 

Tuğçeyi harekete geçirdi. İte tam 

da bu nokta, Bana ne demeyen Tuğçenin 

Alman çoğunluk toplumu tarafından bağrına 

basılmasına neden oldu. Almanlar 

olayda belki Tuğçenin kız arkadalarının 

da karılık vermesi, gençlerle atımasını 

dikkate almadı. Onlar için önemli olan, 

bir genç kızın, sadece ve sadece yardıma 

kotuğu için saldırıya uğraması ve bu saldırı 

sonucu yaamını yitirmesiydi. Tuğçe 

onlar için bir kahramandı. Ve öyle de kalmalıydı... 

- Tuğçe’yi ikinci ve üçüncü kuak Türkler 

ile yaıtı Türkler nasıl algıladı? Siz arada bir 

fark saptayabildiniz mi? 

İSMAİL EREL - Olaydan hemen sonra bu 

drama dahil olduğum için, bazı gözlemler 

ister istemez akılda kalıyor. Bence ikinci 

ve üçüncü kuak arasında bir algılama 

ve olayı değerlendirme farkı vardı. Olaya 

tanık olan veya videosunu izleyen gençler 

daha çok Neden çevrede duranlar yardıma 

komamı derken, biraz daha çevredeki 

insanları suçlar bir tavır takındı. 

Onlar daha çok Neden engellenmedi 

sorusuna takıldı. 

Birinci veya ikinci kuak ise, gencin 

ailesini suçladı. Bunun bir eğitim sorunu 

52

olduğunu, ailenin eğitime gereken önemi 

vermediğini ve sorunun aile kaynaklı olduğunu 

savundu. O dönem yaptığım görümelerde 

bu görüü savunanlar çoğunluktaydı. 

Gencin bu denli saldırgan olması, 

videoda görüldüğü gibi gözü dönmü gibi 

kızların grubuna saldırmaya çalıması 

ve Tuğçeye vurması, vatandalara göre 

ailenin suçuydu. Çünkü onlara göre aile 

oğullarının eğitimine önem verip onu iyi 

yetitirmeye çalısaydı, bu saldırganlık 

olmayacaktı. Bu saldırganlık olmasaydı, 

Tuğçeye saldırı olmayacaktı. Saldırı olmasaydı, 

Tuğçe yaayacaktı. 

Birinci ve ikinci kuağın savunduğu bir 

nokta da, Bu çocuk aile içinde iddet görmese, 

iddete yakın olmazdı görüü oldu. 

Ki gerçekten de bu görüte olanlar haklı 

çıktı. Durumada gencin aile içinde iddete 

maruz kaldığı gibi, annesinin de 

babası tarafından dövüldüğü ortaya çıktı. 

Tüm bunların üstüne, gencin kardeinin 

de kız arkadaını tokatlarken görüntüleri 

çıktı ortaya. 

- Kitabı Almanca yazdınız. Bu, Almanya 

ve Alman toplumuna bir mesaj mı? Nasıl bir 

mesaj? 

İSMAİL EREL – Konu, zamanında Almanyada 

çok büyük ilgi uyandırdığı için öncelikle 

Almanca yazmayı tercih ettim. Ancak 

Türkiyeden de çok insanın okumak isteyeceği 

ve Türkçe okumayı tercih edenlerin 

de olacağını göz önünde bulundurarak, 

aynı zamanda Türkçesini de hazırladım. 

Almanca ve Türkçe kitap birbirinin 

yüzde 100 tercümesi değil. Almanca baskıda 

gereksiz bulduğum veya Almanca 

okunmasında Türkçedeki tam anlamını 

vermeyeceği için bir-iki küçük detaya yer 

vermedim. Aynı ekilde Türkçede de bazı 

konular tam aynı değil. 

Ama kabaca, genel anlamda, iki kitabın 

içerik olarak aynı olduğunu söyleyebiliriz. 

O günleri yaayanlar iki versiyonu da okudular. 

Özellikle Türkçesini okurken, yine 

o günleri yaadıklarını söylediler. Bu da 

benim açımdan, anne Sultan Hanımın 

duygularını doğru bir ekilde kitaba yansıtabildiğimin 

bir göstergesi oldu. 

Kitabın Almanca olarak yayınlanmasında 

tabii ki Alman toplumunun bir önemi 

var. Sonuçta Tuğçenin dramı Almanları 

da çok derinden etkiledi. Haftalarca süren 

bir medeni cesaret tartıması baladı. 

İnsanlar, Ben Tuğçenin yerinde olsam 

nasıl davranırdım sorusuna bir yanıt 

aradı. Almanca yazılan kitap Alman toplumuna 

Tuğçeyi daha yakından tanıtacak. 

Haftalarca dillerinden düürmedikleri 

Tuğçe nasıl bir insandı? Nasıl bir karaktere 

sahipti? Tuğçeyi tanıyabilmek için 

daha detaylı bilgiyi bu kitapta bulacaklar. 

Çocukluğundan, öldüğü güne kadar, 

detaylı bir çalıma oldu. 

Alman toplumu, iyilik meleği ve 

medeni cesaretin simgesi olarak gördüğü 

Tuğçeyi bağrına bastı. Çünkü Tuğçe, 

düünmeden hareket etti. Yardım ettiği 

kızları tanımıyordu bile. Onun için orada 

aslolan, kızların yardıma ihtiyacı olduğunu 

hissetmesi. Ve kamuoyundaki tartımalarda, 

gazetelerin internet sitelerinde 

yapılan okur yorumlarında Tuğçenin 

modern Türk kızının yüzü olarak göçmenlerin 

de böyle bir konuda kendi canını tehlikeye 

atmaktan çekinmeden, kökeni ne 

olursa olsun, baka bir insana yardıma 

hazır olduğu dile getirildi. Bu noktadan 

hareketle bakarsanız, evet; Almanya ve 

Alman toplumuna mesaj: Tuğçe sadece 

bizim değil, sizin de kızınızdı. Hatırasına 

siz de sahip çıkın. Umarım Tuğçe yaptıklarıyla 

her zaman akıllarda kalır. (FHF) 

z 

✤ 

ALMANCA 

YAZDIM, ALMAN 

TOPLUMU BÖYLECE 

TUĞÇE'Yİ DAHA 

YAKINDAN 

TANIYABİLECEK 

✤ 

53



54

EĞİTİMCİ KEMAL ERTAN’IN GÖZÜNDEN ZOR YILLAR 

Çocuklarımız 

okusun, bizim gibi 

olmasın ısrarı 

sonuç verdi 

İLHAN AYER 

HAGEN Uzun yıllar Federal Almanyada 

eğitim alanında çalıan uzmanlardan 

Kemal Ertan, bu ülkedeki eğitim 

sistemi, göçmenler, uyum, entegrasyon ve 

günlük hayatın çeitli sorunları üzerine 


- Yıllarca çalıtığınız RAA’nın öncülü 

sayabileceğimiz Türk “anı danımanlık 

bürolarını bize anlatır mısınız? Çalıma 

hayatınız boyunca, öğrenciler, veliler 

genellikle hangi sorunları çözmek için size 

bavururlardı? 

KEMAL ERTAN - Balangıçta genellikle 

bürokratik sorunların çözümüne ve tercümanlığa 

yönelik Die Arbeiterwohlfahrt 

(AWO) ve kiliseler bünyesinde danımanlık 

hizmetleri veren Türk Danı benzeri 

kurumlar vardı. Ağırlıklı olarak sistemle 

ilgili bürokratik ilerin kotarılmasında 

kurumlar ve göçmenler arasında köprü 

görevini üstlenen bu görevlilere, 1970li 

yılların ortalarında öğrencilere ev ödevlerine 

yardımcı olmak, Almanca öğrenmelerine 

destek olacak projeler üretilmesi gündeme 

geldi. 

İçi yurtlarında ikamet eden, yalnız 

yaayan içiler, o tarihlerde Bonnda 

bulunan Federal Alman Meclisinin çocuk 

parası ile ilgili aldığı karar sonucunda, 

elerini, çocuklarını Federal Almanyaya 

getirmeye baladılar. Bu karar, 100 mark 

tutarındaki çocuk parasını Türkiyede 

yaayan çocuklar için 20 marka düürüyordu. 

Böylece Almanyada yaayan Türk 

sayısı kısa sürede üçe, dörde katlandı, 

sorunlar farklılatı, çoğaldı. 

Bu değiimi bir örnekle anlatmaya çalı- 

ayım: İçi kaldığı yurttan çıkıp ei ve 

çocuklarıyla kaloriferli bir eve taındığında, 

ısınma maliyetinin yıl sonu denkletirme 

faturasında çok yüksek olduğunu 

görün ve soluğu Türk Danıta alarak 

itiraz dilekçesi için yardım isterdi. Aratırma 

sonuçlarıyla görüldü ki, Alman 

aileler için geçerli ısınma değeri 20 derece 

iken, Türk ailelerde bu değer 25 dereceye 

çıkıyordu. Ayrıca, ev çok sıcak olunca pencereler 

açılarak ısı ayarı (regulation) yapılıyor, 

binlerce mark fazla ödemeye neden 

olunuyordu. 

Öğrenci sorunları 1970li yılların son 

döneminde baladı. Aile birleimi nedeniyle 

ailelerinin yanına gelecek çocukların 

Federal Almanyaya getirilme yaı 18den 

16ya düürülünce endie eden veliler 

çocuklarını yanlarına almaya baladılar. 

Okullara yatay geçiler yapıldı. İleri yalardaki 

gençler için MBSE (Massnahmen 

zur Berulichen und Sozialen Eingliede- 

55

✤ 

ALMAN EĞİTİM 

SİSTEMİ GÖÇMEN 

ÇOCUKLARIN 

EĞİTİM VE 

ÖĞRENİMİNDE 

ÇOK GEÇ 

KALDI 

✤ 

rung) benzeri projeler üretildi. Bu yolla, 

kimi gençlerimiz i hayatına baladı. Az 

oranda yüksekokullara geçerek mezun 

olan gençlerimiz oldu. Özünde bu projeler 

Almanyanın göçlere ne kadar hazırlıksız 

olduğunu, gelimelerin arkasından gelindiğini 

ispat eden çalımalar oldular. Benzeri 

yüzeysel desteklere güzel bir örnek 

vermek gerekirse ilkokullardaki ev ödevlerine 

destek kursları gösterilebilir. 

Bu kurslar da Türk Danı bünyesinde 

hazırlanır, üniversiteli Türk öğrencilere 

görevler verilirdi. 

Almanyanın yeniden inasında hazır 

igücüne ihtiyaç vardı, bu nedenle 

Polonya, İtalya ile balayan göç daha sonra 

Türkiyeden gelen göçmenleri de kapsadı. 

Aileler ve çocuklar hesapta yoktular, 

Alman eğitim sistemi yetkilileri, göçmen 

çocuklarının eğitimi ve öğretimi için bazı 

konularda çok geç kaldı. 

- Federal Almanya’da ne kadar özel okul 

var? Bu özel okulların statüleri hakkında 

bize bilgi verebilir misiniz? 

KEMAL ERTAN - Federal Almanyada özel 

okul geleneği yoktur. Özel izinlere tabi 

olarak eğitim veren az sayıda özel okula 

örnek olarak, Kuzey Ren Vestfalya eyaleti 

Dortmund kentinde bulunan Yunan 

Lisesi ile Wittendeki tıp eğitimi veren yüksekokul 

gösterilebilir. Federal Almanyada 

yaayan Türkler arasında Yunan Lisesi 

gibi bir Türk okulu kurulması çok tartııldı. 

Yunan Lisesinden mezun olan 

öğrencilerin Alman eğitim sistemi içinde 

çok baarısız olması bu isteği zayıflattı. 

Bu arada İspanyol Akademisinin 

(General Franconun zulmünden kaçarak 

Almanyaya sığınmı akademisyen ve 

öğretmenlerin kurduğu dernek) baarılı, 

gönüllü desteğine değinmek gerekir. 

Bu dernek sayesinde, İspanyol öğrenciler 

Alman sıradalarından daha baarılı 

oldular. 

- Bir göç ülkesi olan Federal Almanya, 

göçmen eğitim politikaları açısından hangi 

evrelerden geçti? imdi de yeni göçmen 

dalgalarıyla karı karıyalar. Sizce, yeni 

göçmen eğitim politikalarında, geçmiteki 

tecrübe-tecrübesizlikleri ne kadar etkili 

olacak? 1960’ların göçmen eğitim politikalarıyla 

günümüze kadar olan göçmen eğitim 

politikalarını bizlere anlatabilir misiniz? 

KEMAL ERTAN - Bildiğiniz gibi Türkiyede 

1980 askeri darbesini takip eden yıllarda 

Federal Almanyaya yoğun bir sığınma 

akımı oldu. Bir yılda Federal Almanyaya 

100 bine yakın göçmen daha geldi, 

sorunlar değiti. Bu göç dalgasının arkasından 

yine öğrenci akını baladı. Görevli 

olduğum Hagen kentinde yılda ortalama 

700e yakın öğrenciyi okullara yerletirdiğimizi 

hatırlatmak isterim. Yine o yıllarda, 

Afganistan, İran gibi ülkelerden 

de Almanca bilgi ve birikimi olmayan çok 

sayıda göçmen çocuğu geldi. Daha sonra 

90lardaki Balkan krizi ve savaı sonucu 

göçen çok sayıda öğrenciyi Eğitim Müdürlüğü 

bünyesinde yaptığımız çalımalarla 

okullara yerletirdik. Buna güzel bir örnek 

olarak RAA Hagen Förderklasse projesini 

günümüzdeki göçe cevap verecek 

bir örnek olması nedeniyle değinmek istiyorum. 

Her dört ortaöğretim okulundan 

görevlendirilen öğretmenlerin katılımıyla 

oluturulan "destek sınıfına" ülkelerinden 

getirdikleri karne notları değerlendirilerek 

seçilen göçmen öğrencilere iki yıl süreyle 

yoğun Almanca, İngilizce ve matematik 

dersleri verildi. Bu sürecin sonunda katılan 

öğretmenlerin değerlendirmesi doğrultusunda 

öğrenciler, Realschule, Gesamtschule 

ve Gymnasiumlara giderek yüksekokullara 

devam edebildiler. 

- Federal Almanya’da sosyal sınıları göz 

önünde bulundurduğunuzda, zengin-fakir, 

yerli-yabancı arasında eitlikten söz 

edebilir miyiz? 

KEMAL ERTAN - 1960lı yıllardaki siyasi 

irade, zengin-fakir ayrımını önlemek, 

en azından aradaki uçurumu asgariye 

indirmek amacıyla, içilerin yoğun olduğu 

bölgelerde yüksekokulların açılması kararı 

56

aldılar. Bochum Ruhr Üniversitesi buna 

bir örnektir. Artık içi, madenci, göçmen 

çocukları da mühendis, doktor, iktisatçı 

olabilecekti. Ne yazık ki bu gelime 

Türklerin sayısı çok, önleri kesilmeli, 

sayıları azalmalı propagandası yapan 

CDUlu Helmut Kohlun iktidara yürümesine 

kadar sürdü. Kohl hükümetinin ilk 

ii göçmenlerin iletiim büroları olarak 

hizmet veren Türk Danı kurumlarını 

biçmek oldu. Bütçeler kısıtlandı. Gençlere, 

ailelere yönelik hafta sonu seminerleri 

kaldırıldı. Türk-Alman ilikileri gerilmeye 

baladı. Helmut Kohl, dönemin Federal 

Alman Meclisi Bakan Yardımcısı Liselotte 

Funckeyi yabancılara verdiği destek 

nedeniyle istifaya zorladı. Bu dönemde, 

her eye rağmen yüksekokul bitiren, 

i hayatına balayan genç nesil takdire 

layıktır. Çünkü eitlikten, uyumdan 

uzaklaılan bu dönemde, Türk öğrencileri, 

Alman sıradalarından bir veya iki 

tık önde olmu, i hayatına atılmılardır. 

Çocuklarımız okusun, bizim gibi zor, pis 

ilerde çalımasınlar sözleri, o dönemde, 

danımanlarımızın öğrenci velilerinden en 

çok duyduğu cümleydi herhalde. 

- Alman sağlık sisteminde hastalar gidecekleri 

aile doktorlarını, uzman doktorlarını, 

kısıtlanmı olsa da sağlık hizmetleri 

görecekleri hastaneleri seçebiliyorlar. 

Alman eğitim sisteminde aynı durum söz 

konusu değil: Öğrenciler ilkokul 4’üncü 

sınıfın ilk döneminde sadece 3 dersin ortalaması 

alınarak öğretmenleri tarafından 

gidecekleri okullar belirleniyor. Son yıllarda 

öğrencilerin istediği okula yazılabilmesi 

yasası çıkarılırken, yasanın uygulanabirliği, 

bazı okulların öğrencileri geri çevirmesi, 

yasanın pratiğinde kukular uyandırıyor. 

Gidilecek okul belirlenirken merkezi 

bir sınav sistemi de yok. Sonuç olarak, 

öğrenciler gidecekleri okulları kendileri 

seçemezken, öğretmenler kendi ölçülerine 

göre öğrencilerini okullara gönderiyorlar. 

Alman eğitim sisteminde, öğretmen çalımalarının 

kontrol mekanizmalarını da göz 

Kemal Ertan, 1950 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul 

Haydarpaşa Lisesi’nden sonra, İstanbul Üniversitesi Jeofizik 

Mühendisliği Bölümü’nü 1974 yılında bitirdi. 1975 yılında, 

ülkenin 70 cente muhtaç olduğu, işsizliğin kol gezdiği kriz 

döneminde Federal Almanya’ya göç etti. Göçmenlere yönelik 

bir danışmanlık bürosu olan “Türk Danış”ta görev yaparken, 

ikinci üniversitesi olan “Dortmund Fachhochschule”den “Sozialarbeiter” 

(sosyal hizmetler uzmanı) olarak mezun oldu. 

Çalışma hayatını Kuzey Ren Vestfalya eyaleti, Hagen Eğitim 

Müdürlüğü’nde ve Gençlik Daire’sinde geçirdi. 2008 yılında, 

eğitim kurumlarında geçirdiği yirmi yıllık bir çalışma hayatından 

sonra emekli oldu. Ertan, kendi çalışma bölgesindeki 

birçok dernek ve kurumun kuruluşlarına katıldı, yardım etti. 

Dernekler ve çatı örgütler arasındaki uyumsuzluğun giderilmesinde 

öncü roller oynadı. Birçok demokrat kuruluşa da 

dışarıdan destek verdi. DİTİB’e bağlı cami yönetimleriyle, Alevi 

dernekleriyle yakın ilişkilerde bulundu, sorunların çözümü 

için çalıştı. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nı 

çok uluslu, dini bayramların da çok dinli olarak kutlanmasına 

önayak oldu. Dinlerarası diyaloğun gelişmesinde her zaman 

öncü rolü üstlendi. Federal Almanya’daki siyasi partilerle iyi 

ilişkiler geliştirerek göçmenlerle yöneticiler arasında köprü 

görevi gördü. Bütün bunların yanında, Türkiye’den ve çeşitli 

ülkelerden gelen öğrencilerle özel olarak ilgilendi, onların dil, 

kalacak yer ve okul sorunlarına acil çözümler bulmaya, yardımcı 

olmaya çalıştı. 

KEMAL 

ERTAN 

KİMDİR? 

57

✤ 

FEDERAL 

ALMANYA BİLGİ 

BİRİKİMİNİ 

ADİLCE 

DAĞITMAKTA 

ÇOK 

GERİDEDİR 

✤ 

önünde bulundurarak, bir göçmen ülkesi 

olan Almanya’nın eğitim sisteminin adaletli 

olup olmadığını tartıır mısınız? Sistem 

öğrenci seçiminde ne kadar baarılıdır? 

KEMAL ERTAN - Federal Almanya eğitim 

sistemi velilerin okul yönetimi ve öğretmenlerle 

iyi, yoğun ilikiler kurulmasını, 

hatta yönetimlerde söz sahibi olmasını 

öngörüyor. Yoğun ve kötü koullarda 

çalııyorsanız bu bağlamda sistem dıı 

kalıyor ve çocuğunuzu kaderine terk 

ediyorsunuz demektir. Böyle bir sistemin 

adaletli olduğunu kimse iddia edemez. 

Öğretmen dostlarımızın çoğunluğu yabancılara 

yakındır ve adaletli olmaya çaba 

gösterirler. Ancak sistem, dı faktörler bu 

olumlu etkiyi zayılatır. Eğer bir okulun 

öğrenci sayısının azalması ile okulun 

kapanması yasal zorunluluksa, bu sayı göz 

önünde tutulur, okulun ayakta kalması 

önceliktir. 

Sosyal bilimci hocalarımız göçleri veren 

ve alan toplumlara yararlı sonuçlar getirdiğini 

verilere dayanarak anlatırlar. Türkiye 

örneği bu konuda çarpıcıdır. Bugün 

Federal Almanyanın gelimilik düzeyine 

göçlerin katkısı açıktır. Göçün sadece 

maddi değil, kültürel, sportif sanat, bilim 

alanlarında karılıklı yararlar sağladığını 

gösteren birçok örnek verebiliriz. 

- Federal Almanya’da okul, öğrenci, çalıma 

hayatı ilikisini anlatır mısınız? Alman 

eğitim sistemi, Alman endüstri ve ticaret 

hayatı ile ne kadar iç içe? 

KEMAL ERTAN- Federal Almanya 

bilgi birikimi açısından dünyada en önde 

gelen ülkelerden biridir. Ancak bu birikimi 

adilce dağıtmakta çok gerilerden gelmektedir. 

Pisa aratırmalarından ilkinde 

28inci sırada yer alan Federal Almanya, 

dı ticarette birinci sırada. Bu çeliki, 

durumu özetlemektedir. 

- Uluslararası Pisa testinde Federal 

Almanya önceleri orta sıralardayken, 

son yıllarda yukarılara tırmandı. 

Sistemde arada bir değien eyler var mı? 

Alman eğitim sisteminin, Pisa testinde 

hemen hemen her yıl birinci olan Finlandiya 

eğitim sisteminden neyi eksik? 

Neler düünürsünüz bu konuda? 

KEMAL ERTAN - Finlandiya düzeyine 

gelmek için Alman eğitim sistemi çağda 

düzeye getirilmek üzere gözden geçirilmeli, 

göçmen potansiyelinin gözardı edilmemesi 

gerekmektedir. Nal toplamayı 

bırakıp, vizyonel çıkılarla bilim alanında 

öne geçmek çok da zor değil, yeter ki 

siyasi irade bu alana yoğunlasın. 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



58

SELDA, DÜNYA BARIŞ GÜNÜ’NDE KONSER VERECEK 

Yorulmayan sanatçı Berlin’de 

BERLİN - Türkiye’deki popüler müziğin tanımış ismi Selda, 1 Eylül’de Berlin’de Türk ve Alman müzikseverlerle 

buluşacak. 1 Eylül 2016’daki konser gecesinde Selda’nın İsrailli müzik grubu “Boom Pan” ile birlikte 

yer alacağı bildirildi. Konser organizasyonundan yapılan açıklamada, Selda’nın sadece Anadolu pop müziğinin 

ünlü bir ismi olmakla kalmadığına dikkat çekilirken, bu büyük sesin 70’li yıllardan bu yana kristal yalınlığındaki 

sesiyle Türk müzikseverlerinin gönlünde taht kurmayı başardığı ve ilerici duruşuyla Türkiye işçi 

sınıfının bir starı konumunda olduğu da vurgulandı. 

Program bildirisinde, düşüncelerine paralel müziğiyle haklı bir üne kavuşan ve geçmiş askeri darbelerde 

cezaevi deneyimleri yaşayan Selda’nın, artık uluslararası kültür arenasında da bir otorite olduğuna işaret 

edildi. Selda, 1 Eylül’deki konserde “Surfrock-Band Boom Pan” eşliğinde sahne alacak ve ilerici diskografisinin 

yanı sıra yeni çalışmalarından da örnekler verecek. Konserle ilgili ayrıntılı bilgi www.pop-kultur.berlin adresinden 

alınabiliyor. (FHF) 

59



60

61


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


62

Aylık Kültür ve Aylık Sanat Kültür Dergisi ve Sanat | Eylül Dergisi 2016 | | Şubat Sayı: 2016 7 | www.avrupa-kultur.eu 

| Sayı: 01 

Caricatura 

Museum Frankfurt 

Sebastian 

Krüger’in pop 

insanları 

Yobaz 

Batı’nın 

yobaz 

Doġu’su mu? 

Alp 

Hamuroğlu 

■ AVRUPA’DAKİ TÜRK GAZETELERİNİN ÖLÜMÜ 

■ BERLİN'DE SERGİ: ARABESK "İZLERİMİZ"

2

İçindekiler 

ALP HAMUROĞLU İÇİN KİLİT SÖZCÜKLER: AYDINLANMA VE DEVRİM 

Yobaz Batı’nın panzehiri yobaz Doğu değil 

Çalışmalarını uzun yıllardır Almanya’da sürdüren yazar-araştırmacı Alp Hamuroğlu yeni kitabında 

Batı ve Doğu karşıtlığını işledi. Merkezinde Türkiye’nin ve Cumhuriyet Aydınlanması’nın bulunduğu 

bir coğrafyadaki aydınlanma atılımının derinleştirilmesi halinde insanlık için yeni bir çağ açılabileceğini 

hatırlatan Hamuroğlu, sorularımızı yanıtladı. 

SAYFA: 4 

SEBASTIAN KRÜGER’İN MÜTHİŞ DÜNYASINDAKİ İNSANLAR 

Hitler ve parmağı 


Frankfurt’un küçük ama çekici karikatür müzesi “Caricatura Museum”, şu sıralarda müthiş bir portre 

ustasının yapıtlarıyla yeniden ilgi odağı. Genç yaşta uluslararası üne kavuşan ve çalışmalarıyla neredeyse 

başından itibaren herkesi şaşırtan Sebastian Krüger, yapıtları ve dünyasıyla ziyaretçileri büyülemeyi 

sürdürüyor. Sanat tarihçileri, Sebastian Krüger’in sanatını, günümüz medya dünyasının 

toplumdaki vazgeçilmez kişileri ve kendi görüntüsünün hayranı olan narsist kişiliklerin betimlemesi 

olarak yorumluyorlar. Bu istisnai portre ustasının yapıtları, medya ırmağının sanatsal resepsiyonunda 

kurgu ve gerçeği iç içe işliyor. 

SAYFA: 18 

AVRUPA’DA ÇÖKEN “MARKA” TÜRK GAZETELERİ 

Gazetelerin ardından Türkçe de biter mi? 

OSMAN ÇUTSAY 

Marka Türk gazeteleri sapır sapır dükülüyor. Her geçen gün biraz daha ölen bir sektörle karşı karşıyayız. 

Yaklaşık 5.5 milyon Türkiye kökenli, yani Türkçe kullanabilen insanın yaşadığı Batı Avrupa’da, 

günlük Türkçe gazeteler iilen ve ekonomik gerekçeler temel alındığında, çoktan beridir bitmiş durumda. 

Türkçeli milyonların ilgisizliği burada bir rol oynuyor olabilir belki, ama tek neden bu mu? İki 

yerel yayıncı, Mustafa Bozdurgut ile Günal Günal’ın analizleri... 

SAYFA: 24 

HAMBURGER BAHNHOF MÜZESİNDE "İZLERİMİZ" 

Berlin'de arabesk ve Türk pop kültürü 

Türkiye’nin önde gelen sanatçılarından Gülsün Karamustafa, arabesk, gecekondu ve çağdaş pop 

kültürün sadece Türkiye’de değil, “göçebeler” üzerinden Berlin’e nasıl yansıdığını ve “kimlik kurucu” 

niteliğini sergileştirdi. Haziran ayında açılan ve 23 Ekim 2016’ya kadar Hamburger Bahnhof -Museum 

für Gegenwart salonlarında sürecek olan “Chronographia” başlıklı ser gide, sanatçının son 40 yıla 

yayılan çalış malarından örnekler bir kompozisyon halinde izleyici önüne çıktı. 

SAYFA: 42 

3

ALP HAMUROĞLU İÇİN KİLİT SÖZCÜKLER: 

AYDINLANMA VE DEVRİM 

Yobaz Batının 

panzehiri 

yobaz Doğu değil 

4

Alp Hamuroğlu 

❦ 

Çalışmalarını uzun yıllardır Almanya’da 

sürdüren yazar-araştırmacı Alp Hamuroğlu 

bir süre önce yayımlanan yeni kitabında 

Batı ve Doğu karşıtlığını işledi. Merkezinde 

Türkiye’nin ve Cumhuriyet Aydınlanması’nın 

bulunduğu bir coğrafyadaki aydınlanma 

atılımının derinleştirilmesi halinde insanlık 

için yeni bir çağ açılabileceğini hatırlatan 

Hamuroğlu, kitabından hareketle sorularımızı 

yanıtladı. 

❦ 

FRANKFURT 

- Kitabınızın bir güven arayıına temel 

sağlamak ve aydınlanmanın nasıl önemli bir 

hareket noktası olduğunun altını çizmek 

için yazıldığını söyleyebiliriz. İslam’ın 

Avrupa’dan tarihsel süreç içinde temizlenme 

çabalarını biliyoruz. Büyük ölçüde 

baarılı oldukları da anlaılıyor ve hatta 

bugün yeni bir yeni düman da yaratmı 

görünüyor Avrupa plütokrasisi: İslamcı 

terörizm gibi ilk bakıta gerçekten makul 

bir gerekçeye yaslanarak tabii… Sizce 

bugün İslam’ı Avrupa’dan temizlemek 

isteyen güçlerin bir baarı ansı var mı? 

Yoksa, neden yok? Yani, İslamcı olmasa da 

İslamî kültürün yalı kıtadan sürülmesi 

anlamında bir süreç neden ve hangi koullarda 

mümkün olamaz? 

ALP HAMUROĞLU - İlk cümlenizin 

yerinde bir değerlendirme olduğunu 

düündüm. Doğulular olarak güvene 

ihtiyacımız var. Yalnız, hareket noktası 

olarak, aydınlanmaya devrimi de eklemek 

gerekiyor. Bunlar zaten birbirlerini davet 

ediyor. Aydınlanma devrimle birlikte 

olmazsa, daha doğrusu devrime varmazsa 

hiç anlamlı değil. Bu yüzden Aydınlanma 

Avrupada devrimle birlemi, Aydınlanma 

devrime varmıtır. Bizde de Aydınlanma 

devrimle birliktedir, Aydınlanmaya 

devrim elik etmitir. Baka türlü 

olmazdı. 

5

ÖNSÖZ’den 

Bu kitabın konusunun dönem olarak sınırı, Orta 

Çağın sonudur. ”sas olarak da Osmanlı devletinin 

kuruluuna kadardır. Osmanlılardan balayan ve 

Orta “oğu - ’vrupa, İslamlık-Hıristiyanlık ilikileri 

yeni bir sayfadır ve o zamanki tarihsel seyre 

göre farklı özelliklerdedir. Hele hele ’vrupanın yükselii 

tamamen ayrı bir hikâyedir. Bu yükseli rollerin 

değiimine yol açmıtır. Hıristiyanlığın kitleler 

üzerinde olumsuz etkilerine karı ortaya çıkan tepkiler 

yanında, ’vrupanın her yanında hükümdarlar 

Papalığın ve din adamlarının ağırlığını yok edici 

tutumlar göstermiler, Kilisenin kaygılarına aldırmayarak 

bilime ve dindıı sanata destek vermilerdir. 

Hümanizma ve ’ydınlanmayı da dahil ettiğimizde 

’vrupada gelime ve ’vrupada tarihin ilerlemesi, 

Hıristiyanlığa karı yürütülen mücadeleler sayesinde 

gerçeklemiti. Bunun yaandığı süreçte ve sonrasında 

ise “oğuda atılımlar sona ermi, durgunluk 

yaanmaya balamıtır. 

Bu dönemin sonrasında “oğu, ’vrupalılar arasında 

önce, merak, amatör ilgi alanı ve aydınlanma 

olarak önem kazanmıtı. “oğu, Orta Çağ ’vrupalıları 

için zaten her zaman önemliydi, varılması istenilen 

bir yerdi. İstanbulun fethi sonrasında keilerin 

balaması, “oğuyu ulaılabilecek ve ulaılabilen bir 

hedef olarak öne çıkarınca sömürgeciliğin yolu açıldı. 

“oğuya giden yollar sömürgelere giden yollar oldu. 

“oğu eittir sömürgelerdi artık. Sömürgecilerinse 

“oğu meraklılarına ihtiyacı vardı. Hevesler, maceralar 

ve öğrenme tutkuları mesleğe dönütü, dönütürüldü. 

Sonraları oryantalistler denecek olacak bu 

meraklılar grubu, sömürgeciler tarafından istihdam 

edilmeye balandı. “oğuya giden ve yeni kıtalara 

açılan her gemide, yalnız savaçılar ve dinadamları 

değil, aynı zamanda bilgi toplaması ve bilgilenmesi 

istenen bu meraklı insanlar da vardı. Bunların 

arasındaki bazı meraklılar bir zaman daha geçince 

görevliye dönüecek, meraklar bilimsel bir düzeye 

çıkacaktı. “oğu meraklılarının çalımaları, ’vrupalı 

devletlerin teviki ve himayesinde bilim haline gelmiti, 

artık bir oryantalizm vardı. Bu oryantalizm, 

emperyalizm döneminde Batının kültürel alandaki 

ideolojik, sanatsal, bilimsel cephesi olacaktı. 

ORYANTALİZM VE OSMANLI 

’slında oryantalizm ii yeni değildi. Büyük 

İskender bu iin öncüsüydü. “oğu seferine çıkmadan 

önce, “oğulu ve “oğudan gelen insanlardan bilgi 

edinmek için onları toplatmı, ama bununla yetinmemi, 

yüzlerce bilimciyi ve meraklıyı seferden 

birkaç yıl önce “oğuya göndermi, bilgi toplayıp 

gelmelerini istemiti. İlk oryantalistler onlardı. 

Batının Oriente merakına karılık “oğu toplumlarında 

ve devletlerinde, Oryantalizmin simetrik ei 

ve karılığı olabilecek bir merak ve disiplin yoktu. 

“oğaldı, kendilerinin batısının bir önemi yoktu ki 

onlarda bununla ilgili bir merak ve ilgi olsun. Kendine 

yeterli (otarik) ve belirleyici durumda olan toplumlarda 

dıarıya ve ötekine karı bir öğrenme hevesi 

ortaya çıkmıyordu. Çin, Orta ’syanın ötesini, Hindistan, 

dağların ardını, Kuzey ’frika uygarlıkları, 

Güney ’frikayı, Roma, İskandinavyayı merak etmiyordu, 

etmezdi. 

Büyük İskenderin ’vrupaya, Moğolların ve Hz. 

Muhammedin ’vrupanın kuzeyine ilgi duymadıkları 

biliniyor. 

Gelelim, oryantalizmin esas konusu olan İslam 

devletlerine ve Osmanlıya. ’vrupada merak edilen 

İslam dünyasında ve Osmanlıda, kendisinin batısı 

konusu ilgi alanına fazla girmemiti. “oğulular ve 

bizler için ’vrupayı merak etmek uzun bir süre hiç 

söz konusu olmadı. Binlerce yıllık tarihi olan elçilikler 

kendisinin batısı için uzun bir dönem boyunca 

İslam dünyasının hiç aklına gelmedi. Osmanlıda 

’vrupa ülkeleri için elçilikler kurulduğunda, görevliler 

resmi ilerin ve merkezden para istemenin 

dıında bir ey yapmıyorlardı. Oksidentalizm diye 

bir alan veya disiplin olumadı. 

Ortaya çıktıkları zaman üç din birbirlerinden etkilenmiler, 

birbirlerine göre konumlanmılar ve birbirleriyle 

mücadele içinde olmulardır. Hıristiyanlık 

ve Müslümanlık, özellikle ilk dönemlerinde Musevilikten 

katılımlarla büyümülerdir. Tersi, yani bu iki 

dinden Museviliğe yönelik bir akı hiçbir zaman olmamıtır. 

İslam ülkelerinde Müslüman olarak din değitirenler 

muhtedi olarak adlandırılmılardır. İrtida ise 

İslamdan çıkıtır, bunlara mürtediyyin (İslamdan 

6

dönenler) denir; tanassur, Hıristiyanlamadır. 

İslamdan ayrılmanın cezası vardır, aynı zamanda, 

İslama katılma dıında din ve mezhep değitirmenin 

de (yani Musevinin Hıristiyan, Ortodoksun Katolik 

olması gibi). Tarih boyunca İslamdan çıkıp diğer dinlerden 

birine geçmenin cezası ölümdür. ’ncak toplumlarından 

kopanlar, gittikleri veya götürüldükleri 

yerlerde ülkelerine geri dönemeyenler için böyle 

bir ceza olamamaktadır, ama bu durum zaten çok az 

görülmütür. 

Hıristiyanlık sonrası bir din olarak İslamın Hıristiyanlıktan 

etkilenmesi kaçınılmaz, kendini Hıristiyanlığa 

göre biçimlendirmesi doğaldı. Bunların ötesinde 

Hıristiyanlığın zaafı olarak gördüğü eylerin 

kendisine yapımasına karı da önlemler almıtır. 

6. yüzyılda İslamiyet ortaya çıktığı zaman ’vrupa 

da yoktu, Batı uygarlığı da. “oğu Roma İmparatorluğu 

dıında tutulacak olursa, ’vrupa ile İslami bölgenin 

Hıristiyanlığı ciddiye alınması gerekmeyen 

durumdaydılar. İslamın tedbirleri, yalnızca geriliğe 

karıydı. Buna karılık Hıristiyanlık da İslamdan 

birçok bakımdan etkilenmi, rakip ve düman gördüğü, 

çatıtığı zamanlarda ayrılıklarını belirginletirme 

yolunu izlemitir. Hem somut olmayan bilgilenmelerle 

dümanlıklar yaratılmı, hem de kasıtlı 

olarak aleyhte propaganda yapabilmek için İslamı 

ve Muhammedi kötülemeye çalıan söylenceler üretilmitir. 

“oğu Roma İmparatorluğunda ise İslamın 

plastik sanatlar konusundaki tedirginliği ve hassasiyeti 

hiç beklenmedik bir etkilenmeye yol açmı, bu 

etkilenme “oğu Hıristiyanlığında iconoclastie olarak 

kendini göstermitir. Bunun yaandığı dönemde (8. 

ve 9. yüzyıllar) “oğu Roma İmparatorluğunda devlet 

tutumu olarak büyük baskılar ve kıyımlar yapılmıtı. 

Hıristiyanlık coğrafya, toplumlar ve kültürler 

bakımlarından yer değitirdiği için din olarak da 

çok farklılatı. “oğu Kiliseleri ’vrupa Kiliselerinden 

oldukça değiikti. “oğu Kiliseleri, yani İmparatorluk 

(Ortodoksluk), Süryani, ”rmeni, Monoizit (Kıpti, 

Habe), Nasturi vb. Kiliseleri, hepsi birbirlerinden 

de ayrı ve birbirlerine göre de farklıydı. Hıristiyanlığın 

felsei tartımalar içine girdiği yeni toplumların 

Hıristiyanlık öğretisinde yaptığı kırılmalar, Hıristiyanlığın 

pratiğe yansıyan tarihinde bir yeri olmakla 

birlikte, Hıristiyanlığın ’vrupa çizgisini değitirici 

nitelikte olmadı. 

TOPLUMLARLA DÖNÜŞEN DİN 

Yayılmakta olan bütün dinlerde her yeni toplum 

ve her yeni coğrafya dinin adeta yeni ve baka bir 

versiyonu gibidir. ’ncak bu olgu Hıristiyanlıkta versiyonların 

birbirlerinden farklı olmasıyla kalmamı, 

birbirleriyle çatımalarına, Kiliselerin birbirlerine 

karıt olmalarına ve hatta birbirlerini düman olarak 

görmelerine de yol açmıtır. Yayılma büyüyüp -Rus 

Kilisesi gibi- yeni kiliseler de ortaya çıktıkça rekabetin 

iddeti artmı, çatımaların alanı genilemitir. 

Kiliseler arasındaki bu benzemezliklerin nedenlerinden 

biri Hıristiyanlığın merkezinin, çıktığı topraklardan 

uzaklamasıydı. 

İslamiyet bu sorunu aynı ölçüde ve benzer bir 

ekilde yaamadı. Osmanlı dönemi balayana kadar 

ilk yayıldığı topraklardaydı. Barıçı Hıristiyanlık 

’vrupaya geçtiğinde Romanın kanlı oyunlarını 

ve iddeti yasaklar, hatta jimnastiği de. Böylece 

Romanın iddet geleneğine karı gelerek yararlı bir 

i de yapmıtır, ancak kısa bir süre içinde ’vrupanın 

iddetine yenilecek ve bizzat kendisi iddetin kaynağı 

olacaktır. İlk bağımsız Hıristiyan devletler 

İspanyada ortaya çıkmıtı. Leon, ’sturias, Castilla, 

’ragon, Navarra. ’rkasından orta ’vrupanın 

Roma özentili Cermen devletleri/devletçikleri Hıristiyanlatı 

ve geleneksel iddetlerini Hıristiyanlığın 

iddetine dönütürdüler, Hıristiyanlığın hizmetine 

sunulan iddet, ’vrupanın dinsellikle harmanlanmı 

iddeti oldu. 

İslamiyet, bir kültürel merkez, uygarlık odağı 

olutururken, o zamana kadarki bütün kültürlerin ve 

uygarlıkların birleme ve harmanlanma yeri olurken, 

Hıristiyanlık ’vrupası kendine dıarıdan hiçbir ey 

katamıyordu. Orta Çağ, Hıristiyanlığın karanlık çağı, 

İslamiyetin altın çağıydı. 

(DOĞU’DAN BATI’YA UYGARLIK KAPILARI,s. 19-22) 

7

✤ 

İSLAM'IN 

AVRUPA'DAN 

KOVULMASI 

GEREKMİYOR, ZATEN 

BU MÜMKÜN DE 

DEĞİL. 

✤ 

AVRUPA’DAKİ İSLAM... 

Tarihte İslamın Avrupadan atılması 

Hıristiyanlığın Avrupa toplumlarına verdiği 

bir tekçi özellikten dolayıydı, tek-din anlayıının 

sonucuydu. Bugün ise Avrupalıların 

amacı İslamın kendi coğrafyalarından 

uzaklatırılması değil, ondan kurtulmak 

değil. Böyle bir ey doğru görülse de, 

bugünkü amacın İslamdan arınmakla bir 

ilgisi yok. Bu bakımdan İslamı Avrupadan 

temizlemek güncel bir politika olmuyor. 

İslam olumsuzlanıyor, hem teröristletiriliyor, 

hem de terörist olarak olumsuzlamaya 

araç ediliyor. Dümanlatırılan 

İslam, dünyasal politikaların gereği. 

İslamın terörist örgütlerce temsil ediliyor 

hale getirilmesi bir ihtiyaçtı. El Kaide, 

El Nusra, Taliban, IİD, Boko Haram gibi 

terörist örgütleri Batılılar ortaya çıkardı, 

besledi, örgütledi, destekledi, kullandı ve 

hâlâ da çok yönlü olarak kullanıyor. Çok 

yönlüden kastım u: Hem bunların vah- 

etine karı Batı kamuoyunu amaçlarına 

alet ediyor, hem bunlara karı mücadele 

ederek çeitli yerlerde müdahale ve 

igal haklılığı kazanıyor, hem de, (ikisi de 

kendisine bağlı olan) bir terörist örgüte 

karı bir diğer terörist örgütü savatırıyor. 

Bu son söylediğime en somut ve güncel 

örnek, acımasız ve korkunç IİDde karı 

mücadelesinde PKKnın Suriyedeki yerel 

örgütlenmesi olan terörist PYDyi kara 

gücü olarak kullanmasıdır. 

Sonuçta, İslamın Avrupadan kovulması 

gerekmediği gibi, bugünkü artlarda 

(hatta yarınki artlarda bile) mümkün de 

değil. Buna karın bütün Avrupa ülkelerinde 

Müslümanların daha fazla ayrımcılığa 

uğrayabileceğini, daha fazla dılanabileceklerini, 

daha kötü artlara itileceklerini 

düünmemiz gerekiyor. 

Sözünü ettiğiniz İslami kültürün yalı 

kıtadan sürülmesinden ne kastettiğiniz 

bence çok açık değil, Müslümanların varlığına 

bağlı olan camiler (yalnız Almanyada 

2500 civarında) ve diğer İslami kurumlar 

bir kültürden ziyade örgütlenmelere kar- 

ılık geliyor. Bunların Avrupalılar için 

fazla bir anlamı zaten yok. İslami kültürü 

Avrupa geçmite, yani tarihte reddettiği 

gibi, bugün de içselletirmi falan değil. 

Bu bakımdan sürülmesi de söz konusu 

olmaz. 

Ancak Avrupalılar için günümüz siyasetlerine 

karılık gelecek bazı sorumluluklardan 

söz edilebilir. Örneğin, ABD merkezli olarak 

desteklenen İslami terörle Avrupa kendisi 

arasına sınır çekebilir, çekmelidir. Orta 

Doğu vekalet savalarında bata Almanya 

olmak üzere birçok Avrupa ülkesinin 

rolü olduğu, bölgenin terörist örgütlerine 

Avrupa devletleri tarafından silah ve eğitim 

verildiği bilinmektedir. Ayrıca Almanya 

yakın geçmite Türkiye Cumhuriyetiyle 

hesaplamasının bir yönü olarak, PKKya 

olduğu gibi, Türkiye bağlantılı gerici İslami 

tarikatlara da destek vermiti. Alman 

İslamında bunlara değinilmiti. Almanyada 

protokolde yeri olan halife bile vardı. 

Kara Ses Cemalettin Kaplan Alman devleti 

nezdinde itibarlıydı vb... 

MÜDAHALE MÜMKÜN 

- Avrupa’nın hegemon ülkesi/devleti Federal 

Almanya’da, kökleri Türkiye’de olan, Türkçe 

kullanabilen 3 milyonu akın insan yaıyor. 

Bu insanlar sizce Avrupa tarihine nasıl 

bakıyor? Hazır buldukları bu öznel tarihe 

müdahale edebilecek güç ve iradeleri var mı 

gerçekten? 

8

ALP HAMUROĞLU - Almanyada yaayan 

Türklerin çoğunun Avrupa ve Alman 

tarihi konusunda fazla bilgisi yok. 

Uyumda baarılı oldukları söylense de 

ilikide oldukları insanlar ve yaadıkları 

dıında fazla görgüleri ve bilgileri 

de bulunmuyor. Bu söylediklerim elbette 

yüzeysel bir genelleme, ama bu genellemeye 

göre, Almanyaya toplumsal ve 

siyasal olarak müdahale ansımız da 

fazla değil. Yeni kuaklar ayrı bir konu, 

ikinci ve üçüncü kuakların olumlu etkileri 

on yıllardır herkesin görebileceği 

ölçüde ortada. Bunun elbette ivme kazanacağını 

ve hem Almanya, hem de Türk 

toplumu için büyük yararlar sağlayacağını 

düünmek fazla iyimserlik değil. 

Gelimenin yönü bu. Gençliğe de zaten 

güvenmek lazım. 

- Avrupamerkezcilik, bugün ve 5,5 milyon 

Türkiye kökenli Avrupalı için mi bir sorun, 

yoksa Türkiye için mi? Batı’nın üstünlüğü 

ideolojisiyle donatılmı Yeni Avrupalılar, 

özellikle de bu topluluk içindeki 

Türkiye kökenliler, nasıl bir yaam alanında 

çırpınıyorlar sizce? unu sormak 

istiyoruz: Avrupamerkezciliğin karısına 

bir İslammerkezcilik ile çıkmak ne gibi 

sonuçlar doğurur? 

ALP HAMUROĞLU - Avrupamerkezcilik, 

sömürgecilikle baladı, 19uncu 

yüzyılda zirvesini yaadı, 20nci yüzyıldan 

sonra Batımerkezciliğe evrildi. 

Hatta bu Batımerkezcilik halini almada 

Avrupanın ağırlık kaybettiğini bile söylemek 

mümkün. Ayrıca esas olarak 20nci 

yüzyılda Batı aydınları arasında, özellikle 

tarih, kültür ve sosyal bilimler alanlarında 

Avrupa ve Batıyı merkeze alan 

anlayılara karı görüler de ortaya çıktı, 

çok önemli çalımalar yapıldı. Hıristiyanlığın 

bilim dıı dünya merkezli evren 

anlayıına benzeyen bu kendini merkeze 

koymacılık büyük bir sarsıntı geçirdi. 

Bu çalımalara Batı dıından katkılar, 

hem boyutları artırdı, hem de büyük bir 

derinlik sağladı. Doğu devrimleri çok 

önemlidir. Doğulu devrimlere Doğulu 

aydınların eklenmesi önemli bir gerçeği 

su yüzüne çıkardı. Uygarlıkla Doğu ilikisi 

yeniden kefedildi. Ama bu sefer romantik 

ve duygusal bir temelde değil, bilim, tarih 

ve gelecek olarak. Kaldı ki, devrimler tarih 

yaparken kendi tarihlerini de yazmılardı. 

Bu arada Batımerkezciliğe en büyük darbelerden 

biri de Türk Devriminden geldi. 

Cumhuriyet Devrimi, aynı zamanda bir 

tarih devrimi yapıyordu. Devrimci Cumhuriyet, 

19ncu yüzyılda Namık Kemal 

gibi öncülerin Avrupamerkezciliğe karı 

mücadele anlayıını sürdürdü, Jön Türklerin 

tarihçilik mirasını devraldı, tarih 

yaparken tarih yazma bilincine sahip olduğunu 

kanıtladı. 

Bütün bunlar unun için önemli ve 

anlamlı: Avrupamerkezcilik (veya bugün 

Batımerkezcilik), ne Türkiye dıında 

yaayan Türkler, ne de Türkiye için bir 

sorun; bu sorun Türklerin ve Türkiyenin 

değil, dünyanın, bütün insanlığın sorunu. 

Ve dünyada bu sorunun belirli ölçüde üstesinden 

gelmi az sayıdaki milletlerden, 

toplumlardan biri de biziz. Emperyalizmi 

savala ülkesinden kovmu bir milletin, 

Batıya karı kurtulu savaı vermi bir 

toplumun baka coğrafyaların ve baka 

kültürlerin merkezliğine boyun eğmesi söz 

konusu olmaz. 

Batının üstünlüğü ideolojisi, bilinçsiz 

kitlelerde devam ediyor elbette, ama 

Batı dünyasının çıkmaz içinde olduğu, 

çöküe doğru gittiği gerçeği artık o kadar 

çok yerde insanların karısına çıkıyor 

ki, o kadar çok yazılıyor ve çiziliyor ki, 

ve öylesine hissediliyor ki, Batı uygarlığı 

efsanesinin sanki sonu yaklatı. Bu 

sonun geliini kolaylatıran olaylar da 

ortaya çıkabilir, beklenmelidir. 

“BİLİMMERKEZCİLİK” ESASTIR! 

Avrupamerkezciliğin karısına bir 

İslammerkezcilik ile çıkmanın sonuçları 

ne olur, diye soruyorsunuz, ama Avrupamerkezciliğin 

alternatii İslammerkezcilik 

olamaz ki. Bunlar birbirlerinin yerine 

geçecek eyler değil. Nasıl dünyamerkezci 

dünya görüünün karıtı ay ya da 

günei merkeze alan görüler değilse, aynı 

✤ 

BATI'NIN 

ÜSTÜNLÜĞÜ 

İDEOLOJİSİ BİLİNÇSİZ 

KİTLELERDE 

DEVAM EDİYOR, 

AMA... 

✤ 

9

✤ 

"AVRUPA- 

MERKEZCİLİK" GİBİ 

“İSLAM- 

MERKEZCİLİK” DE 

YANLIŞTIR. 

✤ 

ekilde. Dünyamerkezci görüün alternatii 

bilimdi. Batımerkezci görüün de alternatii 

bilimdir, bilimsel ve nesnel yöntemdir. 

Kaldı ki, Avrupamerkezcilik ne 

kadar yanlısa, İslammerkezcilik de o 

kadar yanlı olacaktır, Batımerkezcilik ne 

kadar bilimsellikten uzaksa, İslammerkezcilik 

de o kadar bilimsellikten uzak 

olur. Üstelik, İslammerkezcilik, Avrupa (ya 

da Batı) yerine baka bir coğrafyayı koymaktan 

(örneğin, Doğuyu koymaktan) 

daha büyük bir yanlıtır, çünkü din odaklı, 

din referanslı ve dine göre uygarlık olmaz. 

İslammerkezciliğin karıtı ve simetrisi 

Hıristiyanmerkezcilikti, ki ikisi de bilim 

dııdır. 

Avrupamerkezciliğin de, dünyamerkezciliğin 

de, insanmerkezciliğin de yerine 

konması gereken bilimmerkezciliktir. 

- Belki bizim açımızdan bakarak 

sorabiliriz: Aydınlanma gerçekten 

de İslam’ı taımıyor. 

İslam da zaten 

Aydınlanma’yı taımıyor. 

Fakat sosyalistler aydınlanma 

düüncesinin ve 

çağının çocuklarıdır, 

dolayısıyla 

anne ve babalarının 

(Aydınlanma) 

kendilerine 

artık ilgi göstermediğini 

bilirler. Sol, dinleri olmasa da, her durumda, 

aydınlanmayı taımak ve onu aarak ileriye 

götürmek zorunda. Bu, bugünkü Avrupa’da 

mümkün despotluklar/diktatörlükler gören 

bir Avrupacılığın, böyle bir göreve yakınlık 

göstermesi ve görevi yerine getirmesi 

mümkün olabilir mi? 

ALP HAMUROĞLU - Dinlerin Aydınlanma 

ile, daha doğrusu akıl ve özgür 

düünce ile, bilim ile bir tersliği ve uyumazlığı 

vardır. Bunun dinde reform yapılarak 

çözüleceği düünülegelmitir. 

Ancak dinler, kendilerinde reform yapılmasını 

da istemezler, reformlara direnirler. 

Hıristiyanlığın reform denilen 

bir dönem (Reformasyon) geçirdiği için 

olumlu bir hale gelmi olduğuna inanılır. 

Bu yüzden İslamın da bir reform geçirmesi 

gerektiğinden ama bunun olamayacağından, 

mümkün olmadığından söz 

edilir. Hıristiyanlığın 16ncı yüzyılda yaadığı 

reformun belirli ölçülerde benzeri 

aslında bir İslam ülkesinde de gerçekleti: 

Türkiye Cumhuriyetinde. Fark, buna 

reform adı verilmemesindeydi. Sağlayacağı 

yarar uzun vadede görülecektir. 

Avrupa ve elbette genel anlamda Batı, 

devrime uzaktır, devrimden uzaklamıtır, 

hatta öyle uzaktır ki devrime karı bir 

konumlanma durumundadır. Nedenleri 

üzerinde durmak gerekmez, sanırım bu 

anlaılmaz bir ey değildir. Ama anlaılmasında 

zorluk olan, aynı zamanda aydınlanmaya 

da uzak ve hatta karı oluudur. 

Aydınlanma ve devrim 

10

evrensel değerlerdir. Yani bütün toplumlar 

içindir ve bütün toplumlar için savunulması 

gerekir. Oysa aydınlanmı ve 

devrim geçirmi Avrupa, aydınlanma ve 

devrimleri kendileri dıındaki dünyaya 

uygun görmemitir. Bu yüzden Avrupalılar 

ve Batılılar uygarlık ihraç etmek isterler, 

ki bunun adı sömürgeciliktir, temeli Avrupamerkezciliktir, 

yöntemi zor ve iddettir, 

demokrasi ihraç etmek isterler, 

ki bunun da adı günümüzde Yeni Dünya 

Düzenidir, temeli Amerikan küresellemesidir, 

yöntemi ise igallerdir, ama aydınlanma 

ve devrim ihraç etmek istemezler. 

Hatta Avrupalılar, bırakalım ihraç etmeyi, 

Avrupa dıındaki aydınlanma ve devrimlere 

karı olmulardır ve onları ezmek ve 

önlemek istemilerdir. 

AVRUPA, TÜRKİYE 

AYDINLANMASI’NI İSTEMEDİ 

Avrupalılar Türkiye Aydınlanmasını 

beğenmemilerdi, onaylamamılardı, istememilerdi; 

Türk Devrimine ise cepheden 

karıydılar, hatta Türk Devrimine 

karı savamılardı. Bunun nedeni ve 

açıklaması, aydınlanma ve devrimlerdeki 

konumlanmalarının nasıl olduğundadır. 

Türkiyedeki Avrupa Aydınlanması, 

Avrupanın bıraktığı Aydınlanmadır; Türk 

Devrimi, Avrupanın terk ettiği devrimdir. 

Avrupanın 20nci yüzyılda Aydınlanmaya 

ihtiyacı kalmamıtı, Avrupa yeterince 

aydınlanmıtı (!), ama Türk toplumunun 

Avrupa Aydınlanmasının benzerini yaaması 

gerekiyordu. Artık devrimci olmayan 

Avrupa, devrim geçirmiti, devrimleri 

geride kalmıtı, devrimleri unutulmutu, 

ama Türkiyede Büyük Fransız Devriminin 

Anadolu versiyonu, Doğudaki tekrarı 

gerçekleiyordu. 

Aydınlanma ve devrim konusundaki en 

önemli gerçek, bunların sonunun olmadığıdır. 

Aydınlanmı ve artık aydınlanamayacak 

olmusak, bitmiiz ve gericilemiiz 

demektir; devrim bitirmi, devrim sonuçlandırmı 

isek tutucu ve karıdevrimci 

hale gelmiiz demektir. Batı uzun süredir 

böyledir. 

- “inlere göre ve dinler için yazılmı tarih 

doğru değildir görüündesiniz. Mevcut 

Avrupa’nın din (Hıristiyanlık) dıı bir tarih 

yaayabileceğini ve yazabileceğini düünüyor 

musunuz? 

ALP HAMUROĞLU - Elbette; tarih, 19ncu 

yüzyılda gene Avrupada edebi bir tür 

olmaktan çıkmaya, bilim haline getirilmeye 

balandı. Aslında daha öncesi de var 

ama esas dönüm noktası, tarihsel materyalizmin 

temel yapılabilmesi ve bilimlerdisiplinler 

arasında ilikilerin gelimesi 

dolayısıyla, bu dönemdedir. Büyük Fransız 

Devrimini unutmamak lazım. Tarihçiler 

siyasetçi ve devlet adamıdır artık. 

Ve tarih, eğitime girmi, eğitim konusu 

olmutur, okullarda derstir. Kaldı ki, bütün 

bilimlerdeki sıçramalı gelimeler o yüzyılla 

ezamanlıdır. 

20nci yüzyılda ise, toplumsal bilim 

düzeyindeki Avrupa tarihçiliği akımlar ve 

ekoller halinde daha da ileri bir gelime 

gösterdi. Biraz önce sözünü ettik, Batımerkezcilikten 

de kurtulan bir tarihçilik söz 

konusudur. 

11 

✤ 

AVRUPALILAR 

TÜRKİYE 

AYDINLANMASI'NA, 

TÜRK DEVRİMİ'NE 

KARŞI 

SAVAŞTILAR. 

✤

✤ 

ORYANTALİZM 

ESKİDE KALDI, AMA 

BAŞKA ADLARLA 

KARŞIMIZA 

ÇIKACAKTIR. 

✤ 

DİNLERE GÖRE TARİH YAZILMAZ! 

Dinlere göre yazılan tarih bugün çok 

gerilerde kaldı. Büyük Fransız Devrimi 

sonrasında laiklik bilim dünyasının da 

temellerini yerinden oynatmıtı. Bundan 

en büyük payı belki de tarih aldı. Bugün 

Batıda Hıristiyanlık için yazılmı tarih 

kitaplarına bilimsel anlamda herhalde hiç 

değer verilmiyordur. 

Bizde dinimiz için yazılmı tarih 

kitaplarını, bırakalım onlara değer verip 

vermemeyi, onları ciddiye almak ve 

değerlendirmek dahi söz konusu değildir. 

Ayrıca çok sayıda önemli tarihbilimcimiz 

de var. 

- Avrupa tarihinin taralı bir tarih olduğunu, 

kendisi dıındakiler, yani acı çektirdikleri 

tarafından yazılmadığının altını 

çiziyorsunuz. 1945-1989 arasında, özellikle 

“oğu Avrupa’daki sosyalist deneyimler, 

yerleik Avrupa tarihini reddeden 

deneyimlerdi. Soğuk Sava’ta ve 1989 sonrasında 

bu öznel tarih sizce nasıl bir 

gelime gösterdi? Neleri gözlediniz? 

ALP HAMUROĞLU - Soğuk Sava 

döneminde Doğu Bloku dıında olan 

Avrupa, ABDnin askeri, ticari, ideolojik 

ve kültürel igali altındaydı. 1970lere, 

80lere kadar olan etki, daha sonraki 

dönemde bazı alanlarda daha da fazlalatı, 

yoğunlatı ve önem kazandı. Hatta 

Avrupa etkilenmesi esas olarak o zaman 

oldu. Örneğin, Amerikan tarzının 

Almanyada yaygınlaması ve köklemesi 

daha çok bu dönem sonrasındaydı. Büyük 

bir propaganda savaı yürütüldüğü de 

biliniyor. Avrupalılar, Avrupanın doğusunu 

bu artlar altında görmek ve değerlendirmek 

durumundaydı. Gerilim içine 

sokulmu Alman toplumu ise, doğusundaki 

gelimeleri ve Birlemeyi bu özel 

psikoloji ve artlanmalar içinde yaayınca 

inanılmaz ve akıl dıı durumlar ortaya 

çıktı. 90 sonrasında batılı Almanlara göre 

doğulu Almanlar, Gastarbeiter gibi 

olmutu. Doğu Bloku ülkelerine mensup 

insanlar adeta sömürge halklarıydı. 

Gelimi Doğu Almanyanın mal varlığı 

yok edilmeliydi. Bütün sanayi tesisleri 

ve iletmeleri, eğitim sistemi, sağlık 

mekanizması ve hizmet sektörü intikam 

alınırcasına saldırıya uğradı, yapılar 

tahrip edildi. Kurumların ve toprakların 

yağması ayrı bir vahettir bence. Bunlardan 

söz edenlerin sesleri cılız kaldı. Bu 

olumsuz tablonun Alman tarihine nesnel 

olarak bu ekilde geçtiğini ve geçeceğini 

sanmıyorum. Utanç vericidir çünkü, 

hem resmi, hem de akademik tarih bakımından. 

Sonuçta, muza kavuarak ve Doğu 

Markının Batı Markına eitlenmesiyle 

sevindirik olan Doğu Almanların altı ay 

sonra akılları balarına gelmiti. Batı 

Almanların ise yalnızca bir kısmının. Bir 

kısım insanın gerçeği görmesi ne yazık 

ki yetmiyor. Alman yakın tarihi imdiden 

unutulmu durumdadır. Unutulması 

yararlı olduğunda tabii. 

ORYANTALİZMİN KAÇINILMAZLIĞI 

- Oryantalizm, emperyalist Batı’nın kültürel 

alandaki cephesi, bir tür cephaneliği 

idi. Bu iliki biçim, bugün ne durumda? 

Mevcut Avrupa ve oryantalizm ilikisini siz 

bugün nasıl görüyorsunuz? 

ALP HAMUROĞLU - Batı dünyası kendini 

üstün gördükçe dünyaya ve baka 

toplumlara aynı ekilde bakmaya devam 

edecektir. Bazı hastalıklar kendiliğinden 

geçmez. En azından hastalığı yaratan 

nedenin ortadan kalkması gerekir. 

Siyasal olarak Türkiye gibi ülkeleri 

belirlemek isteyen devletler, bunun anlayıına 

da sahip olur. 

Oryantalizm kaçınılmaz bir modaydı, 

eskide kaldı, imdi baka ekiller ve adlar 

altında karımıza çıkar, çıkacaktır, çıkmaktadır. 

Çünkü ilevseldir. 

12

- Kitabınızı toptancı bir biçimde Batı 

karıtı olduğunu söyleyemeyiz. 1923 

Projesinin, büyük bir aydınlanmacı atak 

olduğunu savunan bir yazarsınız. Bugünkü 

Batı Avrupa’nın egemenlerine ve egemen 

ideolojilerine karı çıktığınızı gizlemiyorsunuz. 

“oğu Aydınlanmasının yol açacağı 

bir Batı kırılması, ileride nasıl bir insan 

tipi yaratacaktır, hem yerleik hem de bizim 

gibi Yeni Avrupalılar açısından?... Öngörüleriniz 

var mı? 

ALP HAMUROĞLU - Batının sorgulanması 

ve Doğunun bir uygarlık olarak kendini 

görmesi ve göstermesi, hem yeni bir 

güven duygusu yaratır, hem de yeni hamlelere 

yol açar ve var olan gelimeleri güçlendirir. 

Türkiyede yaanan olumlu gelimeler 

her zaman yurt dıına yansımıtır. 

Gene öyle olur. 

Türkiyenin Doğunun ayağa kalkıında 

öncü ve belirleyici rolü olacaktır, aynı 

20nci yüzyılda olduğu gibi. 

(FHF) 

z 

Alp Hamuroğlu kimdir? 

1945 yılında Balıkesirde doğdu. İlköğrenimine, lise öğretmeni olan babasının 

görev yeri ’ntalyada baladı, ’nkara'da devam etti. Ortaöğrenimini ise 

’nkara ve İstanbulda tamamladı. 1964 yılında ’.Ü. Tıp Fakültesinde baladığı 

yüksek öğrenimini, İ.Ü. “ihekimliği Fakültesinde 1974 yılında bitirdi. 

68lidir. 60lı yılların sonunda ’nkarada gençlik hareketleri içinde 

bulundu, 70li yıllarda çeitli davalarda (1972den balayarak afak ve 

TİİKPde, 1975te ’ydınlık davalarında) yargılandı. 1975ten sonra Halkın 

Sesi, ’ydınlık, Bora ve Türkiye Gerçeği dergileri, ’ydınlık Yayınları ve ’ydınlık 

gazetesinde çalıtı. 1980den sonra Saçak, Seçenek, ’ydınlık, Teori, Bilim ve 

Ütopya, Bilim ve Gelecek ve baka dergilere ve ’ydınlık gazetesine aratırma 

ağırlıklı yazılar yazdı. 

’vrupa ülkelerinin (özellikle ’lmanyanın) tarihi, Batının strateji ve siyasetleri, 

ülkemizin geçmii, ”rmeni sorununun kaynaklandığı 19. ve 20. yüzyılın 

gerçekleri konularında önemli bir kısmı yayımlanmı aratırmaları ve 

çalımaları var. ’lman İslamı (Kaynak Yayınları, İstanbul 2001) adlı kitabıyla 

2001 yılı Turan “ursun ’ratırma ve İnceleme Ödülünü aldı. Çeitli 

internet sitelerinde ve bugün dagarcikturkiye.com aylık dergisinin her sayısında 

yazıları yayımlanıyor. Kendi ifadeleriyle, tarihe ve günümüze bakıta 

kitlelerin rolünün ihmal edilmemesi gerektiğini düünüyor. Ülkemiz tarihinde 

Cumhuriyetin, yakın dünya tarihinde (ve içinde bulunduğumuz küreselleme 

döneminde) emperyalizmin rolüne gereken değer ve önemi vermenin, Batıyı 

ve günümüzü anlamakta gerekli olduğuna inanıyor. 1980 yılında yerletiği 

Federal ’lmanyada yaıyor. 

13

Haçlı Seferlerinin 

’slında ’vrupanın Hıristiyanlık tarihinde, çeitli 

yönlerde yapılmı çok sayıda Haçlı Seferi vardır, bazıları 

dalgalar halindedir. Bu ’vrupa içi Haçlı seferlerinin 

bir kısmının amacı Hıristiyan olmayan toplumları Hıristiyanlatırmaktır, 

bir kısmı da hakimiyet kurmak için 

yapılmıtır. ”konomik arayılar ve ihtiyaçlar yüzünden 

olanları da vardır. Bu tür seferler dinsel amaçlı değildir 

ama dinsel bir görüntüye büründürülerek, bu ekilde ve 

bu sayede gerçekletirilmilerdir. 

Hıristiyanlığın ’vrupaya gelmesinden sonra bu 

yeni dinin kıtada yayılması ve bütün kıtayı kaplaması, 

yüzyıllar boyu sürdürülen Haçlı seferleriyle olmutur. 

Roma İmparatorluğunun Hıristiyanlığı devlet dini 

olarak benimsemesinden sonra balayan Hıristiyanlatırma 

seferleri, ’vrupada Roma sonrası kurulan 

Cermen devletleri tarafından sürdürülmütür. “oğu 

Roma İmparatoru İonnes Tzimiskesin (969-976) Tuna 

boylarına, ”rmenistana ve Suriyeye yaptığı seferler 

“oğuya yapılan Haçlı Seferlerinin öncülü sayılmıtır. 

(364) Hatta “oğu Romanın İrana 7. Yüzyıldaki saldırısı, 

bazı yerlerde ilk Haçlı seferi diye de adlandırılmıtır. 

İslamiyete karı yapılan Haçlı seferlerinin ilki ise 1063 

yılında İspanyadadır. Barbastro kenti hedef alınmıtır. 

1085 yılında ise Toledonun zapt edilmesiyle İspanyanın 

geri alınması süreci balamıtır. ”n sonunda baarılı 

olmakla birlikte İspanyadaki bu seferlerin sonuca 

ulaması çok uzun bir zaman gerektirecek, nihai zafer 

ancak 1493te gerçekleecektir. 

HER YÖNE SEFER 

Haçlı Seferleri döneminde Orta “oğu dıında 

’vrupada bazı baka yerlere, ’vrupanın kuzeyine, 

doğusuna, batısına baka Haçlı seferleri yapıldığı gibi, 

bu dönemden sonra da buralara birçok Haçlı seferi 

yapılmıtır. Seferler yalnız Hıristiyan olmayanlara karı 

değil, zaman zaman Hıristiyanlara da yapılmıtır. 6. ve 

7. yüzyıllardan balayarak Papalığa ya da yerel hükümdarlara 

muhalefet eden soylulara, genel çizgiye uymadığı 

için sapkın olduğu düünülen Hıristiyan gruplara 

ve kitlelere, papalara ve Papalığa boyun eğmediği 

için imparatorlara karı yürütülen Haçlı seferleri de 

vardır. 11. yüzyılda balayan ve konumuz olan Hıristiyan 

olmayanlara karı yapılan Haçlı Seferlerinden sonraları 

da, İslama ve Türklere karı tasarlanmı ve bazılarının 

hayata geçebildiği seferler olmutur. ”ndülüs İslamına 

karı İspanyada yapılan seferler en sonunda baarıya 

ulamı olsa da, Osmanlı devletine karı bazı seferlere 

niyetlenilmi ama yapılamamı, bazıları ise yapılabilmekle 

birlikte baarılı ya da sonuç alıcı olamamıtır. 

Örneğin, Konstantinopolisin II. Beyazıt tarafından 

kuatılması (1391) ve daha sonra II. Mehmet tarafından 

fethedilmesi (1453), Haçlı Seferlerinin, 1396da ve 

fetihten 1473e kadarki dönemde ciddi bir ekilde hatırlanmasına 

yol açmıtı. ’ma hatırlanmakla kaldı, gerçekletirilemedi. 

Orta Çağ sonrasında Türklerle Hıristiyanlar arasındaki 

karı karıya gelilerin dinsel nedenlere dayandığını 

ileri süren tarihçiler, Haçlı Seferlerinin 1571 yılına, 

yani İnebahtı (Lepanto) deniz savaına kadar sürdüğünü 

savlamaktadırlar. Bazı tarihçiler, Kudüsün kurtarılması 

ya da savunulması için yapılanlar dıındaki 

seferleri Haçlı Seferi saymamak, onlara Haçlı 

Seferi dememek eğilimindedirler. 

Burada konu edilecek Haçlı seferleri, İslama ve 

Türklere karı ’kdeniz ve “oğu ticaret yolları için “oğu 

’kdeniz ve Orta “oğuya yapılan, Papalığın önderlik 

ettiği, 11. yüzyılla 14. yüzyıllar arasındaki, bu dönemle 

sınırlı olan Haçlı seferleridir ve tarihte esas Haçlı 

Seferleri olarak bilinirler. Bu seferler, İslama, Müslümanlara 

ve Türklere kâirler ve dinsizler denilerek 

yapılırken, ileride görülecektir, bata “oğu Roma, 

bütün doğu Hıristiyan devletleri ve toplumlarına karı 

da yürütülmütür. Haçlı Seferlerinin ’vrupa tarihi içindeki 

yeri önemlidir. ’vrupa tarihinin dönüm noktalarından 

biri olacak kadar önemlidir. Hatta bazı değerlendirmelere 

göre ’vrupayı bir uygarlık anlamında 

’vrupa ve Batı yapan -Hıristiyanlık, ’ydınlanma, 

coğrai keiler, devrimler vb. gibi- en önemli tarihsel 

olaydan biridir. “ahası, Haçlı Seferleri dünya tarihi için 

de önemlidir. ’ncak döneminin en çarpıcı giriimi olma 

niteliği ve kitlesel özellikleriyle ’vrupa toplumlarının 

en fazla etkilendiği olaylardan biri olan seferler, bugün 

Batılılar tarafından önemine uygun bir ekilde ele alınmamakta, 

bu açılardan değerlendirilmemektedir. ’vrupalıların 

ve genel olarak Batılıların Haçlı Seferleri konusunda 

yaygın bir bilgisizliği vardır. Bu bilgisizlik ilgisizlik 

de yaratmıtır. Bu bilgisizlik ve ilgisizliğin altında 

ise belirli bir anlayı ve bilinçli bir uygulama yatar. 

BATI BİLMEK İSTEMİYOR 

Bu bölümün sonundaki değerlendirmeler, sonuçları 

açısından seferlerin önemini sergilemeye çalıacaktır. 

Bu önemli sonuçların bugün Batı dünyasının kolektif 

bilincinde yer almaması, seferlerin bilinmesinin fazla 

istenmemesinden dolayıdır. Seferler, tarihteki yerini 

karılayacak bir ekilde öğretilmemekte, Hıristiyanlığın 

bu olağanüstü büyük kıtasal giriimi adeta olmamı 

gibi karanlıkta bırakılmakta, ya da seferlere ve sonuçlarına, 

tarihteki yerleri fazla önemli değillermi gibi 

kısaca değinilmektedir. Örneğin, ’lmanyanın ortaöğretim 

tarih kitaplarında ve tarih derslerinin müfredatında 

Haçlı Seferleri ya hiç yoktur ya da bir paragrala 

geçitirilmitir. ’yrıca seferlerin yer aldığı yerlerde de 

olaylar çarpıtılmakta, tarih, yalnızca dümanlardan 

kötü söz edebilmek için ele alınmaktadır. ’lmanyadaki 

dinsel kurumların yayınlarında Haçlı Seferleri, Hıristiyanlığın 

tarihindeki önemsiz bir olay gibi, üzerinde 

hiç durulmayarak konu edilmektedir. Protestan Kilisesinin 

çok geni kapsamlı yayıncılığı içinde seferleri 

konu alan kitaplar yok denecek kadar azdır. Hıristiyan- 

14

anlamı ve bugün 

lığın en büyük ve en kapsamlı giriimi olmasına rağmen 

seferlerin Hıristiyanlık yazınındaki yeri buna hiç uygun 

değildir. “inbilim enstitülerinin ve Hıristiyan tarikatlarının 

yayınları arasında Haçlı Seferlerine rastlamak 

zordur. 

’ncak, Haçlı Seferleri ile ilgili önemli bir tarihbilimsel 

ve akademik literatür vardır, bilimsel ilgi bu 

konuda hiç eksilmemitir, ama ’lmanyadaki popüler 

tarih kitaplarında bu konu ya gene hiç yer almaz ya da 

kısaca geçitirilir. Haçlı Seferlerinden hiç söz etmeyen 

Orta Çağ konulu popüler tarih kitaplarının sayıca çokluğu 

inanılmaz ölçülerdedir ve hayret vericidir. Kaldı 

ki, örneklememizi ’lmanyadan yaptığımız için mutlaka 

belirtmemiz gerekir ki, Haçlı Seferlerinin ’lmanlar ve 

’lmanya için anlamı ve önemi, diğer ’vrupa ülkeleri ve 

toplumlarına oranla farklıdır, daha büyük ve daha fazladır. 

Çünkü seferlerin gövdesini, yapısını, ordularını 

Cermen krallıklar ve prenslikler, katılan milyonların 

esas çoğunluğunu Cermen kitleleri oluturmutur ve 

herkesin çok iyi bildiği gibi, bugün ’vrupada Cermenliği 

-yalnız- ’lmanya temsil etmektedir. Fazla bilinmeyen ve 

gözlerden kaçan Haçlı Seferleri ile Cermenlik arasındaki 

bu bağ ve iliki, haliyle, Haçlı Seferlerini, ’vrupalılar 

içinde en fazla Cermenler, Cermenlik, ’lmanlık ve 

’lmanya ile özdeletirmektedir ve herkesten çok onlar 

için önemli kılmaktadır. ’lmanyanın Haçlı Seferlerinin 

ele alınııyla ilgili bu özelliği, konunun özü, anlamı ve 

mahiyetiyle ilikilidir, bununla uyum içindedir ve aynı 

zamanda bunun sonucudur. 

Özetle, özel merakı olmayan sıradan ’lmanlar, Hıristiyanlık 

tarihine uzmanlık alanı olarak girmemi din 

eğitimi almı olanlar dahil, ’lmanyadaki dini bütün 

Hıristiyanlar ve eğitim konusu Orta Çağ tarihi olmayan 

üniversiteliler dahil, ’lman gençleri, Haçlı Seferlerini 

ya hiç öğrenmemektedir ya da bilinmesi gereken yönleriyle 

bilmemektedir. 

TARİH KİMİN ÜRÜNÜ? 

İnsanlığın ortak hafızası olan tarihi, tarihi yapanlar 

kadar tarihi yazanlar da belirler. Tarih, genellikle 

tarih yazanların elinden çıkmıtır, çıkmaktadır. 

Üstelik tarih, tarih yazanların elinde istenildiği gibi 

değitirilmektedir. Bazen çarpıtılmakta, bazen önemsizletirilmekte, 

üstü örtülmekte, bazen öne çıkarılmakta, 

büyütülmektedir; yani tarihle oynanmakta, 

tarih eğilip bükülmektedir. Haçlı Seferleri, tarihi bilim 

olarak ele almamı Batı tarihçilerinin elinde çarpıtılmı, 

önemsizletirilmi ve değiikliğe uğratılmıtır. 

Sonuçta, ’vrupada ve genel olarak Batıda Haçlı Seferlerinin 

üstünün örtülmü olduğundan söz edilebilir. 

Böyle örtülmü olması ise, seferlerin ne olduğuyla, 

seferlerde neler yapıldığıyla, özetle seferlerin anlayı 

ve uygulamalarıyla ilgilidir. Yürütüldüğü zamanlarda 

bütün ’vrupa toplumlarını saran heyecan ve cokunun, 

inanılmaz ölçülerdeki geni katılımın, ’vrupa toplumlarında 

bıraktığı derin izlerin, tarihsel gelimeyi etkileyen, 

tarihin ilerleyiini değitiren sonuçların, bugün 

bu derece siliklemesi, üzerinde durulmaz olması ve 

bilinmez hale gelmesi, getirilmesi, Haçlı Seferlerinin 

baskın, görünür ve gizlenemez bazı özelliklerinden 

kaynaklanır. Bu özelliklerin esası ise, seferlerin, ’vrupalılar 

ve Hıristiyanlık için utanç verici olmasından 

baka bir ey değildir. 

Batı, tarihindeki birçok olay gibi -mümkün değildir 

ama- bundan da herhalde kurtulmaya çalımaktadır. 

(...) 

’ncak bugün Hıristiyan Batı dünyasında Haçlı Seferleri, 

Hıristiyan bağnazlığı ile emperyalist politikaların 

söylemi olarak tekrar ortaya çıkmaya balamıtır. Bu 

söylemlere artık oldukça sık rastlanmaktadır. Seferlerin 

gerçekte ne olduğunun anlaılmasını önleyecek 

bir ekilde kitlelerin bilincinden uzak tutulmu olması, 

seferlerin, -örneğin iddete karı olmak gibi- Batının 

savunduğunu iddia ettiği kavramlarla uyumazlığından 

dolayı, bir ie de yaramaktadır. İleri ve uygar 

Batı vahete karıdır, iddeti olumsuzlamaktadır 

ve barıçıdır! Batının altında yatan, Batıyı yaratan 

’vrupanın, iddete, vahete, kıyıma ve savaa dükünlüğü 

gizlenebildiği ölçüde gizlenmelidir. 

YENİDEN HATIRLANDI, AMA... 

21. yüzyıla doğru Haçlı Seferleri yeniden hatırlanmı, 

çeitli taralar, karıt cepheler, ters yönlerde 

sık sık seferlere gönderme yapar olmutur. Haçlı 

Seferi kavramının güncel olarak yeniden kazandığı 

bu anlam tarihten gelmektedir. ’ynı ekilde, tarihte 

olduğu gibi, saldıranlarla, saldırıya uğrayanlar eklinde... 

Haçlıların zihniyeti, günümüzde emperyalizm 

olmutur. ’vrupa Birliğinin Hıristiyanlığa göndermeleri, 

’B“nin yönetimindeki din motileri ve söylemleri 

bouna değildir. Bu yüzden, Haçlı ruhundan medet 

umarak ve siyasetlerini dinlerine bulatırmakta yarar 

görerek Haçlı Seferlerine tekrar sarılmı olan Batının 

Haçlı söylemleri, seferlerin hedei durumundaki karıt 

“oğu dünyasında da karılığını bulmakta, Orta “oğu 

bata ve esas olmak üzere “oğu dünyası, özellikle 11 

”ylül sonrasındaki Batı politikalarıyla Haçlı Seferlerinin 

ilikisini kurmaktadır. Ülkemizde, ’B“ üretimi 

Ilımlı İslam kastedilerek bir devrimci “oğu söylemi 

olarak kullanılan Haçlı İrtica tamlaması ise 

tam yerine oturmutur. Çünkü en birinci Ilımlı İslam 

ülkesi haline gelmi durumdaki Türkiye için bu tamlamadaki 

haçlı kelimesi, Haçlı mirasını üstlenmekten 

kaçınmayan emperyalizmi, irtica ise, Haçlıların 

(emperyalizmin) Türkiyedeki dinsel kılığa bürünmü 

ortağını ifade etmektedir. 

(DOĞU’DAN BATI’YA UYGARLIKLAR KAPISI, s. 249-252) 

15

16



17

SEBASTIAN KRÜGER’İN MÜTHİŞ DÜNYASINDAKİ İNSANLAR 

Hitler ve parmağı 

ÖMER YAPRAKKIRAN | FRANKFURT 

18

Sebastian Krüger | © Foto: Bernd Schönebaum 

Avrupa'nın inans merkezi Frankfurt, 

merkezde ve çevresindeki kurumlarla 

çağda sanatın en önemli uğrakları 

arasında yer alıyor. Bu uğraklardan biri 

de küçük ama gerçekten çok çekici karikatür 

müzesi: Caricatura Museum. Aralıksız 

sergiler gerçekletirilen bu mütevazı 

kurumda u sıralarda müthi bir 

portre ustasının yapıtları dikkat çekiyor. 

Genç yata kendi alanında uluslararası 

üne kavuan ve çalımalarıyla neredeyse 

baından itibaren herkesi aırtan Sebastian 

Krüger'in yapıtları bunlar. 

Sanat tarihçileri, Sebastian Krügerin 

sanatını, günümüz medya dünyasının toplumdaki 

vazgeçilmez kiileri ve kendi 

görüntüsünün hayranı olan narsist kiiliklerin 

betimlemesi olarak yorumluyorlar. 

Krüger'in yapıtları, medya ırma- 

ğının sanatsal resepsiyonunda kurgu ve 

gerçeği iç içe iliyor. Müzik ve ilm dünyasının 

olmazsa olmazı, devamlı güzel, 

devamlı yakııklı olma zorunluluğunu bir 

kenara iterek, 1960lı yılların rock ve 

pop kültürünü sevgi dolu bir bileimle 

vurgulayan Krüger, müthi bir teknik ve 

el becerisiyle kılı kırk yaran detaylı çalımalar 

üzerinde bir sanat kurmayı baaranlardan. 

Ama Krüger, bir fotoğraf makinesi 

gibi sadece görünenin doğrudan resmini 

kopyalamıyor, bunu aıyor ve yorumlarla, 

anlatılarla yüklü illüstrasyon sanatının 

tüm özelliklerini taıyan karikatürler 

üretiyor. Aslında resimle karikatür arası 

bir alan yaratmı oluyor. Nitekim sergide 

de yer alan çalımalarında her zaman 

hiciv, haif bir alay ve yabancılatırma eğilimi 

dikkati çekiyor. 

19

“HİPERREALİZM” FIRTINASI 

Sebastian Krüger'in tamamen kendine 

özgü bir hiperrealizm ile bu Krüger 

vurgusunu yakaladığı söylenebilir: Yüzdeki 

en küçük bir kırııklığı, en ufak 

bir gözeneği veya sivilceyi izleyicilerin 

gözüne artık gör dercesine sokmaktan 

kaçınmıyor. Hatta bu tutumunu bazen 

yüzeysel makyajlara hiç izin vermeyerek, 

tahrik noktasına kadar vardırmaktan 

çekinmiyor. 

Belki de bu nedenle, sadece medyadaki 

izleyicileri, okurlar vs. değil, sanat yorumcuları 

da Krüger'le ilgili olarak Karikatür 

yapan ressam mı, resim yapan karikatürist 

mi sorusunu hep akıllarında taıyorlar. 

Caricatura Museumdaki sergi, 

Krüger hayranlarını, bu soruya kendilerince 

yanıtlar bulması için kıkırtıyor. 

Krüger, portrelerini çeitli fotoğraf, 

çizim ve tasarılardan olutururken, resmini 

yaptığı kiinin sahne karakterini, 

kamuoyunda algılanma biçimini, toplumsal 

konumunu vs. vurguluyor ve tüm 

bu dı görünüün arkasında yatan kiiliği 

gösterme amacını taıyor. Krügerletirilmi 

portreler olarak adlandırdığı yapıtlarını 

yaratırken, modeline büyük bir ciddiyet 

ve saygı ile yaklaıyor. Saldırganlık 

ve saygısızlık diye yorumlanabilecek 

abartmalar altında bile sevgi dolu bir yaklaım 

gizli olduğu gözleniyor. Fakat dünyaca 

tenisçi Stei Grafın portresinde bu 

sınırı atığı söylenebilir. 

Krüger, artık kendisini tamamen 

yeni bir soluk taıdığı bu sanata vermi 

durumda ve yapıtları büyük rağbet 

görüyor. Geçmite ve günümüzdeki gösteri 

dünyasının ikonu olmu mehurlarının 

büyük boy portrelerini yapıyor artık. 

Marilyn Monroe, Picasso, Iggy Pop ve 

Beatles portrelediği mehurlardan bazıları. 

Fotorealizmden daha gerçekçi portreleriyle 

öhreti Almanya sınırlarını çabuk 

atı ve tüm dünyaya yayıldı. Yeni Pop 

Gerçekçiliği akımının süper starı oldu. 

Yapıtları müzelerin ve galerilerin gözdesi. 

Caricatura Museum Frankfurt, sergide 

Kürgerin ilk yapıtlarından oluan seçmelerin 

yanı sıra Stern, Spiegel, Capital 

ve 1980 ve 1990lı yıllarda Kowalski 

gibi dergilerde yer alan çizimlerine ve 

hatta reklam objelerine de yer veriyor. 

30 Ekime kadar sürecek serginin ağırlık 

noktasını büyük boyutlu portreler oluturuyor. 

20

SEBASTIAN KRÜGER 

KİMDİR? 

1963te Hamelnde doğdu. [Hameln, ’ağı-Saksonya eyaletinde 

bir kasabadır ve Fareli Köyün Kavalcısı (Rattenfänger von Hameln) 

efsanesi ile mehurdur.] Krüger, daha üç yaında iken ilk resim boyamalarına 

baladı. Sanatla iç içe olan ailesi, ondaki bu yeteneği fark etti 

ve sonuna kadar destekledi. 20 yaında Braunschweigda Güzel Sanatlar 

Yüksekokulu Serbest Resim Bölümüne yazılan Krüger, akademik disipline 

uyum sağlayamadı, zorlama olarak algıladığı öğrenimini yarıda 

bıraktı ve otodidakt olarak kendini yetitirmeye devam etti. 

1986da ilk illüstrasyon ve karikatürleri yayınlandı. Bunları diğer 

dergilerin siparileri takip etti: Kowalski, Titanic, Stern, Capital, 

Playboy ve İtalyada yayınlanan L”spresso, çalımalarının yer aldığı 

yayın organlarından bazıları. Bir söyleide ifade ettiği gibi, herhangi 

bir ekonomi menajerini ya da üçüncü sınıf bir politikacıyı çizmek 

zorunda kalmak, becereceği ilerden değildi: İ bittikten sonra, tuvaletin 

suyunu çekmek – sembolik olarak kastediyorum – benim için bir 

mutluluktu. Ona göre, bu iin tek tatmin eden tarafı çizimleri için 

aldığı ücretti. Bunu çekilen acıya karı alınan tazminat olarak adlandırıyordu. 

Capital dergisinde tasarım ve uygulamasını yaptığı ama çok 

sıkıcı bulduğu Kara Krüger sayfası 1990da durduruldu. Kendi ikirlerini 

gerçekletirme konusunda karısının tevikiyle çalımalarına devam 

etti. Unutulmaz, ahane ve çılgın Rolling Stones portresi ile uluslararası 

üne kavutu. Rolling Stones onun için hem ilham perisi hem de 

ikir kaynağı idi. Hiçbir müzik grubu yoktu ki, böylesine değiik tipleri 

bir arada bulundursun. Yüzü yüzlerce kırııklıkla dolu Mick Jagger, 

olduğundan daha zayıf, daha korkunç, kocaman ağzını açıp memnuniyetini, 

doygunluğunu tüm dünyaya haykırıyordu sanki: Satisfaction! 

