Uwarunkowania realizacji - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa ...

Uwarunkowania realizacji programu badawczo-
rozwojowego
Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce –
komfortowe funkcjonowanie osób starszych w
społeczeństwie informacyjnym
Zespół opracowujący ekspertyzę:
Robert Rudowski (Kierownik Zespołu) Akademia Medyczna w Warszawie
Katarzyna Broczek Akademia Medyczna w Warszawie
Tomasz Buczkowski Politechnika Warszawska
Maria Karlińska Akademia Medyczna w Warszawie
Grzegorz Maśloch Szkoła Główna Handlowa
Benedykt Opałka Szkoła Główna Handlowa
Radosław Rzepka Akademia Medyczna w Warszawie
Katarzyna Wieczorowska-Tobis Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Maja Zaraś- Andrzejewska Akademia Medyczna w Warszawie
Warszawa, grudzień 2007 r.

Spis treści str.
1. Streszczenie (prof. R. Rudowski) 4
2. Skrócony opis bieżącej sytuacji w zakresie AAL w Polsce i na świecie 6
2.1 Podstawowe informacje nt. przewidywanych trendów demograficznych 6
i związanych z tym problemów, (mgr inż. M. Karlińska)
2.2 Identyfikacja problemów w polskiej służbie zdrowia, które uzasadniałyby 22
stopniowe wprowadzanie programu AAL (dr med. K. Broczek),
2.3 Choroby i problemy zdrowotne dotyczące osób starszych, 28
(prof. K. Wieczorowska-Tobis)
2.4 Krótka charakterystyka najważniejszych potrzeb osób starszych, 53
(dr med. K. Broczek)
2.5 Problemy praktyczne w świadczeniu pomocy osobom starszym.
Doświadczenia polskie i brytyjskie (lek. M. Zaraś-Andrzejewska) 60
2.6 Możliwości zastosowania technologii ICT w celu rozwiązywania problemów 67
medycznych osób starszych (usługi telemedyczne/medyczna opieka domowa
w ramach AAL), (prof. R. Rudowski, lek. R. Rzepka)
2.7 Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania 78
problemów osób starszych (inne usługi w ramach AAL)
(dr inż. T. Buczkowski)
- środowisko pracy, dom, infrastruktura miejska,
- pomoce osobiste z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności
2.8 Problemy techniczne (dr inż. T. Buczkowski), mentalne 101
(prof. K. Wieczorowska – Tobis) i finansowe (dr G. Maśloch,
mgr B. Opałka) związane z korzystaniem z technologii
ICT przez osoby starsze.
3. Ocena potencjału badawczego, innowacyjnego w Polsce w kontekście 105
programu AAL (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis,
dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch).
3.1 Ocena polskich jednostek B+R i firm innowacyjnych w kontekście AAL
(ich aktywność w zakresie innowacyjnych produktów i usług ICT
dla osób starszych, skala działań innowacyjnych, poziom gotowości
do współpracy w ramach AAL)
4. Analiza potencjału i skutków programu AAL w Polsce pod względem 113
społeczno-ekonomicznym i naukowym (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka)
4.1 Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce 113
pod względem społeczno-ekonomicznym,
4.2 Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty) 145
4.3 Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce 164
4.4 Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji 165
5. Skrócona analiza SWOT w zakresie AAL w Polsce 177
(silne i słabe strony, możliwości rozwoju, bariery, zagrożenia i ryzyka)
5.1 Identyfikacja barier wprowadzania AAL po stronie potencjalnych
usługobiorców (lek. M. Zaraś - Andrzejewska, dr G. Maśloch, mgr B. Opałka),
5.2 Identyfikacja innych istotnych barier systemowych oraz wskazanie
ewentualnych czynników ryzyka związanych z realizacją programu w Polsce
(dr G. Maśloch, mgr B. Opałka),
5.3 Szanse i możliwości stwarzane w wyniku realizacji programu AAL
(dr G. Maśloch, mgr B. Opałka),

6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce 187
(prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski,
dr G. Maśloch).
6.1 Ocena szans realizacji programu AAL w Polsce (odpowiedź na pytanie, czy
istnieje wystarczający potencjał dla uruchomienia AAL w Polsce, czy wskazane
jest, by Ministerstwo zaangażowało się w program AAL oraz czy jest szansa
uzyskania w ramach programu AAL korzyści przewyższających poniesione koszty),
6.2 Sugestie co do sposobów promocji programu wśród potencjalnych
użytkowników (seniorzy), usługodawców (firmy, jednostki naukowe)
i w sektorze zdrowia
6.3 Podsumowanie najważniejszych korzyści związanych z realizacją programu AAL
6.4 Główne bariery, zagrożenia i ryzyka w kontekście realizacji programu AAL
w Polsce.
7.Proponowane priorytetowe obszary badań i innowacji, które powinny 194
być ujęte w programie AAL ze względu na ich potencjał i znaczenie dla Polski
(w kontekście Proponowania polskich priorytetów na forum inicjatywy AAL
w Unii Europejskiej). (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis,
dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch).
8.Wyszczególnienie głównych potencjalnych partnerów programu AAL 197
w Polsce (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis,
dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch).
8.1 Jednostki naukowe (z dziedziny medycyny oraz IT), 197
8.2 Firmy, 199
8.3 Główne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia działające na rzecz ludzi 207
starszych, niepełnosprawnych,
8.4 Inni ważni partnerzy (np. CSIOZ, NFZ, prywatne firmy oferujące usługi 208
opieki zdrowotnej, ubezpieczyciele potencjalnie zainteresowani tematem AAL).
Załączniki:
Zał.1. Konkursy 7-31. Słowo kluczowe „starszych”
Zał.2. Konkurs 33. Sekcja Technika w Medycynie (N518)
Zał.3. Konkurs 33. Słowo kluczowe „internet”
Zał.4. Konkurs 33. Słowo kluczowe „robot”
Zał.5. Prace doktorskie i habilitacyjne dotyczące osób starszych.

1. Streszczenie
W niniejszej ekspertyzie omówiono wiele różnych aspektów określających
uwarunkowania realizacji programu badawczo-rozwojowego Ambient Assissted Living
(AAL). Celem programu jest wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych
(ICT) do zapewnienia komfortowego funkcjonowania w społeczeństwie osób starszych.
Poddano analizie aspekty demograficzne, medyczne, technologiczne i ekonomicznospołeczne.
Na podstawie metryki Banku Światowego dla Polski i średniego współczynnika
obliczonego dla wkładów innych krajów oszacowano sumę , którą Polska powinna
przeznaczać rocznie na realizację programu AAL. Wynosi ona 2 mln euro rocznie. W
przypadku zastosowania wariantów współczynnika dla kraju o minimalnym (Hiszpania) i
maksymalnym (Węgry) wkładzie otrzymujemy zakres od 1 mln euro do 7 mln euro.
Z prognozy demograficznej GUS (rozdział 1) wynika stały wzrost liczby ludności w wieku
poprodukcyjnym (60 lat – kobiety, 65 lat – mężczyźni) z 5,7 mln (2002) do 9,6 mln
(2030), przy jednoczesnym spadku liczby ludności Polski z 38,2 mln (2002) do 35,7 mln
(2030). Proces starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania dla systemu opieki
zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji. Jest to bardzo silna przesłanka za podjęciem
programu AAL w Polsce.
Analiza aspektów medycznych wskazuje, że mamy do czynienia z 3 grupami
podstawowych problemów zdrowotnych ludzi starszych:
• Wielkie Zespoły Geriatryczne (WZG) (upadki, zaburzenia wzroku i słuchu,
nietrzymanie moczu i stolca, depresja, otępienie, niedożywienie) i delirium,
• Jatrogenny Zespół Geriatryczny (JZG) – jest to zespół objawów chorobowych
wynikających z pobieranych przez pacjenta leków,
• Najczęstsze jednostki chorobowe (choroba zwyrodnieniowa stawów, nadciśnienie
tętnicze, cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, POChP, udary mózgu, zaparcia,
osteoporoza).
W ramach aspektów technologicznych przedstawiono urządzenia i systemy (w tym ICT),
które już istnieją lub mogą być opracowane i wdrożone w przypadku każdej z 3
podstawowych grup problemów zdrowotnych np.: systemy telemonitoringu w WZG, JZG i
najczęstszych jednostkach chorobowych, systemy edukacyjne (np. zapobieganie
upadkom).
Dla grupy JZG wskazano potrzebę opracowania systemu ostrzegającego o interakcjach
leków.
4

Ze względu na brak przepływu informacji pomiędzy osobami i instytucjami sprawującymi
opiekę nad starszymi chorymi zastosowanie inicjatyw AAL powinno zostać wykorzystane
dla stworzenia jednolitej bazy danych ze szczególnym uwzględnieniem osób z grup ryzyka
(np. upadki, depresja). Baza tego rodzaju będzie istotnym źródłem informacji dla
planowania przedsięwzięć w ramach przyszłych programów AAL.
W Polsce istnieje jeden szpital ukierunkowany na pacjentów starszych – Szpital
Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach, którego rozwiązania można adaptować w
innych regionach kraju. Podobna sytuacja dotyczy zdalnej rehabilitacji pacjentów
kardiologicznych, którą prowadzi Instytut Kardiologii w Warszawie. Ponieważ zdalną
rehabilitację można wykorzystać szczególnie u pacjentów starszych, należałoby zbadać
możliwość jej adaptacji w innych regionach kraju i w innych rodzajach rehabilitacji.
Rozważając aspekt ekonomiczny należy stwierdzić, że program może przyczynić się do
zmniejszenia kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie, refundacje
leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w programie AAL
przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki zdrowotnej, poprawy
stanu zdrowia osób starszych, co w efekcie przekładać się będzie na zmniejszenie ilości
hospitalizacji.
Odpowiedź na zasadnicze pytanie, czy Polska powinna przystąpić do unijnego
programu AAL, jest pozytywna . Program może przynieść ludziom starszym wielorakie
korzyści. Dotyczą one ułatwionego dostępu do opieki zdrowotnej i poprawę jakości tej
opieki. Program może przyczynić się do aktywizacji tej grupy społecznej w sensie
kształcenia (e-nauczania) i telepracy. Daje możliwość lepszego komunikowania się z
pozostałą częścią społeczeństwa, a tym samym zapobiega izolacji. Nie bez znaczenia jest
też wykorzystanie i ukierunkowanie potencjału badawczo-innowacyjnego, który został
oceniony jako znaczący, na rozwiązywanie palących problemów społecznych.
Program AAL jest programem złożonym i interdyscyplinarnym wymagającym współpracy
specjalistów z wielu dziedzin (medycyna, technologia (ICT), ekonomia, nauki społeczne) i
zaangażowania partnerów w różnych sektorach takich jak nauka, przemysł, samorządy
terytorialne różnych szczebli i organizacje społeczne działające na rzecz ludzi starszych.
Niniejsza ekspertyza powinna być wzięta pod uwagę zarówno w obecnym naukowobadawczym
programie AAL, jak i w określaniu uwarunkowań przyszłych programów
wdrożeniowych. W obu etapach istotna jest współpraca z samorządami wojewódzkimi.
Szerzej wnioski i rekomendacje przedstawiono w rozdziale 6, a obszary badań i innowacji
w rozdziale 7. W ekspertyzie zaproponowano sposób promocji programu AAL.
5

2. Skrócony opis bieżącej sytuacji w zakresie AAL w Polsce i na
świecie
2.1. Podstawowe informacje nt. przewidywanych trendów demograficznych i
związanych z tym problemów (mgr inż. M. Karlińska)
2.1.1. Wprowadzenie – definicje progu demograficznej starości oraz
wiekowych granic starości.
Próg demograficznej starości, zdefiniowany przez ekspertów ONZ jako osiągnięcie
odsetka 7% ludzi w wieku 65 lat i więcej w stosunku do ogółu ludności, albo też jako
frakcja 12% osób w wieku 60 lat i więcej w stosunku do populacji ( współczynnik starości
zaproponowany przez polskiego demografa Edwarda Rosseta), Polska przekroczyła w
1967 roku, zaś w roku 1980 ludzie powyżej 65 roku życia stanowili ponad 10% ogółu
społeczeństwa – pozwala to mówić o przestąpieniu „progu zaawansowanej starości
demograficznej”.
Trudno jest jednoznacznie zdefiniować starość, ponieważ ludzie wkraczający umownie
w wiek nieaktywności zawodowej pod wieloma względami nie stanowią jednolitej grupy
– dotyczy to stanu zdrowia, aktywności fizycznej, psychicznej, a także sytuacji społecznoekonomicznej;
można mówić o niehomogeniczności starości. Rozróżnia się: granicę
chronologiczną, czyli wiek kalendarzowy, granicę biologiczną wynikającą ze sprawności
psychofizycznej, ustalaną za pomocą testów sprawnościowych, granicę ekonomiczną –
jako wiek zaprzestania pracy zawodowej, granicę prawną, w której uprawnienia
emerytalne uzależnione są od charakteru wykonywanej pracy i związanych z nią
przywilejów skracających okres zatrudnienia.
Jako kryterium wyróżniające wiek starości demograficznej może być przyjęty wiek
60 lat, 65 lat lub też kryterium ekonomiczne, czyli wiek nabywania ogólnych uprawnień
emerytalnych (w Polsce 60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn), powszechnie przyjmowany
jako dolna granica wieku poprodukcyjnego.
wiek
przedprodukcyjny
wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny
0 17 60 65
6
wiek

Starość określa się czasami mianem trzeciego wieku życia, w którym wyróżniane są
wiek przejściowy (60 – 74), podeszły (po 75 r. ż.) i „bardzo podeszły” (po 90 r. ż).
Eksperci WHO wyróżnili: wiek przedstarczy (45 – 59), wiek starzenia się, określany
jako wczesna starość (60 – 74), w którym to wieku są tzw. „młodzi-starzy”, wiek
starczy, nazywany także późną starością (75 – 89), w tym wieku znajdują się tzw.
„starzy-starzy” oraz długowieczność (90 lat i powyżej, długowieczni).
wiek
przedstarczy
45
wczesna
starość
”młodzistarzy”
późna
starość
”starzystarzy”
60 75 90
długowieczność
Ludzie w Polsce żyją coraz dłużej, natomiast – głównie w związku z bezrobociem i
ogólnymi przeobrażeniami gospodarki – coraz krótszy jest okres aktywności zawodowej.
W ostatnich latach systematycznie obniża się średni wiek przechodzenia na emeryturę,
obecnie należy on do najniższych w Europie ( wynosi 57 lat u mężczyzn i 52 lata u kobiet).
W latach 1989 – 1997 liczba emerytów wzrosła prawie o 49%, rencistów pobierających
renty inwalidzkie
o 26%, rośnie tzw. „systemowa stopa obciążenia”, oznaczająca proporcję liczby
pobierających świadczenia emerytalno-rentowe do liczby ubezpieczonych. Wynosi ona ok.
56%, a za 30 lat być może jeden emeryt będzie przypadać na jednego pracującego. Stawia
to przed państwem ogromne wyzwania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.
W opracowaniu jako granicę starości przyjęto wiek 65 lat dla obojga płci lub
odpowiednio 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, a w niektóre informacje odniesiono do
grup ludności w wieku powyżej 60 lat – związane to jest z występowaniem takich granic w
różnych materiałach źródłowych. Dane liczbowe do tabel i wykresów pochodzą z
publikacji elektronicznych Głównego Urzędu Statystycznego, dostępnych na stronie
internetowej [1].
wiek
7

Grupa
wieku
2.1.2 Stan i struktura ludności Polski
Ogółem mężczyźni kobiety
Miasta Wieś
razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety
Polska 38125479 18426775 19698704 23368878 11083770 12285108 14756601 7343005 7413596
w wieku:
przedprodukcyjnym 7660567 3925606 3734961 4237492 2170974 2066518 3423075 1754632 1668443
produkcyjnym 24481670 12567550 11914120 15425442 7746945 7678497 9056228 4820605 4235623
mobilny (18-44 M/K) 15250271 7723824 7526447 9395499 4688366 4707133 5854772 3035458 2819314
niemobilny (45-64 M/ 45-59 K) 9231399 4843726 4387673 6029943 3058579 2971364 3201456 1785147 1416309
poprodukcyjnym 5983242 1933619 4049623 3705944 1165851 2540093 2277298 767768 1509530
Tab.1. Ludność według wieku, płci i miejsca zamieszkania w 2006 r.
Ludność Polski w 2006 r. liczyła 38 125 479 osób, w tym 51,7% kobiet, większość
ludności zamieszkiwała w mieście, stanowiąc 61,3% ogólnej liczby mieszkańców naszego
kraju. W ogólnej populacji udział grupy ludności w wieku poprodukcyjnym wynosił
15,7% , na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 56 osób w wieku
nieprodukcyjnym.
8000000
7000000
6000000
5000000
4000000
3000000
2000000
1000000
0
Ludność w wieku poprodukcyjnym wg regionów
w 2006 r.
Centralny Południow y Wschodni Północno-
Zachodni
regiony
Południow o-
Zachodni
Północny
Rys.1. Ludność w wieku poprodukcyjnym według regionów w 2006r.
Jak widać na rys. 1, największa liczba ludności w wieku emerytalnym zamieszkuje
województwa śląskie i małopolskie, stanowiące południowy region naszego kraju, oraz
mazowieckie i łódzkie - region centralny, można mówić o przestrzennej koncentracji
starszych grup ludności w tych regionach. Najmniej osób w wieku 60+/65+ mieszka w
8

województwach dolnośląskim i opolskim, zatem region południowo-zachodni należy
uważać za region demograficznie młody. Świadczy to o zróżnicowaniu terytorialnym
procesu starzenia się ludności Polski.
Najczęściej stosowaną charakterystyką ogólną populacji jest mediana wieku
ludności, w Polsce wykazuje ona stałą tendencję rosnącą. W 1950 r. połowa
mieszkańców Polski miała mniej, a połowa więcej niż 25,9 lat, w 2000 r. mediana
wynosiła 35,4 lat. Średni wiek mieszkańca Polski, który obecnie wynosi 37 lat, wzrośnie
w 2030 r. do 46 lat, z tendencją do dalszego wzrostu.
Mediana wieku
2000 2004 2005 2006
Ogółem 35,4 36,5 36,7 37,0
Mężczyźni 33,4 34,4 34,7 35,0
Kobiety 37,4 38,6 38,9 39,1
Tab.2. Mediana wieku ludności
Użytecznym narzędziem, pozwalającym analizować strukturę ludności według wieku
i płci łącznie, jest wykres, nazywany piramidą wieku.
Rys.2. Piramida wieku ludności (GUS, stan w dniu 31.12. 2006 r.)
9

Obserwacja kształtu piramidy wieku pozwala na ocenę:
- przeszłości demograficznej przedstawianej na wykresie populacji, na którą
wskazują nieregularności w kształcie piramidy; wyrwy pokazują okresy niskiego poziomu
urodzeń, natomiast wybrzuszenia odnoszą się do okresów wzmożonej rozrodczości (wyż
demograficzny w latach pięćdziesiątych oraz „echo” tego wyżu w latach osiemdziesiątych)
- obecnej struktury według płci w poszczególnych grupach wieku (niższe roczniki
wieku cechuje przewaga liczby mężczyzn, natomiast im wyższa grupa wieku, tym większa
przewaga liczby kobiet ) oraz proporcji pomiędzy wyróżnionymi grupami wieku dla
każdej płci oddzielnie
- przyszłej liczebności populacji, jej struktury oraz spodziewanej w przyszłości
liczby urodzeń i zgonów, bowiem relacja pomiędzy podstawą i wierzchołkiem piramidy
pozwala przewidywać rozwój liczebny ludności [2]
Kształt dzwonu wskazuje na postępujący proces starzenia się naszego społeczeństwa.
Przy ocenie struktury ludności według płci wskaźniki struktury zastępuje się często
tzw. współczynnikiem feminizacji, który pokazuje, ile kobiet przypada średnio na 100
mężczyzn.
W 2000 r. współczynnik feminizacji dla Polski wynosił 106, natomiast w subpopulacji
osób starszych 150, przy czym w miastach osiągnął najwyższy poziom – 160, a na wsi –
144. Wartość tego współczynnika, wysoka w okresie powojennym (114 w 1946 roku)
zmniejszała się w kolejnych latach (110 w 1950 oraz 107 w 1960), od połowy lat
siedemdziesiątych ustabilizowała się na poziomie 105, a w 2000 wynosiła 106. W liczbach
bezwzględnych oznacza to, że obecnie w Polsce zamieszkuje ponad 1 mln kobiet więcej
niż mężczyzn. Jest to wynikiem działania dwóch przeciwstawnych prawidłowości
demograficznych:
- prawidłowości biologicznej, polegającej na tym, że rodzi się więcej chłopców niż
dziewczynek
- wyższej umieralności mężczyzn niż kobiet, występującej w Polsce we wszystkich
grupach
Prawidłowości te sprawiają, że przewaga mężczyzn występująca w niższych grupach
wieku wyrównuje się około 44 roku życia, aby w starszych grupach wieku zmienić się w
przewagę kobiet, tym większą, im wyższy wiek (piramida wieku).
Zmiany zachodzące w strukturze ludności według płci i wieku w subpopulacji osób
starszych znajdują wyraźne odzwierciedlenie w wartościach współczynnika feminizacji dla
poszczególnych grup wiekowych.
10

Współczynnik feminizacji według grup wiekowych w 2005 r.
75 i w ięcej
70-74
65-69
60-64
50-54
40-44
30-34
20-24
10-14
0-4
0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00
0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 65-69 70-74
w sp. feminizacji 94,66 95,60 96,63 97,39 99,43 127,11 121,23 133,82 149,25 206,88
Rys.3. Współczynnik feminizacji według grup wiekowych (dane GUS za 2005r.)
W strukturze ludności w wieku 65+ obserwujemy w przeciągu ostatnich 15 lat
zdecydowanie większy przyrost liczby kobiet: z 9,78% w 1970 r. do prawie 16% w 2005 r.
w stosunku do przyrostu liczby mężczyzn w tym okresie czasu: z 6,61% do 10,32%.
% ludności w wieku 65+
Lata Ogółem Mężczyźni Kobiety
1970 8,24 6,61 9,78
1975 9,67 7,8 11,44
1980 10,11 8,01 12,11
1985 9,41 7,24 11,48
1990 10,05 7,73 12,26
1995 11,08 8,58 13,44
2000 12,16 9,53 14,64
2005 13,21 10,32 15,91
źródło: European healts for al. Database (HFA -DB)
Tab.3. Ludność w wieku 65+ według płci
75 i
więcej
Analizując dane dotyczące osób w wieku 75 lat i więcej, zauważamy, że jej
charakterystyczną cechą jest to, że największą grupę stanowią żonaci mężczyźni – około
80%. Sędziwi mężczyźni najczęściej pozostają w związku małżeńskim, podczas gdy wśród
kobiet wskaźnik wdów znacznie się w tym wieku zwiększa. Osoby, które nigdy nie
zawarły związku małżeńskiego i rozwiedzeni stanowią niewielki odsetek starszych osób.
11

Proces starzenia się ludności Polski jest procesem naturalnym i nieodwracalnym. Należy
dodać, że wśród osób starszych nastąpią szczególnie wysokie przyrosty liczby osób w
wieku 70 –79 lat oraz 80 lat i więcej. Osoby te będą wymagały szczególnej troski ze strony
społeczeństwa. Wśród osób starszych będą dominowały kobiety, często samotne z uwagi
na wyższą umieralność mężczyzn i mniejszą liczebność rodzin.
Tab.4. Ludność w wieku 60 lat i więcej w gospodarstwach jednoosobowych w
latach 2002 – 2030
Obserwujemy stale postępujący wzrost liczby gospodarstw jednoosobowych wśród
ludności w wieku 60+.
6 000 000
5 000 000
4 000 000
3 000 000
2 000 000
1 000 000
0
Lata Ogółem Miasta Wieś
2002 1 534 804 1 066 210 468 594
2003 1 562 056 1 085 053 477 003
2004 1 589 678 1 104 588 485 090
2005 1 619 201 1 125 331 493 870
2010 1 920 279 1 350 608 569 671
2015 2 279 620 1 610 395 669 225
2020 2 629 923 1 832 679 797 244
2025 2 895 851 1 963 988 931 863
2030 3 165 531 2 079 674 1 085 857
Ludność w wieku starszym i ogółem w jednoosobowych gospodarstwach domowych
2002 2003 2004 2005 2010 2015 2020 2025 2030
osób starszych ogółem
Rys.4. Ludność w wieku starszym i ogółem w jednoosobowych gospodarstwach
domowych.
12

Procesy demograficzne są w dużym stopniu uzależnione od poziomu wykształcenia
ludności, natomiast w badaniu poziomu wykształcenia ludności istotne znaczenie ma wiek
badanych. Według GUS w 2004 r. 44,6% osób w wieku 60 lat i więcej miało
wykształcenie podstawowe, 21,6% średnie, 12,5% zasadnicze zawodowe, 9,7% wyższe,
9,3% poniżej podstawowego, a policealne jedynie 1,3%.
Wykształcenie w tys. w %
Ogółem 6529,8 100
wyższe 635,9 9,7
policealne 84,8 1,3
średnie 1410,1 21,6
zasadnicze zawodowe 817,8 12,5
podstawowe 2911 44,6
poniżej podstawowego 610 9,3
brak danych 60,2 0,9
Tab.5. Osoby w wieku 60 lat i więcej według wykształcenia (2004)
44%
Wykształcenie osób starszych
9%
1%
Rys.5. Wykształcenie osób starszych.
Wśród osób w wieku 60 lat i więcej zdecydowanie największą grupę stanowią osoby z
wykształceniem podstawowym, może to wynikać z modelu rodziny oraz roli mężczyzny i
kobiety, jaki panował w przeszłości, kiedy często kobiety zajmowały się domem i kiedy
były mniejsze możliwości kształcenia się ludności.
10%
wyższe policealne
1%
13%
średnie zasadnicze zaw odow e
podstaw ow e poniżej podstaw ow ego
brak danych
22%
13

Wiek podeszły wiąże się z częstym występowaniem różnie nasilonej
niepełnosprawności.
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Dolnośląskie
Kujawskopomorskie
Osoby niepełnosprawne wg wieku na 1000 ludności danej grupy
według województw
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Rys.6. Osoby niepełnosprawne według wieku (55+) na 1000 ludności danej grupy
według województw.
Widać wyraźny wzrost z wiekiem liczby osób niepełnosprawnych, zwraca uwagę
relatywnie niski udział osób niepełnosprawnych w liczebnie dużym województwie
mazowieckim i śląskim, niekorzystnie wyróżnia się na wykresie wysokością słupków
województwo małopolskie.
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE WEDŁUG WIEKU,
NA 1000 LUDNOŚCI DANEJ GRUPY
ogółem miasta wieś
Razem 143 136 153
55-64 345 308 416
65-74 385 364 417
75 lat i więcej 484 482 486
Tab.5. Osoby niepełnosprawne według wieku i miejsca zamieszkania
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
55-64 65-74 75 lat i więcej
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińskomazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
14

2.1.3 Prognozy demograficzne
Według prognozy GUS do 2030 r. przewiduje się dalszy wzrost liczby osób starszych.
W młodszych grupach wieku 60 – 64 lata i 65 – 69 lat będą wyższe wskaźniki udziału
mężczyzn, natomiast w pozostałych wyższe odsetki kobiet. Wpływa na to nadumieralność
mężczyzn – obecnie żyją oni o 8 lat krócej niż kobiety, a w 30 – letniej perspektywie
różnica ta ma się zmniejszyć do około 5—6 lat.
W prognozowanym okresie wystąpią istotne przesunięcia w liczbie ludności w starszym
wieku w zależności od miejsca zamieszkania. W 2000 r. ludność zamieszkała na wsi
stanowiła 42,3% ogółu ludności w wieku 60 lat i więcej, natomiast w kolejnych latach
będzie postępowało pomniejszenie tego wskaźnika do prognozowanych 33,5% w roku
2030.
Z powodu założonego w prognozie bardziej dynamicznego rozwoju ludności miejskiej
udział ludności starszej w populacji miast będzie się szybciej zwiększać (z 14,8% w 2000r.
do 23,4% w 2030 r.). Proporcja udziałów ludności starszej w miastach i na wsi odwróci się
– od 2010 r. w miastach będzie wyższy odsetek osób w wieku 60 lat i więcej (obecnie
populacja wsi charakteryzuje się wyższym udziałem ludzi starszych).
Rosnący odsetek ludzi starych będzie miał wpływ nie tylko na system świadczeń
społecznych nadzorowanych przez państwo, ale też na rynek dóbr i usług zakupywanych w
celu zaspokajania rozmaitych potrzeb tej grupy ludzi. Należy się spodziewać, że w
przyszłości zwiększy się popyt na wyroby farmaceutyczne i usługi medyczne, dlatego też
już dzisiaj należy myśleć o zautomatyzowanych systemach monitorowania zdrowia i
sprawowania opieki medycznej.
15

2030
2025
2020
2015
2010
2002
Prognoza ludności w wieku poprodukcyjnym według płci
do 2030 r.
0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000
2002 2010 2015 2020 2025 2030
kobiety 3 914 4 475 5 113 5 654 5 889 6 024
mężczyźni 1 850 1 956 2 355 2 886 3 365 3 573
(w tys.)
Rys.7. Prognoza ludności w wieku poprodukcyjnym według płci do roku 2030
kobiety
mężczyźni
Widać stały przyrost liczby kobiet i mężczyzn w wieku poprodukcyjnym, przy czym
dynamika wzrostu w przypadku mężczyzn jest nieco wyższa niż w przypadku kobiet.
Liczba kobiet zwiększy się od 3,9 mln w 2002 r. do 6 mln w 2030, zaś liczba mężczyzn
wzrośnie w tym samym czasie z 1,85 mln do 3,6 mln, czyli prawie dwukrotnie. Liczbę
ludności w wieku poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej) charakteryzuje stały wzrost do
8215 tys. osób w 2020 r. oraz 9112 tys. w 2030 r. Najsilniejszy przyrost zaznaczy się w
dekadzie 2010-2020, kiedy ten wiek zaczną osiągać liczne roczniki wyżu urodzeń z lat
pięćdziesiątych XX wieku. W następnych 10 latach przyrosty liczby osób w tej grupie
wieku będą nieco mniejsze .
16

Postępujące starzenie się społeczeństwa skutkuje odwracaniem się piramidy wiekowej
ludności Polski, co można zaobserwować na rys.8.
Rys.8. Zmiany w piramidzie wieku w Polsce na przestrzeni lat 2002-2030 (GUS)
Wśród wielu miar procesu starzenia się ludności warto zwrócić szczególną uwagę na
współczynnik wyrażający stosunek liczby dzieci w wieku 0-17 lat do liczby osób w wieku
60 lub 65 lat i więcej – mówi on, ilu wnuków przypada na jednego „dziadka lub babcię”,
miernik ten bardzo dobrze charakteryzuje młodość lub starość demograficzną
społeczeństwa [3].
Rozpatrując wzajemne proporcje między liczbą dzieci a liczbą osób w wieku
produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku poprodukcyjnym, otrzymujemy syntetyczny
obraz przewidywanych zmian strukturalnych. Szczególną wymowę mają współczynniki
obrazujące liczby dzieci oraz osób starszych przypadające na 100 osób w wieku
produkcyjnym.
17

Lata
dzieci w
wieku 0-17
lat
Procentowy udział
ludność w
wieku
produkcyjn
ym 18-
ludność
starsza w
wieku
60/65 lat
Na 100 osób w wieku
produkcyjnym przypada
59/60 i więcej
1995 27,0 59,0 14,0 47 23 70
2000 24,1 61,2 14,7 39 24 63
2010 19,2 64,6 16,2 30 25 55
2020 19,8 59,2 21,1 33 36 69
2030 18,1 57,9 24,0 32 41 73
Tab.6. Relacje 3 grup ludności Polski w okresie 1995 – 2030
Na podstawie danych w tabeli 6 można stwierdzić, że w Polsce liczba dzieci przypadająca
na 100 osób w wieku produkcyjnym w kolejnych latach zmniejszy się z 47 w 1995 r. do 32
w 2030 r., zaś liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku
produkcyjnym wzrośnie z 23 w 1995 do 41 w 2030 r. Procentowy udział osób w wieku
poprodukcyjnym w ludności ogółem systematycznie będzie wzrastać od 14,7% w 2000 r.
do 21,1% w 2020 r. i 24% w 2030 r.
2.1.4 Ruch naturalny ludności
Liczba ludności Polski zmniejsza się od 10 lat, w latach 1997 –2006 jest to wielkość
ok. 170 tys., a bezpośrednią przyczyną tego zjawiska jest notowany od 1984 r. spadek
liczby urodzeń przy prawie nieistotnych zmianach w liczbie zgonów („depresja
urodzeniowa”). Należy jednak odnotować, że w roku 2007 nastąpił znaczny wzrost liczby
urodzeń, co można wiązać z wyżem lat osiemdziesiątych.
dzieci
osób
starszych
Rok
(ogółem)
Ruch naturalny
Migracje
zagraniczne
urodzenia zgony napływ odpływ
2000 378 348 368 028 7 331 26 999
2005 344 513 361 159 7 949 28 104
2010 336 144 364 950 10 158 34 264
2015 342 796 379 440 10 158 32 146
2020 315 519 390 457 10 158 30 098
2025 269 873 400 134 10 158 27 985
2030 232 693 419 113 10 158 26 259
dzieci
i osób
starszych
Tab.7. Ruch ludności oraz prognoza do 2030r.
18

450 000
400 000
350 000
300 000
250 000
200 000
150 000
100 000
50 000
0
Prognozowany ruch ludności do 2030 r.
2000 2005 2010 2015
lata
2020 2025 2030
urodzenia zgony
Rys.9. Prognozowany ruch ludności do 2030 r.
W prognozie długoterminowej wyraźnie widać lekką tendencję wzrostową liczby zgonów
i sukcesywnie malejącą po 2015 r. liczbę urodzeń.
Zjawisko migracji w przypadku osób starszych jest procesem specyficznym, bowiem
ludzie starzy z natury niechętnie zmieniają wieloletnie miejsce zamieszkania, toteż w wielu
przypadkach akt migracji wymusza konieczność zapewnienia opieki osobie w podeszłym
wieku. W migracjach wewnętrznych na pobyt stały w 2006 r. liczba osób w wieku 60+
wyniosła 30 378 w stosunku do ogólnej liczby 473 548 osób migrujących (przewaga
kobiet). W migracjach zagranicznych obserwuje się zdecydowanie niewielką liczbę tej
grupy ludności, w roku 2006 odnotowano niecały tysiąc osób imigrantów w wieku 60+ ,
natomiast w stosunku do emigrantów liczba ta wyniosła 1654. Wracają do kraju ludzie
dobrze wykształceni, którzy opuścili nasz kraj w lach 1960-70.
Wnioski
1. Na podstawie materiałów prognozy demograficznej GUS na lata 2002 – 2030
można stwierdzić stały systematyczny wzrost liczby ludności w wieku
poprodukcyjnym z 5 765 039 do 9 596 988 przy zmniejszeniu ogólnej liczby
ludności z 38 218 531 do 35 692 989.
2. Wśród osób starszych nastąpią szczególnie wysokie przyrosty liczby osób
w wieku 70 –79 lat oraz 80 lat i więcej, wśród których będą dominować
kobiety, zamieszkujące w gospodarstwach jednoosobowych.
19

3. Szybciej będzie się starzeć ludność miast niż ludność wsi, jako że przyrost
liczby ludności w wieku 60+/65+ w latach 2002-2030 wyniesie w miastach
74,5%, na wsi 54,3%.
4. Starzenie się ludności w Polsce będzie miało zróżnicowany terytorialnie
przebieg, przyrost liczby ludności starszej będzie uzależniony od ogólnej
liczebności populacji danego województwa, aktualnie największa liczba
ludności w wieku emerytalnym zamieszkuje w regionach południowym i
centralnym, najmniej osób wieku 60+/65+ mieszka w regionie południowozachodnim.
5. Wśród populacji ludności starszej przeważają osoby z wykształceniem
podstawowym stanowiąc 44,6% ogólnej liczby, 21,6% posiada wykształcenie
średnie, 9,7% wykształcenie wyższe (według danych GUS za 2004 r.).
6. Wiek podeszły wiąże się z częstym występowaniem niepełnosprawności
z wyraźnym wzrostem z wiekiem, najbardziej niekorzystna sytuacja występuje
w województwie małopolskim.
7. Ludzie starzy z natury niechętnie zmieniają wieloletnie miejsce zamieszkania,
w migracjach wewnętrznych na pobyt stały w 2006 r. liczba osób w wieku 60+
wyniosła 30 378 (z przewagą kobiet)w stosunku do ogólnej liczby 473 548
osób migrujących, zmiana miejsca zamieszkania zapewne związana jest
z koniecznością zapewnienia opieki osobie w podeszłym wieku.
8. Proces demograficznego starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania
dla systemu opieki zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji, co
zdecydowanie przemawia za jak najszybszym wprowadzenie programu AAL.
Pojęcia: demografia, demografia starzenia się, demograficzne starzenie się ludności
Demografia (z greckiego: demos – lud i grapheia – opis) – jest dyscypliną z dziedziny
nauk społecznych, która zajmuje się rozmiarami, rozmieszczeniem geograficznym,
strukturą i składem populacji ludzkich, a także podstawowymi czynnikami ( urodzenia,
zgony, migracje oraz czynniki społeczne, ekonomiczne i biologiczne), które wyjaśniają
zmiany wielkości populacji i jej składu.
Analiza struktury ludności obejmuje takie cechy, jak: płeć, wiek, narodowość, miejsce
zamieszkania, stan cywilny i rodzinny, aktywność zawodowa, wykształcenie.
Badania demograficzne oparte są na materiałach ilościowych dostarczanych przez
statystykę społeczną, obejmują one zjawiska przeszłe, teraźniejsze i przyszłe i dotyczą
20

pewnych zbiorowości ludzi stanowiących logiczną całość z punktu widzenia analizy, np.
ludność w wieku poprodukcyjnym.
Demografia starzenia się jest działem demografii zajmującym się stanem ludności
w podeszłym wieku, zmianami w jej liczebności, czynnikami wpływającymi na płodność,
śmiertelność, migracje i zmiany statusu związane z wiekiem oraz wpływami zmian
demograficznych na rodzinę i strukturę gospodarstwa domowego, na relacje między
generacjami, a także na politykę rozdziału środków w zakresie opieki materialnej,
społecznej i zdrowotnej wśród ludzi starszych.
Demograficzne starzenie się ludności – to proces uznawania populacji za starą wg
określonego kryterium, takiego jak: wzrost proporcji ludności starszej w całej populacji
lub zwiększenie stosunku liczby osób starszych do liczby dzieci [4].
Literatura
1. www.stat.gov.pl
2. W. Makać. Podstawy statystyki i demografii dla studentów administracji. Gdańsk 2003.
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
3. J. Z. Holzer. Demografia. Warszawa 2003. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
4. Adam A. Zych. Słownik gerontologii społecznej. Warszawa 2001. Wydawnictwo Akademickie
„Żak”.
21

