agrobiznesi 69 - KASH

14 Agrobiznesi
7 shtator - 20 shtator 2007
INDUSTRI E VAJIT
Vaji rigjen
tregjet
Një produkt që po kërkohet nga të gjitha tregjet
botërore, por që vuan mungesën e lëndës së parë. Vaji
shqiptar i ullirit duket se po i rikthehet sukseseve. Pas
një rritje të madhe të eksporteve në 2006-ën, këtë vit
produkti po njeh tregje të reja, si Malajzia, ku janë eksportuar
rreth 11 ton vaj extra virgin, i etiketuar “Product
of Albania”.
Nëse në 2005-ën industria
e vajit të ullirit zhgënjeu me
rënien drastike të eksporteve,
deri në 60%, pas një viti ky sektor
duket se e ka rimarrë veten.
Viti i kaluar ka njohur edhe
rritjen më të madhe të eksporteve
të vajit të ullirit që nga
vitit 1999. Kompanitë vendase
kanë eksportuar rreth 21 milion
lekë vaj duke shënuar një
rritje prej 1420% krahasuar
me 2005-ën. Kërkesat nga
vendet perëndimore kanë qenë
dhe vazhdojnë të jenë të shumta,
por në 2006-ën ka qenë
pikërisht Kroacia vendi që ka
marrë edhe sasinë më të madhe
të vajit të ullirit shqiptar,
rreth 17.5 milion lekë ose
rreth 48 ton.
Përpunuesit vendas thonë se
kërkesat për eksport janë të
shumta, madje edhe nga vende
të largëta si ato aziatike, por
fabrikat vendase prodhojnë në
kuota mjaft të ulëta, duke mos
patur mundësinë t’u përgjigjen
blerësve të huaj.
Sipas Valentina Postoli,
Kryetare e Shoqatës së
Prodhuesve të Vajit Ushqimor,
AOA, industria e vajit të ullirit,
sidomos ajo që prodhon vaj
extra të virgjër, të virgjër dhe
bio, ka mjaft vështirësi në
gjetjen e lëndës së parë, faktor
që ndikon edhe në sasinë
pothuajse minimale që prodhohet
në fabrikat vendase.
“Ndonëse në fabrika janë
investuar mbi 20 milion USD
në teknologji, ku shumica e
tyre kanë futur linjën më moderne
“Pieralizi”, mungesa e
lëndës së parë e vështirëson
shumë rritjen në treg e sidomos
shtimin e eksporteve”,- thotë
Postoli.
Ndonëse vaji i ullirit shqiptar
cilësor preferohet së
tepërmi nga të huajt, sasitë e
eksportit jo vetëm që janë minimale,
por në shumicën e rasteve
nuk mbajnë as vulën “Made
in Albania” me vete. Pjesa më
e madhe e blerësve të huaj që
marrin vajin shqiptar e importojnë
atë rifuxho duke e ambalzhuar
vetë, por edhe në raste
ku ka ambalazh etiketa është
“ekskluzivitet” i blerësit. Sipas
përpunesve, vaji i ullirit shqiptar
blihet nga disa kompani
të caktuara, edhe eksportohet
më pas në shtete të mëdha, si
Shtetet e Bashkuara të
Amerikës.
Megjithatë, përpos mungesës
së markës shqiptare, përpunesit
më së shumti i druhen
mungesës së lëndës së parë dhe
një numri të vogël të ullishtash,
që kërcënon prodhimin
në këtë industri.
Tregu 1.3 miliard
lekë
Tregu i vajit të ullirit ka
xhiruar afro 1.36 miliard lekë
në 2006-ën. Prodhimi vendas
ka mundur të zërë rreth 73%
të tregut, me 2500 ton ose 1
miliard lekë prodhim. Importi
në 2006-ën është vetëm 27%
e tregut me afro 360 milion
lekë vaj ulliri të ardhur nga vendet
e huaja.
