Pokaż treść!
Pokaż treść!
Pokaż treść!
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
— 44 —<br />
nadto, jak powoli działają przyczyny usposabiające,<br />
jak rzadko wracają przyspieszające ten okropny skutek,<br />
san"a odległość jego powrotu, ktôréj nikt w yrachować<br />
nie zdoła, nikogo przestraszać niepowinna.<br />
Nie o to albowiem idzie, abyśmy takiemi wnioskami<br />
słabe zatrwożyli umysły, lecz abyśmy z uwagi nad teraźniejszym<br />
stanem ziemi — doszli dawnego... bo cóż<br />
może być większym dowodem wyniku wypadku, który<br />
się niegdyś przytrafił, jak odkrycie i okazanie przyczyn<br />
w dziełach natury, które go zrządzić kiedyś muszą...<br />
co albowiem się dzieje przed naszemi oczami,<br />
dziać się musiało i dawniej.“<br />
Chociaż Kołłątaj wielką przywiązuje wagę do podanych<br />
w swym dziele argumentów i przyczyn, jest<br />
on dalekim od zaślepienia i upierania się przy swojém<br />
mniemaniu. W uczonym naszym widać ten głęboki<br />
zmysł krytyczny, który mu rzeczy w ich własnym<br />
ukazuje świetle, i dla tego tóż mówi: „Może te przy<br />
czyny nie potrafiły dotąd sprawić tego skutku, jaki<br />
im przyznajemy, bo insza jest wcale rujnować lądy,<br />
a insza znowu zalać je nagle i nowe odkryć z pod<br />
wody; aby to nastąpiło, trzeba innéj koniecznie domyślać<br />
się przyczyny w naturze“ (I str. 359).<br />
A gdzieindziej: „Przyznajemy, źe lubo woda przez<br />
zbiór tylu razem działających przyczyn zdolna była<br />
uformować powoli góry na dnie morza, przez też same<br />
przyczyny odkrywać ich powoli nie jest zdolna, musi<br />
być przeto jakaś inna, która je odkryć może razem,<br />
w całój formie i z całem ich pasmem, i ta jest zapewne,<br />
która sprawuje ową nagłą przemianę lądów w dno<br />
http://rcin.org.pl