2.2. Identyfikacja problemów w polskiej służbie zdrowia, które
uzasadniałyby stopniowe wprowadzanie programu AAL (Dr n. med.
Katarzyna Broczek)
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej oraz ustawy o ochronie zdrowia zapewniają
wszystkim obywatelom równość w dostępie do usług ochrony zdrowia. Specyficzne
uwarunkowania związane z wiekiem, pogorszeniem stanu zdrowia i szeroko pojętej
sprawności osób w podeszłym wieku (> 65 lat) sprawiają jednak, że osoby starsze w
Polsce są w niekorzystnej sytuacji jako klienci systemu ochrony zdrowia i nierzadko
doświadczają dyskryminacji ze względu na wiek w sprawiedliwym, z założenia, systemie
usług medycznych. Rozwiązanie tego problemu będzie możliwe, jeśli populację osób w
starszym wieku potraktuje się jako szczególnego klienta systemu ochrony zdrowia i
stworzy system świadczeń z zakresu profilaktyki i leczenia, który będzie odpowiadał
specyficznym potrzebom osób w podeszłym wieku.
Do głównych problemów w polskim systemie ochrony zdrowia, których skutkiem jest
gorsza jakość opieki zdrowotnej nad osobami w podeszłym wieku, można zaliczyć
następujące:
I. Problemy związane z organizacją Podstawowej Opieki Zdrowotnej
(POZ)
1. Brak objęcia aktywną opieką wszystkich osób w wieku podeszłym przez
zakłady POZ
2. Brak informacji o Pacjentach mieszkających w rejonie, w którym działają
poszczególne zakłady POZ
3. Brak standardów i procedur dotyczących opieki zdrowotnej nad osobami w
podeszłym wieku, które byłyby zaakceptowane na szczeblu centralnym
zarządzania systemem ochrony zdrowia
4. Niedostateczne przygotowanie członków personelu medycznego do
całościowej oceny stanu zdrowia osób w podeszłym wieku uwzględniającej
stan fizyczny, psychiczny, sprawność czynnościową i funkcjonowanie
społeczne, która umożliwiałaby planowanie i realizację świadczeń zdrowotnych
na satysfakcjonującym poziomie.
22

5. Niedostateczne przygotowanie personelu medycznego i brak procedur i
środków do realizowania świadczeń dla osób ze specyficznymi rodzajami
niepełnosprawności, np. niedosłyszących, niedowidzących, z ograniczoną
możliwością samodzielnego poruszania się
6. Brak powszechnego wdrażania procedur umożliwiających wczesne
wykrywanie niepełnosprawności w grupie osób w podeszłym wieku i
kwalifikację do świadczeń rehabilitacyjnych
7. Niedostateczna liczba programów profilaktycznych i przesiewowych
uwzględniających uczestnictwo osób starszych wraz z innymi grupami
wiekowymi oraz programów skierowanych specyficznie do osób w podeszłym
wieku
8. Niedostateczne przygotowanie do standardowego udzielania świadczeń w
miejscu zamieszkania pacjenta
9. Brak systemu oddziałów dziennego pobytu dla pacjentów w podeszłym
wieku z różnego rodzaju zaburzeniami, np. otępieniem, zaburzeniami
psychicznymi, niepełnosprawnością fizyczną, niedowidzeniem.
10. Niedostateczne finansowanie procedur i świadczeń systemu ochrony
zdrowia na rzecz osób w podeszłym wieku
Realizacja projektów w zakresie programu AAL mogłaby istotnie ułatwić przełamanie
barier i trudności organizacyjnych w opiece nad osobami w podeszłym wieku, a tym
samym zwiększyć dostępność usług dla pacjentów i poprawić efektywność
funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Przykładem projektu w zakresie AAL mogłoby
być stworzenie bazy danych osób w podeszłym wieku początkowo na poziomie lokalnym,
a następnie krajowym. Możliwość, a może nawet obowiązek korzystania z takiej bazy
ułatwiłyby proces obejmowania aktywną opieką osób w podeszłym wieku, które są
samotne, nie opuszczają domu, a dotychczas nie korzystały regularnie z opieki medycznej
ani środowiskowej (Z doświadczeń praktycznych wynika, że w wielu przypadkach okazuje
się, że objęcie takiego pacjenta opieką przez ośrodek opieki zdrowotnej nie stanowi
nadmiernego obciążenia dla systemu, a jedynym powodem niepodejmowania tej opieki
jest brak informacji o pacjencie). Baza taka, oprócz danych teleadresowych, mogłaby
zawierać zakodowane rozpoznania chorób oraz istotne informacje o stanie zdrowia.
Wdrożenie tego systemu ułatwiłoby komunikację między różnymi świadczeniodawcami
usług medycznych i środowiskowych, a w wielu przypadkach nagłych interwencji
23

medycznych mogłoby ułatwić diagnostykę w warunkach oddziału ratunkowego i istotnie
zwiększyć szansę pacjenta na prawidłowe rozpoznanie i leczenie.
II. Problemy związane ze specjalistyczną opieką zdrowotną nad osobami w
podeszłym wieku
1. Niewystarczająca liczba lekarzy geriatrów
2. Niewystarczająca liczba oddziałów o profilu geriatrycznym i łóżek
geriatrycznych
3. Niewystarczająca liczba klinicznych oddziałów geriatrycznych, które
spełniają kryteria ośrodków specjalizacyjnych dla lekarzy i pielęgniarek.
4. Brak szkolenia w zakresie geriatrii dla studentów kierunków lekarskich
wyższych uczelni medycznych w większości województw w Polsce
5. Brak powszechnego systemu szkolenia w zakresie geriatrii w ramach
obowiązkowego szkolenia zawodowego lekarzy różnych specjalności,
pielęgniarek i niższego personelu medycznego.
6. Brak aktywnego systemu świadczeń rehabilitacyjnych dla osób w
podeszłym wieku
7. Zaniedbania w zakresie opieki stomatologicznej i protetycznej dla osób w
podeszłym wieku. Brak standardowych procedur i aktywnych programów w
zakresie usług stomatologicznych dla osób starszych.
8. Utrudniony dostęp osób w podeszłym wieku do konsultacji specjalistów z
innych, poza geriatrią, dziedzin medycyny
Wprowadzenie programu AAL, np. opartego na nowych technologiach do procesu
nauczania na poziomie zarówno przed-, jak i podyplomowym mogłoby przynieść bardzo
korzystne rezultaty w zakresie nauczania geriatrii. Pacjenci w podeszłym wieku stanowią
często bardzo trudny „materiał” dla studentów, a zrozumienie procesów chorobowych w
sytuacji polipatologii (wielości chorób) i zajęcia przez chorobę licznych układów
narządów stanowi ogromne wyzwanie. Wykorzystanie projektów AAL do odpowiedniego
przygotowania personelu medycznego i środowiska do sprawowania opieki nad osobami w
podeszłym wieku mogłoby istotnie wpłynąć na jakość opieki medycznej na poziomie
podstawowym i specjalistycznym oraz ułatwić lekarzom różnych specjalności
podejmowani decyzji o konieczności specjalistycznej opieki geriatrycznej nad wybranymi
pacjentami.
24

Wprowadzenie nowych rozwiązań w ramach programu AAL mogłoby również przyczynić
się do poprawy dostępności specjalistycznych świadczeń rehabilitacyjnych dla osób w
podeszłym wieku. Programy wczesnego wykrywania deficytów czynnościowych i
różnorodne programy rehabilitacyjne umożliwiłyby w wielu przypadkach poprawę funkcji
(np. ruchowych) i opóźniłyby czas wystąpienia niepełnosprawności, utraty samodzielności
przez osoby w podeszłym wieku oraz odroczyłyby konieczność zapewnienia dodatkowych
świadczeń opiekuńczych.
III. Problemy związane z komunikacją między poszczególnymi
instytucjami i przedstawicielami systemu ochrony zdrowia oraz między
zakładami opieki zdrowotnej a instytucjami opieki społecznej
1. Rozproszenie opieki zdrowotnej nad osobami starszymi między różnych
świadczeniodawców, brak właściwej koordynacji tej opieki
2. Niewystarczająca komunikacja między stacjonarnymi zakładami opieki
zdrowotnej (szpitale) a POZ, utrudniająca zapewnienie ciągłości opieki nad
konkretnym pacjentem
3. Brak skutecznego przepływu informacji między zakładami POZ a
instytucjami opieki społecznej
Niedostateczna lub nieprawidłowa komunikacja między różnymi świadczeniodawcami jest
bardzo często powodem niepotrzebnych błędów leczniczych i dodatkowych obciążeń
systemu ochrony zdrowia. Rozproszenie opieki nad pacjentem między różnymi
placówkami ochrony zdrowia (lekarz pierwszego kontaktu i specjaliści w ramach
publicznej służby zdrowia; prywatna służba zdrowia) powoduje szereg problemów, z
których jednym jest brak koordynacji leczenia i nadzoru nad lekami przyjmowanymi przez
pacjenta. Problem jest nawet szerszy, gdyż dotyczy nie tylko leków przepisywanych przez
lekarzy na receptę, ale również preparatów dostępnych bez recepty (OTC). (Z praktyki
klinicznej wynika, że nierzadko pacjenci przyjmują jednocześnie podwójną dawkę tego
samego leku pod innymi nazwami albo zażywają leki stwarzające realne ryzyko groźnych
interakcji). Jednym z możliwych rozwiązań w ramach programu AAL mogłoby być
stworzenie systemu indywidualnego monitorowania farmakoterapii np. w postaci
elektronicznego rejestru leków dostępnego po rozkodowaniu dla uprawnionych lekarzy,
farmaceutów, szpitali, itp.
Odpowiedni przepływ informacji miedzy świadczeniodawcami usług medycznych mógłby
się również przyczynić do poprawy efektywności leczenia pacjentów w okresie
25

ezpośrednio po wypisie ze szpitala. Obecnie zapewnienie ciągłości opieki wymaga często
wielu wysiłków zarówno ze strony personelu medycznego, jak i opiekunów pacjenta.
Automatyczny przepływ informacji o wypisie ze szpitala do odpowiedniej jednostki
podstawowej opieki zdrowotnej umożliwiłby natychmiastowe zapewnienie
zintensyfikowanej opieki medycznej w okresie poszpitalnym oraz wczesne wdrożenie
rehabilitacji. Takie podejście mogłoby zapobiec powikłaniom, wynikającym z przerwy w
leczeniu i zmniejszyć całkowite koszty leczenia. Sprawne funkcjonowanie systemu
przekazywania informacji umożliwiłoby również wcześniejsze, a jednocześnie bezpieczne,
wypisywanie chorych ze szpitala z zapewnieniem profesjonalnej domowej opieki
medycznej. Umożliwiłoby to przesunięcie środków finansowych z bardzo drogiego
leczenia szpitalnego na tańsze leczenie ambulatoryjne i świadczenia rehabilitacyjne.
IV. Problemy związane z niedostatecznym wyposażeniem w sprzęt
medyczny i rehabilitacyjny
1. Brak łatwo dostępnych źródeł umożliwiających czasowe korzystanie ze
sprzętu rehabilitacyjnego w domu w ramach finansowania przez Narodowy
Fundusz Zdrowia
2. Brak systemu monitorowania stanu zdrowia i zagrożeń dla zdrowia osób w
podeszłym wieku (szczególnie zamieszkujących samotnie) z wykorzystaniem
najnowszych zdobyczy techniki, przesyłania danych na odległość itp.
3. Ograniczony dostęp pacjentów w podeszłym wieku do świadczeń z zakresu
telemedycyny.
Projekty realizowane w ramach programu AAL mogłyby być ukierunkowane na
rehabilitację domową osób w podeszłym wieku w zakresie podstawowym z
wykorzystaniem prostego sprzętu rehabilitacyjnego. Stworzenie w ramach programu łatwo
dostępnych wypożyczalni takiego sprzętu wraz z instruktażem i sprawdzaniem sposobu
jego obsługi w domu pacjenta umożliwiłoby wdrażanie wczesnej rehabilitacji bez
nadmiernego obciążania systemu refundacji zaopatrzenia ortopedycznego. Przed decyzją o
przyznaniu sprzętu ortopedycznego na stałe można by określić realne możliwości
korzystania z tego sprzętu przez pacjenta oraz dobrać indywidualnie najbardziej
odpowiedni sprzęt (Z praktyki klinicznej wynika, że nierzadko pacjenci w ogóle nie
korzystają z posiadanego w domu sprzętu ortopedycznego zrefundowanego wg zasad NFZ,
26

a, z drugiej strony, ogromna liczba pacjentów nie posiada odpowiedniego zabezpieczenia
w niezbędny sprzęt ortopedyczny).
Wprowadzenie w ramach AAL na szerszą skalę systemów monitorowania stanu zdrowia
osób w podeszłym wieku i szybkiego reagowania w sytuacjach pojawienia się problemów
zdrowotnych mogłoby poprawić poziom bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów w
podeszłym wieku i zmniejszyć koszty związane z opóźnionym leczeniem, możliwą do
uniknięcia hospitalizacją, itd. Wśród pacjentów, u których wprowadzenie takich systemów
monitorowania byłoby szczególnie uzasadnione, należy wymienić osoby zamieszkujące
samotnie, obarczone dużym ryzykiem upadku, chorych z zaburzeniami rytmu serca i
innymi chorobami układu krążenia oraz chorych z zaburzeniami neurologicznymi (np.
padaczką).
WNIOSKI
1. W Polsce mimo powszechności świadczeń ochrony zdrowia, osoby w
podeszłym wieku mają często utrudniony dostęp do opieki zdrowotnej na
odpowiednim poziomie, co wynika ze specyfiki przebiegu chorób u osób
starszych i towarzyszącej im często niepełnosprawności.
2. Do czynników utrudniających całościową opiekę nad pacjentami w
podeszłym wieku należą: trudności organizacyjne, brak odpowiedniego
szkolenia przed- i podyplomowego w zakresie geriatrii, niewystarczająca
komunikacja między świadczeniodawcami usług medycznych oraz
niewystarczające wyposażenie sprzętowe placówek ochrony zdrowia.
3. Wdrożenie projektów badawczych w zakresie programu AAL, a
następnie opracowanie rozwiązań systemowych na podstawie wyników tych
badań, pozwoliłoby na podniesienie jakości usług medycznych,
rehabilitacyjnych i socjalnych dla osób w podeszłym wieku i umożliwiłoby
bardziej ekonomiczne wykorzystanie środków przeznaczonych na ochronę
zdrowia.
Bibliografia
1. Abrams W. B., Bers M. H., Berkow R. (red.) MSD Podręcznik geriatrii. Ubran & Partner,
Wrocław, 1999.
2. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica. Gdańsk, 2006.
3. Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.) Starzenie się i starość jako doświadczenie jednostek i
zbiorowości ludzkich. Zakład Demografii UŁ, Łódź, 2006.
27

2.3 Główne choroby i problemy zdrowotne dotyczące osób starszych -
Katarzyna Wieczorowska-Tobis
Najważniejszą potrzebą osób starszych jest zachowanie sprawności funkcjonalnej.
Sprawność ta powinna być przede wszystkim rozumiana jako samodzielność, a zatem
niezależność od pomocy innych osób. Celem wszystkich działań podejmowanych w ramach
opieki geriatrycznej jest więc utrzymanie możliwie najlepszej sprawności funkcjonalnej, a
więc zminimalizowanie wpływu procesu starzenia i występujących chorób na tę sprawność.
Działania te zawsze, w dalszej perspektywie czasowej, prowadzą do zmniejszenia kosztów
opieki, między innymi ze względu na możliwość dłuższego przebywania osób starszych w ich
środowisku, a więc zmniejszenie zapotrzebowania na ich umieszczanie w instytucjach opieki.
U każdego pacjenta starszego z wielochorobowością (tzw. polipatologia - jednoczesne
występowanie znacznej liczny chorób) powinna być wykonana analiza stanu funkcjonalnego
( 1 ) w ramach kompleksowej oceny geriatrycznej. Wykorzystuje ona, jako narzędzia
badawcze, wystandaryzowane skale. W jej skład wchodzi:
• analiza stanu fizycznego (badanie podmiotowe i przedmiotowe ze szczególnym
zwróceniem uwagi na pobierane leki; sugeruje się również ocenę hipotonii
ortostatycznej),
• analiza stanu psychicznego (ocena funkcji poznawczych - skryning w kierunku
otępienia oraz ocena nastroju - skryning w kierunku depresji. Do oceny funkcji
poznawczych używana jest najczęściej skala MMS (ang. Mini Mental Scale)
opracowana przez Folsteinów, oceniająca między innymi orientację w czasie i
przestrzeni, zapamiętywanie, liczenie, pamięć świeżą czy funkcje językowe. Do oceny
nastroju służy Geriatryczna Skala Depresji),
• analiza sprawności w zakresie czynności dnia codziennego - podstawowych (ADL-
Activity of Daily Living) i złożonych (IADL - Instrumental Activity of Daily Living).
W kontekście sprawności w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego
rekomendowane jest użycie skali Katza lub indeksu Barthel, oceniających miedzy
innymi samodzielność w zakresie kąpieli, poruszania się, jedzenia, obecności
nietrzymania moczu, a w zakresie złożonych czynności - skali Lawtona, biorącej pod
uwagę między innymi przygotowywanie posiłków, przyjmowanie leków według
ustalonego harmonogramu czy samodzielne gospodarowanie pieniędzmi.
W razie potrzeby należy dodatkowo uwzględnić także inne elementy, takie jak:
28

• ocena równowagi i chodu dla oceny ryzyka upadków (skala Tinetti lub test „wstań i
idź”)
• ocena stanu odżywiania i ryzyka niedożywienia (na przykład według skali MNA -
ang. Mini Nutritional Assessment)
Wykonanie analizy w ramach kompleksowej oceny geriatrycznej ma na celu
poszukiwanie problemów o charakterze odwracalnym dających szanse na ich rozwiązanie. U
osób starszych wiele istniejących zaburzeń jest niewyleczalnych, a jednak – w przypadku ich
zdefiniowania – dają one dobre rokowanie jeśli chodzi o poprawę sprawności funkcjonalnej.
Jak wykazano, takie postępowanie, jako forma prewencji niepełnosprawności osób starszych,
jest o wiele bardziej ekonomiczne od zapewniania opieki osobom o znacznym stopniu
niepełnosprawności ( 2 ).
Z praktycznego punktu widzenia problemy zdrowotne starszych chorych można
podzielić na 3 grupy:
2.3.1 Wielkie zespoły geriatryczne i delirium
2.3.2 Jatrogenny zespół geriatryczny
2.3.3 Najczęstsze jednostki chorobowe występujące w starości.
2.3.1 Wielkie zespoły geriatryczne
Wielkie zespoły geriatryczne (WZG; ang. geriatric giants) to przewlekle
wieloprzyczynowe zaburzenia, które stopniowo ograniczają sprawność funkcjonalną osób
starszych i negatywnie wpływają na jakość ich życia. Dokładne oszacowanie częstości
występowania WZG jest trudne ze względu na nie zgłaszanie problemu i/lub nie zawsze
właściwie przeprowadzonego wywiadu z chorym.
Ryzyko wystąpienia wszystkich WZG narasta z wiekiem, a leczenie jest często
jedynie objawowe. Znaczny stopień ograniczenia sprawności w wyniku ich obecności wynika
z tego, że obecność dowolnego WZG znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia następnych, a
ponadto WZG są elementami tzw. cykli objawowych typowych dla geriatrii (zespoły
objawów tworzące mechanizm samonapędzającego się błędnego koła).
Do WZG zalicza się przede wszystkim:
• upadki i zaburzenia lokomocji,
• zaburzenia wzroku i zaburzenia słuchu,
• nietrzymanie moczu i stolca,
29

• depresję,
• otępienie,
• niedożywienie.
Upadki
Proces starzenia sprzyja upadkom (zmniejszenie masy mięśniowej, zmniejszenie
elastyczności stawów, zwolnienie odruchów warunkowych, pogorszenie funkcjonowania
narządu równowagi, zmiana postawy i schematu chodu), co powoduje, że potykająca się
osoba starsza (nawet zdrowa) upada prawie na pewno podczas gdy w tych samych warunkach
osobie młodszej udaje się utrzymać pozycję pionową. Upadek w ciągu ostatniego roku
zgłasza ok. 30% osób starszych. Ryzyko upadków jest znacznie większe w populacji osób
przebywających w instytucjach, gdzie jak się szacuje, upada co druga osoba; upadki mogą
być dla części z nich przyczyną instytucjonalizacji. Jednak nawet wśród osób po 80. roku
życia mieszkających w środowisku upada co druga osoba Szczególną skłonność do upadków
przejawiają osoby ze znacznym stopniem niesprawności oraz o niskiej aktywności fizycznej.
Kobiety upadają częściej niż mężczyźni.
Upadająca starsza osoba ma zwiększone ryzyko złamań, co wynika między innymi ze
zmniejszenia gęstości kości, towarzyszącego procesowi starzenia (nawet przebiegającemu w
nieobecności chorób - tzw. starzenie zwyczajne). U 2-6% upadających pacjentów dochodzi do
złamań w ich wyniku, przy czym u co 4-tego jest to złamanie szyjki kości udowej. Skalę
problemu pozwala sobie też uzmysłowić fakt, że prawie 90% złamań kości u pacjentów
starszych wynika z upadków. Po złamaniu pacjenci, szczególnie ci z najstarszych grup
wiekowych, stosunkowo rzadko wracają do sprawności funkcjonalnej sprzed złamania ( 3 ).
Poza złamaniami, groźną konsekwencją upadków jest tzw. zespół poupadkowy czyli
zespół zmian zachowania wynikający z lęku przed upadkiem. Występuje u 20-25% osób
starszych, które się przewróciły, jednak jeszcze częściej dotyczy osób, które same nie upadły,
ale były świadkiem upadku, zwłaszcza kiedy zakończył się on złamaniem. Osoby, u których
zespół ten występuje, zawsze ograniczają swoja aktywność. To ograniczenie aktywności i
wynikająca z niego izolacja społeczna mogą być przyczyną depresji. W skrajnych
przypadkach zespołu poupadkowego chorzy odmawiają nawet wstania z łóżka.
U osób samotnych, które upadły i ze względu na stłuczenia lub złamania leżą przez
wiele godzin oczekując na pomoc powstaje ryzyko wychłodzenia i obniżenia odporności, co
może kończyć się np. zapaleniem płuc.
30

Jak wynika z badań epidemiologicznych upadki u osób starszych zdarzają się
najczęściej podczas wykonywania czynności życia codziennego czyli np. podczas wstawania,
siadania, pochylania się czy po prostu chodzenia lub podczas kąpieli (wchodzenie do wanny
lub z niej wychodzenie). Często upadki zdarzają się też w nocy podczas wstawania do
ubikacji (fizjologiczna przewaga diurezy nocnej). Największa liczba upadków występuje
między godziną 22.00 a godziną 10.00 czyli w nocy i w godzinach porannych. Najczęściej
dochodzi do nich w łazience, w sypialni i w kuchni.
Wśród przyczyn upadków, niezmiennie od wielu lat, poczesne miejsce zajmują
czynniki środowiskowe ( 4 ). Oznacza to, że ich optymalizacja może znacznie zmniejszyć
częstość upadków. Takie prozaiczne rzeczy jak nierówna podłoga czy meble utrudniające
przejście, mogą być przyczyną potknięcia. Na liście zagrożeń znajdują się też między innymi
niewłaściwie dobrane obuwie, śliskie podłoże (podłoga mokra lub wypastowana,
przesuwające się dywany), niedpowiednia wysokość łóżka (wstanie ze zbyt niskiego lub zbyt
wysokiego czy tez bardzo miękkiego łóżka może przyczynić się do zaburzeń równowagi),
niestabilne stoły i krzesła, niedostateczne oświetlenie i niedostępne włączniki czy
niewłaściwie dobrane okulary.
Upadki jednak mogą być jedyną manifestacją wielu ostrych zaburzeń (np. zawał
mięśnia sercowego czy nagłe zaburzenia wymiany gazowej w płucach). Można je wtedy
taktować jako „wierzchołek góry lodowej” – okazuje się bowiem, że pacjent upada na
przykład z powodu dekompensacji niewydolności krążenia, która jest konsekwencją
nadczynności tarczycy czy anemii. Niewdrożenie wtedy procedur diagnostycznych jest
oczywistym błędem. Ryzyko upadków jest też zwiększone w przypadku wielu chorób
przewlekłych takich jak: stany po udarach, choroba Parkinsona, depresja, otępienie, choroba
zwyrodnieniowa stawów, niedowidzenie czy hipotonia ortostatyczna, ale może też być
konsekwencją stosownych leków (w przypadku stosowania 5 i więcej leków ryzyko upadków
jest zwiększone bez względu na rodzaj stosowanych preparatów).
Aktywność fizyczna zwiększa nasilenie zagrożeń środowiskowych i jednym z
największych błędów jest unieruchamianie osób starszych z obawy przed upadkami. W
prewencji bowiem upadków (poza eliminacja zagrożeń środowiskowych) ogromne znaczenie
ma właśnie utrzymanie aktywności fizycznej (zwiększenie siły mięśniowej i wzrost
sprawności fizycznej). Wdrażając jednak zalecenia zwiększenia aktywności należy
przedsięwziąć wszelkie środki ostrożności – czyli uświadomić pacjenta i opiekunów o
ewentualnych zagrożeniach oraz nauczyć odpowiedniego postępowania.
31

Zaburzenia wzroku i słuchu
Ocena częstości występowania zaburzeń wzroku i słuchu wśród osób starszych jest
trudna ponieważ według niektórych nawet 75% dolegliwości nie jest zgłaszana lekarzom, ze
względu na akceptację tych zaburzeń jako naturalnej konsekwencji starzenia.. Prowadzi to
niestety często do ich progresji i powstania zmian nieodwracalnych pomimo wcześniej
dobrego rokowania. Przykładem może być długotrwale nie leczona zaćma.
Nie ma wątpliwości, że ryzyko wystąpienia zaburzeń wzroku i słuchu narasta z
wiekiem. Według danych pochodzących z badań wykonanych na Podlasiu w populacji osób
w wieku 75 lat i starszych problemy ze słuchem i ze wzrokiem ma ok. 40% populacji. W obu
przypadkach są one jednak znacznie częściej skarżą się na problemy mieszkańcy wsi niż
miast. Może to wskazywać na trudności z oprotezowaniem u mieszkańców wsi, ale i na
gorszy dostęp do konsultacji okulistycznych czy laryngologicznych ( 5 ).
W przypadku obydwu narządów zmysłu dobrze zdefiniowane są zmiany wynikające z
samego procesu starzenia. Presbyopia czyli tzw. oko starcze to przede wszystkim
dalekowzroczność, ale również zwolnienie akomodacji i ograniczenie pola widzenia.
Prespyacusis (ucho starcze) obejmuje głównie niedosłuch w zakresie tonów wysokich. Na
zmiany wynikające z procesu starzenia w obydwu narządach nakładają się zmiany
chorobowe. W przypadku zaburzeń wzroku niedowidzenie, nawet znaczne, wynika
najczęściej z obecności jednej z następujących chorób zaćma, jaskra, degeneracja centralna
siatkówki i retinopatia cukrzycowa. Jeśli chodzi o słuch to wyraźnie podkreślić trzeba wagę
czynników środowiskowych czyli narażenie (zwłaszcza przewlekłe) na nadmierny hałas.
Przyczyną niesamodzielności w przypadku niedowidzenia i niedosłuchu u wielu osób
starszych jest brak odpowiedniego oprotezowania. Osoby starsze często używają tą sama parę
okularów przez długie lata lub w przypadku uszkodzenia wyjmują stare okulary sprzed lat z
szuflady. Nagminne jest też kupowanie okularów na rynkach czy w drogeriach ze względu na
ich niska cenę. W przypadku niedosłuchu – osoby starsze przyzwyczają się do „milknącego
świata”, co w późniejszym okresie czyni trudnym wprowadzenie aparatów słuchowych.
Aparaty te powinny być wprowadzone możliwie najwcześniej. Ważne jest też przy wyborze
oprotezowania uwzględnienie ograniczeń manualnych osób starszych (drżenie rąk, zmiany w
stawach w obrębie dłoni).
Wobec przedstawionych faktów konieczny jest skryning w kierunku występowania
zaburzeń wzroku i słuchu u osób starszych, który niestety nie jest prowadzony. Zalecenia, że
osoby starsze powinny podawać się badaniu okulistycznemu nie rzadziej niż raz na dwa lata
są powszechnie nierespektowane. Tymczasem regularne badania przesiewowe pozwoliły nie
32

tylko zdefiniować częstość problemu w populacji, ale przede wszystkim wdrożyć procedury
diagnostyczne i lecznicze, co niewątpliwie poprawiłoby funkcjonowanie wielu chorych.
Zarówno bowiem zaburzenia wzroku, jak i słuchu prowadzą do zmniejszenia aktywności,
upadków, izolacji społecznej i depresji.
Nietrzymanie moczu i stolca
Częstość występowania nietrzymania moczu w całej populacji osób starszych
oceniana jest na ok. 10-20%, ale wśród pacjentów starszych hospitalizowanych – już 30%, a u
osób przebywających w instytucjach - nawet 50%. Zaburzenie to występuje z większą
częstością u kobiet niż u mężczyzn.
Występowanie nietrzymania stolca jest problemem rzadszym. Wśród osób w
podeszłym wieku ocenia się na 5-6 %, ale i w tym przypadku wśród osób starszych
przebywających w zakładach opiekuńczych częstość tego zaburzenia znacznie wzrasta.
U chorych z nietrzymaniem moczu należy pamiętać o możliwości jego związku z
ostrymi stanami patologicznymi najczęściej spoza układu moczowego. Jest to tzw.
przejściowa postać nietrzymania moczu. Istotne jest tu zdefiniowanie przyczyny, gdyż jej
usunięcie likwiduje lub znacznie zmniejsza dolegliwości. Co więcej przejściowe nietrzymanie
moczu może się utrwalić. Do przejściowego nietrzymania moczu może prowadzić: delirium
(ostra manifestacja mózgowa zaburzeń somatycznych), infekcje dróg moczowych, atroficzne
zapalenie błony śluzowej cewki moczowej i pochwy, pobierane przez chorych leki (np. leki
nasenne, psychotropowe czy moczopędne), zaburzenia psychiczne (głównie depresji i
zaburzeń lękowych), nadmierna objętość wydalanego moczu (np. w hiperglikemii i
hiperkalcemia, czy w niewydolności krążenia), ograniczenie możliwości poruszania się
(niemożność dojścia do toalety (np. stany po udarach, zaawansowana choroba
zwyrodnieniowa stawów, stany po urazach narządu ruchu, niedowidzenie, zaburzenia
równowagi) i zaleganie mas kałowych w odbytnicy w chorych z zaparciami (ucisk na pęcherz
moczowy i cewkę)( 6 ).
Nietrzymanie moczu ze względu na powikłania znacznie ogranicza samodzielność
chorych i zwiększa koszty leczenia, zarówno te które ponosi pacjent (leki, środki
opatrunkowe przy wystąpieniu odleżyn, wkładki, pieluchy), jak i te które ponosi system
(koszt pobytu w instytucji, koszt opieki społecznej).
W jego wyniku może pojawić się bolesne podrażnienie skóry w rejonie krocza, co u
osoby unieruchomionej zwiększa ryzyko odleżyn. Nieprawidłowe postępowanie u osób z
nietrzymaniem moczu jest przyczyną nawracających zakażeń moczowych; u chorych w
33

ciężkim stanie ogólnym (np. z towarzyszącym niedożywieniem) może prowadzić do sepsy.
Ponieważ zakażenia układu moczowego prowadzą do nietrzymania moczu, a niewłaściwie
leczone nietrzymanie moczu prowadzi do zakażeń powstaje tu typowy przykład mechanizmu
błędnego koła.
Z innych powikłań nietrzymanie moczu zwiększa ryzyko upadków i złamań kości.
Prowadzi również do negatywnych skutków psychospołecznych, w tym izolacji społecznej i
zwiększa ryzyko depresji. U pacjentów takich ze względu na brak motywacji nasila się
nietrzymanie moczu (mechanizma błędnego koła). Dodatkowo nietrzymanie moczu jest też
jedną z najczęstszych przyczyn umieszczania osób starszych w instytucjach ( 7 ).
Depresja
Depresje są najczęstszymi zaburzeniami psychicznymi wieku podeszłym. Dla starości
poza depresjami endogennymi czyli nawracającymi epizodami depresji często wyzwalanymi
przez sytuacje życiowe (np. śmierć bliskiej osoby czy ciężka nieuleczalna choroba) typowe są
też zaburzenia nastroju i aktywności, związane z chorobą mózgu lub inną chorobą
somatyczną czyli tzw. depresje organiczne. Stąd też częstość występowania wszystkich form
depresji określa się w populacji powyżej 65 r.ż. nawet na 30%. Depresja występuje np. u 20-
30% chorych z chorobą Alzheimera i u 30-50% - z chorobą Parkinsona. Jest też częsta u
chorych po udarach - ma ją nawet 60-70% chorych w przypadku wystąpienia udaru w lewej
okolicy czołowej (10-50% wszystkich chorych starszych z chorobami somatycznymi takimi
jak przewlekłe choroby płuc, choroby tarczycy, cukrzyca i oczywiście nowotwory). Depresję
mogą również wywoływać leki (np. propranolol, digoksyna, kodeina, indometacyna,
metoklopramid).
Do czynników środowiskowych mających największe znaczenie dla częstego
występowania depresji w starości należy izolacja społeczna zwłaszcza spotęgowana utratą
współmałżonka (10-20% wdowców ma depresję utrzymującą się nawet do dwóch lat po takiej
utracie; w grupie tej w pierwszym roku jest wybitnie zwiększone ryzyko samobójstw); a także
samotność, brak wsparcia społecznego samotność, zły stan finansowy oraz zmiana miejsca
pobytu czy wypis ze szpitala po przebytej chorobie somatycznej.
Problemem w starości jest częste nierozpoznawanie depresji. W powszechnym
przekonaniu skargi osób starszych na poczucie smutku, przygnębienia, niechęć do życia, czy
zmęczenie są częścią procesu starzenia.
Ponadto, u osób starszych częste jest występowanie depresji pod postacią tzw. masek.
Trudności w rozpoznaniu występują zwłaszcza gdy objawy choroby somatycznej (maski
34

somatyczne) występują bez wyraźnie obniżonego nastroju. Pacjent koncentruje się na
dolegliwościach somatycznych częstych w starości (np. przewlekłe bóle czy zaparcia) i
depresja pozostaje nierozpoznana. Niepodjęcie leczenia depresji i podawanie jedynie leków
zwalczających objawy nie przynosi poprawy. Utwierdza natomiast pacjenta w przekonaniu o
ciężkości i nieuleczalności choroby, co pogarsza jego sprawność i nasila depresje (mechanizm
błędnego koła).
Przewlekły przebieg depresji powoduje, że sprawność pacjentów, a więc i ich jakość
życia znacznie się pogarszają się. Wynika to mi. z braku motywacji do podejmowanego
działań celowych takich jak dbałość o stan zdrowia, regularne przyjmowanie leków czy
jedzenie. Depresja zwiększa nie tylko ryzyko upadków i nietrzymania moczu, ale także może
powodować zaburzenia pamięci, które znajdują potwierdzenie w badaniu przedmiotowym. To
tzw. otępienie odwracalne (zwane też pseudo-otępieniem) ustępuje po wyleczeniu depresji.
Jednak pogorszenie funkcjo poznawczych może dodatkowo pogarszać stan chorego co nasila
depresję (mechanizm błędnego koła).
Śmiertelność w depresji ulega znacznemu zwiększeniu i to nie tylko ze względu na
zwiększone ryzyko samobójstw, ale także ze względu na pogarszający się stan somatyczny
chorych. Sprawowanie opieki jest obarczone znacznymi kosztami dodatkowymi ze względu
na liczne mechanizmy błędnego koła.
Otępienie
Częstość otępienia wyraźnie wzrasta z wiekiem. Ocenia się, że występuje ono u 1% osób
do 65 r.ż., około 10% w całej populacji geriatrycznej, a po 90 roku życia aż u 40% osób.
Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera stanowiąca 50-70% wszystkich
przypadków. Inne rzadsze przyczyny to: otępienie naczyniowe (występuje z częstością ok. 10-
15%), otępienie z ciałami Lewy´ego (ok. 13%) i otępienie czołowo-skroniowe (ok. 9%).
Rodzaj opieki, której wymagają chorzy z otępieniem uzależniony jest od
zaawansowania zmian ( 8 ). Może on być definiowany według skali GDS (ang. Global
Deterioration Scale wg Reisberga - Globalna Skala Demencji), służącą do oceny
zaawansowania otępienia w oparciu o ocenę funkcjonowania pacjenta, a także o elementy
wywiadu od rodziny i opiekunów oraz częściowo na badaniu samego chorego. Wybrane
elementy skali przedstawiono poniżej.
Na etapie umiarkowanych zaburzeń poznawczych (stopień 4) występuje wyraźny
deficyt widoczny w dokładnym badaniu. Pacjent przestaje orientować się w aktualnych
wydarzeniach. Zaburzenia dotyczą również pamięci wydarzeń z osobistej historii chorego.
35

