agrobiznesi 69 - KASH
agrobiznesi 69 - KASH
agrobiznesi 69 - KASH
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
7 shtator - 20 shtator 2007<br />
MBARESHTRIMI I SHPENDEVE<br />
Agrobiznesi<br />
EMUNDJET E SHPENDEVE NE RRITJEN RURALE<br />
Pergatiti Dr. Nevrus Lika<br />
Ne aktivitetin e rritjes<br />
te shpendeve nje rol<br />
te rendesishem luan<br />
mbrojtja e shendetit te tyre nga<br />
semundjet, sidomos nga ato te<br />
demtimit masiv. Njohja e ketyre<br />
semundjeve dhe percaktimi<br />
ne kushtet konkrete i masave<br />
parambrojtese dhe i luftes<br />
kunder tyre paraqet interes te<br />
veçante per rritesit e<br />
shpendeve.<br />
Ne nje ferme rritje eshte<br />
domosdoshmeri zbatimi i rregullave<br />
zoohigjenike te bazuara<br />
ne teknika te njohura, persosja<br />
e metodave te parandalimit dhe<br />
vaksinimit per semundjet kryesore,<br />
çrrenjosja e semundjeve<br />
te karakterit epizootik, njohja<br />
dhe zbatimi i metodave diagostikuse<br />
dhe zbatimi i skemave te<br />
trajtimit te cilat se bashku te<br />
çojne ne minimizimin e humbjeve<br />
dhe permiresimin e efekivitetit<br />
ekonomik.<br />
Drejtimet me kryesore te<br />
parambrojtjes te shpendeve<br />
jane:<br />
Masat e pergjitheshme te<br />
igjenes dhe parambrojtjes,<br />
Dezinfektimi,dezinvazioni,<br />
esinsektimi dhe derataizimi<br />
Imunoprofilaksia<br />
- Parambrojtja medikamentoze<br />
- Mjekimi.<br />
Shpendet ne rritjen tradicionale<br />
te tyre demtohen nga disa<br />
shkaqe ku me kryesoret mund<br />
te permendim:<br />
- Mikrorganizmat qe grupohen<br />
si baktereie,viruse, mykoplazma,<br />
klamidie etj te cilet na<br />
japin semundje infektive,<br />
- Toksina, mykotoksina dhe<br />
myqe,<br />
- Parazite te cilet jane te<br />
brendshem dhe te jashtem me<br />
pasoja ne shendet e prodhim,<br />
Keqtrajtimi i shpendeve,<br />
termundim dhe nderhyrje ne<br />
jeten e tyre biologjike,<br />
- Shkaktare jo infektive por<br />
me pasoja si kequshqimi, semundjet<br />
e metabolizmit avitaminozat<br />
etj.<br />
Semundjet infektive ne<br />
shpende jane te shumta. Te<br />
gjithe shkaktaret e tyre<br />
qarkullojne ne mjediset ku<br />
mbajme shpendet si ne ajer,<br />
toke, shtrese, furriqe, plehra,<br />
vete mjediset e strehimit (kotece)<br />
ne ushqime, minjte dhe<br />
vete shpendet qe kemi ne shtepi.<br />
Kur nje shpend semuret nga<br />
je prej ketyre shkaktareve pasi<br />
emtohet vete dhe behet burim<br />
nfeksioni per shpendet e shenoshe<br />
dhe mjedisin ku mbahen<br />
ushqehen ato. Shpendet e seure<br />
edhe kur shpetojne jane<br />
urim infeksioni dhe perlyejne<br />
e agjentin infektiv te gjithe<br />
apesiren ku jetojne duke<br />
xjerre shkaktarin me kollitje,<br />
rine, feçe, lekure etj.<br />
Masat e<br />
Pergjitheshme per<br />
mbrojtjen e<br />
shpendeve ne ferme<br />
Njohja e parimeve kryesore<br />
zoohigjenike nga ana e fermerit<br />
qe mbareshton shpende dhe<br />
zbatimi i tyre ne praktike do te<br />
thote sigurimi i kushteve te<br />
mirembajtjes, plotesimi i nevojave<br />
