Arabuluculuk Eğitim Katılımcı Kitabı 21 Kasım 2021

36
6 ARABULUCULUĞUN TÜRLERİ
Arabuluculuğu değişik açılardan sınıflandırmak mümkündür: Uygulanacak kanun
hükümlerine göre, geleneksel ve nitelikli arabuluculuk; faaliyete göre ise kolaylaştırıcı,
değerlendirici ve dönüştürücü arabuluculuk diye bir sınıflandırma yapılabilir.
6.1 Uygulanacak Kanun Hükümlerine Göre Arabuluculuk
Türleri
Uygulanacak kanun hükümlerine göre arabuluculuk, adi ve nitelikli arabuluculuk olarak ikiye
ayrılabilir. Adi arabuluculuk, Kanun’a tabi olmaksızın yapılan arabuluculuktur. Adi
arabuluculukta, tarafların seçtiği herhangi bir kimse, arabulucu olabilir. Taraflar arasında
yapılacak sulh anlaşmasına uyulmaması hâlinde icra, genel hükümlere göre yapılır. Adi
arabuluculuk geleneksel olarak da yapılmaktadır. Geleneksel arabuluculuk, çoğunlukla
toplum içinde saygı duyulan bir kimse tarafından yapılan arabuluculuktur.
Nitelikli arabuluculuk ise Kanun’a göre yapılan arabuluculuktur. Bu durumda arabuluculuk
faaliyeti, Kanun’a göre tutulan sicile kayıtlı arabulucular tarafından yürütülür. Faaliyet
yürütülürken Kanun’da yer alan emredici kurallara uyulmalıdır. Nitelikli arabuluculuk,
arabuluculuğa gitmenin ihtiyari olduğu arabuluculuk ve dava şartı arabuluculuk olarak ikiye
ayrılır. Dava şartı arabuluculukta (hali hazırda ilgili kanunlarda belirtilen bazı iş, ticari ve
tüketici uyuşmazlılarında), dava açmadan önce arabuluculuğa başvurmak zorunludur.
Faaliyet sonucu hazırlanan anlaşmaya uyulmazsa, mahkemeden alınacak icra edilebilirlik
şerhi neticesinde, Kanun gereği ilam niteliğinde belge elde edilir ve icra, ilamlı icra
hükümlerine göre yapılabilir (madde 18/1-3). Taraflar, vekilleri ve arabulucu tarafından imza
edilen anlaşma belgesi de ilam niteliğinde belge sayılır ve ilamlı icra hükümlerine göre icra
edilir (madde 18/4).
6.2 Arabuluculuk Faaliyetine Göre Arabuluculuk Türleri
Arabulucunun faaliyetine göre arabuluculuk, kolaylaştırıcı, değerlendirici ve dönüştürücü
arabuluculuk olmak üzere üç şekilde karşımıza çıkar.
6.2.1 Kolaylaştırıcı Arabuluculuk (Faciliative Mediation)
Kolaylaştırıcı arabuluculuk, tarafların uyuşmazlığın çözümünde ortak menfaatlerinin
bulunması üzerine yapılandırılmış bir arabuluculuk türüdür ve bizzat taraf katılımı önemlidir.
Arabulucu genellikle, tarafların uyuşmazlığın temelindeki pozisyonlarını ve çözümündeki
ihtiyaç ve menfaatlerini bulmaya odaklanır, onlara çözüm konusundaki seçenekleri
değerlendirmelerinde yardımcı olur. Arabulucu, kendisi çözüm üretip bu çözümü onlara
empoze etmez. Bu nedenle süreç, taraflar arasındaki iletişimi geliştirici ve aydınlatıcı bir yol
izlemelidir. Kolaylaştırıcı arabuluculukta anlaşma, bilgiye ve tarafların birbirini anlamasına
dayanır. Arabulucu, kural olarak hukuki değerlendirme yapmaz, taraflara tavsiyelerde
bulunmaz, hukuki bilgiler sunmaz; tarafların tartışmalarına mümkün olduğunca az müdahale
eder ve daha çok bunlara yön verir.