Pojawiają się zaburzenia koncentracji widoczne podczas seryjnego odejmowania, pogarsza
się umiejętność podróżowania i możliwość zarządzania własnymi finansami, występuje
niemożność wykonywania złożonych zadań. Często jeszcze na tym etapie nie stwierdza się
zaburzeń dotyczących orientacji co do czasu i osoby, rozpoznawania znanych choremu miejsc
i twarzy, podróżowania do znanych miejsc. Wypieranie stanowi podstawowy mechanizm
obronny. Obserwuje się blednący afekt i ucieczkę od wyzwań.
Głębokie zaburzenia poznawcze (stopień 6) to okres kiedy chory może już zapomnieć
imię współmałżonka, od którego, jako opiekuna, jest już w pełni uzależniony. Występuje też
dezorientacja czasowa i przestrzenna. Nie ma rozeznania co do aktualnych wydarzeń i
nabytych doświadczeń. Pozostaje śladowa pamięć przeszłości. Może potrzebować pomocy w
podstawowych czynnościach dnia codziennego. Potrzebuje opieki podczas podróży, ale
niekiedy może sam podróżować do znanych sobie miejsc. Rytm dobowy często bywa
zaburzony. Prawie zawsze chory przypomina sobie własne imię. Czasami odróżnia znane
sobie osoby ze swojego otoczenia od osób sobie nieznanych. Pojawiają się zmiany
osobowości i zaburzenia emocjonalne. Są one zmienne i obejmują: zachowania będące
skutkiem urojeń np. pacjent może oskarżać współmałżonka o oszustwo, może rozmawiać z
nieistniejącymi postaciami z otoczenia, albo z własnym odbiciem w lustrze. Pojawiają się
zachowanie obsesyjne np. ciągłe mycie rąk, objawy lęku, pobudzenie, niekiedy pojawiają się
po raz pierwszy nie występujące wcześniej zachowania agresywne, apatia i utrata napędu,
chory nie może skupić myśli wystarczająco długo by zaplanować celowe działanie.
Bardzo głębokie zaburzenia poznawcze (ciężkie otępienie – stopień 7) to okres kiedy
wszystkie zdolności werbalne znikają. Chory jest niesamodzielny w zakresie wszystkich
podstawowych czynności życiowych. Ograniczeniu ulegają możliwości ruchowe - chory
między innymi przestaje chodzić. Następuje całkowite rozprzężenie możliwości
wykonawczych mózgu. Obecne są neurologiczne objawy świadczące o uogólnionym
uszkodzeniu kory mózgowej.
Kolejne etapy otępienia stanowią coraz większe wyzwanie dla opiekunów i
organizatorów opieki. Przeciętny czas narastania objawów w chorobie Alzheimera to ok. 8-14
lat. W praktyce jednak rozpoznanie następuje dopiero w okresie wyraźnego jej zaawansowania,
co oznacza, że czas trwania dolegliwości obejmuje najczęściej około 5-7 lat. Celem opieki, tak
długo jak to jest możliwe, jest aktywizacja chorego pozwalająca mu na zachowanie choćby
nawet bardzo ograniczonej samodzielności.
36

Niedożywienie
Problem niedożywienia dotyczy 5-10% osób starszych przebywających we własnym
środowisku, ale aż 30-60% przebywających w instytucjach oraz szpitalach. Pamiętać przy
tym trzeba, że starość poza niedożywieniem ilościowym (wynikającym z niedoborów
kalorycznych czy nasilonego katabolizmu) sprzyja także powszechnie występującym
niedoborom jakościowym (niedobory witamin i mikroelementów)( 9 ).
Niedożywienie w starości może wynikać z wielu występujących chorób takich jak na
przykład przewlekłe procesy zapalne, nowotwory, choroby przewodu pokarmowego,
niewydolność krążenia, przewlekła obturacyjna choroba płuc, choroby tarczycy, depresja,
otępienie, stany po udarach mózgu. Dodatkowo niekorzystnie na stan odżywienia mogą
wpływać pobierane leki (ryzyko niedożywienia wzrasta wraz z liczbą pobieranych
preparatów), a także czynniki socjoekonomiczne takie jak osamotnienie, izolacja,
ograniczenia dietetyczne wynikające z sytuacji materialnej oraz zły stan higieny jamy ustnej
w tym braki w uzębieniu i nieodpowiednie oprotezowanie.
Wśród następstw niedożywienia wymienić należy przede wszystkim nasilenie
wynikającej z procesu starzenia sarkopenii (zmniejszenie masy mięśniowej). Wpływa to na
pogorszenie sprawności psychoruchowej i zwiększa ryzyko upadków. Upadki u osób
niedożywionych wobec współistniejących niedoborów wapnia i w konsekwencji osteoporozy
często kończą się złamaniami co w sposób oczywisty niekorzystnie wpływa na niezależność
starszych chorych.
Typową cechą niedożywienia jest też zmniejszenie syntezy białek wątrobie i
obniżenie ich stężenia w surowicy. Utrudnia to gojenie ran i sprzyja powstawaniu odleżyn, a
towarzyszące upośledzenie odporności zwiększa skłonność do infekcji. Źle gojące się zmiany
zapalne w jamie ustnej wobec utrudnienia rozdrabniania pokarmów nasilają zjawisko
niedożywienia (mechanizm błędnego koła). Zachodzące równolegle zmiany w układzie
oddechowym (zaniki mięśni oddechowych, pogorszenie wentylacji płuc) sprzyjają dodatkowo
występowaniu zapaleń płuc. Nie bez znaczenia dla występujących patologii mają również
zaburzenia funkcji układu krążenia i współistniejąca niedokrwistość upośledzające funkcje
każdej pojedynczej komórki, a więc i całego organizmu. Prowadzić to może mi. do
zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, a więc być przyczyną pogorszenia
funkcji poznawczych. Dodatkowo, u niedożywionych chorych pogarsza się funkcja wątroby i
trzustki oraz dochodzi do zwolnienia perystaltyki przez co zaburzeniu ulegają procesy
trawienia i wchłaniania. Pogłębia to istniejące niedożywienie, a zatem powoduje powstanie
kolejnego mechanizmu błędnego koła.
37

Niedożywienie zawsze wiąże się z gorsza odpowiedzią na stosowane leczenie, a więc
z wydłużeniem pobytów szpitalnych, a co za tym idzie ze wzrostem kosztów leczenia.
Dodatkowo wobec wywoływanej przez nie niesprawności funkcjonalnej jest częstą przyczyną
umieszczania osób starszych w instytucjach.
Umiejętność oceny ryzyka niedożywienia ma szczególne znaczenie u pacjentów
starszych, gdyż włączenie odpowiedniego leczenia dietetycznego potencjalnie powoduje
szybką poprawę stanu chorego. Jest to niezwykle ważne wobec trudności z leczeniem innych
WZG.
Delirium
Delirium jest nagłą dysfunkcją mózgu (splątanie, majaczenie), do której dochodzi w
wyniku dowolnej choroby somatycznej (toksemia, zaburzenie metaboliczne). Jest to stan
ostry będący stanem zagrożenia życia. Jako taki nie jest więc WZG. Należy jednak koniecznie
odróżnić delirium od otępienia i depresji dlatego często omawia się je razem jako
komponenty tzw. zespołu DDD (depresja, demencja, delirium). W przeciwieństwie do
otępienia delirium jest stanem potencjalnie odwracalnym. W przypadku właściwego
zdiagnozowania problemu i usunięcia jego przyczyny chory ma szanse powrotu do stanu
sprzed epizodu ( 10 ).
Częstość występowania delirium jest duża, zwłaszcza u hospitalizowanych starszych
chorych. Według różnych danych ok. 10–15% starszych pacjentów trafia do szpitala z
objawami delirium, a u kolejnych 10-40% objawy występują w czasie hospitalizacji.
Przyczyną majaczenia może być praktycznie każda choroba czy zakłócenie
homeostazy organizmu. Wśród częściej spotykanych wymienić należy: infekcje bakteryjne
(zwłaszcza zapalenia płuc i zapalenia pęcherza), hipoglekemię, nadczynność i niedoczynność
tarczycy, niewydolność nerek i niewydolność wątroby, niedokrwienie mózgu, niewydolność
krążenia, zawał serca, niewydolność oddechową, niedokrwistości, choroby naczyń mózgu,
zaburzenia elektrolitowe, zespoły abstynencyjne (odstawienie alkoholu, leków), silne bóle,
zabiegi operacyjne zwłaszcza w znieczuleniu ogólnym oraz leki (szczególnie środki
psychotropowe, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i benzodiazepiny, ale także leki
moczopędne, przeciwhistaminowe, przeciwwymiotne, przeciwparkinsonowskie,
przeciwpadaczkowe, przeciwnadciśnieniowe, przeciwbólowe (zwłaszcza narkotyczne),
digoksyna, sterydy).
Rokowanie w delirium zależy głównie od schorzenia wywołującego, ale także od
umiejętności i doświadczenia zespołu terapeutycznego. Jednym z podstawowych warunków
38

skuteczności leczenia jest jego rozpoznanie, a przede wszystkim jego odróżnienie od
otępienia. Niestety u chorych z otępieniem często objawy delirium zrzucane są na karb
progresji choroby podstawowej.
Zastosowanie projektów AAL do zmniejszenia niesprawności będącej wynikiem
występowania WZG
Celem zastosowania projektów AAL powinno być stworzenie warunków do utrzymania
możliwie największej samodzielności osób starszych. Obejmować to powinno przerywanie
mechanizmów błędnych kół, których elementami są WZG. Konieczne jest również
uwzględnienie celów edukacyjnych.
W przypadku upadków, projekty AAL mogą być zastosowane do stworzenia systemów
automatycznego „powiadamiania” o upadku. Umożliwi to skrócenie czasu oczekiwania na
pomoc, a więc poprzez zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poprawi jakość życia osób
starszych. Jednocześnie poprzez zmniejszenie liczby powikłań w sposób znaczący wpłynie na
koszty opieki.
W prewencji upadków, w ramach projektów AAL możliwe wydaje się wdrożenie
programów edukacyjnych zarówno dla upadających osób starszych, jak i ich opiekunów.
Programy takie powinny z jednej strony zawierać instruktażowe ćwiczenia ułatwiające
zachowanie równowagi, a z drugiej - uczyć jak ma zachować się chory po upadku, tak aby
potencjalne konsekwencje były możliwie najmniejsze.
W przypadku chorych niedowidzących i niedosłyszących projekty AAL mogą nie tylko
wpłynąć na zwiększenie ich samodzielności, ale również na ułatwienie ich komunikacji z
otoczeniem co w sposób oczywisty przekłada się na jakość życia. Wdrażane rozwiązania
powinny wspierać uszkodzony zmysł poprzez uwzględnienie rozwiązań opartych na zmysłach
prawidłowo działających.
Jeśli chodzi o chorych z otępieniem to wydaje się, że wdrożenie projektów AAL może
służyć z jednej strony stworzeniu systemu pozwalającego na ich monitorowanie co powinno
być sposobem odciążenia opiekunów, a drugiej – organizacji rozwiązań pozwalających na
trening pamięci, co jest uznanym sposobem spowolnienia progresji zmian. Pierwsze z
wskazanych rozwiązań może również zaowocować zmniejszeniem występowania delirium w
grupach chorych z ryzykiem tego zaburzenia.
Wydaje się też, że przy pomocy projektów AAL możliwe będzie rozwiązanie
monitorowania diety u samotnie mieszkających osób starszych, co pozwoli na wcześniejsze
wykrywanie niedożywienia nie tylko ilościowego, ale i jakościowego. Ma to szczególne
39

znacznie, gdyż wprowadzenie leczenia dietetycznego potencjalnie szybko prowadzi do
poprawy stanu ogólnego, a jego brak – przeciwnie - powoduje zwiększająca się zależność od
pomocy.
2.3.2 Jatrogenny zespół geriatryczny
Jatrogenny zespół geriatryczny (JZG) to zespół objawów chorobowych wynikających z
pobieranych przez pacjenta leków. JZG, może być traktowany jako działania niepożądane po
stosowanych preparatach farmaceutycznych, co stanowi według niektórych co trzeci problem
zdrowotny w geriatrii. Zespołem jatrogennym mogą być upadki, hipotonia czy pogorszenie
funkcji nerek wynikające z ujemnego bilansu płynów, a także pogorszenie funkcji
poznawczych czy delirium. Działania niepożądane po stosowanych lekach są nie tylko
uciążliwe dla pacjentów i stanowią zagrożenie dla ich sprawności funkcjonalnej, ale także
niosą ze sobą ogromne koszty. Uważa się na przykład, że hospitalizacje z powodu działań
niepożądanych stanowią od 4 – 16% wszystkich hospitalizacji osób starszych. Konieczność
rozwiązania problemów związanych z lekami znalazła się wśród zaleceń koniecznych do
wdrożenia wymienionych w programie „Healthy aging – a challenge for Europe”
(program, którego celem było wskazanie kierunków promowania zdrowia w populacji osób w
wieku 50 i więcej lat, był realizowany w latach 2004-2007 - został zakończony w czerwcu
bieżącego roku - w 10 krajach europejskich pod egidą AGE-Platform, WHO i EuroHealthNet,
a współfinansowany przez Komisję Europejską ( 11 ).
Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest szczególnie wysokie w starości, ale
ma związek nie z wiekiem, lecz ze znaczną liczbą pobieranych leków, niezależnie od rodzaju
stosowanych substancji. Udowodniono, że ryzyko to wzrasta wykładniczo i przy ośmiu
lekach pobieranych w systemie codziennym wynosi 100% ( 6 ) Oznacza to, że w przypadku
przyjmowania nie mniej niż 8 preparatów u każdego pacjenta występują działania
niepożądane. Z badań przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie osób w Poznaniu i
Głogowie ( 12 ) wynika, że średnia liczna średnia liczba pobieranych w systemie codziennym
leków wynosi ponad 7, w tym ponad 5 leków wydawanych w aptekach na receptę lekarską i
niemal 2 leki wydawane bez recepty (OTC), co pozwala uzmysłowić sobie skalę zagrożenia.
Wśród przyczyn problemów związanych z pobieraniem leków w starości wymienić
należy przede wszystkim niepodatność pacjentów na zalecenia dotyczące stosowania leków
(ang. noncompliance). Ryzyko pobierania leków nie według zalecanych schematów narasta
wraz z liczbą stosowanych preparatów. Zjawisko to może odnosić się do sytuacji kiedy
40

pacjent zapomina o wzięciu leków. Jest to szczególnie częste w okresach bezobjawowych u
pacjentów biorących leki przez dłuższy czas. Konsekwencje zależą oczywiście od rodzaju
leku, o którym pacjent zapomniał – jeśli jest to np. hormon tarczycy stosowany u chorego po
usunięciu gruczołu, to może to prowadzić w krótkim czasie do zgonu. Innym przykładem
zjawiska niepodatności jest omyłkowe zdwojenie dawki czy wzięcie nieprawidłowego
preparatu, co ma często miejsce w przypadku pacjentów pobierających jednocześnie kilka
różnych preparatów.
Wśród przyczyn znacznej częstości występowania działań niepożądanych w starości
wymienia się też nieoptymalne zapisywanie leków przez lekarzy. Dotyczy to nie tylko
zagrożenia interakcjami, ale także stosowania jednocześnie 2 leków o tym samym
mechanizmie działania (tzw. terapia podwojona - ang. duplicate therapy). Taka terapia może
obejmować np. stosowanie dwóch leków z grupy blokerów enzymu konwertującego (ACE-I).
Jak wykazaliśmy, co 10 pacjent leczony lekiem z tej grupy otrzymuje również drugi lek ( 13 ).
Jak wynika z przeprowadzonych badań, terapia podwójna w większości wynika z braku
przepływu informacji na drodze pacjent-lekarz lub lekarz-lekarz. Można bowiem
udokumentować, że w przypadku zduplikowanego stosowania ACE-I jeden z leków jest
najczęściej zapisywany przez lekarza rodzinnego, a drugi – przez kardiologa. Szczególnie
często pacjenci starsi pobierają dwa leki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych
(NLPZ) czy też dwa leki należące do grupy benzodiazepin.
Jednak nieoptymalne zapisywanie leków jest zjawiskiem znacznie szerszym i
obejmuje również nieuwzględnienie interakcji lek-lek czy lek-choroba. Nieuwzględnienie
interakcji może wynikać z jednej strony z nie wzięcia ich pod uwagę, ale z drugiej wyraźnie
podkreślić trzeba możliwość ich związku z brakiem przepływu informacji. Do częstych
interakcji na poziomie lek-choroba należą: stosowanie NLPZ i sterydów u pacjentów
chorujących na chorobę wrzodową (możliwość uszkodzenia śluzówki żołądka, nasilone
ryzyko krwawienia z uszkodzonej śluzówki), stosowanie NLPZ u chorych z niewydolnością
serca (ze względu na retencję sodu i wody możliwość nasilenia niewydolności serca),
stosowanie nieselektywnych leków blokujących receptory beta-adrenergiczne u chorych na
przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (ryzyko wywołania skurczu oskrzeli, co nasila objawy
chorobowe). Wśród interakcji lek-lek wymienia się przede wszystkim interakcje NLPZ i
pochodnych kumaryny (ryzyko krwawienia – jedna z najczęstszych przyczyn hospitalizacji
polekowych osób starszych).
Wśród przyczyn znacznego ryzyka działań niepożądanych w starości wymienia się
także zapisywanie leków, które starszym chorym zapisywane być nie powinny be względu na
41

udokumentowane ryzyko. Są to na przykład długodziałające benzodiazepiny (ze względu na
możliwość kumulacji w ustroju i zwolnioną eliminację) czy indometacyna (między innymi
znaczne ryzyko majaczenia).
Zastosowanie projektów AAL do zmniejszenia ryzyka wystąpienia JZG
Jeśli chodzi o jatrogenny zespół geriatryczny to realizacja projektów AAL mogłaby
wesprzeć pacjenta w prawidłowym pobieraniu leków na przykład poprzez stworzenia sytemu
ułatwiającego właściwe pobieranie leków (system głosowy przypominający o pobraniu leków
czy też łatwe w obsłudze dozowniki – obecnie dostępne na rynku przy istnieniu jakiejkolwiek
niesprawności są praktycznie nie do zastosowania). Z drugiej strony konieczne jest
przygotowanie narzędzi zawierających kryteria jakości farmakoterapii geriatrycznej celem
zwiększenia efektywności leczenia pacjentów starszych. Kryteria takie można by stworzyć w
postaci oprogramowania na użytek lekarzy leczących starszych pacjentów lub farmaceutów,
co umożliwiło by wdrożenie programu opieki farmaceutycznej w geriatrii (program opieki
farmaceutycznej działa np. w Wielkiej Brytanii). Obecnie dostępne oprogramowania
znajdujące się w ofercie firmy Kamsoft zawiera jedynie interakcje lek-lek i przewiduje tylko
sytuacje kiedy pacjent stosuje 2 leki).
2.3.3 Najczęstsze jednostki chorobowe występujące w starości.
Wielu jednostek chorobowych występujących w starości charakteryzuje się znaczną
niespecyficznością objawów. Ta odmienność kliniczna jest jednym z elementów
sprawiających znaczne trudności diagnostyczne. Z drugiej strony typowy dla geriatrii jest tzw.
efekt domino co oznacza, że pojawienie się zmian chorobowych w jednym narządzie niesie ze
sobą ryzyko szybkiego obejmowania procesem chorobowym kolejnych. Wielonarządowość
zmian po części wynika z gorszej funkcji wszystkich narządów w konsekwencji starzenia co
utrudnia utrzymanie homeostazy. Sytuacje pogarsza jeszcze typowa dla wieku podeszłego
wielochorobowość (jednoczesne występowanie kilku procesów chorobowych u tego samego
chorego) i związana z tym wielolekowość. Wszystkie wskazane powyżej zjawiska muszą być
uwzględnione w procesie diagnozowania i leczenia, tak aby w wyniku podjętych działań
osoba starsza była możliwie najbardziej niezależna od pomocy osób trzecich. W przypadku
wszystkich patologii niezwykle ważne jest uwzględnienie leczenia niefarmakologicznego
(dieta, aktywność fizyczna), co może zmniejszyć zapotrzebowania na leczenie
farmakologiczne ( 14 ). W dalszej części scharakteryzowano wybrane najczęstsze w starości
jednostki chorobowe.
42

Choroba zwyrodnieniowa stawów
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najpowszechniejszym problemem medycznym
starości. Dolegliwości z nią związane występują u ponad 80% osób w wieku powyżej 75 lat -
dotyka dwukrotnie częściej kobiet niż mężczyzn.. Jest ona też jedną z najczęstszych przyczyn
ograniczenia ich sprawności.
Może dotyczyć jednego lub kilku stawów. Najczęściej zajęte są stawy kolanowe,
biodrowe, stawy kręgosłupa szyjnego i lędźwiowego oraz stawy stóp i rak. Główne
dolegliwości to ból przewlekły w obrębie zajętych stawów nasilający się podczas zmiany
pogody i aktywności oraz ograniczenie ich ruchomości szczególnie po dłuższym okresie
nieczynności. Chorzy podają też często nieprzyjemne objawy takie jak trzeszczenie,
blokowanie czy tarcie w stawie towarzyszące ruchowi. Z czasem dochodzi do poszerzenia
obrysów stawowych, a także wtórnych zmian w obrębie mięśni (zaniki, przykurcze).
Etiologia choroby jest nieznana. Wśród czynników ryzyka – poza predyspozycja
genetyczną - wymienia się mi. przeciążenia i urazy stawów, otyłość (powoduje przeciążenia
zwłaszcza stawów biodrowych i kolanowych) oraz stany zapalne toczące się w stawach.
W miarę postępu choroby znacznie zmniejsza się stopień niesamodzielności chorych.
W wyniku ograniczenia mobilności dochodzi do upadków, a wydłużony czas dotarcia do
toalety nasila ryzyko nietrzymania moczu. Kolejnym problemem jest izolacja społeczna, która
poza upadkami i nietrzymaniem moczu może wynikać z nawracających, często trwających
przez wiele dni, dolegliwości bólowych. W zaawansowanym stadium choroby, chorzy mogą
mieć problem z podstawowymi czynnościami życiowymi – nawet samodzielne wykonanie
toalety staje się niemożliwe.
Pamiętać trzeba, że wiele dodatkowych objawów wynikać może z pobieranych przez
chorych w znacznych ilościach leków przeciwbólowych, z których część dostępna jest w
aptekach bez recepty.
Nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze bez względu na wiek rozpoznaje się przy wartościach od 140
mmHg dla ciśnienia skurczowego oraz od 90 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Jest to
typowa patologia, której ryzyko wystąpienia narasta z wiekiem. U starszych chorych
problemem może być tzw. nadciśnienia białego fartucha, które oznacza wyższe wartości
ciśnienia mierzonego gabinecie niż w warunkach domowych.
43

Nadciśnienie stwierdza się u 60-70% osób w wieku podeszłym. Najczęściej jest to
izolowane nadciśnienie skurczowe, które dotyczy ponad 60% przypadków. W rozwoju
nadciśnienia w podeszłym wieku podstawowe znaczenie ma wynikająca z procesu starzenia
narastająca sztywność dużych naczyń tętniczych, uszkodzeniu śródbłonka naczyniowego i
pogorszeniu funkcji nerek. Ryzyko nadciśnienia wzrasta u osób z nadmierną masa ciała, mało
aktywnych fizycznie oraz będących na diecie z wysokim spożyciem soli i spożywający`ch w
nadmiarze alkohol ( 15 ).
Z związku ze zmniejszeniem rezerwy czynnościowej w procesie starzenia ryzyko
rozwoju powikłań nadciśnienia u osób starszych jest większe niż u osób młodszych. Dotyczy
to wszystkich incydentów sercowo naczyniowych (ryzyko jest ponad 2 razy większe u
starszych mężczyzn i ponad 3 razy – u kobiet) czy udarów mózgu (odpowiednio 4 i 5,5 razy).
Zwraca się też uwagę, że u osób starszych pogorszenie funkcji poznawczych może być
konsekwencją nadciśnienia. Co więcej, poza powikłaniami wynikającymi związanymi z
wysokimi wartościami ciśnienia niebezpieczne też mogą być niskie wartości – wynikające ze
zbyt dużych dawek stosowanych leków. W ich konsekwencji może dochodzić do
niedokrwienia narządów w tym ośrodkowego układu nerwowego i w konsekwencji na
przykład do upadków. Tak więc dla uniknięcia powikłań nadciśnienia konieczne jest stałe
monitorowanie jego wartości.
Cukrzyca
Częstość występowania cukrzycy narasta z wiekiem. U osób starszych w
zdecydowanej większości przypadków występuje cukrzyca typu 2. Ma tu znaczenie fakt, że
sam proces starzenia prowadzi do pogorszeniem metabolizmu glukozy. Zmiany te są nasilane
przez brak aktywności fizycznej i dietę wysokoloryczną ( 16 ).
Wśród pacjentów starszych ponad 20% ma cukrzycę, a dalsze 20% - nietolerancję
glukozy (IGT – ang. Impaired Glucose Tolerance). Dodatkowo występuje jeszcze
nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG – ang. Impaired Fasting Glucose). IGT i IFG stanowią
czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy. W sumie więc uważa się, że w grupie pomiędzy 60 a 85
rokiem życia zaledwie co druga osoba ma prawidłowy metabolizm glukozy, a powyżej 85
roku życia - jedynie co czwarta.
Bezobjawowy przez długi czas przebieg cukrzycy typu 2, podobnie jak
niecharakterystyczne objawy oraz współistniejące choroby i pobierane przez starszych
pacjentów leki mogą znacznie utrudniać rozpoznanie. Objawy takie jak osłabienie czy złe
samopoczucie są traktowane jako konsekwencja starzenia, stąd rzadko skłaniają do
44

oznaczenia glikemii. Poza tym, u osób z nierozpoznana cukrzycą zwiększona w wyniku
hiperglikemii diureza i wywołane przez nią nietrzymanie moczu skłaniają osoby starsze do
ograniczenia ilości przyjmowanych płynów. Łatwo powoduje to odwodnienie i może
prowadzić zarówno do pogorszenia sprawności fizycznej, jak i funkcji poznawczych, a dalej
do zmniejszenia samodzielności. W skrajnych przypadkach kończy się to śpiączką
hiperosmolarną. Poprzedzona ona być może wystąpieniem delirium.
Często dopiero pojawienie się powikłań (niegojące się rany, zaburzenia czucia,
zaburzenia widzenia) skłania do oznaczenia stężenia glukozy. Niestety również czasem nawet
stopniowe pogorszenie widzenia wynikające z retinopatii cukrzycowej osoby starsze tłumaczą
wiekiem.
Do szczególnie niebezpiecznych powikłań cukrzycy należy hipoglikemia. Każda
hipoglikemia może prowadzić do nieodwracalnych zmian w ośrodkowym układzie
nerwowym, ze względu na nasilenie objawów neurodegeneracji. Efektem więc kilku
epizodów może być zespół otępienny. Maskami niedocukrzenia mogą też być np. obrzęk
płuc, zawał serca, bóle zamostkowe, przejściowe niedokrwienie mózgu czy delirium.
Niezależnie do epizodów hipoglekemii, trwająca kilkanaście lat cukrzyca, szczególnie
gdy jest późno rozpoznana, sprzyja szybszemu starzeniu się mózgu przyczyniając się do
powstania zespołów otępiennych.
Przewlekłe powikłania cukrzycy obejmują mikro- i makroangiopatię (zmiany w
drobnych i dużych naczyniach). Mikroangiopatia prowadzi do neuropatii, nefropatii i
retinopatii. Wystepujące w ich przebiegu objawy kliniczne znacznie zmniejszają sprawność
pacjenta np. upośledzenie czucia położenia w przebiegu neuropatii obwodowej objawia się
niepewnym, chwiejnym chodem, co zwiększa ryzyko upadków. Makroangiopatia jest
konsekwencją miażdżycy.
Jednym z najpoważniejszych powikłań cukrzycy występującym często u starszych
pacjentów jest zespół stopy cukrzycowej, który może wynikać zarówno z neuropatii
cukrzycowej (stopa neuropatyczna – zaburzenia czucia powierzchownego i głębokiego oraz
czucia bólu), jak i makroangiopatii (stopa niedokrwienna – pogorszenie ukrwienia).
Dodatkowo ma tu znaczenie zwiększona skłonność do zakażeń bakteryjnych oraz zaburzenia
gojenia ran u pacjentów z cukrzycą, co często kończy się amputacją kończyn.
Zasadą jest, że u pacjentów z cukrzycą każde pogorszenie stanu zdrowia wymaga
oznaczenia stężenia glukozy we krwi, aby wykluczyć związek zmian z wahaniami jej
poziomu.
45

Choroba niedokrwienna serca
Choroba niedokrwienna serca należy do chorób, których ryzyko narasta z wiekiem i
po 65. roku życia cierpi na nią około 30% populacji. Inaczej niż w młodszych grupach
wiekowych, gdzie czynnikiem ryzyka jest płeć męska, wśród starszych chorych mniej więcej
połowę chorujących stanowią kobiety. Do najważniejszych czynników ryzyka choroby
niedokrwiennej w starości należą nadciśnienie i cukrzyca ( 15 ).
Trudności diagnostyczne wynikają z innej niż u młodszych chorych specyfiki
objawów. Częstość występowania typowych bólów dławicowych maleje z wiekiem. Bóle o
nietypowej lokalizacji na przykład w okolicy barku mogą nie być kojarzone z deficytem tlenu
i chorobą niedokrwienną – są czasem interpretowane jako następstwo choroby
zwyrodnieniowej stawów i niewłaściwie leczone. Z wiekiem zwiększa się również częstość
występowania objawów atypowych - dyskomfort zamostkowy przypisywany być może
zmianom w przewodzie pokarmowym (choroba refluksowa). Do innych częstych u chorych
starszych objawów atypowych należą uczucie zmęczenia, osłabienia i zawroty głowy
towarzyszące wysiłkowi oraz upadki, omdlenia i zaburzenia świadomości związane z
wysiłkiem czy nawet nasilenie objawów niewydolności serca. Znaczny stopień niesprawności
chorych z chorobą niedokrwienna serca wynika przede wszystkim z nietolerancji wysiłku.
W diagnostyce choroby niedokrwiennej serca bez względu na wiek najważniejszy jest
prawidłowo zebrany wywiad. Jednak wobec dużej częstości objawów atypowych oraz
współwystępowania u tych chorych zaburzeń funkcji poznawczych szczególnego znaczenia
nabiera monitorowanie zapisu EKG.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest wynikiem obecności
zanieczyszczeń w powietrzu oddechowym aktywujących mechanizmy obronne układu
oddechowego. Podstawową jej przyczyna jest palenie tytoniu (90% przypadków), ale może
też być związana z zanieczyszczeniem powietrza czy narażeniem zawodowym.
Obturację ocenia się badaniem spirometrycznym. Badanie to wymaga współpracy
chorego. Trudno jest je wykonać u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych. Co więcej,
wielu chorych starszych nie jest w stanie wykonać go prawidłowo pomimo braku tych
zaburzeń. Na to wszystko nakłada brak wartości referencyjnych dla najstarszych grup
wiekowych – czyli wartości określonych jako punkty odniesienia dla osób zdrowych.
Wszystko to wskazuje na często znaczne trudności diagnostyczne.
46

POChP jest częstą chorobą w starości po części dlatego, że predysponują do jej
wystąpienia niektóre zmiany wynikające ze starzenia układu oddechowego (spadek
elastyczności tkanki płucnej). Szacuje się, że wśród osób po 65 roku życia dotyczy nawet
25% populacji. Choroba rozwija się niepostrzeżenie latami i nieuchronnie prowadzi do
znacznego ograniczenia sprawności ( 17 ).
POChP występuje w dwóch postaciach klinicznych; w praktyce często występuje
nakładanie się obydwu typów zmian. U chorych, u których przewagę zmian płucnych
stanowią zmiany rozedmowe (tzw. różowy dmuchacz) dochodzi do znacznego zniszczenia
tkanki płucnej, a niski stopień wydolności fizycznej wynika dodatkowo z nasilonych zaników
mięśniowych. Wiodącym problemem u tych chorych jest duszność nawet po małych
wysiłkach.
Jeśli przeważają zmiany o charakterze przewlekłego zapalenia oskrzeli to jako efekt
nadprodukcji gęstej wydzieliny w drzewie oskrzelowym dominującym objawem jest kaszel –
szczególnie rano - z odksztuszaniem (tzw. siny sapacz). U tych chorych występuję sinica i
obrzęki w konsekwencji niewydolności prawokomorowej serca (tzw. serce płucne).
Chorzy z POChP mają zwiększone ryzyko nawracających infekcji oskrzeli i płuc, w
czasie których wyraźnie nasila się duszność i kaszel. U części z nich rozwija się niewydolność
oddechowa. Pacjenci ci mogą być kwalifikowani do domowej tlenoterapii – wymaga to
monitorowania parametrów wymiany gazowej.
Udary mózgu
Udary mózgu, stanowią jeden z najpoważniejszych problemów współczesnej
medycyny. Są trzecią co do częstości przyczyną zgonów, natomiast najczęstszą przyczyną
trwałej niesprawności funkcjonalnej u osób po 65 roku życia, co stwarza znaczne obciążenie
finansowe dla systemu opieki zdrowotnej i opieki społecznej. Udar jest przede wszystkim
chorobą wieku podeszłego. Obserwuje się względnie proporcjonalny wzrost częstości udarów
w okresie od urodzenia do 65 lat, który nabiera charakteru wykładniczego powyżej 65- 70
roku życia.
Wśród czynników ryzyka udarów wyróżnia się grupę tzw. czynników
modyfikowanych, których znaczenie wynika z możliwej ich eliminacji. Są to nadciśnienie
tętnicze, miażdżycowe zwężenie tętnicy szyjnej wewnętrznej i tętnic mózgowych
doprowadzające głównie do udaru mózgu niedokrwiennego, choroby serca – prowadzące do
kardiopochodnej zatorowości mózgu przez oderwanie skrzepliny przyściennej w jamach
47

serca, hiperlipidemia, cukrzyca, palenie tytoniu i nadmierne spożycie alkoholu oraz otyłość i
brak aktywności fizycznej ( 18 ).
Objawy neurologiczne zależą od lokalizacji zmian oraz wielkości niedokrwienia.
Objawami sugerującymi udar mózgu mogą być: nagłe osłabienie mięśni twarzy, połowy ciała,
kończyny górnej i/lub dolnej; nagłe problemy w mówieniu i/lub w rozumieniu mowy (afazja)
oraz artykulacji (dyzartria); nagłe zaburzenia widzenia w jednym oku, podwójne widzenie;
nagłe trudności w chodzeniu (np. niepewny chód), zaburzenia równowagi, upadki; nagły,
ostry ból głowy i zawroty głowy czy nagła utrata przytomności lub nagłe pogorszenie funkcji
poznawczych (np. zaburzenia orientacji lub amnezja).
Dynamika natężenia objawów udaru mózgu może doprowadzić do zgonu w
pierwszych trzech tygodniach choroby u 25-30% pacjentów, a pozostali pacjenci mogą
przejawiać uzależnienie od innych i ograniczenie w zakresie prowadzeniu gospodarstwa
domowego, mobilności (przemieszczanie się i chodzenie po schodach), samoobsługi (kąpiel,
toaleta, ubieranie, jedzenie, korzystanie z ubikacji), komunikowania się i kontaktach
interpersonalnych oraz nieotrzymania moczu i stolca (efektem może być izolacja społeczna i
depresja), przyswajania sobie nowych wiadomości i odtwarzania wydarzeń z przeszłości
(zaburzenia funkcji poznawczych aż do otępienia). Wymienione ograniczenia są przyczyną
znacznej niesprawności funkcjonalnej chorych po udarze.
Zaparcia
Zaparciem określa się częstość wypróżnień mniejszą niż 3 tygodniowo choć należy też
brać pod uwagę konieczność nadmiernego parcia na stolec, oddawanie twardego stolca lub
uczucie niepełnego wypróżnienia. Częstość zaparć zwiększa się wraz z wiekiem; występuje
co najmniej u 20% osób powyżej 65 roku życia i aż u 80% pensjonariuszy domów opieki.
Zaparcia występują częściej u kobiet niż u mężczyzn ( 9 ).
Sam proces starzenia sprzyja zaparciom powodując zwolnienie perystaltyki. Z
przyczyny środowiskowych czynnikami sprzyjającymi są przede wszystkim dieta
ubogokaloryczna i ubogoresztkowa, niedostateczna ilość wypijanych płynów i brak ruchu.
Zaparcia mogą też wystąpić w przebiegu wielu chorób (depresja, cukrzyca, choroba
Parkinsona, udar mózgowy, otępienie, niedoczynność tarczycy, zaburzenia elektrolitowe -
hipokalemia, hiperkalcemia, nowotwór okrężnicy) i być konsekwencją stosowanych leków
(leki przeciwcholinergiczne i spazmolityczne, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, inhibitory
zwrotnego wychwytu serotoniny, blokery kanału wapniowego, preparaty wapnia i żelaza,
diuretyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy).
48