te tyre biologjike, shfrytezim<br />
racional i kapacitetit<br />
prodhues dhe marrja e produktit<br />
veze e mish me sa me pak<br />
shpenzime dhe me sa me pak<br />
humbje nga semundjet.<br />
Fermeri qe te mbroje tufen<br />
duhet te ndjeke nje seri masash<br />
te thjeshta qe quhen masa BIO-<br />
SIGURIE.<br />
Biosiguria nuk eshte gje<br />
tjeter veç zbatimi i masave<br />
teknike te mbareshtimit te<br />
shpendeve si:<br />
- Higjene e mire dhe perdorim<br />
te dezinfektanteve, pastro fermen<br />
cdo dite, mbaj maske gjate<br />
punes e mos thith pluhura nga<br />
koteci, largoni plehun larg<br />
strehimit te shpendeve dhe<br />
ambjentit familjar e groposi ato<br />
ne fund te oborrit, mos haro<br />
groposjen e plehut dhe dekompozimin<br />
e tij, si dhe vezet e<br />
thyera, zogjte e paçelur etj.,<br />
mbeturinat digjini ose groposini<br />
thelle ne toke.<br />
- Perdorimi i vend strehimeve<br />
te pershtateshme me dendesi<br />
4 - 5 krere per m2 me struktura<br />
te ngurta dhe te vecanta, larg<br />
mjedisit familjar dhe domosdoshmerisht<br />
te rrethuara me<br />
rrjete teli qe te ndaloje kontaktin<br />
me shpende te eger.<br />
Mos mbajtja e shpendeve te<br />
perzjere si lloje te ndryshme<br />
pula, pata, rosa, gjela deti, pellumba<br />
etj, dhe sidomos koteci<br />
apo strehimi i pulave te jete<br />
larg derrave dhe njithundrakeve.<br />
- Te perdorim ene uji dhe ushqimi<br />
te pershtateshme per<br />
shpende, lehtesisht te pastrushme<br />
dhe jo ushqim per toke<br />
dhe uje ne vijat rrjedhese te<br />
lagjes, mos te marrim inventar<br />
e pajisje nga fqinjet apo ferma<br />
te tjera,<br />
- Te eleminojme hyrjet ne ferme<br />
te njerzve qe s’kane pune<br />
me shpendet, te mos futim<br />
shpende nga tufa te tjera kur<br />
nuk kemi dijeni per gjendjen e<br />
tyre dhe pa dokumentacionin e<br />
duhur veterinar.<br />
Kush sherben tek shpendet<br />
nga anetaret e familjes te perdore<br />
veshje te veçanta, çizme<br />
dhe maske ne hunde, kur mbaron<br />
punen te laje duart me sapun<br />
dhe perdore dezinfektant.<br />
- Fermeri te jete i vemendshem<br />
per çdo shenje jo normale<br />
ne tufe dhe te lajmeroje<br />
menjehere veterinerin me te<br />
afert. Lajmerimi per semundjen<br />
dhe veçimi i shpendeve te<br />
semure apo te dyshimta ka<br />
rendesi ne parandalimin e demtimeve.<br />
- Ne lokal te eleminojme minjte<br />
dhe parazitet e mundshem<br />
me preparate te rekomanduara<br />
nga veterineri.<br />
- Te largojme çdo dite shpendet<br />
e ngordhur nga ferma, t’i<br />
groposim ato larg dhe te pakten<br />
2 here ne muaj te dezinfektojme<br />
mbas pastrimit mekanik<br />
ambjentin ku jetojne shpendet<br />
me dezinfektante te miratuar si<br />
preparate te klorit, formaline,<br />
produkte te jodit apo Virkon-<br />
S, etj.<br />
- Te perdorim racione ushqimore<br />
te plota dhe balancuara.<br />
Semundjet e shpendeve ndahen<br />
sipas shkaktareve te patologjive<br />
ne disa grupe si:<br />
1. Semundjet bakteriale<br />
2. Semundjet virale<br />