Sipas të dhënave nga ACIT,
importi i vajit të ullirit është
thuajse 18-fish më i lartë sesa
eksporti, me një nivel prej
rreth 363 milion lekësh në
2006-ën. Në fakt, viti i kaluar
ka njohur një rënie krahasuar
me 2005-ën, afro 5% (nga 387
milion lekë në 363 milion
lekë). Ulja e importit flet për
një konsolidim të industrisë
vendase dhe shtim të prodhimit.
Shteti nga importojmë më
shumë vaj ulliri është Italia, që
zë rreth 90% të totalit të importit.
Në fakt, përpunesit vendas
thonë se vaji që mbërrin
nga importi, e sidomos ai italian
që reklamohet si shumë
cilësor është shumë larg cilësisë
së vajit shqiptar. Çmimi i
vajit të importit është edhe më
i ulët se ai vendas, duke
konkurruar kështu në mënyrë
të padrejtë produktin “Made in
Albania”. E dyta në listën e
importeve renditet Greqia, që
zë vetëm 6% të totalit për vitin
2006.
Prodhimi, vetëm
2500 ton/vit
Zgjatja e periudhës së
privatizimit të ullishtave
ndikoi mjaft në dëmtimin e ullishtave
të reja (të mbjella në
vitet 1986-1990), ndaj edhe
fondi aktual u zvogëlua me
afro 1 milion rrënjë ullinj,
kryesisht në rrethet Sarandë,
Vlorë, Lushnjë, Durrës. Që
prej 15 vitesh shkalla e shërbimeve
ndaj pemës së ullirit
është shumë e ulët, fakt që ka
ndikuar në rënien drastike të
prodhimit të vajit të ullirit. Sipas
të dhënave zyrtare nga Ministria
e Bujqësisë prodhimi vjetor
i vajit të ullirit ka rënë në
2500 ton, ku në vitin 1984
niveli i tij arrinte në 5200 ton/
vit.
Shkalla e lartë e emigrimit
të popullsisë, sidomos asaj në
moshë pune në rrethet Sarandë
e Vlorë është një faktor që ka
ndikuar në uljen e shërbimeve
ndaj ullirit, dhe Saranda nga
vendi i tretë ka kaluar në vendin
e shtatë përsa i takon nivelit
të prodhimit të ullirit.
Sipas të dhënave të AOA,
Shqipëria ka më shumë rrënjë
ulliri sesa Franca, por rendimentin
e ka afro 4 herë më të
ulët.
Vitet e fundit janë mbjellur
afro 50,000-80,000 fidanë ullirit
në vit dhe është rritur
përkudesja sidomos në rrethet
Fier, Mallakstër, Berat, Tiranë,
etj. Shqetësimi i prodhuesve të
vajit është kujdesi për importimin
e fidanëve të pastër
dhe ruajtja e varietetit vendas
gjatë plotësimit të boshllëqeve
në ullishtat ekzistuese.
“Në këtë drejtim duhet bërë
kujdes që të plotësohet objektivi
i Strategjisë së Gjelbër për
mbjelljen e 5000 ha ullishtave
të reja deri në vitin 2010”,thotë
Postoli.
Lënda e parë, larg
cilësisë
Megjithëse prodhimi i vajit
të ullirit po njeh rritje, ende
cilësia e lëndës së parë mbetet
problem për industrinë e re të
përpunimit duke prodhuar vaj
me cilësi jo të mirë. Vazhdimi
I praktikës së vjeljes së ullirit
me shkundje si dhe mospërdorimi
I rrjetave nën kurorë për
të evituar ndotjen me baltë dhe
shkallë e lartë e infeksionit e
dëmtimit të frutave nga insektet
sidomos miza e ullirt, bëjnë
që ullinjtë të kenë cilësi të ulët.
Për më tepër një vjelje e vonuar
dhe mosdorëzimi për përpunim
menjëherë pas saj si dhe
përdorimi I thasëve plastikë si
mjet transporti bëjnë që fruit I
ullirit të nxehet, myket, plagoset
dhe për rrjedhojë të japë
një vaj me aciditet të lartë.