Wśród konsekwencji zaparć wymienia się wzdęcia i bóle brzucha, często
przewlekłych. Pogorszenie jakości życia wynikać może również z nietrzymania moczu
wywołanego uciskiem mas kałowych na pęcherz moczowy i cewkę, a także nietrzymania
stolca wskutek uwięźnięcia mas kałowych. Co więcej, u osób w starszym wieku parcie na
stolec może wywołać zasłabnięcie, upadek, a nawet omdlenie.
Zaparcia zwiększają również ryzyko uchyłkowatości i rozwoju raka okrężnicy, a
nawet mogą nawet prowadzić do niedrożności jelit. Z tych powodów zaparcia nie powinny
być lekceważone. Niestety osoby starsze często samodzielnie stosują leki przeczyszczające
nie zdając sobie sprawy, że ich przedawkowanie może prowadzić do groźnych dla życia
powikłań (odwodnienie, hipotonia, upadki, delirium). Dodatkowo niebezpieczeństwo wynika
z tego, że leki przeczyszczające poprzez wpływ na absorpcję wszystkich innych pobieranych
leków mogą zmieniać ich działanie.
Osteoporoza
Osteoporoza jest to metaboliczną choroba kości, charakteryzującą się obniżeniem
bezwzględnej masy kości jednak z zachowaniem procesu mineralizacji. Prowadzi to zawsze
do zmniejszenia ich odporności i złamań nawet przy fizjologicznych obciążeniach (tzw.
złamania patologiczne).
W wieku ok. 40 lat rozpoczyna się stopniowe zmniejszanie masy kostnej
uwarunkowane procesem starzenia. Wiek, w którym nastąpi zmniejszenie masy kostnej
znamionujące osteoporozę zależy od tego, jak wysoka była masa kostna, od której zaczął się
ubytek kości związany z wiekiem (tzw. szczytowa masa kostna) oraz od obecności
czynników, które mogły przyspieszyć ten proces (dieta z małą zawartością wapnia i witaminy
D3, mało aktywny tryb życia, choroby i leki nasilające metabolizm kostny np. nadczynność
tarczycy czy stosowanie sterydów). Ryzyko osteoporozy (bez względu na jej rodzaj) jest
znacznie większe u starszych kobiet niż u mężczyzn.
Głównymi objawami osteoporozy są bóle i złamania kości. Najbardziej narażone n
złamania są trzony kręgów, szyjka kości udowej i kość promieniowa. a umiejscowione są
głównie w obrębie piersiowego i lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Konsekwencją złamania
trzonu jest nagłe zmniejszenie wysokości; towarzyszy temu często ostry ból. W wyniku
złamań wielu kręgów wytwarza się tzw. wdowi garb czyli zaokrąglenie piersiowego odcinka
kręgosłupa z wtórnym zbliżeniem żeber do kości biodrowych. Jednocześnie dochodzi do
uwypuklenia brzucha z uciskiem jelit co może się objawiać zaparciami oraz zmiany kształtu
49

klatki piersiowej z ewentualnymi zaburzeniami wymiany gazowej. Zmniejszenie wysokości
może sięgać nawet 15 cm ( 19 ).
Niesprawność chorych na osteoporozę wynika przede wszystkim ze zmiany postawy i
przewlekłego zespołu bólowego, które znacznie zmniejszają mobilność i zwiększają ryzyko
upadków.
Zastosowanie projektów AAL u chorych z wybranymi chorobami wieku podeszłego
Wdrożenie projektów AAL pozwala mieć nadzieje na wprowadzenie systemów
monitoringu krytycznych dla stanu zdrowia parametrów (cukrzyca – poziom glikemii,
choroba niedokrwienna – EKG, POChP – hipoksemia, nadciśnienie tętnicze – ciśnienie krwi).
Wykonanie pomiaru zakończone ocena uzyskanych wyników pozwoli – w razie konieczności –
na szybkie wdrożenie procedur interwencyjnych.
Wydaje się też, że projekty AAL mogą odegrać niebagatelna role w edukacji chorych i
ich opiekunów. Jest to niezwykle ważne wobec wagi jaką mają niedoceniane
niefarmakologiczne metody leczenia.
Wnioski
1. Celem wszystkich działań w ramach opieki geriatrycznej jest utrzymanie możliwie
najlepszej sprawności funkcjonalnej (rozumianej jako samodzielność i niezależność
osób starszych), a więc zminimalizowanie wpływu procesu starzenia i występujących
chorób na tę sprawność. Perspektywiczny efekt tych działań to obniżenie kosztów
opieki.
2. Analiza stanu zdrowia osób starszych z wielochorobowością powinna być prowadzona
w oparciu o wystandaryzowane skale kompleksowej oceny geriatrycznej, gdyż tylko
takie podejście umożliwia zdefiniowanie indywidualnych zagrożeń sprawności. Jej
celem jest identyfikacja problemów o charakterze odwracalnym, a więc dających
szanse na rozwiązanie. W ramach oceny konieczne jest zróżnicowanie zmian (na
wynikające z procesu starzenia i zmian chorobowe); będące podstawą leczenia osób
starszych.
3. Do typowych cech problemów zdrowotnych osób starszych należy wielochorobowość.
Najczęściej jej składnikami są: choroba zwyrodnieniowa stawów, cukrzyca,
nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, udary mózgu, przewlekła
obturacyjna choroba płuc, osteoporoza i zaparcia. Wielochorobowość, wraz z
50

występowaniem nietypowych objawów w przebiegu wielu chorób, znacznie utrudnia
diagnostykę i leczenie starszych pacjentów.
4. Zagrożeniem dla sprawności osób starszych jest występowanie wielkich zespołów
geriatrycznych czyli przewlekłych wieloprzyczynowych zaburzeń, które negatywnie
wpływając na jakość życia. Zalicza się do nich przede wszystkim nietrzymanie moczu
i stolca, depresję i otępienie, zaburzenia lokomocji i upadki, zaburzenia wzroku i
zaburzenia słuchu oraz niedożywienie.
5. Jedną z ważnych przyczyn problemów zdrowotnych osób starszych jest nieoptymalna
farmakoterapia. Zwiększenie efektywności farmakoterapii geriatrycznej powinno być
priorytetem podejmowanych działań.
6. Wdrożenie projektów AAL pozwala mieć nadzieje na stworzenie warunków do
utrzymania możliwie największej sprawności funkcjonalnej osób starszych poprzez
uwzględnienie zasad prewencji i - w razie potrzeby - szybkiego reagowania.
Możliwym do uwzględnianie elementem w projektach AAL jest też edukacja,
zarówno osób starszych, jak i ich opiekunów, która powinna pozwolić między innymi
na szersze uwzględnienie niefarmakologicznych metod leczenia.
1 Rubinstein LV, Calkins DR, Greenfield S i wsp. Health status assessment for elderly
patients. J Am Geriatr Soc 1988; 37: 562-9.
2 Rubinstein LZ, Josephson KR, Harker JO, Wieland D. The Sepulveda GEU study revisited:
long term outcomes, use of services and costs. Aging: Clin Exp Res 1995; 7: 212-17.
3 Sattin RW, Lambert Hubert DA, Devito CA i wsp. The incidence of fall injury events
among the elderly in a defined population. Am J Epidemiol 1990; 31: 1028-31.
4 Tinetti ME, Spechley M, Ginter SF. Risk factors for falls among elderly patients living in
the community. N Engl J Med. 1988; 319: 1701-7.
5 Wojszel B, Bień B. Rozpowszechnienie wielkich zespołów geriatrycznych w populacji osób
w późnej starości – wyzwanie dla podstawowej opieki zdrowotnej. Przegl Lek 2002; 59: 216-
21.
6 Abrams W.B., Bers M.H., Berkow R. (red): MSD podręcznik geriatrii. Wydawnictwo Urban
&Partner, Wrocław 1999.
7 Wojszel B. Nietrzymanie moczu jako jeden z wielkich problemów geriatrycznych.
Gerontologia Polska 2003, 11: 9-13.
8 Leszek J (red). Choroby otępienne. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Continuo, Wrocław
2003
9 Tallis RC, Fillit HM. Geriatric medicine and gerontology. Elsevier Science Ltd, London
2003.
10 Bilkiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.). Psychiatria. Wydawnictwo
Urban & Partner, Wrocław 2002.
11 www.healthyaging.nu
51

12 Rajska-Neumann A. Leczenie farmakologiczne osób starszych – badania ankietowe. Praca
doktorska, Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznań 2004.
13 Rajska-Neumann A, Wieczorowska-Tobis K, Schulz M i wsp. Duplicate use of angiotesinconverting
enzyme (ACE) inhibitors in a community-dwelling elderly population in Poland.
Arch Gerontol Geriatr 2007; 44(Suppl 1): 295-301.
14 Kocemba J., Grodzicki T., Skalska A. (red): Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2006.
15 Grodzicki T., Gryglewska B., Dubiel J.S. (red): Kardiologia u osób w wieku podeszłym.
Medical Press, Gdańsk 2003.
16 Strojek K (red). Diabetologia. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2007.
17 Zieliński J. Przewlekła obturacyjna choroba płuc. Górnicki - Wydawnictwo Medyczne,
Wrocław 2004.
18 Mazur R. Książkiewicz B. Nyke W. M. Udar mózgu w praktyce lekarskiej. Gdańsk:
Wydawnictwo VIA-MEDICA; 2004
19 Badurski JE (red). Choroby metaboliczne kości. Wydawnictwo Borgis, Warszawa 2005.
52

2.4. Krótka charakterystyka potrzeb osób w wieku starszym (dr med. Katarzyna
Broczek)
I. Potrzeby w zakresie podstawowych czynności życia codziennego
1. Poruszanie się (przemieszczanie się)
2. Ubieranie się
3. Kąpanie się
4. Korzystanie z toalety
5. Jedzenie
6. Kontrolowane wydalanie moczu i stolca
Ocena samodzielności osoby w podeszłym wieku w zakresie podstawowych czynności
życia codziennego jest jednym z kluczowych elementów kompleksowej oceny
geriatrycznej. Wymienione powyżej czynności wchodzą w skład tzw. Skali Podstawowych
Czynności Życia Codziennego (ang. Activities of Daily Living, ADL), zwanej również
Skalą Katza (od nazwiska jej autora). Skala ta ocenia zdolność do wykonywania czynności
domowych niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania na poziomie podstawowym.
Za każdą z czynności, którą osoba badana jest w stanie wykonać samodzielnie, przyznaje
się jeden punkt, tak więc minimalny wynik w tej skali wynosi 0 punktów, a maksymalny 6
punktów. Uzyskanie 6 punktów oznacza, że osoba badana jest w pełni sprawna (w zakresie
tych podstawowych czynności), uzyskanie 4 punktów oznacza częściową zależność od
innych osób, a uzyskanie 2 punktów – całkowitą zależność od innych.
Warto zwrócić uwagę, że niezdolność do całkowicie samodzielnego wykonania danej
czynności może odpowiadać różnym stopniom niepełnosprawności. Np. osoba A, która
otrzymała 0 punktów za ubieranie się, sama wkłada ubranie, ale potrzebuje pomocy
jedynie przy zapięciu guzików, włożeniu rajstop i sznurowaniu butów, natomiast osoba B
nie jest w ogóle w stanie włożyć samodzielnie jakiejkolwiek części garderoby.
Przyczyną braku samodzielności w realizacji podstawowych czynności życia codziennego
może być niesprawność fizyczna, umysłowa/psychiczna oraz niektóre zespoły chorobowe,
które mogą powodować wybiórczą utratę np. tylko jednej funkcji. Brak prawidłowego
rozpoznania deficytów w zakresie czynności podstawowych prowadzi w konsekwencji do
niezaspokojenia tych potrzeb osoby starszej, pogłębia jej izolację społeczną, a nawet może
stanowić zagrożenie życia.
53

Możliwość interwencji w zakresie programów AAL w odniesieniu do podstawowych
czynności życia codziennego wydaje się duża, począwszy od przystosowania mieszkania i
przedmiotów, dla osób mających trudności w realizacji tych czynności, a skończywszy na
opracowaniu projektów inteligentnego i nowatorskiego sprzętu. W odniesieniu do
przedstawionego powyżej przykładu dotyczącego czynności ubierania się, interwencja
może obejmować przystosowanie ubrań (fason, materiał, sposób zapięcia) i
zaprojektowanie sprzętu ułatwiającego ubieranie się (np. specjalne szczypce ułatwiające
zakładanie rajstop). Podobną analizę można przeprowadzić do każdej z pozostałych pięciu
czynności.
II. Potrzeby w zakresie złożonych czynności życia codziennego
1. Przygotowywanie posiłków
2. Robienie zakupów
3. Dotarcie do miejsc poza odległością spaceru: korzystanie ze
środków transportu publicznego, załatwianie spraw urzędowych
4. Korzystanie z telefonu
5. Wykonywanie lekkich prac domowych
6. Wykonywanie cięższych prac domowych, drobne naprawy
7. Pranie
8. Samodzielne przyjmowanie leków
9. Gospodarowanie pieniędzmi
Przedstawione powyżej czynności wchodzą w skład Skali Złożonych Czynności Życia
Codziennego (ang. Instrumental Activities of Daily Living, IADL), która stanowi jeden z
instrumentów kompleksowej oceny geriatrycznej. Zdolność do samodzielnego
wykonywania tych czynności ocenia się w trójstopniowej skali: 3 punkty – osoba badana
wykonuje czynność samodzielnie; 2 punkty – wykonuje z częściową pomocą; 1 punkt –
nie jest w stanie wykonać tej czynności samodzielnie. Minimalna punktacja w tej skali
wynosi 9, maksymalna 27. Zdolność do samodzielnego wykonywania tych czynności
świadczy w dużym stopniu o zdolności osoby badanej do samodzielnego, niezależnego
funkcjonowania. Precyzyjna ocena przedstawionych czynności umożliwia nie tylko ocenę
deficytów w zakresie samoopieki, ale pozwala również na określenie obszarów dobrego
funkcjonowania („mocnych stron”) osoby badanej, które następnie mogą być
wykorzystane przy planowaniu zakresu niezbędnej pomocy, rehabilitacji, terapii
54

zajęciowej, itd. Przyczyną braku samodzielności w zakresie złożonych czynności życia
codziennego są najczęściej przewlekłe choroby prowadzące do niesprawności fizycznej,
umysłowej/psychicznej lub ogólnego pogorszenia poziomu funkcjonowania. Czasem
niesamodzielność potęgowana jest nadmiernym wyręczaniem osoby starszej przez osoby z
rodziny/otoczenia nieświadome roli, jaką niezależność odgrywa w każdym okresie życia,
w tym również w wieku podeszłym.
Warto zwrócić uwagę, że niezdolność do wykonywania tych czynności może też być
wynikiem barier technologicznych, np. osoba starsza nie jest w stanie posługiwać się
nowoczesnym telefonem cyfrowym, lub skomplikowanym oprogramowaniem urządzeń
domowych, co często wynika z niedostosowania sprzętu do potrzeb i możliwości tej grupy
odbiorców, np. niedowidzenie lub niedosłuch uniemożliwia poprawne posługiwanie się
konwencjonalnym telefonem komórkowym.
Konsekwencje niesamodzielności w zakresie złożonych czynności życia codziennego
obejmują: przedwczesne powstawanie zależności od innych osób, narastanie poczucia
wykluczenia społecznego i bezradności, narastanie upośledzenia funkcji ruchowych w
mechanizmie „błędnego koła”.
Możliwość interwencji w zakresie programu AAL w odniesieniu do złożonych
czynności życia codziennego jest bardzo duża. Za przykład może służyć czynność
„Samodzielne przyjmowanie leków”. Jest to problem niezwykłej wagi, gdyż zdecydowana
większość osób w podeszłym wieku przyjmuje przewlekle co najmniej jeden lek, a często
kilka leków. Interwencja mogłaby polegać na umożliwieniu bezpiecznego przyjmowania
leków osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności, jak np.: niedowidzenie,
zmniejszenie siły mięśni, niesprawność rąk, niedowłady, zaburzenia funkcji poznawczych.
Konkretne rozwiązania mogłyby polegać na: 1) opracowaniu bezpiecznych dozowników
leków uniemożliwiających przyjęcie leku w większej niż zalecana dawka dobowa, 2)
specjalnym oznakowaniu leków dla osób niedowidzących, lub opracowaniu opakowań
leków zaopatrzonych w sygnalizację dźwiękową zawierającą nazwę leku, 3)opracowaniu
systemu informującego pacjenta ile dawek leku pozostało w opakowaniu, 4) opracowaniu
systemu umożliwiającego przygotowanie dawek leków na dłuższy czas, np. tydzień przez
opiekuna osoby starszej (dostępne obecnie w Polsce tygodniowe dozowniki leków są
niefunkcjonalne, a ich poprawne stosowanie wymaga nie tylko dobrej sprawności, ale
wręcz ponadprzeciętnej zręczności.
55

III. Potrzeby w zakresie funkcjonowania społecznego
1. Utrzymanie samodzielności w bezpiecznym środowisku
2. Komunikowanie się z członkami rodziny, opiekunami, instytucjami
ochrony zdrowia w planowych i nagłych przypadkach
3. Uczestnictwo w życiu społecznym: pokonanie barier
architektonicznych oraz ograniczeń wynikających z wieku, np. niedosłuchu
4. Korzystanie ze środków masowego przekazu i nowych technologii:
np. internetu
5. Uczestnictwo w życiu religijnym i duchowym
6.
wieku
Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu osób w podeszłym
7. Przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na wiek i przemocy
wobec osób starszych
8. Aktywność zawodowa osób w podeszłym wieku
9. Aktywność edukacyjna osób w podeszłym wieku – np. Uniwersytety
Trzeciego Wieku
Potrzeby w zakresie życia społecznego stanowią zbiór potrzeb o znaczeniu kardynalnym, a
możliwość ich realizacji w dużym stopniu warunkuje jakość życia osób w podeszłym
wieku. Choć realizacja tych potrzeb nie ma zwykle bezpośredniego wpływu na życie w
znaczeniu biologicznym, a więc brak ich realizacji nie powoduje stanu zagrożenia życia
(co może wystąpić przy braku realizacji potrzeb należących do grupy podstawowych i
złożonych czynności życia codziennego, przedstawionych wcześniej), to niemożność
zaspokojenia tych potrzeb sprzyja wykluczeniu społecznemu i sprzeciwia się zasadzie
solidarności społecznej. Wśród przyczyn trudności w realizacji tych potrzeb oprócz
czynników związanych z pogorszeniem sprawności fizycznej, umysłowej/psychicznej osób
w podeszłym wieku, należy szczególny nacisk położyć na brak przygotowania
społeczeństwa i infrastruktury państwowej/lokalnej na powszechną aktywność osób w
podeszłym wieku (w tym osób niepełnosprawnych i z określonymi deficytami:
niedosłyszących, niedowidzących, poruszających się z pomocą sprzętu rehabilitacyjnego).
Stworzenie osobom w podeszłym wieku jak najlepszych warunków dla realizacji tych
potrzeb jest nieodzownym wymogiem odpowiedzialnego przygotowania się na
przyspieszające tempo zmian demograficznych, które obserwuje się zarówno w krajach
rozwiniętych, jak i rozwijających się.
56

Znaczenie projektów w ramach programu AAL w odniesieniu do potrzeb społecznych jest
ogromne. Projekty te mogą być ukierunkowane zarówno na indywidualną realizację tych
potrzeb, jak i na tworzenie technologii, infrastruktury, systemów informacyjnych, z
których korzystać jednocześnie mogłoby wiele osób. Przykładem potencjalnego pola
rozwoju AAL może być komunikacja między osobami mieszkającymi samodzielnie a
otoczeniem, opiekunami, placówką ochrony zdrowia, itd. Celem takich projektów byłoby
wczesne informowanie o zagrożeniach, np. czujniki ruchu, czujniki upadków, urządzenia
monitorujące itp.
IV. Potrzeby w zakresie rehabilitacji
1. Rehabilitacja fizyczna
2. Rehabilitacja psychiczna
3. Rehabilitacja społeczna: przystosowanie do pełnienia nowych ról
społecznych
4. Zapobieganie niepełnosprawności i inwalidztwu
Wczesne wykrywanie zaburzeń w zakresie funkcjonowania fizycznego, psychicznego i
społecznego umożliwia wdrożenie odpowiednich programów rehabilitacyjnych i
opóźnienie powstawania utrwalonej niepełnosprawności, a w wielu przypadkach nawet
odwrócenie spirali niekorzystnych wydarzeń i przywrócenie utraconej sprawności. Wbrew
panującym powszechnie stereotypom skuteczna rehabilitacja możliwa jest również u osób
w podeszłym wieku, jeśli programy oddziaływania będą zaplanowane dla wybranej
niepełnosprawności z uwzględnieniem indywidualnych możliwości i ograniczeń osób, do
których są kierowane. Mimo pionierskich osiągnięć tzw. Polskiej Szkoły Rehabilitacji,
sytuacja w zakresie rehabilitacji osób w podeszłym wieku jest obecnie w Polsce
niekorzystna, ze względu na niedocenianie tego zagadnienia przez tzw. decydentów,
szeroko pojętą opinię publiczną oraz ograniczoną dostępność świadczeń w zakresie
rehabilitacji na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej. O ile istnieje wiele programów
rehabilitacji społecznej i zawodowej dla osób w młodszym wieku, o tyle nie ma
wystarczającej oferty dla osób starszych, która umożliwiałaby im nabycie umiejętności
ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu i pełnienie nowych ról społecznych po
zakończeniu pracy zawodowej.
Istnieje wiele obszarów rehabilitacji, w których program AAL mógłby odegrać kluczową
rolę w odniesieniu do osób w podeszłym wieku. Projekty takie mogłyby obejmować
57

tworzenie programów edukacyjnych, opracowanie sprzętu rehabilitacyjnego, tworzenie
rozwiązań i nowych standardów architektonicznych i technologicznych.
V. Potrzeby medyczne i opiekuńcze
1. Zapewnienie dostępnej i ciągłej opieki medycznej: lekarskiej,
pielęgniarskiej, rehabilitacyjnej, w tym usług w zakresie telemedycyny
2. Zapewnienie warunków do skutecznej profilaktyki chorób – np.
dostępność badań przesiewowych
3. Udział osób w podeszłym wieku w działaniach z zakresu promocji
zdrowia
4. Pomoc w wykonywaniu podstawowych i złożonych czynności życia
codziennego
5. Wsparcie psychiczne, przeciwdziałanie osamotnieniu,
przeciwdziałanie wykluczeniu osób w podeszłym wieku
Korzystanie z opieki medycznej jest obok stylu życia, wpływów środowiska i
uwarunkowań genetycznych, ważnym czynnikiem wpływającym na zdrowie i długość
życia. Wszelkie typy niepełnosprawności oraz specyficzne problemy i potrzeby zdrowotne
osób w wieku podeszłym powodują, że w systemie równego i sprawiedliwego dostępu do
ochrony zdrowia osoby w podeszłym wieku znajdują się wyjściowo w sytuacji
niekorzystnej. Sytuacja ta jest często pogłębiana przez brak świadomości ze strony
pracowników ochrony zdrowia i powszechne panowanie stereotypów na temat starości.
Prawidłowa opieka zdrowotna nad osobą w podeszłym wieku powinna opierać się na
całościowej analizie indywidualnych uwarunkowań medycznych i społecznych i
holistycznym podejściu do klienta systemu ochrony zdrowia. Organizacja opieki
medycznej nad osobami w podeszłym wieku jest jednym z największych, obok
zabezpieczenia socjalnego, problemów związanych ze starzeniem się populacji.
Rola programu AAL w odniesieniu do potrzeb medycznych może być wielokierunkowa i
dotyczyć profilaktyki, prewencji wtórnej, badań przesiewowych, monitoringu oraz
właściwego procesu leczenia. Przykładem może być zastosowanie metod telemedycyny,
np. monitorowanie stanu pacjenta znajdującego się w domu, co w istotny sposób może
zmniejszyć częstość niepotrzebnych hospitalizacji oraz wpłynąć pozytywnie na komfort
życia pacjenta i jego opiekunów. Stworzenie programów edukacyjnych kierowanych do
osób w podeszłym wieku w zakresie szczegółowych problemów zdrowotnych (np.
58

cukrzycy lub chorób układu krążenia) z wykorzystaniem nowych technologii mogłoby
wpłynąć na istotne zwiększenie uczestnictwa osób starszych w tych programach i, co za
tym idzie, wpłynąć pozytywnie na prozdrowotne zachowania tej grupy wiekowej.
WNIOSKI:
1. Potrzeby osób w podeszłym wieku związane są z aktywnością fizyczną,
psychiczną i społeczną oraz obejmują wszystkie dziedziny funkcjonowania na
różnych poziomach: od podstawowego do złożonego.
2. Możliwość samodzielnej lub częściowo wspomaganej realizacji tych
potrzeb zapewnia osobom starszym niezależność i odpowiednią jakość życia, a
także może wpływać na ogólny stan zdrowia i sprawności.
3. Przewidywanie możliwości wystąpienia deficytów w zakresie
samodzielnej realizacji potrzeb oraz wczesne wykrywanie tych deficytów
pozwala na wdrożenie programów rehabilitacyjnych, umożliwiających
przywrócenie utraconej funkcji lub jak najdłuższe utrzymanie jej na
maksymalnie wysokim poziomie.
4. Wdrożenie programów AAL i opracowanie szczegółowych projektów
ukierunkowanych na specyficzne potrzeby i problemy osób w podeszłym
wieku mogłoby bez wątpienia przyczynić się do zapobiegania
niepełnosprawności i izolacji osób w podeszłym wieku, a w długoterminowej
obserwacji zmniejszyć koszty związane z usługami opiekuńczymi i nagłymi
interwencjami medycznymi u osób w podeszłym wieku.
Bibliografia
1. Abrams W. B., Bers M. H., Berkow R. (red.) MSD Podręcznik geriatrii. Ubran & Partner,
Wrocław, 1999.
2. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica. Gdańsk, 2006.
3. Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.) Starzenie się i starość jako doświadczenie jednostek i
zbiorowości ludzkich. Zakład Demografii UŁ, Łódź, 2006.
59

2.5 Problemy praktyczne w świadczeniu pomocy osobom starszym. Doświadczenia
polskie i brytyjskie (lek. M. Zaraś-Andrzejewska)
Świadczenie pomocy osobom starszym powinno być działaniem ukierunkowanym na
realizację potrzeb, jako podstawowego aspektu znaczącego dla jakości życia seniora,
m.in.:
1. zapewnienie pomocy/opieki w zakresie czynności podstawowych i
złożonych dnia codziennego
2. bezpieczeństwa (w codziennym życiu)
3. zapewnienia dostępu do usług medycznych
4. użyteczności i uznania (udział w formach aktywności społecznej,
kontynuowanie pracy zawodowej, rozwoju intelektualnego) oraz
autonomii (niezależność bytowa i ekonomiczna)
W praktyce dnia codziennego niesienie pomocy osobom starszym napotyka wiele
problemów i barier, związanych zarówno z przyczynami leżącymi po stronie
świadczeniobiorców jak i świadczeniodawców. Poniżej próba przedstawienia
najważniejszych z nich i porównanie z rozwiązaniami zastosowanymi w Wielkiej Brytanii
– kraju będącym prekursorem zorganizowanej opieki nad osobami starszymi.
2.5.1. Zapewnienie pomocy/opieki w zakresie czynności podstawowych i
złożonych dnia codziennego.
Proste a czasami jakże trudne czynności dnia codziennego - poruszanie się, ubieranie się,
kąpanie się, korzystanie z toalety, jedzenie – dowiedziono, że brak pomocy w takich
sytuacjach naraża seniorów pozostających we własnym domu, na częstsze powikłania
prowadzące do hospitalizacji z powodu nagłych zachorowań. Rozwiązaniem
satysfakcjonującym dla obu stron – starszej osoby i świadczeniodawcy – jest instytucja
opiekuna domowego. Świadczy on usługi pomocy w w/w czynnościach i jest dostępny (
ale niekoniecznie stale obecny w domu chorego) przez 24h/dobę. Opieka taka jest tańsza,
niż pobyt seniora w domu pielęgnacyjno-opiekuńczym, bądź wynajęcie opiekuna
60

zamieszkującego na stałe, a także pozostawia osobie starszej poczucie prywatności i
względnej niezależności.
W Wielkiej Brytanii opiekunami takimi, uzyskującymi wsparcie socjalne od władz
lokalnych mogą być także członkowie rodziny – domowi opiekunowie nieformalni.
Dodatkową formą opieki funkcjonującą od lat 70-tych są stowarzyszenia osób w wieku
przedemerytalnym, które świadczą usługi opiekuńcze w ramach grup samopomocy,
uzyskując w zamian gwarancję otrzymania takiej samej pomocy w przyszłości.
W warunkach polskich, funkcje podobne sprawują opiekunowie z ośrodków pomocy
społecznej (OPS) – z doświadczeń zebranych w pracy pośród starszych pacjentów wynika,
że nie są oni dostępni w takim zakresie, jak opiekunowie domowi w Wielkiej Brytanii,
określona jest maksymalna ilość godzin tygodniowo, którą mogą poświęcić
podopiecznemu, nie obejmuje ona także godzin nocnych. Pomoc jest więc doraźna i w
ograniczonym zakresie.
Brak jest także kompleksowych rozwiązań dotyczących pomocy w czynnościach
złożonych – zapewnienia dowozu posiłków, pomocy przy dotarciu do miejsc poza
odległością spaceru, form transportu dla osób starszych.
W Wielkiej Brytanii władze lokalne zapewniają pomoc w postaci dowozu posiłków – tzw.
„meals on wheels”, usług pralniczych dla osób z nietrzymaniem moczu, transportu do
instytucji publicznych (bank, urzędy administracji lokalnej).
W Polsce podobne działania podejmują głównie instytucje charytatywne: publiczne i
kościelne – mają one charakter lokalny i dotyczą ograniczonej ilości seniorów. Na
horyzoncie pojawiają się jednakże inicjatywy zmierzające ku poprawie ilości i jakości
takich usług np. pomysł aktywizacji osób bezrobotnych poprzez podniesienie ich
kwalifikacji zawodowych, nabycie nowych umiejętności umożliwiających podjęcie pracy
opiekuna domowego. Ma to prowadzić do podniesienia poziomu samooceny i wiary we
własne siły, jak także zaspokojenie popytu na usługi opiekuńcze dla osób starszych i
niepełnosprawnych.
2.5.2. Zapewnienie bezpieczeństwa w domu i w codziennym życiu.
61

Upadki są jedną z częstszych przyczyn utraty sprawności przez osoby starsze i zdarza się,
że wystarczy jeden upadek, nie koniecznie powikłany złamaniem, aby jakość życia osoby
starszej oraz jej opiekunów uległa pogorszeniu. Do większości upadków dochodzi podczas
wykonywania tak prostych czynności jak np.: wstawanie, siadanie, pochylanie się, czy
chodzenie a przyczyn nie należy upatrywać jedynie w postępującej niesprawności seniora,
ale także w nieodpowiednim wyposażeniu mieszkania (np. za niskie krzesło), brak
uchwytów (np. w toalecie), itp. Niejednokrotnie wystarczy zmodernizować pomieszczenie
i sprzęty - zaopatrzyć je w poręcze, podpórki, usunąć przeszkody ( kable, wysokie progi),
by znacznie ograniczyć ryzyko upadku.
Pomoc zapewnieniu bezpieczeństwa osoby starszej, w Wielkiej Brytanii można uzyskać
np. poprzez strony internetowe udzielające rad na temat treningu równowagi
(www.balancetraining.org.uk) i tego, co zrobić w przypadku zaistnienia wypadku
(www.helptheaged.ogr.uk) oraz dostępu do firm świadczących usługi w zakresie poprawy
bezpieczeństwa – zakładania systemów alarmowych, detektorów dymu, zabezpieczeń
drzwi i okien – np. HandyVan (bezpłatny serwis dla osób powyżej 60r.ż. z ograniczonymi
środkami finansowymi, finansowany do określonej wysokości kwoty).
W Polsce dostosowywanie mieszkań do potrzeb osób starszych leży głównie w gestii ich
rodzin i nie ma odpowiednich regulacji prawnych ani podatkowych, służących ulgom w
nakładach poniesionych na ten cel. Pomoc w tego typu inwestycjach (PFRON)
przewidziana jest raczej dla osób niepełnosprawnych/młodych – odnoszących korzyści z
modernizacji, np. podejmujących dzięki temu pracę. Firmy w Polsce świadczące usługi
podobne do tych w/w w Wielkiej Brytanii, rzadko przewidują zniżki dla osób starszych,
ponieważ nie czerpią z tego tytułu również żadnych korzyści – np. ulg podatkowych.
2.5.3. Zapewnienie dostępu do usług medycznych
Wraz ze starzeniem się społeczeństwa opieka długoterminowa staje się powszechną
potrzebą osób starszych, zaś opieka krótkoterminowa (szpital) stanowi jedynie
uzupełnienie tej pierwszej. W Polsce funkcjonuje obecnie wiele form opieki
instytucjonalnej m.in. zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady opiekuńczo-pielęgnacyjne,
domy dziennego pobytu, domy pomocy społecznej dla osób sprawnych i dla przewlekle
chorych. Alternatywą dla wielu starszych pacjentów jest forma opieki medyczno-
62

pielęgniarskiej domowej. To ona obejmuje nadzorem chorych po powrocie ze szpitala i
dzięki niej zapobiega się przedwczesnej hospitalizacji, jak najdłużej utrzymując człowieka
starszego w jego środowisku domowym.
W Wielkiej Brytanii opiekę nad starszymi pacjentami tak jak nad całą rodziną sprawuje
lekarz rodzinny (GP), który w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (PCS) współpracuje
także z innymi specjalistami świadczącymi bezpłatnie usługi medyczne w domu pacjenta
(pielęgniarki, optyk, rehabilitant, dietetyk, logopeda, terapeuci).
W Polsce opiekę medyczną nad pacjentem starszym w domu sprawuje lekarz rodzinny,
brak jednoznacznych wytycznych co do roli specjalistów geriatrii.
W ramach opieki długoterminowej nad pacjentem w wieku starszym, lekarza rodzinnego
obowiązywać powinny zasady:
• powszechność opieki – dostęp pacjentów w podeszłym wieku do świadczeń ochrony
zdrowia na równych prawach;
• dostępność opieki – bezpośrednia bliskość placówek ochrony zdrowia w miejscu
zamieszkania i bezpłatne świadczenia;
• długotrwałość opieki – ciągłość opieki związana z naturalnym procesem starzenia się i z
przewlekłym charakterem chorób w wieku podeszłym;
• jakość opieki – stosowanie fachowej wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem zasad
etyki;
• kompleksowość opieki – rozwiązywanie problemów zarówno medycznych jak i
socjalnych tzn. współpraca lekarza rodzinnego z pielęgniarkami, pracownikiem socjalnym,
zakładami pielęgnacyjno-opiekuńczymi i opiekuńczo-leczniczymi.
W praktyce powyższe zasady nie są realizowane w sposób dostateczny z powodów m.in.:
- braku dostatecznej ilości lekarzy rodzinnych, bądź częstej zmiany osób zatrudnionych
(niskie pensje w sektorze opieki medycznej, emigracja w celach zarobkowych), co
skutkuje wydłużeniem czasu oczekiwania na przyjęcie przez lekarza w przychodni
rejonowej, wydłużeniem czasu oczekiwania, bądź całkowitym brakiem możliwości
otrzymania świadczenia w postaci wizyty domowej
- braku szkoleń dla lekarzy rodzinnych w zakresie geriatrii, co pociąga za sobą
powierzchowną wiedzę o specyfice opieki nad osobami w podeszłym wieku
63

- ograniczonej liczby możliwych do objęcia pielęgniarską opieką domową (POD) osób w
ramach podpisanego z NFZ kontraktu, krótki przewidywany czas objęcia opieką obłożnie
chorego, zasadniczo maksymalnie do 6 miesięcy
- braku pełnych informacji dotyczących możliwych form opieki domowej, słaba
współpraca pomiędzy lekarzem rodzinnym a pracownikami POD i opieki środowiskowej
2.5.4. Zapewnienie użyteczności i uznania (kontynuowanie pracy zawodowej,
udział w formach aktywności społecznej, rozwój intelektualny) oraz
autonomii (niezależności bytowej i ekonomicznej)
Bierność zawodowa osób starszych ma szereg negatywnych konsekwencji zarówno dla
jednostki jak i dla całego społeczeństwa. Dla osoby w starszym wieku, praca jest jednym z
podstawowych bodźców aktywności życiowej, pomaga odnaleźć sens życia i zwiększa
motywację by wyjść z domu, dbać o swoją kondycję psychiczną i fizyczną. Dla wielu osób
starszych praca jest też dodatkowym, a często głównym źródłem utrzymania, gdyż renty i
inne świadczenia nie starczają na utrzymanie.
W Wielkiej Brytanii od 2006r obowiązują przepisy prawne dotyczące ochrony przed
dyskryminacją w zatrudnieniu ze względu na starszy wiek. Obejmują one zarówno
rekrutację i selekcję pracowników, jak i zwolnienia, dostęp do szkolenia lub awans bądź
korzyści z tytułu pracy.
W Polsce często obserwowana jest dyskryminacja ze względu na wiek, brak jest
kompleksowych rozwiązań proponujących formy zatrudnienia dla chętnych temu
seniorów. Istniejący stereotyp osoby starszej, jako niesprawnej intelektualnie i fizycznie,
skutecznie odstrasza potencjalnych pracodawców od zatrudniania seniorów. Ze strony
natomiast zainteresowanych problemem jest lęk przed nowością, zmęczenie
dotychczasowym życiem. Według prof. Barbary Szatur-Jaworskiej z Instytutu Polityki
Społecznej UW, osoby starsze są istotnym zasobem rynku pracy, ponieważ dysponują
doświadczeniem, są skupione na pracy mając ograniczone już obowiązki rodzinne, są
dokładne i zdyscyplinowane, lojalne wobec pracodawcy oraz przywiązane do miejsca
pracy a także wykazują się lepszym zrozumieniem potrzeb starzejących się klientów.
Udział w formach aktywności społecznej w Wielkiej Brytanii proponują na przykład
portale internetowe, zamieszczające fora towarzyskie, proponujące formy aktywności
64

intelektualnej i fizycznej, formy samokształcenia, zamieszczające informacje o kursach
tematycznych, o lokalnie planowanych imprezach. Dla osób zamieszkujących w domach
opieki organizowane są występy artystyczne, wieczorki taneczne i tematyczne, wyjazdy
przystosowanymi środkami transportu w ciekawe miejsca.
Wśród polskich seniorów niemało jest takich, którzy z przyjemnością oddają się
różnorodnym formom aktywności – począwszy od tradycyjnych Klubów Seniora, poprzez
wolontariat III Wieku - np. w hospicjach stacjonarnych, po przeżywającą obecnie wielki
rozkwit ideę Uniwersytetu III Wieku. Na uwagę zasługuje także inicjatywa wspierająca
kontakty międzypokoleniowe i pokazująca potencjał tkwiące w starszych osobach
realizowana w ramach trwającego od 2005r programu „Łączymy pokolenia” wspieranego
partnersko przez Fundację PZU i Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce.
Główne problemy stojące na drodze do aktywności społecznej i rozwoju intelektualnego,
to: paradoksalnie samotność – brak partnera w działaniu wynikający z naturalnego trendu
demograficznego (mężczyźni umierają wcześniej), brak wsparcia w dążeniach ze strony
rodziny, np. ze względu na nadmierne oczekiwanie pomocy ze strony seniora (opieka nad
wnukami w czasie pracy, prowadzenie gospodarstwa), lęk przed ośmieszeniem w oczach
mniej odważnych równolatków, strach przed nowoczesnymi technikami informacyjnymi
lub po prostu brak wiary we własne siły.
Produktywne starzenie się to idea zapewniająca osobom starszym możliwość
kontynuowania wkładu w życie społeczeństwa i utrzymania niezależności bytowej oraz
ekonomicznej tak długo jak jest to możliwe. Rozwiązania zmierzające ku temu, to
wymieniana już wcześniej możliwość kontynuowania pracy zawodowej, prewencja chorób
zawodowych, poszukiwanie nowych form zatrudnienia ale także doradztwo finansowe w
kwestii planowania budżetu domowego, uzyskiwania pomocy finansowej w określonych
sytuacjach, zaciągania kredytów np. inwestycyjnych.
Porady takie oferują w Wielkiej Brytanii nieodpłatnie portale internetowe bądź instytucje
przez nie wskazywane np. (www.helptheaged.org.uk).
Rynek usług finansowych dla osób, które już znajdują się w okresie starości jest w Polsce
wciąż ograniczona. Znalezienie akceptowalnych finansowo kredytów, doradztwo
inwestycyjne – wciąż pozostaje w sferze teoretycznej. Ze strony zaś osób starszych brak
65

zaufania do wdrażanych nowych form zarządzania pieniędzmi czy też doradztwa
finansowego.
Wnioski:
Potencjalne zastosowania technologii ITC w świadczeniu pomocy osobom starszym w
znaczący sposób mogą poprawić jakość ich życia poprzez np.:
a. zaspokojenie podstawowych potrzeb (np. opieka – stały kontakt
z opiekunem domowym, nadzór kontrolowany codziennych
czynności życiowych)
b. pomoc w czynnościach złożonych (np. usługi zlecane przez
internet - związane z zapewnieniem pożywienia, utrzymaniem
czystości, zakupami, sprawami finansowymi)
c. ułatwienie dostępu do opieki medycznej w zakresie
podstawowym
d. komunikacja z rodziną i pozostałymi członkami społeczeństwa w
celu przeciwdziałania wykluczeniu poprzez systemy przystosowane
do możliwości percepcji osoby starszej
e. systemy bezpieczeństwa zapobiegające przemocy wobec
starszych osób
Bibliografia
Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.) Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
Podręcznik dla lekarzy i studentów. Via Medica. Gdańsk, 2006.
Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięgielewska M. Podstawy gerontologii społecznej
ASPRA-JR. Warszawa 2006
Help the Aged 2007. Registered Charity No. 272786 http://www.helptheaged.org.uk/engb/Boilerplate/SiteMap.htm
Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce
http://filantropia.org.pl/pokolenia/data_news.php?id=01&new=87
Age Concern England. Tel: 020 8765 7200. Registered Charity No.261794
http://www.ageconcern.org.uk/AgeConcern/info_guide_22.asp
66