Stones resimlerinin yanında Michael Jackson da vardı: Ölümünden 

önce Krügerin fırçasından ölü gibi görünen ahane bir portre. Bob 

“ylan da olay portrelerinden. Zaten Krügerin içselletirerek sık sık 

tekrar ettiği baarılı insan, sabah yatağından kalkıp, akam yatağa 

girdiği ana kadar kendi istediğini yapan insandır sözü ona, yani 

“ylana ait. 

21

POPÜLER KÜLTÜR İKONLARI 

Thomas Behlert, Her resim ahane bir 

felâket diye yazıyor Das Blättchendaki 

yazısında. Tanınmı kiilerin portrelerini 

olduğundan daha güzel, daha kırıık, daha 

esprili, göz kamatırıcı, bazen de daha 

çirkin, daha gülünç, daha iirilmi olarak 

resimleyen bir sanatçıyı nasıl tanımlamalı? 

Karikatür çizen ressam mı, resim yapan 

karikatürist mi hangisi? Bu sorunun yanıtı 

gerçekten kolay değil. 

Krüger, New Pop Art - Yeni Pop Sanat 

doğrultusunda, güzel olmayan ama gerçek 

olan yüzleri resmediyor. Dünya artık boyalı 

basında görünen gülünç resimlere değil 

Krügerin tüm canlılıkları taıyan resimlerine 

bakıyor. Yapıtları, ıık yansımalarını 

gölge oyunları ile birletiren, gerçek ile 

soyut anları içeren düsel dünyaları gösteriyor 

bize... 

Las Vegastaki Club Moods açılıını 

yaparken, sahneye çıkardığı jazz, blues 

ve rock ünlüleri kadar, sahnede asılı olan 

Krügerin, büyük boyutlu yedi resmi de 

büyük bir ilgi odağı olmutu. z 

CARICATURA 

MUSEUM 

FRANKFURT 

SEBASTIAN KRÜGER 

”FACE TO FACE” 

Museum für Komische Kunst 

Weckmarkt 17 

60311 Frankfurt am Main 

www.caricatura-museum.de 

Caricatura Museum’un sembolu, müze binası önünde Yeni Frankfurt Okulu karikatüristlerinden Hans Traxler 

tarafından yapılan kumtașı kaidesi üzerindeki bronz heykel, başında şapkası, yelekli ve pardesülü bir Kanada geyiğidir... 

22

Bizim aachen 

POPÜLER KÜLTÜR İKONLARI 

Thomas Behlert, Her resim ahane bir 

felâket diye yazıyor Das Blättchendaki 

yazısında. Tanınmı kiilerin portrelerini 

olduğundan daha güzel, daha kırıık, 

daha esprili, göz kamatırıcı, bazen de 

daha çirkin, daha gülünç, daha iirilmi 

olarak resimleyen bir sanatçıyı nasıl 

tanımlamalı? Karikatür çizen ressam mı, 

resim yapan karikatürist mi hangisi? Bu 

sorunun yanıtı gerçekten kolay değil. 

Krüger, New Pop Art - Yeni Pop Sanat 

doğrultusunda, güzel olmayan ama gerçek 

olan yüzleri resmediyor. Dünya artık 

boyalı basında görünen gülünç resimlere Teknik 

değil Krügerin tüm canlılıkları taıyan Direktör 

Fuat Kılıç 

resimlerine bakıyor. Yapıtları, ıık yansımalarını 

gölge oyunları ile birletiren, 

ile söyleşi 

gerçek ile soyut anları içeren düsel dünyaları 

gösteriyor bize... 

Las Vegastaki Club Moods açılıını 

yaparken, sahneye çıkardığı jazz, blues 

ve rock ünlüleri kadar, sahnede asılı olan 

Krügerin, büyük boyutlu yedi resmi de 

büyük bir ilgi odağı olmutu. z 

AAcHen ve çevreSİ İçİn türkçe dergİ 

sizin aachen 

www.sizinaachen.de 

AAchen ve çevresİ İçİn türkçe HAber dergİSİ | 1 

Bizim www.bizimaachen.de 

AAcHen ve çevreSİ İçİn türkçe dergİ | 20 

ücretSİZ 

Kültür & sanat > 9 

Aşkım Ali erdoğan 

Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

İçimizden Biri > 10 

ecevit Karaduman 

Yerel Politika Yapanlar > 23 

said Ünal 

ALEMANNIA AACHEN ONA EMANET 

Bir Konu & Bir Konuk > 20 

Kök hücre & emrah Kılıç 

ücretSİZ 

Ağustos / Eylül 2016 

Yakında Bizim aachen dergisine küçük bir kardeş geliyor! 

sizin aachen dergisi tamamen yerel bir haber dergisi olacak. 

Bir ay Bizim aachen dergisi, diğer ay sizin aachen dergisi ile 

pek yakında her ay sizlerin karşınızda olacağız. 

sizin aachen 

AAchen ve çevresİ İçİn türkçe HAber dergİSİ 

23

AVRUPA’DA ÇÖKEN “MARKA” TÜRK GAZETELERİ 

Gazetelerin ardından 

Türkçe de 

biter mi? 

OSMAN ÇUTSAY 

Graik: © yaprakkiran 

24

FRANKFURT | Bu yılın sorusu yaz 

aylarında, piyasanın içinden ve resmen 

doğrulanmayan Türkçe gazetelerin satı 

rakamlarıyla ortaya çıkmıtı: Bu gazeteler 

ne zaman tamamen ortadan çekilecek? 

Bayi satıları yerlerde sürünen, abone 

diye bir eyi ise neredeyse tanımayan 

günlük Türk gazeteleri bitiyordu. Sadece 

bu değil... 

© AYPA 

Sadece bu değil, çünkü bazı paralel 

gelimeler de vardı. Nitekim yaz aylarında 

Heidelberg Eğitim Bilimleri Yüksek Okulu 

bünyesinde ve Prof. Dr. Havva Engin 

danımanlığında hazırlanan bir aratırma, 

acı gerçeği bir baka yüzüyle ortaya 

çıkardı: Türkçe, özelllikle Almanyadaki 

üçüncü ve dördüncü kuak Türkiye 

kökenli insanlarda resmen kaybolmaya 

yüz tutuyordu. Ancak bu hiç öyle beklenmedik, 

gökten üzerimize dümü bir ey 

değildi. Bu doğrultuda ciddi göstergeler 

yıllar içinde birikmiti. Örneğin, medyada. 

Her geçen gün biraz daha ölen bir sektörle 

karı karıyayız. Yaklaık 5.5 milyon 

Türkiye kökenli, yani Türkçe kullanabilen 

insanın yaadığı Batı Avrupada, günlük 

Türkçe gazeteler iilen ve ekonomik gerekçeler 

temel alındığında, çoktan beridir 

bitmi durumda. Türkçeli milyonların 

ilgisizliği burada bir rol oynuyor olabilir 

belki, ama tek neden bu mu? 

Türkçe günlük gazetelerin, daha doğrusu 

ikisi hariç tüm çok satılı markaların, 

Avrupadan çekilmesi ve bu iki markanın 

da çekilme yolunda olması, okurlardan 

çok bu markaların, yani egemenlerinin 

yaratıp hak ettiği bir sonuçtur. Kendi 

düen ağlamaz. Hürriyetin kimilerince 

efsane sahibi Erol Simavinin, 1990larda 

o dönem Hürriyeti İstanbuldan yöneten 

Ertuğ Karakullukçuya, elbette kazandırdığı 

paralar nedeniyle, heykeli dikilecek 

adam gözüyle baktığı, hatta kimilerine 

göre aynen böyle söylediği, herkesin 

bildiği bir sırdı. Karakullukçu orta sınıflara 

özgü korkunç bir aağılık kompleksini 

Türkçe ileyerek zincirlerinden boanmı 

bir kara Türkçülük eliğinde, hem 

Avrupadaki Türkçeli toplumun bölünmesine 

hizmet ediyor hem de bu arada kendi- 

25

✤ 

TÜRK 

GAZETELERİ 

ALTIN 

YUMURTLAYAN 

TAVUĞU 

KESİYORDU... 

✤ 

yorlar. Her gün, iyice dar bir çevrede yine 

5 ayrı Türkçe gazete bazı bayilerde görülebiliyor. 

Avrupadaki bayilere 2000lerin 

ilk yarısında 11-12 Türkçe gazete dağıtılıyordu. 

Piyasadaki 5 Türkçe günlük gazetenin 

son satı rakamlarının, okul tatilinin bitmesiyle, 

yani eylülden sonra Türkiyeden 

dönecek tatilcilerin sayesinde belki 

yüzde 10luk bir artı göstermesi beklesinin 

sosyal demokrat ve hatta gerçek Atatürkçü 

olduğu propagandasını gazeteciler 

arasında yaymayı ihmal etmeden piyasa 

kızıtırıyor, böylece gazetenin satıını 

yükseltebiliyordu. Türkçe konuan yeni 

Avrupalı milyonları dinci ve saldırgan milliyetçi 

bir cendereye alıp iyice çürütmeyi 

baardılar. 

Medya teknolojisindeki atılımların 

kapıda hazır beklediği ama henüz piyasaya 

egemen olmadığı yıllardı. Ertuğ Karakullukçu, 

patronlarına, Hürriyet üzerinden 

uzun süre Simaviye, daha sonra da Aydın 

Doğana iyi paralar kazandırdı. Tabii kendisi 

de umur gördü. Hep birlikte altın 

yumurtlayan tavuğu kesiyorlardı aslında. 

Nitekim deniz, bir on yıl içinde bitiverdi. 

1990larda günlük net satıı 100 binlere 

bile ulaan, çok değil bundan 15 yıl önce 

bazı günler 60-70 bin gazete satabilen 

Hürriyet, bugün artık neredeyse okurlarının 

yüzde 90ını, hatta yüzde 95ini, kaybetmi 

durumdadır. Diğer gazetelerin ise 

zaten bir önemi bulunmuyor. Sadece siyasi 

gerekçelerle bayilerde bayrak gösterdikleri 

söylenebilir; tek anlamları bu. 

Bütün bunların balı baına bir gösterge 

olduğunu söyleme hakkımız var. 

Özellikle de Türkiye kökenli nüfusun aralıksız 

arttığı bir coğrafyada. 

Neden? 

YALANDAN GAZETECİ Mİ ÖLMÜŞ! 

Önce güncel rakamlara bakalım. Bunlar 

piyasa içi özel bilgiler, ama resmen belgelenmesi 

elbette mümkün değil. Simgesel 

anlamları nedeniyle yoğun bir yanlı, 

hatta resmen yalan bilgi operasyonlarına 

konu oldukları söylenebilir. Örneğin, piyasada 

ticari hiçbir anlam ve önemi bulunmayan 

Sabahın, Almanyada her gün 60 

bin okura ulatığı bilgisi Focus dergisine 

gazete yöneticilerince verilebiliyor 

ve bu serbest atı o dergide yayımlanabiliyor. 

Bunun artık abartıyı çok aan bir 

operasyon olduğu ortada. 

Gerçek baka yerde. 

Avrupa Kültürün piyasa aktörlerinden 

derlediği ve burada yer verdiği operasyonel 

bilgiler, doğruya çok daha yakınlar: 

2016 yılı yaz aylarında Avrupadaki 

Hürriyetin bayi satıları 6 bin civarındaydı. 

Sabahın ve Sözcünün satı rakamlarının 

ise yaz aylarında 2 binlerde kaldığı 

biliniyor. Diğer iki gazete Özgür Politika 

ile Aydınlık ise 1000-1500 satı bandında, 

ticari olmanın dıında tamamen 

siyasi nedenlerle varlıklarını sürdürü- 

© AYPA 

26

niyor. Ama felaket yine de ortada: Türkçe 

konuan 5.5 milyonluk bir topluluk, 

günlük Türkçe gazetelere hiçbir ilgi göstermiyor. 

Nüfus artmı, hatta adeta patlamı, 

ama Almanya merkezli ve Avrupalı 

Türkçelilere dayalı marka gazeteler 

resmen ölmütür. Türkçenin de ölmesi 

kimseyi aırtmayacaktır. Burada, suçun 

Türkçe konuan insanlarda aranması 

kolaycılık olur. Her ne olursa olsun, gerçek 

u: Avrupada yaayan Türkçeli bir halk 

grubu böyle bir yayıncılığa ve hormonlu 

markalarına ilgi göstermiyor. Günlük 

gazeteleri yaatmıyor. Alerjik bir hal bu. 

Soru da orada: Neden? 

ACI ARAŞTIRMA: BİTİYORUZ! 

Bu noktaya tekrar dönmek üzere, imdi 

Prof. Dr. Havva Enginin aratırmasına 

geçebiliriz. Heidelberg Üniversitesi bünyesinde 

faaliyetlerini sürdüren Göç Aratırmaları 

ve Kültürler Arası Pedagoji Merkezi 

Müdürü Prof. Dr. Engin, yaz ortasında, 

2013-2014 öğretim yılında hazırlanan 

bir aratırmanın dramatik sonuçlarına 

dikkat çekti. Baden-Württemberg 

eyaletinin Baden bölgesinde Türk Dili ve 

Kültürü dersine devam eden öğrenciler 

arasında yapılan dil kullanma alıkanlıklarıyla 

ilgili anket çalıması, Türkçenin 

hızla gerilediğini ortaya çıkarmıtı. Aratırma, 

anne ve babasıyla sadece Türkçe 

konuan çocukların oranında yarı yarıya 

düü saptarken, kardeler arasında iletiim 

dilinin artık Almanca olduğunu saptıyordu. 

6 bin 125 öğrencinin katılımıyla 

gerçekletirilen aratırmanın sonuçlarına 

göre, öğrencilerin yüzde 27.8i ailede 

sadece Türkçe konuuyor, yüzde 7.9luk 

bir kesim de sadece Almanca kullanıyordu. 

Aratırmanın altını çizdiği baka 

sonuçlar da vardı: Öğrencilerin yüzde 

56sı anneleriyle, yüzde 49.7si de babalarıyla 

sadece Türkçe konuuyordu. Öğrenciler 

evde yüzde 83.5 oranla en çok büyükanne 

ve büyükbabalarıyla Türkçe konu- 

uyor, öğrencilerin yüzde 51.5u kardele- 

riyle iletiimde sadece Almanca kullanıyordu. 

Kardeler arasında hem Almanca 

hem de Türkçe kullanan öğrenci oranı 

yüzde 22.6 idi. Aralarında sadece Türkçe 

konuan kardelerin oranı ise yüzde 16.1e 

kadar gerilemiti. 

Bu verilerden çeitli sonuçlar çıkarmak 

mümkün oldu. Bunlardan herhalde en 

önemlisi, Türk öğrencilerin yarısının 

Türkçesine güvenmediğini bildirmesi. 

Özellikle üçüncü kuak dediğimiz Türkiye 

kökenli gençlerde ve öğrencilerde yüzde 

85.4lük bir kesim Almanca bilgisinin iyi 

olduğu görüünde. İkinci kuakta bu oran 

yüzde 77.8 ile biraz daha geride. 

Halen Alman okullarında 500 bin Türkiye 

kökenli öğrenci olduğunu hatırlatan 

eğitim uzmanları, Türkçenin İngilizce ve 

Fransa ile birlikte müfredata alınmasını 

talep ediyor. Durumun diğer Avrupa ülkelerinde 

daha farklı olmadığı da biliniyor. 

İte Prof. Engin, yeterli ilginin gösterilmemesi 

durumunda Türkçenin Almanyada 

orta vadede unutulan diller arasına gireceğinden 

emin. Havva Engin İki dillilik 

büyük bir zenginlik. Almanyada insanlar 

en az iki dili günlük hayatta kullanıyor. 

Türkçenin de okullarda ikinci veya üçüncü 

yabancı dil statüsü kazanması gerekir 

görüünü savunuyor. 

Bu iki bilgi birletirilerek akıl yürütülebilir. 

Ama bazı eklemeler yaparak: Türkçe 

konuulan ailelerin çocukları, Prof. Dr. 

Havva Engin ve çalıma arkadalarını 

hazırladığı rapora göre ilginç gerilemelere 

sahne oluyor. Bunların yüzde 92si 

✤ 

HEIDELBERG 

UYARISI: 

TÜRKÇE BÜYÜK 

BİR HIZLA 

SİLİNİYOR! 

✤ 

27

✤ 

"MARKA" TÜRK 

GAZETELERİ NE 

OKUR NE DE 

GAZETECİ 

YETİŞTİRDİ. HİÇ 

İLGİLENMEDİLER. 

✤ 

Almanya doğumlu. Hemen hemen hepsi 

okul öncesi eğitim almı. Yani Almancayı 

neredeyse bebek yata öğrenmeye balamılar. 

Yüzde 67si Türkçe ve Türk kültürü 

derslerine severek devam ediyor. Yüzde 

57.9u ailede iki dili de kullanıyor. Yarıdan 

fazlası anne ve babasıyla Türkçe konu- 

uyor. Kardeler arasında Almanca kullanımı 

ise katılımcıların yarısından fazla. 

Havva Engin, eğer okulda Türkçe dersleri 

müfredata alınmazsa, bu eğilimin kısa 

sürede Türkçenin silinmesiyle sonuçlanacağı 

noktasında ısrarlı. 

ÖLMEYE YATAN BİR SEKTÖR 

Böylece gelinmesi gereken noktaya 

geldik. Türkçe, daha doğrusu ana akım 

medya, Avrupanın yerleik büyük dilleriyle 

entelektüel düzlemde boy ölçüebilecek 

bir kalibre gösteremiyor. Neden? 

Türkçe günlük gazetelerden böyle kolayca 

vazgeçilmesini, bu sektörün ölmeye yatmasını, 

okurların ilgisizliği ile açıklamak 

doğru değildir. O tür ilgisizliklerden bir 

temel neden çıkmaz. Ama bir ey çok açık: 

Türkçe marka gazeteler Avrupadaki 

Türkçeli insanların ilgisini çekmiyor ve 

bu ana akım medyada sözcüğün derin ve 

geni anlamında gazeteci de yetimiyor. 

Avrupada bayilerdeki toplam günlük 

Türkçe gazete satıı 10 bini biraz, o da 

belki, geçiyor. Ancak 5.5 milyon civarında 

Türkçe konuan bir topluluğun yaadığı 

coğrafyadayız. Adı geçen yayınların 

internet sitelerine, genç kuağın görece 

biraz daha fazla ilgi gösterdiğini düünebiliriz. 

Elbette o sitelerde günün anlamını 

taıyacak derinlikte haberler arandığı 

kukuludur. 

Tekrar: 1990ların ortasında, aynı coğrafyada 

ve daha az sayıda Türkçeli insan 

varken, günlük Türkçe gazete satıı 170 

bin ile 200 bin arasındaydı. 2000lerde de 

bir ara 11 gazetenin Avrupadaki gazete 

bayilerine dağıtıldığı biliniyor. İin kolayına 

kaçmak isteyen, bu eine az rastlanan 

gerilemeyi hemen internet ve televizyona 

bağlayabilir. Türk marka gazete- 

28 

leri, sessiz ilm döneminde müzik yapan 

piyanistlerin sesli sinemanın yaygınlamasıyla 

sokağa atılmasına benzeyen bir 

kaderi yaıyor. 

Mesele çok baka aslında: Neredeyse 

yarım asırdır yayımlanan ana akım gazetelerde, 

gerçekten haber niteliği olan, 

aratırılıp bulunmu, daha doğrusu üretilmi, 

okur nezdinde kendisini vazgeçilmez 

kılan, skandal nitelikli herhangi bir 

haberi hatırlayan var mı? En fazla iki sermaye 

grubunu, özellikle de Erol Simavi ve 

takipçisi yayın grubunu ihya etmenin, yani 

iyi para kazandırmanın dıında, acaba tek 

bir Bravo! denilecek, Türkiye kökenli ve 

yerleik Avrupalıları yerinden zıplatacak, 

hükümetleri hop oturtup hop kaldıracak, 

insanları akınlığa sürükleyecek, zenginletirecek, 

siyasal ve ekonomik iktidarları 

sarsan bir haber görüldü mü? Günü kurtardıkları 

kesin. Ama ötesi var mıydı? O 

zaman böyle bir basının, özellikle günlük 

gazetelerin ardından kimsenin ağlamayacak 

olması, son derece doğal. Kendi 

dilinden ve özgün sorunlarından vazgeçii 

yaratan ve hızlandıran gazetelere, bir 

noktadan sonra o insanların sırt çevirmesi 

olağan bir gelimedir. 

Sorun içerikte. İçerik deyince de, açıklanan 

görülerin doğruluğunda veya milliyetçi/dinci 

duyguların kıkırtılmasında 

değil. Habercilik çok eksik; orada.

TEKNOLOJİK SIÇRAMA 

Oysa dijital teknoloji, iyi içerikleri, iyi 

haberleri artık bu coğrafyanın her köesine 

aynı anda taıyabiliyor. Üretim aaması, 

baskı ve dağıtım yoğun maliyet 

kalemlerini içermiyor. Yeni teknolojiyle, 

herhangi bir içerik hiçbir dağıtım engeliyle 

karılamıyor. Bilgisayar veya akıllı 

telefonlar üzerinden internetle bağlantısı 

olan her yerde, bu içeriğe ulamak 

mümkün. Sorun, yaratıcı içerikte demek 

ki. Yerleik medyada olmayan ise tam da 

bu. Kültür endüstrisi, önünde ana akım 

medyanın yürüdüğü batan sona bir yalan 

dünyadır artık. 

Oraya geldik. Türkçe ana akım medya 

sermaye gruplarının, hükümetlerle cilvelemekten 

baını alıp herhangi bir gerçek 

haber üretmesi mümkün değildir. Bu, 

galiba artık ana akımın ve büyük markaların 

tanımı olmutur: Mevcut sistemin 

ve patron katlarının bir parçasıdırlar. 

Dolayısıyla gerçekliği doğru okuyacak 

ve yansıtacak bir enerji içermemektedirler. 

Bu, Avrupadaki Türkçe gazeteler 

için çok daha fazla böyledir. Ajanslardan 

ve Türkiyedeki merkezden gelen 

haberler, yorumlar, dokunulmaz tabular 

halinde tehlikesiz ve renksiz içeriği oluturmakta, 

bu da Avrupadaki Türkçelileri 

hiç ilgilendirmemektedir. Teknik ve 

görsel bir düzeyleri vardır, bu doğru. Ama 

Avrupadaki Türkçenin, çift dilli insanların 

ikinci dili olduğu gerçeği de kendini zorla 

hissettirmektedir. Türkçeliler, sahnedeki 

bu bayağılığı daha fazla sineye çekmek 

zorunda olmadıklarını düünmeye baladılar. 

Özellikle ikinci ve üçüncü kuak 

sonrasında... 

Türkçe okuyanlar artık ana akım medyayı 

parasızken bile izlemiyor, neden 

bir de üste para verip paralarıyla rezil 

olsunlar ki? 

LAİK “BURKA”: TÜRK GAZETELERİ 

Tarihsel ilevlerine bakınca, bugün 

daha rahat söyleyebiliyoruz: Bir tür 

burka oldular. 

Gerçekten de Türkçe gazeteler bir tür 

burka oldular Türkçe okuyanlar için. 

Kadını böylesine, üstelik aydınlanmanın 

beiği sayılan bir coğrafya olan Avrupada 

tamamen kapatılmasını kabul edemeyenlerin, 

Avrupa kültürünün temeli tehdit 

altındadır saptamasını buraya çekebiliriz. 

Türkçe gazeteler, Türkiye kökenli 

insanların dünyayla doğru bir iliki kurmasını, 

sorular sormasını ve diğer kültürlerle 

edeğer bir alıveri içine girmesini 

sağlamıyor, tersine onu bu tür ilikilerin 

dıına çekiyordu. Zaten bir ok içindeki 

insanlarımızda büyük bir aağılık kompleksi 

yaratıyor, onları kendi içlerine kapatıyordu. 

İslamcılığın buradaki Türkiye 

kökenli toplumda verimli bir toprak bulması 

biraz da bu marka medyanın marifetidir. 

Avrupada yaayan ama kökleri 

Türkiyede bulunan bulunan bir kültür 

çevresi, bir halk grubu, tam bir kasaba 

zihniyetinin zincirleri içinde sömürüldü 

ve birilerini ihya etti. Zorlama yoktu 

elbette, Türk toplumu buna hazırdı, ama 

sonuç acımasız oldu. 

Birinci kuak okurlar Erol Simaviyi, 

onu izleyen yarım kuak da Simavinin 

devamcısı bir yayın grubunu zengin etti. 

Sonraki kuaklardaysa bu iliki tamamen 

koptu. İkinci ve üçüncü kuak Türkiye 

29 

✤ 

TÜRKÇE GAZETELER, 

İNSANLARIMIZI 

AVRUPA'DAN 

KOPARARAK ÇOK 

PARA KAZANDI. 

✤

✤ 

KÜLTÜRSÜZLÜĞE 

HAYRAN BESİLİ 

"KASABA 

MEDYASI" ÇÖKTÜ 

VE ÇÖKERTTİ. 

✤ 

kökenli insanlar, kısa sürede bu çemberi 

taımayacak kadar -bata Almanca olmak 

üzere- Avrupa dillerine hâkim oldular. 

Türk gazetelerinin ölümünü, biraz da çift 

dilli ve dünyayı bir baka dilden kolayca 

ve hatta daha rahat izleyen insanlar hızlandırdı. 

Türkçe biliyorlardı, ama bu Türk 

medyasından uzak durmayı tercih ediyorlardı. 

O medyanın, o Türkçe gazetelerin 

çizdiği dünyaya çok yabancıydılar. Üstelik 

rahatsız edici buluyorlardı. Tedirgindiler. 

AÇIK KAPI: YEREL MEDYA 

Ancak insanlarımız bazı kapıları açık 

bıraktılar. Örneğin özellikle Almanya ve 

Avusturyada bütün acemilikleriyle yerel 

parasız Türkçe gazetelere, hatta internetteki 

bölgesel haber sitelerine büyük ilgi 

gösterdiler. Bu ilginin hiç gerilemeden, 

hatta yer yer artarak sürdüğü gözleniyor. 

Ankaradaki siyasi iktidarın 2016da yerel 

Türkçe medyayı tamamen hizaya getirmek 

için Avrupada Ankara üzerinden ve büyükelçilikler 

desteğiyle yürüttüğü çalımalar 

(yemleme turları), sözü geçen sektörün 

önemine bir baka kanıt kabul edilebilir. 

Yerel Türk gazetelerindeki patlamaya bir 

de bu açıdan bakmak doğru olacaktır. Bir 

iletiim ağı yine de var, ama Türkler topluluk 

içi iletiimlerinde ana akım Türk 

gazetelerini kullanmıyorlar. 

Son dönemde Avrupada çeitli medya 

kurumlarında kendisine söz verilen 

Türkçe kökenli medyatörlerin, önceki 

kuaktan çok daha akıcı bir Almanca, 

Fransızca, Flamanca, İngilizce vs. kullandığı 

doğrudur. Ama bu genç insanların 

kendilerine empoze edilen ve kendilerinden 

beklenen her eyi sorgusuz 

sualsiz kabullendiği, örneğin içinden çıktıkları 

Türkiyeyi ve cumhuriyet rejimini 

baından sonuna kadar bir anomali 

olarak gördükleri, zaten o nedenle önlerinin 

açıldığı da doğrudur. 

Türkçenin direnç göstermeyen, kültürsüzlüğe 

kapaklanan, entelektüel hiçbir 

sorgulama üretmeyen kasaba medyası, 

Avrupada bütün bayağılığıyla çökmütür. 

Yerleik günlük Türkçe gazetelerin bu 

sonuna fazla üzülmek, aydın kimliğinin ve 

Türkçenin kurtulu içeren diğer yüzünün 

inkârı anlamına gelir. Bunlara Toprağı 

bol olsun! demek ve yeni yollar aramak 

tek çıkar yol gibi görünüyor. Onların yaptıklarını 

reddetmek ve yapmadıklarını 

gerçekletirmek, bir yeni medya sektörü 

doğurabilir. 

Alıılmı Türkçe günlük gazeteler artık 

tarihe karıtı. Varlıklarını koruyanlar, bir 

biçimde destekle ayakta duranlar. Kitlesel 

bir talebin konusu değiller. Bunların nasıl 

geliebileceğini sormak çok yanlı bir 

yerden çok yanlı bir soru sormaktır. 

Artık yeni bir çağa girmi bulunuyoruz. 

Medyası da herhalde yeni olacaktır. 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



30

www.01.avrupa-kultur.eu www.02.avrupa-kultur.eu www.03.avrupa-kultur.eu www.04.avrupa-kultur.eu 



31

MUSTAFA BOZDURGUT: ‘HABERCİLİĞİN GELECEĞİ DİJİTAL DÜNYADA’ 

Çöküş beklenenden 

ULM 

✤ 

TEKNOLOJİK 

GELİŞME, YÖNETİM 

GERİLİĞİYLE 

BİRLEŞİNCE, ÇÖKÜŞ 

ÇABUK GELDİ... 

✤ 

Çeyrek asırdır Güney Almanyada yerel 

gazetecilik yapan, bu arada Avrupa çapındaki 

gazetelerle de bir dönem çalıan Mustafa 

Bozdurgut, yerleik Türk marka 

gazetelerinin çökü sürecini değerlendirdi. 

Yeni Posta Yayın Grubunu kurucusu 

Bozdurguta göre, Avrupada Türkçe 

habercilik yapmak isteyenler, kendilerini 

ve yayın anlayılarını dijital gereksinimlere 

göre gözden geçirmek zorunda. 

- Son 15-20 yıl içinde okurlarının neredeyse 

yüzde 95’ini yitirdiği gözlenen Avrupa’daki 

Türkçe günlük gazetelerin bu yıkımı sizce 

hangi sektörel nedenlere dayanıyor? Yani, 

yerleik ve çok satılı Türk gazeteleri neler 

yaptı ve yapmadı ki böyle ani bir bitii 

yaamaya baladı? 

MUSTAFA BOZDURGUT - Günlük Türkçe 

kağıt gazetelerin Türkiyede sıkıntıya girmesi 

ve Avrupada ise çökmesinin bana 

göre çeitli sebepleri var. Yaklaık altı-yedi 

yıl önce Avrupada yayınlanan günlük kağıt 

gazetelerin yıkılacakları ve bir sosyal 

vaka olmaktan çıkacakları öngörüm maalesef 

erken gerçekleti. 

Ben iyi bildiğimi sandığım Avrupadaki 

günlük gazeteler ve yerel basınla ilgili 

düüncelerimi aktarmaya çalıayım. Kağıt 

gazetelerin gerilemesinin, günlük gazetelerin 

kelimenin tam anlamıyla yıkımlarının 

en önemli sebebi tabii ki, iletiim teknolojilerindeki 

aırtıcı, devasa gelimelerin durmaksızın 

devam etmesi. Buna yönetimsel 

ve mesleki hatalar da eklenince kaçınılmaz 

son maalesef daha erken tarihte gerçekleti. 

Okur hem meraklıdır, hem de ekonomik, 

sosyal çıkarı gereği habere, bilgiye 

32

daha erken geldi 

haklı olarak en kısa zamanda ulamak ister. 

Günümüzde okur, habere, bilgiye evindeki, 

iyerindeki bilgisayarından, tabletlerinden 

ve cep telefonlarından zahmetsiz, ücretsiz 

anında ulama imkanına sahipken neden 

kağıt gazete peinde kosun! 

GAZETELERİN BEKLENEN ÇÖKÜŞÜ 

Okurun ulamak istediği haberler hem 

çeitlendi çoğaldı, hem de inanılmaz hızlandı. 

Kiilerin ilgisindeki ülke/ler ve dünya 

gündemi saat baı değiiyor. Hatta haberler 

bazen dakika dakika izlenmek isteniyor. 

Değiik periyodlardaki kağıt gazetelerin 

iletiimdeki bu hıza yetimeleri, ulamaları, 

yarımaları teknik olarak olanaksız. Hayal 

bile olamaz. 

Klavyenin, daktilonun, rotatilerin tularını 

teknik olarak devre dıı bırakmasının 

dıında, gelelim kağıt gazetelerin özellikle 

Avrupadaki günlük Türkçe gazetelerin 

sosyal varlık olarak devre dıı kalmalarının 

teknolojideki gelimelerin dıındaki 

diğer sebeplerine. Yukarıda belirtmeye 

çalıtığım genel teknolojik etkinin dıında, 

u var: Günlük Türkçe gazetelerin merkezi 

Almanya Frankfurttur. Almanyada 3 

milyon, diğer Avrupa ülkelerini de hesaplarsak 

yaklaık 5 milyon Avrupalı Türk, 

potansiyel okurdur. Bir kere bata Almanya 

olmak üzere yurtdıındaki günlük gazete 

sayısı mevcut talepten fazla. Gazetelerin 

arkasındaki güç odaklarının arzularıyla, 

gazete okurlarının istekleri çeliti. Nedir 

bu çeliki? Kimi gazeteler, okuru gazete 

beklerken, adam okurumu nasıl soyarım 

derdine dütü. Kimi gazeteler de okurla- 

✤ 

GAZETELERİN 

ARKASINDAKİ GÜÇ 

ODAKLARIYLA 

OKUR TALEPLERİ 

ÇELİŞİYOR... 

✤ 

Mustafa Bozdurgut 

33

✤ 

GAZETELERİN 

ARKASINDA GÜÇ 

ODAKLARIYLA 

OKUR TALEPLERİ 

ÇELİŞİYOR... 

✤ 

rının gazete beklentilerini dikkate almadı. 

Gazetecilikten uzaklaıldı. 

Teknolojiye hakim Amerika kaynaklı 

Google, Facebook ve benzer sosyal platformların 

pazar payları her ülkede olağanüstü 

arttı. Bu sosyal platformların vergi 

muaiyetleri haksız rekabeti beraberinde 

getirince, her ülkenin basın dünyası çıkmaza 

girdi. Bu arada gelirleri sürekli gerileyen 

Avrupadaki Türkçe günlük gazetelerin 

çıkmaza girmeleri elbette kaçınılmaz 

hale geldi. Merkezleri Frankfurtta bulunan 

Türkçe günlük kağıt gazetelerin idari ve 

mesleki hataları objektif duruma eklenince, 

yıkımın zamanından önce gerçeklemesi 

kaçınılmaz oldu. Bu hatalar nelerdi? Her 

gazete kendine göre farklı hatalar yaptı. 

Kötü gazetecilik, kötü haber, okuru enayi 

gibi görme, yalan haber, düzeysiz haber, 

okurun değil yöneticisinin beğeneceği 

haberlere ağırlık verme, bağlı bulunduğu 

güç merkezlerine yalakalıklar, okurlarını 

söğüleme operasyonları gibi yanlılıkları 

sayabiliriz... 

SORUN OKURDA DEĞİL 

Ayrıca, Avrupalı Türk gençlerinin çok 

önemli kısmı hem alıkanlık, hem de 

Türkçe zorluklarından ötürü Türkçe kağıt 

gazeteye yönelmiyorlar. Bu da büyük bir 

engel. Yeni nesiller bata ücretli kağıt 

gazetelerden hızla uzaklatılar. Bu olumsuzluklar 

bir araya gelince kağıt gazete 

dünyasında ilk darbeyi özellikle parayla 

satın alınan kağıt gazeteler yedi. 

- Yeni bir ilgi için neler olmalı bu sektörde? 

Yoksa her ey bouna mı? 

MUSTAFA BOZDURGUT - Kağıt gazeteye 

olan ilginin azalmasının kabahati okurda 

değil. Okur ilgisiz değil. Birincisi yerel 

ücretsiz gazetelere olan ilgi hâlâ devam 

ediyor. Günlük kağıt gazete okuru azaldı, 

fakat sanılanın aksine haber takip eden 

okur sayısı eskiye oranla kat kat çoğaldı. 

Okur sadece günlük ücretli kağıt gazetelerden 

dijitale doğru kaydı. Okur çoğaldı 

ve ücretsiz dijital haberlere doğru yöneldi. 

Gerçek bu! Bu artlarda Avrupada 30 

bin, 50 bin, 100 bin gibi ortalama günlük 

Türkçe kağıt gazete tirajlarına ulamanın, 

ne yazık ki, bo hayal olacağını düünüyorum. 

Bir gün nasılsa düzelir! diyerek 

hayaline inatla devam etmeye çalıan 

günlük kağıt gazeteler arasında sübvansiyonla, 

suni tenefüsle yaamaya 

devam edenlerin de en kısa zamanda gerçeğin 

sert duvarına çarpacaklarını düünüyorum. 

Avrupada bir kağıt gazete çok 

iyi kurgulanırsa belki yaayabilir. Ancak 

böyle bir gazetenin realize edilmesi artık 

birçok arta bağlı. 

- Türk gazetelerinin en tanınmı markaları 

dibe vurdu, ama Türkçe yerel basın diye 

bir tür mucize de var özellikle Almanya ve 

Avusturya’da. Sizin kurup yönettiğiniz Yeni 

Posta bunların en baında gelen bir yerel 

gazete. ”ğer interneti de sayarsak, Türkçeli 

insanlar belki günlük Türkçe gazeteleri 

satın almıyor, ama haberlere ulamanın 

34

✤ 

yolunu yine de bir biçimde buluyor. Özellikle 

haber sitelerinden kendine yarayanları seçebiliyor. 

Siz ise bu sektörde görece küçük bir 

bölgede gerçekten ciddi bir yerel baarının 

sahibisiniz. Yerel Türkçe basını nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Avrupa’daki Türkçenin 

geleceği bu yerel gazetecilikte mi yatıyor? 

MUSTAFA BOZDURGUT - Yerel kağıt gazetelerin 

yaamlarına devam etmeleri bir 

mucize değil. Aksine normal bir durum. 

Sebebi çok basit: Dev dinozorların dünyaya 

egemen olduğu dönemde sadece 50 santimetreden 

küçük olan hayvanlar yaamlarını 

sürdürebilmiler. Avrupadaki yerel 

kağıt gazeteler de çoğu küçük oldukları 

için yaayabiliyorlar. İhtiyaçları küçük 

oldukları için hayatta kalabiliyorlar. 

Avrupadaki yerel kağıt gazetelerin çoğu 

bir ya da birkaç kii tarafından, ancak 

birkaç ehirde faaliyet gösteriyorlar. 

Bunların içinde Yeni Posta biraz daha 

farklı bir konuma sahip. Yeni Posta Güney 

Almanyanın dört eyaletinde birden kağıt 

gazete olarak 25 yıldır yayın hayatına 

devam ediyor. Çeyrek asırdır okuru, temsilcisi, 

muhabiri ve iadamıyla çok sıkı ilikiler 

kurabilmeyi becerebildiği için yaamını 

sürdürebiliyor. Ayrıca 1997den beri 

internette www.yeniposta.de adresiyle varlığını 

devam ettiriyor. 2013den beri de 

internette günlük yayınını her yayın organının 

karı karıya oldukları zorluklarla 

boğuarak aralıksız sürdürüyor. Ancak 

haberin geleceği dijitalde. Temennim 

Avrupa çapındaki Türkçe okura, gazetecilik 

mesleğini yüreğinde hisseden iyi 

gazetecilerle ulaılır. (FHF) 

z 

YEREL TÜRKÇE 

GAZETELERİN 

YAŞAMASI MUCİZE 

DEĞİL, NORMAL... 

✤ 

35

GÜNAL GÜNAL’IN DENEYİMLERİNDEN ÇIKARDIĞI SONUÇ 

Güçleri birleştirme 

zamanı geldi 

Günal Günal 

AACHEN 

Almanyada 1 milyon civarında Türkçe 

konuan insanın yaadığı Kuzey Ren Vestfalya 

eyaletinin küçük bir bölgesi, geçtiğimiz 

yıllar içinde ciddi bir Türkçe yayın 

baarısına sahne oldu. Almanca ve belli 

bir konuda baladığı yayıncılığını Türkçe 

Bizim Aachen ile sürdüren Günal Günal, 

Türkçe gazetelerin ve Türkçe yayıncılığın 

sorunları, Türk gazetelerinin çökü süreci 

ve kendi baarısının nedenleri üzerine 


İstanbul 

- Türk gazetelerinin toplam satıları, 

2016 yaz ayları itibariyle, 15 yıl öncesinin 

% 10’una kadar dütü. Hatta bu rakam 

belki daha da düük. Ancak her durumda, 

en çok satan tek gazetenin bu yaz 6 bini 

biraz geçen bir satı bandıyla, geçen yıllar 

içinde okurlarının neredeyse 95’ine yakın 

bir bölümünü yitirdiğini söyleyebiliriz. 

Sizce bu gelime neden normal? 

Ya da normal mi bu çökü? 

36

MAKİNE DEĞİL İNSAN ÖNEMLİYDİ 

Aradan geçen yıllar içinde bu gazeteler 

Avrupa sayfaları, Avrupa ekleri çıkartarak 

buradaki gündeme de yer vermeye 

baladılar, çünkü insanların artık yaadıkları 

yerdeki gelimelerden de haberdar 

olmak istediklerini fark ettiler. Bu sıralarda 

Avrupaya yönelen Türkiye gazetelerinin 

sayısı arttı, fakat bazıları pazarda yeterli 

RUND UM DIE PFLEGE 

EINRICHTUNGEN STELLEN SICH VOR 

IN dER STädTEREGION aaCHEN UNd Im kREIS düREN 

• Städteregion Aachen • Aachen • Alsdorf • Baesweiler • Eschweiler • 

• Herzogenrath • Monschau • Roetgen • Simmerath • Stolberg • Würselen • 

• Kreis Düren • Aldenhoven • Düren • Heimbach • Hürtgenwald • Inden • Jülich • Kreuzau • 

• Langerwehe • Linnich • Merzenich • Nideggen • Niederzier • Nörvenich • Titz • Vettweiß • 

Bizim aachen 


Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 




Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

PfLEgEBERATUNG 

PfLEgEBETREUUNG 

BEGLEITDIENSTE 



BETREUTES WOHNEN 

AMBULANTE PfLEgE 

TAGESPFLEGEHäUSER 

STATIONÄRE PfLEgE 


said Ünal 

HAUSNOTRUF 

MOBILE MENÜDIENSTE 

SANITÄTSHäUSER 

KRANKENHäUSER 

2016 

& KOSTENLOS zum mitnehmen 




ücretSİZ 


GÜNAL GÜNAL - Bundan bir ay önce 

Almanyaya geliimin 25inci yılı doldu, 

yani çeyrek asır. İsterseniz ben konuyu 

geldiğim yıllardan bugüne doğru özetlemeye 

çalıayım. İlk yıllarda gittiğim her 

ortamda, (cafeler, berberler, evler) bir 

Türkçe gazete mutlaka görüyordum, bu 

da o dönemlerde gazetelerin okunduğunu, 

insanların hâlâ geldikleri yerdeki gelimelere 

ilgi duymakta olduklarını gösteriyordu 

bana göre. Hatta daha ilginci, o 

dönemde Türkiyede çıkan gazeteler bir 

gün sonra buraya gelirdi, yani gelimeler 

bir gün geriden takip edilirdi ve gazetelerin 

içerikleri de tamamen Türkiye idi. 

O dönemde yeni olmamdan ve yeterince 

Almanca bilmememden dolayı çevremdeki 

gelimeleri WDR radyosunun yarım 

saatlik Türkçe haber programından takip 

ederek öğrenirdim. Türkçe Televizyon 

kanalı olarak da sadece TRT İNT vardı. 

Bence bu dönemler Türkçe gazetelerin 

altın çağlarıydı. 

pay edinemeyince geri çekildi. Aynı dönemlerde 

çanak antenlerle Türkiyedeki birçok 

yayın kanalı Avrupaya yayın yapmaya baladı, 

bunun sonucu olarak da görsel medya 

gazete satılarını biraz geriletti. Evlere 

gazete alma oranları dütü, geriye sadece 

Türkiyelilerin ortak buluma alanları olan 

kahveler, dernekler ve camiler gibi yerler 

kaldı. Daha yakın zamanlara gelince, en 

büyük darbeyi internet ve sosyal medya 

indirdi yazılı basına. İnsanlarımız merak 

ettikleri gelimeleri internet üzerinden 

takip etmeyi tercih eder oldular, özellikle 

genç kuaklar. Hatta günümüzde sosyal 

medya üzerinden son dakika, lash 

37

✤ 

TÜRK 

GAZETELERİ 

MAKİNEYE PARA 

VERDİ, İNSANA 

YATIRIM 

YAPMADI. 

✤ 

gelime eklinde paylaımlarla anında 

kitlelere ulaılabiliyor, gazeteler ise bu 

gelimeye ancak ertesi gün yer verebiliyorlar. 

İte gazetelerin bugün eski rakamların 

yüzde 10una gerileme süreci de 

böylece olutu. Hatta büyük heveslerle 

Avrupada bürolar açan, matbaa satın alıp, 

baskıyı buralarda yapan Türkiye gazeteleri 

günümüzde bundan vazgeçerek, tüm 

ilerini tekrardan Türkiyeden yürütmeye 

çalımaktalar. Bundan sonrası da bence 

çok parlak gözükmüyor. Bu çökü normal 

ve öngörülebilir bir durumdu. 

- Türk günlük gazetelerindeki bu korkunç 

gerilemeyi siz nasıl görüyorsunuz? Sadece 

okurların ilgisizliği ile mi açıklanmalı bu 

durum? Türkçe gazetelerin yıkımı sizce 

hangi sektörel nedenlere dayanıyor? Yani, 

Türk gazeteleri neler yaptı ve yapmadı ki, 

böyle ani bir bitii yaamaya baladı? 

GÜNAL GÜNAL – Bizim insanımız okumayı 

sevmiyor, okumayan bir toplumuz 

gibi sözlere ben pek itibar etmiyorum. 

Türkiyedeki gazete ve kitap satılarının 

düük olması bir gerçek olmakla birlikte 

benim kastetmek istediğim farklı bir ey. 

Bu gazeteler, okurlarına onların ilgisini 

çekecek haber ve bilgiyi yeterince ulatıramadılar. 

Bu konuda en baarılı oldukları 

alan ise spor sayfaları oldu ve bugün 

satılan gazeteler bence bu spor sayfaları 

için alınmakta. 

Yani okuyucu ilgisizliğinin yanında, 

gazeteler Avrupada matbaalara, bürolara 

yatırım yaparken personel yetitirmeye 

ve ciddi bir kadro oluturmaya önem vermediler, 

yani insana yatırım yapmadılar. 

Diğer bir nedense, genelde tüm dünyada 

yazılı basın büyük bir hata yaparak, online 

sistemine de geçti. Hatta dünya çapında 

çok bilinen gazeteler kapandı, bazıları ise 

sadece online yayın hayatlarını sürdürmekteler. 

Bence kağıt üzerinde kalmalı 

ve yola böyle devam etmeliydiler. Türkiye 

gazetelerinin gerilemesinde yerel olarak 

çıkarılan gazete ve dergiler de az da olsa 

etkili oldular. 

YENİ PROJELER 

- Türkçe okuyan insanlar yok değil. Sadece 

Almanya’da 3 milyon Türkiye kökenli insan 

yaıyor. Bu insanların Türkçe gazetelere 

tamamen ilgisiz olduğu söylenemez. 

Ama gözle görünür bir biçimde yerleik 

gazetelere karı ilgisizler... Yani bir ilgi için 

neler olmalı bu sektörde? Yoksa her ey 

bouna mı? 

GÜNAL GÜNAL - Biraz önce bahsettiklerime 

dayanarak söyleyebileceğim tek 

ey artık çok geç olduğu. Bir tek çıkı 

yolu olabilir, ama Türkiye gazeteleri de 

buna yanamazlar. Herhangi bir yayınevi 

çıkıp Ben sadece Avrupada yayınlanan 

ve burada oluturacağım ciddi bir ekiple 

yeni bir gazete çıkarıyorum ve bunun için 

de Avrupada yeni bir yatırım yapıyorum 

demeli. Bunu da söyleyecek bir yayınevi 

bulmak oldukça zor ve hatta Avrupada 

bunu yapacak yeni bir yatırımcı bulmak 

da, bir o kadar zor. 

Bütün bunlara rağmen böyle bir gereksinim 

var, bunu da ancak yerel bazda 

yaam savaı veren gazete ve dergilerin 

birlikteliği ile uzun zamana yayarak, belki 

gerçekletirmek mümkün olabilir. Kısa 

vadede birbirine yakın yayın organları 

bir araya gelerek daha geni bir alanda 

(birkaç ehirde) daha yüksek tirajlı bir 

yayın organına dönüebilirler. Orta vadede 

ise bu, eyaletler düzeyine çıkarılabilir. 

Uzun vadede de tüm bu organların birlemesiyle 

ülke ve hatta Avrupa çapında ciddi 

bir yayın organı hayal edebiliriz. 

- Türk gazetelerinin en tanınmı markaları 

dibe vurdu, ama Türkçe yerel basın diye 

bir tür mucize de var özellikle Almanya ve 

Avusturya’da. ”ğer interneti de sayarsak, 

Türkçeli insanlar günlük Türkçe gazeteleri 

satın almıyor, ama haberlere ulamanın 

yolunu yine de bir biçimde buluyor. Özellikle 

haber sitelerinden kendine yarayanları 

seçebiliyorlar. Siz bu alanda Aachen gibi 

küçük bir bölgede ciddi bir baarının sahibisiniz. 

Yerel Türkçe basını nasıl değerlen- 

38

Marcel Philipp 

CDU 

Björn Jansen 

SPD 

Gisela Nacken 

DIE GRÜNEN 

Wilhelm Helg 

FDP 

REGION 

REGION 

Leo Deumens 

DIE LINKE 

bir Konu - bir Konuk: 

Abdurrahman Kol > 12 

G. Ayşe Uludağ ve 

Çatı-Kalem Derneği > 4 

Uyum üzerine: 

Nurhan Karacak > 6 

Kültür ve Sanat: 

Yasemin Hakverdi > 8 

İçimizden biri: 

İbrahim Çoban > 20 

Gençlik: 

E. İ. Okur & B. Turan > 8 

Kültür & Sanat 

A. H. Avcı > 16 

Başka işler yapanlar: 

A. Doğancı > 6 

Çevre ve Uyum: 

M. Çelik > 12 

Bir Konu - İki Konuk: 

M. Nart & B. Yıldırım > 24 

Nisan / Mayıs 2014 



Kaan Cevahir 

Gençlik > 19 

Burcu Ayvaz 

Gönüllü Çalışmalar > 25 

Yasemin Karakaruk 

Kültür & Sanat > 15 

Tiyatro “Alem-i Cümbüş“ 

Bir Konu & Bir Konuk> 21 

Bayram Tarakçı 

Şubat / Mart 2015 



Hakan Sönmez 


Yüksel Özdal 


Euskirchen Folklor Ekibi 

Başka İşler Yapanlar > 22 

İsmail Öner 

Bunları Biliyor 

muydunuz? > 19 

Aralık 2015 / Ocak 2016 

REGION 

REGION 

Aachen’da politikayla 

ilgilenenlerimiz > 4 

Uyum üzerine: 

Heidemarie Ernst > 6 

Gönüllü Çalışmalar: 

Üstün Gözler > 7 

Müzik: 

Ulaş Hazar > 12 


Mehmet Çetiner > 22 

Ağustos / Eylül 2013 


Zeynep Bakşi Karatag 

Gündem > 8 

Seçim sonuçları 

İçimizden biri > 13 

Sevgi Sakar 

Çevre > 21 

Aachen Ormanı 

Başka işler yapanlar > 19 

Erdoğan Dakman 

Haziran / Temmuz 2014 



Emir Kadıoğlu 

Gençlik > 17 

Caner Erdoğan 

Bir Konu & İki Konuk > 14 

KMI: M. Jäckle & W. Stein 


Dr. Serpil Karanfil 

Sizden Gelenler > 21 

Hakan Tuc 

Nisan / Mayıs 2015 



Prof. Dr. Ziya Akçetin 


İrem Benli 


Mehmet Balta 


Serpil Aygün 


Önder Günay 

Şubat / Mart 2016 

neo nazi Partisi „Pro NRW“ / Aachen - eilendorf / 2013 

neo nazi Partisi „Die Rechte“ / Aachen - theaterplatz / 2013 

neo nazi Partisi „NPD“ / Aachen - Kaiserplatz / 2004 

REGION 

Kapak Resimleri © Dominik Clemens 

Bir Konu-Bir Konuk: 

Depresyon > 24 


Necip Tokoğlu > 6 

Başka işler yapanlar: 

Serhan Sancaktar > 8 


Mehmet Çelik > 4 


Burhan Çetinkaya > 20 

Ekim / Kasım 2013 


Metabolizma Rock Grubu 

İçimizden biri > 21 

Fatma Altunoğlu 


Recep Kılıç 

Yaşama dair > 23 

Türkiye temsilcimiz 

Bir konu & üç konuk > 24 

Kim için hangi sigorta? 




Yıldıray Reyhanioğlu 

Gençlik > 15 

Emre Seyrek 


Alev Tur 


Şinasi Dikmen 


Aşkım Ali Erdoğan 

Haziran / Temmuz 2015 


Şeriban Ceylan 

Spor > 13 

Burcu Babacan 

Bir Konu & Üç Konuk > 21 

Nasıl Polis Olunur? 


Canel Yay 


Sevgi Sakar 

Nisan / Mayıs 2016 

© Leiden, Rijksmuseum van Oudheden 

REGION 

başka işler yapanlar: 

Kahraman Abay > 23 

bir Konu-bir Konuk: 

Salih Avcı > 18 


batmaz Ailesi > 4 


Süleyman büyükdere > 6 


Kemal Gündoğan > 26 

Aralık 2013 / Ocak 2014 


Bülent Tiz 


Beraat Mersuh-Böcker 


Melih Serter 

Gençlik > 22 

Cansu Dost 

Spor > 13 

Şahin Dağıstan 




Necla Demirci 


Ahmet Özdemir 


Sibel Güleç 


Ahmet İhsan Tolunalp 

Sizden gelenler > 11 

Esra Cenkiz 



Halil Zembilci 


Timur Bozkır 


D. Arslanbaş-Özkesemen 


Ferdi Çevik 


Kamuran Işık 

Haziran / Temmuz 2016 

REGION 

Foto © Bundesregierung/Bilan 

Foto © Harry Hautumm/pixelio.de 

İçimizden biri: 

Sait Başkaya > 8 

başka işler yapanlar: 

Serkan Güngör > 15 


Recep Vardar > 19 


Dr. Ahmet Lokurlu > 24 

Bir Konu-Bir Konuk: 

Oğuz Evler > 10 

Şubat / Mart 2014 


Murat Karatag 

Başka İşler Yapanlar> 21 

Adem Avcı 

Üniversite Sayfası > 14 

Modern Halk Dansları 

Gençlik > 11 

Seher Daşdemir 


Kumar Bağımlılığı 

Aralık 2014 / Ocak 2015 



Nurhan Karacak 

Başka İşler Yapanlar > 25 

Yasemen Özyıldırım 

Spor > 10 

DİTİB Aachen Spor Kulübü 


Alle Turca 


Baran Ekinci 



Aşkım Ali Erdoğan 

Gençlik > 15 

Ekin Feyzi 


Ecevit Karaduman 


Said Ünal 


Kök Hücre & Emrah Kılıç 



Bizim AAcHen ve çevreSİ İçİn türkçe dergİ | 01 






bizim AAcHen ve çevreSİ İçİn türkçe dergİ | 04 


bizim AAcHen ve çevreSİ İçİn türkçe dergİ | 05 

aachen‘ın 

Rekorları 

Aachen ve çevresinde Neo Naziler 

ücretSİZ 

Haziran/ Temmuz 2013 

Aachen‘a 9. kardeş şehir türkiye‘den: 

SaRIyER / İSTaNbUL 

ücretSİZ 

ücretSİZ 

AAChen 2014 

ücretSİZ 

KARNAVAL 

5. MEVSİMDE KİMLER, NEDEN VE NE KUTLUYOR? 

ücretSİZ 











© Rolf-van-Melis/pixelio.de 

Foto © Stadt Aachen / Andreas Herrmann 

Gaye Gökalp-Yılmaz‘ın Aachen araştırması 

Bu madalyonu kim takacak? 

Aachen, Belediye Başkanı‘nı Arıyor 

ücretSİZ 

“Peki ama biz kaç kişiyiz?“ 

AAChen Ve ÇeVReSİNDEKİ NÜFUS YAPILARI 

ücretSİZ 

DÖNER KEBAP... 

NEREDEN NEREYE! 

ücretSİZ 

ALMANLAŞMAMAYA DİRENME TAKTİKLERİMİZ 

Fotoğraflar: Ünay Abdullah Yaşar 

ücretSİZ 

Devlet Bakanı Aydan Özoğuz: „Hala yapacak çok şey var.“ 

10. YABANCILAR RAPORU 

ücretSİZ 

Bizim aachen 

AACHEN, DÜREN, HEINSBERG VE EUSKIRCHEN İÇİN TÜRKÇE DERGİ | 11 

Bizim aachen 


Bizim aachen 


Bizim aachen 


Bizim aachen 


Mutluluk nedir? 

ücretSİZ 

KONUŞUYORUZ AMA NECE KONUŞUYORUZ? 

ücretSİZ 

kendi işinin patronu olmak! 

ücretSİZ 

ÖLÇÜLEBİLİR GÜZELLİK 

ücretSİZ 

İNTERNETİN BİLİNMEYEN KARANLIK YÜZÜ: 

DERİN İNTERNET 

ücretSİZ 

Bizim aachen 


Bizim aachen 






© AKV / Sammlung Crous 

AACHEN OSTVIERTEL 



Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 

✤ 

BURNOUT 

YENİ BİR HALK HASTALIĞI: TÜKENMİŞLİK SENDROMU 

ücretSİZ 

ALMAN 

EĞİTİM 

SİSTEMİ 

diriyorsunuz? Avrupa’daki Türkçenin geleceği 

bu yerel gazetecilikte mi yatıyor? 

GÜNAL GÜNAL - Almanyaya geldiğim 

günden beri bulabildiğim Türkçe yerel 

gazete ve dergileri toplamaya, incelemeye 

ve arivlemeye özen gösterdim. Yerel 

yayın organlarının Türkçenin geleceğinde 

payı vardır ancak öncelikle birçoğu kendi 

Türkçelerini düzeltmelidir. 

Yerel basın konusundaki gözlemlerimi 

öyle özetleyebilirim: Yayın hayatına balayan 

birçok yerel gazete ve dergi ciddi 

ön planlamalar yapmadıkları için, maddi 

nedenlerden dolayı kısa sürede kapanmak 

zorunda kaldı. Parmakla sayılabilecek 

kadar yerel veya bölgesel yayın organı ise 

uzun soluklu olmayı baarabildi, onların 

da hakkını yememek lazım. 

ücretSİZ 

GÜNÜMÜZDE ZAMAN HIZLANDI MI? 

ücretSİZ 

DOĞU YAKASININ HİKAYESİ 

ücretSİZ 


BAŞARIMIN KRİTERLERİ 

Sizin, Aachen ve çevresinde yarattığım 

bir baarı olarak bahsettiğiniz dergimde, 

geçmite yaanan olumlu olumsuz örnekleri 

de dikkate alarak belirli kriterlerle 

yola çıktım. Bu temel kriterleri öyle özetleyebilirim: 

1. Çıkarmı olduğum Almanca yayın 

organları nedeniyle, Türkçe bir dergiye en 

fazla iki aylık periyotlarla zaman ayırabilirdim, 

bu nedenle dergimizi üç yıldır iki 

ayda bir çıkarıyoruz. 

2. Gazete ve dergi kavramları pek 

dikkat edilmese de farklı içerikler taıyor. 

Gazete o gün okunulur ve atılır, kimse 

gazeteyi pek saklamaz, oysa dergi daha 

uzun süreli okunma ansına sahiptir. 

ücretSİZ 

BİZİM 

İNSANLARIMIZA 

VE YAŞADIĞI ORTAMA 

GEREKTİĞİ GİBİ YER 

VEREN BİR MEDYA 

MÜMKÜN. 

✤ 

39

✤ 

DAHA İLERİ 

GİTMEK İSTİYORSAK 

GÜÇLERİMİZİ 

BİRLEŞTİRMELİYİZ 

✤ 

Bugün birazı, yarın birazı okunabilir, 

yani daha uzun ömürlüdür. Bu nedenle 

dergi formatında karar kıldım. Aylık ya da 

iki aylık gazete olmaz, en fazla haftalık 

gazete olabilir. 

3. Dikkatimi çeken en önemli neden 

uydu: Alman yayın organlarında bizim 

insanlarımıza neredeyse hiç yer verilmiyordu. 

Yerel Alman medyasında çıkan 

genel proilimiz, çete savaları, banka 

soygunu, cinayet vakalarında yer alan 

haberlere mevzu olmaktan öte değildi, 

bu nedenle dergimi güncel haberler 

yerine; yaadığım bölgede kendi alanlarında 

güzel iler yapan, baarılara imza 

atan, kültürel çalımalar yapan insanları, 

sanatla uğraanları tanıtmayı; yaadığımız 

fakat çok iyi tanımadığımız ehrimizi 

tanıtmayı ve bunun yanında belediyenin 

ve bazı kurumların Almanca bilmeyen 

veya az bilen vatandalarımıza 

Türkçe broürlerle bilmeleri gereken yasal 

düzenlemeler ve uygulamalar hakkındaki 

bilgilendirmeyi, ana dillerinde aktarmayı 

hedef alan bir çizgi edindim… Haber 

yerine, yerel bilgiyi temel alan bir dergi. 

4. Bir derginin içeriği kadar baskı ve 

kağıdının kalitesinin de önemli olduğunu 

fark ettim. Bu nedenle dergimin basım ve 

kağıt kalitesine önem verdim ve yaadığım 

ehirdeki Alman dergileriyle rekabet edebilecek 

özellikte baskı ve kue kağıda 

karar verdim. 

5. Derginin herhangi bir politik veya 

dini, mezhebi bir görüü olmamalıydı. 

Bu sayede dergimiz her kesimden insana 

ulamalıydı. 

6. Her eve bir dergi konseptiyle, nüfus 

oranımızdan yola çıkarak dergi adedini 

belirledik. 

7. Yüzde 100 yerel bir dergi olmalıydı ve 

her yere dağıtılmalıydı. 

8. Dergi her aamada, katkı sunmak 

isteyen herkese açık olmalıydı. 

Temelde bu kriterlerle çıkarttığım 

Bizim Aachen dergisi, üç yıldır aynı çizgide 

çıkmaktadır. Okurlarımızdan gelen 

haberlere de yer vermek konusundaki 

eletirilere de cevap olabilmek amacıyla 

da Sizin Aachen diye yeni bir dergiye 

de balamayı düünüyoruz, bu tamamen 

okuyucudan gelen haberlerden oluacak. 

Kendi alanında farklı bir dergi planlıyoruz. 

Baka bir alandan, ani bir kararla basın 

sektörüne geçmi birisi olarak aklıma 

gelen ilk ey bir Türkçe dergi olmadı. 

Almanyada yaayan biri olarak hedef kitlemi 

Almanlar ve hatta hâlâ yazılı basını 

okuma alıkanlığı olan bir nesile yönelik 

(50 ya ve üzeri) bir dergiyi dokuz yıldır 

çıkarmaktayım. Bizim Aachen dergisi açık 

söylemek gerekiyor ki eksikliğini duyduğum 

ve ben yapmazsam baka birilerinin 

yapmayacağını düündüğüm bir 

eydi. Baarı dediğiniz eyin belki de 

temeli u: Alman mantığıyla bir Türkçe 

dergi çıkarıyorum, dergimizin internet 

adresi www.bizimaachen.de, orta vadedeki 

planlarım için de internette bir ismi 

imdiden satın aldım: www.bizim.nrw... 

Fakat online dergi olarak değil, sadece 

dergimiz hakkındaki bilgilere online ulaılabilecek 

internet siteleri. 

Son olarak unu söylemek isterim; yerel 

bazdan biraz daha ileriye gitmek istiyorsak 

güçlerimizi birletirmeliyiz, bu 

alanda ben herkese, her yerde, her türlü 

katkıyı vermeye hazırım. Gerek birle- 

erek daha genel alanlarda Türkçe dergi 

çıkarma konusunda, gerekse de basın 

sektöründe olan dostlarımın, Almanca 

yayınlar çıkarma istekleri konusunda 

deneyimlerimden faydalanmak istemeleri 

halinde severek katkı sunabilirim. 

(FHF) 

z 

40


41

© AYPA | Fotoğralar: Mustafa Temel) 

HAMBURGER BAHNHOF MÜZESİNDE “İZLERİMİZ” 

Alman bakentinde 

arabesk ve 

Türk pop kültürü 

BERLİN 

Türkiyenin önde gelen sanatçılarından 

Gülsün Karamustafa, arabesk, gecekondu 

ve çağda pop kültürün sadece Türkiyede 

değil, göçebeler üzerinden Berline nasıl 

yansıdığını ve kimlik kurucu niteliğini 

sergiletirdi. Haziran ayında açılan ve 23 

Ekim 2016ya kadar Hamburger Bahnhof 

-Museum für Gegenwart salonlarında 

sürecek olan Chronographia balıklı sergide, 

sanatçının son 40 yıla yayılan çalımalarından 

örnekler bir kompozisyon 

halinde izleyici önüne çıktı. 

Çeitli tarzlardan yararlanarak geçmii 

ve bugünü harmanlayan Karamustafanın 

tüm çalımalarının merkezinde göç, 

siyasal nedenlerle maruz kalınan göçebelik, 

pop kültür, feminizm ve toplumsal 

cinsiyet, Batının Ortadoğu toplumlarına 

bakııyla tartıma gibi tema ve balıklar 

yer alıyor. Melani Roumiguiriin küratörlüğünde 

gerçekletirilen 110 parçalık Berlin 

sergisinde, zaman içindeki örtümeler ve 

dallanıp budaklanmalar da irdeleniyor. 

Karamustafanın çalımaları kronolojik 

olarak sıralanmıyor, temaya göre gerçekletirilen 

bir düzen içinde ve güncel söyleme 

göndermelerle sunuluyor. 

42

ARABESK, FİLM VE VİDEO KASETLERİ 

Bu arada, sergi çerçevesindeki toplantılar 

da sürüyor. 3 Eylülde yapılan 

ve Dr. Çiçek Bacık ile Can Sungu ve Ali 

Yıldırımın da katıldığı bir tartımalı 

toplantıda, arabesk ve Türk pop kültürünün 

Almanyada bu kadar hızlı yayılmasının 

anlam ve sonuçları değerlendirildi. 

Almanyaya yabancı kültürel renklerin 

bu ülkedeki Türkiye kökenli toplum 

üzerinde nasıl kimlik kurucu bir etkisi 

olduğu masaya yatırılırken, bibak e.V. 

Sanat Yönetmeni Can Sungu, Avrupalı 

göçmen sanatçıların eserlerinden görüntüler 

ile Türk ilmlerinden örneklerden 

oluturduğu ve çeitli festivallerde gösterdiği 

ilmi sundu. 

Gazeteci ve çevirmen Ali Yıldırım da 

1980lerde arabesk ve pop kültürün video 

kasetleri üzerinden Almanyaya giriini 

kendi Ceylan Video macerasıyla ilikilendirerek 

anlattı. Yıldırım, Almanyaya 

Türk sinema ilmlerinin nasıl getirildiğini, 

önceleri Alman sinema salonlarının 

haftanın belirli günlerinde birkaç saatlik 

kiralanarak müzik showlar eliğinde gösterildiğini, 

sonraları 16 mm ve 8 mmlik 

ilmlerin kiraya verildiğini ve en sonunda 

da video kasetlerin yaygınlaması ile 

VHS, Beta ve 2000 sistem video kasetler 

ile Türk giriimcilerin pazardaki talebi 

gidermek için bir tür video endüstrisi oluturduğunu 

belirtti. Yıldırım, Berlindeki 

göçmenlere Türk ilmlerini seyrettirmede 

ayrıcalıklı bir yeri olan, bu iin öncülerinden 

emekli öğretmen rahmetli Kazım 

İsmailçebiyi böyle toplantılarda anmamız 

gerekir. Ayrıca Avrupadaki videoculuk 

tarihinde önemli bir yer tutan dönemin 

Türk Kan Video irketinin sahibi Dr. Sabri 

Demirdöğenin nasıl Yeilçamı satın alan 

Urfalı olarak gazete manetlerine geçtiğinden 

söz etmek de yerinde olur diye 

konutu. Yıldırım, sürecin yansımalarını 

yorumladı. 

z 

✤ 

ARABESK VE DİĞER 

TÜRK POP KÜLTÜR 

ÖRNEKLERİNİN 

"KİMLİK KURUCU" 

ETKİSİ DE 

OLDU. 

✤ 

43

44

Frankfurt 

Seyahatnamesi 

AHMET HAŞİM 

45


10999 Berlin 

Tel. 030/26 30 31 46 

Fax: 030/26 30 31 47 

Email: 


Web: 


46

Aylık Kültür ve Aylık Sanat Kültür Dergisi ve Sanat | Ekim Dergisi 2016 | | Şubat Sayı: 2016 8 | www.avrupa-kultur.eu 

| Sayı: 01 

Meltem 

Kaptan 

“Olayı” 

Bremen’de 

Türkçe 

Macbeth 

■ 

■ 

■ BERLİN’DE SERGİ: SELF-TRANSLATION 

■ “KANKIRMIZI AYAKKABILAR” OYUNU 

■ ÇİĞDEM AKYOL’UN ERDOĞAN BİYOGRAFİSİ 

RTE

İçindekiler 

KOMEDYEN, SUNUCU, OYUNCU VE ŞİMDİ DE YAZAR 

Meltem Kaptan “olayı” 

IŞIN TOYMAZ 

İyi bir evsahibi nasıl mı olur? Bir yemek kaşığı vahşi Türk balı, bir tutam kışkırtıcı cazibe, bunları kıvırcık 

kafayla karıştır, üzerini de Doğubatı Vestfalya’nın esmer ekmeği ile süsle. Bu lezzetin adı Meltem, 

Türk-Alman uyumunun en bereketli ayartılışı... Ünlü komedyen, 1Live, Funkhaus Europa ve Sat 

1’daki “Das grosse Backen” ve “DesOrientiert” adlı solo programlarla kalpleri fethetti. Almanya’nın 

Gütersloh kentinde doğan, Türkçe ve Almancayı su gibi konuşan, İngilizce ve Fransızcayı da döktüren 

36 yaşındaki Rizeli Meltem Kaptan, komedyen, sunucu ve oyuncu olarak ülkede adından başarıyla 

söz ettiriyor. 

SAYFA: 4 

ERKAN UYANIKSOY: “SHAKESPEARE ZAMANI BÜKÜYOR” 

Bremen’de Türkçe Macbeth 


İstanbullu genç tiyatro topluluğu ReBeZe 13 Ekim'de Bremen Shakespeare Company’de izleyici karşısına 

çıkıyor. Almanya dışında Danimarka, Brezilya gibi ülkelerde bu oyunu sahneleyen ReBeZe 

topluluğu, 400 yıllık bu sahne eserinin çok başarılı ve güncel bir yorumunu yapmış. ReBeZe’nin 

Almanya’ya gelmesi dolayısıyla topluluk üyesi Erkan Uyanıksoy ile Shakespeare, Macbeth, Türkiye’de 

tiyatroların durumu hakkında bir söyleşi yaptık. 

SAYFA: 12 

BERLİN’DE SERGİ: BİREYİN KENDİNİ İFADE ÇABALARI 

Self-Translation 


Kuratörlüğünü Özlem Çengel-Götzelt’in üstlendiği “Self-Translation” sergisinde yer alan yedi sanatçı 

birbirinden hem farklı hem de aynı olma durumunu dile getiriyor. Kendini bir dilden ötekine çeviriyor, 

(tabii ki burada bahsedilen sadece konuşulan dil değil, bireylerin kendilerini ifade ettikleri tüm 

araçlar) böylece her dil anlatana ve anlatılana göre yeni bir anlam kazanıyor. 

SAYFA: 18 

2

YÖNETMEN NATASCHA KALMBACH VE “KANKIRMIZI AYAKKABILAR” 

Çocukların hayal dünyası mı, büyüklerin gerçeği mi? 


Bu yaşta masal mı okuyacağız? Bunun cevabı, aslında çocuk tiyatrolarında. Heidelberg Şehir Tiyatrosunun 

Çocuk ve Gençler Bölümü Müdürü ve Yönetmen Natascha Kalmbach şöyle diyor: “Günümüzün 

masal diyarı tiyatrolardır. Çocuk tiyatroları sadece çocuklara hitap etmiyor. Çocuklarını tiyatroya 

getiren anne babalara, büyükanne ve büyükbabalara da hitap ediyor. Tüm ailenin zevk alacağı 

gösteriler... Oyunun içeriği, öğretisi gerçek olabilir, ama biz masal büyüsünün örtüsünü de kullanmaya 

çalışıyoruz.” 

SAYFA: 22 

ALMAN KÜLTÜR ENDÜSTRİSİ BİZE NASIL MI BAKAR? 

Erdoğan’ın değil “Türkçeli yeni Almanların” biyograisi 

OSMAN ÇUTSAY 

Türkiye, Almanya için önemli. Bunu medyanın ve kültür endüstrisinin gündemine bakınca da hemen 

görebiliyoruz. Haberlerin ilk sırasında sık sık Türkiye yer alıyor; kitap listelerinde de Türkiye ve 

Türklere dair kitaplar birbirini kovalıyor. Ama tersi, uzun bir süredir daha doğru: Almanya, Türkiye 

için çok daha önemlidir, öyle ki, Berlin ekonomik temelli bir vazgeçilmezlik payesi almış bulunuyor. 

Bu temel, örneğin Amerikan ağırlığında yok, orada askeri ve siyasi yoğunluk öne çıkıyor. O zaman 

Alman medyasının Türkiye ilgisini yadırgamamak lazım. Kitap dünyası da öyle. Alman yayınevleri 

neredeyse her hafta Türkiye’yle şu veya bu biçimde ilintili birkaç kitap yayımlıyor. Gazete ve 

görsel-işitsel medyada ise ilgi zaten çok yoğun, çünkü Türkiye ve bağlantıları her zaman acil gündemin 

bir parçası. Peki, bu kitaplar ve yazarları çözülen Türkiye’yi anlatabilir mi? 

SAYFA: 26 

55. Maschallah 

Bilanz und Perspektiven des deutsch-türkischen Anwerbeabkommens nach 55 Jahren 

Vortrag | KONZERT | Feier 

MÜNİH VE “BÜYÜK GÖÇÜN” 55’İNCİ YILINDA DURUM 

Genç kuşağın bilanço arayışları 

Türkiye ile Federal Almanya arasında imzalanan işgücü göçü anlaşmasının 55’inci yıldönümü 

Münih’te de bir toplantıyla tartışmaya açılıyor. Göç süreci ve sonuçlarının masaya yatırılacağı toplantı 

BIM e.V (Bavyera Göç Enstitüsü) tarafından 11 Kasım 2016 Cuma akşamı gerçekleştirilecek. 

SAYFA: 36 

■ 

■ 

3

KOMEDYEN, SUNUCU, OYUNCU VE ŞİMDİ DE YAZAR 

Meltem Kaptan 

“OLAYI” 

IŞIN 

TOYMAZ 

4

STUTTGART 

İyi bir evsahibi nasıl mı olur? Bir yemek 

kaığı vahi Türk balı, bir tutam kıkırtıcı 

cazibe, bunları kıvırcık kafayla karıtır, 

üzerini de Doğubatı Vestfalyanın esmer 

ekmeği ile süsle. Bu lezzetin adı Meltem, 

Türk-Alman uyumunun en bereketli 

ayartılıı... 

Ünlü komedyen, 1Live, Funkhaus 

Europa ve Sat 1daki Das grosse Backen 

ve DesOrientiert adlı solo programlarla 

kalpleri fethetti. Almanyanın Gütersloh 

kentinde doğan, Türkçe ve Almancayı su 

gibi konuan, İngilizce ve Fransızcayı 

da döktüren 36 yaındaki Rizeli Meltem 

Kaptan, komedyen, sunucu ve oyuncu 

olarak ülkede adından baarıyla söz 

ettiriyor. 

an dersleri, resim ve yönetmenlik eğitimleri 

alan, Boğaziçi Üniversitesinde 

yurtdıı yükseköğrenimi de gören, 

Almanyanın Türk kökenli yükselen 

yıldızı Meltem Kaptan, Müjdat Gezen 

Tiyatro Okulundan mezun. Amerikada 

oyunculuk eğitimine devam eden 

komedyen Marburg Üniversitesinden 

Edebiyat ve Medya Bilimleri Bölümünde 

yükseköğrenimini tamamladı. 

2008 yılından bu yana çeitli Alman 

televizyon kanallarında, tiyatrolarında 

stand-up ovlarıyla da boy gösteren 

Meltem Kaptan çok yönlü bir sanatçı. 

Ancak Meltem Kaptan son günlerde 

adından Verliebt, Verlobt, verbockt: 

Meine türkisch-deutsche Traumhochzeit 

(Aık oldum, Nianlandım, Mahvettim: 

Benim Türk-Alman Rüya Düğünüm) adlı 

kitabıyla söz ettiriyor. 

✤ 

BU LEZZETIN 

ADI MELTEM, 

TÜRK-ALMAN 

UYUMUNUN 

EN BEREKETLI 

AYARTILIŞI... 

✤ 

5

✤ 

HORONLU OKUMALAR 

TÜRK HELAL ET 

MAFYASI VE 

GELININ AILESININ 

KÜLTÜREL 

SINIRLARI AŞAN 

ÇILGINLIKLARI 

OLMASAYDI... 

✤ 

Kitabı, ei Daniel Holl ile birlikte 

kaleme alan Meltem Kaptan, Lappan 

Yayınları arasında okurla buluan bu çalımasında 

gelinlikler, nikah ahitleri, entegrasyon 

ve sonunda sadece iki kiinin, gelin 

ve damadın konumasına izin verilmeyen 

bir düğünden söz ediyor. Ağustos ayında 

okura ulaan ve eylül ayında okuma 

akamlarıyla birlikte büyük ses getiren 

kitabın konusu özetle öyle: 

Almanyada yaayan göçmen bir Türk 

ailesinin kızı olan hayat dolu Leyla Güne, 

hayatının en önemli günüyle karı karıyadır. 

Leyla, 32 yaındaki Alman avukat 

Nils Bockheimla evlilik hazırlıkları 

içindedir. 21inci yüzyılın çokkültürlü 

Almanyasında çağda bir ak hikayesi 

yazılmak üzeredir. Tabii manik depresif 

nikah ahitleri, ağır kilo problemi olan 

gelin, Türk helal et mafyası ve gelinin ailesinin 

kültürel sınırları aan çılgınlıkları 

olmasaydı... 

Almanyayı hem solo programlarıyla 

hem televizyon programlarıyla imdi de 

kitabıyla kahkaha tufanına tutan Meltem 

Kaptan ile kitabı hakkında söyletik: 

- Okuma akamlarınız nasıl gidiyor? 

MELTEM KAPTAN - Prömiyer dediğimiz 

ilk okuma akamımız çok dolu ve 

neeli geçti. Horon teperek, ben gelinliğimle 

eim de damatlığıyla okuma akamına 

giri yaptık. Okuma akamını zaten 

gelinlik mağazasında yaptık. Yani ortam 

da her ey de çok uygundu. Kitap yayınlanır 

yayınlanmaz eim Daniel ile birlikte 

birçok talk showdan davet aldık. Almanya 

çapında toplam 20 okuma akamı olacak. 

Berlin, Frankfurt gibi büyük kentlerde 

gerçekleecek. Frankfurt Kitap Fuarı, 

Leipzig Kitap Fuarında da okumalarımız 

var. 

- Sizce kitabınızı toplumun en çok hangi 

kesimi merak edip, alıyor? 

6

✤ 

MELTEM KAPTAN - Çokkültürlü yaam 

süren ya da çevresi olanlar çok rağbet 

ediyor. Çiftuluslu evlilik yapanlar bu 

kitabı tercih edenler ve elbette 2. ve 3. 

kuak Almancadan dolayı daha fazla 

okuyor. 

“O TÜRKLEŞİYOR 

BEN ALMANLAŞIYORUM” 

- Kitabınızın bu kadar yankı yaratmasını 

neye bağlıyorsunuz? 

MELTEM KAPTAN - Türk-Alman evlilikleri 

artıyor. Bu konu komedi eklinde hiç ilenmemiti. 

İtalyan-Alman ya da Amerikan- 

Yunan düğünleri komedilere konu oldu 

ama, Türk-Alman düğünü ilk kez ele alınıyor. 

Uyum konusunda çok yorucu tartımalar 

olduğu için herkes bu olumsuzluklardan 

bıktı usandı. Biz olumlu ve mizahi 

yönden ele alıyoruz. Uyum kolay, multikulti 

evlilik de çok kolay demiyoruz. 

Ancak zorluklara ve her eye rağmen 

değiyor, diyoruz. 

- Siz de evlenirken einizle benzer olayları 

yaadınız mı? Yoksa Nils ve Leyla siz ve 

einiz mi? 

MELTEM KAPTAN - Paralellikler var. 

Abartmalar var haliyle. Ama kitabın içindeki 

karakterler gerçek hayattan, çevremizdeki 

karakterler. Örneğin Almanya, 

Türkiyeden gelen akrabalarla dolup 

taıyor. Babanın uçan kuu düğüne davet 

etmesi. Gerçek hayatta da bizim düğün 

törenimiz 140 kiilikti. Alman kayınvalidem 

oka girdi. Bu nasıl kalabalık bir 

düğün! diye neredeyse bayılıyordu. Oysa 

babamlar için bu rakam çok düüktü. 

Böyle düğün mü olur? diye söylenip 

duruyordu. Yani Türklere az Almanlara 

çok. 

Eimin de uzun yıllara dayanan oyunculuk 

ve müzik geçmii var. O gittikçe 

PARALELLIKLER 

VAR. ABARTMALAR 

VAR HALIYLE. AMA 

KITABIN IÇINDEKI 

KARAKTERLER 

GERÇEK HAYATTAN, 

ÇEVREMIZDEKI 

KARAKTERLER. 

. 

✤ 

7

✤ 

BEN GIDEREK 

ALMANLAŞIYORUM 

EŞIM DE 

TÜRKLEŞIYOR 

✤ 

Türkleiyor ben gittikçe Almanlaıyorum. 

Türkiyede araba kullanıyor. Dönünce hala 

Almanyada Türkiyedeki gibi bıçkın öförlüğünü 

sürdürüyor mesela. 

Düğünümüzde eim evden davul zurnayla 

gelin alma geleneğini istedi, ben de 

Almanlardaki tabak kırma adetini istedim. 

Kendi düğünümüzü planlarken öyle eyler 

yaadık ki, Bunlardan kitap olur diye 

söylenip duruyordum. Baktık gerçekten 

çok komik eyler oluyor, 20 sayfayı kaleme 

aldık. Lappan Yayınevi ile görütük. Bu 

romanın arkasında oyuncu bir ismin de 

olduğunu görünce kabul ettiler. 

- Türk Alman evliliklerinde çiftlere ya da 

ailelerine kitabınızın rehberlik yapabileceğini 

düünüyor musunuz? 

MELTEM KAPTAN - Kitap yayınlandıktan 

sonra bize çok e-posta ve mektup gönderen 

oldu. Aaa tamamen aynı konular, 

aynı eyleri biz de yaıyoruz diye yazan 

çok. Multikulti (Çokkültürlü) yaamda 

aslında bütün bunların olduğunu görünce 

rahatlıyorlar. Tartımalarında ve korkularında 

yalnız olmadıklarını gösteren rahatlatıcı 

bir kitap. Çift uluslu evliliklerde olabilen 

eyler. 

- Sizce de Alman düğünleri ve Alman gelinleri 

biraz Türkleip, Türk düğünleri ve 

gelinleri de biraz Almanlamı olabilir mi? 

MELTEM KAPTAN - Bizim gelin konvoyunu 

Almanlar da yapıyor. Alman gelinleri 

artık gelinliklerini Türk gelinlikçilerden 

almaya baladı. Almanları bize benzettik. 

Türk gelinleri ise kalbi kesip içinden 

geçme, daha az davetli ile tören, gelinlikte 

sadeliği tercih ediyorlar. Alman makyajı 

olsun, haif olsun diyorlar. Türklerde 

fotoğraf çekimi stüdyoda ailelerle değil 

artık doğada tarihi yerlerde gerçekle- 

iyor. Damat metrodan inerken binerken… 

Bir de hem gelinin hem damadın Alman 

olduğu bir Alman düğününde sadece Türk 

menüsü servis edildiğini gördüm. 

YASEMİN ŞAMDERELİ 

FİLMİNİ ÇEKSE KEŞKE 

- Kitabınızın ilmi çekilse romantik komedi 

dalında izlenme rekorları kıracağa benziyor. 

Kimin çekmesini isterdiniz? 

MELTEM KAPTAN - Çok isteriz. Kitabı çok 

canlı yazdık. Yazarken her ey ilm gibi 

geçiyordu önümden. Almanya ilmini çok 

sevmitim. Bu ilmin baarılı yönetmeni 

Yasemin amderelinin benim kitabımı 

da sinemaya uyarlamasını çok isterim. 

Elbette kendim de oynamayı arzu ediyorum. 

- Türkler ve Almanlar 50 yılı akındır bir 

arada yaıyor. Birbirlerine âık oluyorlar, 

seviyorlar, birbirleriyle evleniyorlar, birlikteliklerinden 

çocukları oluyor. Hâlâ 

entegrasyonu telafuz etmek size de 

komik gelmiyor mu? 

8

✤ 

MELTEM KAPTAN - Tabii ki komik 

geliyor. Buradaki yaam içimize öyle ilemiki 

elbette bana da komik geliyor. 

Zor bir dönemden geçiyoruz ve entegrasyonun 

gündemde olması ise gayet 

normal. Ancak uyum yolunda bunca çaba 

boa değildi. Multikultiyi kimse bizim 

elimizden alamaz. Zor dönemde her- 

eyi bozacak değiliz. Türk Alman dostluğunu 

kemiklemi kısmını artık kimse 

bozamaz. Elbette katedecek yol var önümüzde. 

- ”vlenmek üzere olan bir Türk- Alman 

çifte mutlu bir yuva kurabilmeleri için 5 

ipucu verebilir misiniz? 

MELTEM KAPTAN -Sabır, sabır, sabır , 

sabır, sabır. Altıncısı ise hogörü olsun. 

- Kitabınızı Türkçe de okuyabilecek miyiz? 

MELTEM KAPTAN - Çevirisi olursa espri 

yönünden çok ey kaybolur. Almanyadaki 

Türk-Alman evlilikleri Türkiyedeki insanlara 

uzak olabilir. 

- Almanya’da Türk kökenli komedyen 

deyince akla genellikle karı cinsten meslektalarınız 

geliyor. Çok az Türk kadınının 

cesaret ettiği bir alana girmisiniz. Bu 

alana girerken nelerle karılatınız? 

MELTEM KAPTAN - İlk baladığımda 

genellikle kafalarda kadından komedyen 

olmaz, bakıı hâkimdi. Artık onu aıyoruz 

gibi. Ben bile ilk dönemde sahneye çıktığımda, 

bata daha erkeksi çıkıyordum. 

Artık dii komedyenler normal olmaya 

baladı. Orada da yol katettik. Yine de 

hemcinslerimizin sayısı az. 

ILK SAHNEYE 

ÇIKTIĞIMDA 

BEN BILE 

DAHA BIR 

ERKEKSIYDIM.. 

✤ 

9

✤ 

SAHNEDE 

PARMAĞIMLA 

GÖSTERIP UYUMU 

ANLATMAK 

GIBI BIR 

DERDIM YOK. 

✤ 

- Gösterileriniz, programlarınız genellikle 

Almanca. Yeni kitabınız da öyle. Türkçe 

programlar, kitaplar var mı görünürde? 

MELTEM KAPTAN - Annem öğretmen. 

Atasözleri hayranı. Annem Melek Kaptan 

ile birlikte Türkçe Almanca Atasözleri 

Sözlüğü yayınlamıtık, Önel yayınları 

arasında çıktı. Funkhaus Europada 

Domates Biber Patlıcan bölümünde de 

Türkçe-Almanca komedi sunduk. 

Kitabın stand-up eklinde bir komedi 

programı olacak. Ancak buradaki Türklere 

yönelik sadece Türkçe program olabilir. 

Bu da yeni ve farklı bir konsept demek. 

- Türklerle Almanlar sizce aynı eylere birlikte 

gülebiliyorlar mı? 

MELTEM KAPTAN - Türkler gösterilerime 

çok geliyorlar. Anneleriyle gelip gösterilerimi 

annelerine tercüme edenler 

bile var. Her zaman nasıl eletirdiğinize 

bağlı. Amacım ovlarda yermek değil. 

Bazı komedyenler hep suçlu arar. Mağduru 

oynar. ovlarımda ben bu konuya çok 

hassas yaklaıyorum. 

Türkler varsa dengeleri gözetmek gerekiyor. 

İki toplum da aynı eye gülebiliyor. 

Sahnede olduğumda tamamen genç 

Türk kadının bakıı ortaya çıkıyor. İlle 

de sadece Türk konusu ilememe gerek 

yok. İstemesem de böyle. Entegrasyonu 

yaamak gerekiyor. Sahnede parmağımla 

gösterip uyumu anlatmak gibi bir derdim 

yok. 

ORTALIĞI TOPARLAYIP, 

GÜLMEYE DEVAM 

- Almanlar göçmenlerle ilgili özellikle de 

Türklerle ilgili en çok neye gülüyorlar? 

