Arabuluculuk Eğitim Katılımcı Kitabı 21 Kasım 2021

28
Arabuluculuk,
hukukumuzda
yargılama, tahkim ve
diğer uyuşmazlık
çözüm yöntemleri gibi
adalete erişim
araçlarından biri olarak
kabul edilir. Adalete
erişimin temelleri
Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi’nin
6. maddesi,
Türkiye
Cumhuriyeti
Anayasası’nın 2, 5, 9, 10,
36, 141/4. maddeleri ve
HMK’nın 77. maddesinde
yer almaktadır.
Arabuluculuğun,
kanunla düzenlenmesi
kanun koyucu
tarafından
arabuluculuğa erişim
araçlarından biri olarak
kabul edildiğinin en açık
göstergesidir.
Hiç şüphesiz ki arabuluculuk konusunda yaşanan gelişmelerin temelinde, adalete
erişimdeki sorunlar ve uyuşmazlıkların veya daha geniş ifade ile çatışmaların dostane
yolla çözülmesi neticesinde elde edilmek istenilen toplumsal barış hedefi yer
almaktadır. Ancak hedeflerin elde edilebilmesi açısından en büyük engellerden birisi
yargı mensupları, avukatlar, hukukçular, adalet sisteminin kullanıcıları ve genel
kamuoyundaki farkındalık eksikliğidir (CEPEJ 3/37). Bu kapsamda, yargılama
aşamasında tarafların dostane çözüm yollarına teşviki ve bilgilendirilmeleri açısından
hâkimlere; yargılama öncesinde veya sırasında bu konuda müvekkillerine bilgi verme
ve tavsiyelerde bulunma bakımından avukatlara önemli sorumluluklar düşmektedir.
Hatta özellikle avukatlar için, bu alanda meslek kuralları ve mevzuat gereği
yükümlülükler düşünülmektedir (bk. CEPEJ Rehber ilkeleri).
Arabuluculuk, hukukumuzda yargılama, tahkim ve diğer uyuşmazlık çözüm yöntemleri
gibi adalete erişim araçlarından biri olarak kabul edilir. Adalete erişimin temelleri
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 2,
5, 9, 10, 36, 141/4. maddeleri ve HMK’nın 77. maddesinde yer almaktadır.
Arabuluculuğun, kanunla düzenlenmesi kanun koyucu tarafından arabuluculuğa erişim
araçlarından biri olarak kabul edildiğinin en açık göstergesidir.
2 ARABULUCUK NEDİR?
En kısa tanımıyla arabuluculuk, tarafların, bir veya daha fazla arabulucunun yardımı ile
bir anlaşmaya varmak için ihtilaflı meseleler üzerinde görüşme yaptıkları bir uyuşmazlık
çözüm sürecini ifade eder 2 . Daha detaylı bir tanıma göre ise arabuluculuk, üçüncü
kişinin tarafları bir araya getirerek müzakere edebilmelerini sağladığı ve aralarındaki
iletişimi kolaylaştırdığı, çözüme ilişkin karar verme yetkisinin taraflarda kaldığı, sürece
ilişkin tavsiye veya karar verme yetkisinin ise üçüncü kişide olduğu bir yapılandırılmış
uyuşmazlık çözüm sürecidir. Arabuluculuk için en az iki tarafa ihtiyaç vardır; sürecin
arabuluculuk olarak nitelendirilebilmesi için ise bir üçüncü kişinin müdahalesi
gereklidir. Bu tarafsız üçüncü kişinin katılımı olmaksızın yapılan görüşmeler, bir diğer
alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olan müzakere olacaktır. Bu nedenle, arabuluculuk
yöntemine kolaylaştırılmış veya yardımlı müzakere de denilebilir. Arabuluculuk genel
anlamıyla, çatışmaların çözümü, yönetimi ve önlenmesi amacıyla kullanılan en etkili
yöntem olarak ele alınmakla birlikte, arabuluculuğun temel amacı, mahkemelerin
yoğunluğunu azaltmak değil, taraflar arasındaki iletişimsizliği arabuluculuk eğitimi
almış profesyoneller yardımıyla gidermektir (madde 7).
Kanun, arabuluculuğu “sistematik yöntemler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde
bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirini anlamaları ve bu suretle
çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin
kurulmasını gerçekleştirilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir
üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyari olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi”
olarak tanımlanmaktadır.
Arabuluculuğun temel özelliklerinden birisi, uyuşmazlığın menfaat temelli çözülmesidir.
2 Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Konusunda Rec (2002)
10 Sayılı Tavsiye Kararı. Ayrıca bk. Hukuki ve Ticari Uyuşmazlıklarda Arabuluculuğun Belirli
Yönlerine İlişkin 21 Mayıs 2008 Tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönergesi (2008/52/EC)
madde 3/a.