2.6. Możliwości zastosowania technologii ICT w celu rozwiązywania problemów
medycznych osób starszych (usługi telemedyczne/medyczna opieka domowa w
ramach AAL), (prof. R. Rudowski, lek. R. Rzepka)
2.6.1. Wstęp
Na pierwszy plan współczesnych problemów osób starszych w Polsce, jak i na świecie,
wysuwają się zagadnienia zdrowotności coraz bardziej starzejącego się społeczeństwa.
Typowe problemy medyczne dla osób starszych jak niepełnosprawność ruchowa, czy
nietrzymanie moczu, mogące wystąpić w przebiegu różnych chorób, dotyczą zarówno
osób biednych jak i zamożnych. Liczne choroby dotykające osób starszych nakładają się
na siebie, a wiele metod leczenia ma często działania przeciwstawne u tej samej osoby.
Powoduje to, że leczenie osoby starszej wymaga podejścia kompleksowego i powinno być
prowadzone przez lekarza, czy ośrodek, który ma wiedzę i doświadczenie w prowadzeniu
leczenia osób starszych.
We współczesnym społeczeństwie polskim liczba ludzi w starszym wieku jest
niewspółmiernie wielka w stosunku do liczby specjalistów geriatrów, czy liczby ośrodków
mających doświadczenie w prowadzeniu osób starszych. Dane te można znaleźć w innych
częściach tej ekspertyzy, jednak wydaje się, że dostęp do tego typu specjalistów jest trudny
nie tylko dla samych osób starszych, ale także dla lekarzy stykających się zawodowo z
ludźmi starszymi. Wydaje się, że zwiększenie dostępności do lekarzy geriatrów, może być
jednym z najlepiej ukierunkowanych działań programu AAL, a technologie telemedyczne
mogą stanowić trzon takiego działania.
Wiele problemów związanych z leczeniem konkretnych chorób, jak nadciśnienie czy
cukrzyca, u osób starszych wynika z problemów z dotarciem do lekarza. Osoby starsze z
założenia mniej sprawne ruchowo, często odkładają wizytę w przychodni i uzyskanie
porady do ostatniego momentu, gdy dokuczający im problem zdrowotny uzyska natężenie
większe niż próg niechęci do pokonania długiej i męczącej drogi do ośrodka zdrowia.
Również bagatelizowanie problemu i niemożność uzyskania szybkiej i łatwej porady w
odpowiednim czasie doprowadza do eskalacji konkretnych problemów zdrowotnych. Jeśli
do tego dodamy obraz polskiej, przeciążonej pracą służby zdrowia, która nie jest w stanie
zapewnić wszystkim osobom starszym rzetelnej i ciągłej opieki w domu, to łatwo
dojdziemy do wniosku, że technologie ICT które zapewnią pacjentowi częstszy kontakt z
67

lekarzem, nie zmuszając osoby starszej do nadmiernego wysiłku, znacznie poprawią ich
komfort życia.
2.6.2. Telemonitoring domowy
Zagadnienie zdalnego monitorowania stanu zdrowia osób starszych jest chyba najbardziej
intuicyjnym wykorzystaniem nowoczesnych technologii telemedycznych do poprawy
jakości życia osób starszych. Pokazują to zresztą liczne programy wdrażane w wielu
bogatszych krajach. Możliwość zdalnej oceny parametrów zdrowotności pacjenta nie
zawsze może zastąpić bezpośredni kontakt z lekarzem, ale niewątpliwie znacznie ułatwia
leczenie chorób przewlekłych, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy przewlekła
obturacyjna choroba płuc. Dzięki regularnym pomiarom, które przesyłane są do
centralnego systemu, bez trudu można wychwycić osoby, których ciśnienie czy cukrzyca
są źle kontrolowane, bądź które spełniają kryteria wskazań do hospitalizacji dla danej
jednostki chorobowej. Ważne jest to, że w trakcie takiego monitoringu nie tylko dostajemy
sygnały alarmowe o konieczności hospitalizacji, ale też możemy odpowiednio wcześnie
zaobserwować stopniowe pogarszanie się mierzonych parametrów i odpowiednio wcześnie
zareagować modyfikując leczenie, czy rozmawiając z pacjentem na temat przyczyn
pogarszania się jego stanu.
Technicznie istnieją przynajmniej dwa sposoby telemonitoringu domowego przy
wykorzystaniu sieci informatycznych:
- telemonitoring przy wykorzystaniu zwykłych urządzeń diagnostycznych i wpisywanie
wyników pomiarów do stosownego programu komputerowego/formularza internetowego
- telemonitoring przy użyciu urządzeń diagnostycznych wykorzystujących automatyczną
transmisję danych do centralnej bazy.
Oczywista wydaje się przewaga drugiej metody, ze względu na mniejsze
prawdopodobieństwo fałszowania wyników przez pacjenta, możliwość przesyłania
sygnałów (EKG), jak też przez eliminowanie czynnika ludzkiego przy wprowadzaniu
danych do bazy, oraz prostszą naukę wykorzystania tej technologii przez osoby mniej
sprawne. Niemniej równie oczywiste jest, że koszt wspomnianych urządzeń do zdalnego
monitorowania chorych z automatyczną transmisją danych jest znacznie wyższy niż koszt
urządzeń do pierwszego typu telemonitoringu. Pierwszy sposób może być także
wykorzystany wszędzie tam, gdzie osoby starsze lub ich rodziny mają dostęp do internetu .
Rozważając możliwości wykorzystania telemonitoringu domowego do poprawy jakości
życia osób starszych wygodnie jest zrobić przegląd istniejących na rynku urządzeń. Z
68

łatwo dostępnych rozwiązań w ofercie firm odnajdujemy systemy monitorujące z
dziedziny:
kardiologii (ciśnieniomierz, EKG, waga)
diabetologii (glukometr)
pulmonologii (pulsoksymetr, spirometr)
W kontekście ustalonej przez naszych ekspertów hierarchii najczęstszych chorób ludzi
starszych, a więc kolejno:
• Choroba zwyrodnieniowa stawów
• Nadciśnienie tętnicze
• Cukrzyca
• Choroba niedokrwienna serca
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc
stosowanie telemonitoringu domowego może znakomicie pomóc w prawidłowej kontroli
wszystkich, z wyjątkiem choroby zwyrodnieniowej stawów. Należy pamiętać, że typowe
problemy osób starszych wiążą się właśnie z powikłaniami i niesprawnościami często
powstającymi na gruncie tych jednostek chorobowych, a zatem ich właściwa kontrola i
leczenie ma kluczowe znaczenie w prewencji powstawania i nasilania się niesprawności u
osób starszych. Wobec powyższego wszelkie projekty wdrażające takie rozwiązania na
mniejszą lub większą skalę, bądź też wyznaczające standardy stosowania tego typu
rozwiązań powinny być opatrzone wysokim priorytetem i uznawane za wartościowe.
Niestety większość obecnie oferowanych rozwiązań jest rozwiązaniami zamkniętymi w
obrębie jakiegoś systemu. Firmy sprzedające, czy dzierżawiące tego typu urządzenia
tworzą systemy, w których ich urządzenia łączą się tylko i wyłącznie z ich centrum
monitoringu. Zakup takiego urządzenia powoduje jednocześnie konieczność opłacania
takiej firmie abonamentu, oraz zapewnia bardzo ograniczoną funkcjonalność, chyba, że
dana oferta jest stworzona dla potrzeb jakiegoś konkretnego ZOZu. Wadą tych systemów
jest także niepełna możliwość eksportowania tych danych do innych systemów, lub wręcz
oglądania ich poza takim systemem (szczególnie dotyczy to takich parametrów jak EKG).
Nie wydaje się słuszne by w ramach projektów europejskich popierać tego typu
monopolistyczne praktyki. Stawianie na otwarte standardy danych ma znacznie lepsze
perspektywy i jest tylko kwestią czasu pojawienie się na rynku urządzeń, które będą zdolne
wysyłać dane na dowolnie zdefiniowany serwer.
69

Z technicznego punktu widzenia każdy nowoczesny system monitoringu domowego musi
składać się z kilku elementów:
1. Urządzenie diagnostyczne wykorzystywane przez użytkownika końcowego
2. Łącze i urządzenie do transmisji danych (obecnie typowo urządzenia GSM)
3. Centralna baza danych
4. Oprogramowanie klienckie pozwalające na łączenie z bazą i oglądanie wyników
pomiarów używane przez lekarza zajmującego się pacjentem.
Rys1. Schemat typowej sieci telemonitoringu domowego
Przykładem polskiego systemu telemonitoringu domowego i konsultacji
telemedycznej jest projekt „MONTE” [1] realizowany przez Zakład Fizyki Medycznej
Wydziału Fizyki UAM w Poznaniu (Prof. R. Krzyminiewski) , o którym informacje można
znaleźć pod adresem: www.monte.amu.edu.pl
70

MONTE pozwala na:
1. Telekonferencyjne i telemetryczne przesyłanie niektórych danych dotyczących stanu
zdrowia pacjenta znajdującego się poza szpitalem np. w domu. W tym celu
wykorzystuje się tanie i powszechnie dostępne narzędzia, takie jak zwykły komputer
PC, standardową kamerę internetową, różne typy łączy internetowych, od
najprostszych modemowych po stałe światłowodowe oraz proste i tanie urządzenia
umożliwiające cyfrowy monitoring parametrów biomedycznych np. EKG.
2. Szybkie przesyłanie informacji o pacjencie oraz danych telemetrycznych z aparatury
diagnostycznej pomiędzy ośrodkami medycznymi celem
- pogłębionej analizy danych uzyskanych z aparatury diagnostycznej przy pomocy
specjalistycznych, unikalnych i trudno dostępnych technik analitycznych ,
- konsultacji wyników ze specjalistami z innego ośrodka i postawienia lub
uściślenia diagnozy
Wydaje się, że przy obecnym poziomie rozwoju internetu i aplikacji sieciowych
niezasadne jest tworzenie dodatkowego oprogramowania klienckiego w ramach projektów,
gdy przeglądarki stron www i same aplikacje internetowe mogą doskonale spełnić to
zadanie spełniając normy bezpieczeństwa przy użyciu nowoczesnych, szyfrowanych
protokołów transmisji danych. Ze względu zarówno na skalowalność systemów
telemonitoringu, możliwość ich rozwoju i dostępność na różnorodnych platformach
sprzętowych znacznie większe poparcie władz powinny otrzymywać projekty
wykorzystujące jako oprogramowanie dostępowe do danych właśnie przeglądarkę
internetową, jak również projekty udostępniające dane zgodnie z najnowszymi otwartymi
medycznymi standardami transmisji danych, jak np. HL7.
2.6.3. Bazy danych
Sercem każdego systemu telemonitoringu domowego jest centralna baza danych wraz z
oprogramowaniem serwerowym, które zarządza dostępem do tych danych, a jednocześnie
spełnia często rolę filtra danych uruchamiając zaprogramowane alarmy o np.
przekroczeniu granic mierzonych parametrów. Niemniej baza danych medycznych osób
starszych może też być rozważana jako niezależny projekt [2], lub jego składnik, bez
związku z telemonitoringiem domowym.
W Polsce bardzo istotnym problem z punktu widzenia leczenia osób starszych są właśnie
trudności w uzyskaniu informacji nt. dotychczasowego przebiegu leczenia danego
71

pacjenta. Karty informacyjne ze szpitali, czy dokumentacja z badań zlecanych przez
przychodnie, są często przez osoby starsze wyrzucane, gubione, bądź niszczone. W razie
nagłego pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, dotarcie szybko do jakiejkolwiek
dokumentacji porównawczej bywa niemożliwe. Skutkuje to przedłużaniem procesu
diagnostyczno-leczniczego w stanach nagłych, jak też podejmowaniem nietrafnych decyzji
w pierwszej chwili.
Biorąc pod uwagę ten istotny problem, wydaje się, że tworzenie baz danych, które
przechowywałyby historie chorób osób starszych i nie tylko starszych powinno mieć
znaczenie priorytetowe. Powody, które przemawiają za nadaniem wysokiego priorytetu
tworzeniu baz danych, można zebrać w kilku grupach:
− łatwiejszy i pewniejszy dostęp do rzetelnej informacji o dotychczasowym leczeniu
pacjenta,
− identyfikacja problemów trapiących określone grupy ludzi starszych, co może się
przełożyć na indywidualne planowanie profilaktyki wśród określonych grup,
− wychwytywanie osób, które wymagają stałej opieki pielęgniarskiej, opieki społecznej,
cyklicznych badań (np. oznaczanie INR), czy stałych kontroli u specjalisty.
Realizacja tych wszystkich celów może być różnie stopniowana w poszczególnych
projektach przewidujących wykorzystanie bazy danych w zależności od indywidualnych
uwarunkowań projektu. Tym bardziej istotna wydaje się podnoszona już kwestia
standaryzacji wymiany danych. Wydaje się, że na chwilę obecną w Polsce, warunkiem
progowym stawianym przed każdym projektem bazodanowym powinno być udostępnianie
danych medycznych gromadzonych w projekcie przez interfejs w standardzie HL7.
Natomiast w rekomendacjach dla projektów poczesne miejsce powinno zająć kodowanie
danych medycznych nie tylko w oparciu o klasyfikacje ICD-9 i ICD-10, ale także w
oparciu o nowoczesne systemy klasyfikacji i kodowania takie jak SNOMED, co sprawi, że
dane będą bez trudu odczytywane nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach. Tylko
takie podejście przy tworzeniu projektów może zapewnić, że dane w nich zgromadzone,
będą skarbem narodowym, który zostanie bez trudu wykorzystany przez inne tego typu
projekty tworzone w przyszłości oraz pozwoli na poważne myślenie o integracji danych z
systemami szpitalnymi i bazami innych organizacji.
Przy zachowaniu powyższych zaleceń nie wydaje się celowe dyskredytowanie w
jakikolwiek sposób projektów o zasięgu lokalnym, gdyż mogą one zostać wykorzystane w
przyszłości przez brokery danych o zasięgu ogólnokrajowym. Powody, dla których
72

prawdopodobnie mniejsze projekty bazodanowe mają większe szanse na realizację, są
prozaiczne. Otóż koszt i pracochłonność bazy danych obejmującej wszelkie zagadnienia
AAL mogą być zbyt duże jak na przewidywane nakłady finansowe, zarówno przy
definiowaniu zakresu prac jak i zakresu geograficznego samego wdrożenia. Projektowanie,
realizacja i wdrożenie jako logiczny ciąg następstw, na każdym etapie może napotkać
trudności zmuszające do zawężenia zakresu prac. Ideał, do którego, jak by się wydawało
należy dążyć, czyli ogólnokrajowa ogromna baza danych przechowująca wszelkie dane
pacjentów i udostępniająca je jednostkom służby zdrowia w sposób przez nie oczekiwany,
może się okazać zbyt trudna w projektowaniu i wdrożeniu w okresie krótszym niż
dziesięciolecia, jeśli miałaby funkcjonować na zasadach takich jak szpitalne systemy
informatyczne. Dodatkowym problemem jest także stworzenie zasad, a właściwie
obowiązku umieszczania danych pacjentów w takiej bazie.
Wszystkie powyższe problemy z ew. realizacją przechowywania danych medycznych osób
starszych w bazach nie dyskredytują w żaden sposób samej idei i potrzeby
przechowywania tych danych, a powodują tylko, że należy szukać rozwiązań pośrednich.
Bez trudu można sobie np. wyobrazić powstanie firmy, która odpłatnie wpisuje i gromadzi
dane medyczne osób starszych w bazie. Osoby zamożne mogłyby same finansować
gromadzenie swoich danych np. na zasadach abonamentu, natomiast np. dla osób
niepełnosprawnych i wymagających opieki państwa mogłyby zostać stworzone
mechanizmy finansowania przez państwo i samorządy oraz organizacje pozarządowe.
Osoby takie objęte systemem mogłyby posiadać karty chipowe dające dostęp do ich
danych, bądź też dostęp ten mógłby być uzyskiwany na żądanie jednostki służby zdrowia
udzielającej w danym momencie świadczenia pacjentowi. Dokładne procedury i
mechanizmy mogą zostać bardzo różnie zorganizowane i na pewno muszą uwzględniać
uwarunkowania prawne i zgodę pacjenta na udostępnianie danych.
2.6.4. Telekonsultacje
Kolejnym bardzo istotnym problemem, który z znacznym stopniu można rozwiązać przy
użyciu zaawansowanej technologii ICT, a podnoszonym we wstępie, jest utrudniony
dostęp dla osób starszych i często niepełnosprawnych ruchowo nie tylko do specjalisty, ale
często także do lekarza rodzinnego. Częściowo w rozwiązaniu tego problemu mogą pomóc
technologie, powszechne obecnie, pozwalające na przesyłanie głosu i obrazu na odległość
przez internet. Możliwość widzenia rozmówcy może być przy udzielaniu porady
medycznej nieoceniona zarówno dla pacjenta jak i dla lekarza, który może dodatkowo
73

dzięki temu zauważyć u pacjenta niepokojące objawy. Ta futurystyczna wydawałoby się
wizja, jest znakomicie funkcjonującą rzeczywistością w bogatszych krajach, gdzie
odległości do pokonania są dużo większe niż w Polsce. Podnoszony tu problem
dehumanizacji kontaktów lekarz-pacjent nie zawsze jest do końca uzasadniony.
Przedstawiona technologia jest po pierwsze znacznie lepszą alternatywą w stosunku do
samego telefonu i nie ma na celu zastąpienie osobistego kontaktu lekarza z pacjentem, a
tylko zapewnienie pacjentowi lepszej drogi do uzyskania drobnej porady, co pozwoli mu
nie narażać się niepotrzebnie na trudy podróży do ośrodka zdrowia.
Jednak samo zagadnienie telekonsultacji nie zamyka się na wykorzystaniu komputera z
kamerą i mikrofonem jako medium komunikacyjnego z lekarzem. Znaczne
powszechniejsze jest użycie tego terminu do sytuacji, w której przez internet przesyłamy
specjaliście dane medyczne pacjenta, zarówno tekstowe jak i obrazowe, celem uzyskania
konsultacji specjalistycznej, bądź kwalifikacji pacjenta do jakiejś procedury
wysokospecjalistycznej. W ramach programu AAL można rozważyć podział wyżej
wymienionych konsultacji w następujący sposób:
− telekonsultacje wykonywane przez ZOZ z różnego rodzaju specjalistami z konkretnych
dziedzin, gdzie konsultowanym pacjentem jest osoba starsza,
− telekonsultacje geriatryczne.
Specyfika tego drugiego rodzaju konsultacji polega na jej odmienności merytorycznej. W
gruncie rzeczy, w drugim wypadku nie oczekujemy, tak jak w typowych konsultacjach
specjalistycznych, odpowiedzi jak leczyć konkretną chorobę pacjenta, ale oczekujemy
całościowego spojrzenia na proces leczenia i wskazania najwłaściwszego postępowania w
konkretnych przypadkach.
Wykonanie badań w miejscu zamieszkania starszej osoby i wysłanie ich celem konsultacji,
jest pomocą nie do przecenienia dla osób starszych. Znakomita większość osób w
poradniach specjalistycznych czy to kardiologicznych, czy to chirurgii naczyniowej czy
neurologicznej, diabetologicznej i innych, to osoby starsze. Konieczność długich, często
całodniowych wypraw do takich poradni po to tylko by usłyszeć, że konieczne jest
przedłużenie stosowania jakiegoś zapisanego wcześniej leku, jest typowym obrazem
polskiej rzeczywistości. Z drugiej strony lekarze rodzinni, najczęściej stykający się z
pacjentem nie są w stanie w niektórych wypadkach samodzielnie decydować o leczeniu
takich pacjentów, wymagających konsultacji specjalistycznej. Dlatego tworzenie
projektów, które ułatwią konsultowanie osób starszych w poradniach
74

wysokospecjalistycznych może mieć bardzo istotne znaczenie dla poprawy komfortu ich
życia.
2.6.5. E-nauczanie
E-nauczanie, a właściwie szeroko pojęta edukacja przez internet, może przez swą
dostępność znacznie poprawić los osób starszych. Należy tu wyróżnić przynajmniej dwie
grupy, do których może zostać skierowana treść serwisów poświęconych AAL:
− szeroko rozumiane środowisko medyczne (kształcenie lekarzy w zakresie geriatrii,
szczególnie lekarzy rodzinnych, kształcenie pielęgniarek w zakresie opieki nad
osobami starszymi)
− osoby starsze i ich środowisko (edukacja osób starszych a szczególnie ich rodzin,
umożliwienie im zdobycia szerszej wiedzy o trapiących ich problemach, pokazanie
sposobów na rozwiązanie tych problemów).
Oczywiście wykorzystanie stron edukacyjnych ma też swoje ograniczenia dotyczące po
pierwsze dostępności samego internetu, a po drugie możliwości percepcji i używania
medium jakim jest internet przez osoby z niedomogami wzroku, słuchu i percepcji.
Niemniej zarówno z niedostępnością internetu dla osób starszych, jak też z innymi
barierami odbioru treści internetowych można skutecznie walczyć popierając projekty
szerokiego dostępu do internetu i poprawiając serwisy www tak, by były łatwiejsze w
odbiorze.
Przykłady możliwych serwisów edukacyjnych można by mnożyć w nieskończoność, co
nie jest celem niniejszego opracowania, a raczej zadaniem dla autorów projektów w
ramach AAL. Jednak w kontekście opinii naszych ekspertów z dziedziny geriatrii można
wysnuć wniosek, że bardzo pożądane byłoby promowanie serwisów internetowych
adresowanych do lekarzy różnych specjalności, gdzie można by było prosto i szybko
odnaleźć niezbędne w codziennej praktyce informacje z dziedziny geriatrii i ogólnie
leczenia ludzi starszych, czy opieki nad nimi. Wydaje się, że projekt taki poprzez poprawę
wiedzy na temat leczenia osób starszych wśród lekarzy mógłby sprawić, że jakość i
skuteczność leczenia osób starszych w Polsce wyraźnie by się poprawiła, a ich rzeczywiste
problemy byłyby lepiej identyfikowane i skuteczniej leczone. Przykładem takiego serwisu
mogłaby być strona internetowa, która oprócz informacji merytorycznych pozwalałaby na
sprawdzenie, czy leczenie określonym zestawem leków osoby starszej nie jest błędem,
bądź nie powoduje jakichś istotnych interakcji. Taka strona mogłaby służyć lekarzom, jak
też samym osobom starszym, wychwytując np. przyjmowanie przez pacjenta tego samego
leku pod różnymi postaciami. Opracowanie takiego serwisu pod okiem specjalistów z
75

dziedziny geriatrii jest nie do przecenienia w warunkach Polski. Od strony technicznej tego
typu projekt jest prosty w realizacji ze względu na fakt, że wymaga jedynie serwera
internetowego ustawionego w dowolnym miejscu i odpowiednio zabezpieczonego (choć
należy tu podkreślić, że nie zawierałby on żadnych informacji poufnych, a jedynie ogólnie
dostępną wiedzę).
Przykładowe zestawienie rozwiązań dla takiego serwera, opartego o wolne
oprogramowanie przedstawiamy poniżej:
System operacyjny: Linux (przykładowe dystrybucje: Debian, Ubuntu, OpenSuSE,
Gentoo, Mandriva, Fedora) lub BSD (np. FreeBSD)
Serwer WWW: Apache 1.3 lub Apache 2.0
Język programowania aplikacji: HTML i AJAX + PHP4 lub PHP5, Perl, Java
Baza danych: Postgresql 8.2, MySQL i inne.
Takie zestawienie oprogramowania zapewnia możliwość ograniczenia kosztów przy
jednoczesnym wystarczającym wsparciu technicznym i wysokim poziomie
bezpieczeństwa, które i tak będzie mocno zależało od konkretnej realizacji. Koszty
ograniczą się do zakupu sprzętu, bądź opłaty abonamentowej, gdyż tego typu serwery
sieciowe są w ofercie firm dostarczających usługi sieciowe.
Oczywiście nie wolno zapominać, że tego typu projekt nie kończy się na stworzeniu strony
informacyjnej, czy jakiejś użytecznej aplikacji w internecie. Istnieją dwa
niebezpieczeństwa, z którymi muszą się zmierzyć autorzy projektów edukacyjnych z
zakresu AAL:
brak promocji w środowisku
brak aktualizacji i wsparcia technicznego
Pierwszy z tych problemów dotyczy natłoku informacji w internecie. Strona z
zagadnieniami dotyczącymi leczenia osób starszych, po to by przyniosła wymierny efekt w
postaci lepszej jakości leczenia osób starszych, musi być szeroko propagowana w
środowisku. Sposoby i koszty takiej promocji muszą zostać przewidziane przez autorów.
W innym przypadku ich projekt pozostanie niezauważony.
Drugi problem typowy dla projektów europejskich, to brak przewidywania, że tego typu
serwisy wymagają ciągłej opieki administracyjnej i aktualizacji danych. Dobrze zrobiona
aplikacja, pozwala na aktualizację danych bez konieczności zagłębiania się w zagadnienia
programistyczne i wtedy zagadnienie aktualizacji danych może być powierzone
organizacji naukowej, samorządowej lub innej, związanej z osobami starszymi. Jednak
koszty związane z wsparciem technicznym serwisu internetowego, jakkolwiek nieduże w
76

stosunku rocznym, muszą być przewidziane przez autorów w długoletniej perspektywie po
zakończeniu fazy wdrożenia.
Wnioski:
1. W kontekście wielkości środków przeznaczonych na AAL w Polsce
najefektywniejszym sposobem ich wykorzystania wydaje się być wykorzystanie
internetu jako powszechnie dostępnego medium, gdzie z jednej strony efektywnie
można w ramach różnych projektów gromadzić dane medyczne osób starszych
udostępniając je w razie potrzeby pilnej interwencji medycznej. Z drugiej strony
można wykorzystać internet jako znakomitą platformę do szerzenia wiedzy na
temat osób starszych zarówno wśród społeczeństwa jak i szeroko pojętego
środowiska medycznego. Zarówno tworzenie baz danych medycznych ludzi
starszych, jak i tworzenie różnego typu serwisów i programów edukacyjnoeksperckich
dostępnych w internecie może przynieść ogromne korzyści przy
niewielkich kosztach, o ile nie pominiemy tak istotnych aspektów projektów jak
promocja i używanie otwartych standardów. Internet można też wykorzystać jako
ułatwienie dostępu do lekarzy geriatrów.
2. Wydaje się bardzo istotne podkreślenie, że projekty z dziedziny telemedycyny
powinny korzystać z otwartych standardów danych, tak by dane w nich
gromadzone, mające na celu służyć pomocą przy leczeniu ludzi starszych i opiece
nad nimi, były dostępne dla innych projektów i systemów. Dobrą praktyką jest
wykorzystywanie w tym przypadku międzynarodowych standardów danych
medycznych oraz ich klasyfikacji i kodowania. (HL7, SNOMED, standardy WHO).
Dzięki takiemu podejściu niewielkie lokalne projekty mają szansę stać się w
przyszłości częścią większego systemu udogodnień dla ludzi starszych.
Literatura
[1] www.monte.amu.edu.pl
[2] Rzepka R, Rudowski R, Kinsner A, Śladowski D. i in. Acubase – On – Line System for
High Quality Acute Toxicity Data Acquisition and Management. Proceedings of Medetel
2007, 18-20 April, The International Educational and Networking Forum for eHealth,
Telemedicine and Health ICT, 202 – 204.
77

2.7. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu
rozwiązywania problemów osób starszych (inne usługi w ramach
AAL) (dr inż. Tomasz Buczkowski)
2.7.1. Wstęp
Podstawowe trzy obszary życia osób starszych to środowisko pracy (oczekuje się
wydłużenia czasu aktywności zawodowej), środowisko domowe (zakłada się stworzenie
warunków wydłużających czas niezależnego życia w komfortowych warunkach) oraz
szeroko rozumiany udział w życiu społecznym.
Wspólnym dla wszystkich obszarów ważnym zagadnieniem jest aktywizacja i rehabilitacja
ruchowa osób starszych. Szczególnym problemem związanym z przemieszczaniem się
osób niewidomych jest zapewnienie im opartych na ICT narzędzi wspierających orientację
terenową.
2.7.2. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania
problemów osób starszych w środowisku pracy
Dostosowanie środowiska pracy do potrzeb osób starszych wymaga zarówno wielu działań
natury organizacyjnej, np. zapewnienie elastycznego czasu pracy, możliwość zmniejszenia
wymiaru godzinowego, wyodrębnienie zadań mniej obciążających fizycznie,
wykorzystujących doświadczenie oraz mających charakter syntetyczny (a nie analityczny)
jak również technicznej, a zwłaszcza przygotowania stanowisk oraz uniwersalnych
narzędzi (sprzętu i oprogramowania) dostępnych dla możliwie dużej grupy pracowników z
różnymi ograniczeniami i niesprawnościami typowymi dla starszego wieku. Ważne
ułatwienie zatrudnienia osób starszych wynika z rozwoju technik informacyjnych oraz
telekomunikacyjnych stwarzających możliwość telepracy.
Wraz z rozwojem środków informacyjnych i telekomunikacyjnych rozszerza się zakres
stosowania telepracy. Ograniczone początkowo możliwości łączności telefonicznej i
telefaksowej rozszerzyła sieć internetowa, która w wersji szerokopasmowej umożliwia
78

pozostającym w domu pracownikom nawet udział w telekonferencjach. Z telepracy mogą
korzystać osoby starsze i niepełnosprawne wykonujące bardzo wiele zawodów [Lisowska].
Telepraca wnosi istotne korzyści dla pracodawcy i pracobiorcy jak też szersze korzyści
społeczne, w tym ekologiczne [Goodman].
Korzystanie w toku pracy na odległość z zaawansowanej struktury teleinformatycznej
narzuca szereg wymagań technicznych dotyczących oprogramowania oraz sprzętu
telekomunikacyjnego i informatycznego. Szczególny problem stanowi wymiana danych
poufnych pomiędzy domowym stanowiskiem pracy a siedzibą firmy/urzędu [DoJ]. Z
punktu widzenia starszego i niepełnosprawnego pracownika bardzo ważna jest ergonomia
stanowiska pracy zapewniającego efektywną pracę z komputerem (patrz rozdz. 2.8).
[Lisowska] E. Lisowska (red), Przewodnik po telepracy, Warszawa 2007;
http://www.enter-telework.org/dokument.php?id=41&lang=pol
[Goodman] J. Goodman, V. Alakeson, B. Jorgensen, Encouraging Green Telework, Forum for the Future for
Sun Microsystems, December 2004
[DoJ] Department of Justice Telework Guide, January 2006;
http://www.usdoj.gov/jmd/ps/wortelecommute.htm
2.7.3. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu rozwiązywania
problemów osób starszych w środowisku domowym
2.7.3.1. Wprowadzenie
Przystosowanie środowiska domowego do potrzeb osób starszych wymaga ustanowienia i
przestrzegania przepisów budowlanych oraz dotyczących wyposażenia budynków i
mieszkań - likwidacji barier architektonicznych, zapewnienia fizycznej komunikacji do/z
do mieszkania, dostępnego dla wszystkich sprzętu gospodarstwa domowego,
zabezpieczenia przed dostępem osób niepowołanych, bezpieczeństwa technicznego
(kontroli mediów - wody, gazu, energii elektrycznej, czujników gazu, pożarowych itp.).
Bardzo ważne jest zapewnienie prostych i niezawodnych środków łączności z osobami
bliskimi, pomocy w zaopatrzeniu, pomocy medycznej, opieki. Szeroki asortyment
osobistych pomocy wspomagających codzienne czynności, w tym przemieszczanie się (np.
inteligentny wózek inwalidzki) oraz osobisty sprzęt medyczny, w miarę możliwości
nieinwazyjny, zapewniający m.in. obserwację czynności życiowych z automatycznym
powiadamianiem o stanach zagrożenia, organizatory (np. przypominanie i kontrola
pobierania leków), znajduje zastosowanie również w innych sferach życia osoby starszej.
79

Najbardziej zaawansowane technicznie współczesne konstrukcje domów wyposażonych w
inteligentne urządzenia zwiększającej jakość życia są określane jako "inteligentne domy"
(intelligent home, smart home).
2.7.3.2. Inteligentny dom
Początkowo koncepcja "inteligentnego domu" ograniczała się do połączenia siecią
transmisji danych tylko domowych urządzeń elektrycznych w celu optymalizacji zużycia
energii. Urządzenia elektryczne komunikowały się korzystając zwykle z przewodów sieci
energetycznej "negocjując" pobór energii. Obecnie pojęcie inteligentnego domu zostało
rozszerzone na różnorodne urządzenia elektryczne i elektroniczne połączone lokalną
przewodową bądź bezprzewodową siecią transmisji danych oraz ew. połączone z
zewnętrzną siecią rozległą. Dzięki temu urządzenia zainstalowane w inteligentnym domu
realizują funkcje systemów automatyki domowej, bezpieczeństwa, informacyjnorozrywkowe,
telekomunikacyjne. Najnowsza koncepcją jest wykorzystanie instalacji
inteligentnego domu do zbierania informacji o aktywności i stanie zdrowia mieszkańców,
zwłaszcza osób starszych i przewlekle chorych, pochodzących z rozmieszczonych w
mieszkaniu oraz osobistych czujników. Według współczesnej koncepcji inteligentny dom
zapewnia ogólnie rozumianą integrację technik i usług za pośrednictwem sieci łączności w
celu zwiększenia jakości życia [Roe]. Wyróżnia się kilka klas inteligentnych domów
[Aldrich]:
- Domy zawierające pojedyncze niezależne aplikacje i obiekty działające w sposób
inteligentny,
- Domy zawierające instalacje i obiekty działające w sposób inteligentny a ponadto
wymieniające pomiędzy sobą informacje w celu zwiększenia funkcjonalności,
- Domy wyposażone w wewnętrzne i zewnętrzne sieci komunikacyjne umożliwiające
interaktywną i zdalną kontrolę systemów oraz dostęp do usług i informacji zarówno w
obrębie domu jak też poza nim,
- Domy "uczące się" - wzorce zachowania się mieszkańców są rejestrowane, a na
podstawie zgromadzonych danych prognozowane są ich potrzeby i odpowiednio
dostosowywane sterowanie pracą urządzeń,
- Domy "rejestrujące" w sposób ciągły aktywność oraz lokalizację ludzi i obiektów; na
podstawie tych informacji odbywa się sterowanie urządzeniami dostosowane do
przewidywanych potrzeb mieszkańców.
80