MELTEM KAPTAN - Türkler bizlerle ilgili 

konuları daha iyi tanıyıp bildikleri için 

daha çok gülüyorlar. Almanlar da kendileri 

ile ilgili bölümlere daha çok gülüyorlar. 

ehir ehir de nelere gülündüğü değiiyor. 

Her kentin yapısına göre gülmeleri de 

değiiyor. 

- Terör tehdidi, İslamofobi, ırkçılığın tırmanması, 

mülteci sorunu, Türkiye’deki darbe 

giriiminin ardından Almanya-Türkiye arasındaki 

siyasi gerginlik derken, bunca yıllık 

Türk Alman dostluğu sizce yıprandı mı? 

Gelecekte birlikte gülmeye devam edecek 

miyiz? 

MELTEM KAPTAN - Zaten sıkı olan Türk- 

Alman dostluğuna bir ey olacağını sanmıyorum. 

Entegrasyon konusu, ne yazık ki 

son günlerde yine ön planda. Ama baka 

çaremiz yok, ortalığı toparlayıp gülmeye 

devam edeceğiz. 

z 

10

Koordinationsleitung: 

Prof. Dr. Michael Winkler 

Prof. Dr. Heinz Sünker 

Prof. Dr. Armin Bernhard 

Prof. Dr. Marlies W. Fröse 

Zeynel Korkmaz 

ÇOKYÖNLÜ EĞiTiM DERNEĞi e.V. 

Institut für Bildung und Kultur 

Universität Jena 

Medienpartner: 

| EYLÜL /EKİM 2016 | Sayı: 13 | 

S Y M P O S I U M 

DRAFTING COMMITTEE 1948 

ERWEITERUNG des MENSCHENRECHTS 

auf BILDUNG - 2018 

„Die Idee“ 

Anmeldung nicht erforderlich 

Prof. Dr. Wolfgang Jantzen - Prof. Dr. Michael Klundt - Prof. Dr. Marlies W. Fröse 

„ Die Gegenwart der Erziehungs- und 

Bildungspraxis aus Sicht Internationaler 

Organisationen und Lehrergewerkschaften“ 

UNESCO - Marlis Tepe - Kumar Ratan 

„Erfahrungen von Studenten und 

Schülern mit Bildungssystemen“ 

Frederik Eckerle - Derya Çıkılı - Alexandra A. Ftouli 

Bekanntmachung des Projekts 

„Erweiterung des Menschenrechts auf Bildung 2018“ 


29. Oktober 2016 Universität zu Köln 

Hauptgebäude - Hörsaal II 

Samstag 

Albertus-Magnus-Platz 1 

© UN PHOTO 

„Erweiterung des 

Menschenrechts auf 

Bildung – 2018“ 

Symposium 2016 

Koordinationsleitung 

Die Vereinten Nationen haben das 

Recht auf Bildung in der Charta der 

Menschenrechte festgehalten und zur 

Verpflichtung erklärt – für die Regierungen, 

für die Zivilgesellschaft, für die 

Einzelnen. Es trifft zu, dass es nicht verwirklich 

ist. Alles muss getan werden, es 

durchzusetzen. 

Aber das reicht nicht mehr. Die Weltlage 

hat sich so zugespitzt, dass das 

Recht auf Bildung erweitert werden 

muss. Es könnte sein, dass Bildung zu 

dem Weltrecht schlechthin werden 

muss: Zu einem Kern des menschlichen 

Selbstverständnisses. Überall und zu jeder 

Zeit. 

Darüber muss gemeinsam gesprochen 

werden, das muss im gemeinsamen 

Handeln geschehen – besonnen und auf 

einander hörend und zugehend. 

Dazu laden wir ein – eine Initiative, 

die schon vielfältig getragen wird, die 

weltweit schon ein Echo hervorgerufen 

hat, gar nicht verhaltend, sondern zustimmend. 

Das sollte übrigens Mut machen. 

Seiten 7-10 

Alman Medyasına Konu Önerileri 

Timo Linsenmaier 

Education International – Belçika 

EĞİTİM POLİTİKASI VE FİNANS POLİTİKASI 

– BİRARADA YÜRÜYEBİLİRLER Mİ? 

Siyaset, para, güç ve küresel Sürükleyici bir öykünün kolayca 

gazete manşetlerine gireceği düşünülebilir. Ama göründüğü 

kadarıyla konu eğitim ve eğitim politikaları olduğunda 

ilgi çok daha düşük. 

Fırat Yıldırım 

Wuppertal Üniversitesi 

MEDYA ARACILIĞIYLA OLUMSUZ KOLEKTİF 

ÖZDEŞLİK OLUŞUMU 

Öyleyse bir yandan sığınmacı krizi hakkında nitelikli haberciliğe 

ve diğer yandan da olumsuz kolektif özdeşlik 

oluşumu görüngüsüne uygun bir yanıt bulmak için, konunun 

medyatik sunuluşu nasıl bir karakteristiğe sahip olmalıdır? 

Prof. Dr. Enrique Rodrigues-Moura 

Bamberg Üniversitesi 

Yetişen biliminsanları için iş koşulları istikrarsız olduğundan, 

üniversite profesörlüğü için daha uzun soluklu çalışabilenler 

herşeyden önce dayanıklı ya da aile birikimi uygun 

olanlardır. 

Prof. Dr. Michael Klundt 

Magdeburg-Stendal Yüksekokulu 

Alman medyası hoşnutsuz, acı çeken insanların kendi 

durumlarını iyileştirmek yerine nesnel olarak kötüleştiren 

parti ve hareketleri desteeklemesi için ne kadar 

“Sarrasinizm-Sloterdijkizmin gerekli olduğunu kendi kendine 

sormalı. 



11

ERKAN UYANIKSOY: “SHAKESPEARE ZAMANI BÜKÜYOR” 

Bremende 

Türkçe Macbeth 


✤ 

MACBETH 

IKI KISILIK KABUS 

THEATERGRUPPE BEREZE AUS ISTANBUL 

IN TÜRKISCHER SPRACHE MIT DEUTSCHEN ÜBERTITELN 

13. OKTOBER 2016 

19.30 UHR 

Im Anschluss eine Diskussion mit dem Ensemble 

zur Situation des Theaters in der Türkei 

Preis 15 € / ermäßigt 10 € 

Tickets im Foyer der Stadtbibliothek, Am Wall 201 

oder per Telefon: 0421-500 333, Mo-Fr 15-18 Uhr 

oder online 

SHAKESPEARE, 

400 YIL ÖNCEYLE 

BUGÜNÜ 

BULUŞTURUVERIYOR. 

✤ 

WWW.SHAKESPEARE-COMPANY.COM 

12

İstanbullu genç tiyatro 

topluluğu ReBeZe 13 ”kim'de 

Bremen Shakespeare Companyde, 

15 ”kimde ise Hannoverdeki 

Pavillionda Shakespeare'in ünlü 

Macbeth oyununu Türkçe olarak 

sahneleyecek. Oyun ’lmanca üst 

yazılı olacak. ’lmanya dışında “animarka, 

Brezilya gibi ülkelerde bu 

oyunu sahneleyen ReBeZe 

topluluğu, 400 yıllık bu sahne 

eserinin çok başarılı ve güncel 

bir yorumunu yapmış. ReBeZenin 

’lmanyaya gelmesi dolayısıyla topluluk 

üyesi ”rkan Uyanıksoy ile Shakespeare, 

Macbeth, Türkiyede tiyatroların 

durumu hakkında 

bir söyleşi yaptık. 

BREMEN 

- Nedir Shakespeare'in 400 yıllık oyununu 

hâlâ güncel kılan? 

ERKAN UYANIKSOY - Arzular, çelikiler 

ve onların Shakespearedeki dile 

geli biçimleri. 400 yıl önceki insanla 

bugünkü insanın sahip olduğu arzular ve 

çelikiler aynı. Ve o arzular ile çelikiler 

Shakespearein dilinde en basit, çıplak, 

yoğun ve derin haliyle hayat buluyor. 

İnsan eylemlerinin ardındaki itkilere 

dair Shakespearein indiği derinlikte, insan 

doğasına ait çok basit, tam bu nedenle 

de her döneme ait, evrensel, zamansız 

gerçekler var. İktidar, hırs, ak, korku, 

cinayet... Hepsi bizim içeriden bildiğimiz, 

kolaylıkla algılayabildiğimiz, tanımlayabildiğimiz 

kavramlar. Örneğin, Macbethin 

iktidar hırsını hepimiz tanımlarız, belli 

oranda bir güç arzusu hepimizde vardır. 

O belli orandaki güce ulamak için önümüzde 

ahlaki bir engel varsa (Macbethde 

Kralı öldürme zorunluluğudur bu engel) 

bir çelikiyle ba baasınızdır. Oranlar, 

engeller, yoğunluklar değiir ama temel 

arzular ve çelikiler 400 yıldır aynı. 

Diğer yandan, Shakespeare bu kavramların 

özündeki en can alıcı çelikilere enfes 

bir iirle dokunuyor. iiri oyunda olup 

bitenleri ve karakterin kafasından geçenleri 

benzersiz imgelerle aktarıyor. İmgeleri 

benzersiz kılan da bir yanıyla doğrudan, 

net, somut oluları, bir yanıyla da insana 

ait daha derin bir kavrayıı sunan soyutlamaları. 

Macbeth Kralı öldürdüğünde, 

gece çığlık çığlığa inler: Macbeth uykuyu 

öldürdü!. Enfes bir imge. Hem çok somut, 

doğrudan ve iziksel hem de imgenin yarattığı 

ekoda zamanı, dönemi olmayan bir 

estetik var. Shakespearein imgesi zamanı 

büküyor, onun ötesine geçiyor, 400 yıl 

öncesiyle bugünü buluturuveriyor. 

- İzleyiciler Macbeth'in modern, günümüze 

uyarlanmı bir yorumunu mu izliyorlar? 

ERKAN UYANIKSOY - Evet. Sahnede iki 

kiiyiz, haliyle bu bir uyarlama. Günümüzle 

hikâyenin geçtiği dönemi buluturan bir 

kâbus zamanında geçiyor diyebiliriz. 

✤ 

SHAKESPEARE'IN 

INDIĞI DERINLIKTE 

ZAMANSIZ 

GERÇEKLER 

VAR. 

✤ 

13

✤ 

ELBETTE HER OYUNUMUZDA 

ŞÖYLE VEYA BÖYLE TÜRKİYE'YI 

DE SAHNEYE TAŞIYORUZ. 

✤ 

- Oyununuz sanki Türkiye'yi anlatıyor? 

ERKAN UYANIKSOY - Türkiyede yaayan 

oyuncular olarak, elbette yaptığımız her 

oyunda öyle veya böyle yaadığımız 

ülkeyi belli oranda sahneye taıyoruz. 

Aksi mümkün değil. Tiyatro yapma motivasyonlarımızdan 

birinin de derdimizi 

anlatma derdi olduğunu düünürsek, 

seyircilerimizin bir miktar Türkiye göreceklerini 

söyleyebiliriz. 

- Türkiye meneli ve Türkçe tiyatro oyunları 

burada genellikle buradaki göçmen topluluğuna 

seslenir ve Alman tiyatrolarında, 

onlarla ibirliği ile sahnelenmezler. Sizde 

durum farklı, bu ibirliği nasıl oldu? 

ERKAN UYANIKSOY - Oyunumuzun sahne 

ve kostüm tasarımlarını yapan Lucile 

Larour (Fransa) ve Patricia Ulbricht 

(Almanya) sayesinde oldu bu ibirliği. Bir 

buçuk yıl önce Lucile ve Patricia tiyatromuzla 

iletiime geçtiler ve İstanbula gelip 

bizimle beraber çalımak istediklerini bildirdiler. 

Zamanlamaları ahaneydi, çünkü 

Macbeth üstüne çalımaya balamak üzereydik 

ve oyunun sahne-kostüm tasarımlarını 

kimin yapacağına henüz karar verilmemiti. 

Proje üzerine konutuk, karılıklı 

heyecan duyunca da beraber çalımaya 

karar verdik. Lucile ve Patricia sahne 

tasarımı üzerine eğitimlerini Hannoverda 

almılar, dolayısıyla Almanyada belirli bir 

çevreleri var. Bu turne de onlar sayesinde, 

bilhassa Lucilein çabalarıyla gerçekleiyor. 

- Türkiye'de tiyatronun durmunu nasıl 

değerlendiriyorsunuz? ”skiden her lisede 

bir müsamere kolu olurdu, her kasabada iyi 

kötü amatör temsiller yapılırdı, imdi, dıarıdan 

bakınca, sanki bunlar yok artık. 

ERKAN UYANIKSOY - Çok geni bir konu 

tabii. Günlerce konuabiliriz üstüne. Hem 

14

✤ 

BU TURNE, LUCILE LAROUR 

VE PATRICIA ULBRICHT 

SAYESINDE GERÇEKLEŞTI. 

✤ 

iyi, hem olumsuz gelimeler var. Türkiyede 

tiyatro -geleneksel olarak- pek ciddiye 

alınmaz, bir gereklilik olarak görülmez. 

Bu anlamda, bu dönemde de değien bir 

ey yok. Çok tiyatro kapandı, birçoğu 

tarihi tiyatro. Açılanlar genelde AVM içine 

sıkıtırılmı, ruhsuz, sevimsiz sahneler; 

tiyatrodan ziyade show mekanları. 

Devletin tiyatroya ayırdığı bütçenin 

çok büyük bir kısmı Devlet Tiyatrosuna 

gidiyor. Sonra ehir Tiyatrolarına. Kalan 

mini mini parça da –layık görülen- az sayıdaki 

özel tiyatrolara dağıtılıyor. Sonuç 

olarak Devlet Tiyatrosunda bir oyun 10 TL 

iken, özel tiyatrolarda 40-50 TL civarında. 

50 TLyi de seyirci sahnede mehur oyuncu 

görecekse veriyor. Bu da bağımsız, mehursuz 

tiyatrolar için bir seyirci sorunu 

ortaya çıkarıyor. Bir oyunu kalitesine göre 

seçen, belirli bir tiyatroyu kend zevkine 

hitap ettiği için düzenli takip eden seyirci 

çok az. 

Parasızlık yüzünden bağımsız özel tiyatrolar 

düzenli kadro tutamıyor, oyuncusuna 

ödeme yapamıyor, düzenli çalıma 

yapabilecekleri mekânlara sahip olamıyor 

veya kiralayamıyor. Bunlar da ekiplerin 

uzun soluklu olamamasına, uzun/düzenli 

çalıma gerektiren nitelikli iler ortaya 

koyamamalarına neden oluyor. 

Ama her eye rağmen tiyatro yapan, 

elindeki üç-be lirayı birletirip, borca 

harca girip sahne açan genç insanlar var. 

Özellikle Istanbulda. Sayıları giderek 

artıyor. Garajdan, depodan, mahzenden 

bozup sahne açıyorlar. Birçok ekip kendi 

oyununu yazıyor. Yeni metinler ortaya 

çıkıyor. Bundan 10-15 sene önce genç 

yerli oyun yazarı yokluğundan yakınırdık. 

imdi, düzenli her sene en az bir-iki 

oyun yazan birçok genç oyun yazarı var. 

15

✤ 

TIYATROYA 

ILGININ 

AZALDIĞINI HIÇ 

ZANNETMIYORUM. 

✤ 

Bu oyunların kaçı 10-15 sene sonrasına 

kalacak bilemiyorum ama, bu hareketliliğin 

önemli olduğunu düünüyorum. 

- Son yıllarda tiyatroya ilginin azalmasında, 

insanları daha edilgen ve tüketici konumuna 

getiren televizyon ve dizilerin etkisi 

nedir? 

ERKAN UYANIKSOY - Tiyatroya ilginin 

azaldığını sanmıyorum. Seyirci yok değil, 

var. Herhangi bir Devlet Tiyatrosu veya 

ehir Tiyatroları oyunu seçip gidin –bilet 

bulabilirseniz- salonun kapalı gie olduğunu 

görürsünüz. Sadece İstanbulda 

değil, diğer bölgelerde de bu böyle. Seyirci 

sorunu özel tiyatrolar için söz konusu. 

Biraz önce anlattığım gibi, seyirci niye 10 

TL verecekken 50 TL versin ki? Sahnede 

çok mehur bir oyuncu varsa i değiiyor 

tabii. Dizide gördüğü kiiyi sahnede canlı 

izlemek seyirciye heyecan veriyor. 

Televizyonların, dizilerin ne tür bir 

etkisi var tiyatroya bilemiyorum. Genel 

olarak pek faydaları yok herhalde. ahsen 

ben televizyon izlemeye katlanamıyorum. 

O yüzden de etkilerini çok bilmiyorum. 

Ama dizilerde oynayıp çok para kazanan 

sonra da o parayla tiyatro yapan oyuncular 

da var mesela. Gerçi bir yönetmen 

arkadaım öyle demiti bir keresinde: 

Her akam milyonlarcasını zehirle, 

ondan sonra haftada iki gün oyun oynayıp, 

100er 100er kurtarmaya çalı, yok ya!? 

Çok gülmütüm. 

- Bu dönem "“evlet Tiyatroları"nda yerli ve 

milli oyunlar oynanacak diye bir tartıma 

var ve bir talimattan söz ediliyor, nedir bu 

yerli ve milli tiyatro meselesi? 

ERKAN UYANIKSOY - Devlet 

Tiyatrolarında zaten yüzde 51 yerli oyun 

talimatı vardır. Yani sahnelenen oyunların 

en az yüzde 51inin yerli oyun olması 

gerekir. Bu hep böyleydi. Yani oran yüzde 

51in üstü herhangi bir sayı da olabilir. Bu 

sezon oranı biraz daha arttırmak istiyorlar 

anlaılan. Tamamen yerli oyun oynanması 

söz konusu değil ama. DT sezonu açtı ve 

bir sürü yabancı oyun da var programlarında 

gördüğüm kadarıyla. Ama bir yerli 

oyun bolluğu, gözle görülür bir millileme 

var elbet. Keke derdimiz yüzdeler, 

yerli-yabancı ayrımı vs. olmasa da, sadece 

kaliteli tiyatro yapabileceğimiz olanakları 

aratırabilsek hep beraber. 

z 

16

✤ 

TEMSİLLER: 

BREMEN 

13 Ekim Perşembe, 19.30 

Shakespeare Company Bremen 

Theater am Leibnitzplatz 

Schulstr. 26 

28199 Bremen 

Tel.: 0421-500 333 

KEŞKE SADECE 

KALITELI TIYATRO 

OLANAKLARINI 

ARAŞTIRSAK 

HEP BERABER. 

✤ 

HANNOVER 

15 Ekim Cumartesi, 19.30 

Kulturzentrum Pavillon 

Lister Meile 4 

30161 Hannover 

Tel.: 0511 235555-0 

17

Self -Translation 


✤ 

GÖÇ TEMAS DEMEK, 

HER TEMASTA 

DILIN AYRI BIR 

YERI VAR. 

✤ 

18

BERLİN 

Pek az kii doğduğu yerde kalıyor, 

artık herkes mobil, ehirler arası olduğu 

kadar ülkeler arası da geziyor, görüyor 

ve göç ediyor. Türkiyede doğuyor, 

İngilterede okuyor, Almanyada çalııyor 

ve Taylandda tatil yapıyor. Bu örnek, hayal 

ürünü olmakla birlikte aslında bir o kadar 

da muhtemel, hatta sıradan. Artık günümüzde 

iç içe geçmi kültürleri bir arada 

yaıyoruz. Bu ekilde ifade edince kulağa 

çok güzel geliyor, ama bu bilinçli olarak 

tercih edilmi bir gezginlik halinden kaynaklı... 

Bir de zorunluluktan doğan gezicilik, 

yersizlik hali var ki, ite o durumda 

insan iç içe geçen kültürlerden yaamlardan 

o kadar da rahat bahsedemiyor. 

Aradaki mesafelerin daha da arttığı birbirine 

dokunmamak için çabalayan hayatlar, 

dolayısıyla farklılıklar dile geliyor. Kültür 

dediğimiz kavram, farklılığa dönüüyor. 

Bireylerin göçme sebepleri çeitli olabilir, 

ekonomik, siyasi, yaam ve ölüm arasında 

tercih... Giderken yanına aldığı ey 

ise kendisi, yani olduğu ķii… Bireyin kendisi 

doğumundan itibaren tüm yaadıkları 

ve çevresince ekillenmi durumda. Oysa 

bulunduğu, yerletiği ya da sadece geçtiği 

her yeni mekân da bu kiiliği modellendiriyor. 

Bu sayede aırı uçlar zaman zaman 

törpülenirken, zaman zaman da keskinletiriliyor. 

Kiinin geldiği yeni mekan, çevre onu 

ne kadar kabul ediyor, kii bu mekânın 

gereksinimlerine ne kadar uyuyor… 

Her ne sebeple olursa olsun, göç etme 

durumu beraberinde farklı kültürlerle 

teması getirir. Bu temasta dilin de ayrı 

bir yeri var. Dil tek diyalog biçimi olmamakla 

birlikte, diğer kültürü anlamaya 

yardımcı olur. Anadili dıındaki dilleri kullanan 

birey artık kendisini bu dillerde de 

yaamaya balar. Kendini en iyi anadilinde 

yaarken, kullanmaya baladığı ikinci dil 

ona farklı bir kiilik verebilir. Zaten konu- 

ulan her dil farklı bir kiilik katmaz mı 

bireye? İnsan kendine ait olan dilde en 

güvenli benliğini yaarken, iyi konuabildiği 

baka bir dilde güvensiz olabilir. 

Kendi dilinde iirler yazıp, kelimelerle 

oynarken, diğer dilde cümlelerini duygusuzca 

formüle edebilir. 

Dil kültürün sadece bir öğesi, birbiriyle 

kesien kültürlerde daha neler neler 

19 

✤ 

INSAN ANADILINDE 

GÜVENI, BAŞKA DILDE 

ISE GÜVENSIZLIĞI 

YAŞAYABILIR. 

✤

✤ 

yaanır? Bir Türk olarak, Almanyada bir 

Fransızla birlikte yaarken birbirinden 

tamamen farklı üç kültürü harmalayıp, 

her kültürün kendisine güzel ya da pratik 

gelen tarafını alabilir insan. Ama burada 

gene bir kültürün içinden gelip, diğerlerini 

bilinçli olarak görme ve algılama hali var. 

“HİBRİT” KÜLTÜR İNSANLARI 

Peki ya tam da bu üç farklı kültürün 

içinde yetien bireyler ne yapıyor? Çünkü 

onlar hibrit bir kültürün içinde yeti- 

Bir yanda bireysellik bu kadar önem 

kazanırken, diğer yandan da evrenselleme 

ve banalleme de artıyor. Daha önce 

dünyanın sadece bir adasında yenen sui 

artık tüm dünyada zevkle yenen, sıradan 

bir öğün haline gelip banalleiyor. Kısacası 

daha özel olduğumuzu düünüp daha 

da sıradanlaıyoruz. 

Tüm bu gelimeleri yaarken birey kendini 

ifade etme çabasından hiçbir ey kaybetmiyor. 

Sonuçta insan denen mahluk 

sosyal bir canlı, diğerleri tarafından anla- 

INSAN KENDINI O 

DILDEN BU 

DILE ÇEVIRIP 

DURUYOR. 

✤ 

iyor. Tek dil, tek memleket ya da tek milliyet 

gibi kavramların hiçbir anlamı kalmıyor. 

Hangi dil, hangi memleket? Hepsi 

de bu hibrit kültüre ait. Üç dil, üç memleket, 

üç milliyet de bu kültüre ait. Bu 

bireyin yaadığı ise kendi kültürü… Bizim 

hibrit olarak adlandırdığımız bu kültür tek 

ve kendine özgü. Giderek bu tür yetien 

bireyler artıyor. Hiçbir kavram olduğu 

yerde kalmıyor, o ya da bu yöne ilerliyor. 

Bu tarz kendine özgü bilgi birikimleri 

bireysel kültürü daha da ön plana çıkarıyor. 

Biz de genel olarak bunu bireysel 

farklılıklar olarak isimlendiriyoruz. 

ılmak ise en büyük tutkusu. Bu çaba 

içersinde kendini o dilden bu dile çevirip 

duruyor. 

HEM KENDİ HEM BAŞKASI 

Kuratörlüğünü Özlem Çengel-Götzeltin 

üstlendiği Self-Translation sergisi bu 

konuyu ele alıp yorumluyor. Sergide yer 

alan yedi sanatçı bu birbirinden hem farklı 

hem de aynı olma durumunu dile getiriyor. 

Kendini bir dilden ötekine çeviriyor, (tabii 

ki burada bahsedilen sadece konuulan dil 

değil, bireylerin kendilerini ifade ettikleri 

tüm araçlar) böylece her dil anlatana ve 

20

anlatılana göre yeni bir anlam kazanıyor. 

Silvina Der Meguerditchian, Crochet 

for Memory video çalımasında tarihin 

içinden unutulmak üzere olan fotoğraları 

çıkarıp, onları bugün ve burada birbirlerine 

dantelle birletiriyor. Sanatçı atölyesine 

davet ettiği arkadaları ve kom- 

uları ile geçmiin içinden gelen bu anıları 

yeniden dillendiriyor. Birbirinden 

çok farklı ķültürlere sahip, birbirleriyle 

o gün tanıan insanların ortak bir niyet 

ile kolektif olarak gerçekletirdikleri bir 

eylem. Geçmiin anılarını yeniden hatırlamak, 

onları birbirine ilemek ve yeni bir 

anı yaratmak. 

Funda Özgünaydın Displacement of 

a cultural self portrait III çalımasında 

R.W. Fassbinderin 1969 yapımı Katzelmacher 

ilminden aldığı bir dakika on 

sekiz saniyelik sahneye kendisini montajlıyor. 

Oldukça durgun geçen sahnede, 

sanatçı kendini ait olmadığı bu mekâna 

yerletirerek, karakterler arasındaki 

absürt diyaloğa tanık oluyor. Aslında ait 

olmadığını düündüğümüz bu yere tam 

oturuyor Özgünaydın. Almanya doğumlu, 

Türkiye kökenli ve İngiltere eğitimli, 

hibrit kültürü ile bu sahnenin bir parçası. 

(Katzelmacher zaten Almanyaya 

çalımak için gelmi yabancı kökenli, özellikle 

de Akdeniz ülkelerinden gelenler 

için kullanılan bir küfür.) Yönetmenin 

sabit kamerasının karısında, bir o kadar 

durağan geçen anlamsız diyalogdan çıkan 

sonuç, sahnedeki grubun içinde yabancıların 

pek de sevilmediği. Bu dılanma ya 

da nefrete rağmen sanatçı tüm yabancılığıyla 

kendini gruba dahil etmi durumda. 

O da bu sahnenin bir parçası. 

Kınay Olcaytu, kolajları ile günümüzde 

dahi karılatığımız oryantalist kafalara 

kendi oksidentalist yaklaımıyla kar- 

ılık veriyor. Sanatçı kendi Doğululuğu 

ile Batılının doğuya bakıını ona geri 

sunuyor. Zied Hadhri, topladığı eski vesikalık 

fotoğraları gittiği ülkelere yanında 

taıyıp, her birini bulunduğu ortamda 

yeniden biçimlendirerek, onlara yeni 

kimlikler kazandırıyor. Yüzleri kahve, 

arap, toprak ya da baka gündelik nesnelerle 

kolajlanan bu insanları tanımak 

imkansız. Gene de her biri hem kendi 

oldukları kimliklerini hem de sanatçının 

müdahalesi ile oluan kimliklerini 

üzerinde taıyor. Tıpkı sürgüne gitmi 

insanlar gibi, hem oldukları benlikleri, 

hem de kendi istemleri dıında yapılan 

müdahaleler ile kazandırılmı kimlikleriyle 

birlikte varlıklarını sürdürüyorlar. 

Sanatın da kendine ait bir dili var, 

sanatçı ise kendi dilini bu dile çevirebilen 

kii. 

Kii kendini tercüme ederken, cümleleri 

hislerini ne kadar ifade edebilir. 

Hadhrinin Interpretation of exile videosundan 

bir cümle: Sanatın iletiimsel 

bir ilevi yok, sanat bulaıcı... 

z 

SERGİ KÜNYESİ 

✤ 

“Self Translation” sergisi, 

23 – 24 Eylül tarihlerinde, GlogauAIR’ın 

açık atölye etkinliğiyle eş zamanlı olarak 

izleyiciye sunuldu 

Sergiye katılan sanatçılar: 

Mehtap Baydu, 

Canan Çengel, 

Zied Hadhri, 

Silvina Der Meguerditchian, 

Kınay Olcaytu, 

Funda Özgünaydın, 

Aykan Safoğlu 

Serginin kuratörü: 

Özlem Çengel-Götzelt 

SANATÇI, 

KENDI DILINI SANATIN 

DILINE ÇEVIREBILEN 

KIŞIDIR. . 

✤ 

21

“BLUTROTE 

SCHUHE” 

YÖNETMEN NATASCHA KALMBACH VE “KANKIRMIZI AYAKKABILAR” 

HEİDELBERG 

Çocukların hayal 

dünyası mı, büyüklerin 

gerçeği mi? 


Çocuk olmanın güzelliği geni bir 

hayal dünyasına sahip olmaktır. Anlatılan 

masallara hayalinde renk katmak, 

ekil vermek, igürler çizmek, alır götürür 

macera dolu bir dünyaya. 

Büyüdükçe bu hayal kurma yeteneğimizi 

yitiriyoruz. En azından o izlenim uyanıyor. 

Masal, sanki sadece çocuklara ait 

bir alan. Tamam öyle olsun, ama unutmayalım, 

içimizdeki çocuk daima bizimle 

yaar. Onun da arada bir gönlünü yapmak 

gerekiyor. Onun da mutlu olması gerekiyor, 

yetikin kiiliğimizin huzuru yakalayabilmesi 

için. 

Bu yata masal mı okuyacağız? 

Bunun cevabı, aslında çocuk tiyatrolarında. 

Heidelberg ehir Tiyatrosunun 

Çocuk ve Gençler Bölümü Müdürü ve 

Yönetmen Natascha Kalmbach öyle diyor: 

Günümüzün masal diyarı tiyatrolardır. 

Çocuk tiyatroları sadece çocuklara hitap 

etmiyor. Çocuklarını tiyatroya getiren 

anne babalara, büyükanne ve büyükbabalara 

da hitap ediyor. Tüm ailenin zevk ala- 

22

cağı gösteriler... Oyunun içeriği, öğretisi 

gerçek olabilir, ama biz masal büyüsünün 

örtüsünü de kullanmaya çalııyoruz. 

Natascha Kalmbach çok değerli bir 

cümle sarf ediyor: Hayal gücü de eğitilmesi 

gereken bir kastır. Bu sözü geçmi 

yıllarda okuduğunu ve tamamen benimsediğini 

de sözlerine ekliyor. 

Natascha Kalmbach, Heidelbergde 

2016/17 tiyatro sezonunun açılıını Blutrote 

Schuhe (Kankırmızı Ayakkabılar) 

oyununun prömiyeri ile yaptı. Charles 

Wayin kaleminden çıkan kankırmızı 

ayakkabılar Hans Christian Andersenin 

masalı kırmızı ayakkabılardan esinlenerek 

yazılmı. Andersenin masalında kırmızı 

ayakkabılar olumsuz bir sembol. Bu 

oyunda ise kırmızı ayakkabılar cokunun, 

yaama sevincinin, olumsuzluklara bakaldırmanın 

sembolü. 

Natascha Kalmbacha ayakkabının kendisi 

için önemini soruyorum. Genelde 

kadınların ayakkabıya zaafı olduğu söylenir. 

Kalmbach, ayakkabının giyimi 

tamamlayıcı bir unsur olduğunu anlatıyor: 

Spor ayakkabı girdiğinizde rahat yürürsünüz. 

Topuklu ayakkabı girdiğinizde dik 

ve kendinizden emin adımlar atarsınız. 

Tabii ki topuklu ayakkabılar arasında kırmızı 

rengin ayrı bir çekiciliği var. Ayakkabılar 

günlük hayatımıza renk katıyor. 

Kalmbachla kısa bir soru-cevap yapıyoruz. 

- Oyununuzun kahramanı Franvera’nın en 

yakın arkadaı Anna tehlikede olduklarını, 

kaçmaları gerektiğini haber veriyor. Çocukların 

sevgi ve dostluk bağı, korkudan daha 

baskın olduğu için mi? 

NATASCHA KALMBACH - Çocukların 

korku kavramı daha sınırlı. Böyle bir 

ihbarda bulunmanın kendisine getirebileceği 

tehlikelerin farkında değil. Bunun 

için hayat tecrübesi eksik. İçinde bulunduğu 

anı yaıyor. O an da arkadaının 

kurtulması, zarar görmemesi ön planda. 

Çocuklar içgüdüsel hareket ettiklerinden, 

daha az korku hissediyorlar. 

(Fotoğralar: Annemone Taacke) 

- Charles Way’in öyküsünde Bosna Savaı 

anlatılıyor, bunu birebir sahneye aldınız mı? 

NATASCHA KALMBACH - Günümüzde 

Suriyedeki savaa da bir gönderme var. 

Sahnede belli bir bölgeye bağlı kalmadık. 

Sava olan her yerde yaanabilecek bir 

hayat hikâyesi. 

- Sonuçta çocuk tiyatrosu yapıyorsunuz ve 

savaı iliyorsunuz. Çocuklar için ağır bir 

konu değil mi? Aldığınız tepkiler nedir? 

NATASCHA KALMBACH - İlginç olan, 

yetikinlerin velilerin çok daha duygusal 

bir etkilenme içine girmesi, korku yaa- 

23

“BLUTROTE 

SCHUHE” 

K A D R O S U 

Franvera: 

Lea Wittig 

Franvera’nın annesi: 

Juliane Schenk 

Anna: 

Julia Lindhorst-Apfelthaler 

Rotbart: 

Massoud Bayhan 

Yönetmen: 

Natascha Kalmbach 

Koreograi: 

Francesca Imoda 

Dramaturg: 

Viktoria Klawittet 

Müzik: 

Larent Leroi 

Lömsch Lehmann 

ması. Çocuklar ise ciddiye alıyorlar, ama 

çocukluğun verdiği hailikle konuya yaklaıp 

derinden ilgileniyorlar. Yetikinlerin 

heyecanı korkulu iken çocuklar daha 

sakinler. Bu da sahnelediğimiz oyunların 

sadece çocuklara değil yetikinlere de 

hitap ettiğini gösteriyor. 

Natascha Kalmbach 

1964 Esslingen doğumlu Kalmbach, 1992’de 

“Laura ve Leonie” isimli oyunu sahneleyerek 

yönetmenlik hayatına adım attı. Essen, Salzburg, 

Kiel ve başka tiyatrolarda sayısız oyun sahneledi. 

2016/17 tiyatro sezonunda Holger Schultze’nin 

kadrosuna katılarak Heidelberg Şehir Tiyatrosunun 

Çocuk ve Gençler Bölümünü 

yönetmeye başladı. 

Foto: Susanne Reichhardt 

- Oyunun öğretisi var mı? 

NATASCHA KALMBACH - Tabii var. Son 

sahnede yine Andersen Kardelerin masallarından 

tanıdığımız Rotbart (kırmızı 

sakal) insanları kıkırtan, nefret kusan 

bir kiilik ile sahnedeki yerini alıyor. 

Fakat provokasyonu ile oyunun kahramanı 

Franverayı etkileyemiyor. Franveranın 

cevabı kırmızı ayakkabıları ile dans 

ederek kaba kuvvete karı koyması... 

- İnsanlar niye Heidelberg ehir Tiyatrosuna 

gelmeli? 

NATASCHA KALMBACH - Öyküleri izleyerek 

oyun kahramanları ile birlikte hissetmek, 

onlarla yaamak, mutlu olmak 

için. En önemlisi, düünmek ve hayal 

gücümüzün kaslarını çalıtırmak için. 

- Sizin çok sevdiğiniz bir masal var mı? 

NATASCHA KALMBACH - Evet, 

Andersenin pek bilinmeyen bir masalı: 

"Hans Benim Kirpim". Çok heyecanlı bir 

masaldır. Çocuk sahibi olmak isteyen ama 

bir türlü bu murada eremeyen çift, bir 

kirpiye bakmaya balarlar ve ona Hans 

ismini verirler. Okumanızı öneririm. 

Çok keyif alacağınızı düünüyorum. 

Sayın Kalmbach, Heidelberge 

hogeldiniz. 

z 

24

25

ALMAN KÜLTÜR ENDÜSTRİSİ BİZE NASIL MI BAKAR? 

Erdoğanın değil 

Türkçeli yeni Almanların 

biyograisi 

OSMAN ÇUTSAY 

26

Türkiye, Almanya için önemli. 

Bunu medyanın ve kültür 

endüstrisinin gündemine 

bakınca da hemen görebiliyoruz. Haberlerin 

ilk sırasında sık sık Türkiye yer 

alıyor; kitap listelerinde de Türkiye ve 

Türklere dair kitaplar birbirini kovalıyor. 

Ama tersi, uzun bir süredir daha doğru: 

Almanya, Türkiye için çok daha önemlidir, 

öyle ki, Berlin ekonomik temelli bir 

vazgeçilmezlik payesi almı bulunuyor. 

Bu temel, örneğin Amerikan ağırlığında 

yok, orada askeri ve siyasi yoğunluk öne 

çıkıyor. 

Son hareketlilikler ve bugünün mülteci 

krizi çerçevesinde, u sıralarda bu 

önemlerin bir biçimde eitlendiğini görüyoruz. 

Bu karılıklı önem, Türkiyedeki 

Alman yatırımları ve Almanyadaki Türkiye 

kökenli 3 milyonu akın nüfusla birleince, 

gerçekten özel bir yoğunluk yaratıyor. 

Yani i, uluslararası politikanın 

falan çok üzerinde, son derece insani bir 

renk kazanmı durumda. Sonuçta, Türkçe 

konuan milyonlarca insan Almanyadan 

geçti ve geçiyor. Almanca, Türkiye merkezli 

Türkî dünyada en iyi ve en çok 

konuulan Batı dili. 

Böyle olunca, Alman medyasının Türkiye 

ilgisini yadırgamamak lazım. Kitap 

dünyası da öyle. Alman yayınevleri neredeyse 

her hafta Türkiyeyle u veya bu 

biçimde ilintili birkaç kitap yayımlıyor. 

Gazete ve görsel-iitsel medyada ise ilgi 

zaten çok yoğun, çünkü Türkiye ve 

bağlantıları her zaman acil gündemin 

bir parçası. 

KÖKLENDİKLERİ ÜLKE VE KÜLTÜR 

imdi, bir kitap vesilesiyle bakacağımız 

açı da, özel bir öneme sahip. Soru, u: 

Yukarıda da sözü geçti, o milyonlarca Türkiye 

kökenli insandan biri, bir genç gazeteci, 

kendi kuağından ve daha gençlerden 

benzerleri gibi, acaba köklerinin bulunduğu 

ülkeyi nasıl anlatır? 1978 doğumlu 

Çiğdem Akyol, nasıl bir Türkiye, nasıl bir 

Recep Tayyip Erdoğan görüyor ve bunu 

Alman kamuoyuna nasıl anlatıyor? Çiğdem 

Akyolun veya Deniz Yücel ya da Özlem 

Topçunun (bu isimler çoğaltılabilir) imzasını 

taıyan kitapların, tam bu sıralarda 

çıkan Türkiye konulu ama Alman yazarların 

kaleme aldığı kitaplardan, örneğin 

Jürgen Gottschlichin Türkei: Erdogans 

Grif nach der Alleinherrschaft (Türkiye: 

Erdoğanın Tek Baına Egemenliğe 

Uzanıı), Gerhard Schweizerin Türkei 

verstehen (Türkiyeyi Anlamak), Karen 

Krüger/Anna Esserin Bosporus reloaded: 

Die Türkei im Umbruch (Yeniden Yüklenmi 

Boğaziçi: Dönüümdeki Türkiye) 

balıklı kitaplarından, nasıl bir farkı var? 

Bu soruların içinde yeni sorular da 

gizli. Hepsini yanıtlamak gerekmiyor. 

Çiğdem Akyolun, kısa bir süre önce 

çıkan Erdoğan - Die Biograie balıklı 

biyograik çalıması, yazarın çeitli yayınlarda 

yayımladığı yazılarının harmanlanmasıyla 

oluturulmu. Birçok ipucu içeriyor. 

Bu ipuçlarının en önemlisi, Türkçeli 

genç kuakların Almanca konuulan dünyada 

kendilerine biçtikleri rol ve kimlik 

arayılarıdır. Kitabın bu gözle okunmasında 

büyük yarar var, çünkü bir dünya 

veya bir insan manzarasını imliyor. 

✤ 

TÜRKIYE KÖKENLILERIN 

VE YABANCILARIN 

TÜRKIYE KITAPLARI 

FARKLI MI? 

✤ 

27

✤ 

ÇIĞDEM AKYOL, ANA 

AKIM MEDYANIN 

TALEPLERINI IYI 

KARŞILIYOR. 

✤ 

Ne demek istediğimizi, yazarın çizdiği 

yoldan hareketle daha rahat anlatabiliriz. 

Çiğdem Akyol, kitabında kendisinden 

istenen her eyi yerine getiren çalıkan 

bir öğrenci gibidir: Erdoğan, ille bir 

nitelik sıralaması yapmak gerekirse, vicdansızlık 

ve insafsızlık gibi sıfatlarla anlatılıyor. 

Tabii eletirel övgülerin de ardı 

arkası kesilmiyor. Olabilir. Ancak biz unu 

biliyoruz: 2016 itibariyle, Alman medyası 

bu dinci siyasi lidere böyle bakıyordu. Aynı 

Alman medyası ve gazeteciler, balangıçta, 

onu iktidara taıyan 2002 sonundaki 

seçimler ve sonrasında hiç de bugünlerin 

Erdoğan portresini vermiyordu. Vesayet 

rejimini yıkan, askerlere haddini bildirecek 

bir demokrat prens iktidara gelmiti 

sanki. Öyle görmek istiyorlardı, öyle 

de gördüler ve desteklediler. Sevinç içindeydiler. 

Dolayısıyla Akyol, bir kuak kimliği 

içermektedir ve bu çizgiyle gerçekten 

de uyumludur. Kitabın plan ve kurgusundan, 

yazarın eğilimi rahatça çıkarılabilir. 

Zaten sakladığı da yok. 

Nitekim, imdilerde yerden yere 

vurulan Erdoğanın, 2002 sonu ve 2003 

balarında olumlu bir toplumsal dönü- 

ümün sürdürücüsü, tevikçisi olduğunu 

yazıyor Çiğdem Akyol çok rahat 

bir biçimde: Alman medyasında sosyalize 

olmu Türkiye kökenli ve kendisini 

solcu sayan/sanan bir kadın gazeteci 

için, Erdoğan, o yıllarda Kürtlerle 

barıı arayan, komu ülkelerle iyi ilikiler 

kurmaya çalıan, ekonomiyi canlandırmakla 

megul bir politikacıdır. 

Belki muhafazakârdır, ama onun askerlerden 

çok daha demokrat olduğu konusunda 

Akyolun pek bir kukusu yoktur. 

Bugünse barı süreci bitmitir ve ekonomi 

yerinde saymaktadır: Komudaki iç sava 

Erdoğanın kukulu Suriye politikası 

nedeniyle bir iç politika sorununa dönümütür. 

Peki bu geçen yıllar içinde kadına 

bakıı da değimi midir Erdoğanın? 

Çiğdem Akyolun ne yazık ki çok dar dünyasından 

taan sorulara yanıt aramıyoruz. 

Çünkü, Almanya veya Avrupadaki ana 

akım medyanın taleplerini karılamayı iyi 

bilen bir gazeteciyle veya yazarla karı 

karıyayız. Akyola göre, Türkiyeye bir 

ara, hadi diyelim AKP iktidarının ilk yıllarında 

istikrar getiren kadro, imdi ülkeyi 

irazesinden çıkarmakla meguldür. Fakat 

sonuçta hep aynı kadrodan, aynı zihniyetten, 

aynı aktörlerden söz ediyoruz. 

12-13 yıl içinde böyle bir dönüüm, açıklanmadan 

bırakılacak kadar kolay bir 

süreç mi? Sonuçta Erdoğan diktatörlük 

yapıyor, iler onun için karııyor gibi bir 

özet açıklama, açıklamadan baka her 

eydir. Sistem tarafından talep edilen bir 

tutum ve ona uygun ürünlerden söz etmek 

daha doğru olacaktır. Talep sahipleri arasında, 

sakın Batı Avrupanın demokrat 

medyası ilk sırada yer almasın? Olacak 

ey midir? 

“SİSTEMİK” TALEP? 

Olacak ey değil! diye damgalanacak 

bu görü, bu bakı açısı, Avrupa 

Almanyasındaki egemen medya ruhunun 

Çiğdem Akyol gibi katılımcılardan/partnerlerden/oyunculardan 

ısrarla talep 

ettiği bir durutur. Türkiyenin ve orada 

söz sahibi siyasal kadroların böyle görülmesini 

istiyorlar. İte Akyolun, tıpkı yaıtları 

gibi, kitabında bu talebe karı çıktığını 

söylemek zor. Hatta böyle bir sistemik 

talebin varlığından bile haberdar 

olduğu söylenemez. Bu konuda da yalnız 

değildir, dedik: Batı medyası arkasındadır 

ve adeta kendisinden bu yolda yürümesini 

talep etmektedir. 

O zaman, birisinin, en azından Türkçe 

anladığını varsayacağımız bu yeni kuak 

Alman yazıcılara sorması gerekir: Siz, 

sınılar, toplumsal gelime, emperyalizm 

ve ilericiliğin mücadele tarihi, toplumsal 

sorunların etnikletirilmesi ve dinselletirilmesi, 

postmodern ve neoliberal barbarlık, 

antiemperyalizm diye bir eyler hiç 

duydunuz mu? 

Yanıt alamayacağımızı biliyoruz ve 

yanıt aramıyoruz. Sonuçta genel manzara 

28

‘Nitelikli 

şeytanlaştırma’ sanki... 

“emek ki Türkiye, 2016 yılında ’lmanyadan ve Batı demokratlarının yanılmaz gözüyle 

bakılınca, böyle görünüyor. ’kyolun kitabındaki birçok vurgunun belge niteliği var: 

Bugün Türkiye derin biçimde bölünmüş bir ülke. ”rdoğana sıkı sıkı bağlanıp yeni karışıklıklardan 

korktukları için onu yüceltenlerle, sokaklarda ”rdoğan istifa! diye bağıranlar arasında 

bir bölünmüşlük bu. (s. 17) 

Çiğdem ’kyol, kendisine öğretilen hiçbir şeyin tersini düşünemeyecek kadar, çağdaş bir 

dinin şeytanlaştırma prosedürüne takılmış görünüyor. Bu alanda elbette yalnız değildir, tersine, 

resmen büyük çoğunluğun bir temsilcisidir. Nitelikli şeytanlaştırma diye tanımlayabileceğimiz 

bu tutum, çağdaş demokrasinin, daha doğrusu emperyal veya neoliberal demokrasinin 

bir cürüm rejimi de olabileceğini, bu rejimin tüm tanım ve yargılarının çoktan ’lman 

zenginlerinin malzemesine dönüştüğünü kabullenemiyor. Çiğdem ’kyol, Batının evrensel, 

gelişkin ve üstün olanı temsil ettiğinden emindir. Yalın bir doğruyla (simple truth) yetiştirilmiştir 

tüm kuşağı gibi. Londra, Paris, Roman, Berlin, ’msterdam, Brüksel... Sözü geçen bu 

metropoller kutsal birer tapınaktır ve bu demokrasi tapınaklarında yetiştirilmiş her şey, sağ 

veya sol her ikir, insanlığın en ileri ve en gelişkin ürünleridir. Türkiye ve Türkçe, bu metropolitan 

değerlerle eğer uyum içinde değilse, ki değildir, o zaman geridir. Bu tapınakların 

altında milyonlarca gelişmemiş insan ve ülkenin emeği, daha doğrusu kan ve irin bulunduğunu 

akıllarından bile geçiremeyen bir kuşakla, ”rdoğanın tersinden bir yeni dinci kuşakla 

yüz yüzeyiz. ’ntikomünizm jeneratörü olarak kültür endüstrisi, bütün aydınlanmacı, eşitlikçi, 

ilerici damarları dumura uğratmakta başarılı olmuştur. Bu kimliğin gerçek kimlikleri 

olduğunu elbette ’kyol ve yaşıtlarının kabullenmesi beklenemez. İyi. 

İyi ve meseleleri tersinden göremeyen, kendisine sunulan çerçevenin dışına çıkamayan 

bir yazar karşısındayız. ’ydınlanmanın temel değerlerini, başkalarının kafasıyla değil kendi 

kafasıyla ve masadaki gerçeğin tamamen karşıtını tasavvur edip analize tabi tutamayacak 

kadar esir alınmış bir düşünme biçimi bu. ’ydınlanma düşüncesinin ilası için belki de Nazi 

’lmanyasını değil bu neoliberal demokrasiyi beklemek gerekiyordu. Bu açıklıkla ifade edemeyecek 

kadar kurnazlaştırıldıklarını kabul edelim, ama kendi köklerinin tümüyle yanlış, 

geri ve kanlı, hatta katil, Batının ve/veya Federal ’lmanyanın ya da Fransa, İtalya, İngiltere 

vs.nin ise gelişkin, çünkü tarihiyle hesaplaşabilmiş olduğuna inanmaktadır Çiğdem ’kyol. 

“olayısıyla ”rdoğandan çok Türkiyenin ilericilik, yenilikçilik, toplumculuk tarihinden ve 

mücadelesinden, hatta kazanımlarından tiksinmektedir. Bunlar, hadi adını verelim cumhuriyet 

aydınlanması, tümüyle despotik manzaralar ve malzemelerdir çünkü yazarımıza göre. 

Bu eğilime kitap boyunca örnek ve gerekçe bulmak zor değil. Önemli olan, bu ruh halinin 

üzerine çekilmiş demokrasi örtüsünü kaldırıp altındakilere, somut duruma ve ona karşılık 

gelen zihniyete bir göz atabilmek. Sırf bunun için bile okunabilir bu kitap. Yararlı olacağı 

kesindir. 

29

✤ 

ELEŞTIRDIĞINI SANIP 

SINIRSIZ ÖVÜYOR 

BUNLAR TÜRK 

GERICILERINI. 

✤ 

ve onun içindeki aktörleri belirleme çabası 

içindeyiz. 

Gerçekten de Türkiyeyi ve bugün üzerine 

çöreklenmi dinci kadroların izlediği 

korkunç siyaseti, sadece bir İslamcının 

hezeyanlarıyla açıklamak, hiçbir 

ey açıklamamak demek. Ama bunu yapsaydı 

Çiğdem Akyol ve kuağı, Türkiye 

aydınlanma tarihinin çapaklarını, ki her 

aydınlanma tarihi böyle yer yer acımasız, 

hatta kanlı çapaklar da içerir, emperyal 

bakentlerin tatlı su solcuları aracılığıyla 

güttüğü medyanın önüne bu kadar pervasızca 

sermezdi. Demek ki, kendilerinden 

ne isteniyorsa onu yerine getiriyorlar. 

Çiğdem Akyol gerçekten tipik bir örnek: 

Erdoğanın büyük yetkilerle donanmı bir 

cumhurbakanı olması halinde, her eyin 

daha da kötüleeceğini yazıyor, daha doğrusu 

yineliyor 2016 ortasında. Böylece 

CHP-HDP çaresizliğinin AB bakentlerindeki 

sözde muhalefet talebini de karılamı 

oluyor. Bunların hepsi için Türkiye 

ilericiliği, cumhuriyetçilik, aydınlanmanın 

zor tarihi, daha en baından itibaren bir 

anomalidir. Baka da bir görüe hayat 

hakkı tanınamaz. 

Örnek bulmak zor değil, biz adım adım 

gidelim. Çiğdem Akyol, seçim yılı da olan 

2011den parlak bir tablo veriyor: 

Erdoğan ayrıca yeni refahı değerli 

bulan ve korumak isteyen, halinden 

memnun bir orta tabaka yarattı. AKP, 

sosyal adalete tüm diğer partilerden daha 

çok katkıda bulunuyor. Dünya inans 

krizini altında birçok ülke inlerken, 

Türkiyenin durumu gayet iyi. Erdoğan i 

baına geldiğinden beri kii baına 

gelir üç kat arttı... 

Böyle bir övgüye çok sık rastlanmaz. 

Ancak biz, övgüsünün düzeyi ve sonuçları 

hakkında hiçbir ikri olmayan, çünkü 

metropolleri de onlara bağımlı vasalları 

da tartamayacak bir aratırıcı zekâ ile 

karı karıyayız. Eğer The Economist ve 

Wall Street Journal böyle eyler yazabiliyorsa, 

Çiğdem Akyol ve kuağının o medyaya 

karı bir söz söyleme cüreti yoktur. 

Kapitalizmle birlemi İslam birdenbire 

herkes için ık bir hal alabilir. Akyol, 

Goldmann Sachsın 2050 yılına kadar 

Türkiyenin dünyadaki en büyük 10 büyük 

ekonomik güçten biri olacağı görüünü 

savunduğuna dikkat çekerken, baka bir 

rengin egemenliği altındadır. Bu rol dağılımının 

farkında olduğu da kukuludur. 

EGEMEN MEDYANIN GÜCÜ 

Akyol ve benzerlerinin, yani Batıda 

hizmet veren Türkiye kökenli gazeteciler 

kuağının bu saptamaların dıında bir 

çizgide düünce ve yargı gelitirebileceğini 

düünmek zor. Biraz da bu nedenle, 

Çiğdem Akyol, Erdoğanın ekonomiktoplumsal 

baarılarını rahatça sıralayıp 

övebilmekte, maliyetin laik cumhuriyet 

düüncesinin yıkılması ve dinciliğin milliyetçi 

bir efekt eliğinde hayatın her alanında 

güç kazanması olduğunu hiç tartımamaktadır. 

Erdoğanın izlediği Kürt 

politikasını uygun bulabilen Akyol için, 

Erdoğandaki kendine güven, zaman içinde, 

aırı bir özgüven halini almıtır ve İslamcı 

bu politikacı rahatça övülebilmektedir: 

Ekonomi büyüdü, ülke modernleti ve 

demokratikleti. Modern alıveri merkezlerinde 

daha çok Türk, alıveri yapabiliyordu 

ve metropollere yakın modern sitelerde 

yaayabiliyordu. Hastalık sigortası 

yapıldı ve tarada bile olumlu gelimeler 

hissedilir oldu. (s. 193) 

Avrupadaki Türkçeli toplumun gençleri 

için bu kitapta muhalif gazeteci olmanın 

reçetesi de gizlidir: Ama artan bu güçle 

birlikte Erdoğanın gösterili kendine 

güveni, kendine aırı bir büyüklük yakıtırmanın 

sınırlarına yükseldi. Ses tonu 

kabalaıyor, ajandası İslamcı temalarla 

doluyor, yüksek milliyetçi doz daha sık 

duyuluyor. Yoksulluktan özgün karizmasıyla 

kurtulan ve zirveyi fethedebilen bir 

olağanüstü politikacı ile karı karıyayız. 

Akyol, Erdoğanı nereye koyacağını bilemiyor, 

üstelik bunu kendisini muhalif ve 

solcu gösteren bir etiketle yapıyor: 

Atatürkten sonraki en güçlü politikacı 

30

olmayı, bu türedi acaba nasıl baardı? 

Erdoğanın tarihi, ülkelerini ilerletemeyen 

ve böylece Erdoğanın yükselmesini sağlayan 

Türk politikacılarının tarihidir. 

Hayatı, ülkesinin tarihsel karmaası ve 

siyasi geliimi içine yerletirilmelidir. 

Çok hızlı öğrenen bir karakter, hatayı 

ikinci kez yinelemiyor. Erdoğan kendisine, 

kendi kiiliğine dükün, takıntılı biri. 

Bu kiilik manipülatif bir güce sahip, sarıp 

sarmalayan bir iğvacı, kukusuz kendisinden 

emin, ama korkak. Çünkü sadece 

korkan biri böyle baskıcı bir sistem 

kurar. (s. 12) 

Çiğdem Akyol, Erdoğan için Kazanımlarının 

değerini bilmek, hakkını vermek 

gerekir diye yazıyor ve Erdoğanın 

Türkiyesi daha sivil ve modern oldu, ama 

daha demokratik olmadı diye de ekliyor. 

(s. 13) Erdoğanın bir karizması olduğunu, 

nefret edenlerin de destekçilerin de onun 

bu karizmasının etki alanında hareket 

ettiğini savunan Akyol, sözünü etmeye 

çalıtığımız o sistemik talebi karılıyor 

aslında. (s. 14) 

BUNLAR NEREDEN GELDİ? 

Peki Erdoğan, Akyol kuağı için neyi 

simgeliyor? Belki, unu: 12 Eylül öncesinin 

milliyetçi/dinci gençliğinin önü, 

askeri darbeyle açılmı, Türkiyeyi gerici 

Osmanlıdan kopmayı baarmı, ilerici, 

aydınlanmacı bir cumhuriyet rejimi 

olarak gören, ancak yetersiz bulan ve 

akın bir cumhuriyet arayan sol kuak ise 

yerle bir edilmi, Recep Tayyip Erdoğan 

ve Abdullah Gülde cisimleen 1970lerin 

gericiliği halklamıtır. Bu gerici kesimin 

kitleselliği askeri darbenin yardımıyla 

zaman içinde olağanüstü boyutlarda 

büyümütür. Ama bu yığınsallık yine de 

ülkenin yarısını etkileyebilmitir, diğer 

yarısı boyun eğmeyi en azından reddetme 

yanlısıdır. Cumhuriyet dümanlığı iki parçalı 

bir ülke yaratmı durumdadır. 

Fakat böyle sorunların, Akyol kuağının 

ajandasında pek yer almadığını görebiliyoruz. 

Kitap, daha doğrusu kitabı oluturan 

yazılar, böyle bir bakı açısının 

ürünü. 

Erdoğan İslamcı değil, Çiğdem Akyol 

ve arkadalarına göre, ancak, bakı açısına 

göre değien ölçülerde, Alman kamuoyunda 

çok sık atfedildiği gibi, çok iyi 

veya en kötüsünden bir taktik adamı. 

Bir biat toplumu isteyen Türkiye ve dinci 

lidere böyle de bakılabilir elbette: Bu toplumun 

satın alması, tüketmesi, sineye çekmesi, 

ama Erdoğanın düüncelerine karı 

da ayaklanmaması gerekiyor. Bunu anladığını 

varsayabileceğimiz Çiğdem Akyola 

göre, eski dostlarını kolayca unutan veya 

tasiye eden, dümanlarını ise asla unutmayan 

Erdoğan böylece bir otoriterlik 

büyüttü ve Türkiyeyi bir korku ülkesi 

yapmayı baardı. Baskıların, terör saldırılarının 

ardı arkasının kesilmedi, Kürtlerin 

de kendilerini artık güvende hissetmediği, 

en ücra köelere kadar Erdoğanın 

adamlarının yerletiği bir Türkiyedir sahnedeki. 

(s. 15) Çiğdem Akyol, bu gözlemlerine 

unu ekliyor: Erdoğan cazibesini 

yitireli çok oldu, ama alternatii yok. 

(s. 17) Erdoğan ve hiper merkezi sistemi, 

Türkiyeyi Erdoğandan nefret edenler ve 

ona hayran olanlar arasında ikiye 

bölmütür. Derin bir bölünmülük böyle 

açıklanıyor. 

Türkiye için belki en son bir ileriye 

doğru reform hareketi olan 27 Mayıs 1960 

ve sonrasındaki gelimeleri Çiğdem Akyol, 

383 sayfalık kitabın üç sayfasına sığdırabilmi. 

Böylece Almanlar üç-be generalin 

DPyi tasiye ettiğini, Menderesi de 

asıverdiğini öğreniyor. Bu kolaycılıkla 

Çiğdem Akyolun tüm bir Batı medyasını 

en kılcal damarlarına kadar temsil ettiği 

söylenebilir. Birçok doğrunun içine küçük 

dozlarda metropol körlüğü, bencilliği ve 

çıkarcılığı yerletirmeyi baarmıtır. 

Görüp anlattığı Türkiyede Mustafa 

Kemal, vahice, adeta kırbaçla uygulanmı 

reformların sahibidir ve bu reformlarla, 

ki bir Türk-Kürt gericisinin sözlerini 

neredeyse aynen yineleyerek yazıyor 

Akyol, toplumda kısmen travma yaratmıtır. 

(s. 32) Tabii, Erdoğanı Atatürk 

✤ 

ÇİĞDEM AKYOL DA 

CUMHURIYETI 

TRAVMA 

SAYANLARDAN. 

✤ 

31

✤ 

TALEPLERI 

KARŞILAMASA 

AKYOLLARA EKMEK 

VERMEZLER. 

✤ 

ve hatta İzmir suikastı ile açıklamaya 

çalımak da bu çizginin normal bir ürünü 

sayılmak gerekir. Her türlü kötülüğün 

temelinde, Atatürkün ve cumhuriyetin 

zorbalıkla kurduğu aydınlanmacı rejim 

yatmaktadır. Sorumuz, tekrar olsa da, 

udur: Eğer Akyol, böyle bir talebe kar- 

ılık vermeseydi, vermese, bugün geldiği 

noktaya gelebilir miydi? Ya da arkadaları, 

yerden pıtrak gibi birdenbire bitiveren çok 

sayıda Türkiye kökenli yazar, gazeteci, 

sanatçı acaba merkezi kültür endüstrisinin 

ve medyanın Türkiye resmini paylamasalar, 

bu piyasada kendilerine bir yer 

bulabilirler mi? Çok zor olduğunu kabul 

etmek zorundayız ve bu zorunluluk doğrusu 

o çok övülen hiper özgürlükçü Batı 

medyasına pek yakımıyor. 

ADAM ASLINDA DEMOKRAT DA... 

Çiğdem Akyol için Erdoğan, özellikle 

iktidarının ilk yıllarında ve bir biçimde, 

mutlaka demokrasiye hizmet noktasından 

geçi yapmaktadır. öyle yazabiliyor 

örneğin: 

Erdoğanın Kürtler ve Ermenilerle 

ilgili eylemlerinden u sonuç çıkarılabilir: 

Erdoğanın kendisini son derece hareketli 

ve açık gösterdiği, karılatığı direnie 

karı da eski kurum ve ikirlerden yüzgeri 

ettiği fakat umutlu böyle bir balangıcı 

sadece soğuma ve ayılma değil, Erdoğan 

tarafından kıkırtılmı ve atelenmi bir 

tırmandırma süreci izledi. (...) Erdoğanın 

iki ihtilafta da kanıtladığı ey, siyasal iktidarı 

için hedefe hizmet ettiği sürece memnuniyetle 

taviz vermeye hazır olmasıdır. 

(s. 285) 

İyimser ve iyilikçi okur, burada yazarın 

Erdoğan karıtı bir tutuma eğilim gösterdiğini 

saptayacaktır. Ancak gerçekten 

öyle mi? Erdoğanın Suriye politikasını 

eletiren Akyol, komu ülkedeki cinayetlere 

seyirci kalmakla, buna karı hiçbir e 

yapmamakla suçladığı Erdoğanın istese 

sınırı kapatabileceğini, nitekim bunu 

Ermenistan sınırında yaptığını hatırlatıyor. 

(s. 290) Bir genelleme mümkündür: 

Kitapta Türkiyeyle ilgili vurgular hep, 

ülkenin temellerinde yatan, iyice aınmı 

ve neredeyse yok olma aamasına gelmi 

32

ilerlemeci, aydınlanmacı renklerin ne denli 

antidemokratik olduğuna yönelik vurgularla 

paralel gidiyor. Ermeni felaketiyle 

ilgili çağrıımlar bunlardan sadece biri: 

Erdoğanın, etnik ve dinsel renklerin baskı 

altında tutulduğu bir cumhuriyet rejimine 

karı muhalefet ettiğini hiç 

unutmuyor Çiğdem Akyol. 

Unutturmuyor da. 

Yazar, Türkiyeyi içeriden biraz olsun 

tanıyan ve kendisine muhalif bir rol 

biçen herkesi utandıracak kadar açık 

sözlüdür. Erdoğan, Akyola göre, babakan 

sıfatıyla görevi devraldığında, 

olumlu bir toplumsal dönüümün tevikçisi, 

yönlendiricisi imi: Kürtlerle barımayı 

arıyor, komu üllkelerle barıçı ilikiler 

kuruyordu, ekonomi canlanmıtı. 

Bugün ise barı süreci bitmitir, ekonomi 

yerinde sayıyor, yan taraftaki iç sava da 

Erdoğanın kukulu Suriye politikası nedeniyle 

çoktan bir iç politika sorunu halini 

aldı. Daha birkaç yıl önce istikrarlı olan 

Türkiye, bugün perian durumdadır. 

(s. 349-350) 

Erdoğanın bir sera atmosferinde harıl 

harıl kendi Müslüman otokrasisini yerletirmek 

için çalıtığını iddia eden (s. 350) 

Akyolun bu derleme kitabı, benzerleri 

gibi, aslında: Yüzde 90-95lik bir oranda 

kimsenin karı çıkamayacağı kadar sahih 

bilgilerle dolu. Özellikle Türkçeliler için 

herhangi bir yeniliği yoktur, ama her ne 

olursa olsun bunlar bilgidirler. Çıkarılan 

sonuçlar ise Türkiyenin 1923ten beri bir 

anlamsızlık, gereksizlik, hatta anomali 

olduğu yolunda. Böyle bir özet, mümkün. 

Bu ifadeleri aynen kullanamasa da, Akyola 

göre, Türkiye bir soykırım cumhuriyetidir 

ve arkasından kimsenin ağlaması gerekmemektedir. 

Bu duygunun, Akyola en 

azından bir süre Almanca ana akım medya 

içinde bir yer açtığı ileri sürülebilir. Yine 

de akıcı Almancasıyla, Türkçenin Nuray 

Mert ve Aslı Aydıntaba türü çakma 

zekâlarından daha yararlı olduğu açıktır. 

Neden yer açılmasın? 

Çiğdem Akyolda masal mı yok: Erdoğan 

2003 itibariyle mülis ve çökmek üzere 

olan bir ülke devralmı, iktidarında da tek 

bir anmaya değer kriz yaanmamıtır. (s. 

303 ve sonrası) Kemal Dervi politikalarını 

üstlenip sürdüren Erdoğan hükümetleri, 

bu mirası satır satır uyguladığı için 

olmalı, ülke aırtıcı bir hızla ekonomik 

krizden çıkıp iyilemeye balamıtır. En 

azından o yola girmitir. (s. 304) Böyle 

bayağılıklar... 

Bu ilerle ilgili Türk okurlar için özetle 

söylemi olalım: Biraz Nuray Mert, biraz 

Nilüfer Göle, biraz Ahmet-Mehmet Altan 

biraz Ruen Çakır ve Aslı Aydıntaba, 

Taraf-Radikal gazeteleri... Çiğdem Akyol 

ite bunların toplamıdır. Ancak bunların 

hepsinden sadece Çiğdem Akyol değil, 

Türkiye ve dünya meselesinde tüm bir 

Avrupa ana akım medyası türetilebilir. 

Türkiye ekonomisinin aırtıcı iyilikte 

bir portresini veren bu Türkiye kökenli 

ve Almanca yazan gazetecinin derinlerdeki 

gerçek Türkiyeyi görmemi olması 

mümkün mü? Veya görebilecek durumda 

olduğu söylenebilir mi? Neden bütün 

duyargaları dumura uğramıtır? Ama asıl 

soru u: Akyol ve benzerlerinin gerçek 

Türkiyeyi görmesini acaba isteyen var 

mı, görseler ve dile getirseler, haber ve 

yorumlarına egemen medyada bir talep 

olur mu? En açığı: Bunlara ekmek 

verilir mi? 

Modern Türk gazeteciliği ve gericiliğiyle 

Avrupa gazeteciliğinin nasıl örtütüğüne 

yeni bir örnek bu biyograi, meraklısına 

önerilebilir. Hatta bu biyograinin 

aslında çok baka bir toplumsal kimliğin 

(Akyollar kuağı) resmi olduğunu düünürsek, 

tersinden bakabilenlere, sözü 

geçen kitabı hararetle önermek gerekir. 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



33

Bizim aachen 


sizin aachen 





Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 



Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

ücretSİZ 




said Ünal 




ücretSİZ 






sizin aachen 


34




35

GÖÇ ANLAŞMASININ 55’İNCİ YILI MÜNİH’TE TARTIŞILARAK KUTLANACAK 

MÜNİH 

Genç kuağın 

✤ 

“BIM E.V. 

KAMU YARARINA 

BIR DERNEKTIR. 

KENDINI GÖÇÜN 

TARIHSEL 

SORUNLARINA 

VE SONUÇLARINA 

VAKFEDEN BIR 

KURULUŞ... 

✤ 

Türkiye ile Federal Almanya arasında 

imzalanan igücü göçü anlamasının 

55inci yıldönümü Münihte de bir toplantıyla 

tartımaya açılıyor. Göç süreci 

ve sonuçlarının masaya yatırılacağı toplantı 

BIM e.V (Bavyera Göç Enstitüsü) tarafından 

11 Kasım 2016 Cuma akamı gerçekletirilecek. 

Nikolaiplatz 1b adresindeki 

Seidlvillada düzenlenen toplantı saat 

18.00de balayacak, ancak konuklar saat 

17.00den itibaren salona girebilecek. 

Birinci kuağın torunlarının 

Almanyadaki geleceği ile ilgili geçici bir 

bilanço çıkarmaya çalıacaklarını belirten 

BIM e.V. Bakanı Zeki Genç, 55 yılın dökümünün 

tek bir toplantıyla özetlenmesinin 

mümkün olamayacağını hatırlatarak, 

Ancak sürecin bugüne ve yarına uzanacak 

sonuçlarını sürekli gündemde tutmamız 

gerektiğini biliyoruz. Bu tür tartımalı toplantıların 

sıklatırılmasından yanayız 

dedi. Kendisinin ikinci kuağın bir temsilcisi 

olduğunu belirten Zeki Genç, amaç ve 

etkinlik planlarını 11 Kasım toplantısı çerçevesinde 

öyle açıkladı: 

BIM e.V. kamu yararına bir dernektir. 

Kendisini Almanyaya göçün tarihsel sorunlarına 

ve sonuçlarına vakfeden bir kurulu 

bu. Göç sürecinin belge ve malzemelerini 

toplamak, bunları Almanyaya göç sorunları 

çerçevesinde düzenlenecek sergiler ve 

aratırma projeleri için kullanıma sunmak, 

toplantılar düzenlemek, bu konu üzerinde 

uzmanlamı bir kütüphane kurmak ve 

Münihin bir parçası olarak da Alman Göç 

Tarihi Müzesi açmak, etkinliklerimizi oluturuyor. 

30 Ekim 1961de Bad Godesbergde iki 

ülke yetkilileri arasında imzalanan anlamayla 

Türk içilerinin Almanyaya gelii 

yasal bir temele kavumutu. Bu yıl bu 

55. Mas 

Bilanz und Perspektiven des deutsch-türkis 

Vortrag | KON 

■ 

Die Enkel der Ga 

ihre ZUKUNFT 

Redner: 

Martin Neumeyer 

(Integrationsbeauftragter der Bayerischen Staats 

Prof. Dr. Necati Demir 

(Gazi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi) 

Zeki Genc (BIM e.V.) 

Datum/Tarih: 11. 11.2016 · Einlass/Giriş: 17:00 

Ort/Yer: Seidlvilla · Nikolaiplatz 

80802 München 

36

göç toplantısı 

challah 

chen Anwerbeabkommens nach 55 Jahren 

ZERT | Feier 

starbeiter und 

in Deutschland 

regierung) 

Uhr/Saat · Beginn/Başlangıç: 18:00 Uhr/Saat 

1b 

■ 

Musikalische Begleitung: 

Serkan Özkan 

(Volkssänger) 

Hülya Kandemir 

(Sängerin) 

BIM 

Bayerisches Institut 

für Migration 

Mitveranstalter: 

Museum der Deutschen 

Migrationsgeschichte 

anlamanın 55inci yılını yaıyoruz. Ne 

Federal Almanya ne de Türkiye o günlerde 

bu anlamanın günümüze uzanan inanılmaz 

boyutlardaki sonuçlarını tahayyül 

edebilirdi. Konuk içiler döneminden 

bugünlere gelindi. Bu ilikinin sonuçları 

ve bugünkü kuaklar üzerindeki etkisi 

gerçekten büyük oldu. İte 11 Kasımda 

ilk kuağın torunları ve Alman toplumuyla 

bir araya gelip bu tarihsel olayın 

sonuçlarını masaya yatıracağız. Gecede, 

Türkiyeye dönü yapanların Alman ölçüleriyle 

Denizlide yeni kurdukları bir fabrika 

örneğinden hareketle, Türkiye ekonomisinde 

bu ilikilerin etkisini görünür kılmayı 

amaçlıyoruz. Almanyada Türkçenin 

bugün ve yarını, nasıl bir dil olduğu, nasıl 

gelitiği veya gerilediği de gündemimizde. 

Ayrıca azınlık sorunu ve Türk toplumu 

çerçevesinde bir tartıma gerçekletireceğiz. 

Konuk içilerin torunları bu ülkede 

geleceklerini nasıl kuracaklar, bunu konu 

edineceğiz. 

BIM Bakanı Genç, 2017de de bu mikro 

proje çerçevesindeki okuma günleriyle 

etkinliklerini derinletireceklerini, bunun 

için MORGEN ve Münih ile Nürnbergden 

değiik Türk dernekleriyle ibirliği yapacaklarını 

kaydetti. Genç, “Özellikle 

11 Kasım’daki toplantıya yeni kuşak ve Alman 

toplumu yoğun bir katılım göstermeli. 

Benimle 0176 92961037 numaralı telefondan 

veya derneğimiz BIM e.V. üzerinden kolayca 

bağlantı kurulabilir diye konutu. 

Toplantının adresi: 

Seidlvilla Verein e.V. 

Nikolaiplatz 1b 

80802 München 

✤ 

BU ILIŞKININ 

SONUÇLARI VE 

BUGÜNKÜ KUŞAKLAR 

ÜZERINDEKI 

ETKISI GERÇEKTEN 

BÜYÜK OLDU 

✤ 

Veranstaltung 

im Rahmen des Programms 

„House of 

Resources“ 

Eintritt: Frei 

Anmeldung unter 

zeki_genc@yahoo.com 

37

İstanbul 

38

Frankfurt 

Seyahatnamesi 

AHMET HAŞİM 

39










Marlis Tepe - Kumar Ratan 








29. Oktober 2016 

Samstag 

© UN PHOTO 

Universität zu Köln 













40

Aylık Kültür ve Sanat Aylık Kültür Dergisi ve Sanat | Kasım Dergisi 2016 | Şubat | Sayı: 2016 9 | | www.avrupa-kultur.eu 

Sayı: 01 

■ GEORG BASELITZ’İN KAHRAMANLARI 

■ TEMEL BİR HAK: EĞİTİM VE 2018 

■ BİR “İMKÂNSIZ AŞK” KİTABI

Frankfurt 

Seyahatnamesi 

AHMET HAŞİM 

2

İçindekiler 

CEYLAN YILDIRIM “ÇOCUK POLİSİYESİ” İLE 

BİR ALMANYA RESMİ DE VERİYOR 

İyiler ve dürüstler kazanmalı 

Türkiye kökenli sinemacıların Alman sinemasına katkısı yeni boyutlar kazanarak sürüyor. Berlin doğumlu 

bir genç Türk sinemacı, daha önce pek denenmemiş bir alanda yeni adımlar atıyor. Kısa bir 

süre önce yapımcılığını ve senaryosunu üstlendiği “çocuk polisiyesi” dalındaki ilmi sinemalarda 

gösterime giren Ceylan Yıldırım, çalışmalarına ekonomik getirileri değil, insan ve ahlak felsefesini 

temel alıyor. Yıldırım, daha önce dizi ilm olarak da somutladığı bu görece yeni daldaki amaçlarını 

ve insana bakışını dergimize anlattı. 

SAYFA: 4 

İNSANIN, FİGÜRLERİN VE RENKLERİN TERSİNE TARİHİ 

Georg Baselitz’in kahramanları 


Günümüzün tanınmıș Alman sanatçılarından George Baselitz’in ünlü “Kahramanlar” (Die Helden) 

serisi tabloları, elli yıl aradan sonra, geniș kapsamlı bir șekilde Städel Müzesinde sergilendi. Kuvvetli, 

etkili, çarpıcı biçim ve içerikli bu çalışmalar, “Kahramanlar” ve “Yeni Tipler” adı altında sunuldu. 

Bunlar Alman sanatının modern zamanlardaki en önemli yapıtlarından sayılıyor. 

SAYFA: 12 

İMKÂNSIZ AŞKIN KİTABINI YAZDILAR 

Sevginin yolu çok olur 

IŞIN TOYMAZ 

Artık “çift uluslu” aşkları konu alan Almanca romanlar revaçta. Sırada “Unser wildes Blut” var. Wolfgang 

Schnellbächer ve Nur Öneren’in ortaklaşa kaleme aldığı, çift dilli, çift kültürlü bir aşk öyküsünün 

işlendiği bu roman bir süre önce okurla buluşturuldu. 

SAYFA: 22 

2018’E DOĞRU BİR TOPLANTI VE SONRASI 

Eğitim en temel haktır, çünkü... 

ZEYNEL KORKMAZ 

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (İHEB) 2. Dünya Savaşı’nda yaşanan yıkımın ve edinilen acı deneyimlerin 

bir sonucu olarak 10 Aralık 1948’de Birleşmiş Milletler tarafından kabul edildi. Sovyetler 

Birliği, ABD, Çin, Fransa, Büyük Britanya gibi ülkelerin hazırladığı bu bildirgeyi günümüzde birçok 

ülke benimsemiş durumda. Bu bildirge, ayrıca kapsamlı uluslararası anlaşmalar için de zemin oluşturmuştur. 

Peki, şimdi neredeyiz? 

SAYFA: 26 

DÜNYANIN EN GİZEMLİ VE EN SEVİMLİ DADISI 

Neden Mary Poppins? 


Bitmek bilmeyen bir masal bu Mary Poppins. Her kuşakta yeniden sahneleniyor, yeniden ilme alınıyor, 

yeniden resimleniyor, kitaplaştırılıyor vs... İlgi, 82 yıl sonra da bitimsiz. 

SAYFA: 30 

3

CEYLAN 

YILDIRIM 

“ÇOCUK 

POLiSiYESi” 

iLE BiR 

ALMANYA 

RESMi DE 

VERiYOR 

İyiler 

ve 

dürüstler 

kazanmalı 

4

BERLİN 

Türkiye kökenli sinemacıların Alman 

sinemasına katkısı yeni boyutlar kazanarak 

sürüyor. Berlin doğumlu bir genç 

Türk sinemacı, daha önce pek denenmemi 

bir alanda yeni adımlar atıyor. Kısa 

bir süre önce yapımcılığını ve senaryosunu 

üstlendiği çocuk polisiyesi dalındaki 

ilmi sinemalarda gösterime giren 

Ceylan Yıldırım, çalımalarına ekonomik 

getirileri değil, insan ve ahlak felsefesini 

temel alıyor. Gazeteci, yayıncı ve 

çevirmen bir ailenin kızı olan Ceylan Yıldırım, 

Berlin Hür Üniversitesinde Film 

ve Televizyon Bilimleri Bölümünde okuduktan 

sonra 2 yıl da aynı dalda Köln Film 

Okulunda öğrenim gördü. Yıldırım, daha 

önce dizi ilm de ürettiği bu görece yeni 

daldaki amaçlarını ve insana bakıını dergimize 

anlattı. 

- Çocuk polisiyesi yeni bir alan. Bu gidişle 

sizin de damganızı taşıyacak. Bu sinema ve 

televizyon dizisi türü, çok çocuklu Türk toplumunda 

büyük bir ilgi odağı olabilir. Böyle 

bir alan yaratmak ve bu alanda sinema 

yapmak nereden aklınıza geldi? 

CEYLAN YILDIRIM - Benim için yeni bir 

alan değildi çocuk polisiyesi türü, çünkü 

küçüklüğümden beri içinde sorgulayıcı 

çocukların rol aldığı polisiye öyküler ve 

romanlar büyülemitir beni. İngiliz çocuk 

kitapları yazarı Enid Blytonun polisiye ve 

macera romanları Almanyada neredeyse 

geleneksel bir hale geldiği için ben de 

küçük yata tanıtım bu kitaplarla. 

Örneğin Afacan Beler olarak Türkçeye 

çevrilen Almanyada Fünf Freunde olarak 

yayımlanan kitaplar ile Alfred Hitchcockun 

yayımladığı Robert Arthurun "Die drei 

Fragezeichen" (Üç Soru İareti) kitap dizisi 

çocukluğumda beni çok etkilemi olan 

✤ 

İÇİNDE 

SORGULAYICI 

ÇOCUKLARIN 

BULUNDUĞU 

ÖYKÜLER 

BENİ HEP 

BÜYÜLEMİŞTİR. 

✤ 

5

✤ 

ÇOCUKLARDA HAK, 

HAKSIZLIK VE 

SORGULAMA 

DUYGUSU 

EĞİTİLMELİ 

✤ 

eserlerdi. Bu öyküler zamanında bir çocuk 

olarak bizlere kendi yeteneklerimizin 

bilincine varma duygusu aılıyor. 

HAK VE HAKSIZLIK DUYGUSU 

Bütün bunlar benim hak ve haksızlık 

duygumu da eğitti, onlar sayesinde yetikinlerin 

davranılarını sorgulamaya baladım. 

Çocukken insan büyüklerin söylediklerinin 

hep doğru olduğunu öğrenir. 

Elbette ben de annemi ve babamı örnek 

olarak aldım, öyle algıladım. Ama baka 

yetikinler de vardı ve bu yetikinler haksızlıklar 

yapıyor, suçlar ileyebiliyordu. 

Bunların çocukken de bilincindeydim. 

Ama çocuk yata bir insan, bütün bunlara 

karı bir eyler yapabileceğini pek düünemiyor. 

İte bu edebi kahramanların suçluları 

nasıl ortaya çıkardığını ve suç ilemelerine 

engel olduğunu izlemek, benim için 

çok heyecan verici ve hayran olunacak 

bir eydi. Aradan yıllar geçti, bugün artık 

yetikin ve bir çocuk annesiyim. Mesleğimle 

çocuklara fantastik öyküler üzerinden 

tam da bu değerleri aktarmayı bir 

ans olarak görüyorum, öyle algılıyorum. 

Haklılık ve haksızlığı doğru bir biçimde 

değerlendirmeyi ve kendinizi ne kadar 

küçük hissederseniz hissedin fark etmez, 

kendinizi ciddiye almayı aktarmaktan söz 

ediyorum. Sen de bu dünyayı iyiletirebilirsin 

bir mesajdır, ben prodüksiyonlarımda 

tam da keyile bu mesajı vermek 

istiyorum. Bunu bir sinema ilminde eğlendirici 

olduğunu umduğum bir tarzla yapabilmeyi 

de bana sunulmu bir armağan 

olarak görüyorum. 

- Çocuk ve suç ya da çocukta adalet duygusu 

gerçekten çok önemli. Hazırladığınız 

dizi ve ilmlerde, çocuğun haksızlıklar karşısında 

tutumunu ve zor durumdaki insanlara 

yardım duygusunu nasıl işliyorsunuz? 

Kahramanlarınız bu adalet duygusuyla nasıl 

bir ilişki içinde? 

6

✤ 

CEYLAN YILDIRIM - Empati ve suç bilinci 

gibi nitelikleri, biz insanlar doğumla birlikte 

taımaya balarız. Bunu ben iki 

buçuk yaımdaki oğlumda da gözleyebiliyorum 

ve böyle bir deneyimi büyük 

bir memnuniyetle karılıyorum. Çünkü 

insan zaten u anda dünyada olup bitenleri 

yakından izlese, adaletten ve insandaki 

iyilikten kuku duyabilir. Umarım 

sanatçılar, hangi alanda yeteneğini dile 

getirirse getirsin fark etmez, siyasetçilerden 

daha baka bir düzlemde insanlara 

ulama, duygular uyandırma olanağına 

sahip olduklarının, böyle bir sorumluluğun 

bilincindedirler. Ben bir sanat yaratıcısı 

olarak, kendi araçlarımızla düünsel 

süreçleri harekete geçirmeyi ve değerler 

aktarmayı bir görev sayıyorum. 

BİR SANATÇI 

OLARAK DÜŞÜNSEL 

SÜREÇLERİ HAREKETE 

GEÇİRME GÖREVİM 

VAR 

. 

✤ 

BİRLİKTE OLMANIN KUDRETİ 

Bir insandan bir eyin koparılıp alınmasının 

nasıl duygular uyandırdığını, insani 

7

✤ 

BİRLİKTE DURMAK, 

BİZİ KEDERDEN 

VE YALITILMIŞLIKTAN 

ÇEKİP ALIR 

✤ 

bağların, dostlukların kıskançlıklarla, nefretle 

parçalanmasını göstermek... Bunlar 

da anlattığım öykülerdeki bazı igürlerin 

yaadığı kötü tecrübelerdir. Hata 

yapmanın insani bir ey olduğu, hepimizin 

yanılabileceği, bu öykülerin bir parçası. 

Sonra tekrar öykülerdeki kahramanlarım 

için çözüm açılımları bulmaya çalı- 

ıyorum. Birlikte durmanın ve beraberliğin 

kuvveti, bizi kederden ve yalıtılmılıktan 

çekip alan, olumlu yollardır, ben de 

onu gösterme çabasındayım. En yakınındakini 

sevmek, egoist ihtiyaçların geriye 

atılması, bir suçu üstlenmi olan kimseyi 

afetmeyi yaamak, bunlar büyük tecrübe 

süreçleridir. Bu öykülerin kahramanları 

bu deneyimi yaarlar ve tabii onlarla birlikte 

de izleyiciler... 

Genç izleyicilerin arkadalarıyla kahramanın 

nasıl davrandığını ve unu veya 

bunu çok daha baka türlü çözüp çözmeyeceklerini 

konuması, beni çok mutlu 

ediyor. Çünkü toplumumuzda eksik olan 

ey, tam da bu diyalogdur. Sadece birbirleriyle 

konuarak, bir düünce alıverii 

içinde büyüyebilir insanlar. Özellikle 

çocuklar bunu yapabilecek bir açıklığa ve 

meraka sahipler. Ben, tam da bu nedenle 

onlar için öyküler yazıp, gelitirmeyi 

seviyorum. 

- Siz sinema öğrenimi gördünüz. Alman 

sinemasında ise son yıllarda adeta bir 

Türk kalkınma yardımının izlerini 

görüyoruz. Bu damga, kabareden resme, 

futboldan edebiyat ve müziğe kadar birçok 

alanda var. Ama sinemada çok belirgin... 

Gerçekten Alman sinemasında bir Türk 

damgasından söz edilebilir mi? Türkiye 

kökenli sinemacıların bu sanata ve insana 

bakışları biyolojik Almanlara göre 

nerelerde farklı? 

8

CEYLAN YILDIRIM - Alman ilm endüstrisini 

sanatsal ve ekonomik olarak kalıcı 

bir biçimde kendi imzalarıyla damgalayan 

Türk ilm yaratıcılarının sayısı ilk bakıta 

görülebiliyor. Ama burada önümüzdeki yıllarda 

gündeme gelecek bir baka gelime 

var. Bu alandaki birçok genç arkadaımız 

kendi doğrudan deneyimlerinden kaynaklanabilecek 

konularla pozisyon almaya 

balıyor. Kendi anne ve babalarının kuağındaki 

eletirel deneyimleri, ki o kuak 

bu arkadaların Alman toplumuna bakılarını 

da damgalamıtır, bir araya getiriyorlar. 

Oysa arkadalarımız özgür, demokratik 

bir ülkede yetitiler ve burada 

bugünün sanatçıları haline gelebildiler. 

DUYGUSAL PERSPEKTİF KOLAJI 

Bunun ardında çetreilli bir yol bulunuyor, 

duygusal bir perspektif kolajı 

da diyebiliriz. İte bu, onları Alman meslektalarından 

ayırıyor. Tek tek arkadaların 

bu meseleyle nasıl iliki kurabildiğini 

bilemem, bunu o insanlara bırakmak 

gerek. Bu tecrübe değerlerinin ve sözü 

geçen değerleri çokkültürlülük damgasını 

taıyan bir imza halinde ortaya çıkarmak 

için gözle görülür bir biçimde sanatın içine 

aktarılmasını arzu ediyorum. Fatih Akının 

yaptığı gibi yani. 

- Alman ve Türk toplumlarının çocuklara ve 

polisiye/kriminal olaylara bakışında ne gibi 

farklılıklar var? Siz bu farklılığı ekrana nasıl 

yansıtmaya çalıştınız? 

CEYLAN YILDIRIM – Az önce de söylediğim 

gibi, Almanyada çocukların kahraman 

olarak yer aldığı dedektif ve 

macera öykülerinin Türkiyedekinden daha 

yaygın ve bir geleneğe sahip olduğu kanısındayım. 

Otoritelerin arka planını sor- 

✤ 

ALMANYA'DAKİ 

TÜRK SİNEMACILARIN 

BİYOGRAFİLERİNDEKİ 

FARK ÖNEMLİ.. 

✤ 

9

Foto: Mehmet Dedeoğlu / DEDEPRESS 

Ceylan Yıldırım, kardeşi 

Pınar, annesi Hülya, 

babası Ali Yıldırım ve 

Türk oyuncu Uğur Ekeroğlu 

ile galada... 

✤ 

BENİM 

ÖYKÜLERİMİ 

TÜRKİYE'DE 

ANLATMAK 

PEK KOLAY 

DEĞİL... 