3. Semundjet parazitare<br />
4. Semundjet mykotike dhe<br />
mykotoksikozat<br />
5. Semundjet shume faktoriale<br />
(te metabolizmit)<br />
Disa semundje te ketyre grupeve<br />
dhe problemet qe lidhen<br />
me to po i trajtojme me poshte<br />
per çdo semundje ne veçanti.<br />
Semundjet<br />
bakterjale<br />
a. Enterobakteriacet, perbejne<br />
nje nga shume familjet e<br />
mikroorganizmave te aparatit<br />
tretes ku rendesi kane Salmonelat<br />
dhe Escherichiat.<br />
Salmonelat, ne shpende<br />
jane veçuar rreth 2100 serotipe<br />
dhe nga keto mbi 200 jane<br />
vetem tek pulat. Disa salmonela<br />
shkaktojne semundje si:<br />
Pulurosis<br />
Quhet dhe diareja e bardhe<br />
bacilare qe ka si shkaktar Salmonela<br />
pulorum, bakterie<br />
gram negativ, i palevizshem,<br />
mjaft i qendrushem ne kushtet<br />
e ambjentit. Burim infeksioni<br />
jane shpendet e semure, ambalazhet,<br />
arkat, ushqimi, mjetet e<br />
trasportit, mjetet e punes, vete<br />
njerezit etj. Infektimi eshte<br />
vertikal nga reproduktoret (tufat<br />
prinderore) dhe horizontal<br />
me rruge aerogene dhe ushqimore.<br />
Ngordhshmeria shkon<br />
2- 90 %. Shenjat e semundjes<br />
jane ne varesi te burimit te infektimit.<br />
Kur origjina jane klloçkat,<br />
prania e semundjes eshte<br />
ne ditet e para me ngordhshmeri<br />
te larte ku kulmi eshte dita<br />
e 6 - 7 dhe shoqerohet me diare<br />
jeshile.<br />
Infeksioni me burim ushqimet,<br />
ujin etj. shfaqet diten 3<br />
- 5 nga çelja dhe ngordhjet<br />
rriten çdo dite me kulm rreth<br />
dites 12 - 15.<br />
Zogjte qe ngordhin menjehere<br />
mbas çeljes nuk japin<br />
shenja klinike, ndersa me<br />
rritjen e moshes kane pagjume-<br />
Disa preparate qe perdoren per luftimin e demtuesve ne shpende<br />
si, rrine me sy te mbyllur dhe<br />
karravatur, grumbullohen, oreksi<br />
i prishur, barku i fryre dhe<br />
rreth kloakes ka depozitime<br />
uratesh qe jep ngjyren e bardhe<br />
te feçeve. Ne autopsi verehen<br />
zmadhim i melçise, pezmatim<br />
te mushkrive, zorra qorre ka<br />
masa fibrokazeoze te verdha<br />
dhe qeska viteline e pa absorbuar<br />
me gjakderdhje dhe mase<br />
kazeose te dendur. Ne rastet<br />
kronike shikojme nodula sa nje<br />
koke gjilpere ne melçi, mushkeri,<br />
miokard, stomakun<br />
muskular etj. qe ngatrohen me<br />
aspergilozen dhe diferencimin<br />
e ben laboratori.<br />
Kontrolli i semundjes realizohet<br />
duke perdorur antibiotike<br />
sipas te dhenave qe jep<br />
laboratori me berjen e antibiogrames.<br />
Efekt kurues kane tetraciklinat<br />
200 mg/kg ushqim<br />
per 3 - 5 dite, ampromicina 150<br />
- 220 mg. per 1 liter uje te<br />
pijshem per 3 dite rrjesht duke<br />
filluar qe ne moshen 24 oreshe<br />
si dhe preparate te tjere, baytrili,<br />
nitrofuranet, norfloxacina,<br />
furaltadone, spektinomycina<br />
etj. sipas rekomandimit te veterinerit.<br />
Rendesi ka trajtimi i tufave<br />
riprodhuese (pula + gjela) para<br />
se te filloje prodhimi dhe ditet<br />
e fundit para se te shtrohen klloçkat.<br />