Szersze zastosowanie znalazło kilkanaście rozwiązań sieci domowych, głównie
firmowych, co znacznie utrudniało zestawianie i zwiększało koszty instalacji. Istotnym
problemem technicznym jest zatem standaryzacja interfejsów urządzeń składowych oraz
protokółów transmisji umożliwiająca elastyczne dobieranie elementów składowych
wyposażenia domu. Obecnie została wzmocniona, zwłaszcza na rynku europejskim, rola
standardu KNX - tab. 1.
Tab. 1. Najpopularniejsze standardy systemów lokalnych magistral
w inteligentnych domach [Roe - zmodyf.]
Standard magistrali Fizyczny nośnik informacji
EIB (European Installation Bus) Sieć energetyczna, przewodowa, radiowa
KNX (EN 50090, ISO/IEC 14543-3) -
połączenie standardów Batibus, EIB, EHS
LON (Local Operating Network) - głównie
zastosowania przemysłowe i duże budynki
X10 - głównie proste zastosowania domowe Sieć energetyczna
BACnet - głównie duże budynki Sieć przewodowa
Sieć energetyczna, przewodowa, radiowa
Sieć energetyczna, kablowa, radiowa,
światłowodowa
Oprócz ułatwiania codziennych czynności życiowych inteligentny dom zapewnia
możliwości rozwiązania problemów bezpieczeństwa oraz pewnych usług medycznych dla
starszych mieszkańców [SeniorWatch]:
- Aktywne systemy alarmowe o uproszczonej obsłudze służą do wzywania pomocy.
Przykładowe rozwiązania to przycisk alarmowy przenoszący sygnał alarmowy przez
łącze radiowe krótkiego zasięgu do stacjonarnego aparatu telefonicznego
automatycznie realizującego wezwanie pomocy. Znacznie większy zasięg działania
mają uproszczone (typowo wyposażone tylko w dwa przyciski) terminale zawierające
telefon komórkowy i odbiornik nawigacyjny GPS, przesyłające w razie potrzeby
przygotowane zawczasu wezwania do określonych służb lub osób - np. My-SOS [My-
SOS]. Niezawodne funkcjonowanie systemów alarmowych (zwłaszcza wymagających
aktywności ze strony osób starszych) napotyka na duże trudności, toteż prace
badawcze koncentrują się obecnie na systemach podejmujących decyzję na podstawie
syntezy sygnałów z różnych czujników. Dodatkowe kontrolę poprawności reakcji
81

-
systemu alarmowego zapewnia kanał łączności zwrotnej umożliwiający weryfikację
zasadności wezwania,
Bierne systemy alarmowe - nie wymagające działania ze strony starszej osoby
- wbudowane w infrastrukturę budynku czujniki wykrywające m.in. gaz, pożar, zalanie
wodą, włamanie,
- wbudowane kamery umożliwiające zdalną obserwację wnętrza mieszkania,
- inteligentne czujniki osobiste analizujące czynności życiowe organizmu (m.in. tętno,
ciśnienie, nasycenie krwi tlenem, aktywność oraz dynamikę ruchu) i wykrywające
stany zagrożenia (np. upadek, zakłócenia przcy układu krążenia),
- Identyfikacja osób przychodzących. Sieć komunikacji wewnętrznej umożliwia
odtworzenie głosu i obrazu twarzy osoby pozostającej za drzwiami w dowolnym
punkcie mieszkania, zaś rozbudowana komunikacja zewnętrzna umożliwia przekazanie
tych sygnałów do zewnętrznej firmy ochroniarskiej
- Zdalne wsparcie dla ratowników oraz rodzin opiekujących się osobami starszymi za
pośrednictwem
multimedialnych,
zewnętrznych systemów telekomunikacyjnych, w tym
- Usługi telemedyczne. Przewiduje się, iż stan zdrowia starszych i często
niepełnosprawnych mieszkańców inteligentnego domu będzie monitorowany przez
ciągły pomiar parametrów fizjologicznych przez czujniki wbudowane w infrastrukturę
mieszkania oraz w ubranie (t.zw. "inteligentna koszula") [Korhonen]. Uważa się, iż
system telemonitoringu zdrowotnego z jednej strony zwiększy komfort mieszkańców
(zwłaszcza przewlekle chorych), pozostających w warunkach domowych, zaś z drugiej
strony znacznie zmniejszy obciążenie przychodni i szpitali.
[Roe] P.R.W. Roe (ed), Towards an inclusive future, Impact and wider potential of information and
communication technologies, COST 219ter, Brussels, 2007 (zaw. bibl.)
[Aldrich] Aldrich, F.K., (2003). Smart Homes: Past Present and Future. In R. Harper (Ed.) Inside the smart
home London: Springer- Verlag UK, pp. 17- 39
[SeniorWatch] Project SeniorWatch IST-1999-29086, Older People and Information Society Technology - A
Comparative Analysis of the Current Situation in the European Union and of Future Trends, Final Report,
April 2002; http://www.seniorwatch.de/reports/D51_final.pdf
[My-SOS] http://www.my-bodyguard.eu/uk/mysos.php
[Korhonen] Korhonen, I., Parkka, J., Van Gils, M., (2003). Health monitoring in the home
of the future. IEEE Eng Med Biol Mag.22 (3): 66-73.
82

2.7.4. Możliwości zastosowania technologii (w tym ICT) w celu zapewnienia osobom
starszym udziału w życiu społecznym
Zapewnienie osobom starszym udziału w życiu społecznym wymaga przystosowania
infrastruktury miejskiej, zwłaszcza transportowej, uniwersalnych (dostępnych dla
wszystkich) systemów informacyjnych, systemów orientacji terenowej, nawigacji i
lokalizacji. Konieczne jest przystosowanie infrastruktury administracyjnej oraz
publicznych systemów informacyjnych, a zwłaszcza zapewnienie uniwersalnej dostępności
do zasobów internetu (przestrzegania reguł tworzenia dostępnych witryn oraz dostępności
alternatywnych interfejsów - patrz rozdz. 2.8). Ważne jest wyposażenie infrastruktury
kulturalnej i oświatowej (kina, teatry, muzea, galerie, biblioteki, uniwersytety trzeciego
wieku) w środki techniczne zapewniające uniwersalną dostępność - a zwłaszcza - w
alternatywne środki przekazu.
2.7.5. Aktywizacja i rehabilitacja ruchowa
Aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych czynników zapewniających
zachowanie przez osoby w starszym wieku zdrowia fizycznego i psychicznego. Wykazano,
iż aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko otyłości, nadciśnienia, cukrzycy, osteoporozy,
zawału, depresji, raka jelita grubego i przedwczesnej śmierci. W związku z tym w krajach
o rozwiniętej cywilizacji upowszechniane są w ostatnich latach liczne programy
motywujące ludzi do chodzenia (pół godziny dziennie - w USA, 10 tysięcy kroków
dziennie - w Japonii [Tudor-Locke]).
Brak aktywności fizycznej - siedzący tryb życia - jest jedną z głównych przyczyn nadwagi
charakteryzowanej przez wskaźnik masy ciała BMI (body mass index) wynoszący
pomiędzy 25 i 30 kg/m 2 oraz z otyłości - BMI>30. Światowe oraz krajowe gremia
medyczne odpowiedzialne za stan zdrowia społeczeństw zwracają uwagę na zwiększające
się zagrożenia związane z licznymi niesprawnościami organizmu oraz chronicznymi
schorzeniami, m.in. układu krążenia i cukrzycą wynikające z rosnącego odsetka osób z
nadwagą oraz otyłością. Przykładowo, dane U.S. Department of Health and Human
Services wskazują na epidemiczny wzrost odsetka osób otyłych - od 12% w roku 1991 do
17,9 % w roku 1998 oraz 19,8% w roku 2000 [Tudor-Locke]. Szacuje się, iż w USA ok.
300 tysięcy zgonów rocznie jest związanych z otyłością [Tudor-Locke]. Również w Polsce
w trakcie badań pilotażowych zrealizowanych w roku 2003 w ramach Projektu 400 Miast
83

koordynowanego przez Akademię Medyczną w Gdańsku stwierdzono znaczny odsetek
badanych z nadwagą i otyłością.
Podstawowym przyrządem służącym zarówno do motywowania, jak również do kontroli
zalecanej formy aktywności fizycznej - chodu - jest krokomierz. Noszony (typowo) na
pasku przyrząd zlicza kroki w określonym przedziale czasowym oraz , często, wykonuje
pewne dodatkowe funkcje - zlicza "czas aktywności", wyznacza wydatek energetyczny
organizmu i/lub określa przebytą drogę. W Japonii programy zachęcania ludzi do
chodzenia są wdrażane od ponad 30 lat, dzięki czemu krokomierz stał się tak popularny, iż
na gospodarstwo domowe przypadają tam niemal dwie sztuki.
W przeszłości krokomierze miały konstrukcję czysto mechaniczną (czujnik ruchu oraz
licznik). Współcześnie dominują dwie podstawowe konstrukcje krokomierzy
elektronicznych. W zależności od rodzaju czujnika ruchu wyróżnia się krokomierze
popularne z zestykiem elektrycznym związanym z masą przytwierdzoną do sprężyny oraz
krokomierze badawcze - z czujnikami przyspieszenia (scalonymi akcelerometrami jednodwu-
lub trójosiowymi). Przyrządy badawcze są bardzo drogie i skomplikowane w
obsłudze, wymagając współpracy z komputerem w celu interpretacji wyników. Natomiast
jednym z głównych problemów związanych ze stosowaniem popularnych krokomierzy jest
ich niedostateczna dokładność, zwłaszcza częste zaniżanie wyników o ponad 25% w
trakcie wolnego chodu (

Dzięki zaawansowanym metodom przetwarzania sygnały z akcelerometrów mogą służyć
do dynamicznej stymulacji elektrycznej sparaliżowanych mięśni. W szczególności sygnał z
akcelerometru umieszczonego na udzie może być zastosowany do określenia
najkorzystniejszej fazy przezskórnej stymulacji zapobiegającej opadaniu stopy w fazie
przenoszenia nogi u pacjentów po udarze. Przy zastosowaniu akcelerometru dwuosiowego
i sieci neuronowej osiągnięto dobre wyniki korekcji chodu u pacjentów z porażeniem
połowiczym [Shimada]. Stwierdzono, iż jest to rozwiązanie wygodniejsze dla pacjentów
niż stosowane dotychczas wyłączniki elektromechaniczne pod piętą, czujniki przechyłu,
żyroskopy, czujniki elektromiograficzne czy też elektroneurograficzne.
Ponadto, krokomierz z kompasem elektronicznym mogą tworzyć system nawigacji
zliczeniowej dla osób niewidomych, zastępujący bądź uzupełniający przyrząd nawigacyjny
wykorzystujący satelitarny system GPS (patrz 2.7.3).
Na podstawie studiów literatury można stwierdzić, iż na świecie przedstawione problemy
zdrowotne oraz techniczne są w ostatnich latach intensywnie rozwiązywane, natomiast w
kraju programy medyczne promujące aktywizację ruchową są w początkowej fazie
rozwoju, a wielostronna użyteczność akcelerometrów nie była dotychczas dostrzeżona.
Wydaje się zatem, iż w ramach programu AAL celowe jest zarówno uruchomienie
programów medycznych propagujących aktywizację fizyczną społeczeństwa, jak też
uruchomienie w kraju produkcji i popularyzacja konstrukcji autonomicznego przyrządu z
użyciem masowo produkowanych akcelerometrów oraz mikrokontrolera
jednostrukturowego, wyposażonego w inteligencję pozwalającą, w zależności od
zainstalowanego oprogramowania na:
- kwalifikację przebiegów z akcelerometrów metodą ich porównania z zawartymi w
pamięci przyrządu wzorcami przebiegów chodu oraz wstrząsów komunikacyjnych oraz
zliczanie kroków,
- ocenę parametrów chodu,
- monitorowanie aktywności ruchowej, wykrywanie upadków,
- sterowanie elektryczną stymulacją sparaliżowanych mięśni w celu korekcji chodu u
pacjentów po udarze,
- nawigację zliczeniową jako pomoc nawigacyjną dla osób niewidomych.
85

Głównym celem naukowym takiego projektu byłoby opracowanie zróżnicowanych a
nawet zindywidualizowanych programów ruchowej aktywizacji ze szczególnym
uwzględnieniem osób starszych oraz nowych algorytmów przetwarzania i kwalifikacji
sygnałów z akcelerometrów.
[Tudor-Locke] Tudor-Locke C., Taking Steps Toward Increased Physical Activity: Using Pedometers to
Measure and Motivate, President's Council on Physical Fitness and Sports, Research Digest, Series 3, No. 17,
June 2002 (zawiera bibliografię)
[Bassett] Bassett, D. R., Ainsworth, B. E., Leggett, S. R., Mathien, C. A., Main, J. A., Hunter, D. C., &
Duncan, G. E. (1996). Accuracy of five electronic pedometers for measuring distance walked. Medicine and
Science in Sports and Exercise, 28(8), 1071-1077.
[Hendelman] Hendelman, D., Miller, K., Baggett, C., Debold, E., & Freedson, P. (2000). Validity of
accelerometry for the assessment of moderate intensity physical activity in the field. Medicine and Science in
Sports and Exercise, 32(9), S442-S450.
[Mathie] M. J. Mathie, A. C. F. Coster, N. H. Lovell, and B. G. Celler, “Accelerometry: providing an
integrated, practical method for long term, ambulatory monitoring of human movement,” Physiological
Measurement, vol. 25, pp. R1–R20, 2004.
[Zijlstra] W. Zijlstra and A. L. Hof, “Assessment of spatio-temporal gait parameters from trunk accelerations
during human walking,” Gait and Posture, vol. 18, pp. 1–10, 2003.
[Haeuber] E. Haeuber, M. Shaughnessy, L. W. Forrester, K. L. Coleman, and R. F. Macko, “Accelerometer
monitoring of home and community based ambulatory activity after stroke,” Arch. Phys. Medical
Rehabilitation, vol. 85, pp. 1997–2001, December 2004.
[Sekine] M. Sekine, T. Tamura, T. Fujimoto, and Y. Fukui, “Classification of the walking pattern using
acceleration waveform in elderly people,” in Proc of the 22nd Annual EMBS Int. Conf., pp. 1356–1359,
2000.
[Wit] A. Wit, Methodology of diagnostics in human movement system pathology, w: A. Wit, W.
Zmysłowski (eds), Lecture notes of the ICB seminars, Diagnostics in Motor System Pathology, Polska
Akademia Nauk, Międzynarodowe Centrum Biocybernetyki, Warsaw, October 1998, s. 56-61
[Kornacki]. W. Kornacki, Tremor data logger for patients with parkinson’s disease, Przemysłowy Instytut
Elektroniki, Warszawa; www.pie.edu.pl/ (czerwiec 2002)
[Shimada] Shimada Y. et al., Clinical Application of Acceleration Sensor to Detect the Swing Phase of
Stroke Gait in Functional Electrical Stimulation, Tohoku J. Exp. Med, 2005, 207, 197-202
86

2.7.6. Systemy wspomagania orientacji terenowej dla osób niewidomych
2.7.6.1. Potrzeby osób niewidomych w zakresie systemów nawigacyjnoinformacyjnych.
Podstawowe zadania
Systemy wspomagające orientację przestrzenną pełnią ważną funkcję w rehabilitacji
zawodowej i społecznej osób niewidomych. W wielu sytuacjach techniczne systemy
nawigacyjno-informacyjne umożliwiają osobom niewidomym samodzielne oraz aktywne
funkcjonowanie, bez konieczności uciekania się do pomocy osób towarzyszących lub
przechodniów. Należy podkreślić, iż omawiane systemy pełnią jedynie funkcje
wspomagające zespół umiejętności nabytych przez osoby niewidome w ramach
rehabilitacji, uzupełniając informacje o otoczeniu uzyskiwane klasycznymi metodami,
m.in. na podstawie rozpoznawania struktury podłoża, obrazu akustycznego, czy
charakterystycznych elementów wykrywanych białą laską i/lub sygnalizowanych przez psa
przewodnika. Można wyróżnić następujące podstawowe funkcje nawigacyjne systemów:
• Określenie własnej pozycji
• Znalezienie właściwej trasy i kierunku poruszania się do zadanego celu
• Wykrycie/sygnalizacja przeszkód, potencjalnych niebezpieczeństw (stała i ad
hoc)
Dwie pierwsze funkcje klasyfikowane są w specjalistycznej literaturze jako problemy
makronawigacji, zaś wykrywanie bądź sygnalizacja przeszkód w bezpośrednim otoczeniu
osoby niewidomej - jako problem mikronawigacji [1].
Istotnym uzupełnieniem funkcji nawigacyjnych są funkcje informacyjne zapewniające
możliwość planowania i sprawny przebieg podróży:
• Określenie środków komunikacyjnych zapewniających dotarcie do zadanego celu
• Rozkłady jazdy i bieżące informacje o ruchu pojazdów komunikacji miejskiej
• Identyfikacja pojazdów komunikacji miejskiej
• Informacje o godzinach czynności urzędów, sklepów, ...
• Informacje pozwalające na uniknięcie przeszkód, niebezpieczeństw (np.
planowanie alternatywnej drogi)
87

Psychologiczne aspekty użytkowania systemów orientacji terenowej przez osoby
niewidome.
Usprawnienie oraz zwiększenie zasięgu samodzielnego poruszania się osób niewidomych,
uzyskane dzięki zastosowaniu systemów orientacji terenowej, stwarzają nowe możliwości
poznawcze oraz zwiększają aktywność społeczną i zawodową [2]. Zwiększenie zakresu
niezależności w poruszaniu się pozwala na integrację społeczną, zapewnia wzrost
pewności siebie, samoakceptację i kształtuje prawidłową postawę psychiczną.
Jedno z podstawowych uwarunkowań psychologicznych przyjęcia systemu przez
środowisko niewidomych polega na tym, aby przyrządy służące nawigacji - podobnie jak
wszystkie urządzenia pomocnicze dla osób niepełnosprawnych - były przyjazne dla
użytkownika. Ze względu na stosowanie przyrządów w trakcie przemieszczania się muszą
one spełniać szczególne wymagania w zakresie ergonomii - lekka, trwała i zwarta
konstrukcja zabezpieczona przed zgubieniem, cechująca się prostotą obsługi i pewnością
funkcjonowania, uzupełniająca (a nie zastępująca) posiadane zmysły i umiejętności. Jest
rzeczą nadzwyczaj istotną aby stosowanie przyrządów nawigacyjnych w miejscach
publicznych nie wprawiało użytkowników w zakłopotanie, czy nawet śmieszność,
naruszając w ten sposób ich godność.
Elektroniczne pomoce nawigacyjno-orientacyjne dla osób niewidomych
Elektroniczne pomoce wspierające nawigację w skali makro i mikro obejmują środki
służące przystosowaniu środowiska do potrzeb osób niewidomych (systemy nawigacyjnoinformacyjne)
oraz środki służące przystosowaniu osób niewidomych do środowiska
(indywidualne autonomiczne pomoce nawigacyjne) [3]. Tereny miejskie, stanowiące
środowisko sztuczne, stwarzają szczególne trudności i zagrożenia dla osób niewidomych.
Jednocześnie, bogata infrastruktura techniczna terenów miejskich stwarza podstawę dla
realizacji systemów nawigacyjno-informacyjnych. Uzupełnieniem tych systemów, zaś w
warunkach wiejskich - praktycznie jedynymi środkami wspomagającymi orientację
terenową, są pomoce indywidualne.
88

2.7.6.2. Przegląd znanych systemów nawigacyjno-informacyjnych.
2.7.6.2.1. Systemy wykorzystujące globalny satelitarny system nawigacyjny GPS (Global
Positioning System)
Rozpowszechnienie cywilnych zastosowań światowego satelitarnego systemu
nawigacyjnego GPS [4], a zwłaszcza spodziewane w bliskiej przyszłości wprowadzenie
odbiorników tego systemu do wyposażenia samochodów sprawia, iż miniaturowe,
doskonałe pod względem technologicznym i stosunkowo tanie odbiorniki będą mogły
stanowić podstawę dla urządzeń nawigacyjnych dla osób niewidomych [Breede],
[Ladetto].
Jednoczesny odbiór dostępnych dla użytkowników cywilnych sygnałów radiowych
przynajmniej z czterech spośród 24 satelitów systemu GPS pozwala na wyznaczenie
dokładnego czasu i położenia z dokładnością rzędu 100 metrów w dowolnym punkcie kuli
ziemskiej. W wielu zastosowaniach wymagana jest lepsza dokładność położenia, toteż
organizowane są specjalne stacje odbiorcze wyznaczające poprawki położenia
obowiązujące na obszarze o średnicy kilkuset kilometrów i rozpowszechniające je m.in. na
drodze radiowej przez nadajniki satelitarne i naziemne (tzw. system DGPS - Differential
GPS [5]). Uwzględnienie poprawek DGPS zapewnia możliwość określenia położenia z
dokładnością pojedynczych metrów, co wydaje się wystarczające dla wsparcia orientacji
terenowej osób niewidomych.
Bezpośrednia użyteczność znajomości współrzędnych geograficznych jest niewielka.
Dopiero w powiązaniu z cyfrową mapą (planem) miasta znane współrzędne aktualnego
położenia pozwalają na identyfikację konkretnych ulic, budynków i innnych obiektów.
Uzyskane w ten sposób informacje, dotyczące nawigacji w skali makro, muszą być
przekazane osobie niewidomej w sposób nie utrudniający nawigacji w skali mikro tj. nie
absorbujący w poważnym stopniu uwagi, a zwłaszcza nie blokujący obrazu akustycznego
otoczenia. Efektywne wykorzystanie systemu GPS wymaga zatem wyposażenia osoby
niewidomej w przenośny zestaw aparatury z zasilaniem akumulatorowym w skład którego
wchodzą:
• odbiornik satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS
• odbiornik poprawek różnicowych DGPS
• komputer z odpowiednim oprogramowaniem i interfejsem użytkownika
89

• lokalna mapa miasta w postaci elektronicznej
• syntezator głosu lub dotykowe pole odczytowe
• ew. dodatkowe elementy: kompas elektroniczny, radiowy dostęp do baz danych,
dodatkowy przyrząd nawigacyjny (akcelerometr, krokomierz)
Niewątpliwą zaletą pomocy nawigacyjnych opartych na systemie GPS jest ich
uniwersalność. Istotne ograniczenia w ich praktycznym stosowaniu wynikają z trudności z
odbiorem sygnałów radiowych z satelitów w sytuacjach w których w linii prostej łączącej
satelitę z odbiornikiem znajdą się przeszkody - t.j. w budynkach lub w pobliżu wysokich
budowli, w przejściach podziemnych, pojazdach. Podobne ograniczenia mogą wystąpić w
wyniku trudności z odbiorem sygnału DGPS. Ponadto, cyfrowe mapy (plany) miast są
obecnie dopiero tworzone, zaś ich standardy, zasady aktualizacji i udostępniania nie są
ustalone, co utrudnia zaprojektowanie i odpowiednie oprogramowanie urządzeń. Spośród
znanych eksperymentalnych konstrukcji pomocy nawigacyjnych wykorzystujących
sygnały GPS (tab. 2) należy wymienić systemy MoODS/MoBIC, Strider oraz ciekawą
koncepcję przedstawienia informacji nawigacyjnych w postaci wirtualnego środowiska
akustycznego.
Tab. 2 Ważniejsze opracowania pomocy nawigacyjnych GPS dla osób niewidomych
PNM (Pedestrian Navigation Module) Swiss Federal Institute of Technology (Szwajcaria)
PGS (Personal Guidance System) University of California (USA)
Drishti University of Florida (USA)
Trekker VisuAid (Kanada)
MoBIC (Mobility of Blind and Elderly People Interacting
with Computers)
Royal National Institute for the Blind (UK)
TUGS (Tactile User Guidance System) Brunel University (UK)
SWAN (System for Wearable Audio Navigation) Georgia Institute of Technology (USA)
NOPPA VTT Industrial Systems (Finlandia)
BrailleNote GPS Sendero Group, LLC (Austria)
TRINETRA Carnegie Mellon University
Tormes ESA, ONCE (Hiszpania)
NavTalk Garmin
Nawigator Politechnika Gdańska, Migraf
System MoBIC [6]
MoBIC (Mobility of Blind and Elderly People Interacting with Computers) był brytyjsko -
90

niemiecko - szwedzkim projektem finansowanym od 1994 roku przez Unię Europejską w
ramach programu TIDE (Technology Initiative for Disabled and Elderly People). Sprzęt
stanowiący wyposażenie osoby niewidomej składa się z dwóch elementów: pomocy w
planowaniu podróży MoPS (MoBIC Pre-journey System) oraz pomocy nawigacyjnej
ułatwiającej przebycie zaplanowanej trasy MoODS (MoBIC Outdoor System).
Pomoc w planowaniu podróży zapewnia komputer osobisty zawierający w pamięci
cyfrową mapę terenu oraz wyciągi danych pochodzących z cyfrowych map
komunikacyjnych, planów zagospodarowania przestrzennego, informacje o strukturze
nawierzchni, o trasach bez barier architektonicznych, obiektach użyteczności publicznej,
trasach i rozkładach jazdy publicznych środków transportu, znanych zagrożeniach (oraz
ew. aktualne informacje o ograniczeniach ruchu, robotach remontowych itp.). Użytkownik
komunikuje się z komputerem przy użyciu klawiszy kursora, zaś plan udostępniany jest za
pomocą tablicy dotykowej i słownego opisu położenia oraz otoczenia z syntezatora mowy
lub brajlowskiego pola odczytowego.
Przenośny moduł MoODS składa się z używanego do planowania podróży komputera
osobistego z niezbędną bazą danych i oprogramowaniem, odbiornika GPS, telefonu
komórkowego zapewniającego dostęp do poprawek DGPS, kompasu, małej klawiatury i
syntezatora mowy ze słuchawką. W celu uproszczenia obsługi najważniejsze funkcje
systemu wywoływane są indywidualnymi klawiszami.
System Strider [7]
Opracowane w firmie Arkenstone (USA) przenośne urządzenie nawigacyjne informuje za
pomocą syntetycznej mowy o aktualnym położeniu użytkownika. Urządzenie zawiera
odpowiednio oprogramowany komputer z numeryczną mapą miasta sporządzoną w
technice GIS (Geographical Information System - System Informacji o Terenie) i
syntezatorem mowy, odbiornik sygnałów satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS,
odbiornik poprawek różnicowych DGPS oraz dodatkowy system nawigacji zliczeniowej
używany w przypadkach niedostępności sygnałów GPS. Alternatywny system nawigacji
zliczeniowej zawiera krokomierz (do określania odległości) oraz cyfrowy kompas (do
określania kierunku).
Urządzenie Strider, podobnie jak MoBIC, umożliwia zaplanowanie drogi. Podczas marszu
Strider podaje użytkownikowi informację o różnicy między drogą przebytą i zaplanowaną
91

w ustalonych punktach kontrolnych. Przeprowadzone testy systemu wykazały, że w
warunkach dobrego odbioru sygnałów GPS i DGPS dokładność wyznaczenia pozycji jest
rzędu 4 m, zaś w przypadku konieczności stosowania alternatywnego systemu nawigacji
(np. w pobliżu wysokich budynków) błąd może narastać do 18 m na odcinku 100 m.
Technika "wirtualnej rzeczywistości" [8]
Rozwijana w Uniwersytecie Kalifornijskim koncepcja wykorzystania dla celów
nawigacyjnych techniki wirtualnej rzeczywistości, podobnie, jak MoODS/MoBIC, opiera
się na wykorzystaniu sygnałów satelitarnego systemu nawigacyjnego GPS oraz cyfrowych
map i baz danych zawierających informacje o nazwach ulic, adresach, położeniu
ważniejszych obiektów itp. System kładzie nacisk na interfejs akustyczny użytkownika.
Polecenia wydawane są słownie do mikrofonu, np. żądanie opisu drogi do zadanego celu.
System wytwarza sztuczny obraz akustyczny otoczenia prowadząc osobę niewidomą do
wskazanego celu przy użyciu odbieranych obuusznie słownych instrukcji, które wydają się
pochodzić z kierunku położenia okolicznych obiektów.
2.7.6.2.2. Systemy wykorzystujące łącza radiowe o zasięgu lokalnym
Rozwój technik radiowych wysokiej częstotliwości i masowa produkcja miniaturowych
podzespołów sprawiają, iż łącza radiowe małej mocy o lokalnym zasięgu stają się bardzo
atrakcyjnym pod względem technicznym, ekonomicznym i ergonomicznym środkiem
dostarczania informacji nawigacyjnych.
Systemy radiowe realizowane są jako aktywne lub bierne. W systemach aktywnych
użytkownik obok odbiornika posiada nadajnik, którym uruchamia transmisję z okolicznego
urządzenia nadającego informacje na drodze radiowej lub akustycznej. W systemach
biernych nadajniki informacji pracują stale a użytkownik posiada jedynie odbiornik.
Ciekawymi rozwiązaniami są systemy RNIB REACT wykorzystujący radiową
identyfikację specjalnej karty noszonej przez osobę niewidomą oraz opracowany w kraju
bierny system bojek radiowych ESOT.
RNIB REACT [9]
Opracowany przez firmę GEC-Marconi oraz Królewski Narodowy Instytut Niewidomych
(RNIB) system składa się z rozmieszczonych w ważnych punktach urządzeń głośnikowych
z zarejestrowanymi zestawami komunikatów głosowych oraz nadajników wysyłających
92

wiązkę fal radiowych. Po wykryciu na drodze radiowej wnoszonego przez osobę
niewidomą w obszar wiązki fal radiowych identyfikatora mającego postać karty
kredytowej następuje uruchomienie urządzenia i odczytanie komunikatu przez głośniki.
Przykładowe rozwiązanie aparatury umożliwia wybór jednego z ośmiu 20-sekundowych
komunikatów przez odpowiednie zakodowanie identyfikatora.
Komunikaty głosowe umożliwiają słuchową lokalizację urządzenia a zatem efektywne
wykorzystanie podawanych informacji o położeniu interesujących obiektów, wskazówek
dotyczących poruszania się itp. Radiowy identyfikator samoczynnie wyzwalający
komunikaty może być schowany np. w kieszeni, dzięki czemu źródło wyzwolenia
pozostaje anonimowe, co zmniejsza stres użytkownika.
System bojek radiowych ESOT [16]
Koncepcja radiolatarni systemu ESOT
Opracowany w IBIB PAN z udziałem Instytutu Radioelektroniki PW Elektroniczny
System Orientacji Terenowej (ESOT) jest w pierwszej fazie systemem osobistym i składa
się w podstawowej wersji z zestawu sześciu mikro-nadajników radiowych oraz jednego
odbiornika. System jest przeznaczony do oznakowania terenu, w którym osoba niewidoma
ma kłopoty z orientacją. System umożliwia:
• oznakowanie za pomocą nadajników maksymalnie sześciu miejsc w terenie miejskim
• sygnalizację dźwiękową lub komentarz słowny o oznakowanym miejscu
• lokalizację oznakowanego miejsca na podstawie odbieranych sygnałów
System pracuje w paśmie 443,92 MHz z kluczowaniem amplitudy fali nośnej.
Maksymalna liczba użytkowników systemu ESOT wynosi 50 tysięcy, przy czym jeden
użytkownik ma do dyspozycji 6 mikro-nadajników. Nadajniki są wytwarzane w różnych
obudowach przydatnych w różnych miejscach instalacji. Odbiorniki są wytwarzane w
dwóch wersjach: podstawowej oraz rozbudowanej. Odbiornik w wersji rozbudowanej
posiada pamięć z możliwością zapisu i odczytu przez użytkownika informacji głosowej
dotyczącej obiektów na trasie.
93

System ESOT ma za zadanie nieść pomoc konkretnej osobie niewidomej w zakresie
orientacji w terenie. Samodzielne poruszanie się osób niewidomych zwykle ogranicza się
do ściśle określonego terenu, który jest przez nie dobrze poznany. W terenie spotykają się
oni z miejscami szczególnie trudnymi, w których zawsze mają kłopoty z orientacją.
Oznakowanie terenu przy pomocy systemu ESOT umożliwi niewidomym uniknięcie
pomylenia drogi oraz ominięcie miejsc szczególnie niebezpiecznych. Podejście osobiste
wielokrotnie obniża koszty i daje gwarancję umieszczenia oznakowania tam, gdzie ono jest
naprawdę niezbędne.
Zasada działania systemu ESOT
Użytkownik rozmieszcza sześć nadajników na swojej drodze, w miejscach
niebezpiecznych lub w których ma kłopoty z orientacją. Każdy nadajnik wysyła ciąg
powtarzających się sygnałów, które zawierają informację o kategorii i numerze nadajnika
oraz numerze użytkownika. Przewiduje się trzy kategorie nadajników:
• kategoria A - nadajniki osobiste (w pierwszej fazie stosowania systemu)
• kategoria B - nadajniki do oznakowania sklepów
• kategoria C - nadajniki do oznakowania pojazdów komunikacji miejskiej
Użytkownik porusza się na trasie z włączonym odbiornikiem. Odbiornik może trzymać w
ręku, w kieszeni kurtki (koszuli) lub w pokrowcu zawieszonym na szyi. W momencie
wejścia użytkownika w obszar zasięgu danego nadajnika, z głośnika odbiornika jest
emitowany ciąg impulsów akustycznych o częstotliwości zależnej od kategorii nadajnika.
W przypadku nadajników osobistych (kategoria A) jest emitowany ciąg impulsów
akustycznych o częstotliwości 1000 Hz określający numer nadajnika. Użytkownik
powinien nauczyć się rozpoznawać numery nadajników po usłyszeniu takich
charakterystycznych ciągów impulsów. Ponadto powinien pamiętać rozmieszczenie
nadajników w terenie. Od tej chwili użytkownik powinien poruszać się ze zwiększoną
uwagą, aby dojść do oznaczonego obiektu lub przejść obok. Użytkownik powinien
wiedzieć co ma dalej zrobić po rozpoznaniu numeru nadajnika np. skręcić w prawo lub
pójść prosto trzy kroki.
Jeżeli użytkownik posiada odbiornik w wersji rozbudowanej, to po wciśnięciu przycisku
funkcyjnego w odbiorniku usłyszy wypowiedziany słownie numer nadającego nadajnika.
94

Dla swojej wygody w miejsce nagranego numeru użytkownik może nagrać swój
komentarz słowny, np. skręć w prawo lub idź prosto trzy kroki.
Podsumowanie prac nad systemem ESOT
System został z sukcesem zrealizowany i przetestowany w ograniczonym zakresie na
terenie PW oraz Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Laskach.
Najważniejsze zalety systemu można sformułować następująco:
• Zastosowanie uniwersalne - jako pomoc indywidualna lub systemowa
• System bierny: prosty, bezobsługowy nadajnik oraz prosty (podstawowy) odbiornik
• Transmisja radiowa odporna na zasłonięcie nadajnika przez przechodniów i inne
obiekty
• Dyskrecja: przekazywanie informacji bezpośrednio do odbiorcy
• Dane w postaci zakodowanej umożliwiają dostarczenie komunikatów głosowych w
dowolnym języku przy użyciu odbiornika z magnetofonem cyfrowym lub
syntezatorem.
Możliwości rozszerzenia zastosowań systemu ESOT we współpracy z organizacjami,
instytucjami i służbami miejskimi
• Miejski System Informacji ("kopia" systemu dostępna dla osób niewidomych)
• System komunikacyjny
Szlaki piesze - oznakowanie wybranych ulic i kierunków (przejścia dla pieszych,
skrzyżowania, stopnie, schody, przejścia nad- i podziemne ...)
Komunikacja autobusowa - oznakowanie przystanków i autobusów, informacja o
ruchu autobusowym
Komunikacja tramwajowa - oznakowanie przystanków i tramwajów, informacja o
ruchu tramwajowym
Metro - oznakowanie stacji (wejścia, wyjścia, windy, kasy, toalety, perony,
kierunek jazdy)
PKP - oznakowanie stacji (wejścia, wyjścia, windy, kasy, toalety, perony, kierunek
jazdy)
• Przedsiębiorstwa i służby prowadzące prace instalacyjne, remontowe i naprawcze
• Obiekty handlowe, usługowe i inne obiekty użyteczności publicznej
95