✤ 

gulamak, kahramanların tüm toplumsal 

yasaklara karı çıkmaları, bu öykülerde 

iyinin kötüyü yenmesine yol açıyor, böylece 

merulaıyor. Ama bence, tabii 

burada belki yanılıyor da olabilirim, Türk 

çocuk ebiyatında itaat ve terbiyeli tutum 

en üst değer olarak sunuluyor. Benim 

gelitirdiğim bir çocuk dizisinde (Allein 

gegen die Zeit), mesela çocuklar bir polis 

arabasını çalar ve ehliyetsiz bir biçimde 

suçlunun arkasından giderler, çünkü bazı 

polis memurları da yolsuzluğun içinde 

gözüküyordu ve soruturmayı yönlendiren 

bazı yüksek rütbelilerin de olaylara 

bakıı farklı oluyordu. Türkiyede böyle bir 

öyküyü anlatmanın çok kolay mümkün olabileceğini 

pek zannetmiyorum. 

ALMANYA, TÜRKLER VE SANAT 

- Türkiye kökenli 3 milyonluk bir toplumun 

Alman sanat dünyasına neler getireceğini 

düşünüyorsunuz? 

CEYLAN YILDIRIM - Bu soru yanıtlamak 

çok zor aslında, çünkü Almanyada 

belli ve tek bir Türk toplumu yok. Ailesi 

Türkiyedeki bir büyük ehirden, üst 

düzey eğitim görerek Almanyaya gelmi 

birisi, burada karılatırmalı olarak da 

doğrusal bir eğitim yolundan geçebilir, 

bunlar pasaportlarına göre de gerçi Türk 

kökenli olabilir, ama bu insanlar, ailesi 

Türkiyenin kırsal geleneklerinin etkisindeki 

bir ortamdan gelmi, Almanyada da 

sanatını icra etmesini sağlayacak eğitim 

dalını tamamlayıncaya kadar çok daha 

büyük meydan okumalarla karı karıya 

kalmı birinden kesinlikle çok daha farklı 

yetimi olacaklardır. 

Toparlarsam, ilkesel olarak bu konudaki 

düüncelerimi öyle ifade etmek isterim: 

Bir yandan kültürümüzün çeitliliğini göstermek, 

ona bir ses, bir görüntü vermek ve 

böylece önyargıları yıkıp yok etmek için, 

diğer yandan da kendi seçtiğimiz bu yeni 

vatanımıza, bize verilmi olan çokkültürlü 

yaam armağanı sayesinde birlikte oluturduğumuz 

ve hep birlikte gelitirmeye 

çalıtığımız yaamsal değerleri geri verebilmek 

için, tüm renkleri ve farklılıklarıyla 

gözünün önünde bulanan Türk kültürünü 

genelde pek de anlayamayan bu Batı toplumuna 

(Alman veya Avrupa toplumuna, 

fark etmez) sanatsal yollarla ulamaya 

çalımak için elimizde olan her ansı kullanmalıyız. 

(FHF) 

z 

10











| EYLÜL /EKİM 2016 | Sayı: 13 | 


29. Oktober 2016 

Samstag 










UNESCO - Marlis Tepe - Kumar Ratan 







© UN PHOTO 

Universität zu Köln 



„Erweiterung des 

Menschenrechts auf 

Bildung – 2018“ 

Symposium 2016 

Koordinationsleitung 

Die Vereinten Nationen haben das 

Recht auf Bildung in der Charta der 

Menschenrechte festgehalten und zur 

Verpflichtung erklärt – für die Regierungen, 

für die Zivilgesellschaft, für die 

Einzelnen. Es trifft zu, dass es nicht verwirklich 

ist. Alles muss getan werden, es 

durchzusetzen. 

Aber das reicht nicht mehr. Die Weltlage 

hat sich so zugespitzt, dass das 

Recht auf Bildung erweitert werden 

muss. Es könnte sein, dass Bildung zu 

dem Weltrecht schlechthin werden 

muss: Zu einem Kern des menschlichen 

Selbstverständnisses. Überall und zu jeder 

Zeit. 

Darüber muss gemeinsam gesprochen 

werden, das muss im gemeinsamen 

Handeln geschehen – besonnen und auf 

einander hörend und zugehend. 

Dazu laden wir ein – eine Initiative, 

die schon vielfältig getragen wird, die 

weltweit schon ein Echo hervorgerufen 

hat, gar nicht verhaltend, sondern zustimmend. 

Das sollte übrigens Mut machen. 

Seiten 7-10 

Alman Medyasına Konu Önerileri 

Timo Linsenmaier 

Education International – Belçika 

EĞİTİM POLİTİKASI VE FİNANS POLİTİKASI 

– BİRARADA YÜRÜYEBİLİRLER Mİ? 

Siyaset, para, güç ve küresel Sürükleyici bir öykünün kolayca 

gazete manşetlerine gireceği düşünülebilir. Ama göründüğü 

kadarıyla konu eğitim ve eğitim politikaları olduğunda 

ilgi çok daha düşük. 

Fırat Yıldırım 

Wuppertal Üniversitesi 

MEDYA ARACILIĞIYLA OLUMSUZ KOLEKTİF 

ÖZDEŞLİK OLUŞUMU 

Öyleyse bir yandan sığınmacı krizi hakkında nitelikli haberciliğe 

ve diğer yandan da olumsuz kolektif özdeşlik 

oluşumu görüngüsüne uygun bir yanıt bulmak için, konunun 

medyatik sunuluşu nasıl bir karakteristiğe sahip olmalıdır? 

Prof. Dr. Enrique Rodrigues-Moura 

Bamberg Üniversitesi 

Yetişen biliminsanları için iş koşulları istikrarsız olduğundan, 

üniversite profesörlüğü için daha uzun soluklu çalışabilenler 

herşeyden önce dayanıklı ya da aile birikimi uygun 

olanlardır. 

Prof. Dr. Michael Klundt 

Magdeburg-Stendal Yüksekokulu 

Alman medyası hoşnutsuz, acı çeken insanların kendi 

durumlarını iyileştirmek yerine nesnel olarak kötüleştiren 

parti ve hareketleri desteeklemesi için ne kadar 

“Sarrasinizm-Sloterdijkizmin gerekli olduğunu kendi kendine 

sormalı. 



11

Georg Baselitzin 


FRANKFURT 

✤ 

Sergiden görüntü | Foto: Städel Museum 

“ Elli yıl içinde çeșitli denemeler yaptım. 

Ve artık kahramanların benim yardımıma 

gereksinimleri kalmadığı sonucuna 

vardım...” 

✤ 

Georg Baselitz 

Foto: Städel Museum 

12

kahramanları 

Kapatmaya hazırlandığımız yılın en 

güzel süprizlerinden birini Frankfurt'ta 

yaadık. Günümüz tanınmı Alman sanatçılarından 

George Baselitzin ünlü Kahramanlar 

(Die Helden) serisi tabloları, 

elli yıl aradan sonra, geni kapsamlı 

bir ekilde Städel Müzesinde sergilendi. 

Kuvvetli, etkili, çarpıcı biçim ve 

içerikli bu çalımalar, Kahramanlar ve 

Yeni Tipler adı altında sunuldu. Bunlar 

Alman sanatının modern zamanlardaki 

en önemli yapıtlarından sayılıyor. Küratör 

Max Hollein'ın, devasa boyutlarda 70 tablo 

ve kağıt üzeri çizim/desen çalımalarını 

bir araya getirdiği bu sergi, ünlü ressamın 

etkisinin yeniden ve daha güçlü bir 

biçimde hatırlanmasına yol açtı. Gerçekten 

de, meydan okuyan, saldırgan bir tarz ve 

üslupla üretilmi bu eserler, Baselitzin izleyenleri 

üzerinde kararsız, savunmasız ve 

fakat kaçınılmaz etkisini günümüzde de 

sürdürdüğünü bir kez göstermi oldu. 

13

✤ 

KAHRAMANLAR 

SERİSİ, 

BASELITZ 

RESMİNİN 

MİHENK 

TAŞIDIR. 

✤ 


Bitmi, tükenmi, yitik askerler ve bunları 

yaayan bir ressam. Görünmeyen, 

ama var olan kaybedilileri, yok oluları, 

nasıl alınyazıları gibi duruyorsa, bilinmez 

bir geleceğe doğru gidilerini de simgeliyorlar. 

Kahramanlar serisi içeriğinin kırılganlığı 

ve çelikileri, biçimsel anlatıma, 

sanatçının kullandığı form ve igürlerle 

yansıyor. Daima tablonun tam ortasında 

çizilen, cepheden görünümlü igürler, 

vahi renk seçimi ve iddetli renk sürümü 

daha da kontrast bir hale getirme amaçını 

güdüyor. Uluslararası sayılı müzelerden 

ve özel koleksiyonlardan derlenen bu 

sergi, sava sonrası Alman sanatının adeta 

ikonu konumundadır. Baselitz, bu tabloları 

1965/66 yıllarında, daha 27 yaında 

iken inanılmaz bir üretkenlikte yaratmıtı. 

Balangıcı Städel Müzesinde yapılan bu 

sergi, sırasıyla, İsveç'te Moderna Museet 

Stockholm, İtalya'da Palazzo delle Esposizioni 

Rom ve İspanyada da Guggenheim 

Museum Bilbaoda devam edecek. 

Kahramanlar serisi, aslında 

Baselitzin sanatının mihenk taıdır. 

Bu resim serisinin içsel bir gereklilikten 

doğduğu söylenir. Bulaıcı, içeriği 

yüklü bir konunun kendi çelikileriyle 

çatımasından çıkmıtır. Sonsuz bir yansıma, 

kendisinin yarattığı izolasyon, 

kökünden kopu, soyutlanma üzerine 

ina ettiği, ruhen çökmü, kırık, yarım 

yamalak kalmı bir dünya ile belirli bir 

düünce tarzını benimsemi sanatçı tiplemesi 

ile karı karıyadır ve tüm izlerini 

sanatçının varoluunda gösteriyor. 

14

SANATÇI VE ENKAZ 

1965 yılında sanatçı birçok açıdan 

çökmü bir düzenle karı karıyaydı. Sava 

sonrası geçen yirmi yılda Almanyada ideolojiler, 

politik sistem ve sanat akımları 

tartıma konusuydu. Bu ortamdaki düzen 

eksikliği, karmaıklık, sanatçının istemine 

uyuyordu. Onun için bir eyi sahiplenmek, 

sınılandırmak, bölmek geçmite 

olduğu gibi imdilerde de yabancısı olduğu 

bir durumdu. Günün çelikileriyle dolu 

uyumsuz savlar ve düünceler, üpheci 

temel tutumlarını daima vurguladı. Yırtık, 

parçalanmı üniformaları içinde anıtsal 

kahramanlar. Yenilmi, teslim olmu, 

boyun eğmi bu kahramanlar doğal olarak 

çelikili etkilerin kaynağıydı. 

Georg Baselitzin kahramanlar konusunu 

ilemesi, tam anlamıyla bir provokasyondu. 

Sadece erkeklere ait bu kavram 

ve tek temsilcisi olan erkekler, sava sırasında 

ve sonrasında üpheli konumuna 

dümütü. Yıkıldığı, yok olduğu düünülen 

bir geçmiin tekrar yaratımını biçimlendiriyorlardı. 

Baselitz, böylelikle sava sonrası 

Almanyanın baarılı ekonomi mucizesinin 

de resmini çiziyordu. Bunu o 

zamanlar yitirildiğine inanılan bir sanat 

akımı ile yani igüratif resimlerle yapıyordu. 

Vurguladığı, sadece genel bir toplumsal 

sorun değildi. Amaçlanan yeni 

tipten, yan bir anlam yüklenen tarihsel 

siyasetten öteye, bakaldıran, partizandan 

ruhsal çobana, adım adım pozisyona 

sokulan sanatçıya kadar uzanır. 

✤ 

SAVAŞ 

SONRASINDAKİ 

ENKAZ VE 

MUCİZEYİ 

RESİMLEDİ 

✤ 

15


✤ 

BASELITZ'IN 

FİGÜRLERİ DAİMA 

TABLONUN 

ORTASINDADIR 

✤ 

Gününümüzün geçerli akımlarından 

hiç etkilenmeyerek kendi konumunu 

güncelletirerek, tutumunu sürdürür. Kahramanlar 

ve Yeni Tipler söz konusu edildiğinde, 

Baselitz, öyle konumutu: Elli yıl 

içinde çeitli denemeler yaptım. Ve artık 

kahramanların benim yardımıma gereksinimleri 

kalmadığı sonucuna vardım... 

Heybetli bedenlerde küçük kafalarla 

resmedilen igürler daima tablonun ortasındadır. 

Kimi sersem sersem yürür, 

kimisi de hantal ve sersemlemi bir 

ekilde resmin ortasından geçer. Kimisi 

de de kendinden emin ve hakîmdirler. 

Yılgın, bitik bir doğa, tahrip edilmi 

evler, yanan binalar, yaprakları dökülmü 

ağaçlar, karmakarıık, altı üstüne gelmi 

toprak yığınları, ön plandaki igürlerle 

benzerlik gösterir. Nereye gideceğini bilmezcesine 

dolaan askerler aynı eyaları 

taımaktadır: Erzak çantası, palet, fırça 

ya da ikence aletleri... Birbirine yakın 

boyutta, genellikle 162x130 cm. olmasına 

rağmen, kullanılan tarz ve renk seçimi 

nedeniyle her tablo kendine özgü bir anlatıma 

sahiptir. Mutlak bir kronolojik sıralamanın 

egemen olmadığı sergide, Baselitz 

kendini yava yava motilerinden kurtardığına 

da tanık oluyoruz. 

Baselitzin Kahramanlar ve Yeni 

Tipler serisine balaması Floransada 

Villa Romana bursu kazandığı döneme 

rastlar. Burs sonrası Batı Berline 

dönüünde bu konu üzerine çalımaya 

devam eder. 1963 yılında Werner&Katz 

galerisinde açtığı sergide polis tarafından 

resimlerinin bazılarına el konulması gibi 

bir skandal, olumsuz yanları olmasına 

rağmen, Baselitzi bir anda tanınmı bir 

sanatçıya dönütürmütü. Sonuçta, ilk 

çalımaları olarak nitelendirecek bu resim 

serisi, Baselitzin sanat hayatında bir 

dönüm noktası oluturdu ve günümüzde 

tarihsel belge olarak niteliğindedir. 

Baselitzin yapıtları ne sava sonrası 

1950 yıllarında hiçbir kurala bağlı 

olmayan Informel akımına, ne 1958de 

Düsseldorlu sanatçılardan Heinz Mack ve 

Otto Piene tarafından kurulan, sıfırdan 

balamayı amaçlayan, yeni bir balangıcı 

hedeleyen ZERO akımına, ne de Fransız 

ve Amerikan sanatındaki soyut akım 

kategorisine girer. Sanatçının yapıtları, 

savatan 20 yıl sonra yüzeysel 

de olsa yeni bir balangıç duygusu 

uyandırıyordu."Kahramanlar ve Yeni 

Tipler 1945 sava sonrası Alman sanatında 

önemli bir yer tutmaktadır. 

16


Küratör Max Holleinin resim sanatını 

bir kurtulu olarak ele aldığı yazısı, 

Alexander Klugenin kendine özgü edebi 

bir tarzla kaleme aldığı metinler, Uwe 

Hecknerin kahramanlar sonrasını 

konu eden yazısı, sanat tarihçisi Richard 

Schifin kayıp kahramanları ve yardımcı 

küratör Eva Mongi-Vollmer resim serisinin 

oluumunu anlattığı geni kapsamlı 

sergi katalogu, balı baına bir zenginlik 

oluturuyor. 

KAHRAMANLAR GALERİSİ 

Baselitzin kahramanları bildiğimiz 

sıradan kahramanlar değiller. Hiçbir 

kayıptan korkmadan, insanüstü bir güçle 

iyi için kavgaya girmilerdir. İnançları 

için hayatlarını hiçe sayan, bu uğurda 

ölmesini bilen kahramanlar, her çağda 

insanları etkilemitir. Edebiyatta Kral 

Arthur, El Cid ve Robin Hood en tanınmı 

kahramanlardır. Çizgi romanlarda ise 

20nci yüzyılda yeni bir çağ balar: 

Süperman, Batman, Wonderwomen, 

Spider-Man yada inanılmaz fantastik hikayelerle 

anlatılan Hulk. 

Baselitz, İkinci Dünya Savaından 

çok kısa bir süre önce Nazilerin egemenliğindeki 

Almanyada, 23 Ocak 1938de 

Saksonyada doğdu. Çocukluğunda savaın 

vahetini yaadı. Savaı kaybeden Almanya 

igalciler tarafından dört bölgeye ayrıldı. 

Müteik kuvvetler Amerika, İngiltere ve 

Fransa Batı Almanyayı kontrol ederken, 

SSCB Doğu Almanyayı üstlenmiti. 

Dresden kentine yakın bir yerde yaıyordu 

genç Baselitz. Batı ve Doğu Almanya, 

ekonomi ve politik olarak çok farklı sistemlere 

sahipti. Batı Almanyada kapitalist 

sistem ve piyasa ekonomisi geçerliyken, 

Doğuda komünizm ve plan ekonomisi 

hakimdi, her ey merkezden yönetiliyordu. 

Sava sonrası o kurtulu cokusu 

kısa sürdü. Farklı istek ve çıkarlar Batılı 

galip devletler ile Sovyetler birliği arasında 

soğuk savaın balamasına neden 

oldu. Bunun sonucu olarak iki Almanya 

ortaya çıktı: BRD (Almanya Federal Cumhuriyeti) 

ve DDR (Alman Demokratik Cumhuriyeti). 

Almanya'nın yeniden inası hızla 

ilerlerken, Nazi Almanyasının vaheti ile 

hesaplaması çok daha zor oldu. Nazi kurbanlarının 

uğradığı zulüm, iledikleri 

vahet suçları ile hesaplamak Alman 

kamuoyunun kabul edeceği bir durum 

değildi. Bir inkâr, kabul etmeme travması 

yaıyordu toplum. 

✤ 

BU KAHRAMANLAR 

İNSANÜSTÜ BİR 

GÜÇLE "İYİ" İÇİN 

KAVGADADIR 

✤ 

17

Ein neuer Typ (Yeni Tip) 1966 

Tuval üzerine yağlıboya, 

162 x 130 cm, Privatbesitz 

Foto: Frank Oleski, Köln 

© Georg Baselitz 2016 

✤ 

BASELITZ, 

SAVAŞ VE 

SONRASINDAKİ 

TRAVMATİK 

ANILARI 

TUVALE TAŞIDI 

✤ 

“TARLA” 

Kapkaranlık, toprağı karmakarıık 

edilmi tarla parçalanmı insan bedenleri 

tanınmıyor bile. Resmedilenler ta mı, 

patates mi yoksa cesetler mi? Baselitzin 

sava ve sava sonrası travmatik anıları, 

ilk resimlerinde karamsar bir anlatımla 

karımıza çıkıyor. Çekilen/çektiği acıları 

tuvaline taımaktadır. Toprağa dümü 

bedenler sanki baka bir gezegenden 

gelmi yaratıklardır. 

Baselitzin yaadığı ehir de farklıdır 

artık. Rus askerlerin kılası çok uzağında 

değildir evinin. Ruslar komünizm 

ile baka bir ideolojiyi getirmilerdi Doğu 

Almanyaya. Baselitzin yeni düzene bir 

süre uyum sağladığı biliniyor. Rus devrimi 

literatürüne yöneldiği, Rus askerlerinin 

görüntüleriyle dolu kültür ve propaganda 

ilmlerini izlediği de. Tüm bunlara rağmen 

Baselitz, bu yeni düzeni kabul etmedi. 

Berlinde kendini bir baka hissediyordu 

ve bu, dı görünümüne de yansıyordu. 

Dalgalı saçlarını uzatıyor ve her mevsim 

uzun, siyah bir palto giyiyordu. Doğu 

Berlin Güzel Sanatlar Akademisinden 

daha ikinci yarıyıldayken sosyopolitik 

yetersizlikten dolayı okuldan atıldı. 

Der moderne Maler (Modern Ressam) 1965 

Tuval üzerine yağlıboya, 162 x 130 cm, Privatbesitz 

© Georg Baselitz 2016 | Foto: Frank Oleski, Köln 

Baselitz, 1957de Batı Berlin 

Charlottenburgtaki Güzel Sanatlar 

Akademisine girer. Berlinin Doğu ve 

Batı olarak bölünmesine rağmen, gidigelilerinde 

sorun çıkmaz. 1958de Batı 

Berline yerleir. Burada sosyalist toplumun 

inası değil, bireyin ve bireysel 

geliim geçerlidir ve önemlidir. Böyle bir 

düzendir ön plandaki. Ekonomik gelimeyi 

körü körüne takip eder batıdaki Almanlar. 

Çok az kii Nazi döneminin vaheti ile 

uğraır. 

Baselitz köklerinden kopmu bir 

yabancı gibi hisseder kendini. Bu çeliki 

sanat için de geçerlidir. Doğuda sosyalist 

gerçekçilik egemenken, Batıyı kontrol 

eden Amerikalılar soyut sanatı destekliyorlardı. 

Bu nedenle, sava sonrası hiçbir 

resmi dairede konulu resim ya da heykele 

rastlamak olası değildi. Sorunlarla 

değil, yaratılan sava sonrası ekonomik 

mucizelerle megul olmalıydı insanlar. 

Konu içeren ve igüratif çalımaları ile 

yapayalnız kalmıtır Baselitz. İki dünya 

arasında köklerinden kopmu bir sanatçıdır 

aynı zamanda. Daha sonraları 

resimlediği Kahramanları gibidir yani: 

18

Baselitz tölyesinde, 

Berlin, 1966 

Foto: Elke Baselitz 

© Elke Baselitz 2016 

Der neue Typ (Yeni Tip) 1966 

Tuval üzerine yağlıboya, 162 x 130 cm | Louisiana Museum of Modern Art, 

Schenkung: Franz Dahlem | © Georg Baselitz 2016 

Foto: Kim Hansen, Louisiana Museum of Modern Art, Humlebaek 

Nereye gideceğini bilmeden, umutsuz bir 

ekilde, yıkık-dökük bir arazidedir... 

ZOR GÜNLER 

Yapıtlarını sergileyebileceği hiç bir 

mekân yoktur. ansına Berlindeki Werner 

& Katz galerisi açılı sergisi için resimlerini 

kabul eder. Ve skandal: Ahlâka 

aykırı bulunan bazı resimlerine polis tarafından 

el konur ve mahkemeye verilir. 

Günümüzde sanatçı özgürlüğü sayılan 

ve normal kabul edilen bu durum için 

yasal mücadele vermek gerekiyordu o 

zamanlar. Georg Baselitz ve galericiler, 

Michael Werner ve Benjamin Katz, toplumun 

ahlâki değerlerine karı iledikleri 

suçtan dolayı mahkum olurlar. Alman 

Federal Mahkemesi mahkûmiyet kararını 

bozar. Birdenbire mehurdur artık Baselitz. 

Ahlâka aykırı resimler söz konusu 

olduğunda tanınan, anılan bir sanatçı 

olmutur. 

Sergiden çıkarılan Die grosse Nacht 

im Eimer (Boa geçen uzun gece) adlı 

tabloda mastürbasyon yapan bir gencin 

üreme organı göze çarpar. Dikkatli 

bakıldığında ise saçları düzgün ekilde 

taranmı ve yandan ayrılmı, bej rengi 

gömleği ve kahverengi kısa pantolonuyla 

Hitler Jugend (Hitler Gençliği) grubuna 

ait bir gencin olduğu anlaılır. Baselitzin 

1962/63 yıllarında yaptığı bu tablo, tuval 

üzerine yağlı boya, 250x180 cm boyutunda 

ve Kölndeki Museum Ludwigte bulunmaktadır. 

1965te Villa Romana Bursu ile 

Floransaya gider. Altı ay orada kalır 

ve kendini tamamen sanata verir. Çok 

kolay olmaz bu. İlk günlerde dilini bilmediği 

bu yeni kültür ortamında kendini 

tecrit edilmi hisseder, kendisini toplum 

dıına itilmi sessiz bir gözlemci olarak 

görmekte, tüm zamanını resme vermek- 

Wolfgang Frommel atölyesini 

ziyareti sırasında 1966 

© Elke Baselitz, 

courtesy Archiv Castrum Peregrini 

19


✤ 

ÇOK FİGÜRLÜKTE, 

POTANSİYEL 

BİRİKİMİ YOĞUN, 

DAHA ETKİLİ BİR 

GERİLİM VE 

HEYECAN 

BULUYOR 

✤ 

tedir. Villanın bahçesinde büyük atölyede, 

büyük formatlarda çalıır. Dönem müdürü 

Harro Siegelin sözleriyle, Vesveseli Baselitz 

homurdanarak, çalııyor durmadan 

resim yapıyordu. 

1965/66 yıllarında yaptığı 60 tablo, 

130 desen ve 38 baskı graiğinde bu 

dönemin etkileri görülüyor. Villa Romana 

dönüünde Berlin Charlottenburgtaki 

atölyesinde çalımalarına daha yoğun 

olarak devam etti. Ne çare ki bunları sergileme 

olanağı yoktu. Tek tek bazı yerlerde 

gösterebiliyordu. Resimlerini toplu 

olarak görebilmek için atölyesine gitmek 

gerekiyordu. Bitmemi resimlerinin bazıları 

atölyesinde dururken, 1966 ubatında 

Kahramanlar serisi resimlerini 

Berlinde Springer Galerisinde sergileyebildi. 

Kendi olanakları ile sergi açma ansı 

bulunmayan Baselitz için bu ilk sergi çok 

önemlidir. Die großen Freude (Büyük 

Sevinç) bu serginin en önemli tablosudur. 

Diğer tablolardan daha büyük boyuttadır 

ve iki igürlüdür. Baselitz çok igürlükte, 

potansiyel birikimi yoğun, daha etkili bir 

gerilim ve heyecan buluyor. Ama bunu 

da yeterli görmeyecektir. Nitekim, fonun 

siyah olması gerilimi, kontrastı daha da 

arttıran bir olgudur. Ön plandaki açık 

renkli igürler, fondaki koyulukla büyük 

bir kontrast oluturmakta, bu da kökten 

kopmuluğu daha kuvvetli bir hale getirmektedir. 

Baselitz, özellikle 1966dan sonra Frakturbilder 

(Kırık Resimler) olarak adlandırılabilecek 

bir stil gelitirir. Tuvali yatay 

olarak ikiye böler. Birbirinden bağımsız, 

ayrı ayrı beden parçaları çizer. Birbiriyle 

bağlantılı olmasına karı birbirini hiçbir 

zaman tamamlamayan tablolar ortaya 

çıkar. Yapıtlarında form ve rengin ön 

plana çıkması ile içerik geri plana itilmi 

olur. 

Baselitz, tabloları ters asarak, esas 

problemin biçimsel/renksel/sanatsal olduğunu 

vurgulamaya balamıtı ve bu karar, 

Baselitzin sanatında büyük bir çıkı anlamını 

taıyordu. İte bu yönelimi ve sanatında 

dile getirdiği sorular/sorunlar, günümüzde 

de etkisini sürdürüyor. 

Georg Baselitzin her sergisinde, çağımızın 

adeta bir baka kahramanıyla yüz 

yüze geliimiz bouna değildir. Bu büyük 

terslik, herhalde bütün yaadıklarının ve 

denemelerinin meakkatli bir sonucudur. 

z 

20



21

SEVGININ YOLU ÇOK OLUR 

İMKÂNSIZ 

ŞKIN 

KİTINI 

YZDILR 

IȘIN TOYMAZ 

STUTTGART 

Son dönemde çift uluslu akları konu 

alan Almanca romanlar revaçta. imdi de 

sırada Unser wildes Blut (Deli Kanımız) 

var. 

Wolfgang Schnellbächer ve Nur 

Önerenin ortaklaa kaleme aldığı, çiftdilli, 

çiftkültürlü bir ak öyküsünün ilendiği 

bu roman bir süre önce cbt Yayınevi 

tarafından okurla buluturuldu. 

Kitap, iki farklı kültürün, iki farklı dinin 

karılamasını konu alıyor ve akları için 

önyargılarla, geleneklerle ve ne yazık ki 

nefretle de mücadele etmek zorunda kalan 

Alexander ve Ayselin öyküsü anlatılıyor. 

Hem Türk hem de Alman tarafının önyargılarını, 

klielerini, düünce ve davranı 

kalıplarını ortaya koyan Unser wildes 

Blut her iki tarafın içinde taıdığı çelikileri 

ve çifte standartları açıkça gözler 

önüne seriyor. 

Bir taraftan Alexanderın diğer taraftan 

İlhanın bakı açısıyla yazılmı olan 

kitapta kültürel çatımalar, bakı açısındaki 

çarpımalar da karımıza çıkıyor. 

22

Alex açık ikirli Hıristiyan bir Alman 

gencini temsil ediyor. Ba etmesi gereken 

sayısız sorunla karı karıya olduğunu bilmesine 

rağmen, bir ilikinin daha batan 

bitmeye mahkûm edilmesini kabullenemiyor. 

Ayselin erkek kardei İlhan ise çifte 

standartlara sahip, çelikiler içinde kıvranan 

bir Türk gencini temsil ediyor. Daha 

da kötüsü, kız kardei Ayselin namusuna 

leke sürülmemesi, masumiyetini koruması 

adına her eyi göze alırken, Alman kız 

arkadaına kullanılıp atılabilecek, kirletilmi 

bir mendil gibi davranıyor. 

GÖÇMEN ROMANI FALAN DEĞİL 

Arada sıkııp kalmı olan Aysel ise hem 

ailesinin adına halel gelmesini istemiyor 

hem de Alexandera duyduğu aktan vazgeçemiyor. 

Her iki yazarın iirsel anlatımının 

dikkat çektiği romanın bir diğer 

önemli özelliği, okura dikte etmeden, toplumsal 

bir olguyu tüm yalınlığıyla sergileyip 

okuyana yorum yapma fırsatı bırakması. 

Almanyadaki çokkültürlü hayatı, 

Bu iyidir, u kötüdür demeden objektif 

bir bakıla yansıtması… 

Kitaba, Yeni bir göçmen romanı daha 

ya da Yeni bir gençlik romanı daha denmesi 

ise haksızlık olur. 

Kitabın yazarlarından 33 yaındaki 

Wolfgang Schnellbächer henüz 17 yaındayken 

FAZda bir makale kaleme almı. 

İlk romanı Abiball (Mezuniyet Balosu) 

2011 yılında okurla bulumu. Kitabın 

Türk kökenli yazarı 28 yaındaki Nur 

Öneren ise Stuttgartta iletme öğrenimi 

görmü ve Unser wildes Blut, yazdığı ilk 

roman. 

Romanın konusu özetle öyle: Alexander 

sınıf arkadaı Aysele âık olmutur. Ancak 

bu imkânsız bir aktır. Çünkü Aysel Müslüman, 

Alexander ise Hıristiyandır ve bir 

araya gelmeleri mümkün görünmemektedir. 

Wolfgang Schnellbächer ve Nur Öneren 

Aynı okula giden Ayselin erkek kardei 

İlhan, Ayseli tıpkı bir kaplan gibi koruma 

altına almıtır. İki gencin akı yava 

yava gün ıığına çıkarken, okullarındaki 

öğrenci arkadaları da kamplaarak, ikiye 

bölünmütür. Aysel ve Alexander, kendilerini 

içinden çıkılmaz bir durumun tam 

ortasında bulurlar. Kardei İlhan ilikisini 

öğrenince, Aysel çelikili duygular 

arasında sıkııp kalır. Hem ailesini kaybetmek 

istemez hem de âık olduğu Alman 

genci Alexanderı. Öte yandan İlhan da bir 

paradoks içindedir. Geleneksel bakı açısını 

çok da savunmamaktadır. Özgürlüğüne 

dükün olan İlhanın üstelik Alman 

bir kız arkadaı da vardır… 

Kitabın Türk ve Alman kahramanlarını 

bizimle tanıtıran Nur Öneren ve Wolfgang 

Schnellbächer ile çift dilli, çift kültürlü 

ilikiler, önyargılar, nefret, dostluk 

ve akı konu alan romanları üzerine söyletik. 

✤ 

YİNE İKİ FARKLI 

KÜLTÜR VE DİNİN 

BİRBİRİYLE 

ÇARPIŞMASI 

KARŞISINDAYIZ. 

✤ 

23

✤ 

HER TOPLUM ÖNCE 

KENDİ DEĞERLERİNİ 

ÖN PLANDA 

TUTAR. 

✤ 

OLAYI YAKINDAN BİLİYORLAR 

- Kültürel çatışmaya işaret eden bu kitabı 

neden yazdınız? 

NUR ÖNEREN / WOLFGANG 

SCHNELLBÄCHER - Türkler 50 yıldan 

fazla bir zamandır Alman toplumu ile birlikte 

yaıyorlar. Doğal olarak iki toplum 

arasında etkileim ve akrabalıklar olutu. 

Ama hâlâ derin ayrılıklar var. Bu ayrılıklar 

daha çok iki ayrı dine mensup olmalarından 

kaynaklanıyor. İki genç arasındaki 

akı ilerken özellikle erkeklerin açısından 

bakmaya özen göstererek bu kitabımızı 

kaleme aldık. 

- Kitabı yazarken sizin ilişkinizde de 

paralellik gösteren olayları romanınız 

kapsıyor mu? 


SCHNELLBÄCHER - Bu kitaptaki roman 

kahramanlarının bizim yaantımızla doğrudan 

bir ilgisi yok. Ancak çevremizde bu 

gerçeği gördüğümüz için esinlendik. 

- Bu kitapla Türk-Alman ilişkileri üzerine 

topluma sosyal mesaj vermek gibi bir kaygı 

taşıyor musunuz? 


SCHNELLBÄCHER - Doğrusu bu kitabı 

yazarken böyle bir düünce içinde 

değildik. Amacımız gerçeği ortaya 

koyarak okuyucunun bu konuyu kendisinin 

yorumlamasını sağlamaktı. 

- “elikanlıyı nasıl tanımlıyorsunuz? 

Bir gençlik romanı mı ya da göçmen 

edebiyatı mı? 


SCHNELLBÄCHER - Bu kitabı biz gençlik 

romanı olarak tanımlıyoruz, doğal olarak 

göçmen edebiyatını da kapsıyor. 

- Aşkın önüne ya da romanın önüne 

göçmen sıfatı getirilmesi sizce ne ifade 

ediyor? Örneğin kızıyor musunuz? 


SCHNELLBÄCHER - Hayır kızmıyoruz, 

sonuçta her okuyucunun kendi görüüne 

saygı gösteriyoruz. 

- Kitabı birlikte nasıl kaleme aldınız? 


SCHNELLBÄCHER - İlk önce gelecek olan 

sahneleri belirledik. Her birimiz en çok 

yazmak istediği sahneyi yazdı ve sonra 

sahneleri birletirdik. Bu tabii ki her 

zaman kolay olmadı, çünkü zaman zaman 

benim yazdıklarımı Wolfgang beğenmiyordu 

ya da tersi oluyordu. Ama bir 

ekilde sonunda, uzun tartımalardan 

sonra, ortak noktalarda buluuyorduk. 

AŞK CESARETTİR MADEM... 

- Kitaptaki karakterler ve olayların gerçek 

hayatta da halen karşılığının bulunmasını 

neye bağlıyorsunuz? 


SCHNELLBÄCHER - Her toplum kendi 

değerlerini ön planda tutar. Genelde 

nesiller arasındaki fark, davranı biçimlerini 

oluturur. Bizim romanımızdaki konu 

da kültür farklıklarının toplumdaki bir 

sonucu. 

- Kitaptaki karakterler içinde en çok 

kime kendinizi yakın buluyorsunuz? 

Ayrıca sizce okuyucuyu şaşırtan, ezber 

bozan bir karakter var mı? 


SCHNELLBÄCHER - Kendimize yakın 

değil ama, enteresan bulduğum karakter 

olarak İlhanı söyleyebiliriz. Bu toplumda 

İlhan karakterindeki gençlere 

24

daha çok rastlanıyor. Bizim için ezber 

bozan karakter Alexanderdir. O Aysele 

âık olduğunda onun ayrı kültürden gelmesi 

onu korkutmuyor, tersine Ayselin 

kardeine rağmen cesaretle akına sahip 

çıkıyor. 

- Öyküyü biraz Alexander’in biraz da 

İlhan’ın anlatımlarıyla öğreniyoruz. 

Romanda Aysel’e neden söz hakkı 

tanımadınız? 


SCHNELLBÄCHER - Bu konuları içeren 

romanlar genellikle hep genç kızların 

görü açısından anlatılır. Ama biz romanımızda 

delikanlıların penceresinden anlatmaya 

çalıtık. 

- Kitabınızın Türk okurları tarafından 

okunduğunu düşünüyor musunuz? 

NUR ÖNEREN - Üzülerek söylemek 

zorunda kalıyorum, ama bazı gerçekleri 

de görmezden gelemeyiz. Maalesef 

Batı ülkelerine göre çok okuyan bir toplumumuz 

yok. Okuma alıkanlığı olan belirli 

bir Türk okuyucunun da varlığı beni fazlası 

ile mutlu ediyor. 

YOL DEĞİL, GERÇEKLERİ 

GÖSTERİYORUZ 

- Alexander ve Aysel adlı Alman genci ve 

Türk genç kızı arasındaki aşkı anlatan 

romanınız, Almanya’daki Türk ve Alman 

gençleri açısından öğretici, yol gösterici 

olabilir mi? 


SCHNELLBÄCHER - Akın, sevginin insanların 

ait olduğu toplumların zorlaması ile 

ilgisi olduğunu düünmüyorum. Biz gençlere 

herhangi bir yol göstermekten ziyade, 

toplumdaki bir gerçeği kaleme aldık. 

- Türkler ve Almanlar arasında nasıl bir 

ilişki olduğunu düşünüyorsunuz? 

Aşk/Nefret ilişkisi mi? Yoksa gerçek 

dostluk bağlarını nihayet kurabildik mi? 


SCHNELLBÄCHER - İlikilerimizde nefret 

olduğunu düünmüyoruz, ama gerçek 

dostluklar çok fazla değil. Bu kadar uzun 

zamandan beri birlikte yaamamıza 

rağmen her iki toplumda da hâlâ önyargılar 

tam olarak aılabilmi değil. Önyargıları 

aabilmek için birimizin kültürünü 

daha yakından tanımamız gerekiyor. 

- Gelecekte Türkçe romanlar da olacak mı? 


SCHNELLBÄCHER - Arzu ediyoruz. Ama 

bunu gerçekletirmek için daha fazla bir 

zamana ihtiyacımız var. 

- Birbirine aşık olan Türk ve Alman 

gençlerine son bir öneri? 


SCHNELLBÄCHER - Akları uğuruna, zor 

da olsa mücadeleyi bırakmamalarını 

önerebilirim. Mücadeleden kaçtıkları 

takdirde ileride pimanlık duyabilirler. 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



25

2018’E DOĞRU BİR TOPLANTI VE SONRASI 

Eğitim 

en temel haktır, 

çünkü... 

ZEYNEL KORKMAZ 

DÜSSELDORF 

26

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 

(İHEB) 2. Dünya Savaında yaanan 

yıkımın ve edinilen acı deneyimlerin bir 

sonucu olarak 10 Aralık 1948de Birlemi 

Milletler tarafından kabul edildi. Sovyetler 

Birliği, ABD, Çin, Fransa, Büyük 

Britanya gibi ülkelerin hazırladığı bu bildirgeyi 

günümüzde birçok ülke benimsemi 

durumda. Bu bildirge, ayrıca kapsamlı 

uluslararası anlamalar için de 

zemin oluturmutur. 

Sıkça atıfta bulunulan ve ülkeler arası 

ilikilerde siyasi meruiyetin önemli bir 

ölçütü haline getirilen bu belgenin ne 

derece hayata geçtiği tartıma konusu olagelmitir. 

Batılı ülkelerin insan hakları 

alanında çifte standart uyguladığı suçlamalarından, 

kimi ülkelerde rejim değiikliğinin 

gerekli olduğunu kamuoyuna açıklama 

giriimlerine kadar uzanan geni bir 

hattan söz edebiliriz. Ancak insan hakları 

ihlallerinden bahsedildiğinde, genelde 

düünce özgürlüğü, basın özgürlüğü, gösteri 

özgürlüğü vb. özgürlükler akla gelir, 

belki de getirilir, bir insan hakkı olarak 

eğitim hakkına uyulmaması ise daima 

gündem dıı kalır. Siz hiç eğitim hakkını 

ihlal ettiği için sert eletiriler alan ya da 

yaptırım uygulanan bir ülke gördünüz mü? 

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 

26ncı maddesi eğitim hakkını konu 

almakta ve bildirgenin en geni maddelerinden 

birini oluturmaktadır: 

1. Her ahsın öğrenim hakkı vardır. 

Öğrenim hiç olmazsa ilk ve temel safhalarında 

parasızdır. İlköğretim mecburidir. 

Teknik ve mesleki öğretimden herkes istifade 

edebilmelidir. Yüksek öğretim, liyakatlerine 

göre herkese tam eitlikle açık 

olmalıdır. 

2. Öğretim insan ahsiyetinin tam 

gelimesini ve insan haklarıyla ana 

hürriyetlerine saygının kuvvetlenmesini 

hedef almalıdır. Öğretim bütün milletler, 

ırk ve din grupları arasında anlayı, 

hogörü ve dostluğu tevik etmeli ve Birlemi 

Milletlerin barıın idamesi yolundaki 

çalımalarını gelitirmelidir. 

27

3. Ana baba, çocuklarına verilecek 

eğitim türünü seçmek hakkını öncelikle 

haizdirler. 

(http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=trk) 

İŞE BİR DÜŞÜNCEYLE BAŞLAMAK! 

✤ 

EĞİTİM HAKKI, 

İNSAN HAKLARININ 

AYRILMAZ BİR 

PARÇASIDIR 

✤ 

26ncı maddenin günümüz koullarına 

ne derece uygun olduğunun, yeni 

hak kazanımı anlamında geniletilmesinin 

gerekip gerekmediğinin ve uluslararası 

bir çalıma kapsamında bu maddeye 

eklemeler yapılıp yapılamayacağının 

tartııldığı bir yazı dizisi, Eylül 2015te 

PoliTeknikte yayınlanmaya baladı. 

Birlemi Milletler İnsan Hakları Bildirgesi 

– 1948, Eğitim Haklarının Geniletilmesi 

Üzerine Düünceler ve Öneriler 

balığı altında yayını yapılan diziye u ana 

kadar Hindistan, Brezilya, Küba, ABD, 

Türkiye, Yunanistan, Almanya, İsviçre, 

ili, İspanya gibi ülkelerden eğitim sendikaları, 

biliminsanları ve üniversite öğrencileri 

katkı sundu. Makalelerde İHEBnin 

söz konusu maddesinin yenilenmeye 

ihtiyaç duyduğu doğrudan belirtilerek, 

eğitim kuramı, kavramsal boyutlar, eğitimin 

niteliği, uygulaması ve denetimi gibi 

bir dizi ölçütü de kapsayan ağırlık noktalarının 

ayrıntılandırılması gerektiğine 

iaret edildi. 

Düüncemiz, tüm dünyanın saygı duyduğu 

ve referans gösterdiği tarihi bir belgeye 

eklemeler yapılmasıydı. 

Ortaya çıkan bu gerekliliği daha geni 

bir platformda tartımaya açmak için Poli- 

Teknik Gazetesi giriiminde bir bilim ve 

koordinasyon grubu oluturuldu. Jena 

Üniversitesi Eğitim ve Kültür Enstitüsü, 

Wuppertal Üniversitesi Çocuklar.Toplumlar 

Disiplinlerarası Aratırma Merkezi, 

Prof. Dr. Armin Bernhard, Prof. Dr. 

Marlies W. Fröse ve Dr. Benjamin Bunkun 

üyesi olduğu bu oluum, yukarıda belirtilen 

amaçtan hareketle 29 Ekimde Köln 

Üniversitesinde uluslararası bir sempozyum 

düzenledi. 

Alman Eğitim ve Bilim Sendikası Bakanı 

Marlis Tepe, Köln Üniversitesi Rektör 

Yardımcısı Prof. Dr. Manuela Günter ve 

koordinasyon adına Prof. Dr. Michael 

Winklerin açılı konumalarıyla balayan 

ve tamgün süren etkinlikte, uzmanlar, 

Eğitim Enternasyonali, Hindistan eğitim 

sendikası, Syriza Partisi gençlik grubu 

temsilcileri ve Maltepe ve Heidelberg üniversitesi 

öğrencileri sunumlarda bulundu. 

Sempozyum küresel ve yerel ölçekte eğitimin 

güncel durumunu ilgili kesimlerin 

kendi bakı açılarından irdelemelerine ve 

yeni evrensel hakları önermelerine olanak 

sundu. 

28

DÜŞÜNCEDEN UYGULAMAYA 

imdi 2018e kadar sürmesi planlanan 

ve uluslararası bir iliki ağının kurulmasını 

öngören bir proje ile 26. maddenin 

geniletilmesi düüncesi için çalıılacak. 

Proje bu amaçla olabildiğince çok ülkede 

komisyonlar kurularak, eğitim alanında 

etkin olan ya da bu konuya ilgi duyan tüm 

DÜŞ YA DA GERÇEKLİK 

Hayata geçirilememi bir tarihi belgeye 

eklemeler yapmak neye yarar? 

diye sorulabilir. Elbette maddeye yapılacak 

eklemeler uygulama ve denetime 

ilikin boyutları da içerebilmelidir. 

Eğitim haklarının gün geçtikçe kısıtlandığı, 

eğitim-öğretimin dünyanın birçok 

✤ 

EĞİTİM HAKLARI 

BUGÜN İNSANLIĞIN 

BÜYÜK BÖLÜMÜ 

İÇİN HAYAL GİBİ 

✤ 

kesimlerin eğitim haklarının geniletilmesini 

hedeleyen görülerini bir öneri kataloğu 

halinde hazırlamalarına olanak tanıyacak. 

Farklı ülkelerde kaleme alınacak 

öneri kataloglarının ortak paydaları, merkezi 

Almanyada bulunan bilim kurulu 

tarafından bir bildirge haline getirilerek, 

2018de oylamaya sunulmak üzere Birlemi 

Milletlere destekçi devletler aracılığıyla 

gönderilecek. Devletlerden söz 

konusu desteği alabilmek için u an Küba 

Eğitim Bakanlığı ile temaslar yürütülüyor 

ve somut olarak Yunanistan ve Hindistan 

eğitim bakanlıklarıyla ilikiler de 

gelitirilmeye çalıılıyor. Farklı devletlere 

bu talebin en kısa zamanda götürülmesi 

gerektiği açıktır. 

ülkesinde, insanlığın büyük bir bölümü 

için nitelikten uzak olduğu, metalatırıldığı 

ve bir yap-boz oyununa dönütürüldüğü 

bir dönemde, daha iyi bir dünya 

için somut görevler üstlenmeye ve böylesi 

bir dünyanın inası için uğraı vermeye 

çağrı, sıradıı ya da hayalperest bir tutum 

değildir, aksine tüm ağırlığıyla kendini 

hissettiren bir gereksinimin dıa vurumudur. 

Kaybedilen haklar nedeniyle karamsarlığa 

dümek, eldekileri yitirmemeye 

çalımak yerine, somut bir hedef etrafında 

toplanma ve uluslararası bir oluumun 

parçası olma fırsatı doğduğunda bu fırsatı 

görebilmek ve değerlendirebilmek gerekir. 

Bunun bilincine varmak, düten gerçekliğe 

geçilen eiktir. 

z 

29

DÜNYANIN EN GIZEMLI VE EN SEVIMLI DADISI 

STUTTGART 

Neden Mar 

Bitmek bilmeyen bir masal bu Mary Poppins. Her 

kuakta yeniden sahneleniyor, yeniden ilme alınıyor, 

yeniden resimleniyor, kitaplatırılıyor vs... İlgi, 

82 yıl sonra da bitimsiz. 

P. L. Travers' in yazmı olduğu bu masal ilk defa 

1934te yayınlanmıtı. Dünya çocuk klasikleri arasında 

önemli bir değer olan bu hikâyenin böyle mehur olmasında 

en büyük etken, Walt Disney'in ilm olarak beyaz 

perdeye aktarmasıdır. 1964 yılında 5 Oscar kazanan 

bu ilm imdi Stuttgart Apollo Tiyatrosunun sahnesinde 

müzikal olarak gösterimde. 

Müzikal nedir? Müzikali, bir tiyatro oyununun 

müzikle ilenmi hali diye tanımlayabiliriz. Haklı 

olarak, Opera için de aynısı geçerli denebilir. Müzikalin 

ayrıcalığı haif müzik diyebileceğimiz müzik 

eliğinde sahnede tiyatro yapıtının kısmen arkılar 

ile anlatılması. Kendine has olay örgüsünün dans ve 

müzik ile anlatımı olan tiyatro yapıtı diyelim. 

30


y Poppins? 

Stuttgart da 23 Ekim 2016 akamı görkemli bir 

prömiyer ile Mary Poppins izleyicilerini karıladı. 

Yönetmen Sir Cameron Mackintosh'un baarılı çalımalarına 

eklediği bir yenisi daha eklenmi oldu. 

Mekân Londradaki kiraz ağacı sokaktaki malikhane. 

Burada Banks ailesi oturuyor. Baba George 

Banks (Livio Cecini) bankada, sayılan ve sevilen bir 

müdürdür. Ei Bayan Winifred Banks (Jennifer Van 

Brenk) ise banka müdürünün eine layık bir ekilde 

toplumsal görevlerini yerine getirmekte, çiftin çocuklarına 

dadı bakmaktadır. Çocuklar Jane ve Michael, 

oldukça yaramaz ve söz dinlemez olduklarından 

dadılar uzun süre Banks ailesinde durmazlar. 

ehir parkında gezerken dadıdan kaçıp saklandıkları 

için, son dadı da kaçarcasına Banks malikhanesini 

terk etmitir. Akam bankadan yorgun gelen bay 

Banks bu duruma çok sinirlenir. Çocuklara yeni bir 

dadı aramak gerekir. Tam bu sırada hiç yoktan Mary 

31

✤ 

BÖYLE BİR ORTAMDA 

ÇOCUK OLMAK 

GERÇEKTEN ÇOK 

GÜZEL 

✤ 

Poppins gelir. Oldukça garip, alıılmıın 

dıında bir dadıdır. Mary Poppins'in gelii 

ile ailenin hayatı renklenir. 

Mary Poppins'i Elizabeth Hübert canlandırıyor. 

Sevimli pırıl pırıl gülüü ile 

sahnede ilk göründüğü anda izleyicilerin 

yüreğini fethediyor. Televizyon dizilerinde 

de rol alan Elizabeth Hübert, 2004 yılında 

Hamburg Stage School da müzikal eğitimine 

balamı. Daha konservatuar eğitimi 

esnasında müzikallerde rol almı. 

Mary Poppins'in bir de arkadaı Bert 

var. Bert bir bakıyorsunuz parktaki 

ressam, bir bakıyorsunuz evin çatısında 

dolaan baca temizleyicisi. Bert'i İskoçya 

asıllı David Boyd canlandırıyor. Daha önce 

Elizabeth Hübert ve David Boyd ile Tarzan 

müzikalinde sahne arkadaı olarak görev 

almılar. Sahne deneyimleri ve uyumları 

mükemmel. 

"Supercalifragilistcexpialigetisch" kelimesini 

telafuz edebilir misiniz? Öyle bir 

sözcük yok mu? Tabii ki var. Mary Poppins' 

in icat ettiği bir sözcük aslında. Harleri 

istediğimiz gibi dizme hakkına sahibiz. 

Mary Poppins öyle diyor. Hem de bu 

kelime ile çok güzel arkı söylenebiliyor. 

Müzikaldeki sahne düzenlemesinin 

büyüleyici olduğunu da söylemeliyiz. Bob 

Crowley sahne ve kostüm dizaynından 

sorumlu yönetmen. 

Çocuklar için masal kitapları vardır, 

sayfayı açınca içinden igürler çıkar. Tablo 

orman ise ağaçlar karton İstanbul 

olarak kalkar, 

ev ise duvarlar dikilerek odaları oluturur. 

32 

Tamamen bu mekanizmayı sahneye uygulayarak 

mekânlar arasında gerçekletirilmi 

göz alıcı geçiler, sürpriz değerinde. 

Bulutlu, yağmurlu , karanlık bir parkın bir 

anda pembe ve yeile bürünerek bahara 

dönümesi, insanı gerçekten aırtıyor. 

Dans ve koreograi, orkestradan yansıyan 

müzikle inanılmaz bir ortam doğuruyor. 

Oyuncuların billur sesleriyle söyledikleri 

arkılar, izleyicileri koltuklarından 

alıp masal diyarına uçuruyorlar. 

Bütün bu büyüleyici güzellikler içinde 

hikâye devam ediyor. Tabii ki en kısa 

zamanda çocuklar Jane ve Michael, Mary 

Poppins'i çok seviyorlar. Mary Poppins'in 

sayesinde olaylara daha anlayılı yaklaıyorlar. 

Sadece çocuklarda değil, aile düzeninde 

de olumlu ekillenmeler geliiyor. 

Olayların akıı tatlıya bağlandıktan 

sonra Mary Poppins görevini tamamlamı 

olduğundan geldiği gibi gidiyor. Ama ne 

gidi. Sadece bu sahneyi görebilmek için 

bile müzikali izlemeye değer. 

Maaike Schuurmans, Betty Vermaulen, 

Petra Welteroth, Nikls Abel, Dirk 

Lohr kadronun diğer isimlerinden bazıları. 

Koreograi Stephan Mear'e ait. Orkestra 

ei Wiliam David Brohn yönetiminde, 

Vhim chim cher , So ein schöner Tag, 

Mit dem Teelöfel Zucker ve daha baka 

arkılar da, izleyicinin hemen kulağına 

hitap ediyor. 

İki buçuk saatliğine de olsa, yeniden 

çocuk olabilmek çok güzel. Mary Poppins, 

Stuttgart'ta. z

Bizim aachen 


sizin aachen 





Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 



Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

ücretSİZ 




said Ünal 




ücretSİZ 






sizin aachen 


33

34

BERLİN’DE ANADOLU’NUN “DOKUMACI İHTİŞAMI” 

Bir halı ve kilim cennetinden tablolar 

BERLİN 

Almanyanın bakentinde 

Anadolu halıları ve kilimleri 

için düzenlenen sergide tam bir 

renk ve sembol cümbüü yaanıyor. 

3 Aralık 2016ya kadar 

Berlin, Naunynstr. 68 adresinde 

gezilebilecek olan sergide, 

18inci ve 19uncu yüzyıl 

Anadolu dokuma sanatı 

ürünü 46 halı ve 12 kilim yer alıyor. 

Woven Paradise (Dokunmu Cennet) 

balıklı sergi, halı ve kilim sanatının yüzyıllara 

yayılan tarihi boyunca Anadolu-Türk 

coğrafyasındaki çeitli kültürlerin karılıklı 

etkilerini de içeriyor. 

Anadolunun en köklü sanatlarından birini 

oluturan halı ve kilim dokumacılığındaki canlı 

renklerin, süslemelerin, numune ve kalıplarla 

sembollerin kaynakları hakkında genel bir 

bakı sunulan serginin ilgiyle karılandığı 

belirtiliyor. 

( Fotoğralar: AYPA /Mustafa Temel ) 

35

Aylık Kültür Aylık Kültür ve Sanat ve Sanat Dergisi Dergisi | www.avrupa-kultur.eu 

| Şubat 2016 | Sayı: 01 

www.avrupa-kultur.eu

Aylık Kültür ve Sanat Aylık Kültür Dergisi ve | Sanat Aralık Dergisi 2016 | Şubat | Sayı: 2016 10 | | www.avrupa-kultur.eu 

Sayı: 01 

“Vatansız Almanlar” 

■ EREN ÖNSÖZ’ÜN CUMHURİYET ÖYKÜSÜ 

■ AHMET ARPAD, ERNST REUTER, EDZARD REUTER 

■ ALİ ZÜLFİKAR’IN DEV PORTRELERİ 

■ JÜRGEN ROTH: AB VE “KİRLİ DEMOKRASİ”

Aralık 2016 | Sayı: 10 

Frankfurt 

Seyahatnamesi 

AHMET HAŞİM 

2


İçindekiler 

EREN ÖNSÖZ “ALMAN VATANSIZLARI” FİLM YAPTI 

“Haymatloz” ve laik cumhuriyete aydın desteği 

IŞIN TOYMAZ 

Bundan 10 yıl önce Impo”t-Expo”t adlı filmiyle Tü”k-Alman o”tak geçmişini işleyen 

yönetmen E”en Önsöz, bu kez de Haymatloz adlı belgeseli ile Tü”k-Alman o”- 

tak o”tak ta”ihinin gizli kalmış köşele”ine ışık tutuyo”. Filmin kah”amanla”ı filmde 

nazi diktatö”lüğünden kaçıp Tü”kiye’ye sığınan Alman bilimadamla”ının genç 

Tü”kiye Cumhu”iyeti’nin kalkındı”ılmasındaki işbi”liğini, Atatü”k’ün laik Tü”kiye 

Cumhu”iyeti’nin çağdaşlaştı”ılması yolundaki katkıla”ını, Yahudi akademisyenle” a”asındaki 

ilişkile”i, Tü”kiye’ye yeni gelen Alman göçmenle”i anlatıyo”la”. 

SAYFA: 4 

AHMET ARPAD, ERNST REUTER VE TÜRKİYE’SİNİ ANLATTI 

Sadece Ernst Reuter’in değil genç bir cumhuriyetin de öyküsü 

Mode”n zamanla”ın en ilginç siyasal kişilikle”inden E”nst Reute”’in Kemalist Tü”kiye 

yılla”ı yeni a”aştı”mala”a konu oluyo”. Bunla”dan bi”i de Reine” Möckelmann’ın kaleminden 

kitaplaştı”ıldı ve Almanca baskısından kısa bi” zaman son”a İkinci Vatan Tü”- 

kiye başlığıyla Tü”kçeye çev”ildi. Yaza” ve çevi”men Ahmet A”pad, ki babası yaza” ve 

çevi”men Bu”han A”pad E”nst Reute”’i bizzat tanımış, hatta gazetesi Vatan için 1953’te 

bi” söyleşi de yapmıştı, Möckelmann’ın bu ilginç sosyal demok”atı konu alan kitabıyla ilgili 

izlenimle”ini akta”dı. Çocukluk ve ilkgençliği Tü”kiye’de geçen oğul Edza”d Reute”’i 

de yakından tanıyan Ahmet A”pad, so”ula”ımızı yanıtladı. 

SAYFA: 20 

ALİ ZÜLFİKAR’IN DEV PORTRELERİNDEKİ TARİH VE COĞRAFYA 

Siyahla beyazın yarattığı rengârenk bir senfoni 

Kökle”i Tü”kiye’de bulunan yeni Av”upalı sanatçıla”ın etkinlikle”i ve ü”ünle”i geniş 

ilgi topluyo”. Bu kuşağın önemli sanat insanla”ından bi”i de, ”esimde geleneği ”eddetmeyen, 

ancak yeni fo”matla” peşinde özgün bi” dil gelişti”mekte ıs”a”lı olduğunu gizlemeyen 

Ali Zülfika”. Çalışmala”ını Köln me”kezli ola”ak sü”dü”en ve 170’in üze”inde ulusla”a”ası 

se”giye katılan sanatçı, Av”upa başkentle”inde de gale”ile”in yakın takibe aldığı 

isimle” a”asında. Ali Zülfika”, uzun bi” sü”edi” gelişti”diği hipe” ge”çek anlatım ta”- 

zını doğu”an koşulla”ı, sanata ve dış ge”çekliğimizdeki sü”ece müdahale bilincini Av”upa 

Kültü”’e anlattı. 

SAYFA: 28 

JÜRGEN ROTH İLE AVRUPA, 

“KİRLİ DEMOKRASİ” VE DERİN DEVLET ÜZERİNE 

Uçuruma kaç metre kaldı? 

Almanca konuşulan dünyanın önde gelen a”aştı”macı gazetecile”inden, yakıcı konula- 

”ı işleyen kitapla”ı bestselle” listele”inden pek inmeyen Jü”gen Roth, öm”ünün bi” döneminde 

Tü”kiye’de yaşamıştı. Almanya’daki Tü”k toplumunu da yakından izleyen bu 

yaza”, kısa bi” sü”e önce çıkan kitabında, Av”upa demok”asisinin geleceğine yönelik ka- 

”amsa”lığını ge”ekçelendi”iyo”. Jü”gen Roth, hep bi” demok”asi p”ojesi ola”ak sunulan 

Av”upa Bi”liği’nde (AB) yaşanan ki”li demok”asi p”atiğinden şikayetçi. Nitekim kitabının 

başlığı da Schmutzige Demok”atie (Ki”li Demok”asi) ve biz, bunun boşuna seçilmediğini, 

akıcı bi” dille kaleme alınmış bu çalışma boyunca yeniden hatı”lıyo”uz. AB’de 

bi” şeyle” çok kötü çöküyo”. Tanıdık bi” heyulanın, yani faşizmin nefesini de ensemizde 

hissediyo”uz. 

SAYFA: 40 

3


“Haymatloz ve 

laik cumhuriyete 

aydın desteği 

4


EREN ÖNSÖZ 

“ALMAN 

VATANSIZLARI” 

FİLM YAPTI 

ISIN TOYMAZ 

STUTTGART 

5


✤ 

HEPSI DE NAZI 

DIKTATÖRLÜĞÜ 

GÖLGESINDEKI 

ÜLKELERINDE 

KATLEDILME TEHDIDI 

KARŞISINDA 

KALMIŞ... 

✤ 

Bugün hepsi emeklilik çağındalar. 

Almanya ve İsviçrede iyi birer hayat sürüyorlar. 

Susan Ferenz Schwartz, Kurt 

Heilbronn, Engin Bağda, Enver Tandoğan 

Hirsch ve Elisabeth Weber Belling 

ortak kadere sahip be Musevi Alman. 

Hitler iktidara geldiği zaman, nazizmden 

kaçarak Türkiyeye göç eden çok sayıdaki 

Alman akademisyenden beinin çocukları, 

torunları. 

Çocukluk ve gençlik yılları Ankara ve 

İstanbulda geçen ve daha sonra Almanya 

ve İsviçreye dönen bu be isim, gazeteci 

ve yönetmen Eren Önsözün Haymatloz - 

Exil in der Türkei (Vatansız - Türkiyede 

Sürgün) adlı belgesel ilmin kahramanları. 

Bugün Türkiyeye duydukları özlemle 

yaayan ve bir daha asla kendilerini 

evde hissedemeyen be Yahudi Almanın 

çocuklarının gerçek hikâyesini anlatan 

belgesel, Almanyada ekim ayı sonunda 

vizyona girdi. İlgiyle karılandı. 

Bundan 10 yıl önce Import-Export 

adlı ilmiyle Türk-Alman ortak geçmi- 

ini ileyen yönetmen Eren Önsöz, bu 

kez de Haymatloz adlı belgeseli ile 

ortak tarihimizin gizli kalmı köelerine 

ıık tutuyor. Filmin kahramanları ilmde 

nazi diktatörlüğünden kaçıp Türkiyeye 

sığınan Alman bilimadamlarının genç Türkiye 

Cumhuriyetinin kalkındırılmasındaki 

ibirliğini, Atatürkün laik Türkiye 

Cumhuriyetinin çağdalatırılması yolundaki 

katkılarını, Yahudi akademisyenler 

arasındaki ilikileri, Türkiyeye yeni gelen 

Alman göçmenleri anlatıyorlar. 

KAHRAMANLAR GALERİSİ 

Hepsi de nazi diktatörlüğü gölgesindeki 

ülkelerinde katledilme tehdidi karısında 

kalmı bu be isim, Türkiyede kıskanılacak 

bir yaam sürdü. 

Kim bu Be Kahraman? 

Susan Ferenz Schwartzın babası Avusturyalı 

patoloji uzmanı Philipp Schwartz, 

İstanbul Üniversitesi Patoloji Enstitüsü 

Bakanlığı yaptı. Aynı zamanda 1933de 

bakanı olduğu Yurtdıındaki Alman Bilimadamları 

Yardımlama Cemiyeti aracı- 

6


lığıyla, Atatürk Türkiyesine çok sayıda 

Alman akademisyenin de getirilmesine 

aracı oldu. 

Enver Tandoğan Hirschin babası 

Türk Alman hukuk profesörü Ernst 

Hirsch bilimsel anlamda, Türk hukukunun 

her alanında önemli etkinliklerde 

bulunmu. Birçok yasanın kodiikatörü 

olan Hirschin, ticaret yasasının oluturulmasında 

çok büyük katkısı vardı. Özellikle 

Medeni Kanun ile Ticaret Kanunu 

arasındaki ikilik, bu bilimadamının katkılarıyla 

giderildi. Atatürk Yasasının 

hazırlanmasını da o sağladı. Bu yasa ile 

sadece çağda Türk devletinin kurucusu 

değil, fakat aynı zamanda onun iziksel 

anısı olan heykeller de, ceza hukukunun 

yaptırımlarına bağlanarak korundu. Yine 

CHPnin altı okunun anayasaya giriini de 

sağlamı olan Hirschin, Pratik Hukukta 

Metod isimli eseri hâlâ yeni baskıları 

yapılan bir hukuk kaynağı. 

Kurt Heilbronnın babası ise ünlü 

genetikçi Prof. Alfred Heilbronn. Prof. 

Heilbronnun kurduğu ve Süleymaniyede 

bulunan Botanik Enstitüsünün hikâyesi de 

oldukça ilginç: Kurutulmu bitkilerin kutulandığı 

Herbarium, ei Mehpare Hanım 

tarafından düzenlendi. Mehpare Hanım 

burada Uludağ lorası üzerine çalıtı. Herbarium 

Frankfurta taındı. Botanik bahçesine 

babasının ismi verilince Kurt bu 

bahçenin İstanbul Üniversitesi Botanik 

Enstitüsüne dönmesini sağladı. Böylece 

Uludağın bitkileri İstanbul-Frankfurt- 

İstanbul yolunu yapmı oldu. 

Elisabeth Weber Bellingin babası 

Alman Heykeltra Rudolf Belling, II. 

Dünya Savaı yıllarında Türkiyeye göç 

etmiti. Rudolf Belling 40 yıl boyunca 

Türkiyede yaayarak Türk heykeltıralarının 

yetimesinde emek vermiti. 

Engin Bağdanın dedesi Prof. Dr. Otto 

Gerngross, Ankara Üniversitesinin temellerini 

oluturan Yüksek Ziraat Enstitünün 

önde gelen isimlerinden biri. 

İte onların çocukları, Eren Önsözün 

kamerası önünde babalarının eserlerine 

bakıp anlatırken, o döneme duydukları 

hasret de dikkati çekiyor. 

✤ 

CHP’NIN 

ALTI OKUNUN 

ANAYASAYA 

GIRIŞINI DE 

SAĞLAMIŞ OLAN 

HIRSCH‘IN... 

. 

✤ 

7


Eren Önsöz, ilmin kahramanlarıyla 

geçmie gidiyor 

Türkiyede kültür, sanat, bilim ve 

siyaset alanında önemli izler bırakan 

Yahudi akademisyenlerin evladı bu be 

isim, çekimler esnaında çocukluklarının 

İstanbulunu bir kez daha anımsıyor, 

ekiple, Boğazın kıyısında dolaıyor, sokakların 

kokusunu içlerine çekiyorlar. Ancak 

ilmin akıında içlerini bir burukluğun da 

kapladığı gözleniyor. Çocukluklarını geçirdikleri 

özgür Türkiyenin yava yava yitip 

gittiğini söylüyorlar. Atatürkün çağdalatırdığı 

Türkiyenin her geçen gün biraz 

daha yok olması onlar için çocukluklarının 

da yok almasıyla aynı anlama geliyor… 

8


MEDYA İLGİLİ DE... 

Almanyada 1933 yılından itibaren 

Yahudi ve antifaist bilimadamları ve akademisyenler 

kürsülerinden uzaklatırılıp, 

Atatürkün üniversite devrimleri kapsamında 

Türkiyede yeni bir hayata balamasını 

hikâye eden belgesel ilm gösterime 

girdiği ilk günden itibaren Alman basınında 

geni yankı uyandırdı. 

Almanya ve İtalyada Alman Dili ve Edebiyatı 

ile Medya Bilimlerinde yükseköğrenim 

gören, bu arada Köln Medya Sanatları 

Yüksekokulunda televizyon ve sinema 

dalında yüksek lisans yapan Eren Önsöz, 

ilmin medyada gördüğü ilgiye rağmen, 

Haymatlozu çekerken Alman redaksi- 

9


✤ 

ATATÜRK 

ZAMANININ BU 

KADAR ÇAĞDAŞ 

OLDUĞUNU 

ÇOĞU ALMAN 

ILK DEFA BENIM 

FILMIMDE 

GÖRDÜ. 

✤ 

yonlarının çekingen bir tutum izlediklerini 

de vurguluyor. Almanya gibi çağda 

bir ülkede Türk-Alman ortak tarihine ıık 

tutan bu projeyi sahiplenen kimse olmadığını, 

mali zorlukları bizzat göğüsleyerek 

Haymatlozu yaratabildiklerini kaydeden 

Önsöz, Elbette ben bir belgeselciyim. Zorluklar 

belgelerin peine takılmamıza engel 

olamaz. Belki de Türkiyenin gerçek tarihini 

inkâr ederek, Türk toplumuna yeni bir 

tarih yazmaya kalkanları, yeni bir format 

atmayı kafasına takanları da konu edebilirim. 

Kim bilir? Üretmeye devam diyor. 

Türkiye Almanya hattında 20nci yüzyılın 

dehet saçan diktatörü Hitlerin 

zulmünden kaçıp laik ve genç Türkiye 

Cumhuriyetinin önderi Mustafa Kemal 

Atatürk ile el ele üniversite devrimini gerçekletirenlerin 

öyküsünün yanı sıra, belgesel 

ilmin kıyısında Gezi olaylarının yansımaları 

ve TGB Bakanı Çağda Cengizin 

açıklamaları da çarpıcı sahneler arasında 

yer alıyor. 

İsmet İnönünün heykellerini yapan, 

aileyle o dönemde yakın ilikiler içinde 

olan Alman heykeltıra Rudolf Bellingin 

görüntüleri de etkileyici kareler arasında. 

Kızı Elisabeth Weber Bellingin İsmet 

İnönünün kızı Özden Toker ile buluup 

Anıtkabiri ziyaret ettiği anlar seyircinin 

nefesini tutarak izleyeceği sahneler arasında 

yer alıyor. 

Eren Önsöz ile Türkiye Cumhuriyetinin 

çağdalatırılmasında önemli etkisi 

bulunan ve Türk Alman ilikilerinin belki 

de en önemli kesitini aktaran yeni ilmi 

Haymatloz hakkında söyletik: 

KİMSE SORU SORMADI 

- Türkiye’de sürgüne giden Ernst Reuter’in 

oğlu ve “aimler Chrysler C”O’su ”dzard 

Reuter ilm için Tam zamanında çekilmi 

bir ilm… Türk-Alman ortak kültürünün 

köklerini öğrenmek isteyenler için efsanevi 

bir fırsat diyor. Sizce Türk ve Alman 

ilikileri açısından bu kadar önem taıyan 

bir dönem, hem Türkler hem de Almanlar 

tarafından yeterince biliniyor mu? 

Neden geçmite gereken ilgi gösterilmedi 

bu insanlara ve etkinliklerine? Türk-Alman 

ilikilerine derinlik kazandıran dönemin 

karanlık sayfalarına 2016 yılında neden 

yeniden ıık tutmak istediniz? 

EREN ÖNSÖZ - Bu belgeseli gerçekletirmek 

için yaklaık 10 yıl uğratım. Son 

10


kalan ahitler ölecek ve kimse onların özel 

anılarını kapsayamayacak diye korktum. 

Daha önce Import-Export adlı ilmimle 

bu konuya giri yapmıtım. Seyircileri ve 

beni de en fazla büyüleyen konu bu oldu. 

Daha derin ilemek istedim. 

Import-Exportta Edzard Reuter ile 

Ankarada çekim yapmıtım. Benimle 

Türkçe konutu, Türkiyeyi ikinci vatanı 

olarak sevdiğini, babasını ölümden 

koruyan ülke olduğunu anlattı. Almanların 

Türkiyeye katkısını vurguladı ve bugün 

mesela Türkiyenin Avrupa Birliğine girip 

girmemesi tartıılırken bu ortak tarihin 

tamamen unutulduğunu tespit etti. Ve 

hâlâ öyle. 

Filmimle uğraırken ve imdiki tepkilerden 

unu görüyorum ki, ne Alman toplumu 

ne de maalesef Türk toplumu tarihini 

biliyor. Hele Alman toplumu için 

Türkiyede bugün olan bitenleri anlamaları 

açısından bu anlayı çok önemli. 

Atatürk zamanının bu kadar çağda olduğunu 

çoğu Alman ilk defa benim 

ilmimde gördü. 

Onların kafalarında negatif bir Atatürk 

imajı vardı. Belgeselimde Alman 

bilimadamlarının orijinal alıntılarını 

kullanıyorum: Hayranlıkla Türkiye 

Cumhuriyetini kuran Atatürkü anlatıyorlar. 

Bu benim yorumum değil, Alman 

akademisyenlerin hatıraları. Bu tabii 

Alman seyircilerde büyük bir tepki yaratıyor. 

aırıyorlar. 

Atatürk o dönem toplum için bütün 

önemli konulara eğildi, onun için ama en 

önemlisi eğitimdi. Her kiinin aydınlanması 

için uğratı, kız olsun, erkek olsun, 

fakir olsun. Fakir Türkiyede (Cumhuriyetin 

ilk yıllarında Osmanlının borçları 

ödeniyordu, Osmanlının Batı emperyalistlerine 

sattığı irketler geri satın alınıyordu) 

Atatürk bunları baarabildi. 

Bugün ise eğitim elitler için, siyasi manipülasyona 

fırsat olarak görünüyor. Bugün 

kadınlar üniversiteye gitmesin, 3 çocuk 

doğursun, evde otursun isteniyor. 

O dönem Türkiye örnek gösteriliyordu. 

Muazzez İlmiye Çığla da görütüm. Okulu 

bitirdikten sonra Ankaraya Dil Tarih Coğrafya 

Fakültesinde okumak için gitmek 

istediğini ailesine söyleyince, hemen desteklemiler. 

Bugün 100 yaının üzerinde. 

O dönemde Alman profesörlerden ders 

almı. Bugünün Türkiyesindeki en önemli 

bilimadamları o dönemde okudular. Alman 

✤ 

ALMAN 

SEYIRCILERDE 

BÜYÜK BIR TEPKI 

YARATIYOR. 

ŞAŞIRIYORLAR... 

✤ 

11


✤ 

ATATÜRK 

TÜRKIYE 

CUMHURIYETI’NI 

KURDUKTAN ON YIL 

SONRA EN ÖNEMLI 

PROJESINI ELE 

ALIYOR: 

ÜNİVERSİTE 

REFORMU 

✤ 

profesörlerini de unutmadılar. 

Türkiyenin böyle bir tarihini niye Batılı 

tarih kitaplarından, niye Alman medyasından 

öğrenmediniz? Üzerine düünülmesi 

gereken bir konu. İnsanlar bence 

yaratıcı güzel haberler diliyor. Toplumlar 

arasındaki dostluğu gelitirmek gerek. 

Medya ise korku yaratıyor. Kötü haber 

onlar için iyi haber. 

“ATATÜRK HER DALDAN BİLİM- 

ADAMINI DAVET ETTİ“ 

- Çocukluklarını ve gençliklerini Türkiye’de 

geçiren Musevi Alman profesörlerden 5'inin 

çocuklarıyla nasıl yan yana geldiniz? 

EREN ÖNSÖZ - Çok aratırdım. Okudum. 

Hayat hikayelerini inceledim. Mektuplarla, 

telefonlarla temasa geçtim. Tanıtım 

görütüm. Klaus Koswig ile örneğin. 

Anne babası Türkiyede çok önemli zoolog 

olarak çalıtılar ve Ku Cenneti Millî 

Parkını kefedip kurdular. Türkiyeye, 

insanına, tabiatına hayranlık doluydular. 

İyi ki bugün Türkiyede bu doğal güzelliklerin 

nasıl yok edildiğini görmüyorlar... 

Mezarları İstanbulda. Maalesef oğulları 

Klaus aratırmalarım sırasında vefat etti. 

Görütüğüm kiilerin çoğu çok yalı 

olduğu için Türkiyede çekim yapmam 

mümkün olmazdı. Ama mutlaka onlarla 

beraber doğup büyüdükleri ülkeyi ziyaret 

etmek istedim. Bu yüzden en genç kuağa 

yöneldim ve 5 kii seçtim. 

Aslında bir belgesel için bu sayı fazla. 

Ama göstermek istediğim uydu: tek bir, 

iki profesörü davet etmedi Atatürk. Üniversite 

reformunu gerçekletirmek için 

her daldan bilim adamlarını çağırdı ülkesine. 

Astronomiden zoolojiye kadar ve bu 

dalları onlarla el ele kurdu. Benim kahramanlarımdan 

her birisi baka bir konuyu 

aydınlatıyor: Kiminin annesi, kiminin 

babası Türk, kiminin annesi Atatürkçüydü, 

ama oğlu AKPye sempati duyuyor. Bunları 

çok ilginç buldum. 

Atatürk Türkiye Cumhuriyetini kurduktan 

on yıl sonra en önemli projesini ele 

alıyor: Üniversite reformu. Bu reformdaki 

Almanların katkısı, tarihin mutlu bir tesadüfü 

diyebiliriz. Alman üniversiteleri en 

iyi adamlarını kovmasaydı, Türkiyeye bu 

kadar mükemmel akademisyen zor gelirdi. 

Ama Atatürk bu insanların zor durumlarından 

faydalanıp kötü artlarla çağırmadı. 

Tam tersine, en iyi evlere yerle- 

12


tirdi, en yüksek maaları ödedi. Ve artları 

da vardı: Almanlar en kısa zamanda 

Türkçe öğrenip, dersleri Türkçe vermek 

mecburiyetindeydi. 

Atatürkün sanata, bilime büyük sevgisi 

vardı ve bu konularda uzmandı! Bugün 

böyle bir politikacı var mı acaba? Avantgarde 

sayılan sanatçıları destekledi ve 

onlar da seve seve Atatürkün projelerine 

katıldı. Yeni bir Türk kimliği yaratmasında 

yardımcı oldular. 

Hem sanatsever hem cesur bir siyasetçiydi 

Atatürk. Naziler ülkedeydi ve Büyükelçiliklerinde 

oturuyorlardı. Türk hükümetinin 

bu adımlarını ho görmüyorladı 

tabii. Buna rağmen Musevi bilimadamlarını 

alıp yerletirdi. Atatürk bildiğini 

okudu. O zaman kim o kadar cesurdu 

Avrupada? Kim alırdı ki o insanları? 

Albert Einstein bile Türk hükümetine bir 

dilekçe mektubu yazmıtı. Amerika gibi 

klasik sürgün ülkeleri bile bu insanları 

istemiyorlardı, hele üniversitelerinde... 

Örneğin Phillipp Schwarzın kızı Susan 

Ferenz Schwarz ben arayınca çok duygulandı. 

Almanyadan ilk arayan kii sizsiniz 

dedi. Düünebiliyor musunuz nasıl 

yok sayıldıklarını? 

- Bu sadece siyasi, sadece duygusal, sadece 

tarihsel bir belgesel değil. Hayatın ta kendisi. 

Gerçek hayatlara dokunurken neler hissettiniz? 

EREN ÖNSÖZ - Duygulandığım anlar çok 

oldu. Türkiyedeki çekimlerde Anka prodüksiyon 

irketi bana yardımcı oldu. Hep 

beraber gözlerimizin yaardığı anlar oldu. 

Türkiyeye gidince onların hatıraları ile 

karılaınca duygulanmaları beni çok etkiledi. 

İte ben de ortak tarihimizin kayıp 

kısmını ortaya çıkarıp, canlı bir ekilde 

ilemek istedim. 

ONLAR TÜRKİYE’Yİ ÖZLÜYORLAR 

- Türkiye Cumhuriyeti’ne kültür, sanat, bilim 

ve siyasetine yön veren bu 5 ismin çocuklarıyla, 

torunlarıyla sohbetlerinizde en çok 

dikkatinizi çeken ortak neydi? 

EREN ÖNSÖZ - Baktığınızda, evlerini Türk 

evi gibi dekore ettiklerini görürsünüz. Türkiye 

ile hâlâ ilikileri sürüyor, iki kahramanım 

hem Türkiyede hem Almanyada 

çalııyor. Hepsinin Türk arkadaları var. 

Onlar benden daha uzun yıllar Türkiyede 

yaadılar. Anıları daha baka oluyor. Bağlı- 

✤ 

ATATÜRK’ÜN 

SANATA, BILIME 

BÜYÜK SEVGISI VARDI 

VE BU KONULARDA 

UZMANDI! 

BUGÜN BÖYLE BIR 

POLITIKACI VAR MI 

ACABA? 

✤ 

13


✤ 

BATI 

EMPERYALIZMI 

TÜRKIYE’YI KÖLE 

YAPMAK ISTEDI, 

ANCAK ATATÜRK’ÜN 

SAYESINDE BU 

GERÇEKLEŞMEDI 

✤ 

lıklarını gördüm. Ekiple çok iyi anlatılar. 

Elbette yalanınca daha duygusal oluyorlar. 

Küçüklüğümüzün, gençliğimizin 

çağda Türkiyesi kalmadı diye çok üzülüyorlar. 

Buradaki göçmenler nasıl vatanını 

özlüyorsa, onlar da Türkiyeyi öyle özlüyorlar. 

- Tarihsel olaylardan yola çıktığınız bu 

ilmde Türkiye-Almanya-İsviçre arasında 

uzanan yolculuk, bugünkü dostluğun kalıcılamasında 

önemli bir rol oynuyor mu 

sizce? “aha da açıkçası Türk-Alman, 

Türkiye-İsviçre dostluğunun mayası 

Atatürk’ten geliyor diyebilir miyiz? 

EREN ÖNSÖZ - Atatürkün mayasını iki 

ülke de devam ettiremedi. Ekonomik, 

politik, kültürel anlamda devam ettiremedi. 

Bir taraf kendini aydın ve üstün 

hissediyor, diğer tarafı gerici kültürsüz 

görüyor. Göz hizasında, yani eitler arası 

bir diyalog göremiyorum. Birinci Dünya 

Savaındaki silah arkadalığı Türkiye için 

çok acı bir ekilde sona erdi. Batı emperyalizmi 

Türkiyeyi köle yapmak istedi, 

ancak Atatürkün sayesinde Batının 

bu rüyası gerçeklemedi. 60larda göçmenler 

geldi. İkinci sınıf, aağı gördükleri 

insanlar olduk. Dostluğu sadece insanlar 

yürütüyor, aileler karııyor birbirine. 

Örneğin, niye Türk sanatçıları buraya çağrılmıyor, 

niye Türk Arthouse Sineması, 

mesela Nuri Bilge Ceylanın ilmleri Alman 

televizyonda oynamıyor? Neden müzelerde 

Türk sanatçıları görmüyoruz, neden edebiyatçılar 

hiç tanınmıyor? 

İlikiler çok daha iyi olabilirdi, eğer 

politika Atatürkün o mayasını devam 

ettirseydi. Unutturdu. Bu konuyu birkaç 

üniversiteli profesör biliyor o kadar. İte 

bu nedenle bu insanlara yıllarca kimse 

soru sormadı. Yok kabul edildiler. Import- 

Export gösterileli 10 yıl oldu. 2016da 

Haymatlozda yeniden ileyince yeni yeni 

farkettiler. Ancak tek bir ilme sığmaz bu 

konu. Ben sadece yüzde 5ini anlatabildim. 

O ekolü uzun uzun belgeleyip, anlatmak 

gerekiyor. 

TÜRK GENÇLERİNE ÖZGÜVEN AŞISI 

- Siyasetçi ve yazar Lale Akgün belgesel 

hakkındaki izlenimlerini Böylesine hassas 

ve harika bir siyasi belgesel ilmden büyülendim. 

”ren Önsöz Türk-Alman ortak tarihinin 

önemli bir kesitini aktarırken, ilmin 

kahramanlarının kaderlerini Türkiye’nin 

14


bugünkü siyasi durumu ile mükemmel bir 

örgü içinde ilemi sözleriyle ifade ediyor. 

Türkiye’de son dönemde yaanan sıcak 

gelimeleri de düünürsek, ilmin kahramanlarının 

Almanya’daki Türk toplumuna 

mesajı nedir? 

EREN ÖNSÖZ - Bu ilmle yeni bir bilinç 

yaratmak istedim. Genç Türklerin özgüvenlerini 

yükseltecek ilmler lazım. Ben de 

burada okula gittim. Hep olumsuz taralar 

anlatılıyor. Hep savunmak zorunda 

kaldım. Benim öğrencilik yıllarımda böyle 

bir ilm gösterilseydi çok gurur duyardım. 

Nazi dönemiyle ilgili sayısız konu 

ilendi. Schindlerin Listesi yapıldı. 

Schindler Yahudi içileri alıp fabrikasında 

çalıtırmı. Bu ilm bütün dünyada büyük 

ses getirdi. Ya Atatürk? Sayısız Yahudi 

bilimadamına ülkenin kapılarını hiç korkmadan 

açtı ve onlara yüce görevler verdi. 

Türk bile kendi tarihini tanımıyor. 

O tarih, kitaplardan silinecek gibi. 

Türkiyede bir Türk rejisör neden ilginç 

bulmadı bu konuyu bilemiyorum. Sadece 

kötü ııkta gösterilmekten bıktık, usandık. 

Bugün her gün sayısız mülteci ölüyor, 

gemiler batıyor, Batı üstüne alınmıyor 

bile. Kimse suçu üstlenmiyor. Milyonlarca 

insan bugün vatanından kovuluyor, 

vatansız kalıyor, Haymatloz yani. Çok 

aktüel bir terim oldu, ne yazık ki. 

BREZİLYA’DA BİLE VARIZ, AMA... 

- Haymatloz gösterildiğinden bu yana nasıl 

tepkiler alıyorsunuz 

EREN ÖNSÖZ - u ana kader çeitli festivaller 

de içinde olmak üzere değiik 

ehirler gezdim. Nürnberg, Schwerin, 

Köln, Hamburg, Berlin, Frankfurt, Stuttgart, 

Düsseldorf, Bonn, Darmstadt... 

Çok çok güzel reaksiyonlar alıyorum. 

Almanlar büyük ilgi gösteriyorlar ve ne 

yazık ki Türk seyircinin sayısı buna göre 

az. Alman seyirci her gittiğim yerde Bu 

kadar önemli bir konuyu ne okullarda 

gördük ne gazetelerde okuduk, ne öğretildi. 

Bilmiyorduk. Bize tarihimizin bu 

noktasını anlattığınız için teekkür ediyoruz. 

Türk-Alman ortak tarihi için çok 

önemli diyorlar. 

Berlinde bir beyefendi ayağa kalktı ve 

ağlamaya baladı. Gurbetten Türkiyenin 

bugünkü durumunu izlemek son derece 

acı verici. Bazı Türk ilm festivallerinden 

✤ 

BENIM 

ÖĞRENCILIK 

YILLARIMDA BÖYLE 

BIR FILM 

GÖSTERILSEYDI 

ÇOK GURUR 

DUYARDIM. 

✤ 

15


✤ 

DEMOKRAT, LAIK, 

AYDIN VE 

HÜMANIST DURUŞ 

NE YAZIK KI 

YENI NESILLERE 

AKTARILAMAYACAK 

BU GIDIŞLE 

✤ 

Haymatloza ret geldi. Mutlaka Türkiyede 

de gösterilecek. Örneğin Türk-Alman 

Üniversitesinden istek geldi. Ancak sinemalara 

girmesini isterdim. Festivallere 

girmesini isterdim. Son dönemde festivaller 

iptal oluyor, Türkiyedeki karııklıktan 

muhakkak. Ancak ben bu ilmde 

Türkiyenin tarihini anlatıyorum. Filmim 

Brezilyada gösterildi ama hâlâ İstanbulda 

gösterilmedi. Tepkiler böyle ite. 

- Haymatloz Alman medyasında, sadece 

nazi döneminde Türkiye’ye göçeden Musevi 

Alman bilimadamlarının hikayesi ile değil, 

Türkiye’de son dönemde ortaya çıkan kara 

tabloyla da çok sık yer alıyor. Konu gerçekte 

Atatürk Türkiyesinin Hitler faizminden 

kaçan Yahudi bilimadamlarına 

kucak acisi, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin 

inasında elele vermeleri. Filminizin 

Türkiye’nin son durumu ile ilgili medyada 

yansımalarını takip etmek sizi rahatsız 

ediyor mu? 

EREN ÖNSÖZ - Elbette, Atatürk zamanıyla 

bugünü kıyasladığımızda, kontrast 

çok büyük. Edzard Reuterin dediği gibi, 

tam da imdi bunları anlatma zamanı. 

İnsanlar, Alman olsun, Türk olsun, bunu 

hissediyor. 

Tarihi bir konuyu bugünle bağlantılı 

anlatmak hedeimdi zaten. Hepimiz 

Türkiyedeki son dönemdeki gelimelerden 

dolayı çok üzgünüz Türkiyede olup bitenleri 

kaygıyla izliyoruz. İte bu hatıralar 

tam da bu noktada, imdi daha da önemli 

oluyor. Demokrat, laik, aydın ve hümanist 

duru ne yazık ki yeni nesillere aktarılamayacak 

bu gidile. Bir mucize beklememiz 

nailik... 