Tifo e shpendeve<br />
Eshte nje semundje e perhapur<br />
ne gjithe boten dhe njihet<br />
mire edhe nga fermeret.<br />
Nga kjo semundje shpendet<br />
preken ne moshen mbi 3 muaj<br />
deri sa hyne ne prodhim. Shkaktari<br />
eshte Salmonela Gallinarum<br />
e cila jep shperthime te<br />
forta me probleme ne shpendari.<br />
Shenjat e semundjes: inkubacioni<br />
eshte 4 - 6 dite, me ecuri<br />
shume te shpejte, ka raste<br />
qe ngordhjet masive i kemi ne<br />
48 ore zakonisht demtimet shkojne<br />
25 - 80 %. Ne mjaft raste<br />
semundja merr karakter kronik<br />
me ngordhje spontane te<br />
perhershme. Ne te semurat<br />
verejme diarre te lengeshme<br />
me ngjyre te verdhe ne jeshile<br />
dhe me ere te keqe putrifikimi.<br />
Shpendet paraqiten apatike,<br />
dehidrohen, kane anoreksi,<br />
verehet zbehje e lafshes dhe po<br />
te preken duket qe kane temperatutre<br />
te larte qe shkon deri<br />
44 - 450 C. Kjo sjell nje etje<br />
te teprurar per uje. Ne autopsi<br />
duken qarte zmadhim dhe degjenerim<br />
(thermohen) i<br />
melçise dhe shpretkes dhe<br />
marrin nje ngjyre bronxi te shkelqyer.<br />
Edhe pulmonet jane te<br />
pezmatuara duke dhene simptoma<br />
respiratore. Ka raste me<br />
ovarite dhe shperthime te tyre<br />
ne qesken e barkut. Ne format<br />
kronike kur ngordhjet jane<br />
spontane por te vazhdushme<br />
shikojme nodula ne zorret e<br />
holla dhe ne cipen e zemres.<br />
Ne parandalimin e kesaj semundje<br />
rendesi ka higjena, groposja<br />
e kufomave dhe djegja e<br />
tyre, trajtimi me antibiotike<br />
çdo muaj te pakten 5 - 7 dite<br />
ne doza parandalimi.<br />
Me shfaqjen e semundjes<br />
mjekimi behet me antibiotike<br />
te percaktuara me antibiograme.<br />
Efekt kurues kane kloramfenikoli,<br />
gentamicina, norfloxacina<br />
keto injektabel si dhe tetraciklinat,<br />
flumequina, furaltadone<br />
me uje ose ushqim. Ekzistojne<br />
dhe vaksina por efektet<br />
e tyre nuk kane qene ato te pritura.<br />
Vaksina behet ne moshen<br />
9 – 10 javore.<br />
Arizonosis<br />
Kjo semundja shkaktohet<br />
nga bakterie shume te aferta me<br />
salmonelat, jane gram negativ<br />
dhe si emertim shkaktari eshte<br />
arizona hinshawi. Si dhe tek salmonelozat<br />
trasmentimi i semundjes<br />
behet ne rruge vertikale<br />
me vezet e tufave te infektuara<br />
ose dhe trasmentim<br />
direkt nga tufa ne tufe nepermjet<br />
atrecatures, njerzve, ushqimit<br />
etj. Ngordhshmeria shkon<br />
1 - 50 % ku demet serioze<br />
jane ne javen e pare te jetes.<br />
Shenjat e semundjes nuk jane<br />
karakteristike, por ne tufe humbet<br />
gjalleria, kemi shenja nervore<br />
si konvulsione, perdredhje<br />
te qafes, paraliza dhe<br />
diare. Ne autopsi ka shenja te<br />
qarta te nje peritoniti, septicemi,<br />
ngadalesim te absorbimit te<br />
vitelines, rritet melcia dhe<br />
rralle ka dhe depozitime kazeose<br />
ne sy.<br />
Ne tufat ku diagnostikohet<br />
semundja behet trajtim me<br />
furazolidon ne ushqim 200 gr.<br />
