ÖNYARGILARI ANLAMAK | KAYNAK DERGİSİ NO:86

İdil Sevil
Baltaş Grubu, Eğitim Program Yöneticisi
Yargının Önü
ve Arkası
romantik
22 | Baltaş Bilgievi
tembel
cahil
soğuk
Kendi bakışımız davranışımızı
değil niyetimizi görür;
karşımızdakinin davranışını
ise kendi önyargımıza göre
yorumlarız. Tam da bu
sebeple, önyargılarımızın
farkında olursak
karşımızdakinin niyetine
alternatif yorumlar
getirebilme yetisine sahip
oluruz.
Arap
Alman
Amerikalı
İtalyan
Eğitimlerde sık yaptırdığım bu
uygulamada, sıfat grubu ile toplum
grubunu eşleştirmelerini rica ettiğim
katılımcıların cevapları neredeyse istisnasız
aynı oluyor. Nedeni, kültürel stereotipler
(kalıp yargılar) olarak hayata yansıyan
önyargılarımız. Bir araştırma, kültürel
stereotiplerin genelde toplumların duygusal
farklılıklarını yansıttığını ortaya koyuyor:
‘Soğuk Almanlar’, ‘sıcakkanlı Akdenizliler’
gibi... Bir araştırmada deneklere 10 ulus/
etnik grup adı, 84 kişilik özelliği verilmiş
ve her ulusun hangi özelliklere sahip
olduğunu belirtmeleri istenmiş. En sık
belirtilen özellikler arasında ‘eğlence
düşkünü Amerikalılar’, ‘sessiz ve düşünceli
Çinliler’, ‘durgun ve soğuk İngilizler’,
‘fevri İrlandalılar’, ‘heyecanlı İtalyanlar’,
‘hırslı Museviler’, ‘gamsız Zenciler’, ‘çabuk
öfkelenen ve saldırgan Türkler’ var. 1
Araştırmada kültürel önyargıların daha çok
duyguları kapsadığı vurgulanıyor.
Önyargı neden var?
İnsan, enerjiyi verimli kullanmak isteyen
bir varlık. Bu yüzden bildiklerinden yola
çıkıyor, kestirmeler kullanıyor, hızla sonuca
varmak istiyor. Önyargı bu yüzden var.
Önden gelen bir yargı olmadan, ilk defa
görür gibi, yeni tanışır gibi çevremize
bakmak çok değişik, yaratıcı ve eğlenceli
olabilirdi ancak insan daha çok hız ve
verimlilik arıyor. Zamandan ve enerjiden
kazanmak istiyor. Ancak önyargı kimi
zaman işleri, kararları, davranışları
çabuklaştırırken kimi zaman da aşması
zor engeller oluşturarak kişiye destek
yerine köstek oluyor. İşte tam da bu durum,
Kültürel Keşif seminerlerinde üzerinde
durduğumuz tutum.
İnsan kendini niyetine, karşısındakini
davranışına göre yargılar. 2 Kendi bakışımız
davranışımızı değil niyetimizi görür;
karşımızdakinin davranışını ise kendi
önyargımıza göre yorumlarız. Tam da
bu sebeple, önyargılarımızın farkında
olursak karşımızdakinin niyetine
alternatif yorumlar getirebilme yetisine
sahip oluruz. ‘Kültürel Keşif’in ilk adımı,
önyargıyı bertaraf etmek değil ancak bunu
fark etmek. Yapması yazması kadar kolay
olmayan, ince ince işlenmesi gereken bir
farkındalık süreci. Ancak sonunda bakış,
anlayış, dolayısıyla yaşama alanımızı epey
genişletiyor.
Acaba yargının önden gideni gibi arkadan
geleni olsaydı, ‘arkayargı’ ‘önyargı’dan
farklı mı olurdu? Büyük ihtimalle, evet.
Çünkü güçlü önyargılar, genellikle, sağlıklı
yargılar oluşturmaya engel teşkil ediyor.
Olumsuz önyargılar taraflar arasındaki
psikolojik mesafeyi artırıyor. Örneğin,
yabancı düşmanlığının en güçlü olduğu
yerler, göçmenlerden en uzak yaşayan
toplumlar. 3 Yerel olarak baktığımızda da
benzer tablo karşımıza çıkıyor: İnsanlar
kendilerinden ‘uzak buldukları’ kişilerle
‘nadiren’ ya da ‘bazen’ aynı ortamda
bulunuyor, arkadaşlık veya alışveriş ediyor.
‘Bizden olmayanlar’ ile aramızdaki temas
oldukça düşük. 4
Sonuç
Yazının girişinde konu ettiğimiz kültürel
stereotiplere dönersek, bunların genelde
olumsuz niteliklerden oluşması belki
de onlara kıyasla kendimizi daha iyi
görmek istediğimizdendir. Bu sadece
bizim için değil, her toplum için geçerli.
Gündelik konuşmalarda bir espri
düzeyinde kaldığında suya sabuna
dokunmayacak bu önyargılar, iş birlikte
çalışıp üretmeye geldiğinde aşılması zor
engeller oluşturuyor. Bu önyargıları ele alıp
inceleyip sonunda ‘arkayargı’ oluşturmak
gerekiyor – ki ‘arkayargı’nın önyargıdan ne
denli farklı olduğunu görmek de bir başka
zenginleştirici deneyim.
Kaynakça:
1. Kağıtçıbaşı, Ç. İnsan ve insanlar. Duran Ofset matbaası; 1976.
2. Amerikalı yazar Stephen Covey’in deyişi.
3. Azari SS. Ethnic visibility, context, and xenophobia: a
European perspective [İnternet]. Uygun erişim: https://
escholarship.org/content/qt5h2835n1/qt5h2835n1_noSplash_
bfb954402e2e07d5035463383f7ab840.pdf?t=nl758z
4. Konda Barometresi: Bir Arada Yaşamak, Kasım 2014
[İnternet]. Uygun erişim: https://konda.com.tr/wp-content/
uploads/2017/03/KONDA_1411_BIR_ARADA_YASAMAK.pdf