- Haymatloz, bir bölümü Avrupa’da diğer 

bölümü de Türkiye’de çekimleri yapılan, 

tarihi aratırmaları içeren kapsamlı ve 

detaylı bir belgesel. Filmin maliyeti, kazancı 

ya da zararından da söz etsek? Ne de olsa 

son günlerin en çok konuulan ilmleri arasında 

yer alıyor… 

EREN ÖNSÖZ - Açıkça söyleyebilirim ki, 

hiçbir kazancım yok. Ben iimi hobi gibi 

yapıyorum. Zorluklarla bu ilmi yaptık. 

Masralar ancak çıkıyor. Ancak bizim için 

en büyük kazanç, en büyük hediye seyircilerin 

gözündeki ııltı. Tam be yıl bu 

ilm üzerinde gece gündüz tek baıma 

uğratım. Türk-Alman ortak tarihinin 

kayıp bir kesitini gün ıığına çıkarıp, 

sunma görevini yerine getirebildiğim için 

ise gönlüm rahat. 

CEPLE FİLM ÇEKİP, YOUTUBE’A 

KOYMAK İSTEMİYORUZ 

- Almanya'da belgesel ilmcilik ne durumda? 

EREN ÖNSÖZ - Ben yıllardan beri du 

dalda uğratığım için diyebilirim ki, çok 

zor bir durumda. Kazancımız sıfır. Bu 

kadar önemli, güzel konuları ileyen, 

gelecek nesiller için koruyan insanlara 

daha fazla destek gerek. Ama etrafımda 

unu görüyorum ki, serbest sanat gittikçe 

daha da tehlike altında. Biz cep telefonumuzla 

ilm çekip, Youtubea koymak istemiyoruz. 

Elbette bu fırsat var, herkese açık. Biz 

sistemin en iyi kanallarını kullanıp insanlara 

kaliteli prodüksiyonlarla ulamak istiyoruz. 

Sinemadan, televizyondan... Ve bu, 

ite çok zor. 

- Avrupa'da belgesel ilmciliğe Türk 

rejisörler de ilgi duymaya baladı. Sayıları 

u anda düük ancak bu ilgiyi neye 

bağlıyorsunuz? 

EREN ÖNSÖZ - Bilmiyorum. Benim için 

belgesel yaratmak doğal bir ey gibi. Hep 

fotoğraf çektim, ilm çektim, ses kayıtları 

yaptım, insanları seviyorum, hikâyelerini 

duymak istiyorum. 

Senaryo yazıp yola çıkarsınız, ama bir 

belgeselin en güzel, en gerçek anları, tam 

gözünüzün önünde, planlamadan oluur. 

16


Bunu kapsayabilmek en güzel sanat. 

- Önce Import-”xport 10 yıl sonra Haymatloz... 

Bir üçlemeye doğru mu gidiyorsunuz? 

EREN ÖNSÖZ - İnanın bu soru Haymatloz 

seyirci ile bulutuktan sonra o kadar sık 

soruldu ki. Türk-Alman ortak tarihinin bu 

kesiti uzun yıllar karanlıkta kalınca özellikle 

Alman seyirci daha fazlasını görmek 

istiyor, daha fazlasını merak ediyor. 

Aslında ben de üçüncüsü ile kafamda 

oynuyorum. Ancak çok meakkatli ve hiç 

destek göremeyince cesaretim kırılıyor 

açıkçası. u anda bilemiyorum. 

- Film dünyası sürekli üretken olmayı 

gerektiriyor. Yani biraz nankör bir i. 

Siz imdi yıllarca üzerinde emek verdiğiniz 

bir ii tüm zorluklara rağmen nihayet 

tamamlayıp sergilemisiniz, tam rahat 

nefes alacakken böyle de bir soru geliyor: 

Bundan sonra neyin belgeselini çekmek 

istiyorsunuz? 

EREN ÖNSÖZ - Kafamda onlarca ikir 

var. Yeni projemde yine eğitim konusuna 

yöneliyorum. Ama baka, global 

bir açıdan: Eğitim, Batı dünyasında hâlâ 

bağımsız mı? Bilimadamları nasıl çalııyorlar? 

Ekonomi eğitime ne kadar karı- 

ıyor? Türkiyede tarihi yeniden yazmaya 

kalkarlarsa, geçmii yalanlayarak bambaka 

bir tarihi dayatmaya kalkarlarsa, 

bunların karısında durabilecek, Hayır, o 

öyle değildi diyebilecek eğitimli insanlarımız 

yeterince var mı? 

Eğer eğitimsizseniz medyadaki yalanlara 

inanırsınız. Üzerinizde algı operasyonları 

yaparlar. Değiik bir toplum 

yaratmak üzereler: Sorgulamayan toplum! 

Hal böyle olunca, bize konu çok... z 

*** 

Haymatloz 27 Ekim’den itibaren 

gösterime girdi. Seçilmiş Alman 

sinemalarında gösteriliyor. 

Gösteri tarihleri için internetteki 

“www.mindjazz-pictures.de/kinotermine” 

veya 

“www.facebook.com/HaymatlozFilm/” 

adreslerine bakılabilir. 

17




18




19


Ahmet Arpad, Ernst Reuter ve Türkiye’sini anlattı 

Sadece 

Ernst Reuter’in 

degil ˜ genç 

bir cumhuriyetin de 

öyküsü 

FRANKFURT 

Modern zamanların en ilginç siyasal 

kiiliklerinden Ernst Reuterin 

Kemalist Türkiye yılları yeni aratırmalara 

konu oluyor. Bunlardan biri de 

Reiner Möckelmannın kaleminden kitaplatırıldı 

ve aradan çok geçmeden İkinci 

Vatan Türkiye balığıyla Türkçeye çevrildi. 

Yazar ve çevirmen Ahmet Arpad, ki 

babası yazar ve çevirmen Burhan Arpad 

Ernst Reuteri bizzat tanımı, hatta gazetesi 

Vatan için 1953te bir söylei de yap- 

20


Ticaret Ateeliği yapmı, 2003-2006 yıllarında 

da İstanbul Bakonsolosu görevine 

getirilmi. Möckelmann bu kitabı 

hazırlarken gerek Büyükelçiliğin, gerekse 

Almanya Dıilerinin arivlerinden yararlanmı, 

bata Edzard Reuter olmak 

Türkiye sığınanların çocuklarıyla da 

görümü. Bu nedenle İkinci Vatan Türkiye 

sağlam kaynaklara dayanan bir 

yapıt. Türkiyeyi yakından tanıyan yazar 

konuya oldukça tarafsız bakıyor, yaananları 

anlatırken gerçekçi kalıyor. 

mıtı, Möckelmannın bu ilginç sosyal 

demokratı konu alan kitabıyla ilgili izlenimlerini 

aktardı. Çocukluk ve ilkgençliği 

Türkiyede geçen oğul Edzard Reuteri de 

yakından tanıyan Ahmet Arpad, sorularımızı 

yanıtladı. 

- İkinci Vatan Türkiyenin yazarı Reiner 

Möckelmann, ”rnst Reuter’e ve dolayısıyla 

modern Türkiye’deki aydınlanmacı 

bir rejimin yerleme yıllarına nasıl bakıyor 

ve sizce bu bakı doğru mu? İzlenimlerinizi 

bizimle paylaır mısınız? 

AHMET ARPAD - Kitabın yazarı Reiner 

Möckelmann, yaamının yedi yılını üst 

düzey bir diplomat olarak Ankara ve 

İstanbulda geçirmi. 1992-1996 arası 

Almanyanın Ankara Büyükelçiliğinde 

- Çeviri boyunca dikkatinizi çeken bir 

karıtlık oldu mu? unu söylemek istiyoruz: 

”rnst Reuter ile 30’lar ve 40’ların Türkiye’si 

arasında nasıl bir uyum sağlanmıtı? 

Malum, Reuter, Atatürk’ün gerçekten laik 

ve bilime, sanata, kadına özgürlük tanıyan 

aydınlanmacı cumhuriyetçiliğine, böyle 

bir Türkiye’ye davet edilmiti... Siz kitap 

boyunca burada, bu iki siyaset ve devlet 

adamı arasında (Atatürk ile Reuter), nasıl 

bir uyum saptadınız? 

AHMET ARPAD - Çeviriyi ilgiyle ve 

severek yaptım. Ne de olsa biraz da benim 

çocukluk dönemimi içeren bir konu. 

Kitapta adı geçenlerin çoğunu anımsıyorum. 

Babam Burhan Arpad da Ernst 

Reuteri 1940lı yıllarda tanımı, bir rastlantı 

sonucu da 17 Haziran 1953 akamüstü 

uçağıyla onunla Münihten Berline 

uçmu. Kendisiyle gerek uçakta, gerekse 

Berlindeki makamında Vatan gazetesi 

için o günkü Doğu Berlin içi ayaklanması 

üzerine tam sayfa röportaj yapmı. Ernst 

Reuter uzmanı olduğu iskan ve ehircilik 

konularında dersleriyle ülkemiz için çok 

yararlı olduğu gibi, Siyasal Bilgiler Fakültesi 

İskan ve ehircilik Enstitüsünün 

kurulmasında da büyük çabalar göstermi 

bir uzman kiidir. Gerek baba Reuter, 

21


✤ 

DÖNEMIN 

ANKARA HÜKÜMETI, 

ISTEYENLERI, 

KOLAYCA TÜRK 

VATANDAŞLIĞINA 

ALMIŞTI. 

✤ 

gerekse yaklaık 20 yıldır tanıdığım oğlu 

Edzard Reuter Türkiye için ikinci vatanımız 

diyor. 

- ”rnst Reuter bugünkü Türkiye’ye gelir ve 

o sorumlulukları üstlenir miydi sizce? 

“aha doğrusu Reuter bugünkü Türkiye’ye 

hiç gelir miydi? Biz, buradan onu modernizmin 

Türkiye’deki kurulu yıllarını tüm 

sancılarıyla olumladığı sonucunu 

çıkaramaz mıyız? 

AHMET ARPAD - Ernst Reuterin 

bugünkü Türkiyeye gelmesi için 

Almanyada çok sorunlu bir yaamı olması 

gerekirdi! Reuter ailesinin Türkiyeyle 

olan ilikileri devam ediyor. Oğlu 

Edzard Reuter sık sık ülkemize geliyor, 

tatil geçiriyor, değiik kurulular tarafından 

da davet ediliyor. Almanya Cumhurbakanı 

Joachim Gauckun Nisan 

2014de İstanbulda açılan Türk – Alman 

Üniversitesindeki törende yaptığı konumada 

u söyledikleri bence önemlidir: 

Ernst Reuter Giriiminin bu Türk-Alman 

Üniversitesinin kurulmasına yönelik ana 

ilham kaynağını vermi olması çok isabetli 

olmutur. 2010 yılında yaama geçirilen 

Tarabya Çeviri Ödülü de, Alman-Türk 

Kültürel Ortaklık Projesi ve Kültürlerarası 

Diyalog ve Anlayı için Ernst-Reuter- 

Giriimi çerçevesinde Edzard Reuterin 

çabalarıyla gerçeklemitir. 1999 yılında 

Stuttgartta kurulan ve o günden günümüze 

Alman ve Türk toplumları arasında 

kurduğu kültür köprüsü aracılığı 

ile önemli bir ilevi yerine getiren 

Türk-Alman Forumunu (DTF) bundan 17 

yıl önce yaama geçiren en önemli kii 

Edzard Reuter olmutu. Bu örnekler de 

gösteriyor ki Reuter ailesinin Türkiye 

ilgisi 1946da vatanlarına dönmelerine 

karın 70 yıldır aralıksız sürüyor. 

- Reiner Möckelmann, kitabında hangi 

ilginç noktalara dikkat çekiyor? 

AHMET ARPAD - Reiner Möckelmannın 

yapıtında bence birkaç ağırlık noktası var. 

Bunlardan biri Türkiyeye yerleen bilim 

adamlarından çoğunun Nazilere karı 

mücadelerini Türkiyeden de sürdürmeleri. 

Türkiyede çalıan iadamları ve bilimadamları 

arasında, 1930lu yıllarının 

baında ülkemize yerlemi Nazi hayranlarının 

da olduğu... Türkiyenin 1933den 

sonra gelenlere çok kolaylık göstermesi... 

Dönemin Ankara hükümeti, isteyenleri, 

ülkemizde savatan sonra da kalmayı 

düünenleri kolayca Türk vatandalığına 

almıtı. 

- İkinci Vatan Türkiye adıyla Türkçeletirdiğiniz 

kitaba bir giri yazan ”rnst 

Reuter’in oğlu ”dzard Reuter, modern 

Türkiye’nin kurulu yılarından bugüne bir 

çizgi çekiyor aslında: Özgürlüğün, 

demokrasinin ve hogörünün insancıl bir 

toplum için ilk ve kaçınılmaz bir koul 

olduğunu, her zaman için böyle kalacağı 

gerçeğini de ödün vermeden kabullenmeliyiz. 

”rnst Reuter bunun bilincindeydi ve 

22


EDZARD REUTER’İN, BABASI ERNST REUTER VE 

TÜRKİYE ÜZERİNE SAPTAMALARI 

Gerileyen aydınlanmaya dışarıdan bakış 

Çocukluğu ve ilkgençliği, Nazi Almanyası’ndan kaçan babası Ernst Reuter ile birlikte geldiği Türkiye’de geçen dünyaca 

ünlü menajer Edzard Reuter, aydınlanmacı genç cumhuriyetin Nazi baskılarına direnişini, diktatörlük suçlamalarının 

temelsizliğini ve aydınlanmanın bugünkü anlamını dergimize anlattı. 

- Batı’da uzun zamandır bir moda var: Atatürk Türkiyesi, özellikle de 30’lu yıllar, karanlık bir diktatörlük olarak 

sunuluyor. Ancak sizin babanız, görünen o ki, aydınlanmacı Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasını büyük bir anlayıla 

karıladı. Babanızla, hiç ailesiyle yaadığı o Türkiye üzerine konutunuz mu? Bir baka deyile, babanızın 

Türkiye ve Atatürk’ün siyaseti ya da çabalarına yönelik değerlendirmelerini hatırlıyor musunuz? 

EDZARD REUTER – Annemin ve babamın yazgısı doğrudan genel siyasi gelişmelere bağlıydı. Buna, elbette bize Nazi 

tiranlığından koruma sağlamış ülkenin değerlendirmesi de dahildi. Babamın, Atatürk ve ondan sonra göreve gelenlerin, 

Türkiye’yi, devletleri özgürlükçü demokrasinin temellerine dayanan uluslar topluluğu yoluna sokmak için gösterdiği 

şaşmaz kararlılıktan etkilendiğini çok iyi hatırlıyorum. Bunun, Türkiye’nin geride bıraktığı ve bazı geriye yönelmiş 

dirençler karşısında zor bir yol olduğunu herkes biliyor. Mamaih Kemalist ilkelerin geniş bir çoğunluk tarafından taşınması 

ve desteklenmesinden sonra, Ernst Reuter bu yolun kararlılıkla ilerletilebileceğinden ve pek uzak olmayan bir 

gelecekte de tamamlanacağından emindi. 

- Babanızın görüüne göre, Türkiye Cumhuriyet 30’lar ve 40’ların Avrupa’sı için nasıl bir anstı? Belki babanızla 

bu konuyu bu açıklıkla hiç konumadınız. O zaman siz kendi kiisel görüünüzü aktarabilirsiniz. ”rnest Reuter 

gibi o dönemin Avrupa politikasında ağırlıklı bir kiiliğin bu Türkiye’yi yine o dönemin ilerici bir ansı olarak 

nasıl gördüğünü söyleyebilir misiniz? 

EDZARD REUTER – Babam, Türkiye’nin dünya savaşından sonra özgürlükçü ülkeler kümesine dahil olacağından 

emindi. Bu anlamda, Atatürk’ün halei olarak İsmet İnönünü’nün de iyi anladığı bu cesaret ve kararlılıkla, Türkiye’yi 

kendi safında savaşa bulaştırmak isteyen Nazi baskısına direnmesinden özellikle etkilenmiştik. Ernst Reuter, bunun da 

ötesinde, şundan hareket ediyordu: Anadolu’nun yüzyıllara dayalı gelenekleri, deneyimleri ve kültürleri, savaşın bitmesinden 

sonra gerek siyasal gerekse genel toplumsal açıdan önemli oranda barış içinde birlikte yaşayan bir halklar topluluğunun 

gelişmesine katkıda bulunabilirdi. 

- Siegfried Heimann’ın da dikkat çektiği gibi, Lenin bile babanız hakkında, onun parlak ve açık kafalı, ancak 

fazla bağımsız biri olduğunu kaydetmiti. Bir baka yazar Heinz Reif, Kemalist Türkiye tarihi için Reuter’in 

bir tür kilit igür değil, aynı zamanda bir kilit kavram olduğu görüünde. Reuter’in tutumu dünkü ve bugünkü 

Türkiye’yi anlamak için bir kilit kavram mı gerçekten? 

EDZARD REUTER – Güncel gelişmelerin arka planında, babamın Türkiye’nin siyasal geleceği üzerine yaptığı değerlendirmeleri 

hatırlamanın yanlış olamayacağını düşünüyorum. Bu, öncelikle Türkiye’de bugün sorumluluk taşıyanlara tavsiye 

edilebilir. 

- Babanız AB“’ye değil Türkiye’ye göç etmeyi tercih etmiti. Bunu siz nasıl görüyorsunuz yıllar sonra baktığınızda? 

Kemalist Türkiye’nin olumlanması olarak yorumlanamaz mı? 

EDZARD REUTER – Nazi diktatörlüğünün zorlamasıyla yurdundan kaçışı ertesinde babam, kendisinin ve ailesinin 

nerede bir sığınak bulabileceği konusunda serbest bir seçimle karşı karşıya kalmadı. Türkiye’de, kendisini tatmin eden 

iş bulabilmesi ve genç insanların eğitimine katkı sağlaması, bizim için daha çok yazgımızın güzel bir tesadüfüydü. 

İnsan hakları, demokrasi, yargının bağımsızlığı, özgür basın: Türkiye’deki çabasına da temel aldığı bu değerler için 

yaşadı Ernst Reuter, işte o dönem gençlerinin torunlarının kuşağında bile hâlâ bu temel ilkeleri hatırlayanların bulunması, 

bana hep çok derin biçimde dokunuyor. 

- Türk gazeteci Can “ündar’a bugünkü Türkiye’nin veya ”rdoğan Türkiyesi’nin Nazi döneminin balangıçlarını 

hatırlattığını söylediniz. Çocukluğunuzun ve ilkgençliğinizin Türkiye’si ile bugünkü Türkiye’yi karılatırabilir 

misiniz? 

EDZARD REUTER –– Genelgeçer ifadeler kullanmak bana uymaz. Can Dündar’ın da çok doğru bir biçimde aktardığı 

kişisel izlenimlerime ekleyebileceğim ve eklemek istediğim bir şey yok. (FHF) 

23


yaamını bu ilkeye inanarak sürdürdü. 

Böyle bakınca, ”rnst Reuter’in 

Atatürk Türkiyesi’ni bir sürgün yeri olarak 

seçmesinin tesadüf olduğunu söyleyemeyiz. 

Bir kavgayı sürdürmek ve hemen dönmek 

üzere böyle bir seçim yaptığı, aydınlanmacı 

✤ 

ERNST REUTER‘IN 

“İKİNCİ VATAN” 

DEDIĞI ATATÜRK 

TÜRKİYESİ ONA VE 

DOSTLARINA 

ÇOK OLANAK 

TANIMIŞTI 

✤ 

Türkiye yıllarını kendisi için çok verimli 

bir alan saydığı ileri sürülebilir mi? 

AHMET ARPAD - Kanımca Hitler 

Almanyasından kaçarak modern çağın 

ilk beyin göçünü yaratan ve Atatürkün 

davetiyle gelen bilim adamlarından biri 

olan Ernst Reuterin İkinci Vatan olarak 

adlandırdığı Atatürk Türkiyesi ona ve 

dostlarına çok olanak tanımıtı. Değerli 

bilim adamı ve politikacı Reuter ülkemizden 

ayrıldıktan sonra da kitap ve 

yazılarında Türkiyeden hep memleketim, 

memleketimiz diye söz etmitir. 

Ernst Reuterin o günlerde birçok Alman 

bilim adamı gibi Amerika Birleik Devletleri 

yerine Türkiyeyi yeğlemi olmasının 

önemli nedenlerinden biri, o insanların 

Atatürk Türkiyesini iyi bir geleceğin beklemi 

olacağına inanmaları ve ülkemizde 

daha özgür çalıarak kendilerini daha iyi 

kanıtlayabilecekleri inancıdır. 

- İkinci Vatan Türkiye, bir dönem monograisi 

aslında gerçekten de. Bu kitapta 

siz Reuter’in Türkiye izlenimlerini nasıl 

buldunuz? Yani, batan itibaren gerici ve 

karanlık diktatörlük mü yoksa aydınlanmacı, 

ortaçağ kalıntılarına karı gerektiğinde 

iddet de kullanılan bir özgürleme 

ortamı mı görüyordu Türkiye’de Reuter? 

İzlenimleriniz. 

AHMET ARPAD - Ernst Reuterin 

İkinci Vatan dediği Atatürk Türkiyesi 

ona ve dostlarına çok olanak tanımıtı. 

Atatürkün modern bir Türkiye 

yaratma düünün gerçeklemesinde, Nazi 

Almanyasından kaçıp Türkiyeye gelen 

her bilim adam gibi Reuterin de çok 

büyük katkısı olmutur. O ve dostları sayesinde 

yeni Türkiyenin öğretim programları 

çağa uygun bir hale getirilmi, sayısız 

bilim adamımız yetimitir. Kitapta adları 

geçen Alman bilim adamları, Osmanlının 

çöküünden sonra Atatürkün yepyeni 

aydın bir toplumun yaratmak istediğini 

anlamıtı. Eksiksiz hepsi bu yolda çaba 

göstermi, emekleri Atatürk Türkiyesinde 

bilimsel anlayı ve aratırmalara büyük 

bir canlılık getirmitir. Onların ve geride 

bıraktıkları öğrencilerinin katkısı olmasaydı 

yeni Türkiye Cumhuriyetinin 

Atatürkün ölümünden hemen sonra büyük 

sıkıntılar yaayacağına inanıyorum. 

24


- ”ğer Reuter, Türkiye’ye bir bekleme 

salonu (Wartesaal) gözüyle baktıysa, bu 

bakıın Kemalist Ankara tarafından paylaılmaması 

düünülemez. Acaba Atatürk 

Ankarası, Nazi Almanyası’na geçici bir 

delilik olarak mı bakıyordu? Ankara’nın, 

Türkiye’de de siyasal çalımalar yaptığı, 

hatta Washington ile ilk ilikileri burada 

kurduğu bilinen Reuter üzerinden, dünyadaki 

yükselen güç AB“ ile bağlantıları sağlama 

aldığı da söylenebilir mi? Siz, böyle 

önemli bir kitabın çevirmeni olarak, ”rnst 

Reuter’in Ankara’dan nasıl bir kabul gördüğü 

düüncesindesiniz? 

AHMET ARPAD - Atatürkün daha 1930lu 

yılların baında Hitlerin Avrupada bir 

sava balatacağını söylemi olduğu 

bilinir. Ülkemize sığınan aydınlar açık 

açık söylemeseler de akılları hep ülkelerindeydi. 

Nazi yönetiminin elinden kurtulduklarına 

sevinirken günün birinde yine 

vatanlarına dönebilecekleri düüyle de 

yaıyorlardı. Çoğu Almanyayla bağlantılarını 

hiç koparmıyordu. Ancak sava bittiğinde, 

1 Ağustos 1933de İstanbul Üniversitesi 

açılırken kadroda yeralan 38 

yabancı ordinaryüs profesör ve 85 akademik 

personelin çoğu baka ülkelere 

gitmiti. İçlerinde Almanyaya dönenler 

azınlıktaydı. Bunlardan biri de idealist 

Ernst Reuterdi. Ancak kitapta da anlatıldığı 

gibi dönü için zor bir savaım 

vermiti. Yeni Almanyaya dönmesine 

engel çıkaranlar bata Amerika Birleik 

Devletleriyle İngiltere olmutu. Ernst 

Reuterin savaın son yıllarında ABD ile 

kısa süre olan bağlantıları dönme çabasında 

bir ie yaramamıtı. İki yıla yakın 

bir sava vermi ve sonunda dönmesine 

onay çıkmıtı. Benim anladığım kadarıyla 

ilerki yıllarda yeni Almanyanın kuruluunda 

sözleri geçecek olan Dörtler 

eski sosyalistleri istememiti. Kitaptaki 

izlenimlerime göre hem Atatürk, hem 

de İnönü hükümetleri Nazilerden kaçan 

Alman bilim adamlarına hep yakın davranmıtı! 

Kemalist Türkiyenin kucak 

açmı olduğu gerek Yahudi asıllı, gerekse 

Alman asıllı bütün bilim adamlarıyla aileleri 

Türkiyeden ayrılmalarından onlarca 

yıl sonra da geride bıraktıkları öğrencileri 

tarafından derin saygıyla anılmıtır. 

Bugün sadece İstanbulda bir Türk-Alman 

Üniversitesi yok, Ankarada da Almanya 

Büyükelçiliğinin Ernst Reuter Schule 

adı altında bir özel okulu var. (FHF) 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



25


Bizim aachen 


sizin aachen 





Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 



Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

ücretSİZ 




said Ünal 




ücretSİZ 






sizin aachen 


26

27 

Aralık 2016 | Sayı: 10


ALİ ZÜLFİKAR’IN KURŞUNKALEMLE TUVALE DÖKTÜĞÜ 

DEV PORTRELERDE TARİH VE COĞRAFYA VAR 

FRANKFURT 

28


Siyahla 

beyazın 

yarattıgı 

rengârenk 

bir 

senfoni 

Kökleri Türkiyede bulunan yeni 

Avrupalı sanatçıların etkinlikleri 

ve ürünleri geni ilgi topluyor. 

Bu kuağın önemli sanat insanlarından 

biri de, resimde geleneği reddetmeyen, 

ancak yeni formatlar peinde özgün bir 

dil gelitirmekte ısrarlı olduğunu gizlemeyen 

Ali Zülikar. 

Çalımalarını Köln merkezli olarak sürdüren 

ve 170in üzerinde uluslararası sergiye 

katılan sanatçı, Avrupa bakentlerinde 

de galerilerin yakın takibe aldığı 

isimler arasında. Ali Zülikar, uzun bir 

süredir gelitirdiği hiper gerçek anlatım 

tarzını doğuran koulları, sanata ve dı 

gerçekliğimizdeki sürece müdahale bilincini 

Avrupa Kültüre anlattı. 

29


- Nasıl bir ortamda yetitiniz? öyle 

soralım: Sizin de bir ürünü, bir parçası 

olduğunuz Türkiye’deki resim geleneğini, 

Almanya ve Avrupa’daki resim hareketleriyle, 

özellikle bugün, karılatırdığınızda 

neler görüyorsunuz? Genel bir değerlendirme 

yapabilir misiniz? 

ALİ ZÜLFİKAR - Benim büyüdüğüm 

ortamlar, tarihi mağara resimleriyle, 

mezar talarındaki tabletlerle bezeli 

ginlikleriyle doğrudan bağlantılıdır. Birbirini 

tamamlayan bir orantı vardır. 

Avrupada ya sanatçısınız ya da değilsiniz. 

Bunun ortası olmaz. Bu iten yaamını 

idame ettirenler, sanatı geceli gündüzlü 

yaayanlardır. Ve bu tarz sanatçıların 

birlikte çalıtığı sanat galerileri vardır. 

Sanatçı ile galerist birbirini tamamlar. 

Sanatçı, eserlerini üretir, galerist ise onun 

bütün organize ilerine bakar. 

✤ 

ÜLKEMIZ 

SANAT 

AKADEMILERI, 

SANAT EĞITIMI 

OLARAK BATI 

SANATINI BIRE 

BIR TAKLIT 

EDIYORLAR 

✤ 

zengin bir kültür mirasıydı. Ama çelikçomak 

oynayarak yetitiğim bu ortamların 

sanatsal değerlerini anlayan ne bir 

sanat öğretmenimiz ne de bir sanat kurumumuz 

mevcuttu. 

Bu kadar tarihsel dokuları ve kökleri 

zengin bir ülke, maalesef sanat alanında 

geriledikçe geriledi. O yüzden geldiğim 

ülkeyi görsel sanatlar açısından Avrupa 

sanatıyla karılatırmak, bir muhasebe 

çıkarmak mümkün değildir. Gerek sanat, 

gerek kültür ve gerekse de sanat piyasası 

itibariyle bir kıyaslama yapmak doğru 

bir değerlendirme olmaz. Çünkü, ülkemiz 

sanatçılarını yetitiren sanat akademileri, 

sanat eğitimi olarak Batı sanatını bire bir 

taklit ediyorlar. Bu açıdan Avrupa, görsel 

sanatın dinamosu konumundadir. 

Sanat, mental olarak, toplumun yaam 

biçimi, estetik değerleri ve kültürel zen- 

Avrupadaki sanatın köklü bir tarihsel 

tecrübesi, devlet erki olarak güçlü bir 

geliim evresi oluuyor. Akıbetinde 

sanatın farklı ve üretken boyutu farklı bir 

ivme kazanıyor. Benim geliim evrelerim 

de bundan nasibini aldı. Önemli sanat 

eğitmenleri, Prof. Dr. Hajou Klein, Prof. 

Dr. Frank Günther Zehnder, Dr. Winfried 

Gellner, Dr. Stefanie Eckhardt, Prof. Dr. 

Eberhard Linke gibi nice önemli sanat 

eğitmenleriyle birlikte çalıma imkânım 

oldu. Onların eletirilerinden sanat adına 

kendime çok ey kattım. 

30


ANDY WARHOL VE BEDRİ BAYKAM 

- Siz özgün bir görme biçimine sahipsiniz. 

Bu görme biçimini, resimleriniz üzerinden 

dıarıdakiler için de görünür kılıyorsunuz. 

Sizin bu görme, algılama ve özgün bir ürün 

halinde ileme tarzınız, Türkiye’de 

ve Avrupa’da nasıl karılandı? Sanatınıza 

nasıl yaklatılar? Gözlemlerinizi bizimle 

paylaabilir misiniz? 

✤ 

AVRUPA’DAKI 

SANATIN KÖKLÜ 

BIR TARIHSEL 

TECRÜBESI, DEVLET 

ERKI OLARAK 

GÜÇLÜ BIR 

GELIŞIM EVRESI 

OLUŞUYOR. 

Gelinen aamada günümüz modern 

sanatın temelini oluturan küreselleme 

projesi sanatçılara, entelektüellemeyle 

eanlamlı bir deyim olarak insanlara aktarıldı. 

Andy Warhol gibi ressamlar, Amerikan 

kültürünün dünyaya sunduğu nesneleri, 

topluma mal olmu simgesel insanları, 

sabun kutularını, kola kutularını, 

sigara paketlerini biraz da alaycı ve ironik 

bir biçimde ilemitir. Warhol, toplumun 

tabularına saldırdığı gibi idolleriyle de 

dalga geçmitir. Bu akımdan etkilenen 

Bedri Baykam da, mesela, ülkemizin içindeki 

sorunların dıında kalarak toplumun 

sembollemi isimlerini resmederek 

zaman aırı kompozisyonlar gibi çalımalarla 

farklı bir hayal dünyasını bizlere 

sunmutu. Baykamın zaman zaman erotizm 

olgusunun ön planda yer aldığı çalımalarında 

haif yıkıcı provokatif bir yaklaım 

tarzını da ilediğine ahit oluyoruz. 

Baka örneklerle birlikte, ilginç bir yoldayız 

yani... 

ALİ ZÜLFİKAR - Günümüz sanat anlayı- 

ını tehdit eden en belirgin sorun, sanatta 

orijinallik ilkesinin bir algısal yanılgı 

taımasıdır. Özgünlük adına sanatçıların 

bir fabrika gibi ürettiğini, atölyelerinde 

grup halinde çalıanların bir reklam irketinde 

i yetitirir gibi sıradan ve tekdüze 

bir süreci yaadığını görüyoruz. 

Sanat piyasasına sunulan ürünlerin bir 

sanat eseriymi gibi orijinal, kendine 

özgü popüler bir yanılgıyla metal bir 

sanat evresi oluuyor. Bazen orijinal gibi 

gözüken el yapımı iler, bir esermi gibi 

estetize ediliyor. Bir çerçeve, bir sanat 

eseri gibi piyasaya sunuluyor. 

Popüler bir kiiliği olan Jef Koons gibi 

sanatçılar, kendilerine sunulan pazarda 

seri ürünleri bir fabrika gibi pazarlıyor. 

Bu ikrin babası olan Andy Warhol, en 

iyi iin para kazanmak olduğunun altını 

✤ 

31


ALİ ZÜLFİKAR - Resim sanatında kendinizi 

ifade ederken, özgün bir kimlik yakalamanız 

gerekir. Bu kimlik ekseniyle 

bir vizyon oluturmak mümkün olur. 

Sanatçının kendi bilgi ve birikim dağarcığıyla 

bütünleerek, çalımasının merkezine 

kendi farklılığını koyma mücadelesi 

balar. Ben, kendi merkezime 

insanı koydum. Sanat, sadece kendini 

ifade etmek değil, kendine özgü bir duru 

oluturmaktır. Yeri geldiğinde, çizgileriçizerek, 

atölyesinde bir iadamı gibi hiç 

elini sürmeden serigrailer üretiyor ve 

onları, milyonlara satıyordu. Böyle bir 

pazar ortamına karı, eletirel yaklaımların 

yaama ansı, düük yoğunluk patlamaları 

gibidir. Ben de böyle bir ortamda 

hiçbir devlet kurumundan ve toplumsal 

sanat vakılarına sırtımı dayamadan kendi 

özgücümü ortaya koydum ve gelinen 

aamada bir vizyonum olutu. Avrupa 

sanatsal piyasasında, her geçen gün 

lerindeki akınlığı gizlemeden sürekli 

soruyor. Bunları nasıl yapıyorsunuz, kur- 

unkalemden sanat eseri yaratmak nerden 

aklınıza geldi? gibi sorularla çok sık kar- 

ılaıyorum. 

- “oğrudan insanı ve insanın da özellikle 

yüzünü resminize temel alıyorsunuz. İin 

ilginç yanı, siyah-beyaz bir renk cümbüü 

içinde birbirinden çok farklı, ama aynı 

mekânı ve onun tarihini paylaan yüzler 

büyüyen sanat piyasasında hatırı sayılır 

bir trend yakaladığımı düünüyorum. 

Eserlerimin çoğu Suriyedeki sava sonrasında 

oluan tepkilerin bir sonucudur. 

Öyle doğdular. Seçtiğim motiler, özellikle 

yalanmı insanlardır. Onların yüzlerindeki 

abartılı ifadeleri birbiri ardına 

ileyerek galiba sanatseverleri bir zaman 

tüneline çekmeyi baardım. Kimisinin 

yüzünde korku vardı, kimisindeki acının, 

kimisindeki sevincin bir anlık halleriyle 

karılatım, onları birbiriyle karılatırdım. 

Yani aslında zamanı durdurdum. 

Eserlerimden etkilenen sanatseverler yüz- 

resmediyorsunuz. Bu nasıl bir ihtiyaç 

sizdeki? Nereden doğdu? Siz neden böyle 

bir temaya ve biçime kilitlendiniz? 

32


nizle sert ve eletirel yaklaarak, estetik 

ve pazar kaygılarını kırmanız gerekir. 

Sanatın asıl ağırlığı, toplumsal ve eletirel 

olarak, sanatın ve toplumun kabuğunu 

kıran eletirel serilerle ön plana çıkabilmelidir. 

Ben ahsen bu yolu seçtim. 

TOPLUMUN TÜM DİNAMİKLERİ 

Ürettiğim eserlere, kimsenin evine 

asmaya cesaret edemeyeceği kadar 

çizgilerde yatan duygularını yorumlayabilmeliyim. 

Hatta, gözlerinde bir okyanus 

gibi derinleen bilgeliği ve kendine olan 

güvenini görebilmektir benim için amaç. 

Ak düen saçlarını tel tel sayabilecek hissiyatı 

verebilmektir. 

Her yaın oluan doğal güzelliğini bir 

zenginlik olarak algılayabiliriz. Ben, bir 

saygınlık abidesini cesurca anlatabilmeliyim. 

Onu yapmaya çalııyorum zaten. 

Amacım, sanatseverleri yaamı olduğum 

kendi toplumsal dönüümlerimizi ileyen 

olgunluk-yalılık hali hâkimdir. Çalımalarımda 

toplumun bütün dinamiklerini 

görürsünüz; güzel kadın motileri olmadığı 

gibi, dekorasyon amaçlı da değildirler. 

Bu ihtiyacın sebebi, sanatsal bakı açımda 

yatar. Yani, benim için sanat, yalı insanların 

yüzlerinde gizli olan duygusal kırılmaların 

ifade edebilme biçimidir. Onların 

yaadıkları tüm zaman evrelerini yaatabilecek 

etkili bir gücün peindeyim. Süreç 

içinde yaadığı bütün sevinçlerin bıraktığı 

renkleri görebilmeli, acılarının yaraladığı 

izleri okuyabilmeli, mimiklerini saran 

karelerin içine çekerek, kendilerini benim 

zaman tünelimde sonsuz bir yolculuğa 

sürükleyebilmektir. 

Benden önce hiçbir sanatçı arkadaım, 

tuval üzerine kurunkalem yöntemiyle 

bu boyutlarda ürünler çıkarmamıtı. 

Böyle bir tekniği sanatımın merkezine 

koyarak baladım. Tuval üzerindeki ana 

motif, detaylarda gizlidir. Hiper gerçek 

anlatım tarzlarında sanatçılar, fotoğrafların 

bile gözden kaçırdığı ayrıntıları ileyerek, 

kendi derinliklerini, eklenti doku 

farklılıklarını irdeliyorlar, böylece form ve 

renk değerlerini öne çıkarıyorlar. Mesela, 

33


yeni renk değerleri ekliyorlar. Hiper gerçekçi 

sanatçılarımızla benim aramdaki 

farklılıkların baında ise renk tercihi 

geliyor. Bendeki teknik kurunkalem, 

renkler ise kurunkalemin tonlarıdır. 

Benim çalımalarımdaki derinlik, renk 

kullanılmadan sadece kurunkalemin tonlarıyla 

yaratılmıtır. Gözbebeklerine yansıyan 

ıık, derinlik ve yüzlerindeki yaam 

izleri, doku farklılığı, kurun kalemin tonları 

ve derinliğiyle oluturulmutur. 

karınıza gerçek sanat eserleri çıkar ve 

sizi diğer sanatçı arkadalarınızdan farklılatırır. 

- Resim tarihine baktığınızda kimlerin size 

ustalık ettiğini görüyorsunuz? Yani hangi 

üsluplar üzerinizde etkili oldu? Özel bir 

yakınlık duyduğunuz ressamlar var mıydı 

ve var mı? Varsa, neden onların sizin üzerinizde 

ve resminizde özel bir ağırlığı 

olduğunu düünüyorsunuz? 

Kurunkalem tekniğinin en önemli özelliği 

hatayı yüzünüze vurmasıdır. Yani, 

silgi kullandığınızca karınıza bir resim 

çalıması çıkar. Silgi kullanmadan, hiçbir 

hatalı çizgi olumadığında ise karınıza 

bir sanat eseri çıkar. Diğer önemli bir 

nokta da yaratmı olduğunuz eserin yıllarca 

korunması gerekmektedir. Bunların 

hepsi bir bütün olarak parmaklarınızın 

anatomik ustalığını ve bilgi birikiminizi 

yeteneğinizle birletirmenizi gerektiriyor. 

Bu birleim, karınıza bir vizyon olarak 

dikilir. Bunları bir araya getirdiğinizde 

ALİ ZÜLFİKAR - Benim sanatsal hiçbir 

bilgim olmadığı zamanlarda yaptığım 

resimler, sürreal (gerçek dıı) resimlerdi. 

Sonraları Salvador Dalinin bu alandaki 

en derinlikli sanatçı olduğunu öğrendim. 

Zamanla onun yapıtlarını izleyerek, resimlerimi 

gelitirdim. Ancak sanatı öğrenme 

aamalarımın en belirgin hocası Rembrandt 

ve eserleriydi. Sanat eğitimleri 

dönemimde ıık-gölge ve derinlik gibi 

sanatın en temel prensiplerini onun eserlerini 

inceleyerek öğrendim. 

34


NÂZIM VE PICASSO 

Kurunkalem tekniğimi gelitirmem 

için, Cemal Arslan ve Memduh Kuzay 

hocalarım devamlı heykeller üzerinden 

çalımamı, mümkünse heykel müzelerini 

ziyaret etmemi öneriyordu. Kulağımda 

küpe gibi taıdığım bu sözler doğrultusunda 

İstanbul Ayasofya Müzesindeki 

heykellere yöneldim, bu heykeller benim o 

dönemde en büyük öğretmenlerim oldular. 

Kendi anlatımıyla 

Ali Zülfikar 

Resmi kayıtlara bakıldığında 1 Ocak 1970 yılında, annemin anlatımlarına göre ise 15 Mart 

1971 yılında büyük bir ailenin beinci çocuğu olarak dünyaya geldim. Ortaokulu Yavuzeli’nde, 

liseyi Gaziantep ehit ahin Lisesi’nde okuduktan sonra Elazığ Fırat Üniversitesini kazandım. 

Cemal Aslan ve Memduh Kuzay Hocalarımızın atölyesinde sanat eğitimimi aldım. 1993 yılında 

hocalarımın referansı ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Resim Bölümüne bavurdum. 

Giri için iki ay boyunca Prof. Gökhan Anlağan Hocamızdan ders aldım, eleme sınavlarını 

geçerek 300 kiilik listeye girebildim. Ancak tek tercihim olan Resim Bölümü listesinden 

adımı bulamayınca tekrardan Fırat Üniversitesine geri döndüm. 1995 yılında politik sorunlarımdan 

dolayı Fırat Üniversitesini terk ederek önce İstanbul’a gittim, sonrasında da 1997 yılında 

yurtdıına çıktım. 1999 yılından itibaren uluslararası sanat müzeleri, sanat galerileri ve 

sanat fuarları olmak üzere 170 sergide yer aldım. 2004 yılından 2014 yılına kadar Köln ehrinde 

Galerie Zeugma’nın sanat yönetmeni olarak farklı bir sanat deneyimi kazandım. 

Sanata bakı açısı, dönem dönem 

farklı denemeler ve tarzlarla kendini araması, 

dünya görüüyle Picassoyu kendime 

yakın hissettim. Onun duyarlı kiiliğine 

hayranlığımı gizleyemem. Bana göre 

döneminin hatta çağımızın en büyük ressamıdır. 

Sanatı bir yaam tarzı olarak 

benimsemesi, olağanüstü bir enerjiyle 92 

yıllık ömründe hiç durmadan çalıması 

beni çok etkilemitir. Gerçekten de hayatıma 

yön veren iki ustadan biridir. Diğeri 

ise, kendi coğrafyamızın denizi Nâzım 

Hikmet Randır. Her ikisi de hayatının son 

gününde bile, enerji doludur. Her ikisi de 

arkasında devasa bir dünya bırakırlar. 

Picasso resim, heykel ve seramik olarak 

yirmi bin eser bizlere sundu. Yani, yaadığı 

her anda kendisi oldu; zaman oldu 

Afrika sanatında etkilendi, zaman oldu 

Guernicada yaanan iç savaın tahribatından 

etkilenip tepkisini ortaya koymasını 

bildi. Yeri geldiğinde atölyesinden 

içeri giren Hitlerin Fransadaki elçisi Otto 

Abetze verdiği cevapla, nasıl bir karakter 

olduğunu gösterir. Picasso, Alman uçaklarının 

bombardımanı altında, savunmasız 

bir ekilde can veren yurttalarının çığlıkları 

arasında Bunu siz mi yaptınız? diye 

soran Otto Abetze Hayır, siz yaptınız! 

diyebilecek kadar onurlu bir duru gösterebilmitir. 

35


✤ 

NE BENI SANATIM 

ALDATTI NE DE 

BEN SANATIMI 

ALDATTIM 

✤ 

- Türkiye coğrafyasını iyi biliyorsunuz. 

Onun en geri bırakılmı bölgelerini de 

en modern kentlerini de yakından tanıyorsunuz. 

Öte yandan, 20 yıla yakın bir süredir 

de Avrupa’da yaıyorsunuz. “olayısıyla 

çağın en parlak metropollerini içinden 

biliyorsunuz. Bütün bu değiik yaam alanları 

resminize nasıl etkide bulundu? 

Bu konuyu hiç düündünüz mü? 

ALİ ZÜLFİKAR - Bu konuyu hiç düünmedim, 

bilakis yaadığım için sizlerle paylamak 

isterim. Benim, yaamın tüm katmanlarıyla 

birlikte büyüdüğüm doğrudur. 

Bir ekleme yapmak gerekirse, bunların 

içinde kendimi gelitirdim. Sanatımın tüm 

evrelerinde o anların izleri var. Ne hissetmisem, 

onları yaadım, bir air arkadaımın 

deyimiyle babamdan bakasına 

baba demeden sanatımla nefes alıp, güne 

öyle baladım. Zaman zaman aç kaldım, 

evet açlık çektim. Ama ne beni sanatım 

aldattı ne de ben sanatımı aldattım. Sanatımdan 

baka i yapmadım, yapmayı da 

düünmedim. 

KÖK BOYALARI TEKNİĞİ 

Avrupanın önemli sanat insanlarıyla 

ve galeristleriyle çalıma olanakları yakaladım. 

Bu, sanatsal birikimimi zenginletirdi. 

Avrupa sanat arenasında kendimi 

gelitirdikçe, yaam felsefemde 

ancak, ama, keke gibi terimlere yer 

vermemem gerektiğini de öğrendim. Bu, 

kendi yörüngem içinde dönen enerjimin ve 

gerçekletireceğim projelerin bir bütün 

olarak birbirini sarmalaması anlamına 

geliyordu. Duygusal kırılmalar yaasam 

da, bu negatif enerjinin nereden ve nasıl 

geldiğini bildiğimden dolayı aldırmadan 

yoluma devam ettim. Dolayısıyla her sergi 

benim için bir dönüm noktası oldu. 

- 2006 sonrasında yerletiğini belirttiğiniz 

resim dilinizle ilgili bilgiler verebilir 

misiniz? Neden bu tekniği gelitirdiniz 

mesela? Anatominiz sağlam, igür çizme 

zorluğunuz yok, yani baka yöntemler de 

gelitirebilirdiniz, ama siz bu üslupta ısrar 

ettiniz. Neden? 

ALİ ZÜLFİKAR - Kendime özgü olan kök 

boyaları tekniğinden sonraki en son 

evremde, tamamen daha çok sadelemeye 

yöneldim. Daha yalın bir dilin kullanılması 

gerektiğine inandım. Eğer, elinizdeki 

malzemeyi farklılık yaratarak yorumlayabiliyorsanız, 

çıtayı amısınız demektir. 

Benimki, daha çok kendimle muhasebedir. 

Elimdeki u küçük bir kurunkalemle 

acaba daha etkili bir eser yaratabilir 

miyim? gibi delice bir yöntemin 

peine dütüm. Devamlı kendini yenileyen 

sanat bilgimi neden derinletirmeyeyim? 

Derinlik ve farklılık yaratan bir çığır 

neden açmayayım? Sanat zaten delilerin 

iidir. Buyur sana kurunkalem ve tuval 

diye bir meydan okumadır benimkisi. 

Belki, haksızlıklara uğradığım dönemlere 

meydan okuma. Belki de sanatı ben biliyorum 

diyenlere meydan okumadır. Bu 

36


ii benim tarzımla yaparsanız, belki kimse 

evine dekor olarak sizin eserlerinizi 

koyamayacak, ama insanlık tarihine hatırı 

sayılır bir miras bırakmı olacaksınız. 

Ben ite bu bilinçle hareket ettim. Belki 

bundan, emeğimi çalan sanat akademileri 

de ders alacaktır. Benim bu tarzdaki çalımalarım 

bir isyanın sonucudur. Yeni nesillerin 

daha özgün yetiebilmesi içindir. 

- İlk bakıta çok yalın görünen, ama son 

derece derinlikli bir teknikle çok karmaık 

bir konuyu, insan yüzlerini iliyorsunuz? 

Resminiz, insan denilen uçurumu ve karmaayı, 

hatta kargaayı özgün tekniğinizle 

yeniden yaratıyor. Size bir yalınlatırıcı 

(sadeletirici ve derinliği yeniden kurucu) 

diyebilir miyiz? Böyle bir tanıma nerede 

itiraz edebilirsiniz? 

ALİ ZÜLFİKAR - u andaki çalımalarımda, 

sizin tanımlamalarınıza itiraz 

edecek sadece bir nokta olabilir. Derinliği 

yeniden kurmak yerine derinlemeyi 

yeniden yorumlamak dersek, daha yerine 

oturabilen bir anlam çıkar. Bundan önceki 

serüvenlerimde farklı teknikler gelitirmitim. 

2000 yılından sonraki çalımalarımda 

kök boyalarını sanatıma taımı, 

farklı bir tekniği sanat piyasasına sunmutum. 

O zamanlar renkli bir mitolojik 

dünyanın yüzlerimize vuran yansımalarını, 

toprağın ve ağaçların doğal parçalanmalarını 

ve yarılmalarını ileyen çalımalarımla 

sanat dünyamızda yer almıtım. 

Portre çalımalarım daha önceleri renkli 

ve alabildiğine dokusal zeminler üzerineydi. 

TUVAL ÜZERİNE KURŞUNKALEM 

2013 yılının sonlarından itibaren tuval 

üzerine kurunkalem tekniğine baladım. 

Bu süreden sonra artık sadece sanatım 

için iddialı bir çıkı peindeydim. Özgün 

bir sanatçının, sanatın sadeliği ve derinliğiyle, 

kendi kompozisyonlarında hiçbir 

kaygı ve çelikiye yer vermeden estetik 

bir derinlik yakalamak istiyordum. Kendi 

sanatımın farkını ve evrildiğim kiiliğimi 

gelitirerek, yaadığım tüm duyguları sansürsüz 

ve yalın ele almalıydım. Ve portrelerimle 

igüratif modern sanat tarihinde 

bir çıkı yaratmak arzusundaydım. Sanat 

tarihimizde bir ilk olan tuval üzerine kur- 

unkalem tekniğini tablolarımda iledim. 

Seçtiğim insan karakterlerindeki sadelik 

ve yüzlerindeki tarihsel dokuların derinlikleri, 

bizlere bu bulguları sunar. İnsanın 

yaam evreleri ve mimiklerindeki ifadelerin, 

gözbebeklerine vermeye çalıtığım 

ıığı sönmeyen duyguların, kendi yaadığı 

korkuları ve kaygılarıyla portrelerime 

derin bir ruh kattığını görüyorum. 

- Portre ısrarınız, sanatınıza ve topluma, 

insana, dünyaya bakıınıza ne gibi olanaklar 

taıdı? Çalıtığınız yüzler üzerinden bir 

yanıyla da insanın, Anadolu kültürlerinin, 

Türk ve Kürt halklarının iç içe tarihini, dı 

dünyanın onları algılama biçimlerini de 

hedef aldığınız anlaılıyor. Farklı ve alternatif 

bir tarih yazıyorsunuz aslında 

sanatınızla. ”n azından bize kalan tarihleri 

resimlerinizle düzeltmeye çalıtığınız izlenimi 

yaygın. Böyle bir saptamaya ve tanım 

arayıına ne dersiniz? 

ALİ ZÜLFİKAR - Bu sorunuz çok iddialı, 

ben insanlarımızın birbirini anlaması 

gerektiğinin altını çizmek istiyorum. Böyle 

olması gerektiğine inandığım için... Bir 

bakıma her portrem bir okyanus gibi derin 

bu coğrafyamızın izlerini taıyor. Bir bakıyorsunuz, 

biri Süryani, bir bakıyorsunuz 

biri Zerdüt, kimisi Türk, kimisi Çerkez, 

kimisi be bin yılımızın goncası, ağıtları 

yüreğimizi dağlayan Kürt kadınları, bunca 

yıllık hasretlerimizin goncaları... Mezopotamya 

ve günümüz tarihinin tüm evrelerini 

yaamı insanların dünyasına dalıyorum. 

İçimizden biri olan insanların tüm 

zamanlarını ileyerek. 

✤ 

IÇIMIZDEN BIRI 

OLAN INSANLARIN 

TÜM ZAMANLARINI 

IŞLEYEREK... 

✤ 

37


✤ 

SANAT, SIVIL 

TOPLUMUN 

DINAMOSUDUR 

BENCE 

✤ 

Her çalımam bizlere uzun uzun 

bir eyler anlatıyor aslında. Bakılara 

heyecan yüklüyorum, yüreğinizin derinliklerine 

dalarak ruhuyla bir mıknatıs gibi 

çekiyor bizleri kendisine. Bir anda, yalı 

bir ninenin avuçlarından balayan akınlığı, 

yaanan bir insanlık dramına sürüklüyorum 

insanları. Hem de bunu hiçbir 

yardımcı malzeme kullanmadan, silgi ve 

beyaz tonlarına ihtiyaç duyduğum bir 

kalem kullanmadan yapıyorum. Bazıları 

gözlerine inanamıyor, Olacak ey değil, 

bu adam deli olmalı diyenler var. Ben 

de Akıllı olsa bunu yapar mı? diyorum. 

Karakalemle bugüne kadar hiçbir sanatçının 

cesaret edemediği, hiçbir yerde görmediğiniz 

bambaka bir resim tekniğini 

sanat dünyamıza sunuyorum. O yüzden 

eserlerimde bütün kurallar altüst oluyor. 

Ya onlardan biri oluyorsunuz ya da onların 

karısında. Bir anda kendinizi isimsiz 

kahramanlardan biri sanıyorsunuz. 

- Galericilerin, resim alıcılarının ve sıradan 

sanatseverlerin ilerinize olan ilgisini nasıl 

değerlendiriyorsunuz? İlgiden memnun 

musunuz? Avrupa’nın sizdeki sanatsal enerjiyi 

görüp değerlendirdiğini, bunu layıkıyla 

yaptığını söyleyebilir miyiz? 

ALİ ZÜLFİKAR - Sanatın tabii ki farklı 

aamaları var. Bunlardan en önemli ve 

belirgin olanı galeriler ve sanatı sahiplenenlerdir. 

İlgilenmek farklı bir durum 

ama, fazla ilgi bazen sizleri bunaltır. Eğer 

içinde sanat alıcısı yoksa, eserleri herkesin 

sanat müzesinde izler gibi izlemesi, 

yani ilginin sadece izlemekte kalması, 

anlaılmayabilir. O yüzden sanatçılar, 

hele de bu iten yaayanlar olarak kıstas, 

sanat alıcılarının eserlerinizi sahiplenmesidir. 

Bugüne kadar 170in üzerinde sergiye 

katıldım. Binlerce esere imza attım, 

eserlerimin yüzde 90ı sanatseverler tarafından 

alıcı buldu. Bunun etkili yöntemi, 

sanat pazarlarını yönlendiren sanat fuarları 

ve menajerlerdir. 

SANATIN YÖNLENDİRİLMESİ 

Sanat fuarları, bienaller, toplumun 

önemli katmanlarını sanata yönlendirmesini 

sağlarlar, buna önayak olurlar. Sanata 

belli bir kalite ve ivme kazandırmak için 

de iyi birer araçtırlar. Fuarlar, sanat alanında 

bir sirkülasyon sağlıyor, her yıl yüz 

binlerce sanat izleyicisine hitap ediyor. 

Fuarlar, bienaller, Türkiyenin ve dünyanın 

sanat birikimini izleme imkanı yaratırken, 

galerilere ve sanatçılara yeni iliki ağları 

da sunmaktadır. Ayrıca, sanat izleyicisini 

de nicelik ve nitelik olarak gelitiriyorlar. 

Gözlemleriniz ve kalite dağarcığınız daha 

bir geliiyor. Benim sanatım, ite bütün 

bunların sonucudur. 

Örneğin, sanatseverler gazetelerin 

sanat sayfalarını dikkatle izleyip gündemi 

yakından takip etmektedirler. Sanat, 

giderek yaamsal bir olgu haline gelirse, 

toplumsal, bölgesel ve kentsel katmanlardaki 

eitsizlikler her geçen gün biraz daha 

küçülür. Orijinal sanat eserlerini görmek 

ve onlarla diyalog kurmak, sergileri 

gezmek, müze ve galerileri ziyaret etmek, 

izleyici için bir hak olarak algılanmalıdır. 

Bu tür projeler desteklenerek, fuarlarda 

yakalanan bu ivme daha da ileriye 

taınmalıdır. Sanat, sivil toplumun dinamosudur 

bence. Sanatı yeterince sahiplenip 

desteklemediğimizde, bu alan iktidarın 

yoz kültürüyle pompalanır ve hiç 

kimse yaanan dejenerasyonun ve yabancılamanın 

önüne geçemez. O yüzden hep 

beraber, sanatı evlerimize taıyarak sahiplenmeli, 

onu yaamımızın vazgeçilmez bir 

parçası haline getirmeliyiz. 

38


- Kabul edelim ki, bir bütün olarak Kürt 

gerçeği sanatınızda özel bir ağırlığa sahip. 

Kürt insanını da yeni bir düzleme çekiyorsunuz. 

Ancak siz sadece Kürt coğrafyasını 

değil, Türkiye’nin birçok bölgesini biliyorsunuz, 

onların içinde yaadığınız ve o 

alanlardan hareketle sanat ürettiğinizin 

farkındayız. Sonuçta yoksul, acılı ama 

direnen bir halk kültürünün tuvalinize özel 

ıık ve gölgelerle, hatta (siyah-beyaz gibi 

görünen) capcanlı renklerle yansıdığını 

söyleyebiliyoruz. Avrupalılar, Avrupa’nın 

sanatseverleri, kültür insanları sizin bu çok 

katmanlı ilerinize ve ilerinizin en önemli 

kaynağı olan coğrafyaya ve insanlarına 

nasıl bakıyor? Resimleriniz onların bakı 

ve okuma biçimlerini de değitirmiyor mu? 

İzlenimleriniz... 

ALİ ZÜLFİKAR – Mesela, bir çalımam 

ile bu sorunuza yanıt arayalım. Saçlarını 

belik belik ören nenemin içinde mırıldanan 

bir türküyü dillendirdiğini görüyoruz. 

Kimileri Kızıldereli diye yorum 

yapıyor, her gören sanatsever ve alıcı 

benimle sohbetinden sonra, Neneni 

alıp, evimde misair etmek istiyorum, ne 

dersin? diyor. Yüzündeki yaanmılıklardan 

yola çıkan insanların çoğu Avrupa 

kökenli insanlar. Sanat alıcılarımın çoğu 

zaten Avrupa kökenli insanlar. Mental 

olarak bizim toplumumuzdan öndeler; 

sorun ekonomik durumun ötesindedir. 

Onlar, anlayı olarak sosyal yaamda bazı 

sorunlarını çözmü, kendi estetik değerlerini 

taıyan, evlerinde sanat eseri bulundurmayı 

estetik bir incelik ve saygınlık 

olarak gören bir yapılanma içindeler. Ama 

bizim toplum yapılanması farklı. İnsanlarımız, 

elinde imkânları olmasına rağmen, 

bu bilinç ve inceliğe sahip değil. Benimle 

birlikte, tabii ki geldiğim coğrafya itibariyle 

kaygılar taıyorlar. Sonuçta adım 

Ali Zülikar, ismim ve kökenim üzerinden 

sohbet etmek isteyenler her zaman olacaktır. 

unu açıkça sanat fuarlarında 

dile getirenleri de biliyorum, Eğer adın, 

Andreas olsaydı, yerin burası değil Art 

Cologne veya Art Basel olurdu diyenlerin 

sayısı her geçen gün artıyor. 

(FHF) 

z 

✤ 

SANAT 

ALICILARIMIN 

ÇOĞU ZATEN 

AVRUPA KÖKENLI 

INSANLAR 

✤ 

39


JÜRGEN ROTH İLE AVRUPA, KİRLİ DEMOKRASİ VE DERİN DEVLET ÜZERİNE 

Uçuruma 

kaç metre kaldı? 

FRANKFURT 

40


Jürgen Roth 

Liberal demokrasiden asla taviz vermeyen 

bir yazar ve onun yeni çalımasıyla 

karı karıyayız. Demokrasinin 

yalı kıtada daha ne kadar ömrü 

kaldığını soran, çünkü çok fazla kirlendiğini 

hatırlatan bir kitap bu: Kirli 

Demokrasinin kaynaklarını ve açılacağı 

uçları tarıyor. 

Almanca konuulan dünyanın önde 

gelen aratırmacı gazetecilerinden, 

yakıcı konuları ileyen kitapları bestseller 

listelerinden pek inmeyen 

Jürgen Roth, ömrünün bir döneminde 

Türkiyede yaamı. Almanyadaki 

Türk toplumunu da yakından izleyen 

bu yazar, kısa bir süre önce çıkan kitabında, 

Avrupa demokrasisinin geleceğine 

yönelik karamsarlığını gerekçelendiriyor. 

Jürgen Roth, hep bir demokrasi 

projesi olarak sunulan Avrupa 

Birliğinde (AB) yaanan kirli demokrasi 

pratiğinden ikayetçi. Nitekim 

kitabının balığı da Schmutzige 

Demokratie (Kirli Demokrasi) ve biz, 

bunun bouna seçilmediğini, akıcı 

bir dille kaleme alınmı bu çalıma 

boyunca yeniden hatırlıyoruz. ABde bir 

eyler çok kötü çöküyor. Korku veren, 

çünkü tanıdık bir heyulanın, 

yani faizmin nefesini de ensemizde 

hissediyoruz. 

İstanbul 

41


✤ 

CÜRÜM 

BOYUTLARINDAKI 

BIR SERVET 

BIRIKIMIYLE CAN 

YAKICI BIR KITLESEL 

YOKSULLUK... 

✤ 

Kitap, kapitalist bir ekonomide insani 

ve demokratik bir toplum yaatmanın 

mümkün olup olmadığı sorusu üzerine 

kurulu. Jürgen Roth, çok sayıda örnek 

eliğinde liberal demokrasiyi yaatmanın 

çarelerini arıyor, bulduğu çareleri 

de irdelemeye çalııyor. Cürüm boyutlarındaki 

bir servet birikimiyle can yakıcı 

bir kitlesel yoksulluğun el ele mürefeh 

Avrupada korkunç bir eitsizlik duvarı 

ördüğünü belirtirken, bir Oxfam raporunda 

hareketle, bunun sadece Almanya 

ve Avrupaya ait bir sorun olmadığını vurguluyor. 

Örneğin, dünyanın en zengin 62 

kiisinin nasıl dünya nüfusunun yarısının 

mal varlığına denk boyutlarda bir servet 

yapabildiği sorusuna göstere göstere 

yanıt arıyor. Durum, gerçekten vahim. 

DEMOKRAT GAZETECİLER KUŞAĞI 

Ünlü 68 çıkıının rüzgârıyla serpilmi 

Alman demokrat gazeteciler kuağının en 

verimli yazarları arasında yer alan Rotha 

göre, Almanya özellikle çok karanlık bir 

noktaya yaklaıyor. Duvara toslamak 

üzere. Bu da normal: Ülkedeki en zengin 

yüzde 10luk hanehalkı diliminin toplam 

servetin yüzde 63üne konabilmesi, korkunç 

sonuçlar doğuracak, örneğin yeni 

faizmler üretebilecek kadar verimli bir 

eitsizlik kaynağı. Özellikle son dönemde 

yükselen sağ popülizmin temellerine ve 

yöneldiği hedelere geni yer veren yazar, 

diğerlerinin yanı sıra, Almanyanın ünlü 

karamsar akademisyenlerinden, 2008 

krizini önceden görmesiyle tüm ilgileri 

üzerinde toplamayı baaran Prof. Dr. Max 

Ottenin kriz belirlemelerine de sık sık 

değiniyor. 

42


✤ 

Sonuçta Prof. Otte, krizin kaynaklarıyla 

ilgili olarak Rothun uyarılarına 

zemin hazırlıyor: Toplumun üst katlarında 

yeni bir soylular katmanı olutuğunu, 

bunun dünyaya da kendince egemen olduğunu, 

bu saptamada komplo falan aranmaması 

gerektiğini savunan Otteye göre 

asıl sorun iktidar yapılarından kaynaklanıyor. 

Örneğin servetin az sayıda elde ve 

korkunç boyutlarda birikmesi, artık aırtıcı 

bir hız kazanmı durumda. 

Jürgen Rothun, bu tür verilerden 

hareketle bir vurgusu gerçekten ilginç. 

Yazar, Avrupada yükselen ve ABnin en 

büyük merkezlerinde bile iktidar alternatii 

haline gelebilen faistoid sağ popülizmin, 

bu iktidar yapılarının nasıl kırılabileceği 

konusunda bir açıklama yapmadığını, 

burada eletirel bir eğilim bile 

görülemediğini hatırlatıyor. Eitsizliğin 

ve halktaki ikayetlerin kaynağı kabul 

edilmesi gereken bu gelir adaletsizliğini 

önlemek için mesela Alman ulusalcıların 

hangi vergi siyasetlerini ve varlık vergilerini 

önerdikleri bilinmiyor. Yok çünkü. 

Roth, açıkça, Fransadaki Front National 

hariç, sağ popülizmin neoliberal sistemde 

dizginleri ele geçirmek ve kendi borusunu 

öttürmek dıında bir endie taımadığını 

kaydediyor. 

Avrupa demokrasisini kirli ilan eden, 

ilginç ve etkili olacağı sanılan bir çığlık 

kitap karısındayız. 

Yazar Jürgen Roth, kirli demokrasi 

coğrafyasında neler olduğunu ve olacağını, 

Almanya ve Türkiyenin de yer aldığı 

günümüz Avrupasındaki tehlikeli gelimeleri 

dergimize yorumladı. 

SERVETIN 

AZ SAYIDA 

ELDE VE KORKUNÇ 

BOYUTLARDA 

BIRIKMESI... 

✤ 

43


✤ 

DERIN DEVLET, 

SOĞUK SAVAŞ 

SIRASINDA 

AVRUPA’DA 

KESINLIKLE 

TEHLIKELI BIR 

DURUMDU 

✤ 

- Almanya’daki 3 milyon Türkiye kökenli 

insanın, son dönemde bu ülkede yaanan 

sağ popülist patlama karısında ne gibi bir 

rolü var? Öteki bir halk grubunun bahane 

olarak kullanıldığı doğrudur. Ama nasıl ve 

neden? Siz toplumsal sahneyi nasıl görüyorsunuz? 

JÜRGEN ROTH – Burada yaayan Türkler, 

Alman sağ popülistlerinin propagandası 

ve bununla bağlantılı kıkırtmalar için 

merkezi önemde. Zira Türklerin buradaki 

varlığı sağ popülistlerin milliyetçi-ırkçı 

düüncesine karı çıkmaktadır. Yabancı 

kültürler, özellikle de Müslüman iseler, 

biyolojik Alman denilen kesimin kafasındaki 

resmi bozmaktadır. Burada yaayan 

Türkler ve Kürtler, Alman toplumuna ne 

kadar iyi uyum sağlamı, onunla bütünlemi 

olurlarsa olsunlar, her eye rağmen 

popülistler tarafından huzur bozucu bir 

odak olarak görülürler. Almanyadaki 

birçok Türk, gerçekten de demokratik 

liberal Alman toplumuna ulaabilmi ve 

ona entegre olmutur, ancak bu, yine de 

birçok Türkün Almanyanın demokratik 

liberal toplumuna henüz ulaamadığı, milliyetçi 

ırkçılığı Alman sağ popülistleri gibi 

beslediği gerçeğini hiç değitirmez. Zaten 

tam da bunlar ırkçı Alman güruh tarafından, 

yaygınlaan yabancı korkusunu 

daha bir kıkırtmak için bahane olarak 

kullanılıyor. 

SADECE NSU DEĞİL 

- Peki, o zaman, özelikle son NSU cinayetleri 

karısında, bir AB olgusu olarak derin 

devletten söz etmek mümkün mü? Yoksa 

böyle bir niteleme veya saptamayı fazla sert 

mi bulursunuz? ”ğer çok sertse, demokrasi 

tehlikede değil mi? 

JÜRGEN ROTH – İstihbarat servislerinin 

doğrudan karıtığı cinayetler sadece açığa 

çıkan NSU cinayetleri değildir, öncesi de 

var. Mesela Solingende Mayıs 1993te 5 

Türk hemerimizin hayatını kaybettiği 

olay gibi, aırı sağcılar tarafından Türk 

hemerilerimize karı daha önce de cinayetler 

ilendi. Derin devletin bir anlamı 

da devlet organlarının hiçbir demokratik 

meruiyet taımaksızın sağcı terörislerle 

birlikte çalımasıdır. NSU olayında kukusuz 

tam da böyle olmutur ve bugüne 

dek, özellikle polisteki bazı kesimlerin sağ 

radikallerin etkinliklerine burada sadece 

göz yummakla kalmadığı yolunda birçok 

iaret ortaya çıkmı bulunuyor. 

Derin devlet, Soğuk Sava sırasında 

Avrupada kesinlikle tehlikeli bir durumdu. 

Ancak Sovyetler Birliğinin yıkılmasından 

sonra derin devletin Avrupada pek bir rol 

oynamadığını düünüyordu pek çok kii. 

Türkiye/Erdoğan örneğinin bugün de daha 

hâlâ bir derin devlet ifadesi olup olmadığı 

sorusunu, bu konuda birçok belirti olmasına 

rağmen, imdilik bir kenara bırakalım... 

44


- “emokratik AB devletlerinde ve 

Almanya’da kaç tane mafya devleti var? 

Mafya niteliği taıyan devletlerden söz ediyoruz. 

Bunlara göz mü yumuluyor? Siz, 

AB’de büyük derin devlet benzeri yapılar 

veya örgütlenmeler olmadığını mı düünüyorsunuz? 

Bir baka ifadeyle, derin devlet 

gerçekten bir ana gövdeye yabancı bir 

unsur ve bir yabancı sözcük mü Avrupa’da? 

JÜRGEN ROTH – Mafya benzeri devletler 

mi? Doğu Avrupada bazı hükümetler 

var, bunlar doğrudan veya dolaylı 

olarak örgütlü suçlarla bağlantılıdır. 

Kosova, kukusuz bir tür mafya devletidir. 

Macaristanda hükümeti bakanı Viktor 

Orban, ki kendisini Hıristiyan Batının 

kurtarıcısı olarak lanse ediyor, 1990larda 

dönemin Rus mafyasının babası konumundaki 

Semion Mogilevichten 1 milyon 

mark almıtı. Orbanın içileri bakanı da, 

yine 1990larda aynı Mogilevich tarafından 

her ay 10 bin markla destekleniyordu. 

Viktor Orban bugün Macaristanın 

Al Caponeudur. İtalyada, Berlusconi 

döneminde, gerek Kalabriyalı Ndrang- 

heta gerekse Sicilyalı Cosa Nostra, devlet 

mekanizmasının ve i dünyasının bazı 

bölümlerine sızmıtı. 

TÜRKLERDEKİ MİLLİYETÇİ EĞİLİM 

Eğer biz Türkiyeyi de Avrupada sayıyorsak, 

u var: AKP vekilleriyle aynı 

zamanda faist bozkurtlardan sayılan 

mafya babası Sedat Peker arasında doğrudan 

bağlar bulunuyor. Sorun, özellikle 

bozkurtların burada üçüncü kuağı 

yaayan Türkler arasında gördüğü büyük 

itibardır. Buna unu da ekleyebiliriz: 

Birkaç ay içinde Almanyada bir tür Türk 

SAsı kurulabilmitir: u Rockerbande 

denilen, iddet kullanan gençlik çetelerinden 

Osmanen Germania. Bunların 

AKPyle, mafya babası Sedat Pekerle, 

Türk gizli servisi MİTle doğrudan ilikileri 

var. Bu da bir tür klasik derin devlettir. 

Bunun dıında, bugün Avrupada 

artık bir derin devlet olmadığı kanısındayım. 

Tüm eksiklerine rağmen, AB bizi 

bundan koruyor. 

- “erin devlet üzerine kitaplar yazdınız. 

Bu kavramın Türk ilikilerinden çıktığını 

biliyoruz. Ama Avrupa’nın her yerinde böyle 

örgütler olduğunu da biliyoruz. Yani 

sadece Almanya’da NSU falan değil... 

Siz bu ilikiler ağını nasıl görüyorsunuz? 

Burada, böyle derin devlet yapılarıyla 

Avrupa demokrasisi arasında Siyam 

İkizleri türü bir yaam pratiği olduğunu 

söyleyebilir miyiz; böyle bir saptama 

abartma mı olur? 

JÜRGEN ROTH – Derin devlet, sadece 

güçlü bir sivil yurtta toplumunun bulunmadığı 

yerlerde baarılı olabilir. Demokratik 

kurumlarla doğrudan bir karıtlık 

içindeir, çünkü derin devletin denetimi 

mümkün değildir. Böyle bakınca, bugün 

pek öyle Siyam İkizleri türü bir ilikiden 

söz edemem. 

✤ 

VIKTOR ORBAN 

BUGÜN 

MACARISTAN’IN 

AL CAPONE’UDUR 

✤ 

45


✤ 

TEHDIT EDEN, 

KOMÜNIZM 

DEĞIL 

FAŞIZMDIR 

✤ 

Daha önce de söylediğim gibi, derin 

devlet, Soğuk Savaın bir ürünüydü. 

Soğuk Sava sırasında Batılı demokratik 

devletler, komünistlerin iktidarı almasından, 

böyle bir iktidar değiiminden 

korkuyorlardı ve derin devletin kurumlarını 

bu sözde komünist çabalara karı 

kullanıyorlardı. Bugün artık bundan söz 

etmek pek mümkün değil, bu biliniyor, en 

azından demokratik Avrupa devletlerinde 

mümkün değil. Tehdit eden, komünizm 

değil faizmdir; malum. Ancak bu da unu 

değitirmiyor: Güvenlik birimlerinin bazı 

kesimleri, özellikle istihbarat hizmetleri 

bağımsızlamı durumdadır, kendi kafalarına 

göre yaamaya çalııyorlar ve burada 

ilke olarak sağ radikal örgütlerle ibirliği 

yapıyorlar. Bu nedenle, bu istihbarat 

hizmetlerini demokratik denetime tabi 

tutmak, bunların bağımsızlaıp kendi balarına 

bir gelime göstermemelerini sağlamak 

her zamankinden daha gereklidir. 

DİNCİLER VE IRKÇILAR EL ELE 

- Almanya’da, kökleri Türkiye’de bulunan 

3 milyonluk bir insan topluluğu var ve bu 

insanlar Türkçe konuuyor. Aslında yoksul 

bir toplumsal kesim bunlar, belki sefalet 

içinde yaamıyorlar, ama temelde yoksullar. 

Bu çerçevede bakınca, yakıcı bir soru 

aklımıza takılıyor: Türkçeli böyle bir halk 

grubu gelecekte büyük toplumsal çalkantıların, 

çarpıklıkların da bir nedenine dönü- 

ebilir mi? 

JÜRGEN ROTH – Hayır, hiç sanmıyorum; 

artan ırkçılığa ve Alman halkının 

bazı kesimlerindeki milliyetçi-ırksal, otoriter 

düünceye rağmen, sanmıyorum. 

Toplumsal çarpıklıklar değildir asıl 

sorun. Asıl sorun, bozkurtlar (MHP) ile 

Erdoğan yanlıları (AKP) gibi Avrupada 

veya Almanya ile Avusturyada, demok- 

ratik yönelimli Türklere ve Kürtlere karı 

bir hava yaratan ve onları yıldırmaya, 

ürkütmeye çalıan Türk örgütleridir. Bunların 

hedei, kukusuz Almanyada otoriter, 

İslamcı bir paralel toplum kurmaktır. 

Ancak bunu baaramayacaklar. 

- ”ğer böyle giderse demokrasi patlayıp 

havaya mı uçacak, kendi içine mi çökecek, 

yoksa öylece sönümlenerek ölüp gidecek mi? 

Avrupa demokrasisinin geleceğini bir politik 

yazar olarak nasıl görüyorsunuz? Gerçi kitabınızda 

karamsar bir izlenim bırakıyorsunuz, 

ama belki de Almanya’daki Türklerle ilgili 

olarak daha iyimser bir görüünüz vardır? 

JÜRGEN ROTH – Bir kere Avrupada 

liberal, çokkültürlü bir demokrasinin alternatii 

bulunmuyor. Daha baka bir ey, 

faist bir sistem olurdu, tıpkı maalesef 

Macaristanda veya imdilerde Türkiyede 

yaamak zorunda olduğumuz gibi. Ayrıca, 

u da var: Demokrasi, eğer yurttalar otoriter 

ve halkı batan çıkartan dolandırıcılara 

karı birlikte iddetli bir direnç göstermezse, 

kendi içine çöker ve sönümlenir, 

ölür gider. Çünkü bir ey kesin: Tüm sağ 

popülist ve/veya milliyetçi-otoriter partiler, 

güçlü nüfuza sahip i dünyası kliklerini 

temsil ediyordu. Neoliberal ekonomik 

sistemi korumak ve bunu antidemokratik 

önlemlerle yapmak istiyorlar. Hepsi imdiye 

kadar yoğun bir yolsuzluk ve rüvete yaslanmaktadır, 

nitelikleri budur ve örgütlü 

suç merkezleriyle, yani mafyayla bağlantılıdırlar. 

Böyle bakınca, burada yaayan 

demokratik Türkler ve Kürtler, iin demokrasinin 

sönümlenmesi noktasına varmaması 

için bir garantidir. 

- ”rdoğan türü bir despotizmle Merkel- 

Gabriel türü bir kirli demokrasi arasındaki 

ilikileri nasıl düünüyorsunuz? 

Nereye gidiyoruz sizce? 

46


JÜRGEN ROTH – Aslında burada herhangi 

bir iliki olması mümkün değil, çünkü 

Merkel ve Gabrielin ilan ettikleri demokratik 

değerler Erdoğanın despotik rejimiyle 

çok açık bir karıtlık içinde bulunuyor. 

Öte yandan, federal hükümet sığınmacılar 

sorunu nedeniyle maalesef antaja 

açık bir hale geldi ve demokratik değerler 

olsun bunların aktif biçimde korunması 

olsun, arka plana dütü. Malum, buna reel 

politika deniyor. Sadece federal hükümetin, 

sonunda Erdoğan hükümetiyle 

siyasal-kriminel-İslamcı bir imparatorluğun 

bağlantılı olduğunu, bu imparatorluğun 

da Avrupa değerleriyle yakından 

uzaktan uyumlu olmadığını kamuoyuna 

ilan edeceği umudunu taıyorum. 

ERDOĞAN’IN ŞANSI 

- Yıllardır Türkiye’yi de burada yaayan 

Türkiye kökenli insanları da yakından izliyorsunuz. 

Sorumuz u: Ankara’daki bir 

İslamcı hükümet nasıl Almanya’daki bu 

3 milyon insanı kendi emelleri için oyuncak 

edebilir? Alman siyaseti, Alman siyaset sınıfı 

ve Alman çoğunluk toplumu buna nasıl bir 

tepki gösteriyor? 

JÜRGEN ROTH – Ben, Erdoğanın 

Almanyada 3 milyon Türk kökenli hemerimizi 

kendi amaçları için kullanabileceğine 

inanmıyorum, en fazla belli bir kesimi 

kullanabilir. Gerçek u ki, burada yaayan 

Türklerin birçoğu maalesef çok otoriter ve 

milliyetçi-ırkçı bir ikrisabit içinde, dolayısıyla 

farklılıklara dayalı demokratik bir 

kültürle yoğun sorunları var. Bu insanlar 

Alman çoğunluk toplumunca da kabullenilmezse, 

bu insanların Erdoğan gibi megaloman 

düünceleri somut politikaya uyarlayan 

otoriter, İslamcı siyasetçiler tara- 

fından kullanılma tehlikesi ortaya çıkıyor. 

Milliyetçi, otoriter megalomaninin büyüsüne 

kapılıyorlar. Bu, her gün tükettikleri 

Türk medyasının atelediği bir büyüdür. 

Alman siyaseti, Alman siyaset sınıfı ve 

Alman çoğunluk toplumu, bu insanlara, 

imdiye kadarkinden çok daha açık bir 

ekilde, gerçi Alman kültürüne değil, ama 

demokratik anayasaya kayıtsız artsız 

boyun eğmek zorunda olduklarını ihsas 

etmeli, anlatmalıdır. 

- Sadece sıradan içiler değil, yıllardır, Türkiye 

kökenli ve Almancalı bir inteligentsia 

da var burada. Kabare, sinema, edebiyat, 

sahne sanatları, gazetecilik... Siz bu alandaki 

yeni aydınları ve bunların Alman 

kültür ve yaam dünyasındaki etkilerini 

nasıl görüyorsunuz? 

JÜRGEN ROTH – Sözünü ettiğiniz inteligentsia, 

tartımasız, on yıllardır Alman 

kültürünün en önemli bir zenginliğidir. O 

inteligentsia olmasaydı, bir yurttalar sivil 

toplumu da olamazdı. Yani biz, burada ve 

Avrupadaki liberal demokratik toplum için 

mücadelede bu inteligentsiaya bağımlıyız. 

O olmasaydı eğer, ki bundan eminim, 

Almanyada ortalık çok daha karanlık bir 

görünüm arz edecekti. 

(FHF) 

z 

✤ 

BU, HER GÜN 

TÜKETTIKLERI 

TÜRK MEDYASININ 

ATEŞLEDIĞI 

BIR BÜYÜDÜR. 

✤ 

47







Aylık Kültür ve Sanat Aylık Kültür Dergisi ve Sanat | Ocak Dergisi 2017 | | Şubat Sayı: 2016 11 | | www.avrupa-kultur.eu 

Sayı: 01 

Franz von Stuck’tan 

Frida Kahlo’ya 

■ 

AfD 

ve toplumsal 

barış 

masalı 

■ 

■ 

JOHN BERGER 

Zamanımızım 

bir görme 

biçimiydi 

Cinsiyetler 

Savaşı 

Tabloların ardındaki 

asıl tarih 

Avrupa’daki 

Türkçe 

haberciliğin yeni 

arayışları 

■ 

■ 

■ 

■ 

JOHN BERGER GİDİNCE 

AVRUPA’DAKİ TÜRKÇE MEDYA PAZARI 

YURTSUZ KALANLARIN ÖYKÜSÜ 

NEOLİBERAL BİR YENİ TEHDİT: AfD

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Frankfurt 

Seyahatnamesi 

AHMET HAŞİM 

2

Ocak 2017 | Sayı: 11 

İçindekiler 

FRANZ VON STUCK’TAN FRIDA KAHLO’YA 

Cinsiyetler Savaşı 


Avrupa’nın önde gelen sanat müzelerinden Städel, 24 Kasım 2016 - 19 Mart 2017 tarihleri 

arasında geniş kapsamlı özel sergiyi, güncelliğini hiç yitirmeyen bir konuya ayırdı: 

Cinsiyetler Savaşı. Sergi, 19’uncu yüzyıldan İkinci Dünya Savaşı sonrasına kadar olan 

bir süreci kapsıyor, kadın ve erkeğin toplumdaki rollerini, birbirleriyle ilişkilerini ve bu 

ilişkilerin sanata yansımalarını irdeliyor. 

SAYFA: 4 

ZAMANIMIZIN BİR GÖRME BİÇİMİYDİ 

John Berger 

DERLEYEN: HALİT ÇELİKBUDAK 

Ressam, sanat eleştirmeni, senarist, romancı ve belgesel yazarı İngiliz John Berger, 1973 

yılından beri yaşadığı Fransa’da Quincy köyünde 2 Ocak 2017’de 90 yaşında öldü. 

1970’li yıllarda BBC’de yayınlanan Görme Biçimleri adlı belgesel dizisiyle ünlenen 

Berger, batılı kültürel estetik anlayışına getirdiği eleştirel yaklaşımla tanınıyordu. Berger, 

G. adlı romanıyla da 1972 yılında prestijli Man Booker ödülünü almıştı. 

SAYFA: 20 

AVRUPA’DAKİ TÜRKÇE HABERCİLİĞİN YENİ ARAYIŞLARI 

İnternet gazeteciliğimizin notu şimdilik zayıf 

IŞIN TOYMAZ 

Avrupa’da Türkçe yayınlar Türk işgücü göçü ile birlikte başladı. Yıllarca Türkiye’deki 

birçok gazete Avrupa’da basıldı, dağıtıldı. Söz konusu süreçte Avrupa’da okurla buluşan 

günlük Türkçe gazetelerin satış rakamları bir dönem 200 binlere dahi ulaştı. Bayilerde 

Türkçe gazeteler, zengin çeşitlilikleri ile yıllarca varlık gösterdiler. Ancak Avrupa’daki 

Türkçe medyanın parlak dönemi en azından Türkiye merkezli Türkçe gazeteler için 

gerilerde kaldı. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde sayısız yerel gazete ve internet gazetesi 

Türkçe yayıncılık yapıyor. 

SAYFA: 30 

‘AfD’ VE TOPLUMSAL BARIŞ MASALI 

Almanya’da aklı geriye saran bir fırsatçılar partisi yükseliyor 

İLHAN AYER 

Macaristan ve Polonya’da hükümet olan gerici muhafazakâr partilerden sonra, Fransa’da 

ve Hollanda’dan esen sağ popülist rüzgâr, Federal Almanya’da, Almanya için Alternatif 

(AfD) adlı partiyle karşılığını buluyor. Federal Almanya’da toplumsal yaşam tehlikede 

mi? AfD’nin toplumsal tabanını çok çeşitli sınıflardan oluşturmuşa benziyor: İşadamları, 

istediğini bulamayan orta sınıflar, serbest çalışanlar, çiftçiler, işçiler, işsizler, 

sosyal yardımla geçinenler... 

SAYFA: 38 

“YURTSUZ KALANLAR”IN SAKLI TARİHİ Mİ? 

Nazi Almanyası’ndan genç cumhuriyete kaçış 

Federal Almanya’da yaşayan ve uzun yıllar görev yaptığı Hürriyet gazetesinin bir dönem 

yurtdışı yayınlar yönetmenliğini de üstlenen gazeteci-yazar Halit Çelikbudak, yaz 

aylarında yayımlanan yeni kitabı Yurtsuz Kalanlar ile yine ilginç bir bir döneme ışık 

tutuyor. Hitler’in iktidara gelmesiyle Almanya’dan kaçan Yahudi veya Hitler karşıtı Alman 

bilim insanlarının Türkiye’ye sığınmalarını ve İstanbul Üniversitesi’nin kuruluşunda 

görev almalarını işleyen kitabın yazarı, bazı konularda tarihe yeni sorularla bakılmasının 

zamanı geldiği görüşünde. 

SAYFA: 43 

3

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Cinsiyetler 

Savaşı 

4

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Franz von Stuck’tan 

Frida Kahlo’ya 

Geschlechterkampf 

Städel Museum Frankfurt 

4 Kasım 2016 - 19 Mart 2017 

■ ÖMER YAPRAKKIRAN 

Fotoğraflar: © Ömer Yaprakkiran 

5

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Städel Müzesinin sergi panosu ile gece görünümü 

✤ 

CİNSİYET MODEL VE 

ROLLERİ HER ZAMAN 

TARTIŞMALI OLDU. 

✤ 

FRANKFURT – Avrupanın önde gelen 

sanat müzelerinden Städel, 24 Kasım 2016 

- 19 Mart 2017 tarihleri arasında geni kapsamlı 

özel sergiyi, güncelliğini hiç yitirmeyen 

bir konuya ayırdı: Cinsiyetler 

Savaı. Balığı Cinsler Arasındaki Kavga 

(Geschlechterkampf) olarak da çevrilebilen 

bu sergi, 19uncu yüzyıldan İkinci Dünya 

Savaı sonrasına kadar olan bir süreci kapsıyor, 

kadın ve erkeğin toplumdaki rollerini, 

birbirleriyle ilikilerini ve bu ilikilerin 

sanata yansımalarını irdeliyor. 

150 parça yapıtın yer aldığı sunum, 

kadın ve erkek sanatçıların toplumdaki 

cinsiyet model ve rollerini ne kadar tartımalı 

ele aldıklarını gözler önüne seriyor. 

Resim, heykel, graik, fotoğraf ve sinema 

gibi dallardaki sanatın, yaygın klie ve 

prototiplerden faydalanırken, hayranlık 

duyulan ideal kimlikleri ele almaktan 

da geri kalmadığı biliniyor. Gerçekten de, 

bazı sanatçılar kadın-erkek cinsiyetlerin 

abartılmı karakterlerini izleyicilerine 

sunarken, benimsenmek zorunda kalınan 

rollerini de, toplumun benimsediği basma- 

kalıp ablonlarla, mizahla, abartılmı tiplemelerle, 

maskelerle vurgularlar. Örneğin, 

19uncu yüzyılda cinsler arasındaki farklılık 

üzerinde, kadınsı-erkeksi, pasif-aktif, 

duygusal-akıl- cı, tabiat-kültür, aile-devlet 

çağrıımları ön plana çıkarılarak çalıılmıtı. 

Bu çalımanın sadece ekonominin, 

sosyal yaamın ve politikanın yapısını 

etkilemekle kalmadığı, sanatın da bundan 

payını aldığı ve derinden etkilendiği biliniyor. 