2.7.6.2.3. Systemy wykorzystujące łącza optyczne
Ważną zaletą optycznych systemów pracujących w zakresie podczerwieni jest brak
problemów formalnych i technicznych związanych z wykorzystaniem fal radiowych
(przydział częstotliwości, homologacja sprzętu, zakłócenia elektromagnetyczne).
Pewną wadą systemów jest konieczność istnienia bezpośredniej widoczności nadajnika i
odbiornika, co wymaga umieszczenia odbiornika wysoko z przodu osoby niewidomej.
Systemy te są z reguły bierne, t.j. nadajniki pracują stale powtarzając zestaw informacji.
Reprezentatywnymi dla licznych rozwiązań tego typu są systemy Talking Signs i I.R.I.S.
oraz koncepcja systemu wspierającego podróżnych w sieci metra - projekt OPEN.
Talking Signs [10]
Opracowany przez Firmę Talking Signs Inc. (USA) system składa się z nadajników i
przenośnych odbiorników pracujących w zakresie podczerwieni. Wiązka światła
modulowana jest analogowo sygnałem mowy. Odbiornik znajdujący się w zasięgu wiązki
światła dekoduje sygnał i udostępnia komunikat przez głośnik lub słuchawkę. Dostępny
handlowo sprzęt nadaje komunikaty słowne o czasie trwania od 2 do 30 sekund.
I.R.I.S. [11]
Opracowany w Politechnice Wiedeńskiej system I.R.I.S. (Infrared Information and
Orientation System) składa się z nadajników pracujących w zakresie podczerwieni
nadających zakodowane zestawy informacji oraz noszonych przez użytkowników
odbiorników wyposażonych w układy syntezy mowy. Zakodowane informacje zawierają
bity identyfikujące typ każdej informacji zawartej w zestawie (np. nazwa ulicy, informacja
o publicznych środkach transportu). Przy użyciu umieszczonego w odbiorniku
przełącznika użytkownik może wybrać pożądany typ informacji, która zostaje odczytana
przez syntezator mowy. Dzięki przesyłaniu kodów odpowiadających różnym
standardowym informacjom (zamiast komunikatów głosowych) odpowiednio
przystosowany odbiornik może zsyntezować komunikaty w różnych językach.
Projekt OPEN [12]
OPEN (Orientation by Personal Electronic Navigation) jest europejskim projektem
finansowanym w ramach programu TIDE, prowadzącym do opracowania systemu
nawigacyjno-informacyjnego w sieciach kolei podziemnej europejskich metropolii. System
składa się z połączonych siecią komunikacyjną nadajników podczerwieni emitujących
96

głosowe informacje stałe dotyczące rozmieszczenia obiektów na stacjach i sposobach
dotarcia do peronów właściwych dla wybranych kierunków podróży, przesiadek itp. oraz
informacje zmienne - np. komunikatów o ruchu pociągów. Wybór typu informacji i
jednego z czterech języków następuje w odbiorniku.
2.7.6.2.4. Systemy alarmowe z lokalizacją osoby wzywającej
Głównym celem prowadzonych na świecie prac nad systemami alarmowymi z lokalizacją
osoby wzywającej jest usprawnienie mechanizmów niesienia pomocy w nagłych
wypadkach osobom niewidomym i starszym, które w momencie wzywania pomocy często
nie są w stanie określić miejsca swojego położenia. Typowe kierunki prac ilustrują
systemy MoSA, MORE i SAFE 21.
System MoSA [6]
System MoSA (Mobile Social Alarm) jest pochodną przedstawionego wyżej systemu
MoBIC. Pozwala on na zlokalizowanie użytkownika wzywającego przez telefon
komórkowy pomocy. Wezwanie uruchamiane jest przyciskiem alarmowym, który
inicjalizuje połączenie głosowe z centralą. Dane o położeniu uzyskane w oparciu o sygnały
systemów GPS i DGPS zostają przesłane do centrali i naniesione na mapę w konsoli
operatora systemu. W początkowej wersji urządzenia dane o położeniu były przesyłane
przez analogową sieć komórkową w postaci sygnałów tonowych DTMF.
System MORE [13]
MORE-Phone (Mobile Rescue Phone) jest projektem finansowanym przez Komisję
Europejską. Celem prac było przekonstruowanie telefonu komórkowego GSM w taki
sposób, aby umożliwić (lub ułatwić) korzystanie z niego osobom niepełnosprawnym oraz
wbudowanie do telefonu odbiornika systemu nawigacyjnego GPS, co zapewnia precyzyjną
lokalizację osoby wzywającej pomocy, a zatem w znacznym stopniu usprawnia obsługę
wezwań przez służby ratownicze. Realizacja podobnych funkcji, rozszerzonych o
możliwości wynikające z osiągnięć telemedycyny i technik multimedialnych, była
założeniem projektu SAFE 21 [14].
2.7.6.2.5. Specjalizowane systemy wspierające mikro-nawigację
Istotnym uzupełnieniem uniwersalnych systemów nawigacyjno-informacyjnych
97

funkcjonujących w skali makro są systemy ułatwiające nawigację w skali mikro.
Najpopularniejsze z nich to:
• systemy ostrzegające o przeszkodach/niebezpieczeństwach (bojki)
• systemy informacji o ruchu ulicznym
• systemy magnetycznego znakowania tras.
2.7.6.2.6. Indywidualne autonomiczne pomoce nawigacyjno-informacyjne.
Liczne rozwiązania osobistych pomocy nawigacyjno-informacyjnych obejmują m.in. [17]
• Pomoce przetwarzające na obraz dotykowy lub akustyczny informacje z:
kamery - informacja graficzna (kształty, jasność)
- informacja tekstowa (przetworzenie bezpośrednie np. OPTACON)
- informacja tekstowa (OCR)
radaru ultradźwiękowego (przykłady: "Latarka ultradźwiękowa", Sonicguide)
• Autonomiczny przyrząd do nawigacji bezwładnościowej oparty o akcelerometry i
kompas
• Autonomiczne przyrządy wspomagające nawigację:
- określanie kierunków świata (przykład: mówiący kompas - Columbus, Audible
Compass)
- określanie czasu (przykład: mówiący zegarek)
- określanie odległości (przykład: krokomierz)
- planowanie podróży - mówiąca mapa (przykłady: Atlas Speaks, MoPS)
• Autonomiczne roboty-przewodników (przykłady: Robot Guide, PAM-AID)
• Inne elektroniczne pomoce do mikro-nawigacji:
- laska laserowa (przykład: Laser Cane)
- dystansofon ultradźwiękowy (przykłady:Mowat Sensor, Nottingham Obstacle
Detector)
- radar optyczny (podczerwień)
- wózek z czujnikami ultradźwiękowymi (przykład: GuideCane)
System PAM-AID [15]
Ciekawym projektem projektem finansowanym przez Komisję Europejską był PAM-AID
(Personal Adaptive Mobility Aid). Celem prac było skonstruowanie urządzenia
wykrywającego stacjonarne i ruchome przeszkody zagrażające poruszającej się osobie
98

niewidomej. Do wykrywania i sygnalizacji niebezpieczeństw w celu minimalizacji ryzyka
kolizji z przeszkodami wykorzystano czujniki i techniki sterowania rozwinięte w
dziedzinie autonomicznych ruchomych robotów przemysłowych.
Wnioski:
1. Warunkiem sukcesu we wprowadzeniu technologii AAL, w tym ICT, jest uwzględnienie
w programach nauczania uczelni technicznych wszystkich szczebli wykładów z zakresu
projektowania uniwersalnego (Universal Design, DfA - Design for All)
2. Warunkiem sukcesu we wprowadzaniu technologii AAL jest przezwyciężenie obecnej
wirtualizacja i obniżenia poziomu studiów technicznych (skutek długoletniej negatywnej
selekcja kadry, braku współpracy z przemysłem), co powoduje brak doświadczenia
polskich inżynierów w zakresie tworzenia, patentowania i wdrażania opracowanych
projektów
3. Należy spopularyzować zagadnienia AAL w środkach masowego przekazu, a zwłaszcza
w Internecie (publikacje, konkursy na praktyczne rozwiązania)
4. Z uwagi na dotychczasowe przygotowanie merytoryczne i osiągnięcia krajowych
ośrodków celowe wydaje się rozwijanie medycznych zastosowań akcelerometrów oraz
radiowych systemów wspierających nawigację i orientacje terenową osób z
niesprawnością wzroku.
Literatura
[Breede] G.E.F.J. Van den Breede, J. Engelen, The meaning of GPS for visually impaired people, April
2004; http://forte.fh-hagenberg.at/Project-
Homepages/Blindenhund/conferences/granada/papers/VANDENBREEDE/VandenBreedelatestpapers.htm
[Ladetto] Q. Ladetto, B. Merminod, Navigation for the Blind, Tracking Emergency Crews, GPS World,
Oct 1, 2002 http://www.gpsworld.com/gpsworld/article/articleDetail.jsp?id=34954&pageID=1
[1] H.L. Petrie, User requirements for a GPS-based travel aid for blind people, in: J.M. Gill and H. Petrie
(Ed.), Proceedings of the Conference on Orientation and Navigation Systems for Blind Persons,
University of Hertfordshire, 1995
[2] U. Szczepkowska, Badania literaturowe w zakresie psychologicznych aspektów użytkowania systemów
orientacji terenowej przez niewidomych, oprac. dla IBIB PAN, Warszawa, styczeń 1999
99

[3] J.L. Kulikowski, Zadania i perspektywy inżynierii rehabilitacyjnej, Seria wydawnicza Ośrodka
Informacji i Promocji Postępu Naukowo-Technicznego Polskiego Związku Niewidomych, Warszawa,
październik 1995
[4] B.W. Parkinson, J.J. Spilker, Global Positioning System: Theory and applications, American Institute of
Aeronautics, Inc., Washington, 1996
[5] RTCM Recommended Standards for Differential Navstar GPS Service, Version 2.1, RTCM Paper 194-
94/SC104-STD, January 1, 1994
[6] British Telecommunications plc, Whitepaper: MoBIC and MoSA, 1998
[7] J. Fruchterman, Arkenstone's orientation tools: Atlas Speaks and Strider, in: J.M. Gill and H. Petrie (Ed.),
Proceedings of the Conference on Orientation and Navigation Systems for Blind Persons, Hatfield, UK,
1-2 Feb. 1995. London: Royal National Institute for the Blind.
[8] J.M. Loomis et al., Personal guidance system for the visually impaired, Proceedings of ASSETS '94:
First Annual ACM Conference on Assistive Technologies, Los Angeles, Oct. 31 - Nov. 1. New York:
ACM Press
[9] Royal National Institute for the Blind, Joint Mobility Unit, RNIB REACT system (abstract)
[10] L.A. Brabyn, J.A. Brabyn, An evaluation of "Talking Signs" for the blind, In: Human Factors, Vol. 25,
No.1, pp. 49-53, 1983
[11] P. Mayer, M. Busboom, W.L. Zagler, I.R.I.S. - An Infrared System for for the Visually Impaired,
Precision Machinery, Vol. 3, pp.93-97, 1991
[12] C. Gallon, R. Stephens, G. Whitney, The wayfinding requirements of blind or partially sighted people in
metropolitan underground railways, In: The European Context for Assistive Technology, Proceedings
of the 2nd TIDE Congress, 26-28 April 1995, Paris, p. 362-365
[13] European Commission, DG XIII C/E, Telematics Applications Programme, Telematics for disabled and
elderly people, MORE Project Fact Sheet
[14] European Commission, DG XIII C/E, Telematics Applications Programme, Telematics for disabled and
elderly people, SAFE 21 Project Fact Sheet
[15] European Commission, DG XIII C/E, Telematics Applications Programme, Telematics for disabled and
elderly people, PAM-AID Project Fact Sheet
[16] J.L. Kulikowski, T. Buczkowski, W. Kazubski, K. Łukaszewicz, K. Radecki, Elektroniczny system
wspomagania orientacji terenowej w środowisku miejskim dla osób niewidomych - ESOT,
Dokumentacja Projektu PHARE PL9611/98/03-02.10, IBIB PAN, Warszawa, listopad 1999
[17] T. Buczkowski, Systemy nawigacyjno-informacyjne dla osób niewidomych, Mat. Kursu, Instytut
Radioelektroniki PW, Warszawa, 2000 (zaw. bibliogr.)
100

2.8. Problemy techniczne (dr inż. T. Buczkowski), mentalne (prof. K.
Wieczorowska – Tobis) i finansowe (dr G. Maśloch, mgr B. Opałka)
związane z korzystaniem z technologii ICT przez osoby starsze.
Problemy techniczne:
Głównym czynnikiem utrudniającym osobom starszym korzystanie ze współczesnych
zdobyczy informatyki i telekomunikacji jest nieumiejętność posługiwania się
nowoczesnymi urządzeniami elektronicznymi które często wymagają złożenia i połączenia
z sobą wielu różnych usług i narzędzi w sposób, który przekracza możliwości większości
użytkowników [Inicjatywa i2000]. Dochodzi do tego obawa kompromitacji przy
korzystaniu z publicznych automatów, terminali itp., co w wielu przypadkach prowadzi do
swoistej technofobii. Równie ważny problem stanowią różnorodne niesprawności
funkcjonalne związane z wiekiem.
Już wczesne prace zwracają uwagę na potrzebę zapewnienia osobom starszym i
niepełnosprawnym specjalnych rozwiązań sprzętu telekomunikacyjnego [Smythe].
Współcześnie kluczowa rola komputera oraz internetu sprawia, iż prace badawcze i
rozwojowe koncentrują się na tworzeniu przyjaznych witryn internetowych oraz
zapewnieniu starszemu i często niepełnosprawnemu odbiorcy zarówno do biernego jak
również do aktywnego korzystania z zasobów internetu. W wielu ośrodkach prowadzone
są prace nad udoskonalaniem istniejących oraz opracowywaniem nowych alternatywnych
interfejsów sprzętu komputerowego (HCI - Human - Computer Interface) zapewniających
dostęp osobom z niepełnosprawnościami ruchowymi, manualnymi, słuchu, wzroku oraz
intelektualnymi.
Jednym z głównych problemów technicznych jest niedostosowanie witryn internetowych
do możliwości percepcyjnych osób starszych i niepełnosprawnych. Rozwiązaniem tego
problemu mogą być narzędzia softwareowe weryfikujące dostępność tworzonych witryn, a
także alternatywne sposoby prezentacji informacji
[Inicjatywa i2000] Komunikat Komisji Europejskiej, Komfortowe funkcjonowanie osób starszych w
społeczeństwie informacyjnym, Inicjatywa i2010, Plan działania w sprawie technologii teleinformatycznych
101

i starzenia się społeczeństwa, KOM(2007) 332 wersja ostateczna, Bruksela, dnia 14.6.2007
[Smythe] P. Smythe, Uses of Networked VR to Assist People With Special Needs, 1993 Virtual Reality
Conference Proceedings; http://www.csun.edu/cod/conf/1993/proceedings/UNVR~1.htm
Problemy mentalne:
W przypadku użycia nowych technologii – jak wynika z doświadczeń wielu krajów Unii
Europejskiej – osoby starsze są początkowo niechętne wobec wszelkich urządzeń
monitorujących, gdyż czują się obserwowane. Jednak wykazanie korzyści z monitoringu
diametralnie zmienia sytuacje i powoduje pełną akceptację podejmowanych działań.
Jedną z nieodłącznych cech procesu starzenia jest spowolnienie odbioru, zrozumienia i
przetwarzania informacji czego efektem jest wolniejsze zapamiętywanie. Jednocześnie
trudniejsze staje się skoncentrowanie uwagi na dłuższy czas na nowym zagadnieniu.
Zjawiska te, które uważa się na element normalnego starzenia (a więc dotyczą
wszystkich!) powodują, że osoby starsze stają się mniej otwarte na wprowadzane do ich
życia zdobycze nowych technologii. Obawiają się bowiem, że sobie nie poradzą. U osób z
zaburzeniami funkcji poznawczych jest to wręcz zdecydowana niechęć, gdyż
nieumiejętność przyswojenia sobie nowych wiadomości wyraźnie definiuje stopień
ograniczenia, który starają się ukryć przed otoczeniem.
Niezależnie rozpatrywać trzeba brak odpowiedniej motywacji osób starszych do
stosowania nowych technologii nasilany przez zjawisko autodyskryminacji (jestem za
stary; to już nie dla mnie). Powoduje to, że część z nich nawet nie próbuje zainteresować
się zdobyczami nowych technologii. Problem jest potęgowany przez obecność depresji.
Jednak pokazanie osobie starzej, że sobie poradzi, a przede wszystkim, że będzie miała
korzyści z użycia jakiegokolwiek sprzętu zmienia sytuację. Na tej zasadzie część osób
starszych używa telefonów komórkowych jako „urządzeń powiadamiania”, czyli ogranicza
się na przykład do użycia przycisku „1” w przypadku potrzeby kontaktu z córką, przycisku
„2” - z synem i „3” – z pogotowiem ratunkowym, w razie pogorszenia stanu zdrowia.
Należy przy tym brać pod uwagę, że powyższe problemy dotyczą obecnego pokolenia
osób starszych, gdyż wydaje się, że codzienny kontakt ze zdobyczami nowych technologii
powinien ułatwić ich akceptację przez kolejne starzejące się pokolenia.
102

Reasumując można stwierdzić, że:
1. Wynikające z procesu starzenia pogorszenie funkcji poznawczych, obejmujące
między innymi wolniejsze przyswajanie nowych umiejętności i trudniejsze
zapamiętywanie, powoduje, że osoby starsze są mniej otwarte na korzystanie z
technologii ICT. Musi to być uwzględnione przy wdrażaniu nowych rozwiązań.
2. Ograniczeniem dla korzystania z technologii ICT przez osoby starsze może być
zjawisko autodyskryminacji i brak motywacji, nasilany przez obecność depresji.
Dla badań efektywności wsparcia opieki przez technologie ICT konieczne jest
wybranie grupy osób pozytywnie zmotywowanych lub wprowadzenie nowych
rozwiązań z uwzględnieniem koniecznej poprawy motywacji.
3. Jak wynika z doświadczeń innych krajów, tworzenie systemów wspomagających
opiekę nad osobami starszymi korzystających z technologii ICT jest często na
etapie wstępnym trudne do zaakceptowania przez osoby starsze, ze względu na
poczucie „bycia obserwowanym”. Ich akceptacja wymaga wykazania
poszczególnym chorym indywidualnych korzyści. Zrozumienie przez nich tych
korzyści prowadzić będzie do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa i w końcowym
etapie przyczyni się do wzrostu chęci wykorzystania proponowanych rozwiązań.
4. Niechęć osób starszych wobec wdrażanych rozwiązań w oparciu o technologie ICT
może wynikać z obawy przed dehumanizacją opieki. Jest więc ważne zrozumienie
przez osoby starsze, że celem podejmowanych działań jest jedynie wsparcie
sprawujących opiekę osób, a nie ich zastąpienie.
Problemy finansowe
Problemy finansowe są następujące:
• Niewystarczające środki finansowe są przekazywane przez instytucje centralne i
samorządy terytorialne na pomoc i znoszenie barier funkcjonowania osób starszych
w społeczeństwie. Polska jest wciąż krajem rozwijającym się, w którym nakłady na
wszystkie sfery życia można oceniać jako nieadekwatne do zgłaszanych potrzeb
publicznych;
• Brak środków finansowych na odpowiednią infrastrukturę, umożliwiającą
funkcjonowanie osób starszych. Budynki i infrastruktura w Polsce są wciąż w
dużym stopniu nieprzystosowane do potrzeb osób starszych oraz
niepełnosprawnych. Podejmowane działania dostosowawcze należy ocenić jako
niewystarczające w stosunku do zgłaszanych potrzeb i problemów. Problem ten
103

dotyczy w znacznym stopniu infrastruktury użyteczności publicznej, ale w
szczególności dotkliwy jest w przypadku mieszkalnictwa, w tym starszych zasobów
mieszkaniowych, gdzie lokatorami są głównie osoby starsze;
• Niski poziom dochodów osób starszych. System emerytalny zapewnia dużej części
emerytów dochody na niskim poziomie, wystarczającym zaledwie na zaspokajanie
ich podstawowych potrzeb bytowych;
• Brak zgromadzonych środków i oszczędności u potencjalnych odbiorców programu
(osób starszych). Osoby te nie dysponują z reguły oszczędnościami, które
gromadziliby przez swoje życie na zabezpieczenie potrzeb starości. W
społeczeństwie funkcjonuje ustalony wzorzec postępowania, według którego osoby
starsze przekazują swoje oszczędności jako wsparcie materialne dla wchodzących w
dorosłość dzieci czy wnuków;
• Niski poziom kapitału własnego polskich przedsiębiorstw, szczególnie w sektorze
małych i średnich przedsiębiorstw. Polskie przedsiębiorstwa działające w sektorze
produkującym na potrzeby osób starszych są z reguły podmiotami małymi,
działającymi na arenie lokalnej. Często są to przedsiębiorstwa jednoosobowe lub
rodzinne, opierające swą działalność na kapitale ich właścicieli. Nie dysponują więc
z reguły odpowiednio dużym wolumenem środków finansowych, niezbędnym do
promocji czy podejmowania badań i wdrażania nowych rozwiązań.”
Reasumując:
• Niewystarczające środki finansowe przekazywane przez instytucje centralne i
samorządy terytorialne na pomoc i znoszenie barier funkcjonowania osób starszych
w społeczeństwie;
• Brak środków finansowych na odpowiednią infrastrukturę, umożliwiającą
funkcjonowanie osób starszych;
• Niski poziom dochodów osób starszych;
• Brak zgromadzonych środków i oszczędności u potencjalnych odbiorców programu
(osób starszych);
• Niski poziom kapitału własnego polskich przedsiębiorstw, szczególnie w sektorze
małych i średnich przedsiębiorstw.
104

3. Ocena potencjału badawczego, innowacyjnego w Polsce w kontekście
programu AAL (prof. R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż.
T. Buczkowski, dr G. Maśloch).
3.1. Ocena polskich jednostek B+R i firm innowacyjnych w kontekście AAL (ich
aktywność w zakresie innowacyjnych produktów i usług ICT dla osób starszych,
skala działań innowacyjnych, poziom gotowości do współpracy w ramach AAL)
3.1.1. Uczelnie, instytuty naukowo-badawcze
Głównym źródłem informacji o jednostkach mogących wziąć udział w programie AAL
jest katalog polskich organizacji związanych z działaniami eZdrowie (eHealth) i
eWłączanie (eInclusion) [1]. Katalog ten zawiera listę 39 organizacji (uczelni wyższych,
instytutów naukowo-badawczych, centrów informacyjnych i firm).
Poniżej lista jednostek naukowo-badawczych (27):
UCZELNIE i INSTYTUTY deklarujące zainteresowanie programami eHealth,
eInclusion
1. AGH University of Science and Technology, Department of Telecommunications
– Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Katedra Telekomunikacji
2. Association of Polish Geriatricians – Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w
Polsce
3. Children’s Memorial Health Institute – Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia
Dziecka”
4. Children’s Memorial Health Institute, Medical Genetic Department – Instytut
„Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka”, Zakład Genetyki Medycznej
5. “Cities on Internet” Association – Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”
6. Innovation Centre of The Information Society Association – Centrum Innowacji
Społeczeństwa Informacyjnego, Stowarzyszenie
7. Institute of Industrial Design – Instytut Wzornictwa Przemysłowego
8. Institute of Pharmacology Polish Academy of Sciences – Instytut Farmakologii
Polskiej Akademii Nauk
105

9. Institute of Physiology and Pathology of Hearing – Instytut Fizjologii i Patologii
Słuchu
10. Institute of Technology and Business Development – Instytut Rozwoju Technologii i
Biznesu
11. John Paul II Hospital – Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II
12. Karol Marcinkowski University of Medical Science, Laboratory for Gerontology
and Geriatric Medicine, Patophysiology Department, Poznan – Akademia Medyczna,
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Zakład Gerontologii i Geriatrii, Katedry
Patofizjologii
13. Ludwik Hirszfeld Institute of Immunology & Exp. Therapy, Polish Academy of
Sciences– Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. L. Hirszfelda, PAN
14. Maria Curie-Skłodowska University – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
15. National Institute of Public Health – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
16. National Veterinary Research Institute – Państwowy Instytut Weterynaryjny –
Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
17. Research Institute of Medicinal Plants – Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich
18. Silesian University of Technology Gliwice, Faculty of Architecture, Department of
Design and New Technology in Architecture – Politechnika Śląska, Wydział
Architektury, Katedra Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze
19. Silesian University of Technology, Computer Science Department – Politechnika
Śląska, Instytut Informatyki
20. Technical University of Lodz, Department of Production Management, Faculty of
Management & Organization – Politechnika Łódzka, Katedra Zarządzania Produkcją,
Wydział Organizacji i Zarządzania
21. Technical University of Silesia, Engineering of the Work Environment Group,
Faculty of Organization and Management, Department of Fundamentals of Technical
Systems– Politechnika Śląska, Zakład Inżynierii Środowiska Pracy, Wydział Organizacji i
Zarządzania, Katedra Podstaw Systemów Technicznych
22. University Hospital in Cracow – Szpital Uniwersytecki w Krakowie
23. University of Silesia in Katowice, Institute of Education – Uniwersytet Śląski w
Katowicach, Instytut Pedagogiki
24. University of Silesia, Institute of Materials Science – Uniwersytet Śląski, Instytut
Nauki o Materiałach
25. Warsaw University of Technology, Faculty of Chemical and Process Engineering
106

– Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej
26. Wroclaw Medical University, Institute of Forensic Medicine, Unit of Molecular
Techniques – Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Katedra
Medycyny Sądowej, Zakład Technik Molekularnych
27. Wroclaw University of Technology, Lower Silesian Centre for Advanced
Technologies – Politechnika Wrocławska, Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych
Technologii
Inne uczelnie i instytuty nie uwzględnione w katalogu
Medical University of Warsaw - Akademia Medyczna w Warszawie, Zakład Informatyki
Medycznej i Telemedycyny , Zakład Geriatrii Klinicznej
Medical University of Poznań – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Geriatrii
Institute of Cardiology – Instytut Kardiologii w Warszawie
Medical University of Białystok – Akademia Medyczna w Białymstoku
Adam Mickiewicz University – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział
Fizyki, Zakład Fizyki Medycznej
Warsaw University of Technology – Wydział Elektroniki, Instytut Radioelektroniki,
Wydział Mechatroniki
Gdańsk University of Technology – Politechnika Gdańska, Wydział Elektroniki
Telekomunikacji i Informatyki, Katedra Inżynierii Biomedycznej
Warsaw School of Economics – Szkoła Główna Handlowa
Institute of Biocybernetics and Biomedical Engineering PAS – Instytut Biocybernetyki
I Inżynierii Biomedycznej PAN
Do oceny potencjału badawczego możliwego do wykorzystania w programie AAL
wykonano przeszukiwanie baz Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI) zawierających
różnego rodzaju projekty (własne, promotorskie, rozwojowe, celowe, zamawiane).
http://nauka.opi.org.pl/granty/granty_inf_f_nauka.htm
Poszukiwania prowadzono stosując następujące słowa kluczowe: ludzie starsi, starszych,
technologie informacyjne, internet, komputer, robot, inteligentny dom.
Celem było wyszukiwanie projektów związanych z ludźmi starszymi, a także
technologiami ICT dla osób starszych oraz instytucji badawczych prowadzących badania
dotyczące tej tematyki.
107

Dla słowa kluczowego „starszych” odnaleziono w bazie obejmującej Konkursy 7-31 KBN,
MNiI, 29 projektów w których słowo to występuje (Zał.1). W grupie instytucji w których
projekty te są wykonywane znajdują się uniwersytety, akademie medyczne, SGH, SGGW,
AGH, politechniki, akademie wychowania fizycznego.
Znaleziono 2 projekty ze słowami kluczowymi „technologie informacyjne”, ale nie
związane z ludźmi starszymi.
Dalszy ciąg poszukiwań skoncentrowano na projektach zgłoszonych do 33 Konkursu
MNiSW we wszystkich sekcjach oraz w sekcji „Technika w Medycynie” (N518).
Poszukiwana we wszystkich sekcjach dały następujące wyniki:
– słowo kluczowe „starszych” - 7 projektów (Zał. 2),
- słowo kluczowe „komputer” – 50 projektów, brak projektów związanych z ludźmi
starszymi,
- słowo kluczowe „internet” – 18 projektów, w tym 2 dotyczące ludzi starszych (Zał.3),
- słowo kluczowe „robot” - 16 projektów, w tym 3 w kategorii, robot usługowy” (Zał.4);
Poszukiwanie w tej kategorii miało na celu wyszukanie jednostek B+R zajmujących się
robotyką, jako potencjalnym zapleczem badawczym dla programu AAL. Wiadomo, że np.
w Japonii wykorzystuje się roboty do pomocy ludziom starszym,
- słowo kluczowe ”inteligentny dom” - nie znaleziono projektów naukowych.
Wyszukiwanie w wyszukiwarce „Google” w tej kategorii dało 1 823 000 trafień.
Przeszukanie 33 konkursu projektów badawczych w Sekcji Technika w Medycynie (N518)
dało 50 prac z których 3 mają potencjalne zastosowanie u ludzi starszych. Są to:
Numer wniosku: N N518 1926 33
Tytuł: Metody oceny zaburzeń funkcji lokomocyjnych człowieka
Kierownik: dr hab. inż. Jasińska-Choromańska Danuta
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Mechatroniki
Typ projektu: Promotorski
Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N518 3018 33
Tytuł: Opracowanie przestrzennego modelu gęstości tkanki kostnej
108

umożliwiającego komputerową analizę własności mechanicznych
kości
Kierownik: dr hab. inż. Wróbel Zygmunt Zdzisław
Instytucja realizująca: Uniwersytet Śląski w Katowicach ; Wydział Informatyki i Nauki o
Materiałach
Typ projektu: Własny
Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N518 4219 33
Tytuł: Elementy optyczne do korekcji starczowzroczności
Kierownik: dr inż. Sypek Maciej
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska; Wydział Fizyki
Typ projektu: Własny
Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie
Komisja: nierekomendowany
Przeszukano również bazę prac doktorskich i habilitacyjnych w której znaleziono 22 prace
dotyczące osób starszych (Zał.5).
http://nauka-polska.pl/dhtml/raportyWyszukiwanie/wyszukiwaniePraceBadawcze.fs?lang=pl
Tematyka projektów dotyczących ludzi starszych jest bardzo zróżnicowana. Obejmuje
badania społeczne, ekonomiczne, psychologiczne i medyczne. W Konkursach 7-31 nie
występuje tematyka związana z technologiami, w tym (ICT), dla ludzi starszych. Pojawia
się ona w 33 Konkursie.
3.1.2. Firmy innowacyjne
Głównym źródłem informacji o firmach innowacyjnych mogących wziąć udział w
programie AAL jest także katalog polskich organizacji związanych z działaniami eZdrowie
(eHealtH) i eWłączanie (eInclusion) [1] .
Z katalogu wybrano 12 firm. Są to :COMARCH, ComputerLand SA, ENTE Sp. zo.o.
GridWiseTech, ITTI Sp. z o.o. , Centrum Mechanizacji Górnictwa KOMAG – Laboratoria
109

Metod Modelowania i Ergonomii, Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o., Prokom Software
SA, Rodan Systems SA, Speed Sp. zo.o., Textus Virtualis Sp. z o.o., Kardiofon Sp. z o.o.
Krótka charakterystyka tych firm w obszarach eZdrowie, eWłączanie jest następująca:
1. COMARCH-firma zajmująca się oprogramowaniem i integracja systemów, w obszarze
eWłączanie COMARCH jest partnerem w projekcie ASK-IT (Integrator Projekt)
rozwijającym narzędzia ICT dla osób o upośledzonej zdolności poruszania.
2. Computerland SA-dostarcza oprogramowania i narzędzi IT dla wielu dziedzin
gospodarki. Jest jednym z największych dostawców dla sektora opieki zdrowotnej.
Firma wdrożyła system START dla Śląskiej Kasy Chorych w latach 1999-2001.
3. ENTE Sp. z o.o.
Firma jest producentem wyspecjalizowanych systemów elektronicznych, IT oraz urządzeń
kontrolno-pomiarowych. Firma jest zainteresowana obszarem eZdrowia.
4. GridwiseTech.
Jest to międzynarodowa firma specjalizująca się w rozwiązaniach gridowych oraz w
budowie oprogramowania rozproszonego. Firma bierze udział w projekcie Virolab, który
polega na budowie Wirtualnego Laboratorium dla wspomagania decyzji w leczeniu chorób
wirusowych (np.HIV) opartego na rozwiązaniu gridowym.
5. ITTI SP. z.o.o.
Jest to firma konsultacyjna w której zainteresowaniach mieszczą się rozwiązania ICT dla
służby zdrowia, a także systemy i zastosowania AAL.
6. KOMAG
Zajmuje się modelowaniem komputerowym i wizualizacją złożonych systemów
medialnych i antropotechnicznych w przemyśle i opiece zdrowotnej. Z punktu widzenia
AAL interesującymi punktami są:modelowanie ciała ludzkiego, ergonomika i analiza
biomechaniczna. Także oprogramowanie do Augumented Reality (AR) w terapii osób
niepełnosprawnych.
7. PTC Sp. z o.o.
Operator sieci ERA i Heyah telefonii komórkowej. Jest to największy operator w Polsce z
liczbą 10 mln użytkowników sieci. Znaczenie firmy polega na możliwości wykorzystania
sieci przez nią obsługiwanych w nowych zastosowaniach, np. AAL.
8. PROKOM Sofware SA.
Jeden z największych dostawców dedykowanych rozwiązań IT w Polsce, w tym rozwiązań
dla sektora opieki zdrowotnej. Zainteresowanych systemem Rejestru Usług Medycznych
110

(RUM) oraz rozwiązaniami dla telemedycyny oraz ekartami związanymi z rejestrowaniem
monitorowaniem i obliczeniami kosztów usług zdrowotnych.
9.Rodan Systems SA
Innowacyjny firma IT specjalizująca się w budowie i implementacji oprogramowania
opartego na platformie Office Objects. Firma proponuje rozwiązania dla sektora usług
zdrowotnych.
10. Speed Sp. z o.o.
Firma specjalizuje się w szpitalnych systemach informatycznych (HIS), a także systemach
radiologicznych (RIS/PACS). Firma wdrożyła system Computerland Infomedica w 24
szpitalach w północnej Polsce.
11. Textus Virtualis
Mała firma produkująca oprogramowanie dla jednostek ochrony zdrowia. Główny
produkt-to szpitalny system informatyczny ARGUS wdrożony w szeregu szpitali.
12. Centrum Nadzoru Kardiologicznego Kardiofon Sp. z o.o.
Inne firmy nie uwzględnione w katalogu:
13. Silicon and Software Systems (S3)
Firma zajmuje się projektowaniem, architekturą oraz wykonaniem systemów zdalnego
monitoringu pacjentów oraz tzw. Heath & Wellness. Firma dostarcza także systemy
łączności bezprzewodowej. Jest aktywnym członkiem Continua Alliance –
międzynarodowej organizacji standaryzującej rynek Consumer Healthcare.
14. Constrade Sp. z o.o.
Firma dostarcza systemy monitoringu i opieki domowej w oparciu o produkty
amerykańskiej firmy Card Guard.
15. E.C.E. Konrad Łukaszewicz.
Firma zajmuje się dystrybucją elektronicznego sprzętu dla osób niepełnosprawnych, w tym
w dużej mierze dla osób starszych. E.C.E. produkuje również urządzenia elektroniczne
wspomagające osoby niewidome i słabo widzące. Jest w tej grupie dużo osób starszych.
Firma współpracuje z Instytutem Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN.
111

Wnioski
Polska dysponuje dość znaczącym potencjałem jednostek B+R oraz firm innowacyjnych,
które może być wykorzystany w programie AAL. Badania na rzecz poprawy warunków
życia, opieki medycznej ludzi starszych podejmują uniwersytety, akademie medyczne,
politechniki, SGGW, SGH oraz instytuty PAN.
Warto wspomnieć, że niektóre urządzenia opracowane na polskich uczelniach, które
znalazłyby zastosowanie w programie AAL, nie doczekały się wdrożenia przemysłowego
(np. akcelerometr sygnalizujący upadek opracowany w Instytucie Radioelektroniki
Politechniki Warszawskiej, system telemonitoringu Monte opracowany w Zakładzie Fizyki
Medycznej Wydziału Fizyki UAM w Poznaniu). Wiąże się to z ogólnym problemem
wdrażania opracowań/wynalazków dokonywanych na uczelniach do produkcji
przemysłowej. Problem ten wykracza oczywiście poza ramy programu AAL.
Na liście firm innowacyjnych, które mogą wziąć udział w programie AAL znajdują się
firmy wiodące w zakresie IT i telekomunikacji: Computerland, Prokom, Polska Telefonia
Cyfrowa i inne. Część z firm produkuje systemy monitoringu domowego na eksport np.
Silicon Software Systems (S3). W opinii firm rynek polski znajduje się w początkowej
fazie rozwoju. Uruchomienie programu AAL w Polsce mogłoby pobudzić jego rozwój i
spowodować, że działalność firm zostałaby ukierunkowana na rynek polski. Rozwinięcie
tematyki innowacyjności zostało przedstawione w rozdziałach 6 i 7 niniejszej ekspertyzy.
Literatura:
1. http://www.kpk.gov.pl/pliki/6300/eHealth_and_Inclusion_for-net.pdf
112