per ton per te pakten 7 dite,<br />
pastaj ulet doza ne 100 gr. per<br />
ton per rreth 1 - 2 jave. Perdoren<br />
dhe antibiotike qe i<br />
pergjigjen antibiogrames si linkospektinomicina,<br />
baytril,<br />
kloramfenikol, etj.<br />
Kolibaciloza<br />
Format patologjike ne<br />
13<br />
shpende i shkakton bakterium<br />
coli<br />
(Escherichia Coli) te cilat<br />
jane ne format si kolisepticemia,<br />
kolibaciloza, semundjet<br />
kronike respiratore, aerosakulitet,<br />
onfalitet, qorrim,<br />
sinovite dhe osteomielite.<br />
Ne zorre jane shume lloje<br />
te E. Coli, por vetem 10 - 15<br />
% e tyre jane patogjene. Ky<br />
bakter jeton normalisht ne<br />
aparatin tretes te shpendit por<br />
shkakton semundje kur tufa<br />
kalon nje stres, kur kushtet<br />
higjenike jane te keqia, kur<br />
mbareshtimi dhe te ushqyerit<br />
lene per te deshiruar. Mikrobi<br />
eshte i ndjeshem ndaj temperaturave<br />
te larta dhe te ulta e dezinfektantet<br />
japin efekt te shpejte.<br />
Ne pergjithesi kjo semundje<br />
shoqerohet dhe nga infeksione<br />
te tjera si pseudopesti,<br />
gumboro, bronkiti infektiv,<br />
mykoplazmoza etj.<br />
Ne gjelat e detit me i<br />
shpeshte dhe qe prek rende<br />
eshte Kolisepticemia, semundje<br />
qe sjell ngordhje, ulje<br />
ne peshe, rritjen e shpenzimeve<br />
ne ushqim etj. Rastet<br />
ndodhin ne moshen 5 - 6 javeshe,<br />
por nuk jane te rralla dhe<br />
ne moshe me te re. Shenjat jane<br />
si pezmatim i mukozes te<br />
trakese me gjakderdhje, pezmatim<br />
i cipes te zemres<br />
(perikardit), pezmatim i cipes<br />
te melçise (perihepatit), zmadhohet<br />
melçia dhe merr nje<br />
ngyre te erret si dhe nekroza ne<br />
aparatin e frymemarrjes si e<br />
dhe pezmatim te pulmoneve.<br />
Diagnoza e semundjeve te<br />
shkaktuara nga E. Coli behet<br />
duke u bazuar ne shenjat dhe<br />
kerkimet laboratorike. Mjekimi<br />
realizohet me antibiotike qe<br />
duhen te percaktohen nga antibiograma.<br />
Japin efekt neomicina,<br />
streptomicina, baytrili,<br />
norfloxacina, kloramfenikoli<br />
etj. Eshte mire qe antibiotiket<br />
te perdoren parenteral me injeksion.<br />
Tuberkulozi<br />
Eshte infeksion me zhvillim<br />
te ngadalshem, zakonisht<br />
kronik i shpendeve te rritur.<br />
Karakterizohet me humbje te<br />
peshes, dobesi deri ne<br />
ngordhje. Shkaktari Mycobacterium<br />
avium eshte bacil<br />
shume rezistent dhe mbijeton<br />
ne diell me muaj. Ne shpendet<br />
e prekur formohen disa<br />
kokriza tuberkulare ne forme<br />
ovale ne te gjithe gjatesine e<br />
zorreve. Perhapja e semundjes<br />
behet me kontekt direct dhe<br />
ushqimin, shtresen si dhe<br />
gjithe mjedisi ku rriten shpendet.<br />
Diagnoza shpesh vendoset<br />
mbas ngordhjes me konstatimin<br />
e tuberkulave. Kontrolli<br />
i semundjes behet duke permiresuar<br />
kushtet e mbajtjes,<br />
higjenen ne strehime, dezinfektime<br />
te rregullta dhe gjurmim<br />
te herepashershem ne<br />
shpend me testing e tuberkulinizimit.<br />
Vijon ne numrin e ardhshem
Change language