İte Städeldeki sergi, müzenin 

malı olan Max Libermann, Edvard Munch 

ve Franz von Stuckun tabloları, August 

Rodinin heykelleri ve aynı ekilde Frank 

Eugene ve Claude Cahunın konuyu içeren 

fotoğralarını kapsıyor. Müzeden yapılan 

açıklamalarda, sanatın önemli isimlerinden 

Hannah Höch, Eduard Manet, Gustave 

Klimt, Otto Dix ve Frida Kahlonun 

eserleri ödünç alınarak serginin zenginletirilmesini 

sağlandığı, böylece geni kapsamlı 

bir boyuta ulaıldığı belirtiliyor. Bu 

isimlere destek amacıyla da Leonor Fini, 

John Collier ve Gustav Adolf Mossa eserlerinden 

seçimler yapıldığı görülüyor. 

6

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Hannah Höch 

(1889-1978) 

Die Braut (Pandora), 1924-27 

Öl auf Leinwand, 114 x 66 cm 

Berlinische Galerie, Landesmuseum 

für Moderne Kunst, 

Fotograie und Architektur 

© VG Bild-Kunst, Bonn 2016 

Foto: Kai-Annett Becker 

EN KAPSAMLI BİR SERGİ 

Sergi, Frankfurt Rhein Main Kültür 

Fonu desteğiyle ve Georg ve Franziska 

Speyer Yüksekokul Vakfının katkılarıyla 

olumu. Städel Müzesi Müdürü Dr. 

Philipp Demandt, sergi hakkında bilgi 

verirken öyle konumutu: 

2016 yılı bitip 2017ye geçerken sergilerimizin 

en kapsamlısını, 19uncu yüzyılın 

ikinci yarısı ve 20nci yüzyılda en çok tartıılan 

konulardan birine ayırdık: Toplumdaki 

cinsiyet rolleri ve cinsiyet ilikileri. 

Bu kapsamlı sergi için en iyi ve tanınmı, 

özlü sanat eserlerini seçtik ve bunları bir 

diyalog içinde sunduk. Cinsiyetler arasın- 

7

Ocak 2017 | Sayı: 11 


daki farklı pozisyonları göstermek, günümüzde 

bile güncelliğini kaybetmeyen 

kadın-erkek kimliğini oluturan yapıya ıık 

tutmak, amacımızdı... 

Toplam 12 bölümden meydana gelen 

sergi, sanatın cinsiyetler arası ilikileri, 

geni bir yelpaze içinde kullandığı 

motilerle betimleme amacı taıyan eserlerden 

oluuyor. Gustave Moreausun mitolojik 

anlatımlarından, sürrealist sanatçıların 

fantastik igürlerle bezenmi eserlerine, 

onların modern sanat odağında geli- 

Sergiden görüntü 

8

Ocak 2017 | Sayı: 11 

imlerini takip ederek, sosyal ve tarihsel 

değiimleri, 19uncu yüzyılın ikinci yarısında 

kadın hareketinin balangıcından, 

cinsiyet üzeri tartımalarına, Weimar 

Cumhuriyetinden, 2. Dünya Savaı sonuna 

kadarki oluumları, kronolojik sıralamayla 

müzenin her iki katında devam ediyor. 

Kronolojik sıralamada cinsiyetler savaı 

konusunu diğer sanatçılardan daha fazla 

ileyen Franz von Stuck, Jeanne Mammen, 

Felicien Rops, Edvard Munch ve Lee 

Millerin eserlerine daha geni yer verildiği 

gözleniyor. 

9

Ocak 2017 | Sayı: 11 

✤ 

GÜNÜMÜZDE ERKEĞİN 

NE OLDUĞUNU 

BİLEN VAR MI? 

✤ 

Serginin küratörleri Felicity Korn ve Dr. 

Felix Krämerin açıklamaları öyle: Bizim 

için önemli olan hem kadın, hem de erkek 

sanatçıların eserlerinin, konunun anlaabilmesi 

için dengeli oranda temsil edilmesi 

idi. unu gördük: Özellikle 19uncu yüzyıldaki 

kadın sanatçılar, konunun uzağındaydılar. 

Bunun nedeni, eğitim ve mesleki olanaklarının 

kısıtlı olmasıyla açıklanabilir. 

Kadın sanatçıların konuyu ele alı ve ileyi 

biçimi çok daha ilgi çekiciydi. “oğrudan 

kendilerini ilgilendirmesine karın mizah, 

ironi ve alay, konuyu ele alılarında hâkim 

unsurlardı... 

Bu görüleri Dr. Felix Krämer, u sözlerle 

tamamlıyor: Bu sergi ile amacımız 

cinsiyetler arası sava konusunu canlı 

tutmak, karmaık olan bu olguya tarihsel 

bir bakı açısı kazandırmaktı. Sava sonrası 

konu ile ilgili dokümanların çokluğu 

ve yeterliliği, günümüzde birçok sanatçı 

tarafından ilenmesi iimizi kolaylatıran 

nedenlerdendi ve bu konu modern sanat ve 

günümüz sanatçıları için hayati önem taımaktadır. 

Sava öncesi dönem içinse, ne 

yazık ki, aynı eyleri söylemek olanaksız. 

Sergi birkaç basamakla inilen alt kattaki 

giri salonunda, medyadan alıntılarla 

balıyor: 

Keke erkek olsaydım! Kısa eteklilerden 

söz eden yok artık. Kadın erkek 

eitliği sağlandı sayılır. Keke öyle olsaydı: 

açık arttırmalarda erkek sanatçıların eserleri 

neden daha yüksek iyatlarla alıcı 

buluyor, bunu nasıl izah edeceğiz? 

(Die Welt, 12.12.2015) 

Günümüzde kadının ne olduğunu bilmeyen 

kalmadı. Peki, erkeğin ne olduğunu 

bilen var mı? 

(Der Spiegel, 11.06.2016) 

Eit haklara sahip olmaya daha 170 

yılımız var! Gender Gap Reporta göre 

kadın-erkek arasında ekonomik eitliğin 

çok çok uzağındayız. 

(Spiegel Online, 26.10.2016) 

Bitmek bilmeyen cinsiyetler savaı: 

Neden erkeklerin paspas kovası ile baı 

dertte? Eskiden evin geçimini sağlayan 

erkek görevini yerine getirmi olduğunda 

baarılı sayılırdı. Günümüzde ise koru- 

10

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Cadeau/Geschenk 

1921/1974 

Ütü ve döşeme çivisi, 16,5 x 10 x 10 cm 

Kunsthalle Mannheim 

Hediye 

MAN RAY (1890 - 1976) 

Amerikalı sürrealist fotoğraf sanatçısı Man Ray bu esprili eseri arkadaşı ünlü 

komponist Eric Satie’ye hediye etmiştir. Orijinal ismi Cadeau’dur. Bu ütü ile 

elbisenizi paramparça etmek çok kolay der sanatçı. Bu objeyi ütü olarak kullanmak 

olanaksız ama yaptığı çağrışımdan dolayı başka bir anlam kazanmakta, 

böylelikle de bir sanat eseri oluşmaktadır. 1921 yılının aralık ayında, 

Paris’te Librairie Six’teki kişisel sergide izleyicilere sunuluyor. Ray, dostu 

Satie için satın aldığı ütünün altına döşeme çivilerini koyarak, sıradan bir 

eşyadan potansiyel bir işkence aracı üretebilmişti. Ütülemek, dolayısıyla ütü, 

çağrışım olarak kadınsal bir ev işidir. Döşeme çivileri ise mesleki olarak ve 

çağrışımları açısından erkekçe bir elişi ve zanaattır. Ve bu obje, kadın-erkek 

cinslerinin ürkütücü beraberliğini vurgulamaktadır. 

Çalışma, aynı zamanda Man Ray’in Marki de Sade’ın yazılarına ne kadar hayranlık 

duyduğunu da gözler önüne serer. Ray, ironik-oyunsal bir bileşim olan 

bu esere Hediye ismini vererek anlamsal oluşumu en uç noktasına taşımıştır. 

11

Ocak 2017 | Sayı: 11 

1860 yılından sonraki sürelerde sanatta 

izlerini göstermeye balayacaktı. 

Sergiden görüntü 

| Foto: Städel Museum 

yucu, sevecen bir baba, saygılı bir e olma 

zorunluluğu var. Bu rol değiimini kabul 

etmek erkekler için kolay değil. Psikologlara 

göre de bu problemin çok basit bir 

çözümü var... 

(Focus, 1.10.2013) 

KADINLARIN EŞİTLİĞİ 

Sergi konusunun tarihsel çıkı noktası, 

19uncu yüzyılda Avrupada balayan 

Kadın Eitliği hareketi önderliğindeKİ 

kadın-erkek eitliğini sağlama mücadelesi.. 

Gerçekten de, ilk tartımalar resmen 

bu dönemde balamıtı. Bu tartımalar, 

Sergi, kadın ve erkek arasındaki ilk 

uyumazlığın insanlığın köklerine kadar 

uzandığını, bir baka deyile, Adem ve 

Havvayla baladığına dikkat çekiyor. 

Sanatta ise özellikle 20nci yüzyıl balarında 

kadın-erkek birlikteliği çift olarak 

daha kapsamlı bir biçimde görülmeye ve 

ilenmeye balıyor. Sergilenen eserler arasında 

özlü yapıtlardan Franz von Stuck, 

Julius Paulsen ve Suzanne Valadon eserlerini 

hemen sayabiliyoruz. Valadonun 

Adem igürü için kendinden 20 ya küçük 

partnerini model olarak kullandığı biliniyor. 

O yıllarda erkekleri çıplak çizmek 

yasaktı. Ancak kadınlar çıplak olarak çizilebiliyordu. 

Bu nedenle tablo sergiye kabul 

edilmeyip geri yollanmıtı. Valadon o güne 

kadar uygulanan erkeklik organını örten 

incir yaprağı yerine, protesto amacıyla 

asma yaprağı ile dalını çizmiti. 

Birinci Dünya Savaı öncesi, yani Fin 

de Siècle döneminde sanat, cennetten 

12

Ocak 2017 | Sayı: 11 


kovulma nedeni olan ilk günahı ve kadının 

erkeği batan çıkarmasını anlatan konuları 

iliyordu. İnsanı yakan, yok eden, felaketine 

sebep olan, uğursuzluk getiren 

dii (femme fatale) deyimi erkeklerin 

hem korkusu, hem de ehvet uyandıran 

seks objesiydi. Özellikle erkek sanatçılar, 

kadın-erkek eitliğini savunan kadınlarda 

büyük tehlikenin geliini görüyorlardı. 

Bunlar, yapıtlarında kadın igürünü, 

kadınlığını kullanarak erkeklerin 

hegemonyasını sona erdirmek isteyen 

kötüyü simgelerken gösteriyordu. Gustave 

Moreau, Jean Benner, Lovis Corinth 

ve Aubrey Beardsley gibi sanatçıların 

İncilden yola çıkarak, Salome, Judith ve 

Delila gibi karakterleri kült statüsüne 

yükselttikleri biliniyor. 

Alfred Kubin, Thomas Theodor Heine 

ve Félicien Rops gibi sanatçıların ise mitoloji 

ve İncildeki igürlere dönmek yerine 

kalıplamı özellikleri görselletirme 

yolunu seçtikleri gözleniyor. Bu dönemde 

sıkça rastlanan kadın igürü, erkeğin üzerinde 

cinsel ve toplumsal gücünü kullandığı 

zavallı, güçsüz her isteğini yerine 

getirecek bir nesne olarak resmediliyordu. 

Bunun en akılda kalıcı örneği ise Emmanuel 

Frémietsin Bir kadını kaçıran goril 

heykeliydi. Merian C. Coopers yaklaık 

50 yıl sonra bundan esinlenerek mehur 

King Kong ilmini çevirmiti. 

Emmanuel Frémiets 

“Bir kadını kaçıran goril” 

Jeanne Mammenın sergi özel bölümünde 

ilk dönem eserleriyle çok değiik 

bir perspektif yarattığına tanık oluyoruz. 

Kadın sanatçı, detaylı bir ekilde 

edebiyattaki sembolizmin fantastik 

düünce ve rüyalarından yararlanıyordu. 

Mammen, Gustave Flaubertin (1874) 

13

Ocak 2017 | Sayı: 11 


✤ 

SANATÇILARIN 

KONUYA HİÇ 

KIVIRMADAN, 

DOĞRUDAN 

GİRİŞLERİ... 

✤ 

Aziz Antoniusun Izdırapları üzerine seri 

ürünler de çıkarmı, bunlara Medusa ve 

Salome gibi kadın karakterlerini de yansıtmıtı. 

Aynı ekilde Norveçli sanatçı Edvard 

Muncha sergi kapsamında ve özel bir 

bölümde geni yer veriliyor. Kadın-erkek 

ilikisindeki duygu karmaasını, değikenliğini 

seks ile sevgiyi, acı ile ölümü birletirerek 

sunan Munch, bunu yaparken, 

izleyiciyi kadının ehvetine kapılan erkek 

voyeur (röntgenci) ve âığı durumuna 

düürmesiyle biliniyor. 

SAVAŞTAN SONRA 

Tarihten biliyoruz: Weimar 

Cumhuriyetinin getirdiği serbestlik ortamında 

açılan bar, pavyon, travesti lokalleri, 

genelevler Birinci Dünya Savaının 

korkunç izlerini, ruhsal etkilerini, yıkımlarını 

unutturmaya, dünya nimetlerinden 

faydalanma olanağını sağlıyordu. Doğal 

olarak bu geliim sanatçıları da etkiliyordu 

ve bunlar açıkça cinsel iddet, seks 

cinayetleri ve fuhu konularına odaklanmaya 

baladılar. Yeni nesnellik akımının 

erkek temsilcileri Otto Dix, Heinrich 

Maria Davringhausen, Karl Hubbuch gibi 

sanatçılar korkunç ve vahice parçalanmı 

kadın bedenlerini feti nesneleri olarak 

resimlediler. Konuya hiç kıvırmadan 

doğrudan girileri sayesinde sanatçılar 

bakılarını toplumsal uçurumun dibinde 

yaayan insan kaderlerine çevirdiler. 

Onları konu ettiler. Metafor motilerle 

marjinal yaantıları anlatırken bozulan 

sosyal atmosferi, hastalıklı politik sistemi 

gözler önüne seriyorlardı. Berlin Dada çevresi 

sanatçılarından Hannah Höch, Hans 

Bellmer, izleyenleri skandal resimler, 

çirkin ve robotlatırılmı korkulu/korkunç 

ama her eyden önce de cinsel ahlakı, toplumsal 

ikiyüzlülüğü eletiren, yargılayan 

konularla karı karıya getiriyordu. 

YENİ KADIN KAVRAMI 

Tüm bu gelimeler içinde yeni kadın 

kavramı anlam kazanmaya balıyordu. 

Birinci Dünya Savaı sonrası toplumsal 

değiim süreci, vatan cephesi savacçıları 

olan kadınların bağımsızlıklarını ve 

14

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Mein Kindermädchen 

1936/1967 

Yüksek topuklu kadın ayakkabısı, servis tabağı, 14 x 21 x 35 cm 

Moderna Museet, Stockholm 

Dadım 

Meret Oppenheim (1913/1985) 

Berlin doğumlu, İsviçreli kadın sanatçı, 1932-1937 yılları 

arası Paris’te sürrealist sanatçılar arasında yaşadı. Dadım 

ilk defa 1936’da Andre Breton’un Surindépedants 

(Sürrealist Objeler) sergisinde gösterildi. Sergiye öteki 

sürrealistlerle birlikte Claude Cahun ve Marcel Duchamp 

da eserleri ile katıldı. 

Beyaz, yüksek topuklu ayakkabı fetişist modada kadın 

bedenini sembolize eder. İple sıkı sıkıya bağlanması da 

erkeklerdeki elde etme, sahip olma, esaret fantazilerini 

çağrıştırır. Servis edildiği tabaktaki kızarmış tavuk 

(ya da kaz) ise ironik bir düzenleme ile kadının ev 

işlerinden sorumlu olduğunu, yemek yapan, karın doyuran, 

pasif ve şehvetin sunumsal objesi olduğunu vurgular. 

Eserin ismi, sanatçının çocukluk yıllarındaki duygusal 

anılarından ilham alınarak verilmiştir. 

15

Ocak 2017 | Sayı: 11 


✤ 

SÜRREALİSTLER 

ÖZGÜRLÜKÇÜ 

TUTUMLARIYLA 

İKİYÜZLÜLÜĞÜ 

HEDEF ALMIŞTI 

✤ 

kendilerine güveni kazandırmıtı. Sava 

travması geçiren erkekler yeni bir toplumsal 

rol ile karı karıyaydılar artık. 

1919da Kadın Hareketi kadınlara seçme 

ve seçilme hakkını kazandırıp politik, 

sosyal ve toplumsal yaamda haklar elde 

ettiğinde, kendine güveni olan, aktif 

kadın tipini belirginletirdi. Toplumdaki 

yerinin bilincinde olan bu kadın tiplemesi 

Otto Dix, Elfriede Lohse-Wächter, Jeanne 

Mammen, Christian Schad gibi sanatçıların 

yapıtlarında yerlerini alıyordu. 

Sürrealizm akımının önde gelen sanatçıları 

(Breton, Duchamp, Ernst) özgürlükçü 

cinsel yaamı onaylarken, tutucu 

çevrelerin ikiyüzlü cinsel davranıları ile 

alay ediyorlar, bu arada Freudun psikoanalitik 

aratırmalarına dayanarak cinsiyetler 

arasındaki sınırları yok etmeyi 

amaçlıyorlardı. Özellikle de mitolojideki 

çift cinsiyetli Androgyna (erdii) eğilimleri 

vardı. Onlara göre erdiiler geleneksel 

kadın-erkek rollerinin üstesinden gelmeyi 

baararak her iki cinsin sentezini ortaya 

koyuyorlardı. Sürrealist kadın sanatçılar 

ise alternatif kadın tiplemesi ile karı çıkmayı 

amaçlıyorlardı. Sinemada bunun 

öncüsü vardı: 1906da Alice Guyın Feminizmin 

Devamı adlı ilmde kadın ve erkek 

rollerini mizahi bir ekilde değitirilmiti. 

Aynı ekilde Meret Oppenheim da toplumda 

kadının üstlendiği rolü edilgen seks 

nesnesi olarak vurgulamıtı. 

z 

(Fotoğralar: © Ömer Yaprakkıran) 

16

Ocak 2017 | Sayı: 11 



17

Ocak 2017 | Sayı: 11 

18

Ocak 2017 | Sayı: 11 



19

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Zamanımızın görme biçimiydi 

JOHN BERGER 

Derleyen: HALİT ÇELİKBUDAK 

Ressam, sanat eletirmeni, senarist, romancı ve belgesel yazarı İngiliz 

John Berger, 1973 yılından beri yaadığı Fransada Quincy köyünde 2 Ocak 

2017de 90 yaında öldü. 1970li yıllarda BBCde yayınlanan Görme Biçimleri 

adlı belgesel dizisiyle ünlenen Berger, batılı kültürel estetik anlayıına 

getirdiği eletirel yaklaımla tanınıyordu. Berger, G. adlı romanıyla da 1972 

yılında prestijli Man Booker ödülünü almıtı. 

(FOTOĞRAFLAR: Ji-Elle, commons.wikimedia.org) 

20

Ocak 2017 | Sayı: 11 

John Bergerin biyograisini de yazan editörü 

Tom Overton, Bergerin ölümünün 

ardından Bize sanatın hayatlarımızı 

zenginletirdiğini öğretti dedi. İngiliz 

oyuncu, yazar Simon McBurney, Dinleyici, 

air, ressam, görücü, Rehberim, 

Filozof. Arkada. John Berger bu sabah 

bizi terk etti. imdi her yerdesin diye 

yazdı. Yazar Ahmet Ümit ise Twitterde 

u ifadeyi kullandı. John Berger öldü 

diyorlar, ben de keke hepimiz onun gibi 

yaasaydık diyorum. 

Tom Overton, ölümünden sonra Berger 

ile ilgili düüncelerini BBCye öyle 

anlattı. Bergerin belgesel dizisi Görme 

Biçimleri pek çoğumuzun dünyaya bakı 

açısını değitirdi. Hep medyanın sanatı 

algılayı biçimimizi derinden etkilediğini 

savundu. O program bugün de bir simge 

niteliğinde. Ama daha birkaç ay önce 

görütüğüm Berger, alıkanlıkları, yerleik 

düzeni ve bizi, yani medyayı eletiriyordu. 

Bir sanatçının bakı açısına, 

bir akademisyenin bilgi birikimine ve 

doğutan yetenekli bir sahne sanatçısının 

karizmasına sahipti. Ama her eyden önce 

bir yazardı. iirleri, romanları ve eletirileriyle 

hayatımızı zenginletirdi. Bize 

bireysel olarak değil ama toplumsal olarak 

nasıl görmemiz gerektiğini öğretti. 

Bergerin çok sayıda kitabının editörlüğünü 

yapmı olan Overton, John her 

zaman en çok ilgi duyduğu konuların 

sürgün deneyimi ile sanat ve mülkiyet arasındaki 

felaketlere yol açan iliki olduğunu 

söylerdi dedi. Dünyanın John Bergere 

her zaman olduğundan daha fazla ihtiyaç 

duyduğunu söyleyen Overton, Bazı kitapların 

yıllar geçtikçe gençletiğini söylerdi. 

Onun kitapları da gençleecek. Bergerin 

ardında bıraktığı eserler umut aılıyor 

ve çok geni bir yelpazeye yayılıyor diye 

konutu. 

Kıvrak zekâlı usta yazar, modern sanat 

eletirisine bambaka bir perspektif 

katarak çağının bir çok yazar ve sanatçısına 

ilham kaynağı oldu. Susan Sontag 

onun için öyle diyor: John Bergerin 

kitaplarına hayranım. O sadece ilginç 

olanı değil, aynı zamanda önemli olanı 

yazıyor. Çağda İngiliz yazınında bence 

rakipsizdir. Lawrencetan beri sezgi ve 

duygu dünyasına bilincin de gerekliliklerine 

cevap vererek bu kadar dikkat 

21

Ocak 2017 | Sayı: 11 

✤ 

RESSAM BERGER 

1940'LARIN 

SONUNDA BİRÇOK 

SERGİYE KATILMIŞTI 

✤ 

eden bir yazar çıkmamıtır. O belki Lawrence 

kadar iyi bir air değil ama daha 

zeki, daha asil. Olağanüstü bir sanatçı ve 

düünür. 

RESSAMLIKLA BAŞLADI 

Berger, Birinci Dünya Savaı sona 

erdikten sekiz yıl sonra 5 Kasım 1926da, 

Kuzey Londrada Stoke Newingtonda 

doğdu. Oxfordda St. Edmond Okuluna 

yatılı verildi. Berger, The Observer 

Gazetesine verdiği bir röportajda o yılları 

öyle anlatıyordu. 6 ile 16 yalarım arası 

yatılı okullarda geçti. 12 yaımdan itibaren 

baka bir yere, daha az boğucu bir 

yere ait olduğumu düünüyordum. 

1944 yılında askere alınan Berger, 

Kuzey İrlandaya gönderildi. Berger o günleri 

anlatırken öyle diyordu: Askere 

alınmı eğitimsiz genç insanların arasındaydım. 

Bu içi sınıfından çağdalarımla 

ilk kez gerçekten tanımamdı. Onlar 

için ailelerine, sevgililerine mektuplar 

yazardım. Bu ilk kez toplum için yazmaya 

baladığım dönem olarak görülebilir. 

Gerçi çok kötü bir yıldı ama imdi geriye 

baktığım zaman beni ekillendiren çok 

önemli bir deneyim olarak görüyorum. 

Bir bakıma, Berger bütün hayatı 

boyunca bunu yapmaya devam etti, insanların 

hikâyelerinin yok olup gitmemesi 

için onları yazıya döktü. Susan Sontag ile 

yaptığı bir söyleide, Bir hikâye daima 

bir kurtarma operasyonudur sözleriyle 

hikâyeciliğe olan bakı açısını dile getiren 

Berger, The Seasons of Quincyde ise 

Dinlediğim için bir hikâye anlatıcısıyım. 

Hikâyeci olmak, sınırdan geçi izni alan 

bir kaçakçı olmaya benziyor eklinde 

düüncelerini ifade ediyor. 

Ordudan ayrıldıktan sonra burs kazanarak 

Chelsea Sanat Akademisine devam 

eden Berger, Günler resim yaparak, 

desen çizerek geçiyordu. Sonunda ait 

olduğum bir yer bulmutum. Yaam birdenbire 

dopdolu olmutu diyordu o 

günler için… 

Kariyerine ressam olarak balayan 

Berger, 1940lı yılların sonlarına doğru 

Londrada birçok sergiye katıldı. Çalımaları, 

Londranın Wildenstein, Redfern ve 

Leicester galerilerinde sergilendi. 1948- 

1955 yılları arasında sanat eletirmenliğinin 

yanı sıra, resim dersleri verdi, sanat 

eletirmenliği de yapmaya baladı. Birçok 

makalesi, haftalık sol görülü politik bir 

dergi olan New Statesmande yayımlandı. 

Modern sanat dünyasında, hümanist pencereden 

bakan duruu, onu kariyerinin 

baında tartımalara yol açan, dikkatleri 

üzerinde toplayan birisi haline getirdi. 

Berger, bazı modern sanatçılar hakkında 

incelemeler de kaleme aldı. Bunlardan 

en çok tanınanı, Pablo Picasso hakkında 

yazdığı 1965 tarihli Picassonun 

Baarısı ve Baarısızlığı oldu. Bu, yazıldığı 

dönemde, birçok sanat eletirmeni 

tarafından saygısızlıkla suçlansa da çağımızda 

Picasso hakkında yazılmı en iyi 

kitaplardan biri olarak kabul edilmitir. 

Berger, Picassonun sanatının sosyoekonomik 

temellerini irdeleyerek, ünlü 

sanatçının kapitalist toplum koullarından 

nasıl etkilendiğini, sistemin etkisinin 

resimlerine nasıl yansıdığını ortaya koyuyordu. 

Bergere göre köklü bir resim geleneği 

olan İspanyanın ortaya çıkardığı bu 

büyük yetenek, zamanla 20 yüzyılın sanatını 

belirleyen koulların etkisiyle sistemin 

çarklarından biri haline gelmiti. Berger, 

Picassodan baka Francisco Goya hakkında, 

ressamın sanatını konu alan bir 

kitap ve Rus heykeltra Ernst Neizvestny 

hakkında da Sanat ve Devrim balıklı 

bir deneme yayımladı. 

Berger, 1960ların baında İsviçreli 

sinema yönetmeni Alain Tannerin çağrısı 

üzerine Cenevreye gitti. Tannerin 

üç ilminin (La Salamandre, Dünyanın 

Ortası ve 2000 Yılında 25 Yaına 

Basacak Olan Yunus) senaryolarını yazdı. 

22

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Berger bu senaryolardan sonra sırasıyla 

Picassonun Baarısı ve Baarısızlığı 

(1965), A Fortunate Man (Talihli Bir 

Adam, 1967), Art and Revolution(1969) 

kitaplarını yayımlandı. Berger bu kitaplarında, 

resim ve heykel sanatlarının toplumsal 

ve ekonomik koullardan nasıl 

etkilendiğini aratırırken, Talihli Bir 

Adamda da Jean Mohrun fotoğralarından 

yararlanarak bir tara doktorunun 

hayatını anlatırken bir insanın kendini 

baka insanların sağlık ve esenliğine nasıl 

adadığına tanıklık ediyordu. 

YEDİNCİ ADAM’IN YENİ ÖYKÜSÜ 

Bergerin Avrupadaki göçmenleri ilgilendiren 

kitabı Yedinci Adam (1975) 

isimli eseridir. Düzyazı, iir ve fotoğrafı 

birletiren bu kitabında Avrupadaki 

göçmen içileri ele alan Berger, bu kitabı 

için fotoğrafçı arkadaı Jean Mohr ile 

ibirliği yapar. 1972de G. romanıyla 

Booker ödülünü alan Berger ödül töreninde 

5 bin sterlinlik bu ödülün yarısını 

Karayiplerdeki Kara Panter adlı devrimci 

harekete bağılayacağını, öbür yarısını 

da Avrupadaki göçmen içilerle ilgili kitabının 

hazırlanması için kullanacağını açıklamıtı. 

Bergerin Yedinci Adam kitabı için 

söyledikleri onun hümanist bir düünür 

olduğunu gösteriyor: 

Bir yazar olarak en büyük doyumu hissettiğim 

anlardan birinin ödüllerle falan 

ilgisi yok. İstanbuldaydım ve arkadalarla 

onların bir tanıdığını ziyarete bir 

gecekondu mahallesine gittik. Gecekonduda 

çay içtik, uyduruk bir rafa dizilmi 

20 kadar kitap vardı ve onlardan birisi 

Yedinci Adamın Türkçesiydi. Bunu 

görünce yazar olarak ne kadar anslı olduğumu 

düündüm. Kitaptaki deneyim hayat 

deneyimiyle bulumu ve kabul görmütü 

çünkü. 

Resimle 

başlayan 

yazı 

John Berger, 1940larda ilk resimleri sergilendikten 

sonra, yazarlığa baladı. 1958de ilk 

romanını yayınladı. Zamanımızın bir Ressamı… 

Romanın konusu hayali bir Macar ressam Janos 

Lavindir. “evrimci ressam Janos, ikinci dünya 

savaı öncesi Macaristandan Londraya kaçar. 

Ressamın sanat eletirmeni arkadaı John, onun 

günlüğünü kefeder. Roman, bir ressamın çalımasını 

ayrıntılarıyla aktarır. Roman Lavinin 

sanat anlayıı, siyasal görüleri aracılığıyla 

Batıda sanatçının yerini aratırıyor. Lavinin günlüğü 

ele aldığı sorunlarla ressam Van Goghun 

mektuplarını ve Gaguinin günlüklerini anımsatan 

bir içtenlikle yaklamakta olan 1956 Macaristan 

bunalımının gerilimini yansıtıyor. Kitap 

okuyucular tarafından gerçek bir öyküymü 

gibi algılanır. Çeitli kesimlerden gelen baskılar 

sonucu yayınlandıktan bir ay sonra yayıncısı 

tarafından piyasadan geri çekilir. Berger bu 

kitabının ardından 1960da sanat denemelerini 

içeren Permanent Red adlı eserini yayınladı. 

Bu kitapları 1962de Clivenin ’yağı (The Foot 

of Clive) ve 1964de Mantarcının Özgürlüğü 

(Corkers Freedom) isimli romanları izledi. 

23

Ocak 2017 | Sayı: 11 

İstanbul ziyareti 

✤ 

"YEDİNCİ ADAM" 

KİTABI TÜRKİYE'DE 

DE İLGİYLE 

KARŞILANDI 

✤ 

air, yazar ve çevirmen Cevat Çapan ve Yankı Yayınları sahibi Kemal “emirel, 

John Bergerı İstanbula davet ederler. Çapan, 18 Kasım 2016da Cumhuriyet 

Gazetesinde John Berger 90 Yaında balıklı yazısında Bergerin Türkiyede 

geçirdiği günleri, ilk defa Sait Faik öyküleri ve Ruhi Sunun müziği ile tanımasını 

ve Yaar Kemal ile olan sohbetini öyle anlatıyor: 

1978de Yedinci ’damın Türkçe çevirisi yayımlandığında, mutlu bir rastlantıyla 

Bergerı tanıyan ve İstanbulda Kalenderhanedeki Bizans mozaikleriyle 

ilgili aratırmalar yapan bir arkadaıyla tanıtık. “aha önce Bergerın Sanat 

ve “evrim kitabını 1974te yayımlayan Yankı Yayınları sahibi Kemal “emirelle 

Bergerı İstanbula davet ettik. 

John Berger, ei Beverly ve iki buçuk yaındaki oğulları Yvesle geldi. Hazırladığımız 

sofrada onları bekleyenler arasında Cihat Burak, Can Yücel ve Mehmet 

Ulusoy gibi arkadalar da vardı. Konuklarımız ’lplerdeki Quincey köyünden 

küçük Citroen arabalarıyla kazasız belasız gelmilerdi. Sofrada hemen aileden 

birileri gibi bize katıldılar ve kırk yıllık dostmuuz gibi sohbet balamı oldu. 

Bergerlar Türkiyede kaldığı bir aya yakın süre içinde İstanbulun görülecek 

yerlerini gördü, sanat dünyasından birçok insanla tanıtı, bir arkadaın evinde 

Ruhi Suyu dinledi, bir baka arkadaın evinde Beklan ’lganın sahneye koyduğu 

Cesaret ’na ve Çocukları oyununu televizyondan izledi. Kumkapıda Kör 

’gopun meyhanesinde Yaar Kemalle türküler üzerine sohbet ettiler. 

Bir ara İstanbul dıına çıkmak için gazeteci bir arkadaın kılavuzluğunda 

önce ’dapazarına, oradan Bolu ve Mudurnuya da gittiler. ’dapazarında Çark 

Gazinosunda onları ağırlayan Belediye Bakanı, Bergerı Sait Faikin amcaoğluyla 

da tanıtırmı. O da Bergera Sait Faikin Fransızcaya çevrilen öykü kitabını 

getirmi, Sabaha kadar Sait Faik okudum demiti Berger döndüğünde. Bu 

kısa yolculuğun baka ilginç bir rastlantısı da Mudurnuya vardıklarında, Bülent 

”cevitin ünlü Köy-Kent mitingini izleme fırsatını bulmaları. 

İstanbuldan ayrılmadan önce Resim ve Heykel Müzesini gezen Berger orada 

eker ’hmet Paanın Orman tablosu önünde durup o resmin ilginç perspektif 

özellikleri üzerine daha sonra yazacağı bir deneme için notlar aldı. Gitmeden 

önceki son akam da arp sanatçısı Uğurtan ’kselin evinde Niyazi Sayından, 

Necdet Yaardan ve Reat Ucadan ney, tambur ve kemençe dinledi. ”rtesi 

sabah ”dirneden geçip ’lplerdeki köyüne dönerken Selimiyeye de uğrayan 

dostumuz yazdığı ilk mektubunda, O sesler hâlâ kulaklarımda, Selimiyenin 

kubbesi altındaki o düzen hâlâ gözlerimin önünde diyordu. 

“aha sonraki yıllarda John Berger, Beverlyyle iki kez daha geldi İstanbula. 

Önce Uluslararası İstanbul Film Festivallerinden birine jüri üyesi, daha sonra da 

İstanbul Kitap Fuarının davetlisi olarak. Bu gelilerinde de Latife Tekin, Tomris 

Uyar ve daha birçok baka yazarla tanıtı, panellere katıldı, Görme Biçimleri 

konusunda konumalar yaptı, Hakkaride Bir Mevsim ilmini seyretti. 

24

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Berger, gecekonduda ralardaki az 

sayıda kitap arasında Yedinci Adamı 

görünce kitabın yeni baskısına yazdığı 

önsözde bu kitabın kimlere seslendiği 

konusuna yeniden değindi. Bu önsözde, 

kitabın bazı yanlarının eskimi olabileceğini 

ama burada insanın daha çok 

bir aile albümünde rastlayacağı hayat 

lara da ilham kaynağı oldu. Kitabın adı, 

o yıllarda Almanya ve İngilterede her 

yedi içiden birinin göçmen olmasından 

geliyordu. Ayrıca kitabın giriinde Attila 

Jozsefin Yedinci adlı iirine de yer 

verilmi ve her kıtanın sonunda Jozsefin 

sen kendin yedinci olmaya bak dizesi de 

bu isme apayrı bir mana kazandırmıtı. 

hikâyelerini, bir dizi yaanmı anıları 

bulabileceğini yazdı. 

Bu belgesel kitapta Türkiye, Yunanistan, 

Yugoslavya, İtalya, Portekiz gibi 

ülkelerden sanayilemi ülkelere gelen 

içilerin yola çıkıları, geldikleri yerlerdeki 

yaama ve çalıma koulları ve 

bunlar arasında geri dönenler varsa, 

onların durumları ele alınıyordu. Yedinci 

Adam hem içilerin geldiği ülkelerde hem 

de Avrupada büyük bir ilgiyle karılandı 

ve yılın kitabı seçildi. Türkçeye, Yunancaya, 

Arapçaya, İspanyolcaya ve Portekizceye 

çevrildi. 

John Berger ve Jean Mohr, 1973-74 yıllarında 

Avrupadaki göçmen içilerin 

yaam koullarını incelemek adına kapsamlı 

bir çalımaya giritiler. Göçmen içilerin 

ülkelerini nasıl terk ettiklerini, ne 

artlarda çalıtıklarını ve sömürgeciliğe 

bir kurban gibi sundukları umutlarını çarpıcı 

bir görsellik ve yorumla aktardıkları 

Yedinci Adam, 1976 yılında Avrupada 

yılın kitabı ödülüne layık görüldü ve kendinden 

sonra gelen bu türden çalıma- 

JOHN BERGER VE 

TÜRKİYE GÖRÜNTÜLERİ 

Bu kitap görüntülerden ve sözcüklerden 

olumaktadır. Görüntüler de sözcükler 

de birbirlerinden bağımsız olarak 

okunabilir diyor John Berger kitabın giri- 

inde… Böylelikle hem fotoğrafın hem de 

yazının herhangi bir toplumsal olguyu 

kendi baına açıklayabilecek yeterlilikte 

olduğunun altını çiziyor. 

Kitapta birçok gelimemi ülkeden 

Avrupaya yapılan yasal veya kaçak girilerin 

hikâyesi mevcut. Berger ve Mohrun 

bizzat İstanbula gelerek Almanyaya kabul 

edilecek olan içilerin durumunu yerinde 

gözlemleyip göçü fotoğrafa ve yazıya dökmeleri 

oldukça ilginç… 

Alman memurlarının İstanbulda içilere 

uyguladığı sağlık muayenesine dair 

fotoğralar, en güçlü ve en sağlıklıların 

seçilmesi bağlamında tarihe geçmitir. 

Elbette Berger, göç olgusunu tek taralı 

bir gözle irdelemiyor. Ona göre göçmen 

25

Ocak 2017 | Sayı: 11 

✤ 

JOHN BERGER, 

20. YÜZYILIN 

EN ÖNEMLİ 

YAZARLARINDAN 

BİRİYDİ... 

✤ 

içi, bambaka bir bilinçle çıkar yolculuğa: 

Umut. Çünkü göçmen için kaldığı 

yer zaten cehennemden farksızdır. İi, 

emeği ve toplum içinde en ufak bir statüsü 

yoktur. Ancak o, baka bir ülkeye gitmekle, 

bir eyleri baarabilmi olmanın 

verdiği cokuyla, hem kendi için hem 

de içinden çıktığı coğrafya için yeni bir 

varolu/varolma imkanı bulmutur. Her 

ne kadar gittiği ülkede tek göz bir odada, 

bazen de ehirden tamamen uzak yerlerde 

yaamı olsa da, orada vaktin tamamen 

nakit olduğunu öğrenmi, paranın miktarını 

güç imajı ile sentezlemi ve böylece 

geri dönme hayallerinin içine her 

daim baarılı olabilecek bir insan portresi 

çizmitir. Yaadığı ülkeyi asla kendi 

vatanı gibi göremese de, gittiği yer sayesinde 

yeniden birey olabilmitir. Bunun 

en büyük göstergesi de hayal kurabilmesidir. 

Çünkü geldiği ülkede o bir hiçtir 

ve ona hayal kurabilmesi için dahi hiçbir 

fırsat verilmemitir. Bu durumu belki de 

en iyi yine göçmen bir Türk içi belirtiyor: 

Yılın altı ayı uyursun köyde, çünkü hem 

i yoktur hem de yoksulsundur. 

Kitapta, oldukça geni bir perspektifte, 

göçmen ekonomisine dair gelimi 

ve gelimemi ülkelerin kayıpları ve kazanımları 

sosyolojik bir gözlemle analiz 

edilmi… Kitap, göç veren ülkeleri genel 

itibari ile aynı ekonomik bağımlılık kapsamında 

ele alarak her birinden kısa öyküler 

aktarma yolunu seçmi. Bu yönüyle de 

eser; her fotoğrafın öyküsünü o karelere 

ait olan bireylerin kültürel bağlamlarından 

çıkararak, bir bütüne, görüntünün 

ve yoksulluğun gri birlikteliğine dönü- 

erek parçalanmı yaamları bir araya 

getiriyor ve böylece de; fotoğraf, öykü, 

insan, yoksulluk, göç, kapitalizm, umut ve 

içilik gibi kavramlar, birbirinden ayrı bir 

ekilde okunmaması gereken evrensel bir 

sorunun yap-bozu haline geliyor. 

Örneğin, Portekizli kaçak göçmenlerin 

öyküsü sıra dıı bir öykü... Portekizli 

göçmenlerin kendilerini Fransaya götürecek 

kaçakçılarla yaptıkları anlamaya 

göre Portekizli göçmen kendisini sınırdan 

geçirecek olan kaçakçılara kendisine ait 

vesikalık bir fotoğrafın yarısını verir. 

imdi onu sınırdan geçirecek olanların 

elinde göçmene ait düzensiz bir ekilde 

ortadan ikiye bölünmü bir fotoğrafın 

yarısı vardır: Alın, burun ve çene hep 

yarımdır ve bir tek gözü vardır orda göçmenin. 

Yarım kalmı yazgısı bu yarı fotoğrafın 

akıbetine bağlıdır. Kaçakçılar Portekizli 

göçmeni söz verdikleri yere ulatırdıklarında, 

ellerindeki yarı vesikalık 

fotoğraf ile göçmenin Portekizde kalan 

ailesinin yanına giderler. Bu süre zarfında 

göçmen de elindeki diğer fotoğraf parçasını 

posta ile ailesine gönderir. Kaçakçılar 

ve aile bu iki yarım fotoğrafı birletirir ve 

sonuç aynı kiinin yüzüne varıyorsa, aile 

350 dolarlık ödemeyi (1964te Portekizde 

kii baına düen yıllık gelir 370 dolardı) 

kaçakçılara teslim eder. Böylece fotoğraf 

artık salt bir araç olmaktan çıkıp bir 

aracıya dönüür. Kendi hareketini kendi 

deneyimini kendi tarihselliğini ve kiiliğini 

kazanır. O artık efendisinin yüzünden 

azade bir yansımadır. Kendi yüzü vardır 

ve yüzünün yarısı yazgısının diğer yarısı 

ile bütünleinceye değin bir sınırdan diğerine 

göç edip durmutur. Ta ki ona verilen 

söz yerine getirilinceye kadar… 

John Berger, 20nci yüzyılı gerçekten 

damgalayabilen Avrupalı yazarlar arasında 

yer alıyordu. 

z 

26

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Görme 

biçimleri 

John Bergerın Görme Biçimleri kitabı, özellikle görsel sanatlarla ilgilenen 

ve bu alanda bir eyler üretenler için son derece önemli… Kitabın ilk satırlarında 

Görme konumadan önce gelmitir. Çocuk konumaya balamadan önce bakıp 

tanımayı öğrenir. Ne var ki baka bir anlamda da görme sözcüklerden önce gelmitir. 

Bizi çevreleyen dünyada kendi yerimizi görerek buluruz. Bu dünyayı sözcüklerle 

anlatırız ama anlattıklarımız gördüklerimizle ilgili düündüklerimizdir ve 

çevremizi saran gerçeklikle düündüklerimiz arasında bir mesafe olabiliryazıyor. 

Bergera göre düündüğümüz ve inandığımız eyler, görme biçimimizi etkiler. 

Yani aslında hiçbirimiz etrafımızdaki eyleri tamamen objektif bir gözle görüp algılamıyoruz. 

Bu nedenle gördüğümüz eyi bakalarına anlatırken tamamen kiisel 

bir yaklaımın ürünü oluyor. Ben ne gördüysem onu söylüyorum, dolayısıyla 

benim anlattıklarım objektif gerçekliktir demek aslında kendi algılama biçimini 

yansıtmaktır. 

Kitap aslında 1972 yılında BBCde be arkadaıyla birlikte hazırladıkları bir televizyon 

dizisinin (Ways of Seeing) sonraları kitap ekline getirilmi hali… Televizyon 

dizisi ve daha sonra aynı adla yayımlanan kitabı uygarlık tarihinin yüzyıllardır 

öne çıkan sanat eserlerinin yirminci yüzyılın ikinci yarısında nasıl değerlendirilebileceğini 

aratırıyordu. Yedi denemeden oluan kitapta, denemeler birbirinden 

bağımsız fakat birbirini izleyecek ve tamamlayacak ekilde sunulmakta… 

Görme Biçimleri yayımlandıktan hemen sonra dünyanın birçok sanat okulunda 

ders kitabı olarak okutuldu. 

27

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Bizim aachen 


sizin aachen 





Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 



Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

ücretSİZ 




said Ünal 




ücretSİZ 






sizin aachen 


28

Ocak 2017 | Sayı: 11 

www.renpostasi.de 

29

Ocak 2017 | Sayı: 11 

AVRUPA’DAKİ TÜRKÇE HABERCİLİĞİN 

İnternet 

gazeteciliğimizin 

notu imdilik zayıf 

IŞIN TOYMAZ 

30

Ocak 2017 | Sayı: 11 

YENİ ARAYIŞLARI 

FRANKFURT 

Avrupada Türkçe yayınlar Türk 

igücü göçü ile birlikte baladı. Yıllarca 

Türkiyedeki birçok gazete Avrupada 

basıldı, dağıtıldı. Söz konusu süreçte 

Avrupada okurla buluan günlük Türkçe 

gazetelerin satı rakamları bir dönem 200 

binlere dahi ulatı. 

Bayilerde Türkçe gazeteler, zengin 

çeitlilikleri ile yıllarca varlık göster- 

diler. İstanbul merkezli, Avrupalı Türklere 

yönelik televizyon yayınlarının yanı 

sıra Alman devlet radyo ve televizyonlarında 

Türkçe yayınlar da sunuldu. 

Ancak Avrupadaki Türkçe medyanın 

parlak dönemi en azından Türkiye merkezli 

Türkçe gazeteler için gerilerde kaldı. 

Avrupanın çeitli ülkelerinde sayısız 

yerel gazete ve internet gazetesi Türkçe 

yayıncılık yapıyor. 

31

Ocak 2017 | Sayı: 11 

✤ 

AVRUPA'DAKİ TÜRKÇE 

İNTERNET GAZETELERİ 

HIZLA ÇOĞALIYOR. 

EN ÇOK İZLENEN MEDYA, 

TÜRKÇE HABER SİTELERİ 

Özellikle İstanbul merkezli kağıda basılı 

gazeteciliğin gerilemesi hızla sürerken, 

Avrupanın çeitli ülkelerinde internet 

gazeteciliği son dönemde ciddi bir varlık 

göstermeye baladı. 

Hatta Almanyadaki Türkçe medyanın 

en çok okunan organının Türkçe haber 

siteleri olduğunu söyleyebiliriz. Geleneksel 

Türkçe günlük gazeteler hızla piyasadan 

siliniyor, kalanlar da ihmal edilebilir satı 

rakamlarıyla bayrak gösterme yarıı 

içindeler. 

Bu arada Avrupadaki internet gazeteciliğinde 

önemli bir rekabet ortamının olutuğunu 

da gözlüyoruz. Sadece bölgesel 

habercilikle yetinmeyen Türkçe haber 

✤ 

portalları Almanya, Avrupa ve Türkiyeden 

haberleriyle de okurlara ulaıyor. Yayınlandıkları 

bölgelerin siyasetçileri, kültürsanat 

adamları, iadamları, sivil toplum 

örgütlerinin temsilcileri Türkçe haber 

sitelerinde köe yazarları olarak karımıza 

çıkıyor. 

Avrupa Türk Gazeteciler Birliği (ATGB), 

projektörü, sayıları her geçen gün artan 

Avrupadaki Türkçe internet gazetelerinin 

üzerine tuttu. Avrupada Türkçe internet 

gazeteciliği nereye gidiyor? konulu tartıma 

toplantısı Almanyanın Frankfurt 

kentinde düzenlendi. ATGBnin Ver.di 

Sendikasının Frankfurt salonunda gerçekletirdiği 

toplantıya Almanya Bül- 

teni Genel Yayın Yönetmeni Arif entürk, 

Yeni Posta Yayıncısı ve ATGB Üyesi Mustafa 

Bozdurgut, Avrupa Kültür Genel Yayın 

Yönetmeni ve ATGB Kurucu Üyesi Osman 

Çutsay, www.seyialp.wordpress.com sitesi 

yayıncısı ve ATGB Üyesi Seyi Alp, Ren 

Postası Genel Yayın Yönetmeni İsmail Erel 

ve Muhabirce Genel Yayın Yönetmeni 

Hülya Sancak katıldı. 

ATGB Yönetim Kurulu Üyesi Kemal 

Çalıkın yönettiği toplantıda, Avrupadaki 

Türkçe haber sitelerinin, aratırmacı 

gazeteciliğin ve ciddi haberciliğin gereğini 

yerine getirmediğine vurgu yapan 

gazeteciler, sitelerde kopyala yapıtır 

kolaycılığının egemen olduğuna dikkat 

çektiler. 

İletiim ve kültür dili olarak Türkçenin 

doğru kullanılmadığını belirten konumacılara 

göre, mevcut haber siteleri u sıralarda 

daha çok yerel Türk gazetelerine 

stepne ilevi görüyor. 

Avrupadaki yüzlerce Türkçe haber sitesinin 

birleerek ortak ve güçlü bir Türkçe 

yayıncılık yapma yoluna gitmesini bir 

hayal olarak da niteleyen konumacılar, 

Alman medyasının ülkedeki Türk okura 

yönelik Türkçe haber portalı yaratmasını 

ise fazla gerçekçi olmayan bir adım sözleriyle 

karıladılar. 

ATGBnin Avrupadaki Türkçe internet 

gazeteciliğini mercek altına aldığı toplantıda 

öne çıkan konular ve konumacıların 

aktardıklarından bazı satırbaları öyle: 

32

Ocak 2017 | Sayı: 11 

TARAFSIZ VE BAĞIMSIZ 

HABERCİLİK YOK 

Muhabirce Yayın Yönetmeni 

Hülya Sancak: 

Pek çok internet sitesinde Türkçe doğru 

kullanılmıyor. Çünkü metinler kaliiye 

editör kontrolünden geçmiyor. Bağımsız 

ve tarafsız bir habercilik pek çok sitede 

mümkün değil, pek çoğu temsil ettikleri 

siyasi görüün propaganda aracına dönü- 

ebiliyor. 

İstikrarlı yayıncılık, reklam geliri olan 

pek az sitede mümkün. Pek çok site haber 

kopyalama makineleri olarak yayın yapıyor. 

Yerel gazetelerin hepsinin bir haber portalı 

yok. Reklam geliri de istenen düzeyde 

değil. Birleerek tek bir kaynak olarak 

yayın yapmak mümkün, ama gerçekçi değil. 

Pek çoğunda Küçük olsun benim olsun, 

Ne koparırsam kâr mantığı hâkim. 

İnternet, diyalektiği gereği global; yerel 

konularla sınırlı kalabilir de kalmayabilir 

de. Türkçe haber portallarında aratırmacı 

gazetecilikten söz edilemez, çünkü bu, 

mesleki eğitim ve tecrübe gerektiren bir 

konudur. Pek çoğu bu eğitim ve tecrübeden 

yoksun. ’lmanların Türkçe gazete yapması 

konusuna gelince: Kiminle, ne amaçla, 

ne tür bir i yapılacağına bağlı... T’Z gibi 

bilinen bir politik zihniyetin yöneteceği 

bir gazete, geleneksel, muhafazakâr geni 

Türk kitlesinde karılık bulamaz. 

SİTELER DONANIMSIZ 

VE EKSİKLERLE DOLU 

Yeni Posta Gazetesi Yayıncısı 

Mustafa Bozdurgut: 

Birkaç yıldır üzerine basa basa söylüyordum. 

Habercilikte hegemonyanın 

internet gazeteciliğine geçeceğini söylemek 

artık kehanet değil. Bu ağırlık daha imdiden 

gerçeklemitir. ’vrupalı Türklerin 

kendi imkanlarıyla çıkarttıkları internet 

gazeteleri sadece dil değil, graik, teknik, 

görsel ve hızlılık alanlarında da sayısız 

eksiklikler içeriyor. ’ncak, kısa dönem içerisinde 

bu eksikliklerin giderileceğine inanıyorum. 

’t sahibine göre kiner, her tür yayında 

olduğu gibi bu yayınları çıkaranların 

konuyu kendi bakı açılarına göre değerlendirmeleri 

doğaldır. Önemli olan, haberin 

doğru verilmesidir. ’sıl tehlike yorumla 

haberin birbirine karıtırılmasıdır. 

Ortak formattaki yayınlarda, güçlerin 

birletirilmesi akılcı bir yol olmasına 

karın, pratikte birçok zorluk vardır. 

”n büyük zorluk küçük olsun, benim 

olsundan büyük olsun, bizim olsun aamasına 

geçebilmektir. Bu, zaman alacak 

gibi görünüyor. Mevcut koullarda bu sitelerin 

hedelenen, düünülen gelirlere eriebilmesi 

de zaman alacak gibi görünüyor. 

HEZİMET YAŞADIĞIMIZI 

KABUL EDELİM 

Avrupa Kültür Yayın Yönetmeni 

Osman Çutsay: 

Türkçeden giderek kaçıldığına tanık 

oluyoruz. Bir çekiciliği yok çünkü. Farkını 

ortaya koyamıyoruz. İletiimden daha 

önemlisi, Türkçeden aydınların kaçtığına, 

onu bir kültür dili olarak kullanmayı denemediğine 

tanık oluyoruz. Sonuçları çok acı 

olacak... 

Bağımsız ve nesnel diyebileceğimiz bir 

habercilikten söz edemeyiz. ’lman medyası 

da, Türkçe medya da bundan çok 

uzaktır. Yerleik Türkçe medyanın yapıcıları 

bile böyle bir ey istemiyor, sonra da 

’lman medyasının Türklerle ilgili haberlerde 

taralı davrandığını ileri sürebiliyor. 

Türk gericiliği maalesef ’vrupadaki Türk 

medyasında son derece etkilidir. 

Gerçek bir habercilikten söz edemeyiz. 

Türkçe internet gazeteciliği sadece emeklemeye 

çalııyor. Türkiye ve Türkçeyi ilerici 

bir ans olarak görmeyenler, yani ano- 

✤ 

İLHAN SELÇUK-UĞUR 

MUMCU-ABDİ İPEKÇİ 

ZEMİNİNDE BİR 

"WEB ÇIKIŞ" MÜMKÜN. 

✤ 

33

Ocak 2017 | Sayı: 11 

✤ 

TÜRKÇENİN DOĞRU 

KULLANILMASI 

KONUSUNDA BÜYÜK 

SORUNLAR VAR. 

✤ 

malistler, bu alanda tam bir üstünlük içindedir. 

Bir hezimet yaadığımızı kabul etmeliyiz. 

Sadece tek tük umut sinyalleri veya 

kıvılcımlar görebiliyoruz. 

Türkçe haber sitelerinin bırakın beklediklerini, 

herhangi bir ilan gelirleri olması 

bile hayaldir. ”n azından u sırada. Bu 

durum değiebilir. Bu sektörde yemlenmesi 

gerekenler var. ’lman devleri ve 

genel ideolojisi, bunları elbette 

yemleyecektir. 

Ortak ve güçlü bir Türkçe yayıncılık 

yapma yolunu izlemeye çalıanlar da 

var elbette. ’ma onların, yani bu ilerici 

damarın da sayısı ve ağırlığı fazla değil. 

’vrupadaki Türkçeli ve aydınlanmacı, 

cumhuriyetçi, laik bir görüe u ya da bu 

ölçüde yakın toplum kesimlerinin en çok 

izlediği haber siteleri ise galiba Türkiyenin 

görece muhalif siteleri. Odatv bata olmak 

üzere... Onu soL Portal ve Cumhuriyet 

izliyor olmalı... 

Türkiye ve Türkçeyi bir anomali ve suç 

unsuru görmeyenler, aydınlanmanın ve ilerici 

bir cumhuriyetin insanlık için bir ans 

olduğunu düünenler harekete geçebilir. 

Yani belki İlhan Selçuk-Uğur Mumcu-’bdi 

İpekçi üçlemesini bir tarihsel rol modeli 

gibi görüp, o zeminin üzerinde yükselerek 

’vrupa medyasındaki bayağılıkları da 

göğüslemeye kararlı gazeteciler büyük bir 

haber sitesi kurabilir. Olmayacak i değil. 

Çünkü teknik olarak zor değil ve bir mali 

yük getirmiyor. Sadece gazeteci arkada- 

larımızın tek tek görev alması ve düzenli 

haberler hazırlaması gerekiyor. Bunun 

adımları mutlaka atılmalıdır. 

İNTERNET GAZETECİLERİ 

ACİLEN EĞİTİLMELİ 

www.seyialp.wordpress.com blog yazarı 

Seyi Alp: 

Türkçenin doğru kullanılması konusunda 

büyük problemler var. Bu da 

Türkçe internet gazeteciliğinde muhabir 

ve redaktör olarak çalıan kiilerin Türkçemize 

yeterince hakim olmamalarından 

kaynaklanıyor. Tam bu noktada Türkçe 

internet gazeteciliğinde muhabir ve redaktörlerin 

okul yılları ve okul sonrası eğitimlerinin 

sorgulanması da yapılmalı. Haber 

dilinin yakalanması konusunda Türkçe 

internet gazeteciliği yapmak isteyenlerin 

mutlaka eğitimden geçmeleri gerekiyor. 

Ulusal günlük bir gazetenin redaksiyonunda 

belirli dönem çalımak bu konuda 

muhabir ve redaktörlere yardımcı olabilir. 

Bağımsız habercilik maalesef mümkün 

değil. Sansür günümüzde gazetecileri 

kuatmı durumda. Özellikle son zamanlarda 

ırkçı cinayetler veya saldırılarla ilgili 

haberleri yazarken muhabir olarak korku 

da yaamaya baladık. Bunun en güzel 

örneği NSU cinayetleri. ’yrıca Türkçe 

internet sitelerinin ekonomik bağımsızlıklarının 

yeterli olmayıı da bağımsız haber 

34

Ocak 2017 | Sayı: 11 

bu birleme veya belirli artlarda ortak 

hareket etme sağlanmalı. 

Türkçe internet gazeteciliği yerel konularla 

asla sınırlı kalmamalı. ’ncak yereli 

aan konulardaki haber veya yorum çalımaları 

iyi gazeteciler tarafından kaleme 

alınmalı. Her internet gazete öncelikle 

yerelde güçlü olmalı. Bölgesinde varlığını 

hissettirmeli. ’ncak yaanılan ülke veya 

okurların geldiği ülkeyle ilgili de kaliteli 

haberler üretebilmeli. ’yrıca dünya genelinde 

gelien ve sokaktaki insanı ilgilendiren 

her konu hakkında internet gazetecilerinin 

de söyleyecek sözü ve yazacak 

haberi olmalı. 

Bugünkü haliyle Türkçe haber portallarında 

aratırma gazeteciliğinden söz 

etmek maalesef mümkün değil. Bunun en 

önemli nedenlerinden biri, maddi gücü 

imdilik zayıf olan Türkçe haber portallarının 

"iyi haber üretebilen" muhabirleri 

bir ücret karılığında çalıtırma imkânının 

olmaması. Özellikle aratırılarak yazılacak 

haberler konusunda birikim sahibi gazeteci 

’lmanyadaki Türk toplumunda elin 

parmakları kadar az. ’ncak önümüzdeki 

dönemde Türkçe haber portalları mutlaka 

bu konuya ağırlık vermeli. Ses getirecek ve 

derinlemesine yazılan haberler haber portalına 

büyük kazanımlar sağlayacaktır. 

Türkçe internet gazetelerinin siyasi 

eğilimlerinin haberlerin önüne geçmediğini 

sevinerek söyleyebilirim. Haber portalı 

sahipleri bu konuda olumlu yönde baarılı. 

Haber portalı sahibi veya genel yayın 

yönetmeni tanıdıklarımın iyi bir haber gördüklerinde 

siyasi yanına bakmadıklarını 

gördüm. İnternet gazetelerinin siyasi eğilimleri 

portal sahibi veya yöneticilerin 

görüünü çok az da olsa yansıtıyor. ’ncak 

asla muhabirlerin haberlerine yön verecek 

biçimde belirleyici değil. Bu sevindirici bir 

durum. Siyasi görü ve buna bağlı tavsiyelerin 

köe yazarlarınca yapıldığını gözlemledim. 

’lmanların Türkçe haber portalı oluturma 

giriiminin baarılı olması için 

önemli bir koul var. O da, bu haber porüretmeyi 

engelliyor. Bir de siyasi ortam 

ve çevrenin tepkileri bağımsız haberciliği 

frenliyor. Redaksiyonu büyük bir Türkçe 

internet gazetesinde sansürün daha fazla 

olabileceğini tahmin ediyorum. Tek baına 

internet haberciliği yapanlar bağımsız 

haber konusunda daha gözü kara diye 

düünüyorum. 

Türkçe internet gazeteciliğinde haber 

portalları son yıllarda epeyce düzeldi. 

Frankfurt, Berlin ve Hamburg merkezli 

günlük sitelerine düzenli haber giren haber 

portalları mevcut. Bu üç ehir dıında da 

Türk gazeteciler anadillerini kullanarak 

Türkçe internet gazeteciliğinde haber portalı 

olarak çevrelerinde olup bitenleri 

düzenli duyurmaya baladılar. Her geçen 

gün de olumlu yönde düzelme söz konusu. 

İstikrarlı habercilik yapan Türkçe haber 

portalı sayısı giderek artıyor. 

Haber sitelerinin hedeledikleri ilan 

gelirlerine kavutuklarını sanmıyorum. Bu 

pastanın ’lmanyadaki Türk internet gazeteciliği 

için ülkede alabilecekleri yılda 15 

milyon euro civarında bir reklam pastası 

bulunduğundan söz ediliyor. Mevcut Türkçe 

haber sitelerinin bu önemli miktarın çok az 

bir bölümünü alabildiklerini tahmin 

ediyorum. 

Yerel Türkçe gazetelere bir stepne olmadıklarına 

inanıyorum. ”n azından olmamalı 

diyorum. Yerel basılı bir gazete çıkarmadan 

da baarılı olabilecek ve bu baarıyı online 

reklam alarak sağlamlatıracak çalımalar 

yapılabilir. 

Yüzlerce haber sitesi kesinlikle ortak 

çalımalar yapmalı. Böyle bir çalıma 

özellikle ’lmanyada büyük kan kaybına 

uğrayan Hürriyet ve Sabah gibi gazetelerin 

günlük satılarının dütüğü u 

dönemde büyük önem kazanıyor. Berlin 

veya Hamburgda yerel bazda güçlü olan 

internet haber portalları Münih veya 

Frankfurtta aynı baarıyı yakalamı meslektalarıyla 

ortak çalımalar yapmalı. 

Bu iyi organize edilirse, ortaya önemli bir 

enerji ve güç çıkar ve bundan katkıda bulunanlar 

mutlaka yararlanırlar. Kesinlikle 

✤ 


YEREL GAZETELERE BİR 

STEPNE OLMAMALI. 

✤ 

35

Ocak 2017 | Sayı: 11 

✤ 

ALMANLARIN 

HAZIRLAYACAĞI 


RAĞBET GÖRMEZ. 

✤ 

talına haber yazacak muhabirlerin kalitesi. 

Bu kalite baarıda belirleyici olacaktır. 

Böyle bir haber portalında haberler 

mümkün olduğu kadar tarafsız ve aktüel 

verilmelidir. Gazetecilik kurallarına dikkat 

edilerek ve gerek ’lmanya ve gerekse 

Türkiyeyi yakından tanıyan gazeteciler 

tarafından bir portal oluturulur ve hatta 

bir günlük gazete basılırsa baarılı olabilir. 

Ben aynı zamanda bir okur olarak, gazeteyi 

kimlerin hazırladığından ziyade gazetenin 

kalitesinin belirleyici olacağına 

inananlardanım. 

KOPYALA-YAPIŞTIR 

GAZETECİLİĞİ HÂKİM 

Ren Postası Yayın Yönetmeni 

İsmail Erel: 

İnternet gazeteciliği iyi kullanılmıyor. 

Haberler baka kaynaklardan kopyala 

yapıtırma yöntemiyle okura aktarılıyor. 

Siteyi hazırlayanların ne yazık ki Türkçe 

eksikliği dikkat çekici boyutta. 

Site sahibinin ahsi siyasi görüü ve 

ahsi çıkarları doğrultusunda habercilik 

yapıldığını gözlemliyoruz. Bununla birlikte 

uzun soluklu birkaç site var, Genelde okurların 

da bu siteleri takip ettiğinden yola 

çıkarsak, onlarda istikrardan söz edebiliriz. 

Yine de ’vrupada Türkçe internet gazeteciliği 

sunan bir deryadan söz ediyoruz ve 

takipte güçlük çekiyoruz 

’yrıca sitelerin normal koullarda ilanla 

ilgili paylarına dümesi gereken oranı 

almakta zorluk çektiklerini de görüyoruz. 

“iğer taraftan yerel gazeteler, haber sitelerini 

ilan konusunda stepne olarak kullanıyor. 

İler ağırlıklı olarak bu ekilde 

yürüyor. ’slında bu onlara destek değil 

köstek oluyor. Gazeteye ilan 3 alırken 1 

alınıyor; bence tersi olmalı. 

’vrupada Türkçe haber sitelerinin 

ortak bir platformda buluması ise zor 

bir ihtimal. Sitelerin birlemesi zor. Yerel 

siteler ne kadar bölgesel habercilik de 

yapsa güncelliği koruma ve yansıtma 

adına ulusal haberleri de veriyorlar ki, bu 

da kaçınılmaz. 

’vrupadaki Türkçe haber sitelerinde 

aratırmacı gazetecilik yapanların sayısı 

bir elin be parmağından az. ’ratırmaya 

vakit ayırmıyorlar. O vakti ilan için 

ayırıyorlar. 

’vrupalı Türk okur da ne yazık ki 

tembel, uzun, derinlikli bir haberi okumaktan 

çok da holanmıyor. Onun yerine 

20 tane haber kısa habere tıklamayı tercih 

ediyor. Herkes iin kolayına kaçıyor. 

’lmanlar tarafından hazırlanan Türkçe 

sitenin çok da rağbet göreceğine inanmıyorum. 

’vrupalı Türk okur, objektif olmayacağına 

inanacaktır. Bu tür ’lman medyası 

tarafından pompalanan haber siteleri, 

Türk toplumunu bilmedikleri için tutmaz. 

’vrupadaki Türklerin vatan sevgisi bir 

hayli yüksek. Türkiyeye hakaret edilen 

bir siteyi okuyacaklarını sanmıyorum. 

DÜZENLİ YAYIN YAPAN 

SİTE SAYISI ÇOK DÜŞÜK 

Almanya Bülteni Yayın Yönetmeni 

Arif Şentürk: 

İnternet gazeteciliğinde kullanılan Türkçede 

son yıllarda gözle görülür bir düzelme 

olmasına rağmen, redaksiyonların titiz 

çalımaması ve genelde sitelerin haberleri 

birbirlerinden kopyalayarak yayınlıyor 

olmaları nedeniyle bazı yazım hataları 

gözden kaçmıyor. Bağımsız ve tarafsız 

yayın yapan haber siteleri ise sayı olarak 

fazla olmasa da, var. 

İnternet gazeteciliğinin en önemli artı, 

hızlı ve uzun soluklu, düzenli bir yayın anlayıı 

olduğundan, bu anlayıı pein olarak 

kabul etmek gerekiyor. Bunu kabul edip bu 

36

Ocak 2017 | Sayı: 11 

gerçek doğrultusunda haber yapan siteler 

var. ’ncak bu anlayıı uzun süre sürdürüp 

sürdüremeyecekleri önemli bir tartıma 

konusu. 

İnternetteki reklam pazarlama kurallarından 

bihaber oldukları için gelecekte de 

ilan gelirlerini artırabileceklerini sanmıyorum. 

Bu anlayılarını devam ettirirlerse, 

korkarım bu alandaki reklam piyasasının 

da altını üstüne getirecekler. Birçok gazete 

internet gazeteciliğinin reklam geliri ve 

etkisini henüz fark edemedikleri için, kendilerini 

stepne olarak görüyor. Bu anlayıın 

değimesi için bir an önce bu alanda bilgilenmeleri 

gerekiyor. 

Güç birliği... Bunu, mevcut gazetelerin 

yayın hayatını sürdürmesiyle sağlanması 

hem zor, hem de gerçekçi değil. Çünkü 

internetteki reklam alanları tıklanma sayılarına 

göre pazarlanıyor. Kastedilen birlik 

tek bir haber portalında olacaksa, iyi olur. 

’ma buna da site sahiplerinin olumlu yakla- 

acağını sanmıyorum. 

”ğer alanında tercih edilir ve güçlü 

olmak istiyorlarsa en fazla yayın yaptıkları 

ülke bazında yerel kalmaları mantıklı ve 

olumlu sonuçları beraberinde getirecektir. 

Yani yayın yaptıkları ülke dıından haber 

yayınlamamaları kendilerini daha güçlü ve 

etkili kılabilir. 

Redaksiyonlarında yeterli çalıan olmadığı 

için aratırma gazeteciliği en azından 

imdilik mümkün görünmüyor. 

’lman gazetelerinin Türkçe haber sitesi 

kurma giriiminde bulunması Türkçe yayın 

yapan internet sitelerinin kendilerine çeki 

düzen vermeleri için önemli bir etki yapabilir. 

Bu konudan hiç rahatsızlık duymuyorum. 

Hatta olumlu buluyorum. ’ncak 

bu sitenin haberlerinin büyük bölümünün 

Türkiyenin iç siyasetine mesaj verme 

kaygısıyla olacağından, buradaki okurların 

kutuplamasına yol açacağı 

düüncesindeyim. z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



37

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Almanya’da 

aklı geriye 

saran bir 

fırsatçılar 

partisi 

yükseliyor 

İLHAN AYER 

‘AFD’ VE TOPLUMSAL BARIŞ MASALI 

38

Ocak 2017 | Sayı: 11 

HAGEN - Avrupada akıl dıı partiler 

çağı mı balıyor? Macaristan 

ve Polonyada hükümet olan gerici 

muhafazakậr partilerden sonra, Fransada 

ve Hollandadan esen sağ popülist 

rüzgâr, Federal Almanyada, Almanya 

için Alternatif (AfD) adlı partiyle karılığını 

buluyor. AfDli politikacılar, parti 

tanıtım taslaklarında göçmenler, çalı- 

anlar, kadınlar ve çevre politikaları için 

akla hayale gelmeyecek önerilerde bulunuyorlar. 

Federal Almanyada toplumsal yaam 

tehlikede mi? AfDnin toplumsal tabanını 

çok çeitli sınılardan oluturmua benziyor: 

İadamları, istediğini bulamayan 

orta sınılar, serbest çalıanlar, çiftçiler, 

içiler, isizler, sosyal yardımla geçinenler... 

Parti imdiye kadar büyük sermayeden 

bir bağı almı değil, aldığı bağı 

küçük bir irket, makine üreticisi SMS. 

2013 yılında Hamburger Reeder Folkard 

Edler adlı bir inans kuruluunun 

da, AfDye yüzde iki gibi düük bir faizle 

1 milyon avro kredi verdiği biliniyor. 

Uzmanlara göre bu kredi aslında partiye 

verilen gizli bir bağı. AfD, öte yandan 

Federal Almanyanın para politikasından 

memnun olmayan Alman Aile irketleri 

Birliği ve liberal Friedrich A. von Hayek 

Vakfıyla da dirsek temasında. 

SOLDAN ROL ÇALAR MI? 

AfD, göçmen politikasında, CDUnun 

bo bıraktığı, soldan da rol çaldığı alanları 

fırsata çevirmeye baladı. Bir protesto 

partisi olarak ortaya çıkan AfD, yabancıları, 

göçmenleri vitrine koyarak çalıanların 

haklarını ralarda satmaya çalıan, 

sermayenin vergi ödemelerini azaltmaya 

uğraan, piyasacı, liberal bir parti görünümünde. 

Örneğin, AfDnin çalıma hayatı 

için yaptığı önerilerin baında isizlik 

sigortasının özelletirilmesi geliyor. Bu 

öneriye göre içiler gönüllü olarak isizlik 

sigortalarını kendileri ödeyecekler. 

Hemen sonrasında, bu yeni parti, Federal 

Almanyada iverenlerin içiler için ödediği 

yasaca zorunlu kaza sigortasını isteğe 

bağlı hale getirmeyi hedeliyor. Çalı- 

anlara AfDden diğer bir kötü haber de 

emeklilik yaının yükseltilmesiyle ilgili. 

AfD dı politikada Avrupa Birliği kar- 

ıtı bir politika izliyor. Para birimi olan 

avrodan çıkı, ulusal sınırların yeniden 

düzenlenmesi AfDnin politikaları arasında. 

Mottoları: Daha az Amerika, daha 

fazla Rusya; daha az multi-kültürel, daha 

fazla Alman kültürü; daha az Avrupa Birliği, 

daha fazla Fedaral Almanya; daha az 

ideoloji terörü, daha fazla demokrasi; daha 

az İslam, daha fazla Hıristiyanlık; daha az 

göçmen, daha fazla sığınmacı ve göçmenlerin 

geldikleri yerlere geri gönderilmesi. 

AfDliler kendilerini liberal ve 

muhafazakậr görüyorlar. Partinin sağ 

popülist kanadı da Müslümanlara ve göçmenlere 

olan ağır saldırılarından dolayı 

da oldukça tehlikeli. AfDnin kurucu üyelerin 

çoğu eski CDUlulardan oluuyor. 

Parti, CDUnun bazı politikalarını beğenmeyen, 

tepkili politikacılar tarafından 

kurulmu gibi. 

İSLAM’A AÇILAN CEPHE 

AfD program komisyonu, Federal 

Almanyada camilere minare yapımının 

ve ezanların yasaklanmasını, Federal 

Almanya Anayasası karıtı İslami derneklerin 

kapatılmasını istiyor. Tasarıda, camilerin 

yapımının ve yönetimlerinin yurtdıından 

inanse edilmesine, imamların 

Türkiyeden gönderilmesine ve maalarının 

ödenmesine karılar. Parti taslak- 

✤ 

AFD İLE GELEN SORU: 

TOPLUMSAL YAŞAM 

TEHLİKEDE Mİ? 

✤ 

39

Ocak 2017 | Sayı: 11 

larında, tamamen örtünmeyle birlikte 

(çaraf) orta dereceli okullar ve üniversitelerde 

baörtüsü kullanımının yasaklanması 

var. Almanca öğrenmek gibi bazı 

zorunlulukları saymazsak, herkesi Alman 

kültürüne entegre etmeye çalımak olanaklı 

değil, entegrasyondan çok ey beklediğimizde, 

multi-kültürel bir toplumdan 

bahsedemeyiz. 

2013 yılında kurulan AfD, politik önermelerini 

herkesi ilgilendiren toplumsal 

konularda değil de, hepimizi ilgilendirmeyen, 

insanların özel hayatlarını konu 

edinen politikalarla yapıyor. Ecinsellerin 

evliliğine karı gelmeleri bir yana, 

onları ruh hastası olarak nitelendirip, 

eyalet meclislerinde Ülkemizde ne kadar 

ecinsel yaıyor? gibi sorular sorabiliyorlar. 

Aynı düünme biçimi İslam, 

Federal Almanyaya ait değil!, Niçin 

İslam dini Hıristiyanlık gibi saf bir 

din değildir! türünden, temellendiril- 

mesi, doğrulanıp yanlılanması mümkün 

olmayan, bilgisel nitelendiremeyeceğimiz 

soru cümleleriyle, Alman halkının zihinlerine 

çomak sokuyorlar. Sanki, Federal 

Almanyanın stratejik irketlerindeki 

Katar-Suudi Arabistan sermayeleri bilinmiyormu 

gibi! İslam, Federal Almanyaya 

ait değil, ancak parası ait! İslam sermayesini, 

İslam ülkelerine ticari mal, silah satı- 

ını görmezlikten gelen AfD, pikin politikacılar 

partisi olmaya aday! 

Yapılan politikalar yüzünden toplumda 

açığa çıkan öfkenin İslam ve göçmenler 

karıtlığı olarak kanalize edilmesi, 

Federal Almanyada yaayan dört 

milyonun çok üzerindeki Müslüman kitle 

üzerine yapılan politikalar, geri kalan 

nüfusun vereceği oylar onları ilgilendiriyor 

sadece. Biliniyor: Politikacılar için 

bir durumun, bir sorunsalın nedenleri 

önemli değildir, onlar için önemli olan tek 

ey sonuçlar üzerinden politika yapmaktır. 

İstatistik uzmanlarına göre, Berlindeki 

Noel pazarına yapılan saldırıdan sonra, 

AfDnin oyu yüzde bir artmı bile. 

Partinin güçlü ismi Alexander 

Gaulandın Der Spiegele verdiği bir röportajda 

(Nr. 23, 4 Haziran 2016, s. 36-37) 

anlattıklarından yabancıları belli bir 

kategoriye yerletirdiğini, kiileri gözden 

kaçırdığını rahatlıkla söyleyebiliriz. 

Ele aldığı konuyu değerlendirirken istediği 

zaman genele, istediği zaman kiilere 

bakıyor. En sonunda söylediği söz 

de İslam Almanyaya ait değil cümlesi 

oluyor. 

Öte yandan Gauland, Ayetullah 

Humeyninin İslam ya politikadır, ya da 

değildir sözü üzerine İslam dinini buna 

indirgeyerek politika yapabiliyor. Röportajı 

yapan gazeteciler bile, Böyle düünmeyen 

Müslümanlar var demek zorunda 

kalıyor. 

40

Ocak 2017 | Sayı: 11 

İLGİ VE SORUNLAR BÜYÜYOR 

Alexander Gauland, Avrupalıların 

yabancı olmadığını, Türkiyenin bazı bölgelerinin 

ve bazı Ortadoğu ülkelerinin 

ise yabancı olduğunu, yani bu bölgelerin 

Avrupa kültür bölgesini ait olmadığını 

savunuyor. Gaulanda, yüzyıllar boyunca 

Almanlarla beraber yaayan Yahudilerin 

yarattığı kültürü nereye koyacakları sorulabilir. 

AfD teorisyeni, Yahudilerin felsefede, 

sanatta ve bilimdeki yaratılarını, 

kültür dünyasına olan katkılarını çıkarılacak 

olursa Almanlara nelerin kalabileceğini 

düünüp düünmediği henüz bilinmiyor. 

AfDnin son yıllarda Alman medyasında 

sıkça tartıılması, bazı gazete, dergi ve 

televizyonların bu partinin politikalarını 

destekler görünmesi, ciddi problemleri de 

beraberinde getiriyor. İnsanların günlük 

hayatına yalan yanlı, kesinliği bilinmeyen, 

yanlı ideolojik, pragmatik politik 

önermelerle müdahale eden, çeitli manipülasyonlara 

neden olan medya, yeni bir 

insan tipinin çıkmasına neden oluyor. Kiiliklerin, 

karakterlerin üzerine ina edilen 

bu yeni tipler ancak kendileriyle iletiime 

girilerek ikna edilebiliyorlar. 

AfD, sayıları 2016 yılı için 750 bin 

civarında olan göçmenler üzerinden bir 

bardak suda fırtına kopartırken, Federal 

Almanyanın, hatta Avrupanın kültürel 

dokusuna ne kadar zarar verebileceğinin 

farkında bile değil. Medeniyetler Çatıması 

değirmenine su taınıp taınmaması 

da AfDnın umurunda hiç değil. Oy 

toplayıp iktidara gelmekten baka bir 

ey düünmedikleri, doğru bilgiyle değil 

gerçekliği örterek, gerekirse çarpıtarak 

amaçlarına ulamaktan kaçınmadıkları 

imdiden söylenebilir. 

z 

Sebastian 

Friedrich’in ‘AfD’ 

kitabı 

’f“ 2013teki kuruluundan bu yana inanılmaz 

baarılar elde etti: Bir eyalet meclisinden diğerine 

art arda girmeyi baardı ylerel seçimlerde. Bernd 

Lucke ve çevresinde liresbol ekonomi yanlısı kanadın 

ayrılması da görünen o ki partiye bir zarar vermedi. 

Yeni yönetim altında daha da sağa çeken ’f“, siyasal 

tabloyu kalıcı bir biçimde değitirdi. 

’f“nin bu hızlı yükselii nasıl açıklanabilir? Bunun 

temelinde hangi toplumsal nedenle yatıyor? ’ktörler 

kim, bunların hedeleri neler? Parti imdiye hangi 

gelimeyi gösterdi ve nereye doğru gidiyor? Partiyi 

kimler hangi gerekçeyle seçiyor? Kitap ’f“nin 

tarihi, kadrosu ve programını anlaılır ve bütünlüklü 

bir biçimde sunuyor. ’yrıca Sebastian Friedrich, partinin 

artan bir biçimde büyümesinin de siyasal iklimin 

daha bir sağa kaymasının da nasıl engellenebileceğine 

yönelik stratejileri tartımaya açıyor. 

41

Ocak 2017 | Sayı: 11 

www.muhabirce.de 

42

Ocak 2017 | Sayı: 11 

"YURTSUZ KALANLAR”IN SAKLI TARİHİ Mİ? 

Nazi 

Almanyasından 

genç cumhuriyete 

kaçı 

FRANKFURT 

43

Ocak 2017 | Sayı: 11 

HALİT 

ÇELİKBUDAK 

DEVRİME OMUZ VERDİLER 

✤ 

BİR AKŞAM 

PROF. FRİTZ NEUMARK 

İLE KARŞILAŞTIM 

✤ 

Federal Almanyada yaayan ve uzun 

yıllar görev yaptığı Hürriyet gazetesinin 

bir dönem yurtdıı yayınlar yönetmenliğini 

de üstlenen gazeteci-yazar Halit 

Çelikbudak, yaz aylarında yayımlanan 

yeni kitabı Yurtsuz Kalanlar ile yine 

ilginç bir döneme ıık tutuyor. Hitlerin 

iktidara gelmesiyle Almanyadan kaçan 

Yahudi veya Hitler karıtı Alman bilim 

insanlarının Türkiyeye sığınmalarını ve 

İstanbul Üniversitesinin kuruluunda 

görev almalarını ileyen kitabın yazarı, 

bazı konularda tarihe yeni sorularla bakılmasının 

zamanı geldiği görüünde. 

Aratırmacı gazeteci Halit Çelikbudak, 

1930lar ve Türkçede hakkıyla ilenmemi 

bu tarihsel göç ve sonuçlarıyla ilgili 


- Bir hayli ilgi gören bu kitabınızın çıkış 

noktası neydi? Bu konuda kitap yazma 

ikri nasıl doğdu ? 

HALİT ÇELİKBUDAK - Mustafa Kemal 

Atatürkün gerçekletirdiği devrimlerden 

biri de Son Devrim olarak nitelenen hiç 

üphesiz 1933 yılında Türkiyede çağda 

yüksek öğrenimin temelinin atılmasıdır. 

Atatürk konuyla bizzat ilgileniyor. Plan 

yapılıyor ama bu devrimi omuzlayacak 

bilim adamlarına ihtiyaç doğuyor. Tarihin 

bir cilvesi olarak nitelenecek tesadüf ile 

Almanyada da o yıllarda yani 1930lu yıllarda 

kara dönem balıyor. Yazar Mario 

Levinin deyimiyle Sava öncesindeki 

1930lu yıllarda Yahudiler için Almanyada 

yaamaya devam etmek tabiri caizse 

ölümle raks etmek manasındaydı. 

İte o yıllarda Almanyadan kaçıp 

Türkiyeye sığınan bir avuç Yahudi veya 

Hitler karıtı Alman bilimadamı Atatürkün 

son devrimine omuz veriyor. Üniversite yıllarımda 

tarihin bu kesitini duymu, okumutum. 

Üzerinde çok derin de durmamıtım 

doğrusunu söylemek gerekirse… 

Ancak 1980li yılların sonunda Almanyanın 

Stuttgart kentinde bir akam Prof. Fritz 

Neumark ile karılatım. Prof. Neumark, 

genç Cumhuriyetinde yüksek öğrenimin 

temelinin atılmasına omuz verenlerden 

biriydi. Bana yaadıklarını, o dönemi 

uzun uzun anlattı. O akamdan itibaren 

onun anlattıkları hiç aklımdan gitmiyordu. 

Ayrıca bana tüm bunları genç kuakların 

öğrenmesi için yazmamı, bir kitap haline 

getirmemi önermiti… 

- Kitap ikrinin Prof. Neumark’tan geldiğini 

söylüyorsunuz… 

HALİT ÇELİKBUDAK - Kitap yazmamı 

önerdi ama onun anlattıkları bende kitap 

ikrinden daha çok o döneme yönelik 

karı koyulmaz bir ilgi uyandırmıtı. 

Stuttgarttaki tarihi Sarayda verilen resmi 

bir davete eimle birlikte gitmitim. O 

da davetliydi. Altın yaldızlı salonda sanki 

tarihin derinliklerinden çıkıp gelmi tek 

kiilik bir koltukta oturuyordu… Antika bir 

koltuktu. Yalanmıtı. Hemen yanına gidip 

kendimi tanıttım. Elimi tuttu. Yavaça ve 

alçak bir ses tonuyla konuuyordu. Benimle 

karılatığına çok memnun olduğunu söyledi. 

Elimi bırakmadı, haifçe aağıya doğru 

belli belirsiz çekiyordu. Onun oturduğu koltuğun 

yanında dizlerimin üzerine çöküp 

aynı hizaya geldim ve anlattıklarını sessizce 

dinledim. Sanki yılların suskunluğundan 

sonra her eyi bir akarsuyun elaleden 

dökülmesi gibi anlatıyordu. Salondaki 

diğer davetliler bizi hiç ilgilendirmiyordu. 

44

Ocak 2017 | Sayı: 11 

Ara sıra yanına gelenlere haifçe baıyla 

selam veriyor ama ilgilenmiyordu. Sanki 

baka bir döneme ıınlanmıtık. Anlattıklarından 

çok etkilendim. Daha sonraki yıllarda 

bu konuda makaleler, tezler, kitaplar 

okudum, belgeler topladım, notlar tuttum. 

O dönemin tanıklarıyla konutum. Arivlere 

girip baktım. Ama bunları düzenleyip 

bir türlü kitap haline getiremedim. Buna 

ancak iki-üç yıl önce fırsat bulabildim. 

Kitabı iki yıla yakın bir zamanda yazdım. 

KALIPLARIN DIŞINA ÇIKALIM 

- Kitabınızın hemen girişinde, Nazi 

Almanyası’ndan kaçan Alman bilim insanlarının 

Türkiye’ye gelmesini/sığınmasını 

farklı bir bakış açısıyla derlediğinizi 

yazıyorsunuz… 

HALİT ÇELİKBUDAK - Almanyada Nazilerin 

iktidara gelmesiyle ülkesini terk 

etmek zorunda kalan bu profesörleri 

hatırlamaya çalımak, seksen sene önce 

yaanıp artık tarihin derinliklerinde kaybolmu 

bu dönemi tekrar ele almak belki 

aırtıcı olabilir. Bu konuyu Cumhuriyetin 

ilk yıllarında yaanıp, daha sonra çokça 

tekrarlanıp klie haline gelmi olarak bir 

konu olarak görenler de olabilir. Çoktan 

unutulup gitmi bir eyin tozunu alıp 

tekrar gündeme getirmek olarak niteleyenler 

de olabilir. Ama bir kez de değiik 

bir gözlükle ve kalıpların dıında bakmamızın 

faydası olacağını düündüm. 

- Nasıl bir fark bu? 

HALİT ÇELİKBUDAK - Ben tarihçi 

değilim… Bu kitap da resmi tarih kitabı 

değil zaten… Bu yüzden o dönemi değiik 

bir gözlükle anlatmaya çalıtım. Uzun yıllardır 

gazetecilik yapıyorum. Gazetecilik 

mesleğinin olmazsa olmazlarından 

gözlem, olayları irdeleme yetenekleri çoğu 

zaman onları dolaylı da olsa modern çağın 

tarihçileri yapar… 

öyle düünmeliyiz… Bir yandan 1929 

ekonomi krizinin tesirlerini yaayan genç 

cumhuriyet, daha sonra da İkinci Dünya 

Savaının ayak sesleri… Anlattığım 

dönem ite yıllarda… Yüksek öğrenim planını 

yapmak üzere İsviçreli Prof. Albert 

Malchenin gelmesiyle balıyor. Prof. 

Eduard Zuckmayerin 1972de Ankarada 

ölümüyle iktif olarak sona eriyor. Yani 

kırk yıllık bir dönemden bahsediyoruz. 

Türkiye Cumhuriyetinin neredeyse yarısına 

yakın bir dönem… Bu dönemi sadece 

gelenler, gidenler, biyograik veya kronolojik 

eklinde değerlendirmek mümkün 

değil… Bu konuda daha önce kitaplar, 

makaleler yayınlandı, yüksek lisans, doktora 

tezleri de yapıldı. Ancak daha önce 

yayınlanan ve sadece belirli bir zaman 

dilimini ele alan yayınlardan farklı olarak 

kitabımda o dönemi tarihsel bir çerçeve 

içinde yorumlayarak ele aldım. 

TARİHSEL KOŞULLAR 

- Yorum konusunu biraz daha 

açabilir misiniz ? 

HALİT ÇELİKBUDAK - Ressamlar bazen 

yaptıkları resmin tamamını görüp o ana 

kadar yaptıklarını değerlendirmek için 

tuvalden birkaç adım geri giderler… 

Benzer ekilde bu kitapta, o dönemi 

yorumlamak, sentezini yapmak üzere 

zaman çerçevesini genilettim. Genç 

Cumhuriyetin ilk on yılındaki, yani 

1933teki son devrimi daha iyi anlayabilmek 

için geriye dönmeliyiz. O dönemdeki 

artlara da bakmalıyız. 

Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra 

ilk on yıl Cumhuriyetin en önemli ve 

kritik dönemidir. Bu dönemde bir taraftan 

uzun savaların yol açtığı izler silinirken 

bir yandan da yeni bir ülke yaratma 

çabası vardır. Ayrıca bir devlet olarak 

tanınma çalımalarına ilaveten yenileme 

karıtlarıyla da mücadeleyi unutmamak 

gerekir. Bunlara ilaveten Cumhuriyetin 

ilk on yılında, birçok kesimde yeni rejimin 

devam edip etmeyeceği sorusu da gündemdedir… 

Cumhuriyetin sürekli olmayacağı 

kukusu vardır… İte bu uzun yıpratıcı 

savalardan sonra toparlanıp ayağa 

✤ 

CUMHURİYETİN 

İLK 10 YILINDA 

BU KONUKLAR... 

✤ 

45

Ocak 2017 | Sayı: 11 

kalkan bir milletin bu artlar altında dahi 

en önem verdiği konuların baında eğitimin 

olduğunu göz ardı etmemeliyiz. 

- Cumhuriyet Türkiyesi, kuruluş yılları 

sürerken, sizce, Yahudi veya Nazi karşıtı 

olduğu için mi bu değerli insanlara yöneldi 

ve onları davet etti ? 

HALİT ÇELİKBUDAK - Tarih boyunca 

Osmanlılar baka İspanya ve Orta 

Avrupadan gelen Yahudiler, Polonyalılar, 

Macarlar olmak üzere baskı, zulüm altındaki 

pek çok insana kucak açmı, onları 

bağırlarına basmıtır. Ancak 1933teki 

durumu sadece Yahudi oldukları için 

davet edildiler ekline indirmek en bata 

bu değerli bilimadamlarına haksızlıktır. 

Genç Cumhuriyet onlara elbette kucak 

açtı, Almanyanın baskılarına karı direnerek 

onların göndereceği bilimadamlarıyla 

değitirmeyi kabul etmedi… 

Ama bir kesim her nedense sadece 

Genç Türkiye, Hitler rejiminden kaçan 

Yahudilere kucak açtı tezini gündeme 

getiriyor, Alman profesörler için efsanevi 

anlatım yolunu seçiyor. Buna bir de Einstein 

Mektubu olgusu eklenince artık olay 

bilimsellikten uzaklaıp baka bir havaya 

bürünüyor. Yahudi asıllı profesörlerin, 

Almanyadan sadece Yahudi oldukları için 

kaçmak zorunda kalmalarına karın kendilerini 

Türkiyedeki çalımalarında Yahudilikle 

özdeletirdiklerine dair ne bir belge 

ne de bilgi vardır.. Genç Türkiye Cumhuriyeti 

tarafından Alman profesörlerle yapılan 

✤ 

NAZİ KARŞITLIĞI 

DEĞİL, TARİHSEL 

BİR TESADÜF 

SÖZ KONUSU... 

✤ 

sözlemelerin temelinde Yahudi olmaları 

değil kendi sahalarında uzman birer bilimadamı 

olmalarının yattığı biliniyor. Görevlendirmede 

onları Hitler zulmünden kurtarma 

niyetinin belirgin veya kesin bir belirleyici 

unsur olduğunu söylemek ne kadar 

doğrudur… 

BÜYÜK TESADÜF 

- Siz nasıl değerlendiriyorsunuz ? 

HALİT ÇELİKBUDAK - Genç cumhuriyet, 

yüksek öğrenimde reform çalımalarıyla son 

devrimini uygulamaya koyarken tarihsel bir 

tesadüf de yaanıyordu. Almanyada Hitler 

dönemi balamıtı. Alman üniversitelerindeki 

Yahudi veya Nazi karıtı bilimadamları 

46

Ocak 2017 | Sayı: 11 

birer birer kovuluyordu. Bu bilimadamları 

kovulmakla kalmıyorlardı… Yahudi veya 

rejim karıtı yüz binlerce kii gibi canları 

da tehlikedeydi. 

Genç cumhuriyetin yöneticileri de 

attıkları adımlarda önce kadroyu oluturuyor, 

sonra ie giriiyorlardı. Yeni üniversite 

için de öyle olacaktı, yabancı 

öğretim üyeleri gerekliydi. İte bu tarihi 

tesadüf her iki taraf için de uygun bir 

fırsat yarattı. Kendisi de Almanyada 

Frankfurt Üniversitesinden kovulan 

Prof. Philipp Schwartz aracılığıyla genç 

Cumhuriyetinin yolu Alman bilimadamlarıyla 

kesiiyordu. 

Her iki taraf da bu tarihi tesadüfün 

yarattığı uygun fırsatı değerlendirmeyi 

bildi. Mustafa Kemal Atatürkün kararlı 

desteğiyle Eğitim Bakanı Dr. Reit Galip, 

Prof. Philipp Schwartz, Prof. Albert 

Malche bu fırsatın heba olmamasını sağlayan 

kiilerin baında geliyorlardı. İte 

bu kitabın konusu da böyle balıyor… 

- Bu dönemin yeterince değerlendirip 

analiz edilmediği, hatta gelecek kuşaklara 

taşımanın ihmal edildiğini yazıyorsunuz. 

Bu ihmal ve eksiklik nereden 

kaynaklanıyor? 

HALİT ÇELİKBUDAK - Maalesef Türkiyede 

bu konu bence yeterince analiz edilip 

değerlendirilemedi. Bu 40 yıllık bir 

dönem… Bu dönem sosyoloji veya tarih 

bilimlerinin kavramlarından biri olan bir 

Epochedir. Epoche kalıcı etkileri olan, 

iz bırakan bir dönemi tanımlar. Bu dönemi 

öğrenmek isteyenlerin karısına çok 

sayıda makale, tez, kitap çıkıyor. Maalesef 

bunların bir bölümü tekrarlardan ileri gitmiyor. 

Bu dönemi insan öğesiyle mekân 

duygusunu birletirerek anlatan Türkçe 

bayapıtlar da yok. 

İNSAN HİKÂYELERİ 

Alman tarihçi Frizt Blaettner öyle 

diyor: Tarihe yönelen bakı sadece geçmii 

görmekle kalmaz, aynı zamanda 

hikâyenin yöneldiği insanları da kapsar. 

Onların sorunları, endieleri, miras kalan 

malzemeyi ie yarar hale getirilmesini 

tayin eder. 

Tam olarak sayıları bilinmese bile 

toplam bin kii olarak belirtiliyor. 500 civarında 

erkek, 450 civarında kadın, 53 civarında 

çocuk Türkiyeye geliyor. Yaamlarının 

bir bölümü kısa veya uzun süreli 

Türkiyede geçiyor. Özellikle bu kadınların 

büyük bölümü gelen bilim adamlarının 

eleri… Bu kadınların çoğunun isimleri 

bile bilinmiyor… Türkiyede 50 kadar çocuk 

doğuyor… Gelenlerin 84ü Türkiyede evleniyor. 

Türklerle evlenenler var. 227 çiftten 

30u boanıyor. Ölenler veya Türkiyedeki 

yaamdan dolayı ruhsal sorun yaayanlar 

var. 

Gelecekte bu döneme ait çalımaların 

artık değiik bir yönden de ele alınması 

gerekir. Profesörlerle birlikte gelen veya 

daha sonra eler, çocuklar… Dilini bilmedikleri 

bir ülkede günlük yaamı sürdürmek, 

kiralık ev bulmak, çocuğun okul 

sorununu çözmek, bo zamanlarını değerlendirmek, 

kısıtlı kütüphane imkânlarıyla 

bilimsel çalımak yapmak, Almanyadaki 

yakınlarının, akrabalarının akıbetini takip 

etmek, vatansız kalma korkusuyla yaamak 

gibi toplumsal zorluklar… Yabancı bir 

ülkede yerli toplumla kopuk ekilde yaamanın 

psikolojisi… Türkiyede yaayan 

ama Almanyadaki rejime sadık Almanlarla 

yaanan gerginlik veya kutuplama… Bunların 

hepsi değiik bakı açılarına birer 

ipucu olabilir. Gelecekte bu alanda yapılacak 

çalımalarda ele alınacak duygular, 

yaananlar sanırım o döneme bir baka 

boyut katacak, ruh verecek, bayapıtlara 

malzeme sağlayacaktır. (FHF) z 

Yurtsuz Kalanlar 

- Goethe Almanya’sından Atatürk Türkiye’sine sığınan 

Alman biliminsanlarının öyküsü – 

Birinci Basım: Haziran 2016 

Alfa Kitap / Araştırma Dizisi – İstanbul 

✤ 

BU DÖNEM YENİDEN 

VE DERİNLEMESİNE 

ELE ALINMALI... 

✤ 

47

Ocak 2017 | Sayı: 11 




www.05.avrupa-kultur.eu www.07.avrupa-kultur.eu www.08.avrupa-kultur.eu 




Aylık Kültür ve Sanat Aylık Kültür Dergisi ve | Sanat Şubat Dergisi 2017 | Şubat | Sayı: 2016 12 | | www.avrupa-kultur.eu 

Sayı: 01 

Avrupa 

Türkçesine 

'kirli siyaset' 

tuzağı 

■ 

■ 

Yazar Selçuk 

Ülger’in dünyaya 

sığmayan taksisi 

Eberhard 

Zangger’in 

‘tehlikeli’ 

Luvi 

uygarlığı 

■ 

Carl Orf’un 

müzikli ortaçağ 

darbesi 

■ 

Paris’te 

Friedrich 

Engels’li bir 

tiyatro 

75 YIL SONRA 

Stefan 

ZWEIG 

VE ZAMANI 

■ 

Ahmet Haşim’in 

FRANKFURT 

SEYAHATNAMESi

Şubat 2017 | Sayı: 12 

Bir yılın ardından, yeni bir yıla doğru 

Artık 12nci sayıdayız: Bir yılı geride bırakmı oluyoruz. 

Nereden nereye geldik, nereye gidiyoruz? 

Aylık çıkarmaya çalıtığımız bu dergi, sadece emeğin değil bir dilin de göçünü içeren yarım asırlık 

bir sürecin ürünü aslında. Kukusuz, dağıtım sınırını tarihe karıtıran bilgisayar ve internet 

teknolojisinin de bir sonucu. Bir hedei vardı, hâlâ da var: Türkçe büyük dünya dillerinden biridir 

ve özellikle Türkiye Türkçesi, çağda Avrupanın yerleik bir parçasıdır madem, yalı kıtanın 

kültür yaamına da en üst düzeyde ve doğrudan müdahalelerde bulunmalıdır. İçinde yaadığı 

Avrupa toplumlarının sanat dahil tüm sorunlarına derinden vakıftır ve artık sadece sorun saptamakla 

değil, çözüm önerileri gelitirmekle de yükümlüdür. Almanca, Fransızca, İtalyanca, 

İspanyolca, İngilizce gibi dillerle Türkçe arasında bir alt-üst sıralaması yapılamaz. 

AVRUPA KÜLTÜR, sanayinin ve teknolojinin beiği bir coğrafyada yaayan 5 milyonu akın 

Türkçelinin yeni bir görevle karı karıya olduğunu gözleyerek vaziyetten vazife çıkardı: 

Cumhuriyet rejiminin aydınlanmacı rüzgârıyla serpilen çağda Türkçeyi kullananlar, Avrupa 

entelektüel yaamının en mükülpesent sanat olaylarını bile yerinde algılamak, aktarmak ve 

yorumlamak için yeterince gelikin bir dilin taıyıcısı olduklarını bilmeli, bunu da en 

azından kendilerine kanıtlamalıdırlar. Böyle bir giriim, ancak yurttaş yayıncılığı 

ile gerçekleebilir. Onu yapmaya çalııyoruz. 

Kendimizi elbette yeterli görmüyoruz, her durumda AVRUPA KÜLTÜRün çabasını daha çok 

gelitirmek zorunda olduğumuzun farkındayız. O nedenle kendimize de soruyoruz: 

Batı Avrupanın kültür dünyasında olan bitenleri Türkçe üzerinden görüp yorumlamak neden 

önemli? Hegeli, Zizeki, Beethoven ve Philip Glassı, Fazıl Sayı, Pablo Picasso ve Francis Baconı, 

yeni sanat pratiklerindeki tüm fırlak eğilimleri, sadece Fatih Akını değil sinemadaki tüm yeni 

çıkıları, artık doğrudan Almanca yazan Türkçeli genç kuak yazarları, örneğin Luther için 

roman yazan Zaimoğlunun itilimlerini, özellikle de kabarecilerimizi... 

Hepsini yakın takibe almak zorundayız: Bu dilin içinden. Kültürel yaamın her alanında varız, 

o zaman varlığımızı sadece Avrupanın yerleik dilleri üzerinden değil, bu görece 

yeni ve kalıcı konuk dil üzerinden de göstermek durumundayız. 

Böyle davranmazsak ne mi olur? 

Bir geçici şey olduğumuzu kabullenmek durumunda kalırız. 

Aydın, kalıcılık iddiası olan cumhuriyetçi ve aydınlanmacı müdahalenin bir diğer adıdır. 

Kültür dünyasında nelerin olup bittiğini Türkçenin içinden bunlara nasıl bakılabileceğini göstermeye 

çalııyoruz. AVRUPA KÜLTÜR, sadece artık olgunluk çağını sürdüren yazar ve çizerlerin görevi 

değildir, ayrıca Türkçeli ve Avrupada yerleik genç kuağa da bir özgüven aısıdır. 

Türkçeli aydın, bu özgüveni gelitirmekle yükümlüdür. 

Hem Türkçenin hem de Avrupanın bu tür bir müdahaleye ihtiyacı var. Eitliğin ve eitlikçiliğin izini 

sürüyoruz sonuçta: Türkçe, aslında Almanca ile Rusça arasındaki ve en az onlar kadar gelikin 

bir büyük dil ve kültür alanı olarak kültürel yaamı yine bu diller kadar zengin/olgun/genç 

bir merakla izleyip değerlendirebilir. 

Bu doğrultuda yeni adımlar atmaya çalııyoruz. 

Avrupadaki Türkçelileri bu çabaya daha yoğun bir biçimde katkıda bulunmaya çağırıyoruz. 

Toplumsal yaamın her sektöründeki her ii yaparız, ama onlar kadar üst düzey kültür işleri de 

çıkarabiliriz ve mevcut yaam kültürünü değerlendirmeye alabiliriz. 

İte ikinci yıla kültürel yaamın her alanından Türkçelilere böyle bir çağrıyla ve yeni katılımlarla 

zenginleme umudu içinde giriyoruz. Sizleri mücadelemize ortak olmaya davet ediyoruz. 

Avrupada yerleik ve Türkçeyi daha yüksek düzeylere çekmeye çalıan, aydınlanmacı, 

cumhuriyetçi, laiklikten taviz vermeyen, eitlikçi ve özgürlükçü tüm kültür 

insanlarımıza bu kapı ardına kadar açıktır. 

ALİ YILDIRIM | ÖMER YAPRAKKIRAN | OSMAN ÇUTSAY 

2

3 

Şubat 2017 | Sayı: 12


İçindekiler 

Bir yılın ardından, yeni bir yıla doğru 

ALİ YILDIRIM / ÖMER YAPRAKKIRAN / OSMAN ÇUTSAY 

Aylık çıkarmaya çalıştığımız bu dergi, sadece emeğin değil bir dilin de göçünü içeren yarım asırlık 

bir sürecin ürünü aslında. Kuşkusuz, dağıtım sınırını tarihe karıştıran bilgisayar ve internet teknolojisinin 

de bir sonucu. Bir hedei vardı, hâlâ da var: Türkçe büyük dünya dillerinden biridir ve özellikle 

Türkiye Türkçesi, çağdaş Avrupa’nın yerleşik bir parçasıdır madem, yaşlı kıtanın kültür yaşamına da 

en üst düzeyde ve doğrudan müdahalelerde bulunmalıdır. 

SAYFA: 2 

BÜYÜK HÜMANİSTİN 75’İNCİ ÖLÜM YILI 

Stefan Zweig yaşıyor 

AHMET ARPAD 

20’nci yüzyıl Alman dili ve edebiyatının en ünlü yazarlarından biri olan Stefan Zweig’ı 75’inci ölüm 

yılında anıyoruz. Zweig bir yandan politik davranışlarıyla politikacılara karşı düşün savaşı verdi, bir 

yandan da yeni eserler yarattı. Çok çabuk büyük ilgi toplamayı başardı. Toplu şiirlerini yayımladı, deneme 

kitapları ve nuvelleri basıldı. Nazizm yükselirken, Stefan Zweig’ın da onunla taban tabana zıt 

dünyasını içeren yapıtları büyük ilgi görüyor, yeni baskıları yapılıyordu. Hümanizmin bu yılmaz savaşçısı, 

faşizmle savaşındaki trajik sonuna doğru yürürken, bir yazar olarak hep özgürlüğün peşinde 

koştu. 

SAYFA: 6 

EBERHARD ZANGGER LUVİ BULGUSUNDAN HAREKETLE 

ABARTMALARA KARŞI, AMA.. . 

Türkiye ve Batı düşüncesinde kartlar yeniden dağıtılabilir 

OSMAN ÇUTSAY 

Türkiye, her anlamda tüm çatışmaların ve tartışmaların ortasında yer alıyor. Anadolu ve yarattığı 

binlerce yıllık kültür coğrafyası, iktidar sahipleri ne derse desin, geçmişinden gelen ağır mirasla sürekli 

yeni sorular üretiyor. Ezici çoğunluğu yanıtsız, ama tuhaf sinyaller yayan sorular bunlar. 

Bu tür soruların sahiplerinden biri de Dr. Eberhard Zangger. Avrupa Kültür’e daha önce de konuk olan 

Dr. Zangger, arkeolojinin nereye gittiğini, bu alanda su başlarını tutmayı başaranların açık düşmanlığını 

da üzerine çekerek, “çok sevimsiz” bulunan yanıt önerilerini geliştirmeyi sürdürüyor. 

SAYFA: 14 

‘CARMINA BURANA’ VE CARL ORFF 

Mistik dünyanın müzikal büyüsü 


Müzik tarihinde Carl Orf’a benzeyen bir şahsiyet bulmak zordur. Alman besteci Carl Orf büyüleyici 

bir bestecidir. Eserlerinde dinleyiciyi bir anda etkileyen büyük korolar ve büyülü vurmalı çalgılar 

aracılığıyla insanlığın mistik yönünü ortaya çıkarmayı hedeler. En ünlü eseri Carmina Burano dev 

bir kantattır. Büyük koro ve büyük orkestra için dev bir kantat olan Carmina Burana için sahnede aslında 

beş yüz koro elemanı ve üç yüz icracı (bunların otuzu vurmalı çalgılardır) olmak üzere sekiz 

yüz kişinin bulunması gerekmektedir. Carl Orf eserlerini tiyatro yönetmenliğinden gelen deneyimle 

hep teatral bir üslupla yazar. 

SAYFA: 23 

BİR TAKSİYE SIĞAN DÜNYA, DÜNYAYA SIĞMAYAN BİR TAKSİ 

Yazmak için yaşayan Selçuk Ülger 

Frankfurt bir dünya şehri ve paranın, özellikle de Avrupa parasının merkezi. Yüzlerce kültür iç içe ve 

yan yana yaşıyor. Şehrin kilit renklerinden birini de Türkçe ve Türk edebiyatı oluşturuyor. Bu ilk bakışta 

fazla iddialı görünen “yalın gerçeğe” güzel bir örnek, akademik yaşamını derinleştirmek için geldiği 

bu şehirde farklı bir yaşam kuran Selçuk Ülger. Küçük bir taksinin penceresinden, hatta dikiz aynasından 

bile dünyayı zenginleştiren olmadık öyküler, yepyeni hayatlar çıkarabilen bu mütevazı yazı 

adamı, sorularımızı yanıtladı. 

SAYFA: 34 

4


BU YENİ DİLİN AĞIRLIĞINI HERKES KULLANMAYA ÇALIŞIYOR 

Türkçeye ‘kirli siyaset’ tuzakları 

IŞIN TOYMAZ 

Almanya’da neredeyse 40 yıldan bu yana bir sağa bir sola savrulan Türkçe dersleri için tehlike çanları 

çalıyor. Türkiye’deki müfredat değişikliğinin Almanya’daki Türkçe derslerine ve sınılarına da yansıyabileceği 

yönünde sesler yükselirken, Alman basınında “Erdoğan’ı sınılarımızda istemiyoruz” başlıkları 

dikkati çekiyor. Konsolosluk öğretmenlerinin anadil derslerinde milliyetçi doktrinleri derslerde 

işleyebileceği ve bundan Alman okul idaresinin habersiz olabileceği yönündeki haberler, basında 

kendine geniş yer buluyor. 

SAYFA: 46 

FRANSIZ REJİSÖR OLIVIER HUEBER’LE SÖYLEŞİ 

Friedrich Engels tiyatroda 

OZAN EKİN 

Friedrich Engels’in çok genç kaleme aldığı, yolunun Karl Marx’la kesişmesine yol açan yapıtı 

“İngiltere’de Emekçi Sınıfın Durumu” ilk kez tiyatroya uyarlandı. Bu tür çıkışlarıyla bir süredir dikkatleri 

üzerine çeken tiyatro oyuncusu ve rejisör Olivier Hueber’le, önemli tarihsel felsei ve siyasi 

metinlerden sahneye uyarladığı oyunlar üzerine konuştuk. Hueber, oyunların sahnelendiği Saint 

Germain’deki Theatre de Nesle’de bazı gösterimlerin ardından felsefe, ekonomi, tarih gibi alanlardan 

davet ettiği konukları eşliğinde oyun ve metin üzerine izleyicilerle tartışmalı toplantılar yapmasıyla 

da tanınıyor. 

SAYFA: 52 

RESİMLİ VE RESMİ DEMOKRASİ TARİHİ 

‘Der Spiegel’ 70 yaşında 

Bir ülkenin açık tarihi aslında. Yani “İkinci Dünya Savaşı sonrası Almanya’nın tarihi bu elimizdeki, 

adamlar albüm halinde yayımlamış” diyecek olanlar çok da haksız değil. Der Spiegel, 2017 başındaki 

70’inci yıldönümü nedeniyle yayımlanan ve özenli bir özet niteliğindeki kapsamlı büyük boy bir 

kitapla, ülkeye yeni ve resimli bir popüler tarih kitabı daha armağan etmiş oldu. 

SAYFA: 56 

ALMAN ARAŞTIRMACI OLIVER NACHTWEY VE ENDİŞESİ 

‘Düşüş Toplumu’ nereye kadar gerileyecek? 

Genç kuşağın atak araştırmacı ve yazarlarından Oliver Nachtwey, yeni kitabı “Abstiegsgesellschaft” 

(Düşüş Toplumu) ile neoliberal toplumun insan kaderini mercek altına alıyor. Ama bu kaderin hangi 

“somut toplumsal kederlerin” ürünü olduğunu soruşturuyor. Bu yöntemin son on yıllarda pek 

sevimli bulunmadığı, hatta “biraz fazla komünistçe” görüldüğü ve hemen damgalandığı biliniyor. 

Türkçeye, başlığı biraz zorlanarak “Düşkünleşme Toplumu” diye de çevrilebilecek olan bu çalışmasında, 

Nachtwey, vardığı sonuçlardan, en azından şimdilik, korkmamasıyla dikkat çekiyor. 

SAYFA: 58 

Ahmet Haşim FRANKFURT SEYAHATNAMESİ 

Bitmiş bir Almanya ile karşılaşmak 

Modern Türk şiirinin Yahya Kemal ve Nâzım Hikmet ile birlikte üç kurucu babasından biri kabul edilen 

Ahmet Haşim, yakalandığı amansız hastalıkların tedavisi için dostları ve doktorlarının önerisiyle 

1932 yılı sonbaharında Frankfurt’a gelmişti. Hitler’in iktidara hazırlandığı günlerdi. Büyük şair, 83 yıl 

önceki Frankfurt’u, değişik açılardan ve kendisi de ölümle pençeleşirken şöyle anlatıyordu. 

SAYFA: 64 

Impressum: Sayfa: 32 

5


BÜYÜK HÜMANİST 

Stefan Zweig 

AHMET ARPAD 

6


20nci yüzyıl Alman dili ve edebiyatının 

en ünlü yazarlarından biri olan Stefan Zweigı 

75inci ölüm yılında, onun sayısız yapıtını 

dilimize kazandırmı olan Ahmet Arpadın 

satırlarıyla anıyoruz. 

7


✤ 

VİYANA 

KAHVELERİNİN 

SANAT VE KÜLTÜR 

HAVASININ 

BİR ÇOCUĞU 

✤ 

Avusturyalı gazeteci, romancı, oyun 

ve biyograi yazarı Stefan Zweig, 

1881 yılında Viyanada doğdu. Viyana ve 

Berlinde eğitim aldı. İngilizce, Fransızca, 

İtalyanca, Latince ve Yunanca öğrendi. 

Yahudi asıllı babası, Avusturyanın Moravia 

eyaletinden Viyanaya yerlemi bir tekstil 

fabrikatörü idi. Ağabeyi, fabrikayı ileride 

devralmak için babasının yanında yetitirilirken 

onu Viyana Üniversitesine yolladılar, 

felsefe okusun, aileden daha kültürlü biri 

çıksın diye. Üniversite yılları genç Stefan 

Zweig için özgürlük yılları oldu. Bir süre 

Berlinde kaldı, sanat ve edebiyat çevreleriyle 

ilikiler kurdu. Sonra Belçikaya 

geçti, o günler Avrupası`nın en ilginç airlerinden 

Emil Verhaerenle tanıtı, ileride 

onun yapıtlarını Almancaya çevirdi. 1904 

yılında üniversiteyi Herr Doktor unvanı 

ile bitirdi. 

Daha liseye gittiği günlerde Viyana 

kahvelerinin sanat ve kültür havasını 

içine çekmi, kentin ünlü edebiyatçılarıyla 

yakınlık kurmutu. Stefan Zweig ilk 

iir ve nuvellerini yazdı. Babasının varlıklı 

olması onu geçim sıkıntılarından uzak tutuyordu. 

1907de ailesinin yanında ayrıldı ve 

Viyananın III. bölgesinde kendine bir kat 

kiraladı. İkinci iir kitabı İlk Çelenkler 

ona Bauernfeld Ödülünü getirdi. Bütün 

hayatını yazıya adadı. 

POLİTİKACILARA KARŞI SAVAŞI 

Zweig bir yandan politik davranılarıyla 

politikacılara karı düün savaı 

verdi, bir yandan da yeni eserler yarattı. 

Toplu iirlerini yayımladı, deneme kitapları 

ve nuvelleri basıldı. Stefan Zweig eserleri 

artık büyük ilgi görüyor, yeni baskıları 

yapılıyordu. 1919 yılında ei Friderikeyle 

Salzburga taındı. Zweigla evlenmek için 

ilk einden ayrılan Friderike evin onarımından 

sekreterliğe kadar birçok iin üstesinden 

geliyordu. Stefan Zweig da bir yazar 

olarak özgürce yaamasını sürdürdü, sık 

sık yolculuklara çıktı. 

8


Gittiği her yerden Friderikeye mektuplar 

yolladı. Yazarın altmı bir yıllık yaamında 

1924-1933 arası yılların olağanüstü 

bir yanı vardır. Zweigın ünü o yıllarda dünyanın 

dört bucağına yayılmakta, öyküleri, 

biyograileri, denemeleri, romanları sadece 

Amerika ve Avrupada değil Asyada da 

büyük ilgi görmekteydi. Çıktığı yolculuklar 

arttı, her ülkede dostlar edinmeye baladı. 

Avrupa kültürü yoluyla daha iyi bir dünya 

amacını gerçekletireceğine inanmaktaydı. 

Ancak 1933te Almanyada diktatör 

Hitlerin ibaına gelmesiyle bütün düleri 

karmakarıık oluverdi. Aydınlar ve sosyalistler 

tutuklanıp kamplara atılırken, 

sokaklarda yığın yığın kitaplar yakıldı. 

Yakılan kitaplar arasında onun da eserleri 

vardı. Stefan Zweigın adı safkan olmayan 

insanlar listesinde yer aldı, eserleri yasaklandı. 

Mutluluklar ve baarılarla dolu 

yaamı sona erdi. Tedirginlikleri giderek 

arttı. Anadiliyle eserler vermek olanağının 

azalmakta olduğunun farkındaydı. Alman 

dilinin konuulduğu ülkelerdeki okurlarını 

zamanla yitireceğini de biliyordu. 

HİTLER’LE GELEN BUNALIM 

Özgürlük dükünü Zweig için tek çıkar 

yol ülkesini terk etmekti. Bir süre için 

İngiltereye yerleti. Ancak kendini burada 

da rahat hissetmedi. 1938 yılında ei 

Friderikeden boandı. 13 Mart 1938de 

Hitlerin Viyanaya girmesiyle anavatanı 

Avusturya politika haritasından silindi. 

Yarım yüzyıl boyunca kendini bir dünya 

yurttaı sayan Stefan Zweig artık vatansız 

kiiydi. O, Avrupasını yitirmiti. Savaın 

iddetini arttırması ve Hitlerin güçlenmesi 

Stefan Zweigı daha çok bunalımlara soktu. 

Onlarca yıldır kafasından geçirdiği ve 

uğruna savaım verdiği Kültür Avrupası 

düünün artık gerçeklemeyeceğini kavramıtı. 

1940ta İngiliz vatandaı oldu ve 

ikinci ei Charlotte Altmannla Brezilyanın 

Petropolis kentine yerleti. Ancak orada da 

mutluluğa eriemedi. 

9 

✤ 

STEFAN ZWEİG’IN ADI 

“SAFKAN OLMAYAN 

İNSANLAR” LİSTESİNDE 

YER ALDI 

✤


Yorgun ve bezgindi. 17 Eylül 1941de ilk 

ei Friderikeye u satırları yazdı: Burada 

Avrupayı unutabilirsem, evimi, kitaplarımı 

ve her eyimi yitirdiğimi aklımdan çıkarabilirsem, 

üne ve baarıya bo verebilirsem, 

Avrupada insanlar açlık ve yoksulluk içinde 

kıvranırken bu Tanrı bağıı ülkede yaayabilmek 

iznine kavutuğumdan ötürü mutlu 

Dünyası, Amok Koucusu, Satranç, Rotterdamlı 

Erasmus, Joseph Fouche, Sabırsız 

Yürek, Balzac gibi çok sayıda eseri dilimize 

çevrildi. Stefan Zweigın hayat hikâyesi 

olan Dünün Dünyası eserinin (Türkçesi: 

✤ 

AVRUPA KÜLTÜRÜNE 

VE HÜMANİST 

DÜNYA GÖRÜŞÜNE 

İNANIRDI 

✤ 

olurdum... Fakat Avrupadan gelen haberler 

pek korkunç. Dünyanın bugüne değin görmediği 

dehetler dolu bir kı olacak. Burada 

geçireceğim aylarda otobiyograimi bir 

gözden geçireceğim... 

“SAVAŞLARDAN NEFRET EDERİM” 

O, Avrupa kültürüne ve hümanist bir 

dünya görüüne inanırdı. Avrupanın içine 

dütüğü durumdan duyduğu üzüntü ve 

hayal kırıklıkları nedeniyle 1942 yılında 22 

ubatı 23 ubata bağlayan gecede karısı 

Lotte ile birlikte intihar etti. Türkiyede de 

en çok okunan yabancı yazarlardan biri olan 

Zweigın, Yıldızın Parladığı Anlar, Dünün 

Burhan Arpad) son satırları, geride kalanlar 

ve yarınları yaayacaklar için umut ıığıdır: 

Her gölge sonunda yine de ıığın çocuğudur. 

Ancak aydınlıkla karanlığı, savala 

barıı, yükselile alçalıı yakından tanımı 

olan kii, hayatı gerçekten yaamı sayılır. 

Petropoliste intihar eden Stefan Zweigın, 

dünyadaki bunca acının ardından artık 

sabahı bekleyecek gücü kalmamıtı... 

İnsancıl ve sava karıtıydı Stefan Zweig. 

Her eye bu açıdan bakardı. İnsan ve yazar 

olarak özgürlüğüne dükündü. Savalardan 

nefret ederim derdi: Savalar yüz 

binlerce çocuğu öksüz bırakır. Kaba kuvvet 

insanların iç dünyasına hiçbir zaman huzur 

getirmez. 

10


Dünün Dünyasında 1920li, 1930lu 

Salzburg yıllarını Sanatla, mutlu doğanın 

karılıklı yükseldiği o günler ne zengin, 

ne renkliydi! diye anlatır: Birinci Dünya 

Savaından sonra o küçük kentin kasvetli 

manzarasını anımsayıp damından 

yağmur suları akan evimizde soğuktan titretiğimizi 

düündükçe, bu barı yıllarının 

değerini daha iyi kavrıyorum. Dünyaya ve 

insanlara inanmamıza izin vardı o yıllarda. 

Fakat sonra, hemen karımızda, Berchtesgaden 

dağında oturan bir adamın (!) bütün 

bunları tuzla buz edebileceğini hiç düünmemitik... 

BİR UMUT YAZARI 

Stefan Zweigın yaamına son vermesinin 

ardından, Bir mülteci yaamı daha 

alıılmı ekilde sona erdi... diye oldukça 

üst perdeden yazmıtı Hitler yandaı Salzburg 

Eyalet Gazetesi. O, insancıl ve sava 

karıtıydı. Her eye bu açıdan bakardı. 

İnsan ve yazar olarak özgürlüğüne dükündü. 

Stefan Zweig, Freud psikoanalizini 

uyguladığı öykülerinde olay ve kii davranılarını, 

kiilerin düün dünyalarını, en 

önemsiz sayılabilecek ayrıntılara kadar 

ilerken yalın bir lirizm, vurucu bir gerilim 

sağlamayı ustalıkla baarır. Anlattıkları 

çoğu kez onun psikolojik - edebi deneyimleri, 

kii olarak yaadıklarıdır. Kimi yapıtında 

karımıza çıkan alıılmamı kiilikteki 

insanlar ise yazarın gözüpek heveslerini 

kamçılayarak onu yaratıcılığa sürükleyen 

karakterlerdir. Stefan Zweig yapıtlarında 

bir eye hep sadık kalır: Doğruya 

ve insancıllığa dikkatimizi çeker, karıtlar 

arasında aracı rolünü üstlenir. Okurunu 

inandırıcı gücüne, anlatımı ve diliyle ulaır. 

Zweig iyimserdir, o bir umut yazarıdır. 

Özellikle öyküleriyle okuru hep yüreklendirir, 

ona yaama sevincini götürür. 

Birinci Dünya Savaının yıkıcılığını, 

korkunçluğunu yakından görmütü. İnsanların 

kurtuluu, mutluluğa kavuması için 

11


✤ 

HİTLER REJİMİNİN 

ÇÖKERTTİĞİ 

İNSANCIL RUH, 

SONUNDA 

ÖLÜMÜ SEÇTİ 

✤ 

ortak Avrupa kültürünün kurtarılması 

gerekliydi. Zweiga göre liberal toplum 

düzeni toparlanmalı, insanlar yanlılardan 

dönmeli ve böylece daha iyi yarınlara ulamalıydı. 

Bunun için de en bata Avrupa 

aydınları ve sanatçıları aralarında anlamalı, 

ibirliği yapmalıydı. Bütün ülkelerde 

generaller sadece ta anıtlar olarak akıllarda 

kaldığı gün insanlar özgür ve mutlu 

olacaktı. Franz Werfele yolladığı son mektupların 

birinde çok kötümserdi: Dünyamızın 

yıkımı bütün hızıyla sürüp gidiyor. 

Savaın bombalarıyla çöken her evle ben de 

çöküyorum. Bu hümanist insan için sava 

bir dünya cehennemiydi. 

REJİMİN DAYANILMAZ BASKISI 

Bir yazar, sansür yaamadığı sürece 

inandığı yolda yürümek zorundadır… Bitkiler 

gibi insanlar da uzun süre köksüz 

yaayamaz… diyen dünyaca ünlü bu aydın 

hümanistin Hitler rejiminin dayanılmaz 

baskıları altında yazar ve düünür kiiliğini 

yitirip ruhsal çöküntüye uğraması çok trajiktir. 

Nazi faizminin özgür düünceyi yok 

etme giriimleri Zweigları ölüme sürüklemitir! 

Barıın ve iyiliğin üstünlüğünü hep 

umut etmi olan Stefan Zweig nasyonal sosyalizmin 

ve Hitler diktatörlüğünün kurbanı 

olmutu. Avusturyanın bu en ünlü yazarının 

özgürlüklü görüleri huzursuz yüzyılımızda 

her zamankinden daha çok geçerli! 

Ünlü Berlin-Aleksander Alanı romanının 

yazarı Alfred Döblin, Hitler diktatörlüğü 

yıllarında söylediği Özgür düünceye 

engel olamazsınız, o ku gibidir, her yere 

uçar sözleriyle, ezilmek istenen Zweig ve 

dostlarına destek olmak istemiti. 

20nci yüzyılın bu insancıl ve sava 

karıtı edebiyatçısının büstü Salzburgda, 

Kapuziner manastırının önünde biraz 

hüzünlü, biraz düünceli karıdaki villasına 

bakıyor… 

z 

12

13 



EBERHARD ZANGGER 

LUVİ UYGARLIĞINDAN HAREKETLE ABARTMALARA KARŞI, AMA... 

Türkiye ve Batı 

düşüncesinde kartlar 

yeniden dağıtılabilir 

OSMAN ÇUTSAY 

14


Türkiye, her anlamda tüm çatımaların 

ve tartımaların ortasında 

yer alıyor. Anadolu ve yarattığı binlerce 

yıllık kültür coğrafyası, iktidar sahipleri 

ne derse desin, geçmiinden gelen ağır 

mirasla sürekli yeni sorular üretiyor. Ezici 

çoğunluğu yanıtsız, ama tuhaf sinyaller 

yayan sorular bunlar. 

yeterli bir ağırlığa sahip olmadığını düündüğü 

aratırmaların, Türkiyenin temellerini 

yakından ilgilendirip ilgilendirmediği 

tartımalarına hiç girmek istemiyor. 

Günümüzün modern bir Luvi ülkesi olarak 

nitelenebilecek Türkiyeden çalımalarına 

yönelik destek ve kösteklerle ilgili sorumuza 

yanıtı, yeni sorulara gebedir: 

Bu tür soruların sahiplerinden biri de 

Dr. Eberhard Zangger. Avrupa Kültüre 

daha önce de konuk olan Dr. Zangger, 

arkeolojinin nereye gittiğini, bu alanda 

su balarını tutmayı baaranların açık 

dümanlığını da üzerine çekerek, çok 

sevimsiz bulunan yanıt önerilerini gelitirerek 

çalımalarını sürdürüyor. Bunu 

sadece Avrupa dillerinde yapmıyor 

elbette. Türkçe de çalıma alanları içinde 

yer alıyor. O nedenle Luvi uygarlığı veya 

coğrafyasıyla ilgili aratırmalarını toplayan 

yeni sitesinde (www.luwianstudies.org) 

Türkçe bölümü de var. Bu arada 

geçen yıl önce İngilizce (The Luwian 

Civilization) daha sonra da Almanca 

(Die luwische Kultur) olarak yayımlanan 

kitabının yakınlarda Türkçe olarak 

da piyasaya çıkacağını duyuruyor. Ancak 

bu kitabın basım ve dağıtımının ne zaman 

yapılacağını kendisinin de bilemediğini, 

dolayısıyla kesin bir tarih veremeyeceğini 

söylüyor. Eberhard Zangger, tezlerinin 

ve çıktığı yolun Türk toplumu tarafından 

da bilinmesini istiyor. 

Kendisi gerçekten tevazu sahibidir ve 

çalımalarının anlamı üzerine, kendi alanını 

aan saptamalarda bulunmak istemiyor. 

Hümanist geleneğin bu ısrarlı sürdürücüsü, 

arkadalarıyla birlikte yürüttüğü 

ve kendisinin de pratikte henüz 

Bir arzum hep, 3000 yıl önceki olaylarla 

günümüzdeki ulusal devlet yönelimli politikayı 

tamamen birbirinden ayrı tutmak 

oldu. O zamanlar neler yaandığının imdiki 

zamanla hiçbir ilikisi yok. Bence arkeoloji, 

bugün hâlâ daha yegâne aratırma disiplini 

olarak ulusal yönelimlerin büyük acısını 

çekmektedir. Sömürgeler döneminde bu 

yaklaım belki siyasi olarak yardımcı olabilirdi, 

ama bugün artık sadece anakronik bir 

eydir. Aratırma, bilginin geniletilmesidir 

ve bilginin yayılması, tüm insanlara daima 

aynı ölçüde hizmet eder. Çok acil uluslararası 

arkeolojik aratırma kurumlarına ihtiyacımız 

var. 

✤ 

EBERHARD 

ZANGGER, 

TEZLERİNİN VE 

ÇIKTIĞI YOLUN 

TÜRK TOPLUMU 

TARAFINDAN DA 

BİLİNMESİNİ 

İSTİYOR. 

✤ 

15


✤ 

TROYA ÜZERİNE 

SON 20 YILDA 

SÖYLENEN BİRÇOK 

ŞEY ANLAMSIZ 

✤ 

SUSKU KOMPLOSU? 

Eberhard Zangger, tezleriyle ortaya 

çıktığından ve sahneyi dağıttığından bu 

yana bir susku komplosu ile de çarpımak 

zorunda kaldı. Bu komplonun devam ettiğini 

ve sonuçsuz kalmadığını söyleyebiliriz. 

Özellikle Türkiyedeki arkeologların, 

tezleri ve aratırmalarından çıkan 

sonuçlar karısında kör ve sağırı oynamaları, 

Dr. Zanggeri abartılı çıkılar 

yapmaktan alıkoyuyor olabilir. Yine de 

Küçük Asya dediğimiz Anadolu tarihinin 

ilk kuak aratırmacıları karısındaki 

mütevazı yerinin bilincinde olduğunun 

altını çiziyor: 

Kendimi Küçük Asya’nın tarih 

öncesini aratıran arkeolojinin öncüleri 

safına yerletirme duygusuna uzağım. 

Ama Frank Calvert, Hugo Winckler, 

”mil Forrer, James Mellaart gibi isimlerin 

kaderlerine bakınca hepsinin zor 

bir yaamı olduğu hemen göze çarpar. 

Bunun yanında, eğer bu insanlar 

olmasaydı, Küçük Asya’nın bronz çağı 

hakında hemen hemen hiçbir ey 

bilmeyecektik. 

Dr. Zangger, Avrupa Kültürün sorularına 

verdiği yanıtlarda, kendisine ister 

istemez bir otorite karıtlığı yakıtırıldığını 

belirtiyor. Bundan çok rahatsız 

olduğu söylenemez: 

Üniversite bünyesinde aratırmacılık 

yoluna giren kii, diğerlerinin 

lütufkârlığına bağımlıdır. Arkeolojik 

aratırma da son derece katı bir hiyerari 

içinde yapılmaktadır. Kazı yöneticileri, 

sonuç olarak aratırma malzemesinin 

dağılımını, yayınları, alınacak izinleri, 

konferans konumacılarını, aratırma 

paralarını, bursları ve çalıma 

yerlerini belirleyen insanlardır. Ben bu 

yapıların dıında hareket ediyorum. 

Kazı yöneticileri benim görülerimi 

reddediyorlar, çünkü otoritelerinin altını 

oyduğumu düünüyorlar. Akademik araçların 

oluturulmasında insanlar, doktora 

tezi yazanlar ve üniversite öğrencileri, 

kendilerini hep kendilerinden beklenenlere 

göre ayarlamak zorundadırlar. 

Akademik ileyi maalesef düünce 

çoğulculuğunu tevik etmiyor. Hatta tam 

tersine bir durum söz konusudur. Bu 

da akademik ileyiin galiba en büyük 

zaafıdır. 

TROYA: BİTMEYEN EFSANE AMA... 

Geçen yüzyıl içinde Küçük Asya arkeolojisinde 

önemli adımlar atıldığı da inkâr 

edilemez. Ancak bu adımlar, Zanggere 

göre, örneğin Troya ile ilgili soruların bittiği 

ve yanıtların bulunduğu anlamına gelmiyor. 

Birçok eski soru geçerliliğini yitiriyor 

ve Eberhard Zangger eski sorulara 

bulunan yanıtlarla artık vakit yitirilmemesi 

gerektiğini savunuyor. Troyadaki 

kazılara da yeni sorular ıığında, yeni 

teknolojik araçlar ve yeni yöntemlerle 

yaklaılmasını istiyor: 

Bence, Troya ile ilgili büyük sorular 

tıpkı 100 yıl önceki gibi, henüz tam bir 

yanıta kavuamamı, açık sorulardır. 

ehir ne büyüklükteydi? Halkın oturduğu 

evler ve çalıma yerleri nerede bulunuyordu? 

Troya’nın gücü ne kadardı? 

Liman neredeydi? Manfred Korfmann, 

Beik Koyu’nun liman olduğunu söylemiti. 

Ama u anda, suyun kalenin bulunduğu 

tepeye kadar ulatığı ve gemilerin 

yanatığı rekonstrüksiyonlar görüyoruz. 

Neden bu ticari mallar karada 10 kilometrelik 

bir yolu aarak Beik Koyu’na 

taınmak zorundaydı? Troya üzerine son 

20 yılda söylenen birçok ey benim için 

bir anlam ifade etmiyor. 

16


EGE’DE BRONZ ÇAĞININ SONU 

Batı Anadolu’da Luvi Uygarlığı’nın Tanımlanması 

Güncel Model 

Karadeniz 

Troia 

Hitit 

Uygarlığı 

Miken 

Uygarlığı Kiklat 

Uygarlığı 

Avrupa 

Minos 

Uygarlığı 

Akdeniz 

Altın 

Gümüş 

Bakır 

Kurşun 

Ege bölgesinde Bronz Çağı’na dair günümüzde yaygın olan güncel model 1920’lere dayanır. Bu modele göre Avrupa’da üç Ege uygarlığı (Miken, Minos ve Kiklat), Ön Asya’nın merkezinde de sadece 

Büyük Hitit Krallığı bulunmaktadır. Bu model doğrultusunda aradaki bölgede (günümüzde Türkiye’nin batısına tekabül eden, haritadaki büyük boş alan) kayda değer herhangi bir medeniyet yoktur. 

Ama diğer taraftan en zengin maden yataklarının, devamlı akan sayısız nehir ve doğal limanların yanı sıra son derece verimli, ekilebilir toprakların da bu bölgede yer aldığı bilinmektedir. Ve bu 

toprakların orta yerinde de dünyanın en ünlü arkeolojik sit alanı olan Troia şehri bulunmaktadır. 

Önerilen Yeni Model 

Ahhiyawa 

Danaya 

Akhaia 

Mikenler 

Paeonia 

Kikonia 

TROIA SAVAŞI 

MÖ. 1182 

Trakya 

Wiluša 

Teker 

Troia 

Šeha 

Serden 

Mysia 

Karkiša 

Arzawa 

Karya 

Maša 

Denjen 

Frigya 

Mira 

Karadeniz 

Pitasa 

Lukka 

Lukka 

Likya 

Arawanna 

Hapalla 

Pala 

Aşağı Ülke 

Kaşka 

Paflagonya 

Tarhuntašša 

Kizzuwatna 

SALDIRILAR 

MÖ.1192 

Hatti 

Hititler 

Istidina 

Halizon 

Ugarit 

Mitanni 

Keftiu 

DENİZ KAVİMLERİ 

SALDIRILARI 

MÖ.1192 

Luviler 

Alasya 

Amurru 

Akdeniz 

Bölge Halk Şehir Yazı 

İsimlendirme 

Mısır 

Mısırlılar 

Theben/Teb 

Hiyeroglif 

Hekuptah 

Yukarı Dicle 

Orta Anadolu 

Suriye/Filistin 

Yunanistan 

Girit 

Kıbrıs 

Batı Anadolu 

Asurlar 

Hititler 

Kenan 

Akalar 

Minos 

Kıbrıslılar 

Luviler 

Asur 

Hattuşaş 

Kadeş 

Mikene 

Knossos 

Enkomi 

Apaşa, Troia, 

Millawanda 

Çivi Yazısı 



Linear B 

Linear A 

Kıbrıs-Minos 

Luvi Hiyeroglifi 

Ratenu 

Hatti 

Amurru/Amoriler 

Tanaja/Danae 

Keftiu 

Alaşya (Alasya) 

Arzava/Wilusa 

Mira/Lukka 

Ege bölgesinin Bronz Çağı sonu için önerilen yeni model Anadolu’nun batısındaki farklı küçük krallıkları da göz 

önünde bulundurmaktadır. Bu krallıklar yukarıda kırmızı daireler içerisinde Hitit (üst), Mısır (orta) ve Grek (alt) adları 

ile gösterilmişlerdir. Yeni model doğrultusunda bu krallıkların tamamı için konuştukları dilden dolayı “Luvi” adı 

önerilmiştir. Luvi krallıkları MÖ 1192 yılı civarında Kıbrıs’ı Hitit kontrolünden kurtarmak, Suriye’ye ve Hitit Krallığı’nın 

merkezi bölgesine güneyden saldırmak amacıyla koalisyon oluşturup, donanma kurarlar. Bu arada kuzeyli kavimlerin 

saldırıları da Hititler’in Anadolu’nun orta bölgesi üzerindeki hâkimiyetinin sona erdirilmesinde etkili olur. Daha sonra 

Miken devletleri de bir koalisyon oluşturarak, ilo kurar ve Ege Denizi’nin doğu kıyılarındaki liman şehirlerine saldırırlar. 

Sonuçta Batı Anadolu’nun birleşik askeri birlikleri ile Mikenler Troia’da karşı karşıya gelirler. 

Luwian 

Studies 

© Eberhard Zangger 2015 

17


“HİSARLIK’LA 

İLGİLENMİYORUM ASLINDA!” 

Ünlü Alman-Fransız ortak kültür 

kanalı Artede ocak ayında, Troya üzerine, 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

öğretim üyelerinden Prof. Dr. Rüstem 

Aslanın açıklamaları üzerine kurulu bir 

ilm gösterildi. Aslan, Korfmann Okulu 

da diyebileceğimiz 

bir çerçevede 

çeitli bilgiler 

verdi. Eberhard 

Zangger, Avrupa 

Kültüre bu yakla- 

ımın eletirel bir 

değerlendirmesini 

yaparken, bulunduğu 

yerle mevcut 

anlayıın uzlamasının 

mümkün 

olmadığına da 

dikkat çekiyor: 

Rüstem Aslan, 

incelemelerini, 

selei Manfred 

Korfmann gibi, 

Hisarlık tepesinde 

yoğunlatırıyor. 

Arte’deki ilmde de sadece bu kalenin 

bulunduğu tepe konu 

ediliyor zaten. Bronz çağının geç zamanlarındaki 

tabakalar, bugünkü yüzeyin metrelerce 

üzerinde uzanıyordu oysa. 

Bugün Hisarlık’ta kazılar yapmak, 

ameliyatla kesilip alınmı bir ayağa 

pedikür yapmak istemeye benzer. 

Eberhard Zangger, bugün Troya kazılarında 

neler yapılabileceği konusunda çok 

net görülere sahip: 

Geç bronz çağı tabakaları daha hâlâ 

alüvyon ovada bulunuyor, bunlar yüzeyin 

birkaç metre altında uzanıyorlar. Yapılması 

gereken ey, tepeyi değil, ovayı kazmaktır. 

Kaldı ki, Yunanistan’da Çingeneler 

bunu yapıyor. Çayırlara çadırlarını 

kuruyor ve Miken altını aramak için 

o çadırların içinde 5 metre derine kadar 

kazıyorlar. ”ğer bir ey bulmak mümkün 

olmasaydı, herhalde böyle yorucu 

çabalar içinde olmazlardı. 

İLERLEME DURDURULAMAZ 

Peki bütün bu susku komplolarından ve 

Küçük Asya arkeolojisi çerçevesinde yürütülen 

bilimsel iç savalardan ne gibi 

sonuçlar çıkacak? Küçük Asya arkeolojisinde 

su balarını tatmayı baaranlar neyi 

savunabilir mesela? Neyi engelleyebilirler 

veya yeni bir ey bulmak için ne gibi yollar 

açabilirler? Bu konuda Dr. Zanggerin 

kendisine göre bir yol haritası olduğu 

anlaılıyor: 

İlerlemeyi durdurmak için çaba harcanabilir, 

ama ilerleme durdurulamaz. 

Bir kapıyı kapalı tutmak da bir kuvvete 

gereksinim duyar. Bir sonraki odaya 

girmek için kapıyı açmak, bu kuvveti o 

odada etrafı gözlemek için kullanmak, 

çok daha anlamlıdır. “aha somut olarak, 

öyle: İnsanlar birbirleriyle konumalı, 

birlikte çalımalı, yayınlarda ve konferanslarda 

değiik görülere izin verilmeli, 

tartımalar tevik edilmeli. 

Arkeoloji, halkta, siyasetçilerde, para 

kaynağı sağlayacak olanlarda devasa bir 

sempati potansiyeline sahip olurdu. 

Ne yazık ki, bu potansiyeli bugün yeterince 

kullanmıyor. 

z 

18


"Uygarlık coğrafyası, 

etnik grup değil” 

Sadece Türkiye’nin değil, bütün bir batı düüncesi tarihinin temellerini tartımaya 

açan tezleriyle önce görmezlikten gelinen, hatta yerleiklerin artık kurtulduk 

diyerek üzerine beton dökebildiklerini sandığı, ancak görmezlikten gelinmediği 

zamanlarda da fazla önemsenmeden tezleri ele alınan ”berhard Zangger, 

Luvi uygarlığını irdeleyen son kitabının İngilizce ve Almanca dünyada ele alını 

biçimlerini kendi sitesinde bir soru-yanıt tablosu içinde değerlendirdi. 

- Son zamanlarda gazetelerde yayınlanan yazılar, gazetecilerin kitabınıza 

olumlu yaklaştığı, uzmanların ise ana tezlerinizi reddetmeye eğilimli 

olduğu izlenimini yaratmaktadır. Bunu nasıl açıklıyorsunuz? 

EBERHARD ZANGGER - Gazeteciler kendilerine gönderdiğimiz kitabı okudular, 

konferansımın videosunu seyrettiler ve çoğu benimle uzun uzadıya 

konutu. Medyanın u ana kadar görütüğü uzmanların kitabı okumak bir yana, 

ondan haberdar olduklarına dair en ufak bir emare görmedim. Bu aratırmacıların 

akademik özenleriyle ve titizlikleriyle gurur duyduklarını varsayıyorum. 

Ancak önyargılarını veya içgüdüsel tepkilerini kamuoyuna ilan etmekten baka 

bir ey yapmadıklarını görüyorum. 

- Kitabınızın ana noktalarını birkaç kelimeyle özetleyebilir misiniz? 

EBERHARD ZANGGER - Birincisi, Batı Anadolu’daki Orta ve Geç Bronz Çağı 

kalıntıları, Yunanistan, Girit ve Orta Anadolu’daki kalıntılara kıyasla yeterli 

düzeyde aratırılmamıtır. İkincisi, bu kadar büyük bir bölge ancak var olan 

arkeolojik verilerle doğa bilimlerine özgü yöntemler bir araya getirildiği zaman 

tam anlamıyla kavranabilir. Üçüncüsü, günümüze ulaan bulguları bileenlerine 

bölmek, tarihi olayları anlamayı zorlatırır. “olayısıyla eldeki kaynakları, 

yani belgelerle arkeolojik bulguları birletirmeyi amaçlamalıyız. Ayrıca karmaık 

meseleleri, örneğin bulgularımızı ustalıklı illüstrasyonlar yoluyla daha anlaılabilir 

hale getirmeliyiz ve yeni ikirleri tevik etmeyi amaçlamalıyız. 

✤ 

ELDEKİ BELGELERLE 

ARKEOOLOJİK 

BULGULARI 

BİRLEŞTİRMEYİ 

AMAÇLAMALIYIZ 

✤ 

- Gazetelere göre büyük bir devletin bugüne kadar görmezden gelindiğini 

öne sürdünüz. Bu gerçekten böyle mi? 

EBERHARD ZANGGER - Hayır, alakası yok. Großmacht [büyük devlet] ikrinin 

bu yazılara nasıl sızdığını hiçbir ekilde anlayamıyorum. Bu terim kitabımda 

sadece bir defa, 1946 yılına ait bir alıntıda geçmitir. Bana göre Bronz Çağının 

sonlarında “oğu Akdeniz’de büyük devletler yoktu. Birçok bölge ağırlıklı olarak 

küçük krallıklardan oluurdu, dolayısıyla siyasi tablo bölünmü bir haldeydi. 

Bu durum Yunanistan, Suriye, Kenan Ülkesi ve Batı Anadolu açısından geçerli 

olduğu kesindir. Bu bölgelerdeki devletler zayıf federal ittifaklar oluturmaktan 

öteye gitmezdi. İttifak dönemlerinde bu devletlerin siyasi ve askeri gücü, iktidarın 

ne kadarının küçük kralların, ne kadarının büyük hükümdarın elinde olduğuna 

bağlıydı. 

19


- Michael Galaty, askeri ittifakın uluslararası bir savaş anlamına geleceğini ve 

çok az sayıda arkeoloğun Bronz Çağı sonlarıyla ilgili bu tür bulgular tespit ettiğini 

söylüyor. Sizin bu konudaki görüşünüz nedir? 

EBERHARD ZANGGER - Siyasi ve askeri yapı konusundaki bilgilerimiz tamamıyla o 

dönemin belgelerinden ve kahramanlık çağıyla ilgili daha sonraki döneme ait metinlerden 

kaynaklanmaktadır. Bu belgelere göre sıklıkla yeni askeri ittifaklar ve konfederasyonlar 

oluurdu. “eniz Kavimlerinin Yazıtları olarak bilinen belgelerde bu istilalara 

katılmı kavimler teker teker sıralanmıtır. Kade Savaının tasvir edildiği yazıtlarda 

Büyük Hitit kralı II. Muwatalli’nin yanında yer alan güçler sıralanmıtır. MÖ 

1400 yıllarında Assuva Federasyonunun Batı Anadolu’da güçlerini birletiren 22 küçük 

devletten olutuğunu biliyoruz. Hattua’da bulunmu çeitli metinler büyük kralların, 

kendilerine karı kurulmu ittifaklarla karı karıya kaldığını gösterir. Bir de tabii 

İlyada’da, ”ge “enizinin her iki tarafındaki orduları oluturan birliklerin ayrıntılı bir 

ekilde sıralandığı Gemi Katalogu ve Troia birlikleri var. Bunlar askeri ittifaklara dair 

en iyi bilinen kaynaklardan bazıları, daha baka birçok kaynak da var. 

- Luviler bugüne kadar görmezden gelinmiş bir etnik grup mudur? 

EBERHARD ZANGGER - ”n azından benim açımdan öyle değil. Ben zaten böyle bir 

ey kast etmedim. Hatta etnik gruplarla ilgilenmediğimi açıkça ifade etmek için olağanüstü 

çaba sarf ettim. Benim bu kitapta kast ettiğim, yetki alanıdır. Kitapta belirli bir 

insan grubu değil, belirli bir bölge ele alınmıtır. Bizim hakkında az bilgi sahibi olduğumuz, 

Luvi dilini konuan sosyo-dilsel insan grubu değil, orada o dönemde yaayan 

insanlara atfedilmesi mümkün olan veya olmayan etnik soydan bağımsız olarak Batı 

Anadolu bölgesidir. 

- Jörg Klinger, etnik bir grubu tanımlamanın yüzyıl öncesine ait bir düşünce 

tarzını yansıttığını söylüyor. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? 

EBERHARD ZANGGER - Tamamıyla katılıyorum. Aratırmacılar bir yüzyıl kadar 

önce iletiimi kolaylatırmak amacıyla Mikenler, Minoslular, Hititler gibi kavramlar 

ortaya attılar. Günümüzde bu terimlerin yanıltıcı olduğunu biliyoruz. Akhilleus gerçekten 

var olduysa bile, kendisini kesinlikle bir Miken olarak görmemitir. Bu düünce 

ekli artık geçmite kaldıysa da Jörg Klinger’in The Hittites [Hititler] balıklı bir kitap 

yazmasına engel olmamıtır. Ancak günümüzde ”ge bölgesinin Bronz Çağı konusunda 

yürütülen aratırmalar hâlâ büyük ölçüde bir yüzyıl kadar önce tanımlanan modelleri 

temel alır. Ancak Batı Anadolu söz konusu olduğu zaman bu modellerde büyük 

bir eksiklik söz konusudur. Son zamanlarda aratırmacılar Mikenlerle Hititlerin yetki 

alanlarını giderek geniletmi, bu ekilde bu eksikliği tamamlamaya çalımıtır. Batı 

Anadolu’nun “evletlerinden söz etseydim iim çok kolaylaacaktı. Miken, Minos ve 

Hitit kavramları zaten son derece iyi bilindiği için, Batı Anadolu’da yaayan insanlardan 

Luviler olarak söz etmeye karar verdim. Bu terim her halükârda etnik bir 

birimi değil de soyut, graik bir ikri temsil eder. Yayınlarımın hepsinde bunu açıkça 

ifade ediyorum. 

- Bazı yazılarda yerleşik arkeolojiyi eleştirdiğiniz öne sürülüyor. Öyle mi gerçekten? 

20


EBERHARD ZANGGER - Bir yüzyıl kadar önce, ”ge’nin Bronz Çağı bir disiplin olarak 

algılandığında ortaya atılan modelleri tabii ki eletiriyorum. Bildiğim kadarıyla bütün 

arkeologlar onları eletirir. Ancak söz konusu tartıma o kadar aağılayıcı bir düzeyde 

yer alıyor ki, arkeoloji metodolojisinin eletirilmesini zorunlu kılıyor. Medyada ifade 

edilen uzman görülerinde gördüğümüz yüzeysellik ve çarpıtmalar, u ana kadar arkeolojiye 

ilgi duyan insanları bile bu alandan soğutuyor. Benzer bir süreci Troia konusundaki 

tartımalarda da gördük. Almanca konuulan ülkelerde arkeoloji, bireysel saldırılar 

içermeyen objektif bir tartımaya izin verecek kültürden yoksun. 

- Sizin kitabınız açısından bu kutuplaşma nasıl gerçekleşti? 

EBERHARD ZANGGER - Olanları özetleyecek olursak, yeni bir kitap yayınlandı. 

Yazarı bilim alanında yazan bir gazeteciye bu kitaptan bir tane gönderdi. Gazeteci, 

kitapta ele alınan çeitli yönlerden, geni bir izleyici kitlesine ilginç geleceğine inandığı 

bir konu seçti. Yazısı, yazar açısından oldukça alakasız olsa da sadece bu konuya 

odaklandı. Gazeteci, konuyu daha da heyecan verici hale getirmek için söylenilenleri 

abarttı ve örneğin İlk “ünya Savaının kefedildiğini ilan etti. Bu da yazıyı kitabın 

anlatmayı amaçladıklarının bir tür karikatürü haline getirdi. Konunun uzmanları da 

bu karikatürle karı karıya kaldı. Aslında uzman olduklarının söylenmi olmasına 

rağmen ne yazarı, ne önceki eserlerini tanıyorlardı ve yeni kitabı görmemilerdi bile. 

Ama yine de, karılarındaki konunun apaçık ekilde gülünç olmasına rağmen, hakkında 

birbirinden farklı ve bilgece görüler sunmaları bekleniyordu. Ve tabii ki yorumları 

yıkıcı bir etki yaratacaktı. ”ğer böyle yapmasalar uzman olarak konumları tehlikeye 

düerdi. Ve söylediklerinin, eletirdikleri ikirlerden daha temelsiz olduğunun 

farkına varmadılar. Bilimsel diyalektiğin düzeyinin bu kadar düebileceğini görmek 

çok korkutucu. Bu tartımaların yüz yıldır devam ede geldiğini görmek insanı teselli 

etmiyor. Anadolu arkeolojisinde en önemli keileri borçlu olduğumuz aratırmacılara 

da meslektaları hep çok çektirmitir. 

- Bundan sonra ne olacak? 

EBERHARD ZANGGER - Arkeolojide doğal bilimler amacına ulaacak, bunun baka 

yolu yok. u anda tanık olduğumuz ey, kendilerine ait olarak gördükleri sit alanları 

veya disiplinler konusundaki yorumlar üzerinde tekel iddia eden Manfred Korfmann 

gibi yetkililerin gösterdiği tepkidir. Bu çok hiyerarik, otoriter bir yaklaımdır. 

Toplumun birçok bölümünde bu zihniyet yerini, uzlamayı temel alan, en güçlü ve ikna 

edici argümanların baskın olduğu bir yaklaıma bırakmıtır. Bu değiim, geç de olsa 

arkeoloji alanına da ulaacak. 1960’ların sanayi baronlarına olduğu gibi, akademi alanındaki 

kurucu babaların da yerini uzun zamandır söz konusu olan sorunlara daha 

etkili çözümler bulan teknokratlarla pragmatistler alacak. 

- Son olarak ne söylemek istersiniz? 

EBERHARD ZANGGER - Kitabım u ricayla sona eriyor: Kazmaya devam edin – ve 

lütfen daha derini kazın! imdi unu da eklemek isterim: Okuyun – ve lütfen daha dikkatli 

okuyun! 

www.luwianstudies.org 

21




22


CARL ORFF 

CARMINA 

BURANA 


FRANKFURT 

Görseller: www.commons-wikimedia.org 

Müzik tarihinde Carl Orf’a benzeyen bir şahsiyet bulmak zordur. Alman besteci 

Carl Orf büyüleyici bir bestecidir. ”serlerinde dinleyiciyi bir anda etkileyen büyük 

korolar ve büyülü vurmalı çalgılar aracılığıyla insanlığın mistik yönünü ortaya çıkarmayı 

hedeler. 

”n ünlü eseri Carmina Burano dev bir kantattır. Büyük koro ve büyük orkestra için 

dev bir kantat olan Carmina Burana için sahnede aslında beş yüz koro elemanı ve üç 

yüz icracı (bunların otuzu vurmalı çalgılardır) olmak üzere sekiz yüz kişinin bulunması 

gerekmektedir. 

Carl Orf eserlerini tiyatro yönetmenliğinden gelen deneyimle hep teatral bir 

üslupla yazar. Orf’un ideal oyuncusu şarkı söylemeyi bilen, tiyatro yapabilen, düzgün 

konuşan, ama aynı zamanda dans edebilen bir sanatçıdır. Oyuncu bunu yapmak zorundadır, 

çünkü Orf’un besteleri bunu gerektirmektedir. 

23


✤ 

BÜYÜK SAVAŞLAR 

VE YIKIMLAR 

KUŞAĞININ 

BİR ÜYESİ 

✤ 

Klasik Batı Müziği ile ilgilenenler 

bilir… İlgisi olmayanlar da dinleyince 

mutlaka Ben bunu daha çok defalarca 

dinlemitim der… Pek çok ilmde, 

reklamda, televizyon programlarında 

kullanılan, her yıl çeitli ülkelerde defalarca 

sahnelenen Carmina Buranadan 

bahsediyorum… Tam adıyla Alman 

besteci Carl Heinrich Maria Orfun 

ünlü eseri… 

Carl Orf, 10 Temmuz 1895te 

Münihte doğar ve uzun süren 

bir hastalık sonucu 29 Mart 

1982de yine Münihte ölür. Külleri 

Bavyerada Andechs Benedikt 

Manastırının Kilisesinde gömülmütür. 

Carl Orf hayatı boyunca, bir 

imparatorluğun yıkılıına. Birinci 

ve İkinci Dünya Savalarına, 

İkinci Dünya Savaından sonra 

ulusların tekrar doğuuna, daha 

sonra yaanan Soğuk Savaa, 

ve 1960lar ile küreselleen Dünyaya 

tanık olmu bir kuağa ait… 

Babası Heinrich Orf tarafı askeri bir 

soylu aile. Her iki dedesi general… Ayrıca 

dedelerinden biri askerliğinin yanı sıra 

tarihçi, diğeri de matematik ve astronomi 

alanında uzman… Annesi Paula ise yetenekli 

bir piyanist… Müzik sevgisini annesinden 

alır. Be yaından itibaren piyano, 

çello ve org dersleri görür. Katı bir disiplini 

altında çocukluk dönemi geçirir. 

Küçük yatan itibaren tiyatroya da dükündür. 

Henüz çocukken evde kukla tiyatrosu 

için oyunlar yazıp besteler yapar. 

17 yaına geldiğinde bir opera ve pek 

çok arkı besteler. 1913-14 arasında Münih 

Kraliyet Müzik Akademisinde Müzik Pedagojisi 

okur. 1916da ünlü Münih Tiyatrosu 

Orkestrası yöneticisi olur, ancak 

1 Ağustos 1917de 

askere alınır. Doğu cephesinde savaa 

katılır. Topçu ateinde siperde toprak 

altında kalır. Kurtarılır. Bir yılı akın 

tedavi sırasında zaten sava sona erer. 

Sava sonrası Mannheim Ulusal Tiyatrosu 

ile Darmstadt Saray Tiyatrosu orkestrası 

elikleri yapar. Orf, bu yılları kendini 

tam kefedemediği yıllar olarak anar. 

1919da Münihe dönen Orf, 1921de 

aktris Alice Solscher (1891-1970) ile 

evlenir. Bestecinin tek çocuğu Godela 

doğar. Evlilikleri uzun sürmez, sekiz yıl 

sonra ayrılırlar. Carl Orf daha sonra 

24


1939-1953 arasında Gertrud Willert, 

1954-1959 arasında Luise Rinser evli kalır. 

1960da da Liselotte Schmitz ile evlenir. 

DÖNÜM NOKTASI: BERLİN KONSERİ 

Bu arada çeitli besteler yapan Carl Orf 

için 1 Mart 1921te Berlinde bir konser 

düzenlenir. Konserde Orfun, yazar, air 

Franz Werfelin iirlerden yaptığı besteler 

icra edilir. 

(Franz 

Werfel’in öyküsü ayrıca ilginçtir: 

Werfel, Musa “ağ’ında Kırk Gün kitabının 

da yazarıdır. 1890 yılında Prag’da doğar, 

varlıklı bir Yahudi ailenin oğludur. ”debiyata 

yönelir. Franz Kafka’nın arkadaı olan 

Werfel, gençlik yıllarında iirle uğraır. 

Birinci “ünya Savaı’nın bitiminden sonra 

Viyana’da ve Berlin’de serbest yazar olarak 

çalıır. iirler romanlar, tiyatro eserleri 

yazar. Nazilerin yükselmeye balamasıyla 

birkaç ülke dolatıktan sonra AB“’ye yerleir 

ve 1945 yılında bu ülkede ölür. 1930 

yılında karısıyla birlikte Mısır, Filistin, 

Suriye ve Lübnan’ı içeren Ortadoğu gazisine 

çıkar. 1933 yılı kasım ayı sonunda 

Avusturya’da söz konusu kitabı Almanca 

yayınlar. Roman 1915 yılında ”rmenilerin 

Anadolu’dan tehcir etme kararının, Antakya 

Musa “ağ’daki Yoğunoluk köyüne tebliğ 

edilmesiyle balar. Romanın kahramanı 

Gabriel Bagratyan’ın köyde örgütlediği 

”rmenilerle birlikte Musa “ağı’na çıkıp, 

4 Ağustos 1915’ten itibaren sürdürdüğü 

kırk günlük direniin öyküsünü anlatır. 29 

Ocak 1934 günü Nazi hükümetinin Propaganda 

Bakanı Goebbels 

Musa 

“ağı’nda Kırk 

Gün kitabının 

yasaklandığını 

açıklar.) 

Berlin konseri 

müzik eletirmenleri 

tarafından 

yerden yere 

vurulur. Sadece 

Berlin Prusya 

Müzik Aratırmaları 

Bölümü Bakanı 

Curt Sachs 

ona sahip çıkar. Curt Sachs, müzik bilginidir. 

Berlin Üniversitesinde müzik tarihi 

dersleri verir. Curt Sachs, Orfa eski yüzyılların 

eserlerine yönelmesini önerir, 

örneğin İtalyan Monteverdiyi incelemesini 

öğütler. Carl Orf, daha önceki çalımalarını 

bir tarafa bırakarak, yeniden 

öğrenmeye balar. Cladio Monteverdinin 

dünyasına girer. Onun eserlerini tekrar 

tekrar inceleyerek onlara yeni ekiller 

verir. Büyük bir istekle bu eserlerin iç 

yüzünü anlamak gayreti içinde ilerleyip 

kendi stilini yaratmaya çalıır. 

25


Carl Orf, Carmina Burana İran 1976 

✤ 

BİR SAHAFTA 

BULUNAN 

KİTAPLA BAŞLADI 

HER ŞEY 

✤ 

TALİHİN YÜZÜNE GÜLDÜĞÜ AN 

Carmina Burana, 1803 yılında Münihin 

güneyinde Bavyera bölgesindeki Benedikt 

Manastırında bulunmu, ortaçağdan 

kalma (tahminen 13üncü yüzyıl) el yazmalarıdır. 

Bu yazıtlar 13. yüzyıl kültürel 

ve sosyal yapısını anlatır. Çoğu bölümleri 

ortaçağ Latincesi, bazı bölümleri de 

ortaçağ Almancası kullanılarak yazılmıtır. 

Müstehcen, kaba ancak samimi bir 

dili vardır. Talih, kader, ak, sevgi, doğa, 

içki, eğlence gibi konular içerir. Bu yazmalar 

1803 yılında bu manastırları denetlemekle 

görevli Christoph von Aret tarafından 

bulunur. Johann Andreas Schmeller 

tarafından düzenlenip 1847 yılında Carmina 

Burana (Benediktbeuern iirleri) 

adıyla yayınlanır. El yazmaları Münih 

Ulusal Kütüphanesinde saklanmaktadır. 

Carl Orf, Würzburgda antikacıda/ 

sahafta bu kitabı görüp alır, bunu talihin 

yüzüne güldüğü an olarak nitelendirir. 

Orf öyle anlatır: Bu kitap, 1934 kutsal 

26 

perembe günü elime geçti. İlk sayfasını 

açtığım anda, "Talih İlâhı Fortuna ve Çemberi" 

tasvirini ve hemen altındaki u satırları 

gördüm: O Fortuna / velut luna /stata 

variabilis… Sayısız görüntü ve kelime gözlerimin 

önünde uçumaya baladı. Bu iirlere 

aina olabilmek kolay değildi ama 

kafamda o anda yeni bir sahne eseri ikri 

belirdi. Bu eserde arkılı ve danslı korolar 

olacak, buradaki tasvir ve metinlerin 

sırası takip edilecekti. 

ORTAÇAĞDA AŞK, 

DOĞA, İÇKİ VE KUMAR… 

Carmina Burana, metin olarak 13üncü 

yüzyıl kıta Avrupasının kültürel ve sosyal 

yaamını yansıtır. 318 arkıdan oluur. 

Ritmik ve metrik yapıya sahip olan bu arkılar, 

içerik bakımından üç bölümde toplanır. 

İlk bölüm ahlak öğretileri ve talama 

niteliğindeki metinlerden, ikinci 

bölüm sevda arkılarından oluurken; 

üçüncü bölümde içki ve kumar üzerine 

arkılar bulunur. En sonda ise dinsel içerikli 

uzun diyaloglar yer alır.


Orf, tarihçi, dil uzmanı Hofmannın 

yardımıyla iirleri okuyup ayıklar. iirlerin 

ritmik sürükleyiciliğinin ötesinde, 

zengin vokal müzikaliteleri ve Latin 

dilinin ifade gücünden çok etkilenen Carl 

Orf, daha sonra hızla ilerlemesini Müzik 

iirden güç alarak hızla geliti diye 

anlatır. 

Örneğin, yoğun ve uzun bir kı yaadıktan 

sonra, baharın sevincini Carmina 

Buranada öyle yazmılar: 

Yeni gelen baharın en yüzü gülüyor / 

Gitsin artık yenilen zorba kı buradan… 

Her eyi düzeltir güne saf ve güzel / 

Yenilenir Nisan’la 

Aka doğru yönelir erkeğin kalbi / 

Ve mutlu insanlara hükmeder genç Tanrı… 

CARL ORFF’UN HEYECANI 

Daha iirlerin içeriğini tam olarak anlamadan, 

kafasında yeni bir sahne eseri ikri 

oluan Orf, öyle anlatıyor: Bu eserde 

arkılı ve danslı korolar olacak, buradaki 

tasvir ve metinlerin sırası izlenecekti. 

Aynı gün, O Fortuna balıklı ilk koro kısmının 

partisyon taslaklarını hazırladım. 

Bu geni iir koleksiyonu içinde uykusuz 

bir gece sonrasında Fortune plango vulnera 

adlı ikinci koro bölümü ortaya çıktı. 

Ecce gratum balıklı üçüncü koro bölümü 

ise Paskalya sabahında kâğıda döküldü. 

Orf, bir kaç hafta içinde ana metni 

tamamıyla provaya hazır hale getirir.. Böylece 

haziran ayı balarında Mainz ehrindeki 

yayıncı Schott Yayınevine giderken 

elinde sadece daktiloyla yazılmı bu metin 

vardır: Müzik kafamda o kadar tamamlanmı 

ve canlı bir halde duruyordu ki, 

notaya bile ihtiyaç duymadım. Partisyon 

hakkında sorulan bir soru karısında, 

böyle bir eyin henüz mevcut olmadığını 

ve birkaç not dıında belli bir kayıt tutmadığımı 

itiraf etmek zorunda kaldım. 

Carl Orf partisyonun bir kısmını 1935 

baharında, temize çekilmi halini ise 1936 

yılı ağustos ayında tamamladı. Bu eser 

içerik ve biçim yönünden farklılık gösteren 

3 bölümden oluur. İlk bölüm doğayı 

ve akı dile getirir. Balangıç korosu talih 

tanrıçası Fortunaya saygılarını sunar. 

İçeriği sonsuz değiimdir. Sadece erkeklerin 

yer aldığı ikinci bölüm meyhanede 

geçer. Kaba saba, açık saçık sözlerle dolu 

içki arkıları söylenir. Üçüncü bölüm sevgi 

konusunun ilendiği bir soprano solo ile 

balar. Ardından baritonun ateli bir kur 

yaptığı arkı gelir. Sopranoyla karılıklı 

söyleirler. Erkekler aka yollu bu mutlu 

çiftten söz ederler. Koro buna çocuk arkılarını 

andıran zarif, sevimli bir ezgiyle 

katılır. Sevgi ve ak itiraf edilir. Kendinden 

geçen koro, güzellik tanrıçası 

Venüsü kutlar ve balangıçtaki O Fortuna 

bölümü yenilenir. 

27 

✤ 

ORFF, 

PARTİSYONUN 

TEMİZE ÇEKİLMİŞ 

HALİNİ 1936'DA 

TAMAMLADI 

✤


Carmina Burana Staatsoper Stara Zagora 

✤ 

BAZI 

ELEŞTİRMENLERİN 

HİÇ CİDDİYE 

ALMADIĞI 

BİR BAŞYAPIT 

✤ 

Eserin müzikal olarak ana teması yedi 

bölüme ayrılmıtır -büyülü rakam- ve toplamı 

kırk dokuz yapacak ekilde yedi kez 

arka arkaya tekrarlanır. Burada antik 

doğu bilgelerince tasarlanan insanın yedi 

sayısıyla belirlenen yapısı karımıza çıkar. 

ÖNCE FRANKFURT’TA SESLENDİRİLİR 

Carmina Burana, 8 Haziran 1937 günü 

Frankfurtta ilk kez seslendirilir. İzleyicilerin 

gösterdiği ilgiye karılık bazı eletirmenler, 

ciddi bir yapıt olmadığını ileri 

sürerler. Ama eletiriler Orfu etkilemez. 

Yayıncısına Daha önce yazdığım bütün 

eserlerimi yırt. Carmina Burana benim 

seçkin eserlerimin bir balangıcıdır diye 

yazar. Böylece besteciliğinin ilk yıllarında 

geleneksel formlarda yazdığı eserler rafa 

kaldırılır. 

Orf, Carmina Burana baarısından 

sonra Yunan tiyatrosuyla ortaçağ oyunlarından 

esinlenen iki kantatı daha müziğe 

döker. Bunlar Carmina Burana ile eski 

Verona dilinde yazılmı iirleri bestelediği 

Catulli Carmina… Çoğunu İsadan yüzyıl 

28 

önceleri yaamı Latin ozanı Catullun 

dizeleri oluturur. Mutluluk, ihanet, dü 

kırıklığı, kıskançlık, ret edili ve bedensel 

tutkuyla örülüdür bu dizeler. İkincisi ise 

eski Yunanca iiirleri bestelediği ak 

tanrıçası Afroditi konu alan Trionfo di 

Afroditeidir. (Afroditin zaferi)… Trionfo 

di Afrodite ise kadın Yunan ozanı Safo 

ve gene Yunan oyun yazarı Euripidesin 

dizeleriyle ilenmi antik bir zifaf törenidir. 

Evlenecek olan gençlerin arkadalarına 

vedası, zifaf odalarına giri töreni, 

Afroditin zaferi… Orfun bu kantatları 

birletirerek oluturduğu Tironi üçlemesi 

pek çok ülkede en çok seslendirilen 

eser olur. 

Carl Orf, 1950den ölümüne kadar 

Münih Yüksek Müzik Akademisinde beste 

dersleri verir. 1955 yılında Tübingen, 

1972de Münih Üniversitesinde fahri 

doktor olur. 1965te Frankfurt kenti 

Goethe Madalyası verilir. 1972de ayrıca 

Alman büyük liyakat madalyasına layık 

bulunur. 1956 yılında Pour la Merite 

nianı verilir. 1940 yılında bir sahne üçlemesi 

olarak Monteverdinin eserlerinden


düzenlediği Yakarılar adlı oyunu, 

70inci doğum yılı dolayısıyla 1965 yılında 

sahneye konur. 1961de Salzburgda müzik 

öğretmenlerini eğitmek amacıyla Orf 

Enstitüsünü kurar. 

Orftan yararlananlar arasında 

1954-59 arasında Münihte Akademide 

burslu öğrenci statüsüyle okuyan besteci 

Ferit Tüzün de vardır. Ferit Tüzün (1929- 

1977), erken denebilecek bir yata ölen 

değerli bir besteci… Tüzün, Ankara Devlet 

Konservatuvarında okuduktan sonra gittiği 

Almanyanın Münih ehrinde Carl Orf 

ve Karl Amadeus Hartmann gibi bestecilerin 

desteğini görür. 6 Ocak 1977 tarihinde 

getirildiği DOB Genel Müdürlüğü 

görevindeyken o yılın 21 Ekim günü geçirdiği 

bir kalp krizi sonucunda yaama 

veda eder. Midasın Kulakları dıında, 

Tüzünden geriye, aralarında Çemebaı, 

Çayda Çıranın da yer aldığı çeitli bale 

müzikleri ve senfonik yapıtlar kalmıtır. 

Ama Tüzün denildiğinde belki de akla 

gelen ilk eseri, Esintiler (1965) adlı üç 

bölümlü orkestra süitidir. 

MÜZİK EĞİTİMCİLİĞİ 

Besteciliğinin yanı sıra müzik eğitimcisi 

de olan Carl Orfun, Münihte müzikli 

jimnastik öğretmeni, yazar Dorothea 

Güntherle tanıması yaamında diğer bir 

dönüm noktasıdır. Beraber çocuklar için 

ritmik ve uygulamalı jimnastik okulunu 

kurarlar. Orfun bu okulda görevli Gunild 

Kleeman ile birlikte çocuklar için müzik 

eğitimine de yönelir. Gunild Kleeman 

(1902-1990) müzik ile hareket konusunda 

çalımalar yapar. Müzik eğitiminde yeni 

yollar arayan Orf da çocukların hemen 

kavrayabileceği en basit çalgılama biçiminin, 

vurmalı çalgılar olduğunu düünür. 

Ona göre ilk çağlardan bu yana kullanılan 

vurmalı çalgılar, müzik eğitiminde balangıç 

olabilirdi. Orf ve Kleeman buradan 

yola çıkarak "Schulwerk" (Okullarda 

Müzik Eğitimi) adlı projesini hazırlarlar. 

Orf Metodu, yani Orf-Schulwerk 

çocuklara temel müzik eğitimi vermek 

için çocuğun alıık olduğu elemanları kullanarak 

tamamen doğal yolla öğrenmeyi 

tevik eden bir metottur. Bu metodun 

en temel öğesi, dans, müzik, konuma, 

dil, vücut, ve hareket birlikteliğidir. Bu 

temel öğeleri kullanarak, çocukta müzikal 

yönden gelime sağlanır. Aynı zamanda 

bu gelimeyle birlikte, çocukta öğrenme 

disiplini, grup sorumluluğu alma, bakaları 

ile çalımayı öğrenme ve dikkat becerilerinin 

gelitirilmesi sağlanmaktadır. 

Bu konuyla ilk yayınlarını 1930-1934 yıllarında 

yapar. 

Carl Orf, müzik eğitimiyle birlikte çalgılar 

da tasarlar. Orf çalgıları, biçim 

olarak Afrika, Güneydoğu Asya ve Endonezya 

çalgılarından esinlenilmitir. Orf 

çalgılarının tasarımı çocukların, zillerin, 

davulların, ksilofonların (xylphone), metal 

✤ 

"ORFF METODU", 

DANS, MÜZİK, 

KONUŞMA, DİL, 

VÜCUT VE HAREKET 

BİRLİKTELİĞİDİR 

✤ 

29


çalımalarını rahatlıkla sürdürebilmek 

için iktidar ile iyi geçinmek gerektiğini 

düünen bir kii olduğu da Kater çalımalarında 

ortaya çıkıyor. 

Hitler yönetimi ile iyi geçinen Carl Orf, 

diğer yandan Nazi yönetimine sipari 

üzerine iki de beste yapar. 1936 Berlin 

Olimpiyatlarının açılıında 7 bini akın 

çocuğun Berlin Stadyumuna giriinde 

çalınan Einzug und Reigen der Kinder 

çalgıların, yaylıların ve diğer halk çalgılarının 

tınılarına adapte olabilecekleri 

ekilde yapılmıtır. Çelik üçgen, kastanyet, 

zil, tef, marakas, timpani, ksilofon, 

metalofon ve ritim çubukları Orf 

çalgıları olarak kullanılır. Okul, 1944 

yılında Naziler tarafından kapatılır. Ancak 

dört yıl sonra yıl sonra Orfun bazı dans 

müziği kayıtlarının radyolarda rastlantı 

olarak yayınlanması, gelitirdiği yöntemlerin 

Almanyada yayılmasını sağlar ve 

çocuklar için müzik yayını yapan radyo 

programları balar. Orfun gelitirdiği 

teknikler imdi pek çok ülkede kullanılmaktadır. 

CARL ORFF’UN GİZEMLİ DÜNYASI 

Besteci Carl Orfun en gizemli yanı onun 

Nazi olup olmadığıdır. Bu konu çok tartımalıdır. 

Nazi partisine (NSDAP) üye olduğuna 

dair bir belge bulunamamı, ancak 

onun Hitler döneminde herhangi bir baskıya 

uğramadan çalımalarına devam 

etmesi bu yöndeki kukuları hep yaatmıtır. 

Bu konuda en son Kanadalı tarihçi 

Michael H. Kater bir aratırma yapmı… 

Katerin aratırması Orfun politika ile 

ilgilenmeyen bir besteci tasviri ortaya 

çıkarmakta… Ancak bunun yanı sıra sanat 

isimli parçayı besteler. Diğeri ise 1939 

yılında Frankfurt ehir Yönetiminin siparii 

üzerine ekspirin Bir Yaz Gecesi 

Rüyası isimli eserini sahne için yeniden 

düzenler. 

ORFF VE BEYAZ GÜL 

Alman besteci Carl Orfun biyograisindeki 

temel talardan birini de Beyaz 

Gül (Weisse Rose) konusu oluturmaktadır. 

Beyaz Gül, 1940-1943 yıllarında, 

Nazi döneminde direni gösteren Münihli 

bir öğrenci grubunun adıdır. Beyaz Gül 

adının tam olarak nereden geldiği bilinmiyorsa 

da, kötülüğe karı salık ve masumiyet 

anlamına geldiği açıktır. Grup, 

Münih Üniversitesinden be öğrenci 

ile onların felsefe profesörü olan Kurt 

Huberden oluuyordu. Bu öğrenciler 

30


Sophie Scholl, erkek kardei Hans Scholl, 

Alex Schrommel, Christian Probst ve Willi 

Graftır. Gençler, Münih çevresinde bildiri 

yazıp dağıtma ve duvarlara yazı yazma 

eylemleri gerçekletirirler. 18 ubat 

1943te, 24 yaındaki Hans ve 22 yaındaki 

Sophie Scholl kardeler yine bildiri 

dağıtırken üniversitenin hademesi Jakob 

Schmied tarafından fark ve ihbar edilir. 

İki karde yakalanıp tutuklanır. 22 ubat 

1943te idam cezasına çarptırılarak aynı 

gün infaz edilirler. 19 Nisan 1943 tarihinde 

Schmorell, Probst, Graf ve Huber 

de ölüm cezasına çarptırılır ve ceza infaz 

edilir. Sempatizanları da çeitli hapis cezalarına 

mahkûm olur. 

İdam edilen Prof. Kurt Huber, besteci 

Carl Orfun kiisel arkadalarından birisidir. 

Kurt Huberin tutuklanmasından 

sonra Huberin einin, Orfun ilikilerini 

kullanarak kocasını kurtarma yalvarılarını 

Huber ile yakınlığının ortaya çıkması 

durumunda her eyini yitireceği gerekçesi 

ile geri çevirdiği belirtiliyor. 1986da 

bu olayı beyaz perdeye aktaran Beyaz 

Gül adında bir ilm yapılmı, 2005 yılında 

da Sophie Scholl-Son Günler (Sophie 

Scholl-Die Letzen Tage) adında, grup üyelerinden 

Sophie Schollün idamından önceki 

günlere odaklanan bir ilm çekilmitir. 

