ÖNYARGILARI ANLAMAK | KAYNAK DERGİSİ NO:86

Habip Balcı
ORAU,
İnsan Kaynakları Direktörü
Ben, Siz, Onlar
ve Önyargılarınız
“İnsanların biyolojik/fiziksel ortak
özelliklerini sayınız” diye bir soru
ile karşılaşsak muhtemelen hepimiz
için bu soruya yanıt vermek çok kolay
olurdu: İki göz, iki kulak, iki kol, bir
burun diye başlayarak epey uzuv ve
özellik sayabiliriz.
Üstelik bu yanıtları hiçbir tartışma
yaratma ihtimali olmadan verebilirdik.
Çünkü yanıtlarımız somut verilere
dayalı olurdu.
Ancak, insanın sosyal açıdan ortak
özelliklerini saymak bu kadar
kolay olmayacaktır. Çünkü burada
çeşitliliğin devreye girdiği bir alana
adım atacağız: Coğrafyanın, tarihin,
içinde yaşadığımız toplumun,
kültürün, değer yargılarının,
geleneklerin, aile yapısının, dil, din,
ırk gibi özelliklerin, politikanın,
ekonominin, vatandaşı olduğumuz
ülkenin, hukukun… vb. birçok
unsurun etkilerinin olduğu bir yer
burası. Diğer taraftan bireysel olarak
kişiliğimiz gibi önemli bir etkenin de
sahnede rol aldığı bir yer.
Peki insanın zihinsel olarak ortak
özellikleri nelerdir? İnsan beyni,
uzay gibi keşfedilmeye devam edilen,
keşfedildikçe daha da karmaşıklaşan
bir organ: İnsan zihninin biyolojik
yuvası.
Bu kadar karmaşık olmasına rağmen
insanların en yaygın paylaştığı ortak
özellikleri yine zihinsel alanda
bulabiliriz: Zihnimizin işleyişinde ve
düşünce şeklimizde.
İnsan zihninin çalışma şekli
sosyal psikoloji, bilişsel psikoloji,
nöropsikoloji ve sinirbilim alanlarında
yapılan araştırmalarla keşfedildikçe,
tüm dünyada en basit reklam,
pazarlama çalışmalarından başlayarak
stratejiler insan zihninin işleyişine
göre şekillendirilmeye başlandı.
İnsan davranışı ve kararları ekonomi
alanında da hayatımıza yön veren
çarpıcı bir olgu ile bizi karşılaştırdı:
Klasik ekonomi kuramlarının “insan
karar verirken akılcıdır” varsayımını
sarsan bir gerçek ile yüzleşmemiz
gerekti. Zamanla öğrendik ki insan
karar verirken, azınlık istisnalar hariç,
pek de rasyonel değilmiş. 1
Zihin ve davranışlarımızın altındaki
dinamikler tanımlanıp ortaya
konuldukça, sezgilerin, duyguların,
varsayımların, bu yazının konusunu
oluşturan ve hepsini tek bir
kelimede tanımlayan “önyargıların”
hayatımızda ne kadar yaygın olduğuna
dair farkındalığımız da arttı.
Son iki yüzyılda, insan zihninin
basmakalıp düşünceler, inançlar
16 | Baltaş Bilgievi