Ekim 2012 - Aramedya

makale
Yan Sanayi - Fikri Mülkiyet İlişkisi
Kısaca hatırlamak gerekirse bir önceki
yazımızda eşdeğer nitelikte
yedek parçanın tanımı ve Rekabet
mevzuatındaki yerini incelemiştik.
Özetle, orijinal yedek parça ile aynı kalitede
olduğu tevsik edilen yan sanayi
ürünlerinin hukuki olarak orijinal parça
değerinde olduğu, özel ve yetkili servislerde
garanti kapsamında bakım onarım
faaliyetlerinde kullanılabileceği, bu nedenle
imalatçılarına pazar avantajı sağladığını
ifade ettik.
Yan sanayi imalatçıları açısından bir diğer
önemli husus da imal ettikleri parçaların
fikri mülkiyet konusu olup olmadığı
veya orijinal parçaların fikri mülkiyet
korumasının ne zaman kalktığı konusudur.
Zira koruma süresi dolan parçalar
OEM’ler haricindeki imalatçılar tarafından
da serbestçe imal edilebilecektir.
Hukukumuzda, AB Hukukuna paralel
olarak üretilen yedek parçaların tasarım
hakları Endüstriyel Tasarım Haklarının
Korunmasına Dair Kanun Hükmünde
Kararname ile korunmaktadır. Mevzuatımıza
göre tasarım haklarının koruma
süresi 5 yıl olup tasarımcının inisiyatifine
bağlı olarak 25 yıla kadar uzatılabilmektedir.
Ancak AB mevzuatına paralel
olarak, rekabet ortamının korunması
ve üreticilere tekel ortamı yaratılmasının
önüne geçilmesi, yedek parça sektöründeki
diğer üreticilerin de pazara dahil
olabilmeleri, fiyatların tüketiciler lehi-
Selçuk Argun
58 Commercial Vehicles World / Ticari Araçlar 2012
ne regüle edilmesi amacı ile
tasarım haklarının korunmasına
dair genel kurala bazı
istisnalar getirilmiştir.
“Must Fit” ve “Must Match”
olarak nitelendirilen parçalar,
istisna hükümlerinden
faydalanmakta ve yan sanayi
imalatçıları tarafından
aşağıdaki koşullar dahilinde
imal edilmektedir;
“MUST FIT” Parçalar:
Kanun Hükmünde
Kararname’nin 10. Maddesi
uyarınca teknik fonksiyonunun
gerçekleştirilmesinde,
tasarımcıya, tasarıma ilişkin
özellik ve unsurlarda hiç bir
seçenek özgürlüğü bırakmayan
tasarımlar koruma kapsamı
dışındadır.
Tasarlanan veya tasarımın uygulandığı
ürünü, başka bir ürüne mekanik olarak
monte edebilmek veya bağlayabilmek
için ancak zorunlu biçim ve boyutlarda
üretilebilen tasarımlar koruma kapsamı
dışındadır.
Daha açık bir ifade ile bir parça, tasarlandığı
form dışında teknik fonksiyonunu
gerçekleştiremeyecekse koruma kapsamı
dışında sayılmaktadır. Örneğin motor
bloğunu şasiye bağlamak için gerekli
olan bir parça başka türlü tasarlanma
imkanına sahip değilse hukuken korunmamaktadır.
Bu nedenle yan sanayiciler
bu ürünü herhangi bir kısıtlama olmaksızın
diledikleri gibi üretebilecek ve pazarlayabileceklerdir.
“MUST MATCH” Parçalar
Kanun Hükmünde Kararname’nin “Onarım
Amaçlı Kullanım” başlıklı 22. Maddesi
uyarınca;
Tasarlanan veya tasarımın uygulandığı
ürünün piyasaya ilk sürüldüğü tarihten
üç yıl sonra olmak üzere, tasarımın
üçüncü kişilerce 17 nci madde hükümleri
çerçevesinde aşağıda belirtilen koşulların
bir arada karşılanarak kullanımı tasarım
hakkının ihlali sayılmaz;
a) Tasarlanan ürünün, bileşik bir ürünün
parçası ve görünümünün bu bileşik ürü-
ne bağımlı olması,
b) Bileşik ürüne orijinal görünümünü yeniden
kazandırmak üzere onarımında
kullanılması,
c) Onarım için kullanılan ürünün kaynağı
konusunda kamuoyunun yanıltılmaması.
Motorlu taşıtlar, binlerce parça ve komponentin
bir araya gelmesinden oluşan
bileşik ürünlerdir.
Bu bağlamda, motorlu taşıtların görünen
aksamlarının (kaporta parçaları,
tampon, far vs.) korunma süresi madde
metninden de anlaşılacağı üzere 3 yıl ile
sınırlıdır. Daha açık ifade ile yedek parça
olarak bakım ve onarım kapsamında kullanılmak
üzere üretilen kaporta aksamları,
tamponlar, farlar vs. parçalar, menşei
ifade edilmek şartı ile, orijinal parçanın
piyasaya çıktığı tarihten itibaren 3
yıl sonra yan sanayi imalatçıları tarafından
imal edilebilecektir.
Örneğin 2009 yılı başında piyasaya çıkmış
bir modelin çamurluklarının üretimi
günümüzde herhangi bir kısıtlamaya
tabi tutulamayacaktır.
2012 yılında piyasaya çıkmış bir modele
ait çamurluğun şasiye monte edilmesi
için gerekli aparatlar ise yukarıda belirtilen
koşullar çerçevesinde herhangi bir
süre sınırlamasına tabi olmaksızın üretilebilecek,
hukuki koruma kapsamı dışında
kalacaktır.
Kanun koyucunun, gerek eşdeğer kalitede
yedek parça kapsamı ile üreticilere,
servislere ve tüketicilere tanıdığı seçimlik
hakların, gerekse tasarım haklarına
getirdiği sınırlamaların amacı, tasarım
hakkı sahibi üreticilerin, ikincil pazarda
tekel pozisyonuna sahip olmalarını
engellemektir.
Eşdeğer kalitede yedek parça üreticileri,
fikri mülkiyet konusundaki istisnalardan
da yararlanarak pazarda daha büyük bir
pay kapma yoluna gidebilecektir. Rekabetçi
ortamın sağlayacağı fiyat indirimleri
de tüketicilere, müşterilere avantaj
sağlayacaktır.
Selçuk Argun
Avukat