PROF. DR. EMEL HUBER ANLATIYOR 

Prof. Kurt Huber, Almanyada Duisburg- 

Essen Üniversitesi Türkoloji Bölümü 

Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Emel 

Huberin kayınpederidir. Prof. Dr. Emel 

Huber, Beyaz Gül üzerine yazdığı 

kitapta bu konuyu öyle anlatıyor: 

Kayınvalidem Claranın anlattıkları 

arasında bana en ilginç gelen birisi de 

aslında sava sonrasına ilikindir. Savaın 

bitiminden sonra mütteikler, özellikle de 

ABD, Entnaziizierung diye adlandırılan 

Nazilikten arındırma diyebileceğimiz 

giriimi balatmı. Nazi yandalarına 

cezalar verilmeye balanmı. Cezadan 

kurtulmak için de herkes Nazi yandaı 

olmadığını kanıtlama derdine dümü. 

Bu amaçla Nazi olmadığı bilinen kimselere 

gidip Temiz olduklarını belgelemelerini 

istemeye balamılar. Halk arasında buna 

Persilschein (Persil Kağıdı) deniyormu. 

Kayınvalidem de bu i için biçilmi kaftanmı. 

Pek çok kii gelip kendisinden 

belge istiyormu. Bunların arasında, Kurt 

Huberin idamından sonra yolda karıla- 

ınca balarını çeviren, kaldırım değitirenler 

çoğunluktaymı. 

Bunların içinde herhalde en mehuru 

Carl Orftur. Carl Orf ile kayınpederim 

Kurt Huber çok yakın arkadalarmı. 

Üstelik aynı sokakta oturan komularmı. 

Carmina Burana bizim evde yazıldı derdi 

kayınvalidem. Carl Orf, kocamla saatlerce 

konuur, sonra bazı parçalar çalardı. 

Kurt eletirirdi. Birkaç gün sonra gelir, 

yeni biçimlerini çalardı. Birlikte 

piyanonun baına geçer saatlerce çalı- 

ırlardı. Daha sonra kocama ithaf ettiği 

Agnes Bernauerin parçası değil, 

Carmina Burana ve Der Mondu da Kurt 

ile beraber oluturmulardı. 

Carl Orf son olarak Huberlere, Kurt 

Huberin tutuklanmasından bir gün sonra 

gelmi, o zaman tutuklandığını duymu. 

O günden sonra da bir daha hiç gelmemi. 

Hatta kısa bir süre ortadan kaybolmu. 

31 

✤ 

BESTECİ 

CARL ORFF’UN 

EN GİZEMLİ YANI 

ONUN NAZİ OLUP 

OLMADIĞIDIR. 

✤


Ruhmeshalle München: 

Carl Orf 

İte Emel Huberin de iaret ettiği 

Nazilikten arındırma komisyonuna Carl 

Orf da davet edilmi. Tarihçi Katerin 

aratırmalarına göre, Carl Orf, komisyon 

üyelerine kendisinin Nazi olmadığını 

belirtmek için Beyaz Gül üyesiydim, hatta 

kurucularındandım demi. Komisyonun 

üyesi, kültür konularından sorumlu Amerikalı 

subay Newel Jenkins, Orfun Nazi 

olmadığını, ancak Nazi sempatizanı olduğuna 

hükmedince ceza almaktan kurtulmu 

ve mesleğine devam etmesine izin 

verilmi. Tarihçi Michael Kater, 

3 Mart 1993te Amerikalı Jenkins ile yaptığı 

söyleide Jenkins Bize Huber ile bir 

gençlik grubu kurduğunu söyledi (they 

had founded some kind of youth group 

together) diye konumu. 

Carl Orfun 1946 yılında bestelediği 

Die Bernauerin 15 Haziran 1947 

günü Stuttgart Operasında ilk kez seslendirilir. 

Carl Orfun kızı Godela Orf 

da ba roldedir. Ünlü besteci, bir Bavyera 

Efsanesini anlatan Die Bernauerini Prof. 

Kurt Hubere ithaf eder. 

z 

avrupa 








................................................. 


(V.i.S.d.P.): 

Osman Çutsay 

................................................. 


Artdirector: 


................................................. 



Kaynaklar: 

Michael H. Kater, Composers of the Nazi Era: 

Eight Portraits, Published to Oxford Scholarship Online: January 2010. 

Prof. Emel Huber, Faşizme Karşı Direniş – Beyaz Gül, 2015. 

Biographie – Orf Zentrum München. 

Ömer Yusuf Topçu, Carl Orf’un Müzik Yaşamı ve Sahne Kantatı Carmina 

Burana - Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, Şubat 2012. 

Nermin Kalyoncu, Türkiye’de Orf-Schulwerk Uygulamaları - 02-04 Aralık 

2005 Ankara 2. Uluslararası Orf-Schulwerk Sempozyumu 

32




33


BİR TAKSİYE SIĞAN DÜNYA, DÜNYAYA SIĞMAYAN BİR TAKSİ 

Fakir Baykurt ile... 

Yazmak için 

yaayan 

Selçuk Ülger 

FRANKFURT 

34


sinden, hatta dikiz aynasından bile dünyayı 

zenginletiren olmadık öyküler, yepyeni 

hayatlar çıkarabilen bu mütevazı yazı 

adamı, sorularımızı yanıtladı. 

- Yazarsınız, ama yaşamınızı, hepimiz gibi, 

başka alanlardan kazanmak zorundasınız. 

Taksici olmak, sizce yazarlık duygusunu, 

daha doğrusu yazma iştahını her zaman 

kışkırtır mı? Yorgunluğu bir yana, her gün 

birbirine benzemeyen mesleklerden onlarca 

insanla yüz yüze geliyorsunuz, onları 

dinliyorsunuz, bütün bunlar sizde, tanıklıklarınızı 

ve çıkardığınız sonuçları yazıya 

dökme gereksinimi doğurmuyor mu? 

F 

rankfurt bir dünya ehri ve 

paranın, özellikle de Avrupa parasının 

merkezi. Yüzlerce kültür iç içe ve 

yan yana yaıyor. ehrin kilit renklerinden 

birini de Türkçe ve Türk edebiyatı oluturuyor. 

Bu ilk bakıta fazla iddialı görünen 

yalın gerçeğe güzel bir örnek, akademik 

yaamını derinletirmek için geldiği 

bu ehirde farklı bir yaam kuran 

Selçuk Ülger. Küçük bir taksinin pencere- 

SELÇUK ÜLGER - Bir gerçeğin altını 

çizerek balayayım sorunuzun yanıtına. 

Yazarlık duygusunun veya yazma itahının 

kıkırması için yazınsal yapıtlarla mutlaka 

bir iç içeliğimizin olması gerekir. Aksi 

halde, mesleğimiz yazma konusunda bize 

istediği kadar cömert malzeme sunsun, 

yazma yatkınlığımızı artıran nitelikli eserlerin 

ince eleğinden geçmeden hiçbir 

konuda kalem oynatamayız. Öyleyse, bizi 

besleyen, bize dil bilinci kazandıran yapıtları 

yutarcasına okumak, içeriği üzerinde 

düünmek, önemli bulduğumuz bölümlerini 

özenle not etmek gibi alıkanlıklarımızın 

olması gerekiyor ilkin. 

Alman eğitim sisteminin önemli bir 

parçası olan anaokullarında gözlemlediğim 

ilk ey, eğitimcilerin, o minnacık 

çocukların ellerine her fırsatta rengârenk 

kağıtlar, kalemler tututurmaları olmutu. 

35


✤ 

TAKSİ SOHBETİ 

BİLGİ VE DENEYİM 

PAYLAŞIMINA 

ÇEVRİLEBİLİYOR 

✤ 

Minik parmaklarının arasına kalemi alan 

çocuk, masasına çöküp kendince kağıda 

bireyler karalıyordu. Demek ki, ilerki yalarda 

patlayacak birçok hevesin ilk tohumları, 

çocukların bilinçaltlarının kıvrımlarına 

ta o günlerden bırakılıyor. Abartmıyorum, 

Alman eğitiminin ince imbiğinden 

geçen bütün çocukların anaokulundan 

balayarak kısa zamanda edindiği disipline, 

bizim gibi el yordamıyla büyütülmü 

insanlar yirmili yalarında dahi ulaamıyor. 

Küçük sırt çantasında not defteri 

taımaya baladığında tek rakamlı yalarındaydı 

oğlum henüz. İmrenilir bir düzen 

içindeki sırt çantasını akınlıkla hayran 

hayran izlerdim. 

Bu benimle yapılan ilk söylei, heyecanlıyım. 

Sorunuzun çerçevesinden uzaklaıp 

konuyu dağıttım sanırım biraz. Yeniden 

sorunuza dönüyorum. 

YAZI DOĞURAN KENT VE MESLEK 

Kapitalizmin özeti diye tanımlayabileceğimiz 

bir banka ve tecim kenti 

olan Frankfurtta taksi sürücüsü olmak, 

yazmaya hevesli birisi için gerçekten 

bulunmaz bir hazine. Çünkü, her gün, her 

renkten, her dilden on binlerce insanın arı 

kovanı gibi girip çıktığı bir kent Frankfurt. 

Dakika baı birkaç uçağın inip kalk- 

tığı havalimanı Almanyanın, uluslararası 

endüstriyel ve kültürel içerikli devasa 

buluumların gerçekletiği fuarı ise dünyanın 

en büyük fuarı. Bu yüzden kentin 

kendine özgü, çokkültürlü bir insan 

dokusu var. Taksici gözüyle baktığımızda 

insan dokusu yerine müteri dokusu 

terimini de kullanabiliriz. 

Taksime aldığım değiik meslekten, 

değiik kültürlerden birçok müteri, taksi 

dıında belki de yolumun hiç kesimeyeceği, 

yüz yüze gelmemin olanaksız olduğu 

türden insanlar. Kimi zaman bu insanlarla 

(traiğe de takılırsanız, görece kısa sayılamayacak) 

bir zaman dilimini paylaıyor, 

onlarla sohbet etme, onları dinleme, gözlemleme 

olanağı buluyorsunuz. 

Tabii, taksi sürücüsü olarak bu ilginç 

karılamaların sohbetlerin konusunu 

belirlemek, sohbet içeriğini ete kemiğe 

büründürmek biraz da size bağlı. Özellikle 

Almanya gibi endüstriyel kapitalizmin 

azgın çarklarıyla yürüyen ülkelerde 

zaman çok kıymetli. Ve bunun 

yediden yetmie herkes farkında. Zaman 

yönetme sanatını üniversitelerde ders 

olarak okumu, her saniyesinin değerinin 

farkında olan, elinde birkaç iletiim aygıtıyla 

taksiye binen, elleri dizüstü bilgasayarın 

tularında, kulağı telefonda, hep bir 

yerlere yetime baskısı içinde olan müte- 

36


rilerin çoğu, bo yere konumak, zaman 

savurganlığı yapmak istemiyorlar. Taksi 

sürücüsü de olsanız, yaamın o büyük 

dolaımının farkında olup olmadığınıza, 

değeri olan sözler edip etmediğinize bakıyorlar 

ilkin. Değiik konularda size yönelttikleri 

sorulara verdiğiniz yanıtlarınız, 

sizin onlara sorduklarınız bir anlam ve 

ilginçlik taıyorsa eğer, sizin taksi sürücüsü 

olmanız, karınızdakinin statüsünün 

sizden daha yüksek olması vs önemini 

anında yitiriyor. Sohbetiniz kısa sürede 

basit bir soru yanıt düzeyinden, bilgi ve 

deneyim paylaımına evriliyor. Ve eit göz 

hizasıyla sürüyor. 

Bu hava her zaman, herkesle olumuyor 

doğal olarak. O kısa taksi yolculuklarının 

tanımaları ve sohbetleri, karılıklı 

merakla, istekle balar ve sürerse güzelleiyor, 

samimileiyor ve bir derinlik kazanıyor. 

Öğrenmek istediğiniz konuları kar- 

ımızdakine uygun bir biçemle, sıkmadan 

sormanız gerekiyor. Kabuğun altındaki 

besinleri çıkartmak için ağacın gövdesini 

durmaksınız gagalayan bir ağaçkakan gibi 

olmak çok önemli. Yirmi be yıla yaklaan 

taksicilik yaamımda yazmaya değer, birbirinden 

ilginç birçok anım var. Bazıları 

gerçekten çok az insanın rastlayacağı 

türden. Bunları yazıya dökme gereksinimi 

de zaten bu noktada doğuyor. O ilginç ve 

sıradıı anıların uçup kaybolmasına içiniz 

razı gelmiyor. Ve Bu yaanmılıkların 

özgünlüğünü hiç bozmadan, gerçeklikleri 

örselemeden ve bütün yalınlığıyla beyaz 

kağıda nasıl dökerim kaygısıyla kıvranıyorsunuz. 

Arabamda benimle yüz binlerce 

kilometre yol alan not defterlerim, 

kitaplığımın çekmecelerindeki tozlu dosyalarım, 

yazılmayı bekleyen taslak metinlerle 

dolu. Bazen birden balayan yağmur 

gibi bir coku dalgası geliyor, parça bölük 

notlarımı önüme serip yazmaya balıyorum. 

Yazdıklarımı bir süre dinlendirdikten 

sonra tekrar elime alıp okuyorum. 

Ve hiç beğenemiyorum. Yıllar önce edebiyat 

dergilerine heyecanla yazıp yolladığım, 

yayımlanacağı günü dört gözle beklediğim 

yazılarımı çok beğenirdim oysa. 

imdi, biraz farklı bakıyorum. 

OKUMAK VE DENEYİM BEĞENİYİ 

ZORLUYOR 

İnsan okudukça, deneyim kazandıkça 

seçicileiyor. Kalitesiz piyasa iirlerine, 

çalakalem yazılmı kitaplara katlanamaz 

oluyor. Kendi ürünlerini de zor beğeniyor. 

Yazdıklarımı okuyan biri, anlattıklarımı 

benim gibi bütün canlılığıyla 

duyumsasın, istiyorum. Zaten yazmanın 

çileli bir sanat olduğunu da bu noktada 

✤ 

25 YILLIK 

TAKSİCİLİĞİMDE 

YAZMAYA DEĞER ÇOK 

İLGİNÇ ANILAR 

BİRİKTİ... 

✤ 

37


tamanız 2000li yıllara kadar doğruydu. 

Yetmili yılların sonunda İrandaki gerici 

Humeyni rejiminde nefessiz kalıp kaçan 

İranlı üniversite öğrencileri, aydınlar, yine 

seksenli yıllarda ülkemizdeki ABD yanlısı 

darbecilerin sürek avlarından, ikencelerinden 

kaçan politik bilinci yüksek, eğitimli 

aydınlarımız, Avrupaya, özellikle de 

Almanyaya sığındılar. Kısa zaman sonra, 

yurtlarındaki can korkusu Almanyada 

yerini maddi sıkıntılara, geçim kaygılarına 

bıraktı. Ellerindeki diplomaları tanınmadı. 

Dil öğrenip bir Alman üniversiteanlıyor 

insan. Yazmak, birikim, altyapı ve 

dil bilinci yanında, derinliklerinizde gizlenmi 

iç sesinizin bir kağıt üstünde ürkmeden 

yazıya dönüeceği sakin bir zaman 

dilimi de gereksiniyor. Gün boyu i, a 

peinde koturmaktan yorgun dümü bir 

beden ve ruh haliyle, yazmak için gerekli 

o kutsal zamanı yaratmak her zaman 

kolay olmuyor. 

Taksiciliği oturarak yapılan çok kolay 

bir i sananlar yanılıyorlar; sanılanın 

aksine yorucu ve gün boyu sincap dikkati 

isteyen bir uğra. Fakat söylemeden 

geçmeyeyim: Taksiciliğin kazandırdığı 

✤ 

FRANKFURT'TAKİ 

GÖÇMEN 

TAKSİCİLERİN EĞİTİM 

VE KÜLTÜR DÜZEYİ 

YÜKSEKTİ, 

AMA... 

✤ 

o sincap dikkati kimi zaman, sıradan 

görünen olaylardan sarsıcı öyküler sağan 

bir sanat büyüteci görevini de üstleniyor... 

- Frankfurt taksicilerinin eğitim düzeyinin 

çok yüksek olduğu hep söylenir. Siz de üniversite 

mezunu taksicilerden birisiniz, 

ayrıca kitap da yazdınız ve zaman zaman 

dergilerde, gerçekedebiyat.com sitesinde 

öykü ve yazılar da yayımlıyorsunuz. Siz bu 

öğrenim düzeyi ve meslek çarpışmasından 

doğan edebiyat gücünü nasıl değerlendiriyorsunuz? 

SELÇUK ÜLGER - Önceliği göçmen 

kökenli taksicilere vererek yanıtlıyorum 

bu sorunuzu. Zaten Alman sürücülerin 

çoğunluğu, cep harçlıklarını çıkarmak 

için akam saatlerinde direksiyon baına 

geçen üniversite öğrencileri. Diğerleri 

de zorunlu eğitimini tamamlamı, baka 

meslekler öğrenmi, ama öğrendiği mesleğini 

çeitli nedenlerle sürdürememi 

Almanlar... 

Frankfurtta göçmen taksicilerinin 

eğitim ve kültür düzeyi, sizin de belirtiğiniz 

gibi gerçekten yüksekti. Dikkat ederseniz 

-ti eki kullandım. Çünkü bu sap- 

38


sinde yeniden sınava girmeleri istendi. 

Sığındıkları ülkede meslek kariyerleri 

bir anda sıfırlandı. Bu nitelikli insanlar, 

yaamlarını kurmak, geçimlerini sağlamak 

için meslekleriyle ilgisi olmayan, 

çabuk para kazanabilecekleri ilere yöneldiler. 

Taksicilik de bunlardan biriydi. Önce 

zar zor dil öğrendiler, ardından yaadıkları 

kentin yaamına katıldılar, o kentin 

yollarını, sokaklarını öğrendiler. Daha 

önceden gelmi içi akrabalarının, dostlarının 

destekleri ve önerileriyle yüzlerce 

caddenin, sokağın adını ezber edip taksi 

sürücü belgesi aldılar. Ve ilerine dört elle 

(sürgün) göçmenlerin birçoğuyla tanıtım, 

dostluklar kurdum. Taksi durakları, yazar, 

öğretmen, mühendis, doktor, mimar, sosyolog, 

ressam... olan Türk, Kürt, Yunan, 

İranlı, Arap taksicilerle doluydu. Duraklar 

bir okul gibiydi. Çok ey öğrenirdiniz 

onlarla girdiğiniz tartımalardan, sohbetlerden... 

Fakat, son yıllarda durum çok değiti. 

Göçmen kalitesindeki hızlı düüe kout 

olarak, taksicilik mesleğinde de düzey 

oldukça dütü. Avrupada son yirmi be 

yılda hızla örgütlenen, siyasallaan din 

odaklı dernekler, yaam alanlarını ve 

Türk-Alman Kulübü 

kitap tanıtma gecesinde 

yazar Sadık Usta ile... 

sarıldılar. Çünkü, birçoğunun zor zamanlarına 

atılmı bir can simidi oldu taksi 

sürücülüğü. 

Göçmen kökenli bütün taksiciler, 

zorunlu göç eden bu aydın kesimden hayli 

etkilediler. Hiç okuma alıkanlığı olmayanlar 

bile eline kitap, gazete alır oldu... 

BÜTÜN BİR DÜNYA ASLINDA 

Almanyaya geldiğimin ilk yıllarında 

hafta sonları ek gelir olsun diye sürücülüğe 

balamıtım. O yıllar, bu politik 

maddi çıkarlarını sağlama almak için, 

inançlı insanlarımızın çoğunu sosyal 

yaamdan acımasızca çekip aldılar. 

Hegellerin, Kantların, Goethelerin, 

Schillerlerin aydınlattığı refah içindeki 

bir ülkede, lo ııklı merdiven altı derneklerde, 

cennet müjdesi, cehennem korkularıyla 

insanlarımızı aldatıp, yaadığı 

topluma düman ettiler. Kendilerine 

benzemeyen herkesi düman ilan 

ettiler. Ayrı din ve inanı gruplarından 

olmayan göçmen kaderdalarına karı 

bile ayrımcılık güttüler. Johann Heinrich 

39


✤ 

OKUMAYA, 

YAZMAYA ZAMAN 

AYIRABİLDİĞİM 

RENKLİ BİR 

UĞRAŞ BU 

✤ 

Pestalozzilerin ömürlerini feda ederek 

gelitirdiği çağda eğitim sisteminden, 

günaha girmemek adına özellikle kız 

çocuklarını çekip aldılar. Eğitimsizliği, 

uyumsuzluğu kutsadılar. Onların yetitirdiği 

yeni kuak, ne yazık ki, aydınlanmanın 

merkezine değil, çöl karanlığına 

döndü yüzünü. Göçmenlerin büyük çoğunluğundaki 

bu gerici dönüüm ve Alman 

toplumuna hızla yabancılama, Almanlarda 

zaten baından beri var olan, ama 

sivil derneklerin yıllar süren büyük çabalarla 

azaltmayı baardığı, Sen benden 

değilsin! ikrini son yıllarda güçlü bir 

ekilde yeniden hortlattı. 

Yine konumuzdan koptum gibi. 

İçim dolmu demek ki! Yine de en iyisi 

karamsar tablolardan uzak durup, edebiyatın 

dingin limanına sığınmak... 

Ne diyordum, baladığım yıllarda taksicilik 

gerçekten daha güzeldi. Göçmen taksicileri 

benimsemeleri her ne kadar zaman 

aldıysa da, Alman sürücülerin hepimizde 

saygınlık uyandıran bir görünümü vardı. 

Her durakta, siyah ton uyumlu giysileriyle 

arabalarının camlarını titizce temizlerken 

görürdüm onları. İleri bitince koltuklarına 

kibarca otururlar, direksiyona yasladıkları 

gazeteleri, kitapları büyük bir ciddiyetle 

saatlerce okurlardı. Acemi günlerimde, 

bilmediğim bir sokağın nerede 

olduğunu sormaya iner, ama rahatsız 

ederim kaygısıyla camlarını tıklatmaya 

bile çekinir, soramadan geri arabama 

döner haritaya bakardım. Alman meslektalarımla 

sohbet etme aamasına gelmem 

hayli zaman aldı. O eski sürücülerden ilerlemi 

yalarına rağmen bugün bile mesleğini 

sürdürenler var. Onları gümü saçlarıyla, 

kalın gözlükleriyle hâlâ direksiyona 

yasladıkları kitaplarını derin derin 

okurken görüyorum... 

Ben de Almanyaya aslında Türkiyede 

aldığım diplomamı tanıtmak, ziraat 

mühendisliği alanında doktora yapmak 

ereğiyle gelmitim. Fakat olmadı. Frankfurt 

gibi ate pahası bir kente dütüm. 

Yalnızdım. Burs olanakları o yıllarda çok 

kısıtlıydı. Biraz para kazanayım, ilerki 

yıllarda diplomamı tanıtır, doktoramı 

yaparım, diyerek değiik ilerde çalımaya 

baladım. Ardından taksi ehliyeti yapıp bu 

ie geçtim. Taksicilik mesleği benim hem 

kurtarıcım, hem de akademik yaam hayalimin 

mezarı oldu. Bunu pimanlık duyduğum 

için söylemiyorum. Birçok olumsuzluğuna 

rağmen okumaya, yazmaya 

zaman ayırabildiğim renkli bir uğra taksi 

sürücülüğü. Geçen yirmi be yılım -iyilerin 

ağırlıkta olduğu- ilginç anılarla dolu. 

Çöllemesine, sıradanlamasına asla fırsat 

vermediğim, her ânına anlam katmaya 

çalıtığım bir yaamım, her milletten beni 

anlayan güleç yüzlü dostlarım, meslektalarım, 

bana omuz veren karım, kendi 

yolunu kendi kararlarıyla çizen üniversite 

öğrencisi bir oğlum var... 

Nâzım Hikmetimizin dediği gibi: Mutluyum 

insan olmaktan... 

KİTABIMIN ÖYKÜSÜ 

Kaynak Yayınlarınca, 2 yıl önce 

İstanbulda yayımlanan kitabıma gelince... 

Macaristandan Frankfurta i için gelen 

ak saçlı, irket yöneticisi bir bayan müterimle, 

Macar air Atilla Jozsefin çok sevdiğim 

iirlerinden biri olan Anne iirinin 

yol verdiği bir dostluğumuz baladı. iir 

ve edebiyat sohbetiyle açılan bu dostluk, 

2005 yılında beni ailemle Budapeteye 

götürdü. Budapetede dostumuzun 

konuğu olduk. Ardından değiik Macar 

kentlerini gezdik. Güzel anılar edindik. Bu 

ziyarette, Nâzım Hikmetimizin izlerinden 

de yürüdük. air Attilanın genç yata 

intihar ettiği tren istasyonunda gözyalarıyla 

dolatık. Kitaplı asker lakaplı büyük 

ozanları andor Petöinin doğduğu köyde 

(Kikörö) onun iirlerini arabımıza meze 

yaptık. Bu ve benzer dostlukların yaamıma 

ağan izdüümlerini, adını Nâzım 

Hikmetin Macaristanda yazdığı ünlü bir 

iirinden alan Kavanozdaki Yürek adlı 

40


ilk kitabımda yazdım. Ayrıntıya girmeyeceğim. 

Kitaba yol açan dostlukların, 

yaanmılıkların anı-öyküleri kitaptan 

okunabilir... 

Sorunuzun son kısmındaki, öğrenim 

düzeyi ve meslek çarpımasından doğan 

edebiyat gücü betimlemenizin çok güzel 

olduğunu vurgulayarak bu konudaki 

görülerimi de anlatayım. 

Herkes tanık olduğu olayları, bilgisi, 

birikimi ölçüsünde, yaama nereden bakıyorsa, 

oradan yargılıyor, değerlendiriyor. 

Edebiyat duyarlılığı ve edebiyat gücü kavramları 

üzerinde henüz büyük lalar edebilecek 

yetkinliğe ulatığımı sanmıyorum. 

Söyleyeceklerim kendi deneyimlerimle 

sınırlı. Bir de büyük yazarlarımızdan okuduklarımla... 

Yazı üreten birinin öğrenim düzeyi, ne i 

yaptığı, sosyal çevresi de tabii ki önemli bir 

unsur. Fakat, yazınsal bir yapıt için en bata 

gereksinilen ey, dil bilinci, estetik bilinç, 

temiz bir yürek ve bağımsız bir vicdan... 

Edebiyat gücünü gerçeklikten ve bu saydıklarımdan 

alıyor kanımca. Yoksa Sabahattin 

Alinin bugün bile döne döne okunmasını 

hangi gerekçelerle açıklayabilirdik. 

Yaratılan eser, temiz bir yüreğin her 

satırda küt küt vuru seslerini barındırırsa 

okunur oluyor. Aksi halde, duygu 

dünyamıza seslenmeyen, ayakları yere 

basmayan, bizim toprağımıza yabancı, 

soğuk ve eek yükü kof bilgiler yığınından 

baka bir ey ifade etmiyor yazılanlar... 

Nitelikli eserler okumak insanı çevresine 

biraz daha keskin gözlerle, daha doğrusu 

sanat gözüyle baktırıyor; olayların on 

adım gerisini, on adım sonrasını o gözle 

bakınca daha kolay sezinliyorsunuz. Ve 

sezgileriniz sizi çoğu kez yanıltmıyor. 

Sayıları az da olsa, kaleme alma cesareti 

gösterdiğim yazılarımı, meslekte keskinleen 

gözlerimin bir kısmını sanat gözü 

olarak kullanabilme yetime bağlıyorum. 

Yaamın her alanı, insana özgü bütün 

haller, sürdürdüğüm mesleğimin etkilerinden 

de olmalı beni çok ilgilendiriyor. 

GÜNLÜK YAŞAM EĞİTİMİ 

Ayrıca müteri olarak binen her türlü 

insanın, yalanlarına, doğrularına, ikiyüzlülüklerine, 

övalyeliklerine, alçaklıklarına, 

yüceliklerine... yakından tanık 

oldukça, insanları tanıma yeteneğimin, 

sezgilerimin zaman zaman bir hayvanınki 

kadar gelitiğini duyumsuyorum. Tanıtığım, 

söyletiğim, yüzünü bir daha hiç 

göremeyeceğim yalı insanların, İkinci 

Dünya Savaı günlerine ilikin ipucu sayılacak 

kadar kısa sözlerle, yutkuna yutkuna 

anlattıklarından, geni çıkarımlar 

yapabiliyorum. Farkında değiller ama, her 

biri Heinrich Böll romanlarının bir kahramanı 

gibi konuuyor bana. Hem de hiç 

farkında olmadan, bazen kafamda gezdirdiğim 

bir yazı taslağının birkaç tümcesini, 

bazen güzel bir öykünün en vurucu 

kısmını, oturdukları sıcak koltuğun üzerinde 

bırakıp gidiyorlar. Bir Türk taksi 

sürücüsünün, Stalingrad savaından 

dönen Alman askerinin ruh halini düünebileceğini 

akıllarının ucundan bile geçirmiyorlar 

anlatırlarken. En çok sevdiğim 

müteri grubu, bu sava kuağı insanlar. 

Acılar yaadıkları, acılar yaattıkları için, 

her birinde onlarca öykü gizlidir. Ama 

artık son yıllarda onlar da tükendi... 

İnsan en iyi bildiği, göz tanıklığı ettiği 

konuları yazmalı bence. Ben bunu yapmaya 

çalııyorum. Zaten usta yazarların 

önerdiği de budur. 

Dostum, hocam Fakir Baykurt bir 

gün, Enite beni iyi dinle! dedi, Âlim 

unutmu, kalem unutmamı! Yanında 

hep not defteri bulundur. Yazı malzemesi 

akıyor taksine, kaçırmadan hemen not et, 

unutursun yoksa! 

Onun öğüdünü hemen tutmadığım için, 

taksiciliğimin toy yıllarında uçup gitmitir 

birçok değerli öykü. İnsan deneyim 

kazandıkça, sıradan görünen yaanmılıkların 

bile içinde derin öyküler barındırdığını 

görmeye balıyor... Behçet Necatigil 

ne güzel özetler bir dizesinde bu durumu: 

✤ 

İNSAN EN İYİ 

BİLDİĞİ, GÖZ 

TANIKLIĞI ETTİĞİ 

KONULARI 

YAZMALI BENCE 

✤ 

41


✤ 

NEŞELİ BAŞLAYAN 

BİR DOKTOR 

ZİYARETİNDEN 

SONRA 

✤ 

Asıl iirler bekler bazı yaları... 

Gerçekten de bekliyor asıl iirler bazı 

yaları... 

ANILAR... ACILAR... 

- Taksi sürerken, yani günlük işlerinizi 

yaparken başınızdan geçmiş, belki komik, 

belki trajik, ama her durumda çok etkileyici 

birkaç olayı okurlarımızla paylaşır mısınız? 

SELÇUK ÜLGER - Anılarımdan acıklı 

olanı önce paylaayım öyleyse. Acıklı 

olmayanla da bitirelim söyleimizi... 

Bir öğle üzeri Frankfurtun varsıl semti 

Westendten orta yalarda bir kadın yolcu 

aldım. Bethanien Hastanesinin bitiiğinde 

özel muayenehanesi bulunan ünlü bir iç 

hastalıkları doktorunun adının ve adresinin 

yazılı olduğu kartı uzattı. Bu adrese 

lütfen! dedi. Haif traikte yola koyulduk. 

Kadının yüzünde, içten içe yükselen bir 

kaygının ancak dikkatli bakılınca görünen 

gergin izleri vardı. Fakat, kaygısını bastırıyor, 

neesini kaybetmemeye çalııyordu. 

Arada gözlerini haifçe yumup camdan 

vuran öğle güneine çeviriyordu yüzünü. 

Kısa süre sonra günelenmekten vazgeçiyor, 

telefonuyla oynuyordu. 

Arada elindeki dosyadan çıkardığı kağıt 

tomarlarına öyle bir göz atıyor, yeniden 

yerine koyuyordu. Sağa sola telefonlar 

açtı. Aradıklarına ulaamadı. Sonra telefonu 

çaldı. Kocasıydı. Sakin bir sesle 

selamladı; kızlarını sabah okula yetitirip 

yetitiremediğini sordu kocasına. 

Kocasının anlattıklarını dinlerken gülümsedi. 

Küçük fare öyle dedi demek!.. diye, 

kocasının sözünü ara ara keserek, kızının 

sabah arabada babasına anlattıklarını 

dikkatle dinledi. Doktordan sonra hemen 

iine döneceğinden, öğlesonu katılması 

gereken önemli bulumalarından bahsetti. 

Akam programlarını konutular. Adresine 

yaklaınca sevgi sözleriyle vedalatılar, 

kapattı telefonunu. İnmeden önce 

bana Eğer on dakika beklerseniz, doktorumla 

kısa bir görüme yapıp, geri 

ehir merkezine, iyerime döneceğim. 

Burada taksi bulmak güç bu saatte, bekler 

misiniz, taksimetreniz çalısın lütfen! 

dedi. Kent merkezine dönüp öğlenin 

durgun saatinde yeni i aramaktansa, 

ileyen taksimetreyle beklemek bana da 

akıllıca geldi. Tamam dedim ve giri 

kapısının yanındaki boluğa park ettim 

aracımı... On, on be, yirmi dakika... Gelen 

giden yok! Kaçtı desem, olası değil. Üç be 

kurua tenezzül edecek bir hâli yok. Hem 

doktorunun adı, adresi var, girdiği kapı 

belli. ıp diye çıkar kim olduğu... Yarım 

saati geçti hâlâ gelmedi. Taksimetredeki 

tutar da hayli arttı. Suçluluk duydum; açık 

tutma hakkım olmasına rağmen taksimetreyi 

durdurdum. Çaresiz bekledim. Bir 

aksilik var, ama ne!... 

Derken hiç acele etmeyen adımlarla 

geldi. Yüzü kireç gibiydi. Getirdiğim o 

kadın gitmi, yerine adımlarını nereye 

attığını bilmeyen, arabaya zar zor binen 

baka bir kadın gelmiti. Özür falan da 

dilemedi. Oysa verdiği sürenin be katı 

sürdü ziyareti; Almanlar be kez özür 

dilerler normalde bu gibi durumlarda. Geldiğine 

ükrettim. Özür falan da beklemedim. 

Arabayı çalıtırıp yola koyuldum. 

Ölgün bir sesle, Lütfen bindiğim yere, 

evime sürün! dedi.... 

Rothschild Bulvarına döner dönmez 

arka koltukta sakince oturuyor sandığım 

kadından bir ağlama sesi koptu ki, korkudan 

neye uğradığımı aırdım. Bir an 

direksiyonda olduğumu dahi unuttum. 

Durmamacasına, hıçkırıklarla ağlıyordu... 

Oysa Almanlar acılarını pek sezdirmezler 

dıarıya karı. Nee de, keder de bulaıcı. 

O ağladıkça, içimi kara bulutlar kapladı. 

Dönüp, Neyiniz var? diye soramadım 

kalbimin çarpmasından. Ancak üçüncü 

traik lambasında beklerken kendime gelebildim. 

Arkama döndüm, Lütfen ağlamayın! 

Neyiniz var? Sizi üzen bir ey mi 

oldu doktorda? dedim. Baktım ipeksi bluzunun 

göğüs kısmı gözlerinden düen iri 

damlalarla benek benek ıslanmı... Yüzü 

42


gözü kızarmı, burnunu sile sile, Lütfen 

devam edin, bir eyim yok! dedi. 

Linden Sokağına yaklaınca hıçkırıkları 

daha bir iddetlendi. Kendi kendiyle 

konuur gibi: 

Bir saat önce dünyanın en mutlu insanı 

benmiim meğer! Dünyanın en varsılıymıım! 

Dünyanın en mutlu insanıymıım; 

anlıyor musunuz!.. dedi. Evinin önünde 

durdum. Dev çınarlarla bezeli sokak tüm 

güzelliğini kaybetti bir anda. Saatteki 

tutara bakmadan ön koltuğun üstüne bir 

ellilik bıraktı.Üstünü almadan indi. Kapısına 

yöneldim. Paranızın üstü dedim. 

Dinlemedi bile. 

Nasıl fark edilemedi, anlamadım. Oysa 

her kontrolüme vaktinde gittim. Hiçbir 

kötü belirti yoktu! Sanırım çok geç artık!. 

dedi. Kansermi. Hem de hepimizi ürküten 

bir türü. Ve Almanyada doktorlar sonuçlar 

kesinleince, hastasının yüzüne bakarak 

gerçeği o saat söylerlermi. Hatta, kalan 

yaam sürelerini, sağaltım yapılırsa 

yaama anslarının ne kadar olduğunu 

bile... 

Vedalamadan, aksak adınlarla hıçkıra 

hıçkıra evine doğru uzaklaan bu kadına 

da, götürdüğüm doktoru pat diye söyleyivermi 

gerçeği... 

ÜNLÜ ALMAN OYUNCU VE 

“BİZİM NÂZIM” 

Yine dumanı üstünde, hiçbir yerde 

paylamadığım bir anımı, benimle söylei 

yaparak, beni onurlandıran AVRUPA 

KÜLTÜR okurlarıyla paylamak isterim. 

En çok kitap fuarlarını severim. Kitap 

fuarları döneminde, koullarım elverdikçe 

fuar duraklarında çalıırım. 2016 sonbaharındaki 

kitap fuarının ana kapısından 

iri yarı bir kadın yolcuyu aldım. Oh!.. 

Tanrıya ükür!.. Fuar ne kalabalık, insanın 

gözlerine vuran o ııklar ne çok yoruyor 

insanı diye diye yerleti arka koltuğa. 

Ben de Fuar traiği de çok yoruyor insanı; 

baksanıza, kafam durdu, söylediğiniz o 

ünlü caddenin nerede olduğu bile aklıma 

gelmiyor! Neredeydi biraz düünmem 

lazım! dedim gülerek. Holzhausen bölgesiymi, 

havuzlu bir ato yavrusuymu. 

Ben de buralı değilim, Berlindenim dedi. 

İnsanı iyimser kılan anaç bir yüzü var. 

İlerin nasıl olduğunu sordu. Nereli olduğumu 

merak etti. Sohbete baladık... 

Annesi Macarmı. Babası Avusturyalı. 

Benim Türk olduğumu duyunca heyecanlandı. 

Nâzım Hikmet benim tanrılarımdan 

birdir, dedi. Çok sevindim. Hatta cotum... 

Ben de onun yarı Macar, yarı Avusturyalı 

olduğuna sevindiğimi söyledim. 

Çünkü, Avusturyalı Paul Celanın ve 

Macar air Miklo Radnotinin yaamımda 

ayrı yerleri vardır dedim. Onların acıklı 

yaamlarından ve intiharlarından söz 

ettim. Hatta Radnotinin katledilmeden 

önce, toplama kampında karısına yazdığı 

Karıma Mektup iirini karımla Türkçeye 

çevirdiğimizi söyledim. 

Paul Celanın Auschwitzde katledilen 

annesine yazdığı Espenbaum (Akçakavak) 

iirinden dizeler okudum... Gözleri 

doldu. aırdı kaldı... Annem yaasa 

da anlattıklarını duysaydı, seni evlat edinirdi 

dedi. Meğer annesi Radnotinin ve 

Paul Celanın hem kuaktaı hem de 

hayranı bir dansçı-sinema oyuncusuymu. 

Sorularımızı art arda sıraladık 

birbirimize... 

Annem çok ünlü dansçıydı, aynı 

zamanda ilm artistiydi, Margit Symo adı 

dedi. Tunada Bir Gece ilmi bata olmak 

üzere çok önemli ilmlerde oynamı. 

Babası da 1916, Viyana doğumlu ünlü besteci 

ve orkestra ei Willy Mattesmi. 

Hayret ettim. Ev kadını gibi, ekmekten, 

Türk dönerinden falan anlatıyordu. Kestim 

sözünü. Ya siz? dedim. Ben sadece 

piyano çalar, arkı söylerim dedi. Güldü. 

Macar annem gibi güzel Çarda dansı 

bilmem! 

Traik yoğunlaınca cep telefonumdan 

hemen internete girdim, baktım, annesi 

gerçekten çok ünlü. Kırklı yılların zarifliği 

içinde ııl ııl bir kadın. Birçok siyah 

beyaz ilmde oynamı. Dans ederken 

✤ 

"NÂZIM 

HİKMET BENİM 

TANRILARIMDAN 

BİRİDİR" DEDİ. 

✤ 

43


✤ 

HEMEN 

SÜMEYRA'NIN 

ALBÜMÜNÜ VERDİM, 

DEFALARCA 

DİNLEYECEĞİNİ 

SÖYLEDİ 

✤ 

onlarca siyah beyaz resim dütü ekrana. 

Gösterdim. Sevgili annem, evet! dedi. 

1992de seksen yaındayken ölmü. Sizin 

adınız ne? dedim, Eva Mattes dedi. Ona 

da baktım internette hemen. Televizyona 

çok bakmadığımdan tanımamıım. Hâlâ 

süren ve milyonlarca Almanın izlediği, 

çok sevilen ünlü polisiye dizisinde (Tatort) 

kadın komiser rolünde, hem de barolde 

oynuyormu meğer. Sadece arkıcı değil; 

70li, 80li yıllarda Almanyanın önemli 

ilm ve tiyatro ödüllerini almı bir oyuncu 

Eva Mattes... 

Neden söylemediniz? dedim. Belki 

tanındığını sandı, Önemli değil dedi. 

akalar yaptı. Söylesem maske takardın, 

sade halin daha sevimli dedi. Espenbaum 

iirini çok sevdi. Ak dümemiti 

daha sarıın annemin saçlarına! dizesini 

Harika, harika! diyerek defalarca 

yineledi. 

Nâzım Hikmetimizin adını ilk nerede 

duydunuz? dedim. Ben Brecht hayranıyım. 

Brechtin oyunlarında çok sahne 

aldım, Hamburgda, Berlinde önemli tiyatrolarda 

Brecht oynadım. Sosyalist airler 

benim ilgi alanımdadır. Nâzım çok büyük 

bir air. Hatta dünyanın en büyüklerinden 

dedi. Gurur duydum. Bildiğiniz 

iiri var mı? dedim. Paul Celan ve 

Radnoti iiri dinledim senden. Borçluyum 

sana. Öyleyse, sürpriz sırası bende imdi 

dedi ve boğazını haif öksürüklerle temizleyip 

arkısına baladı. Hem de Türkçe: 

Kapıları çalan benim 

kapıları birer birer. 

Gözünüze görünemem 

göze görünmez ölüler. 

Hiroima’da öleli 

oluyor bir on yıl kadar. 

Yedi yaında bir kızım, 

büyümez ölü çocuklar... 

Bir de Yunan sanatçı Maria Farantouri 

ile bir araya geldiğimizde bu iiri/ 

arkıyı ezberden beraber söyleriz demez 

mi! Hemen aracımın gözünden merhum 

Sümeyranın ve Alman bir sanatçının 

sesinden iki dilde Nâzım iirlerinin seslendirildiği 

CDyi buldum. Sümeyranın ei 

Hasan Çakır ağabeyden almıtım. Üstünü 

siyah keçeli kalemle Nâzımın dostu, 

insanlığın dostu, değerli sanatçı Eva 

Mattese sevgilerimle... diye imzaladım. 

Önünde durduğum ato yavrusunda küçük 

bir gruba konseri varmı bu akam. Kapısını 

açtım. İndi. Armağanını teatral hareketlerle 

sundum. Berline döner dönmez 

defalarca dinleyeceğim, söz dedi. Kucaklatık. 

Nemli gözlerimden fıkıran cokuyu 

gördü, yanağıma kocaman bir ıslak 

öpücük kondurup gitti... (FHF) 

z 

44


Bizim aachen 


sizin aachen 





Teknik 

Direktör 

Fuat Kılıç 

ile söyleşi 



Gençlik > 15 

ekin Feyzi 

ücretSİZ 




said Ünal 




ücretSİZ 






sizin aachen 


45


BU YENİ DİLİN AĞIRLIĞINI 

HERKES 

KULLANMAYA ÇALIŞIYOR 

Türkçeye 

‘kirli siyaset’ 

tuzakları 

IŞIN TOYMAZ 

STUTTGART 

46


Almanyada neredeyse 40 yıldan 

bu yana bir sağa bir sola savrulan 

Türkçe dersleri için tehlike çanları çalıyor. 

Türkiyedeki müfredat değiikliğinin 

Almanyadaki Türkçe derslerine ve sınıflarına 

da yansıyabileceği yönünde sesler 

yükselirken, Alman basınında Erdoğanı 

sınılarımızda istemiyoruz balıkları dikkati 

çekiyor. Konsolosluk öğretmenlerinin 

anadil derslerinde milliyetçi doktrinleri 

derslerde ileyebileceği ve bundan 

Alman okul idaresinin habersiz olabileceği 

yönündeki haberler, basında kendine geni 

yer buluyor. 

Alman Memurlar Birliği DBBnin 

Hessen tekilatı bünyesindeki toplam 4 

Alman öğretmen örgütü de konsolosluk 

öğretmenlerine üpheyle bakanlar arasında 

yer alıyor. DBBden yapılan bir açıklamada, 

konsolosluklar aracılığıyla verilen 

anadil derslerinin gereken ekilde denetlenemediğine 

iaret ediliyor. Kaygı ve taleplerin 

dile getirildiği çeitli açıklamalarda, 

Cumhurbakanı Erdoğan sınılarımızda 

oturuyor. O derslerde neler ilendiğini 

tam olarak bilemiyoruz. Türkçe dersleri 

Almanyada yetimi öğretmenler tarafından 

verilmelidir mesajı veriliyor. 

Gerçi müfredat değiikliğiyle Türkçe 

dersleri Almanya gündemine bir kez daha 

oturdu, ama ıığı yine de gündelik tartımalardan 

çekip anadil derslerinin çok 

daha derinlere uzanan, gerçek sorunlarına 

tutmakta yarar var. 

Almanyada Türkçe, anadiller arasında 

Almancadan sonra konuulan ikinci dil 

olarak karımıza çıkıyor. Bu ülkede yaklaık 

3 milyon insan Türkçe konuuyor. 

Alman devlet okullarında Türk öğrencilere 

neredeyse 40 yıldan bu yana sunulan Türk 

Dili ve Kültürü Dersleri ise tam bir yılan 

hikâyesine dönümü durumda. 

Almanyaya Türk igücü göçünün 

ardından konsolosluklar aracılığıyla 

verilen anadil kapsamındaki Türkçe derslerinin 

birçok eyalette not ortalamasına 

etkisi bulunmuyor. Kuzey Ren Vestfalya, 

Rheinland-Pfalz gibi eyaletlerde bu dersler 

müfredata alınmı olsa da, bu derslerde 

Almanyada yetien Türkçe öğretmenleri 

görevlendiriliyor. Yani ülkede 508i 

konsolosluklar tarafından atanan öğretmenler, 

geri kalanı da Almanyada yetien 

öğretmenler olmak üzere toplam bin 100 

Türkçe öğretmeni Türk çocuklarına ders 

veriyor. 

Almanyadaki Türk sivil toplum örgütleri 

uzun yıllardan bu yana Türkçenin 

müfredata alınması için mücadele 

ederken, bu uzun süreçte katedilen 

mesafe tatmin edici olmaktan çok uzak. 

Ülkede 600 bin Türk öğrencinin sadece 

97 bini 4 bin civarındaki okuldaki anadil 

derslerine katılıyor. Bu, Türk öğrencilerin 

sadece yüzde 20sine karılık geliyor. 

Buna bir de Eğitim Ataeliklerinin birçoğunun 

vekillerle yönetilmesi eklenince, 

konsolosluklar kanalıyla ileyen anadil 

dersleri tam bir baı boluk içinde bir sağa 

bir sola savrulmaktan kurtulamıyor. 

Anadil dersleri, karneye ilenmediğinden 

Alman eğitim sisteminde dikkate 

alınan bir ders olamıyor. Türk çocukları 

Türkçe derslerini kurs gibi görüyor ve bu 

nedenle ne dersi ne de öğretmeni diğer 

derslerle ve öğretmenlerle e değerde 

✤ 

TÜRKÇE DERSLERİNİN 

BİRÇOK EYALETTE 

HÂLÂ NOT 

ORTALAMASINA 

ETKİSİ YOK 

✤ 

47


✤ 

TÜRKÇE 

ÖĞRETMENLERİNİN 

SİYASETEN 

GÜDÜMLÜ OLDUĞU 

İDDİALARI VAR 

✤ 

tutuyor. Anadil derslerine katılan Türk 

çocuklarının Türkçe temel dil bilgisinden, 

yazı diline hakimiyetinden söz etmek ise 

tam bir nailik olur. 

Uzmanlar Türkçe derslerinin yaygınlatırılması, 

derslere katılım oranının yükseltilmesi 

gerektiğini dile getiriyorlar. 

Türk çocuklarının sokak dili ile yetitiklerini 

ve acilen dil bilgisinin de aktarıldığı 

seçmeli zorunlu yabancı dil statüsündeki 

derslere ihtiyaç duyulduğunu belirtiyorlar. 

Dilbilimciler Almanyada yetimi iki dilli 

Türkçe öğretmenlerinin önemine vurgu 

yaparken, konsolosluk modelinin ilerliğini 

sürdüremeyen bir uygulama olduğu görü- 

ünde birleiyorlar. 

Yerlerde sürünen Türkçe imajı yürekleri 

burkarken, ilginin gittikçe eridiği 

Türkçe derslerinin son durumunu uzmanlardan 

öğrenmek istedik. İte ire veren, 

Alman okullarında üvey evlat muamelesi 

gören Türkçe dersleri cephesindeki son 

durum: 

Almanya Türk 

Veli Dernekleri 

Federasyonu 

(FÖTED) 

Başkanı 

Dr. ALİ SAK 

Alman medyasında 

son haftalarda 

art arda 

çıkan negatif 

haberler ne 

yazık ki Türkçe derslerini olumsuz etkiliyor. 

Türkçe öğretmenlerinin siyaseten 

güdümlü olduğu iddiaları var. Bu haberlerle 

Alman kamuoyu ve bazı muhafazakâr 

politikacıların nezdinde Türk dili ve kültürü 

derslerinin imajı zedeleniyor. 

Bu genellemeleri yapmak çok yanlı. 

Zaten eyalet eğitim bakanlıklarının inisiyatilerine 

bırakılmı olan Türkçe dersleri, 

medyadaki bu tür çıkıların ardından 

eğitim dairelerinin keyi uygulamalarıyla 

karı karıya kalabilir. 

Konsolosluk öğretmenleri tarafından 

verilen dersler konusunda, örneğin Baden- 

Württemberg eyaleti okullar için kira payı 

almıyor. Ancak bu noktadan sonra bazı 

eyaletler bu parayı isteyebilir. Münih kısa 

bir süreden bu yana örneğin bu payı bazı 

yerlerde alıyor. Artı sigorta payı da talep 

edebilirler. Durum böyle devam ederse 

Hollandada olduğu gibi Türkçe dersleri 

tamamen ortadan kalkabilir. 

Diğer taraftan Türkçe dersleri konusunda 

Almanya topu Türkiyeye, Türkiye 

de Almanyaya atıyor. Kimse tam 

olarak sorumluluk üstlenmiyor. Pedagojik 

açıdan kapkara bir tablo ile karı karıyayız. 

Türkiyedeki müfredatı alıp buraya 

uygulamak oldukça yanlı. Bu bağlamda 

Almanyalı Türk öğrencilere özel bir format 

gelitirilmesi gerekiyor. Materyaller 

eski, yöntemler cazip değil, çocuklar için 

Türkçe dersleri son derece sıkıcı. 

Bununla birlikte Türkiyedeki müfredat 

daha çok siyasi ve dini ağırlıklı içerikle 

değiirse konsoloslukların atadığı 

öğretmenler de bu değiiklikleri mecburen 

buradaki derslere yansıtmaya çalı- 

acaklardır. Uygun olmayan müfredatla 

çıkarsanız karılarına Alman medyasına 

koz vermi olursunuz. Yani bu, u anlama 

geliyor: Yangına körükle gidiliyor. Tekrar 

söylüyorum, anadil derslerinde seviyeyi 

yükseltmek istiyorlarsa, ilginin artmasını 

istiyorlarsa, yurtdıı Türkleri için birim 

kurup müfredatı o formatta hazırlamaları 

gerekiyor . 

48


Bu tartımalardan önce de biz zaten yıllardır 

Almanyada yetien Türkçe öğretmenleri 

istiyoruz. Burada Türkçe öğretmeni 

yetitiren üniversiteler olsun istiyoruz. 

İki dilli, çokkültürlü öğretmenler 

istiyoruz. Konsolosluk öğretmenleri tarafından 

çocuklara sunulan dersler ne yazık 

ki pedagojik açıdan oldukça yetersiz 

kalıyor. Bizim eyaletimiz Kuzey Ren Vestfalya 

da Türkçe 2. veya 3. yabancı dil 

olarak müfredata alınmı, ders durumunda. 

Bu modelin bütün Almanyada 

benimsenmesini istiyoruz. 

Ne yazık ki, anadili dersleri öksüz bırakılmı 

vaziyette. Türkçe anadili derslerinin 

de yabancı dil dersleri gibi sınıf geçmeye 

etkili olması gerek. Türkçenin selameti 

açısından konuyu ne Türk ne de 

Alman tarafının siyasi arenaya çekmeden 

bilimsel alanda değerlendirmesi ve bu 

alanda yol izlemesi gerekiyor. 

Bir baka kanayan yara da 

Almanyadaki Yunus Emre Enstitüleri. Ne 

yazık ki siyaseten güdümlü eğitim kuruluları 

halindeler ve bu nedenle de pek 

itibar görmüyorlar. 

Bu nedenle Almanya ağırlıklı olmak 

üzere Avrupada siyaseten arındırılmı 

bir dil ve kültür imaj çalımasına öncülük 

edilmesi gerekiyor; buna dil ve kültür 

seferberliği de diyebiliriz. 

Essen 

Üniversitesi Türkçe 

Öğretmenliği Bölümü 

kurucusu ve Kürsü 

eski Başkanı 

Prof. Dr. 

EMEL HUBER: 

Almanyada, 

yıllardır süren bir 

Türkçe dersi karmaası 

ve kaygısı var. Oysa aslında, okulların 

çoğunda, ebeveyn istek belirttiğinde 

Türkçe dersi açılıyor. Ama çoğu zaman 

ebeveyn böyle bir istek belirtmiyor. Yani 

Türkçe derslerinin durumunu ve geleceğini 

büyük oranda ebeveynler belirliyor. 

Aslında, Türkçe dersinin statüsünün 

değimesi ve Almanyada karne notu 

alan dersler arasına alınması gerek. Bu 

demektir ki, Almanyadaki Türkçe dersleri, 

pedagojik ve didaktik açıdan İngilizce, 

Fransızca, İspanyolca gibi dil dersleriyle 

edeğer olmalı. Bu nedenle de, 

öğretmenlik eğitimini Almanyada almı 

Türkçe-Almanca ikidilli öğretmenler tarafından 

verilmeli. Oysa u anda Türkçe 

derslerinin sunulmasında bir standart 

yok. Bazı okullarda değil karne notu, lise 

bitirme dersi olarak dahi verilmesine kar- 

ılık, bazılarında tüm derslerden bağımsız 

öğleden sonra sunulan özel kurs konumunda. 

Ayrıca her eyalette farklı uygulamalar 

var. 

Türkçe dersinin karne notu olması, yani 

sınıf geçmeye etkisi olan dersler kapsamına 

alınması için iki temel koul var. 

Birincisi, ebeveynlerin bunu istemesi, 

isteklerini, ebeveyn dernekleriyle birlikte 

yoğun bir biçimde okul yönetimine ulatırması. 

İkincisi, Almanyada Türkçe öğretmenlerinin 

yetitirilmesi. 

Duisburg-Essen Üniversitesi Türkçe 

Öğretmenliği Bölümü bunun mümkün ve 

çok baarılı bir yol olduğunu yıllardır göstermekte. 

Almanya çapında Essen Üniversitesi 

gibi birçok üniversitede benzer kürsüler 

kurulabilir ve Türkçe öğretmenleri 

yetitirilebilir. 

Böyle bir giriim dil politikasıyla eğitim 

politikasının alanına girer. u anda öğretmenlik 

eğitimi verilen diller İtalyanca, 

İspanyolca gibi, prestiji yüksek diller. 

Oysa Türkçenin prestiji düük. Bu da 

Türkiyenin imajıyla ilgili. Baka diller 

için de bu böyle. Örneğin Çince. Eskiden 

Almanyada Çince öğrenen kimse yok 

denecek kadar azdı. Son yıllarda Çin ekonomisindeki 

gelime nedeniyle bugün 

Çince saygın diller arasına girdi ve 

✤ 

OKULLARIN 

ÇOĞUNDA ANNE 

VE BABALARIN 

İSTEĞİYLE TÜRKÇE 

DERSİ AÇILABİLİYOR, 

AMA... 

✤ 

49


✤ 

ALMAN 

BASININDA YANLI 

HABERLER 

VAR 

✤ 

Çince öğrenenlerin sayısında ciddi bir 

artı oldu. Yani bir dilin değerlendirilmesi, 

genelde, dile ilikin değil, o dili konuan 

ülkeye bağlı olarak ortaya çıkıyor. 

Bu durumda, Türkçenin ders olarak 

okul programına alınması için ya 

Türkiyenin imajının yükselmesini beklemek 

gerek, ya da anne-babaların yoğun 

bir biçimde istek belirtmesi gerek. Türkler 

artık bir karar vermek zorunda. 

Berlin 

Büyükelçiliği 

Eğitim Müşaviri 

CEMAL YILDIZ: 

Alman basınında 

siyasi konjonktürden 

kaynaklanan, 

yanlı 

haberler var. Ancak 

nasıl eksik bilgi sahibi olduklarını da 

bu yolla görüyoruz. Türk öğretmenleri, 

Alman devletinin daveti üzerine geliyor. 

Siz verin biz size tevik verelim diyorlar. 

Ancak basın konsolosluk öğretmenleri 

yerine Almanyada yetimi Türkçe öğretmenlerini 

öne sürerken, Hamburg Üniversitesi 

Türkçe Bölümü kapatılabiliyor. 

Hem öğretmen yetitirmeyeceksin hem 

Türkiyeden gelen öğretmeni istemeyeceksin. 

Türkçe anadili dersi bir kanuni haktır. 

Hessen, Kuzey Ren Vestfalya (NRW) ve 

Rheinland Pfalz eyaletlerinde müfredata 

alındı. Biz müfredata alınmayan bölgelere 

öğretmen gönderiyoruz. Almanya Türkçe 

öğretmeni yetitiriyorsa, buyursunlar. 

Kısacası eğitim konusunun siyasete 

alet olmasını istemiyoruz. Devletler arasında, 

ülkeler arasında gerginlik olabilir, 

ama biz çocuklarımızın, Türk toplumunun 

burada mutlu, huzurlu yaamasını istiyoruz. 

Anadil olarak Türkçe derslerinin 

50 

devamı, seçmeli zorunlu yabancı dil dersi 

ve iki dilli yuva ve okul modeli gibi bu üç 

konuda Alman tarafı ile ibirliğine her 

zaman varız. 

Alman basınındaki Türkçe derslerine 

yönelik estirilen olumsuz hava ne yazık ki 

Türk velilerde de huzursuzluk yaratıyor. 

Biz yazılanlara karılık muhataplarımızla 

temasa geçerek endielerimizi dile getiriyoruz. 

Derslerimiz herkese açık. Girin, 

izleyin, rapor tutun. Haftada 2 saatte ideolojik 

bir çalıma yapılamaz. 

Diğer taraftan Türkiyede müfredat 

değimi olabilir ancak Almanyada 2009 

yılındaki düzenlemelere bağlı kalarak 

dersler veriliyor. Pedagojik açıdan ise yeni 

değiiklikler yapılması gerektiğini düünüyorum. 

Ders materyalleri cazip değil. 

Almanyadaki Türk çocuklarının durumuna 

hitap eden pedagojik yöntemler ve 

donanıma ihtiyaç var. 

Öte yandan Alman okullarındaki Türkçe 

anadil dersleri saatlerinde din derslerinin 

verilmesi ve bunun sonucunda derslerin 

öğleden sonraya sarkması Türkçe derslerine 

ilgiyi azaltabilir. 

Hamburg Türk 

Öğretmenler Derneği 

(TÖDER) Başkanı 

BİLGE YÖRENÇ: 

Almanyada 16 

değiik eyalette 

farklı uygulamalar 

olunca zorluklar 

da çoğalıyor. Bölgemizde 

Türkçe derslerinin durumu ise 

öyle: 1inci sınıftan 4üncü sınıfa kadar 

anadil dersleri, 5 ve 6ncı sınılarda köprü 

dersleri, müfredat kapsamında 7nci 

sınıftan 10uncu sınıfa kadar İngilizce, 

Fransızca gibi seçmeli zorunlu yabancı 

dil dersi Türkçe, 11inci sınıftan 13üncü 

sınıfa dek lise bitirme sınavları için verilen 

Türkçe dersleri.


Hamburgda ayrıca iki dilli okullar var. 

Hamburg Eyaleti Eğitim Bakanlığı ve 

Türkiyenin Milli Eğitim Bakanlığı protokolünde 

iki dilli eğitim veriliyor. Yeterince 

yetien Türkçe öğretmenlerimiz var. 

Demek ki, bizim istemeyi bilmemiz lazım. 

Öte yandan yıllardan beri konsolosluk 

öğretmenleri ile çalıılmı. Bir 

kalemde silemezsiniz. 1974ten bu yana 

verilmi bir emek var. Bununla birlikte 

çağa ayak uydurmak, yenilikçi olmak 

gerekiyor. Veli dernekleri, yerel öğretmenler, 

yani Almanyada yetien Türkçe 

öğretmenleri talep etmeli. Diğer taraftan 

Türkiyedeki müfredat değiikliği önünde 

sonunda yurtdıındaki müfredata da yansıyacaktır. 

Alternatif yaratmak gerekiyor. 

Alman velilere bakın. Çok paralar ödeyerek 

çocukları dil öğrensin diye İngiltere 

ve Fransaya yolluyorlar. Oysa bizim 

çocuklar iki dillerini evden getiriyor. Velilerimiz 

bizim dilimizin de önemini kavramaları 

gerekiyor. Bakın Almanlar çokdilliliğe 

sempati duyuyorlar, evet. Ama 

Avrupa dillerine sadece. Türkçeye yukarıdan 

bakı hâkim. Burada yetimi öğretmenleri 

sıklıkla rol modelleri olarak göstermemiz 

gerekiyor. 

Konsolos öğretmenlerinin konumu ise 

çok zor. Meslektaları ile iletiime geçemedikleri 

için Türkçe derslerinin önemini 

anlatamıyorlar mesela. Türk öğrencilerin 

derslere katılımı düük. Bir de Türkçe 

derslerinde okutulan materyalleri de atlamamak 

gerekiyor. Almanyada doğup 

büyüyen Türk öğrencileri kitabı eline aldığında 

baını ellerinin arasına alıp, akınlıkla 

bakakalıyor. Çünkü bu ders kitapları 

Türkiyede yetien çocuklar için hazırlanmı. 

Oysa onların seviyesine uygun 

kitaplar gerekiyor. Daha cazip metodlar ve 

materyallerle çocuklara yönelmek 

gerekiyor. 

Türkçe derslerine katılımın zayılığından 

ikayet ediliyor ama eğitim ataesinin 

görevidir Türkçe derslerinin kazanımı. 

Ataelikler bo. Vekillerle yönetiliyor. 

Bir eye değer veriyorsanız onu da 

göstermeniz gerekiyor. 

Tüm bunlara rağmen, tüm bu inili 

çıkılı geçmie rağmen, Türkçe derslerinin 

dütüğü yerden kalkacağına bir 

öğretmen olarak inanıyorum. Bunun için 

de Alman eğitim bakanlıklarının bir sinyal 

vermesi gerekiyor. O sinyali de ancak veli 

örgütleri verdirebilir. Veli örgütlerinin 

öğretmen ve Türkçe taleplerinin çok güçlü 

olması gerekiyor. İki dilliliği öğrendikçe 

Türkçe kazanacaktır. Biz 3üncü ve 4üncü 

kuağa Türkçe öğretmeyi baarmı bir 

toplumuz. 

Bununla birlikte Alman öğretmenlerine 

de çokdillilik konusunda hassasiyet kazandırılması 

gerekiyor. Mücadeleye sabırla 

devam etmek gerekiyor. Türkçeden vazgeçmeyeceğiz. 

Bu mesajı velilere de vereceğiz. 

Veli-öğretmen-öğrenci üçgeninin 

sağlam olması gerekiyor. Ciddi ekilde 

velilerin Türkçe derslerinin arkasında 

olduklarını göstermeleri gerekiyor. 

Ne yazık ki, Hamburg Üniversitesinde 

Türkçe Öğretmenliği bölümünün askıya 

alındığı dönemde protesto etmek için 

sadece 130 kii toplayabildik. Oysa biz 

on binlerle bu eylemi gerçekletirebilmeliydik. 

Duyarsızlık had safhada. Özeletiri 

yapmak zorundayız. Olanakları yeteri 

kadar değerlendiremiyoruz. Taleplerimizi 

kararlılıkla ve güçlü ekilde dile getiremiyoruz. 

Dönem dönem siyasetçilere 

malzeme olan Türkçe derslerinin kaderi 

aslında Almanyadaki Türk toplumun geleceği 

olan yüz binlerce Türk çocuğunun 

kaderini belirleyecek. 

z 

✤ 

VELİLERİN TÜRKÇE 

TALEPLERİNİN 

GÜÇLÜ OLMASI 

GEREKİYOR 

✤ 

51


OZAN EKİN 

FRANSIZ REJİSÖR 

PARİS 

OLIVIER HUEBER 

52


Friedrich Engels 

OLIVIER HUEBER’LE SÖYLEŞİ 

tiyatroda 

Friedrich Engelsin çok genç kaleme 

aldığı, yolunun Karl Marxla kesimesine 

yol açan yapıtı İngilterede 

Emekçi Sınıfın Durumu ilk kez tiyatroya 

uyarlandı. Bu tür çıkılarıyla bir süredir 

dikkatleri üzerine çeken tiyatro oyuncusu 

ve rejisör Olivier Hueberle, önemli 

tarihsel felsei ve siyasi metinlerden sahneye 

uyarladığı oyunlar üzerine konutuk. 

Hueber, oyunların sahnelendiği Saint 

Germaindeki Theatre de Neslede bazı 

gösterimlerin ardından felsefe, ekonomi, 

tarih gibi alanlardan davet ettiği konukları 

eliğinde oyun ve metin üzerine 

izleyicilerle tartımalı toplantılar yapmasıyla 

da tanınıyor. 

- Kendinizi nasıl tanımlarsınız, oyuncu mu 

yoksa rejisör (sahneye koyan, metteur en 

scéne) olarak mı? 

OLIVIER HUEBER – Ben, Hubert Jappelle 

tarafından oyuncu olarak yetitirildim. 

Jappelle beni genç yaımda, anca 20ydim, 

Parisin kuzeybatısındaki Eragnydeki 

kendi tiyatro topluluğu Théâtre de 

l'Usinee dahil etti. Böylece Goldoni, 

Molière, Marivaux, Kafka, Jules Renard 

gibi yazarların oyunlarını oynadım. 

Jappele, bana aynı zamanda kukla sanatını 

da öğretti. 

Oyun sahneye koyma isteğim çok daha 

sonra ortaya çıktı. Gilles Deleuzeün 

Spinoza üstüne verdiği derslerin internetteki 

kayıtlarını kefettim ve bu benim için 

bir ok oldu! Sorbonne Üniversitesinde 

Chantal Jacquetnin Spinoza üzerine 

verdiği dersleri takip ettim. Ve yine bu 

üniversitede, Jean Salemin antik materyalizm 

(Demokritos, Epikür, Lukretius) 

derslerine ve Marksizm seminerlerine 

merak sardım. Ve ite o noktada felsei 

metinleri uyarlama ikri geldi! 

- İlk sahneye koyduğunuz oyun ”tienne 

de La Boétie’nin Gönüllü Kulluk Üzerine 

Söylevi. Bize bu eserden bahsedebilir 

misiniz? Böyle felsei ve tarihi bir metni 

sahneye uyarlamanın zorlukları nelerdir? 

OLIVIER HUEBER – La Boétie (1530-1563) 

bu eseri 18 yaındayken yazdı ve genç 

yaına rağmen yalnızca yüksek derecede 

kültürlü değil hayret verici bir olgunluktaydı. 

Bu eserde La Boétie bireylerin bir 

53


tirana daimi bir ekilde kulluk etmelerini 

sağlayan davranıların neler olduğunu 

açığa çıkartıyor. Ve bu davranılar, çok 

iyi bir ekilde analiz edilerek tarihsel seyri 

içinde ele alınıyor. Bu davranılar, alıkanlık, 

cömertlik, sersemleme, kutsallatırma 

ve de toplumsal hiyerariyle karakterize 

ediliyor. 

Bu metin aynı zamanda Hobbes, Rousseau 

gibi toplumsal sözleme teorisyenlerinin 

u iki temelin üstünde yükselen felsefesini 

ortaya çıkartıyor: Sözlemesiz 

iktidarın olmaması ve kimsenin bakaları 

üzerinde doğutan gelen bir emir yetkisinin 

bulunmaması... 

- Peki, Friedrich ”ngels’in İngiltere’de 

”mekçi Sınıfın “urumu adlı çalışmasını 

sahneye uyarlama ikri nereden geldi ? 

Galiba bu uyarlama Fransa’da, belki de 

dünyada bir ilk? 

OLIVIER HUEBER – İte bir gençlik dönemi 

metni daha! Hatırlatmamız gerekirse, genç 

Alman burjuva Engels, 1842de babasına 

bağlı bir irketin ubesinde çalımak için 

İngiltereye gider. İçileri büyük bir sefalete 

iten Sanayi Devriminin yarattığı 

tahribatı kefeder. İsyan edip gözlerinin 

önünde yaananları bir kitapta anlatmaya 

karar verir. İngilterede Emekçi Sınıfın 

Durumu Almanyada 1845 yılında 

çıkacaktır. Engels anca 25 yaındadır! 

Bu metin bugün bizi hâlâ cokusu ve 

yakıcı güncelliğiyle sorular sormaya 

yöneltiyor. Ve hakikaten, bu eser imdiye 

değin hiç tiyatroya uyarlanmadı. 

- Son uyarlamanız İtalyan yazar Nuccio 

Ordine’nin Yararsız Olanın Yararı adlı 

eseri. Bu eserden bize bahsedebilir misiniz? 

OLIVIER HUEBER – Nuccio Ordine İtalyan 

bir felsefeci. 2014 yılında Yararsız Olanın 

Yararı adlı bilginin metalamasına karı 

olan bu kızgın eseri yayımladı. Ordine 

büyük felsefeci ve yazarların metinleri 

üzerinden bizim piyasa yanlısı demokrasilerimizde 

hiçbir ekonomik kâr sağlamadığı 

için yararsız olarak nitelenen bilgileri 

anlatıyor! Ve bu yaklaımın üniversitelerde, 

eğitimde, sanatta yıkıcı sonuçları oldu. 

Bu kitap 18 dile çevrildi. 

- Bu tip oyunlar için salon bulmak zor 

oluyor mu? 

OLIVIER HUEBER – Saint Germaindeki 

Théâtre de Nesle bana hemen projelerim 

için güvendi ve destek oldu. Burada ayda 

bir defa oyunlarımız sahneleniyor ve 

salon her zaman doluyor! Oyuncu Geofroy 

54


Guerriernin bu baarıda büyük bir payı 

var. O, büyük bir yorumlama zekâsı olan 

duyarlı bir sanatçı. Onunla çalımak 

büyük bir zevk. Özellikle de bir projeyi 

sonuçlandırmak için yaklaık bir sene 

çalımamız gerektiği düünülürse! 

- Bazı oyunlardan sonra izleyicilerle sahneye 

konan oyunla ilgili bir tartışma düzenliyorsunuz. 

Bu tartışmalar nasıl geçiyor? 

OLIVIER HUEBER – Oyunlardan sonra, 

artlar el verdiğince, izleyicilerle birlikte 

düünmeye devam etmek için bir konukla 

beraber onlarla diyalog kurmaya çalııyoruz. 

imdiye kadar, ekonomistler, felsefeciler, 

tarihçiler konuğumuz oldu. Tartımalar 

iyi geçiyor, her zaman oldukça 

öğretici oluyor! 

- Kendinizi angaje bir tiyatrocu olarak 

tanımlayabilir misiniz? 

OLIVIER HUEBER – Eserlere yönelik 

olarak siyasi bir yaklaımım var. Yani bir 

metni asla kendime sembolik kâr elde 

etmek için değiim değeri olarak görmüyorum. 

Oyunu yaratan tek kii yazardır, 

rejisör değil! 

Ustam Hubert Jappellein hatırlatmayı 

sevdiği, piyanist Sviatoslav Teoilovich 

Richterden bir alıntıyla sözlerimi tamamlamak 

istiyorum: Bir piyanist bestecinin 

meramını HARFİ HARFİNE anlatmak 

zorunda olan bir icracıdan baka bir ey 

değildir. Partisyonlara hiçbir ey eklememelidir. 

Eğer yeteneği varsa, eserin 

esasına dair bir eyler sezinlememize 

yardımcı olacaktır, ki bu bile zaten balı 

baına bir mucizedir. z 

Théâtre de Nesle 

Olivier Hueber’in sahneye koyduğu ve 

Geofroy Guerrier’in oynadığı üç 

oyun, Paris’in 6. Arondismanındaki Saint 

Germain semtindeki Théâtre de Nesle’de, 

tiyatroyla aynı ismi taıyan küçük ve sevimli 

bir sokakta ayda bir kez sahneleniyor. 

La Servitude Volontaire’in (Gönüllü Kulluk) 

bir sonraki sahnelenii 6 Mart’ta. 

Oyun programı ve ayrıntılı bilgiler 

tiyatronun internet sitesinde yer alıyor: 

www.theatredenesle.com 

55


RESİMLİ VE RESMİ DEMOKRASİ TARİHİ 

Der Spiegel 

70 yaında 

Görseller: 

www.commons.wikimedia.org 

Bir ülkenin açık tarihi aslında. 

Yani İkinci Dünya Savaı sonrası 

Almanyanın tarihi bu elimizdeki, adamlar 

albüm halinde yayımlamı diyecek 

olanlar çok da haksız değil. Der Spiegel, 

2017 baındaki 70inci yıldönümü nedeniyle 

yayımlanan ve özenli bir özet niteliğindeki 

kapsamlı büyük boy bir kitapla, 

ülkeye yeni ve resimli bir popüler tarih 

kitabı daha armağan etmi oldu. 

İlk sayısı 4 Ocak 1947de efsane kurucusu 

Rudolf Augsteinın öncülüğünde 

tarihe giri yapan ünlü haftalık haber 

dergisi Der Spiegel, önce Bonn sonra da 

Berlinin yönetim ve ülke-toplum tarihinin 

bir izdüümü olarak nitelenebilir. Sava 

sonrası Alman demokrasi tarihinin bu 

özet tarihçesi, 40 yıllık Spiegel-Leser 

wissen mehr (Spiegel okuru daha çok 

bilir) sloganının yerini de, 2015 kampanyasından 

beri yürürlükte olan Gerçeklerden 

korkmayın! diye çevrilebilecek 

yeni bir slogana (Keine Angst vor der 

Wahrheit) bıraktığını gösteriyor. 

Hükümetler batırıp çıkaran dergi 

olarak, Alman siyaset sınıfının sürekli 

gözlerini ve baskısını üzerinde hissettiği 

Der Spiegelin bir özelliği, çoğunluk 

hisselerinin çalıanlara ait olması. Çok 

genç bir muhabir olarak girdiği derginin 

en alt basamaklarından bugünlerine 

ulatığı bilinen yeni genel yayın yönetmeni 

Klaus Brinkbäumer, belgesel niteliği 

yüksek bu kapsamlı belgenin giri- 

inde, Rudolf Augsteindan el aldıklarını 

ve onun demokrasi yolundaki tavizsiz 

siyasi tutumunu sürdüreceklerini bildi- 

56


Efsane kurucu: Rudolf AUGSTEIN 

riyor. Brinkbäumer, Hiçbir otoritenin, 

dost otoritelerin bile karısında eğilmeyeceğiz 

ilkesinin, toplam 70 yıllık, 3650 

sayılık ve 378 bin haber ve yorumluk bir 

yükle tarihin önünde kanıtlandığına ve bu 

tutumlarında bundan böyle de ısrarlı olacaklarına 

dikkat çekiyor. 

Der Spiegel, artık bir dünya markası 

ve çok ürünlü, çok etkili bir yayın grubu. 

Önümüzdeki aylarda internette bir günlük 

gazete de yayımlamaya balayacağı bildirilen 

derginin adı, Augsteinın babasından 

kaynaklanıyor. Genç Augstein, muhtemelen 

1946 sonunda, 1947 yılı baında 

çıkaracağı dergisinin adı için babasının da 

ikrini alıyor ve hatta ondan Das Echo 

(Yankı) ile Der Spiegel (Ayna) adlarından 

birini seçmesini istiyor. Baba Augstein, 

ileri yılların efsane gazetecisine o gün 

yaptığı tercihle bugünkü marka değerinin 

adını fısıldamı oluyor. 

Der Spiegelin 70 yıllık tarihi içinde 

Türkiye ve Almanyadaki Türklerin de sık 

sık rol kapan bir haber unsuru olduğu, bu 

iyi hazırlanmı albümden ve Der Spiegelin 

internetteki arivinden rahatça çıkarılabilir. 

Ancak baarı yüklü geçmiine 

rağmen, Der Spiegelin bir gayriresmi 

tarih olduğu iddiası, gerçekten abartmadır. 

Paralel tarih demek daha doğru 

olabilir. Bir baka ifadeyle: Der Spiegel 

Federal Alman resmi tarihinin rahatsız 

bir parçasıdır, ve tersi, Alman resmi tarihi 

de Der Spiegelin görece biraz daha ağır 

kanlı bir parçasıdır. 70 yılın çeitli özetlerinden 

biri herhalde budur. (FHF) 

z 

57


ALMAN ARAŞTIRMACI OLIVER NACHTWEY VE ENDİŞESİ 

Düşüş Toplumu 

nereye kadar 

gerileyecek? 

58


Max Horkheimer ve Theodor 

Adornodan miras kalan ünlü 

Frankfurt Okulunun bugünkü bünyesinde 

aratırmalarını sürdüren Oliver Nachtwey, 

kitapları, yazıları ve konumalarından 

sonra geçen yılın ikinci yarısında çıkardığı 

yeni kitabıyla gündemde ciddi bir 

ağırlığı olduğunu yeniden kanıtladı. Medyanın 

her düzeyde ilgisini üzerinde topladı. 

Ünlü Suhrkamp Yayınevi tarafından 

yıının tamamen gömüldüğünü kabullenememe 

halini iliyor gibi bu kitabında. 

Söylediği biraz udur: İkinci Dünya 

Savaı sonrasında 1980lere kadar, daha 

doğrusu reel sosyalizmin tasiye edildiği 

1989 yılına kadar varlığını koruyan 

bir dikkat vardı. Çalıanlara, sosyal 

güvenlik mekanizmaları üzerinden 

piyasa mekanizmalarının doğal yapısında 

olmayan birçok taviz verilmiti. 

basılan Abstiegsgesellschaft (Düü Toplumu), 

neoliberal toplumun insan kaderini 

mercek altına alıyor. Ama bunun için 

çok somut maddi temellerden hareket 

ediyor ki, bu yöntemin son on yıllarda pek 

sevimli bulunmadığı, hatta biraz fazla 

komünistçe görüldüğü ve hemen damgalandığı 

biliniyor. Buna rağmen ısrarlı. 

Türkçeye, balığı biraz zorlanarak Dükünleme 

Toplumu diye de çevrilebilecek 

olan bu çalımasında, Nachtwey, gerçekleri 

dobra dobra dile getirmesi ve vardığı 

sonuçlardan, en azından imdilik, korkmamasıyla 

dikkat çekiyor. 

Oliver Nachtwey, özellikle son mülteci 

akını ve bunun zengin Avrupanın veya 

Avrupa Birliğinin (AB) yerleik halkları 

üzerinden tepkisi nedeniyle ek bir yakıcılık 

kazanan yeni kitabı üzerinden biraz 

da unutulmu bir korkunun izini sürüyor 

aslında. Bir baka ifadeyle: Nachtwey, eski 

refah toplumundaki sosyal adalet anla- 

Reel sosyalist tehdit nedeniyle kapitalist 

Batı Avrupa, bir reaksiyon olarak, 

sosyal piyasa ekonomisi ve onun sosyal 

demokrat, çevreci versiyonlarını sahneye 

koymutu. İgücünü kiralayarak yaayan 

toplumun en geni kesimleri, sosyal 

devlet projesiyle önceki kuakların tanımadığı 

kolaylıklar üzerinden refah toplumuna 

bir tür yumuak geçi yapabilmiti. 

1980lerden, özellikle de 1989-1990 dönemecinden 

itibaren, emeği dıında bir varlığı 

olmayan sınılara daha önce sağlanan 

kolaylıklar teker teker geri alınmıtır. 

Batı toplumlarının geriye doğru çözülmesinin 

böyle bir altyapısı da var. 

SOSYALİST ALTERNATİF KORKUSU 

Bu kitapta insanların, zengin mutfağında 

bile yaasalar toplumun alt gelir 

gruplarına, hatta gelirsiz gruplarına 

düme, bir dükünleme süreci ve kor- 

Oliver Nachtwey 

Görseller: youtube 

59


✤ 

NACHTWEY'A 

GÖRE, "FİNANS 

KAPİTALİZMİ" 

MECBURİYETTEN 

DOĞDU 

✤ 

kusu ile yaama sarıldığını düünen 

Nachtwey, hep yukarıya çıkılan asansör 

toplumunun tarihe karıtığını hatırlatıyor. 

Yeni kuakların anne ve babalarının kuağından 

daha iyi ve geni olanaklara, daha 

yüksek bir yaam standardına sahip olacağı 

inancı, artık mazinin malıdır. Tam bir 

yanılsamadır. 

Kitabın hatırlattığı, altını doldurmaya 

çalıtığı tez u: 1950 ile 1989 arasında kii 

baına düen gelir dört kat artmı, sendikal 

haklar, toplusözlemelerle geniletilmiti. 

İçi sınıfının çocukları artık rahatça 

üniversitelere gidebiliyordu. Avrupanın 

batısında ve merkezindeyiz: Oliver Nachtwey, 

1970lerin ortasındaki ilk derin ekonomik 

krizle birlikte büyüme sonrası 

kapitalizminden (Postwachstumkapitalismus) 

söz edebileceğimizi ileri sürüyor. 

Gayri Sai Milli Hasıla (GSMH) veya 

-kabaca aynı anlama gelebilecek- ulusal 

gelirin büyüme oranları 1960larla kar- 

ılatırılamaz bile. Yatırım ve kâr oranları, 

genelde gerilemektedir. İte böyle bir 

ortamda, büyük sermaye, inans sektörünü 

ve onun kanatlandırdığı spekülasyon 

ilemlerini kefetmi görünüyor. 

Alman aratırmacı, kitabında bir 

inans kapitalizminin mecburen doğduğunu, 

çünkü reel ekonomideki kâr oranlarının 

dütüğünü kaydediyor. Yeni bir 

durum, gerçekten: Batıda, kapitalist ekonomideki 

yeni geliim aamaları sadece 

inans sektörüyle üretim sektörünün kar- 

ılıklı ilikilerini değitirmekle kalmamı, 

iletme yönetimi ve yöneticilik anlayı- 

ını da değitirmitir. İletmelerin iç yapıları 

bile dönümektedir: Uzun vadeli iletmecilik 

ve irket yönetimi anlayıı, yerini 

kısa vadede en yüksek kârı ve hisse senedi 

iyatlarının da hızla artmasını hedeleyen 

bir kolaycılığa bırakmıtır. 

Oliver Nachtwey, toplumdaki liberallemeyi 

ve ekonomideki deregülasyonu 

(kuralsızlatırmayı) gerilek modernleme 

(regressive Modernisierung) diye 

kavramlatırıyor. Yakaladığı sahneler gerçekten 

ilginçtir; kitabından bir alıntı bunu 

gösteriyor: 

Toplum yatay olarak farklı cinsel 

yönelim grupları, farklı cinsiyetler ve 

hatta belli alanlarda etnik gruplar arasında 

daha bir eit haklara sahip olmutur, 

ancak dikey olarak baktığımızda, bu sözü 

60


geçen haklara kavuma haline daha büyük 

ekonomik eitsizlikler elik etmektedir. 

Örneğin, kadınlar çalıma yaamında 

daha çok yer almaktadır, ama bu, madalyonun 

sadece bir yüzüdür. Madalyonun 

diğer yüzünde, deregülasyon ve yoksullama, 

hatta bir çıkı umudunun yaanmadığı 

yoksullama anlamında prekaryalama 

bulunmaktadır. 

UMUTSUZ SÜREÇ, AMA 

Oliver Nachtwey, açık sözlüdür ve bir 

umut da vermek istemiyor değil. Bütün bu 

tuhalıklara karı bir direncin son grevlerde 

ortaya çıktığı, örneğin Occupy 

hareketinde düü toplumuna karı bir ilerici 

çıkı örgütlenebildiği kanısındadır. 

Avrupanın en zengin, yani ABnin bu neoliberal 

çılgınlıktan en kârlı çıkan ülkesi 

Federal Almanyadaki gözlemi, öyledir: 

Son yıllarda sadece daha sık greve çıkılmakla 

kalınmıyor, ayrıca çatımaların 

hedeleri ve biçimleri de değiiyor. Çocuk 

yuvalarında ve hastanelerdeki emek ve 

sermaye cephelemeleri, yüzde 2, 3 veya 

4lük ücret artıları yüzünden değildir, 

ayrıca değer, statü ve saygı etrafında da 

bu cephelemeler yaanmaktadır. 

Oliver Nachtwey, Batı toplumlarında 

insanların toplumsal statüde gerileyerek 

alt katmanlara düme korkusunun muhtemel 

sonuçlarına dikkat çekerken, Bakaldırı 

da ... bir an gelir, gerilek bir hal 

alır diye yazıyor ve ekliyor: Düü korkusu, 

çok özgün bir otoriterlik ortaya çıkarıyor. 

Verdiği örnek, Dresdendeki Pegida 

gösterileridir. Artık ülke yönetimini etkileyebilecek 

bir güce ulatığı herkes tarafından 

kabul edilen AfD (Almanya için 

Alternatif) hareketini göz önünde tutan 

Nachtweya göre, Dresdende kendisini 

sosyal ve kültürel bir tehdit altında gören, 

böyle bir algıyla bir araya gelen alt-orta 

gelir grupları ve toplumsal katmanlar, 

endielerinin gerekçesi olarak yabancı 

grupları görüyor, gelimelerden onları 

sorumlu tutuyor. 

Sağ popülist akımların yükselii ve kitle 

tabanı kazanarak güçlenmesi, Alman aratırmacıya 

göre, son toplumsal geliime 

bakarak değerlendirilmelidir: 

Tüm toplumda -orta katmanlarda daha 

az, ama orada da- bir tür piyasaya uygun 

aırı uç akımı ortaya çıktı. Bu aırı uç 

akımı, irketlerin kendi kendini optimumlatırmasıyla 

bağlantılı olarak ötekilerin 

değerinin düürülmesini tevik 

etmektedir. 

Son dönemde Batıdaki Trump, AfD, 

Marine Le Pen, FPÖ, Gert Wilders, Viktor 

Orban, PiS gibi gelimelerin ıığında toplumsal 

temeller üzerinden geni kitlelerin 

düü korkusunu irdelemeyi hedeleyen 

Nachtwey, bu korkunun nasıl gerici kanallara 

yönlendirileceğini de gösteriyor. Kültürel, 

etnik, dinsel, cinsel vs. sorunların 

temelinde toplumsal ve maddi olanın yattığını 

görmek istemeyen, ama kendisini 

solcu sanan/sayan/satan neoliberal solun 

ayaklarının altındaki halıyı çekmeye 

çalıan bir kitapla karı karıyayız. 

(FHF) 

z 

✤ 

ZENGİN BATI'DA 

"DÜŞÜŞ KORKUSU" 

FAŞİST ARAYIŞLARI 

DESTEKLİYOR 

✤ 

61


Ahmet Haşim 

FRANKFURT 

SEYAHATNAMESİ 

❦ 

Modern Türk şiirinin Yahya Kemal ve Nâzım Hikmet 

ile birlikte üç kurucu babasından biri kabul edilen 

Ahmet Haşim, yakalandığı amansız hastalıkların 

tedavisi için dostları ve doktorlarının önerisiyle 1932 

yılı sonbaharında Frankfurt’a gelmişti. Hitler’in iktidara 

hazırlandığı günlerdi. Büyük şair, 83 yıl önceki 

Frankfurt’u, değişik açılardan ve kendisi de ölümle 

pençeleşirken şöyle anlatıyordu. 

❦ 

62

63 



64


S 

eyahatimin hedei Frankfurt’a, 

gece yarısından sonra ikiye 

yirmi kala vardık; gecikmiş 

saate rağmen derinden derine 

her taraftan makine gürültüleri 

duyulan bu ticaret ve sanayi şehrine 

muhteşem ekspresimizden 

kaç kişi indi tahmin edersiniz? 

Yalnız iki kişi. 

Ben. 

Bir de midesinden rahatsız genç 

bir Romanyalı. 

Çelikten, camdan ve mermerden 

yapılmış girift ve havai güzelliği 

hakkında ancak büyük şair 

Verhaeren’in şiirlerinin ikir 

verebileceği büyük istasyonun 

kocaman cam holü altında, 

boş rıhtım üzerinde iki yorgun 

seyyahın uykulu ayak sesleri ne 

gülünç akisler yapıyordu. 

65

AVRUPA KULTUR YILLIK 2016

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?