Aktualisht afro 44,000
familje fermerësh që kultivojnë
ullinj mbajnë 2500 ton
vaj ulliri për konsum familjar
ose për të shitur, me një vlerë
prej rreth 8 milion USD. Sipas
përpunuesve, vetëm një sasi e
vogël grumbullohet dhe ruhet
pranë fabrikave.
“Është e vërtetë që deri më
sot në industrinë e përpunimit
të vajit janë kryer investime që
kapin shifrën e 20 milion USD,
por efektiviteti I përdorimit të
tyre lë shumë për të dëshiruar.
Për ndihmuar daljen nga kjo situatë
bllokuese shoqata e vajit
ka shtuar aktivitetet, sidomos
në ato zona ku edhe numri I ullishtave
është më I madh”.
Konsumi, vetëm 0.5
litra në vit/banor
Tregu shqiptar i vajit të ullirit
është në gjendje të vështirë.
Sipas prodhuesve, vetëm
familjet fermere kultivuese të
ullirit dhe afro 10% e familjeve
qytetare konsumojnë vaj
ulliri puro të pastër. Gjithë pjesa
tjetër e familjeve detyrohen
të konsumojnë vaj të përzier
ullirt, nisur nga shishja, taposja
dhe etiketa. Prodhuesit
thonë se një pjesë e madhe e
shisheve që tregtohen në zonat
e mëdha si Tiranë, Durrës nuk
kanë cilësinë e reklamuar e
madje në mjaft raste janë edhe
të falsifikuar.
Sipas përllogaritjeve , në
Shqipëri konsumi I vajit të ullirit
është rreth 2 litra për banor/vit
në zonat rurale dhe rreth
0.5 litra për banor/vit në qytet.
Në krahasim me vendet e tjera
të Mesdheut kultivuese të ullirit,
konsumi shqiptar është
shumë I ulët (20 litra/banor/vit
është niveli I Greqisë).
Prodhuesit thonë se duhet bërë
ende shumë në drejtim të
edukimit dhe sensibilizimit të
moshave të reja dhe të popullsisë
së zonave malore në
brendësi të vendit. Sipas kryetares
së Shoqatës, Valentina
Postoli, ky organizëm ka këmbëngulur
vazhdimisht për
përmirësimin e legjislacionit.
Sipas Postolit, ligji për “Për
prodhimin dhe tregtimin e vajit
të ullirit” dhe referimet e tij
ndaj normave të Bashkimit Europian
kanë ndikuar në
forcimin e marrëdhënëieve
fermerë-përpunues-tregtarkonsumator.
Shoqata po punon gjithashtu
për të rritur prodhimin e ullinjve
të shëndetshëm,
përmirësimin e teknologjisë
së përpunimit me synim cilësinë
ekstra-virgjër të vajit dhe
sidomos rifillimin e eksportit
të tij mbështetur në pëlqimin e
aromës dhe shijeve nga tregu I
huaj.
Mbrojtja e interesave të
kësaj industrie kërkon mbështjetjen
e shtetit dhe të bankave
për kryerjen e disa shërbimev
që fermeri nuk I përballon dot
I vetëm për shkak të kostos së
lartë si dhe një pjesëmarrje
active të projekteve për
zgjidhjen e problemeve teknike.
Kërkesat: Si mund të
nxisim industrinë
Për të nxitur rritjen e prodhimit
të vajit të ullirit industrialistët
kërkojnë ndërhyrjen e
shtetit, që mund të shërbejë si
një rregullator shumë I mirë I
tregut dhe I marrëdhënieve
fermer-përpunues.
Sipas përpunuesve, duhet të
nxiten modele të kontraktimit
midis ullishtarëve dhe përpunuesve,
me qëllimin që ruhet
vaji I prodhuar në mënyrë kolektive
dhe të rregullt duke garantuar
kështu edhe cilësinë.
