Roman nedir? Nasıl yazılır? - Derin Düşünce

Roman nedir? Nasıl Yazılır?
kavramına bakmak gerekir. Geleneksel romanda “belli bir zaman ve mekân içinde belli bir kişinin
başından geçenlerin sebep-sonuç ilişkisi ve sağlam bir mantık dokusu içinde, sade bir nesir dili ile
hikâye” söz konusudur. “Geleneksel roman da destan ve trajedi gibi, olaylar dizisi, karakter, düşünce
unsurları, kültürel atmosfer ve dil ortamı gibi unsurlardan meydana gelir”[4] Muhteva özellikleri de
farklıdır. “Romanda esas olan ferdi bir tecrübe sonunda erişilen olgunluk seviyesidir” ancak “romanı
geniş anlamda tanımlarken, roman ile romans ve felsefi hikâye arasındaki farkları belirtmek romanın
muhteva” özellikleri ortaya konulmalıdır. “Geleneksel romanda belli bir zaman ve mekân ve belli bir
kültür ortamı içinde, belli bir kişinin yaşadığı değişme ve olgunlaşma süreci, sonunda vardığı değerler
bütün kainatta olmazsa bile belli bir zaman ve mekânda, belli bir toplumun bütün fertleri için geçerli
olan sosyal değerler yer alır.”[5] Modern roman bu ölçülerin tamamen dışına çıkmıştır. Ne değerlerde
ne de diğer belirtili olgularda homojenlik kalmamıştır. Bu değişim anlatıcı, anlatı, anlatım
tekniklerinde de farklılık gösterir. Özellikle fert, topulumun önüne geçer. Modern roman “tanrısını
kaybetmiş olan çağdaş batı insanının en önemli tecrübesi, onun gerçek ve tanrı arayışıdır. Bu modern
Batı romanı bu arayışın romanıdır ve bu arayışa yönelik tecrübenin yapısını taşır.” [6] Sonuçta fikir
akımlarının güdümüne düşmekten kurtulamaz. Marksist, sosyalist ve liberalist görüşler, natüralizmin
insan gerçeğini… kendi felsefesi doğrultusunda gerçekten kopuk olmayan ideallerine” uygun tipler
yaratır.[7] Bütün bu gelişmeler romanda çok farklı konuları beraberinde getirir ve roman dallanarak
bu konular paralelinde adlandırmalar kazanır.
Sistematik tipoloji Kategorisine geçmeden önce, tamamıyla sistematik kabul edilmeyen tipoloji
denemelerinden de bahsetmek gerekir. R. Hipe’nin roman tipleri ” Bireysel Roman, Aile Romanı,
Toplumsal Roman ve Olay Romanı (gezi ve macera romanları, cinayet romanları)”[8]dır. Romanı
biçimsel olarak inceleyen tipolojiler tarihsel olmayan yöntemlerdir, tipten hareket ederler ve Stanzel,
Gelfert, Lammert, Kayser, Petersen bu tipolojinin örneklerini sunar. “Tipolojiler, biçimsel unsurdan
veya içerikten hareket eden tipolojiler olarak da sınıflandırılabilir. O zaman da Lukacs, Gelfert, Kayser
gibi adlar aynı sınıfta yer alır.” Biçimsel tipolojiler Tepebaşılı’nın Edebiyat ve Roman adlı eserinde
ayrıntılı olarak ele alınır. Buna göre:
Lukacs, tipolojisini tarih felsefesi üzerinde konumlandırır. Roman çağının özümleyici biçimi olarak
görev yapar ve Lukacs, belli bir tarihsel konum ışığında, eserlerin sorunsallarını irdelenerek geniş
anlamda tarihselci denebilecek bir yöntem önerir. Bu tipolojide, ruh ile dünya, içsellik ile macera
arasındaki ilişki kurucu ilkedir. Lukacs’ın oluşturduğu roman tipleri ise Soyut İdealist Roman, Düş
Kırıklığı Romanı ve Sentez Romanı’dır. Tepebaşılı, Lukacs’ın tipolojisini Avrupa tarihi ve onun sosyokültürel
gelişmelerinden hareket eden, roman dışı unsurlarla oluşturulmuş bir tipoloji olduğunu
söyler ancak oluşturulan roman tiplerinin zaman ötesi tipler olmadığını, tarihsel gelişim ile yakından
ilgili olduklarını bu yüzden de bu tipolojinin ileriye dönük olmaktan çok geriye dönük olduğunu
vurgular. Tepebaşılı’ya göre bu tipolojinin en önemli özelliği belki de en etkin özelliği, belli bazı
tarihsel şartları kavramada vazgeçilmez bir araç konumuna sahip olmasıdır.[9]
Stanzel’in tipolojisine baktığımızda bu tipolojiyi oluşturmak için yazarın, anlatma ve gösterme
kavramlarını sorguladığını görürüz. Bu kavramların tipoloji oluşturmaya temel olmayacağı sonucuna
varan Stanzel’in, epik sürecin dolaylılığı ilkesini sistemine yerleştirdiğini, anlatım konumu kavramına
ulaştığı, anlatım konumunun ise anlatım ediminde korunan aktarım tarzı olduğu belirtilir. Anlatım
tutumunun temeli olan anlatıcı araç tipleri, anlatım konumu tiplerini belirleri. Anlatık konumu tipleri
Tanrısal Anlatım Konumu, Kişisel Anlatım Konumu ve Ben Anlatım konumudur. Bunlara romanın
yapısal özellikleri bölümünde değinileceği için burada detaylı verilmeyecektir. Stanzel, bu anlatım
konumlarından hareket ederek bir roman tipolojisi önerir. Bunlar Tanrısal Anlatım Romanı, Kişisel
Anlatım Romanı ve Ben Anlatım Romanı’dır.[10]
www.derindusunce.org Fikir Platformu
81