Vetë industrialistët janë të
gatshëm që të ngrenë një kooperativë
vendase për
tregtimin e vajit të ullirit, që do
të mundësonte që grupe përpunuesish
me dëshirë dhe nivel
dhe të përafërt teknologjik
të mund të arrijnë të kenë sasi
vaji të mjaftueshme për të siguruar
kontrata eksporti të rregullta
me blerësit e huaj. Aktualisht
sasitë tepër të vogla të
prodhimit që dalin nga fabrikat
shqiptare pengojnë vendosjen e
një marrëdhënie të rregullt dhe
afatgjatë midis prodhuesve dhe
blerësve të huaj.
Njëherësh përpunuesit
kërkojnë edhe uljen e numrit të
pronarëve të ullishtave përmes
konsolidimit të ngastrave midis
ullishtarëve, që do ta
shndërrronte ullishtarinë në një
aktivitet fitimprurës dhe do të
rikthente fermerët tek to.
Çertifikimi mbetet gjithashtu
edhe një kërkesë e vazhdueshme
e përpunuesve, të
cilët e shohin si një mundësi të
mirë vendimin e qeverisë për
subvencionimin në masën 50%
të këtij procesi.
“Një Miss” për vajin
shqiptar të ullirit
Ndonëse prodhuesit vendas
të vajit të ullirit nuk po arrijnë
dot që të shtojnë sasitë e prodhimit,
ata duken se e kanë
marrë mjaft seriozisht sigurimin
e një cilësie të lartë për
produktin e tyre. Ky vit është i
treti radhazi që në Shqipëri zhvillohet
konkursi për vajin më
të mirë të ullirit, të virgjër dhe
ekstra të virgjër. Një juri me
specialistë përzgjodhi edhe më
të mirët e prodhuesve cilësorë,
të cilët konkurronin në dy kategori
vaj i virgjër dhe vaj i ekstra
i virgjër, ndërkohë që u rezervua
edhe një çmim për analizën
më të mirë kimike. Çmimin e
parë në kategorinë të virgjër e
fitoi kompania “Ani”, me qendër
në Qeparo, e ndjekur nga “Ivap”
me qendër në Mullet. Ndërkohë
në kategorinë extra vergine
ishte kompania “Skilja” nga Elbasani
që mori çmimin e parë,
e ndjekur nga “Shkalla” me
qendër në Tiranë dhe në vend të
tretë u rendit “Ivap”, Mullet, Tiranë.
Çmimin për analizën më
të mirë kimike mundi ta marrë
kompania “Skilja”. Në ceremoninë
e organizuar në Tirana International
Hotel u dhanë çmimet
për shtatë fituesit e konkursit
kombëtar të vajit të ullirit 2007.
Ceremonia ishte në fakt përmbyllja
e seminarit një ditor e
mbështetur nga USAID në bashkëpunim
me Shoqaten e Vajit
Ushqimor, me qëllimin për të
fuqizuar sektorin e vajit të ullirit.
Firmat fituese u zgjodhën
nga një panel testi organo-shqisor
të përbërë nga gjashtë specialistë
shqiptarë dhe një eksperte
e huaj. Specialistët shqiptarë
janë trajnuar nga një supervisor
paneli ndërkombëtar e
çertifikuar nga Këshilli
Ndërkombëtar i Vajit të Ullirit
–IOOC, që erdhi në Shqipëri
nëpërmjet projektit të USAID,
Zhvillimi i Ndërmarrjeve Shqiptare
& Shërbimet e Tregut të
Eksportit. Analizat kimike për
vajrat konkurrentë u kryen nga
Instituti i Kërkimeve Ushqimore,
Tiranë. Në konkursin e
zhvilluar morën pjesë 17 firma
prodhuese shqiptare me mostrat
e tyre të vajit ekstra të virgjër
dhe të virgjer dhe u analizuan 21
mostra. Sipas prodhuesve vendas
ky aktivitet është mjaft i
dobishëm për promovimin e
vajit të ullirit si dhe nxitje e
dobishme për të prodhuar një
produkt cilësor. Në Shqipëri që
nga vitit 1999 ka nisur të prodhohet
vaj extra vergine.