4. Analiza potencjału i skutków programu AAL w Polsce pod względem
społeczno-ekonomicznym i naukowym
4.1. Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce pod
względem społeczno-ekonomicznym
W pierwszej części rozdziału zaproponowano wyliczenia wkładu Polski do
programu w oparciu o analizę porównawczą środków jakie będą przeznaczane przez inne
państwa (zróżnicowanie nakładów). Przedstawienie problemu w skali regionalnej i
lokalnej ma natomiast na celu ocenę różnego zakresu kompetencji i podejścia jednostek
samorządu terytorialnego do problematyki organizowania i finansowania opieki
zdrowotnej. Ujęcie problemu w kontekście samorządowym służy także podkreśleniu
zróżnicowania regionalnego polskiego społeczeństwa w zakresie dostępności i jakości
świadczeń realizowanych przez publiczną służbę zdrowia. Może to mieć zasadnicze
znaczenie dla podmiotów decydujących o wprowadzaniu projektów w ramach programu
AAL, które będą musiały określić czy projekt zastosują na obszarze całego kraju czy też w
węższym zakresie terytorialnym, w wybranych regionach oraz w jakim zakresie możliwa
będzie współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego. Przedstawiona analiza odnosi
się w większym stopniu do określania głównych uwarunkowań wdrażania przyszłych
projektów w ramach AAL. Należy jednak wskazać, że wybrane jednostki samorządu
terytorialnego na poziomie województw powinny być również włączone w początkowy
naukowo-badawczy etap programu AAL, a zachodzące w nich procesy społecznogospodarcze
mogą stanowić istotny obszar do przeprowadzenia oceny przygotowania
instytucjonalnego Polski do wprowadzania rozwiązań z zakresu AAL.
Uwarunkowania finansowania programu AAL w Polsce z budżetu państwa i ze środków
UE
Ważnym instrumentem możliwym do wykorzystania dla celów analizy ogólnej
sytuacji Polski w zakresie zdolności finansowania zadań ochronnych zdrowia na tle innych
krajów europejskich może być system rachunków zdrowia, opracowany i opublikowany
przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 2000 roku. Podstawą
rachunku jest wielowymiarowa międzynarodowa klasyfikacja wydatków, która pozwala
na zestawienie wydatków na ochronę zdrowia według źródeł finansowania, dostawców
113

dóbr i usług, funkcji tychże usług i dóbr, co oznacza, że tak przedstawiony rachunek
odpowiada na pytanie: kto płaci za usługi i dobra opieki zdrowotnej (źródła
finansowania), komu płaci się (dostawcy) i jaką funkcję w systemie opieki zdrowotnej
spełniają usługi i dobra, za które płacimy. W Polsce pierwszy pilotażowy rachunek
zdrowia zrealizowano w latach 2000–2001, a także w następnych okresach.
Przeprowadzane w krajach OECD według jednakowej metodologii rachunki zdrowia
pozwalają na zestawienie wydatków na ochronę zdrowia zasobów opieki zdrowotnej itp. w
Polsce w porównaniu z innymi państwami europejskimi. Analiza przeprowadzona przez
E. Krakowińską na podstawie danych OECD Health Data 2005, wskazuje, że
średnioroczne tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia w latach 1998–2003
najwyższe było w Irlandii (11,4%) i Wielkiej Brytanii (5,7%), natomiast najniższe
odnotowały w analizowanym okresie Austria i Niemcy (1,8%), W tym czasie w Polsce
dokonany szacunek na podstawie dostępnych cząstkowych danych wskazywał na poziom
3%, co lokowało nasz kraj w końcówce listy badanych krajów (OECD 2005). W zakresie
wielkości wydatków na ochronę zdrowia w przeliczeniu na jednego mieszkańca w
dolarach USD według parytetu siły nabywczej, spośród analizowanych krajów w latach
1999–2003 można wskazać, że Luksemburg, będący najbogatszym krajem w badanej
grupie, miał wydatki na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca 5 razy większe niż
Polska, natomiast Portugalia, w której wydatki na ochronę zdrowia na jednego mieszkańca
były najniższe spośród ówczesnych 15 członków UE miała 2,5 razy większe wydatki od
Polski.
Jako podstawa do próby oszacowania poziomu wkładu finansowego, jaki powinna
zagwarantować Polska przystępując do programu AAL, zaproponowane zostało
wykorzystanie metody obliczania składki (opłaty) za użytkowanie licencji SNOMED CT®
(Systematized Nomenclature of Medicine-Clinical Terms), tj. systemu przetwarzania
informacji medycznych utworzonego i zarządzanego przez międzynarodową organizację
rozwoju standardów terminologii zdrowotnej International Health Terminology Standards
Development Organisation (IHTSDO)1.
Składka powyższa wyliczana jest indywidualnie dla każdego z krajów w oparciu o
jego uwarunkowania ekonomiczne. Wysokość składki indywidualnej wynika z sumy
składki rocznej i ewentualnej składki specjalnej ustalanej przez IHTSDO, skorygowanej
następnie wskaźnikiem MGNI/AGNI. MGNI oznacza w tym przypadku wartość dochodu
1 http://www.ihtsdo.org
114

narodowego brutto kraju, dla którego wyliczana jest składka, natomiast AGNI jest
zagregowaną wartością dla wszystkich krajów uwzględnianych przez IHTSDO. Powyższa
metodyka może być uznawana za opartą na obiektywnych czynnikach, a wysokość składki
wyznaczonej dla każdego z krajów stanowi w znacznym stopniu wiarygodną ocenę
zasobności danego kraju i jego zdolności do ponoszenia nakładów na określone działania,
w tym przypadku związane z wprowadzaniem standardów medycznych SNOMED CT®.
Stąd też na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto wysokość składki określanej przez
IHTSDO jako punkt odniesienia wskazujący zdolność poszczególnych krajów
europejskich stowarzyszonych w ramach programu AAL do przekazania wkładu własnego
do budżetu programu. Przyjęto, że wyższa wartość składki wyznaczona dla danego kraju
przez IHTSDO powinna oznaczać możliwości przekazania przez ten kraj odpowiednio
większego wkładu na rzecz programu AAL.
Przedstawione w poniższej tabeli zestawienie obejmuje deklarowaną wartość
wkładu do budżetu programu AAL przez 9 krajów stowarzyszonych. Dla powyższych
krajów przedstawiono ponadto wartości indywidualnej składki wyznaczanej według
metodyki IHTSDO oraz wyliczono wskaźnik obrazujący relację dwóch wyżej
wymienionych kategorii wartości. Interpretacja uzyskanego wskaźnika pozwala ocenić
stopień deklarowanego zaangażowania finansowego każdego z krajów odniesieniu do jego
zdolności do ponoszenia nakładów finansowych opartej na wielkości dochodu narodowego
brutto. Obliczono również wartość średnią powyższego wskaźnika dla badanej grupy 9
krajów, wykorzystaną następnie do dalszych obliczeń dotyczących Polski.
Tabela 1. Deklarowany roczny wkład wybranych krajów do budżetu programu AAL
a wartość składki SNOMED CT®
Kraj
Deklarowany wkład
do AAL (EUR)2
Wysokość składki
SNOMED CT®
(USD)3
Wskaźnik
(AAL/SNOMED)
1 Austria 2 500 000 118658 21,069
2 Dania 500 000 99319 5,034
3 Finlandia 2 500 000 77 412 32,295
2 G. Finking, Ambient Assisted Living. Preparing an article 169 initiative, materiały konferencyjne:
Information Meeting on the Ambient Assisted Living Art. 169 Initiative, 21 March 2007, Brusselss 2007,
http://www.aal-europe.eu/Published/aal2103.pdf z dnia 19.11.2007 r.
3 World Bank GNI atlas based fees for 2007, http://www.ihtsdo.org/about-us/governance/world-bank-gniatlas-values/
z dnia 19.11.2007 r.
115

4 Niemcy 5 000 000 1 126 610 4,438
5 Węgry 2 500 000 37 712 66,292
6 Izrael 750 000 53 467 14,027
7 Holandia 1 900 000 233 177 8,148
8 Hiszpania 4 000 000 396 430 10,090
9 Szwajcaria 2 000 000 161 163 12,410
Średnia 2 405 556 255 994 19,311
Szacunkowy wkład Polski
Kraj
Proponowany wkład
do AAL (EUR)
Wysokość składki
SNOMED CT®
(USD)
a) według wskaźnika średniego
Wskaźnik
(AAL/SNOMED)
Polska 2 031 434 105 193 19,311
b) według wskaźnika dla Węgier
Polska 6 973 443 105 193 66,292
c) według wskaźnika dla Hiszpanii
Polska 1 061 403 105 193 10,090
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych International Health Terminology Standards Development
Organisation oraz AAL International Association.
Polska zaliczana jest do grupy C w ocenie stosowanej przez IHTSDO, natomiast
składka wyliczona dla naszego kraju wynosi 105 193 USD. Z przedstawionej grupy
państw tylko Węgry należą do grupy C, a Izrael do grupy B. Pozostałe kraje znajdują w
grupie A, czyli państw najlepiej rozwiniętych, a tym samym najbardziej zamożnych4.
Należy zauważyć, że wyraźnym liderem jeśli chodzi o deklarowany wkład do AAL są
Węgry - jak przedstawia powyższy wskaźnik (AAL/SNOMED), jednak bez szczegółowej
wiedzy na temat warunków do zapewnienia tak znacznych środków finansowych przez
rząd węgierski, nie wydaje się uzasadnione przyjmowanie tego kraju jako głównego
punktu odniesienia do prognozy. W przypadku zastosowania wskaźnika obliczonego na
przykładzie Węgier, wysokość wkładu przekazywanego przez Polskę powinna wynieść
niemal 7 mln euro.
4 Affilate License Banding for non member countries, http://www.ihtsdo.org/about-us/governance/worldbank-gni-atlas-values/
z dnia 19.11.2007 r.
116

W analizie ujęto również porównanie Polski do Hiszpanii, czyli kraju zbliżonego
pod względem liczby ludności. Według danych Banku Światowego dochód narodowy
brutto Hiszpanii jest jednak ponad 3,7-krotnie wyższy niż w przypadku Polski. Przy
zastosowaniu wskaźnika AAL/SNOMED wyznaczonego dla Hiszpanii można oszacować,
że Polska powinna wnosić do budżetu programu AAL kwotę 1 061 403 euro.
Jako najbardziej uzasadniony metodycznie czynnik oceny skali planowanego
zaangażowania Polski w program AAL powinna zostać przyjęta średnia wartość
wskaźnika AAL/SNOMED dla 9 krajów ujętych w analizie. W takim podejściu, z uwagi
na metodykę obliczania składki SNOMED, uwzględnione zostają czynniki demograficzne
i ekonomiczne znacznej części krajów europejskich, a ponadto punktem odniesienia jest
średnia wartość wskaźnika, obrazująca zatem zobiektywizowany poziom deklarowanego
zaangażowania krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, jak
też potrzeb i możliwości w zakresie finansowania usług medycznych. Należy przy tym
przypomnieć, że na potrzeby analizy wykorzystane zostały dane dotyczące krajów ogólnie
o wyższym poziomie rozwoju (mierzonym np. poziomem dochodu narodowego brutto per
capita) niż Polska, stąd też prognoza w tym przypadku może być oceniana jako dążenie do
osiągnięcia tempa wdrażania nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych
charakterystycznego dla krajów wysokorozwiniętych.
W podsumowaniu można zatem wskazać, że rekomendowanym poziomem
zaangażowania finansowego Polski w program AAL powinno być docelowo zapewnienie
środków na poziomie ok. 2 mln euro rocznie. Warto również zauważyć, że w
początkowym okresie wdrażania programu w Polsce problematyczna może być ocena
stopnia zainteresowania i możliwości zaangażowania finansowego ze strony jednostek
badawczo-rozwojowych oraz sektora prywatnego, dlatego też należy brać pod uwagę
mniejszy zakres wydatkowania środków finansowych na poziomie krajowym niż
wskazany powyżej. Warto jednocześnie przypomnieć, że według prognoz
opracowywanych na potrzeby Komisji Europejskiej, zawartych w dokumencie pt.
„eHealth– making healthcare better for citizens; an Action plan for European eHealth
Area”, opublikowanym w kwietniu 2004 roku, prognozuje się wzrost wydatków na
eZdrowie w UE z 2-3% do 5% całkowitych wydatków na opiekę zdrowotną w roku 2010.
Działalność gospodarcza w zakresie eZdrowia w krajach członkowskich UE jest w
znacznej części domeną małych i średnich przedsiębiorstw i tworzy obecnie w ujęciu
rocznym wartość 11 mld euro, co lokuje ją na trzecim miejscu w sektorze zdrowotnym,
117

natomiast w perspektywie 2010 roku przewidywany jest dalszy wzrost wartości do
poziomu ok. 50 mld Euro.
Uwarunkowania finansowania programu ze środków jednostek samorządu terytorialnego
Przemiany administracyjne, jakie nastąpiły w wyniku procesu transformacji
systemowej, spowodowały przeniesienie znacznej części odpowiedzialności za zadania
publiczne na samorządy terytorialne. Jednym z obszarów objętych procesem przenoszenia
obowiązków na poziom lokalny jest promocja zdrowia. W rozwiązaniach stosowanych na
gruncie ustawodawstwa krajowego, odnoszącego się do samorządów terytorialnych,
promocja zdrowia funkcjonuje jako kategoria ogólna, gdzie pozostawiono znaczną
swobodę podmiotom realizującym zadania z tego obszaru, jak również jako kategoria
odnosząca się do określonych problemów oddziałujących na sferę zdrowia publicznego -
alkoholizmu, narkomanii i palenia wyrobów tytoniowych.
W kontekście wdrażania programu AAL przedstawiono aktualną sytuację, jaką w
zakresie promocji zdrowia tworzy polski system administracyjno-prawny. Przeglądowi
poddano główne ustawy odnoszące się do samorządów terytorialnych w zakresie zadań i
podziału odpowiedzialności pomiędzy gminami, powiatami i województwami.
Poddając analizie krajowe ustawodawstwo, warto podkreślić fakt, że możliwe jest
wielosektorowe działanie w zakresie promocji zdrowia. Oznacza to, że w
przedsięwzięciach mających na celu promocję zdrowia może uczestniczyć wiele
podmiotów - organy państwowe, samorząd terytorialny, organizacje pozarządowe. Jest to o
tyle cenne, że trans-formacja ustrojowa stała się przyczyną wielu zjawisk parazdrowotnych
(takich jak chociażby bezrobocie, patologie społeczne), które wymagają współpracy nie
tylko ze strony instytucji realizujących politykę zdrowotną, ale także kręgów maksymalnie
zbliżonych do członków społeczności lokalnych. Od ich zaangażowania w dużym stopniu
zależy efektywność prowadzonych działań. Należy podkreślić, że najsilniejszy wpływ na
zachowania i postawy jednostek związane ze zdrowiem mają właśnie wspólnoty lokalne.
Biorąc pod uwagę zarówno organizację opieki zdrowotnej, jak i obecne
uprawnienia samorządów, można wyróżnić kilka funkcji, jakie w ramach systemu ochrony
zdrowia pełnią określone jednostki samorządu terytorialnego. Mogą to być role zarówno
organizatora systemu i w ograniczonym stopniu także płatnika, rola właściciela
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, funkcja nadzorcy publicznych zakładów opieki
zdrowotnej oraz w określonych przypadkach zarządcy publicznych zakładów opieki
118

zdrowotnej. Niezależnie od szczebla podstawowym zadaniem, jakie spoczywa na
samorządzie jest przygotowanie odpowiedniego do lokalnych potrzeb planu zapewnienia
ambulatoryjnej i specjalistycznej obsługi medycznej. Poprawna realizacja planu będzie
zależeć od tego, czy samorząd dobrze wypełnia swoje role, do których należy zaliczyć
role:
• właściciela i twórcy zakładów opieki zdrowotnej;
• instytucji oddziałującej na niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej;
• promotora zdrowia;
• instytucji oddziałującej na pozostałe czynniki warunkujące zdrowie członków
społeczności lokalnej
Z uwagi na przejęcie przez samorząd terytorialny części zobowiązań, które
uprzednio wypełniało państwo, można w ramach ogólnego zakresu zadań wyodrębnić
zadania własne - ujęte zbiorczo jako działania mające na celu zaspokojenie potrzeb
wspólnoty oraz zadania zlecone -zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane
przez gminy, a wynikające z innych ustaw lub uzgodnień z organami państwa.
Szczegółowa analiza stanu prawnego prowadzi ponadto do wniosków stwierdzających
brak jednoznaczności rozdziału kompetencyjnego między poszczególne jednostki
administracji samorządowej. W wielu miejscach można zauważyć zapisy, zgodnie z
którymi jednostki równego szczebla wskazane mają w zakresie swoich działań bardzo
zbliżone merytorycznie obszary zadań publicznych. Rozwiązanie takie pozwala na
tworzenie elastycznego systemu, wchodzącego w interakcje z otoczeniem. W ten sposób
społeczność lokalna otrzymuje możliwość skoncentrowania się na rozwiązywaniu
problemów rzeczywiście w niej występujących przy wykorzystaniu najlepszych metod w
danych warunkach. Jednocześnie rezygnuje się z obowiązku realizowania programów
narzuconych odgórnie, całkowicie oderwanych od potrzeb lokalnych.
Do zakresu działań gminy jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego
należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na
rzecz innych podmiotów. Jest to zgodne z konstytucyjną zasadą pomocniczości, którą w
tym kontekście należy rozumieć jako kryterium podziału zadań między organami władz
publicznych, jeżeli rozwiązywanie danej kwestii jest zadaniem publicznym, jest to zadanie
najniżej usytuowanego organu władzy publicznej, który jest w stanie kwestię
rozwiązywać. Nie ma więc zamkniętego katalogu zadań gminy.
119

Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 2001 nr
142, poz. 1591) do zadań własnych gminy należą w szczególności sprawy ładu
przestrzennego i ochrony środowiska, gminnych dróg i ulic, wodociągów i kanalizacji,
lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty, kultury,
targowisk i hal targowych, zieleni, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej, a
także polityki prozdrowotnej, w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej,
medycznej i prawnej. Jak wskazuje m. in. J. Karski, w szerokim ujęciu można uznać, że
praktycznie wszystkie wymienione zadania wiążą się w mniejszym lub większym stopniu
z problematyką zdrowotną, gdyż stanowią przykłady uwarunkowań zdrowia, a więc
czynników pozwalających na zmniejszenie lub usunięcie zagrożeń zdrowia mieszkańców
wspólnoty. Gmina może również wykonywać zadania zlecone z zakresu administracji
rządowej oraz zadania powierzone - na mocy indywidualnie podpisanego porozumienia z
właściwą jednostką samorządu terytorialnego lub właściwym organem administracji
rządowej.
W zakresie ochrony zdrowia gmina działając na podstawie odpowiednich ustaw,
np. w odniesieniu do zwalczania chorób zakaźnych jest zobowiązana do zgłaszania
organom Inspekcji Sanitarnej, a także odnośnym zakładom służby zdrowia przypadków
zachorowania i zgonów z powodu chorób zakaźnych, jak również do pokrywania kosztów
przewozu osób podlegających przymusowej hospitalizacji lub izolacji oraz kosztów
przejazdu do publicznego zakładu opieki zdrowotnej osób podlegających przymusowemu
leczeniu lub przymusowym badaniom stanu zdrowia; w zakresie wychowania w
trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi jest zobowiązana do uchwalenia gminnego
programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; w zakresie ochrony
zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych rada gminy
podejmuje odpowiednie uchwały chroniące obywateli przed szkodliwym wpływem palenia
tworząc strefy wolne od dymu; czy w zakresie zapobieganiu narkomanii jest zobowiązana
do wydawania zezwoleń na uprawę maku i konopi; wydanie nakazu zniszczenia upraw
wobec uprawiających je bez zezwolenia na koszt prowadzących uprawę.
Powiat, jako pośrednia jednostka zasadniczego podziału administracyjnego na
szczeblu lokalnym, wykonuje wskazane w ustawie zadania publiczne o charakterze
„ponadgminnym”. Do zadań własnych powiatu należą sprawy dotyczące: edukacji
publicznej, ochrony i promocji zdrowia, pomocy społecznej, transportu i dróg publicznych,
kultury, geodezji i kartografii, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej,
ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa, porządku publicznego oraz przeciwdziałania
120

ezrobociu. W odróżnieniu od gminy, powiat może wykonywać tylko zadania wyraźnie
przyporządkowane mu przez ustawodawstwo. Powiat może także wykonywać zadania
zlecone i powierzone.
Do zadań powiatu, oprócz działań określonych w ustawach wymienionych jako
obowiązujących dla gminy, należy np. prawo i obowiązek umieszczania chorych na
gruźlicę w zakładach do tego przeznaczonych, głównie na podstawie wniosku poradni
przeciwgruźliczej; w zakresie ochrony zdrowia psychicznego prowadzi działalność w
zakresie promocji zdrowia psychicznego i zapobiegania zaburzeniom psychicznym, a także
organizuje i zapewnia świadczenia lecznicze w tym zakresie; w zakresie rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych powołuje przy
powiatowym centrum pomocy rodzinie powiatowy zespół ds. orzekania o stopniu
niepełnosprawności i prowadzi działania prowadzące do ograniczenia występowania
niepełnosprawności.
Na poziomie województwa głównym zadaniem regionalnego samorządu
terytorialnego, jest określanie strategii rozwoju oraz prowadzenie polityki służącej wizji
przyszłościowej województwa. Do zadań własnych samorządu województwa należy m.in.
ochrona i promocja zdrowia, a więc podejmowanie działań w istotny sposób wpływających
na właściwy rozwój regionu. Działalność samorządu województwa nie może naruszać
samodzielności powiatu czy gminy. Organy samorządu województwa nie są wobec
powiatu i gminy organami kontroli ani organami wyższego stopnia w ramach
postępowania administracyjnego.
Na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw
określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z wdrożeniem
reformy administracyjnej państwa (Dz. U. 1998 nr 106, poz. 668 z późn. zm.) oraz
późniejszych rozporządzeń samorządy województwa przejęły rolę organów
założycielskich wobec m.in. ośrodków medycyny pracy, kolumn transportu sanitarnego,
publicznych wysoko specjalistycznych szpitali wojewódzkich. Wszystkie jednostki
samorządu terytorialnego, jako organizatorzy ochrony zdrowia, przejęły funkcję
organizatorską i przyjęły status organów założycielskich dla większości publicznych
zakładów opieki zdrowotnej, natomiast funkcję płatnika przejęły od 1999 r. kasy chorych,
a następnie od 2003 r. Narodowy Fundusz Zdrowia. Aktem prawnym, dzięki któremu
jednostki samorządu terytorialnego uzyskały wpływ na publiczne zakłady opieki
zdrowotnej, jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawę
reformujące administrację publiczną (Dz. U. 1998 nr 133, poz. 872 z późn. zm.). W
121

wyniku przeprowadzonych działań organizacyjno-prawnych, samodzielne zakłady opieki
zdrowotnej stały się samorządowymi osobami prawnymi, jednostkami organizacyjnymi -
odpowiednio gminy, powiatu albo samorządu województwa. Istotnym elementem
uprawnień zakładów opieki zdrowotnej na terenie samorządu wobec organu
założycielskiego jest postulowanie, m.in. np. o dotacje na działalność w zakresie
zapobiegania chorobom i urazom poprzez realizację określonych programów promocji
zdrowia. Sposób i zakres sprawowania kontroli i nadzoru nad samodzielnymi publicznymi
zakładami opieki zdrowotnej określone zostały ustawowo oraz uszczegółowione
odpowiednimi rozporządzeniami Ministra Zdrowia.
Jak wskazuje powyższa analiza, jednostki samorządu terytorialnego wszystkich
szczebli stanowią grupę ważnych podmiotów funkcjonujących w systemie ochrony
zdrowia. Należy spodziewać się zatem, że stanowić one będą potencjalnego partnera
instytucjonalnego dla wdrażania programu AAL w Polsce. Zaangażowanie w program ze
strony jednostek samorządu terytorialnego powinno obejmować zarówno wymiar
organizacyjny – przy tworzeniu struktury organizacyjnej programu, jak też wymiar
ekonomiczny, poprzez opracowywanie, promowanie i współfinansowanie projektów z
zakresu AAL. Szacunkowa ocena potencjału ekonomicznego w zakresie wykonywania
zadań szeroko rozumianej opieki zdrowotnej przez jednostki samorządu terytorialnego
może opierać się na określeniu wolumenu wydatków budżetowych na ochronę zdrowia.
W tabeli 2 wskazano zestawienie wydatków zrealizowanych przez samorząd
terytorialny województw oraz powiatów i gmin funkcjonujących w granicach
terytorialnych poszczególnych województw. Istotnym czynnikiem jest jednak określenie
skuteczności wydatkowania środków publicznych przeznaczonych na ochronę zdrowia w
budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Odniesienie wydatków w kwotach
bezwzględnych do liczby osób zamieszkujących dany obszar, pozwala uzyskać
syntetyczny wskaźnik charakteryzujący urealnione możliwości finansowania działań z
zakresu ochrony zdrowia oraz podjąć ich analizę w ujęciu dynamiki i zróżnicowania
terytorialnego.
122

Tabela 2. Wydatki na ochronę zdrowia ogółem w budżetach jednostek samorządu
terytorialnego w układzie województw w 2006 r.
Wyszczególnienie
Wydatki na ochronę
zdrowia z budżetów
gmin (zł)
Wydatki na ochronę
zdrowia z budżetów
powiatów (zł)
Wydatki na
ochronę zdrowia z
budżetu
województwa (zł)
Dolnośląskie 85 702 405,78 75 573 652,71 177 156 163,60
Kujawsko-pomorskie 72 580 064,43 43 886 893,00 77 638 290,99
Lubelskie 32 952 127,47 41 155 760,39 50 546 759,73
Lubuskie 24 503 101,72 27 340 934,79 13 745 718,28
Łódzkie 74 122 662,92 51 950 704,42 38 508 094,49
Małopolskie 89 507 889,27 41 344 673,89 59 352 963,28
Mazowieckie 255 844 040,45 139 184 542,18 296 240 511,57
Opolskie 20 477 141,73 27 625 936,39 21 519 507,60
Podkarpackie 36 918 258,52 50 989 306,96 32 294 496,06
Podlaskie 19 647 938,41 17 559 278,53 20 360 988,28
Pomorskie 76 468 743,59 24 757 887,52 65 076 799,72
Śląskie 238 144 198,95 53 061 575,57 66 876 540,13
Świętokrzyskie 30 098 303,84 36 313 658,45 21 751 368,04
Warmińsko-mazurskie 30 843 650,63 39 062 875,79 11 950 591,73
Wielkopolskie 84 730 793,57 93 337 340,97 42 922 923,48
Zachodniopomorskie 54 919 706,90 41 372 050,25 38 229 235,01
Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl
Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego na poszczególnych
poziomach obrazują zakres zadań jakie wykonują wyodrębnione grupy jednostek w ujęciu
terytorialnym poszczególnych regionów. Na poziomie pojedynczego województwa
wiodącą rolą odgrywa budżet samorządu wojewódzkiego, jednak pod względem wielkości
wydatków budżetowych w większości przypadków to nie samorząd wojewódzki, ale
jednostki samorządu terytorialnego stopnia podstawowego, a wiec gminy w sumie
wydatkują najwięcej środków na ochronę zdrowia. Należy jednak zauważyć, że nie jest to
sytuacja występująca powszechnie, lecz istnieje znaczne zróżnicowanie w układzie 16
województw, gdzie największe wydatki (w przypadku danych dla roku 2006) poniesione
zostały w grupie powiatów (lubuskie, opolskie, podkarpackie, świętokrzyskie, warmińskomazurskie,
wielkopolskie) lub z budżetu samorządu województwa (dolnośląskie,
kujawsko-pomorskie, lubelskie, mazowieckie). Za szczególny przypadek należy uznać
województwo śląskie, w którym wydatki na promocję i ochronę zdrowia poniesione przez
123

udżety gmin razem były ponad dwukrotnie wyższe niż wydatki budżetów powiatowych i
budżetu województwa łącznie w roku 2006.
W początkowej fazie wdrażania projektu AAL szczególną uwagę należałoby
jednak zwracać na możliwości udziału finansowego, jak też pewnego wkładu
instytucjonalnego w zakresie opracowywania projektów badawczych i promocyjnych na
rzecz poprawy warunków funkcjonowania osób starszych. Dlatego też niezbędne jest w
pierwszej kolejności pozyskiwanie do współpracy podmiotów dysponujących większym
budżetem, większymi zasobami ludzkimi i potencjałem intelektualnym oraz znaczną
możliwością oddziaływania na postawy innych podmiotów i instytucji na danym obszarze
(np. administracyjnym). W aktualnej strukturze samorządu terytorialnego powyższe
kryteria spełnia samorząd województwa.
Jako ważny czynnik oceny zdolności jednostek samorządu terytorialnego do
skutecznego prowadzenia działań z zakresu promocji i ochrony zdrowia można
przyjmować wskaźnik wydatków budżetowych na ochronę zdrowia w odniesieniu do
liczby mieszkańców danej jednostki administracyjnej. Wskaźnik powyższy obrazuje
finansowe możliwości administracji publicznej określonej jednostki terytorialnej w
zakresie zaspokojenia potrzeb zdrowotnych pojedynczego mieszkańca tejże jednostki.
Zapewnia on w szczególności w ujęciu analitycznym znacznie wyższy stopień
porównywalności pomiędzy poszczególnymi regionami w zakresie stanu finansowego
publicznych jednostek ochrony zdrowia podlegających samorządowi terytorialnemu
województwa, powiatu i gminy. Dane finansowe w ujęciu lat 2001-2006 przedstawione
zostały w poniższych tabelach oraz zinterpretowane w formie graficznej.
Na podstawie analizy danych dotyczących wydatków budżetowych gmin na
jednego mieszkańca w omawianym zakresie, można stwierdzić, że w latach 2001-2006
zarysowały się zbliżone tendencje w zakresie wydatkowania środków budżetowych w
układzie terytorialnym poszczególnych regionów. Po dość wysokim poziomie wydatków
odnotowanych w roku 2001, w latach kolejnych w przypadku wszystkich gmin nastąpił
znaczny spadek wartości badanego wskaźnika, oznaczający również znaczne zmniejszenie
zakresu działań realizowanych przez samorząd gminny. Od roku 2004 obserwuje się
jednak stabilny wzrost wskaźnika praktycznie we wszystkich gminach, za wyjątkiem gmin
położonych na obszarze województwa lubelskiego, gdzie w roku 2006 pojawił się kolejny
bardzo znaczny spadek wydatków na ochronę zdrowia w ujęciu na jednego mieszkańca.
Wyraźnie najkorzystniejsza sytuacja zarysowała się w badanym okresie w
przypadku gmin z województwa śląskiego, gdzie wskaźnik utrzymuje się na zdecydowanie
124

najwyższym poziomie, jak również województwa kujawsko-pomorskiego, choć na
poziomie nieco niższym. Należy również zwrócić uwagę na sytuację w województwie
mazowieckim, gdzie od roku 2004 następował bardzo dynamiczny wzrost wydatków na
jednego mieszkańca, osiągając w 2006 wartości zbliżone do wskaźnika wydatków w
województwie śląskim.
Tabela 3. Wskaźnik wydatków budżetowych gmin na ochronę zdrowia ogółem na 1
mieszkańca w układzie wg. województw w latach 2001-2006 (w zł na osobę)
Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnośląskie 25,58 24,29 21,48 24,93 27,76 29,73
Kujawsko-pomorskie 43,70 25,96 28,17 30,62 28,58 35,12
Lubelskie 21,35 15,26 14,85 23,31 25,97 15,17
Lubuskie 21,79 16,11 15,86 17,28 22,49 24,30
Łódzkie 25,42 21,81 19,45 21,94 22,25 28,88
Małopolskie 23,04 25,93 19,04 20,03 22,65 27,36
Mazowieckie 19,45 21,00 20,50 30,39 37,80 49,47
Opolskie 22,26 17,88 15,24 16,24 17,64 19,65
Podkarpackie 16,49 12,51 12,44 15,78 16,43 17,60
Podlaskie 14,84 12,09 13,04 22,93 15,87 16,43
Pomorskie 27,92 18,31 17,77 26,85 28,87 34,70
Śląskie 57,33 41,52 37,43 42,75 48,20 51,00
Świętokrzyskie 15,13 14,61 17,53 18,18 20,58 23,52
Warmińsko-mazurskie 29,29 25,33 17,88 18,34 19,54 21,62
Wielkopolskie 19,81 16,56 16,15 18,78 19,68 25,08
Zachodniopomorskie 32,39 21,44 22,11 28,53 28,07 32,44
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS
Tabela 4. Wskaźnik wydatków budżetowych powiatów na ochronę zdrowia ogółem
na 1 mieszkańca w układzie wg województw w latach 2001-2006 (w zł na osobę)
Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnośląskie 57,14 22,98 31,02 24,96 33,31 26,22
Kujawsko-pomorskie 38,30 9,43 10,66 10,98 16,55 21,24
Lubelskie 39,44 13,23 12,41 17,44 18,93 18,94
Lubuskie 60,04 18,14 12,55 31,44 19,86 27,11
Łódzkie 42,84 12,90 15,53 14,58 16,07 20,24
Małopolskie 34,78 14,76 14,76 8,70 9,59 12,64
Mazowieckie 52,44 16,72 15,08 17,37 17,91 26,91
Opolskie 35,46 15,65 15,50 21,93 22,79 26,51
Podkarpackie 60,42 17,88 20,49 21,05 16,20 24,31
Podlaskie 42,93 15,77 16,73 8,42 12,00 14,68
Pomorskie 45,70 24,83 10,12 9,30 10,28 11,24
Śląskie 13,15 7,52 7,63 7,54 8,63 11,36
Świętokrzyskie 79,81 32,05 33,43 27,32 23,39 28,37
Warmińsko-mazurskie 64,70 29,26 21,44 15,65 16,70 27,38
Wielkopolskie 36,33 14,03 10,16 10,56 14,92 27,63
Zachodniopomorskie 67,74 23,63 26,51 34,77 26,14 24,44
125

Rysunek 1. Wskaźnik wydatków budżetowych gmin na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg. województw
w latach 2001-2006
zł/osobę
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnośląskie Kujaw sko-pomorskie Lubelskie Lubuskie
Łódzkie Małopolskie Mazow ieckie Opolskie
Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie
Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie
lata
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS
126

Rysunek 2. Wskaźnik wydatków budżetowych powiatów na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w układzie wg województw
w latach 2001-2006
zł/osobę
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnośląskie Kujaw sko-pomorskie Lubelskie Lubuskie
Łódzkie Małopolskie Mazow ieckie Opolskie
Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie
Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie
lata
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS
127

Rysunek 3. Wskaźnik wydatków budżetowych województw na ochronę zdrowia ogółem na 1 mieszkańca w latach 2001-2006 (w zł na
osobę)
zł/osobę
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnośląskie Kujaw sko-pomorskie Lubelskie Lubuskie
Łódzkie Małopolskie Mazow ieckie Opolskie
Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie
lata
Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS
128

Podobna sytuacja jak w przypadku gmin występowała w zakresie wydatków
budżetów powiatów analizowanych przy użycia wyżej wymienionego wskaźnika. W latach
2001-2002 nastąpiło zmniejszenie wielkości wydatków na ochronę zdrowia, znacznie
bardziej gwałtowne niż w przypadku gmin ogółem. W dalszych latach kształtowała się
tendencja wzrostowa, jednak o dość ograniczonej dynamice. Może to świadczyć zatem o
słabnącej roli powiatów w procesie kształtowania promocji i ochrony zdrowia.
Tabela 5. Wskaźnik wydatków budżetowych województw na ochronę zdrowia ogółem
na 1 mieszkańca w latach 2001-2006 (w zł na osobę)
Wyszczególnienie 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Dolnośląskie 13,01 9,64 13,61 22,00 23,71 61,46
Kujawsko-pomorskie 13,75 10,49 12,61 17,59 21,86 37,57
Lubelskie 21,23 11,58 15,76 15,33 14,27 23,26
Lubuskie 14,35 6,81 8,41 11,34 14,87 13,63
Łódzkie 10,88 8,36 8,80 6,88 18,62 15,01
Małopolskie 8,51 7,02 7,98 8,20 12,71 18,14
Mazowieckie 25,89 15,19 15,41 16,65 49,38 57,28
Opolskie 8,77 7,75 12,36 11,04 23,12 20,65
Podkarpackie 20,40 11,21 5,92 8,91 12,05 15,40
Podlaskie 20,39 22,44 15,98 14,64 9,95 17,02
Pomorskie 20,48 12,99 12,49 15,42 19,58 29,53
Śląskie 23,43 13,40 12,73 11,56 27,16 14,32
Świętokrzyskie 45,68 31,29 30,78 12,85 11,87 17,00
Warmińsko-mazurskie 13,26 7,43 17,92 13,80 14,16 8,38
Wielkopolskie 16,79 15,34 14,28 15,74 16,60 12,70
Zachodniopomorskie 15,39 9,59 11,70 11,91 23,03 22,58
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS
W przypadku wydatków na promocję i ochronę zdrowia realizowanych z budżetów
województw, wskaźnik wydatków na jednego mieszkańca w latach 2001-2005 utrzymywał
się w przypadku większości badanych jednostek na bardzo stabilnym poziomie, z
niewielkim spadkiem zauważalnym w roku 2002. w przypadku niektórych województw
występowały jednak bardziej dynamiczne zmiany. W szczególności województwo
świętokrzyskie wyróżniało się znacznie wyższą wartością badanego wskaźnika na tle
pozostałych jednostek, a jednocześnie spadek wartości wydatków na jednego mieszkańca
w latach 2001-2004 odbywał się w najszybszym tempie w porównaniu z innymi
województwami. Poprawę sytuacji w zakresie nakładów na ochronę zdrowia odnotowano
w szczególności w województwie mazowieckim (już od 2005 r.) oraz województwie
129

dolnośląskim oraz w dalszej kolejności województwie kujawsko-pomorskim (w roku
2006). W przypadku województwa lubelskiego wzrost odnotowany w 2005 zatrzymał się
gwałtownie w roku kolejnym. Podobna sytuacja, chociaż przy znacznie mniejszym spadku
wartości wskaźnika pomiędzy rokiem 2005 a 2006 wystąpiła w województwach:
warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i łódzkim.
Przedstawiona powyżej analiza danych statystycznych prowadzi do wniosku, że
wysokość wydatków na ochronę zdrowia, zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak też w
przeliczeniu na mieszkańca w przypadku wszystkich szczebli samorządu terytorialnego
ulega podobnym wahaniom, wynikającym z systemu finansowania zdań samorządu. Wiąże
się to ze znacznym zakresem zadań w badanej dziedzinie wykonywanych przez jednostki
samorządu terytorialnego w formie zadań zleconych, finansowanych poprzez dotacje z
budżetu państwa. Ponadto na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić
występowania bardzo wyraźnych różnic w zakresie finansowym a jak należy przypuszczać
również rzeczowym, wydatkowania środków z budżetów poszczególnych rodzajów
jednostek samorządowych. Wynika to z istotnych zróżnicowań względem lokalnych i
regionalnych warunków społeczno-gospodarczych, typu oraz liczby jednostek o danych
cechach (np. przewaga gmin wiejskich o profilu typowo rolniczym lub występowanie
skupisk jednostek o wysokim poziomie rozwoju sektora przemysłowego lub usługowego),
stanu wyposażenia w infrastrukturę społeczną, co nie pozostaje bez wpływu zarówno na
zakres potrzeb społecznych, jak też możliwości podejmowania zadań dotyczących ochrony
zdrowia przez poszczególne jednostki i finansowania ich z dostępnych środków
budżetowych lub źródeł zewnętrznych.
Należy podkreślić, iż cały proces przekształceń przeprowadzonych zarówno w
obszarze administracji, jak i ochrony zdrowia w Polsce, znacząco wzmocnił
organizacyjno-prawną pozycję samorządów terytorialnych. W myśl aktualnych przepisów
samorząd terytorialny stał się aktywnym elementem systemu, mogącym prowadzić do
pewnego stopnia autonomiczną politykę zdrowotną. Może to być odbierane jako
pojawienie się istotnych szans , jak i pewnych obaw. Z jednej strony istniejące rozwiązania
tworzą możliwości powstawania lokalnych strategii i programów promocji zdrowia, co
pozwala na uzyskiwanie znacznie wyższego stopnia efektywności wydawania środków
publicznych przeznaczonych na doraźne lub długofalowe interwencje. Z drugiej strony
istnieje zagrożenie, że jednostki samorządu terytorialnego wobec znacznego stopnia
obciążania finansowego nie będą wykazywały woli realizowania tego typu zadań lub też
nie będą w stanie się ich podjąć.
130

Elementem, na który warto zwrócić szczególną uwagę jest pominięcie promocji zdrowia w
zapisach bezpośrednio dotyczących gmin. Można przypuszczać, iż uzasadnieniem takiego
stanu są względy praktyczne, wynikające z ograniczonych możliwości gmin pod
względem dysponowanych środków, jak też zaplecza organizacyjno-kadrowego
odpowiedniego dla realizacji tego typu projektów. W związku z powyższym obarczanie
ich dodatkowo odpowiedzialnością w tym zakresie byłoby tworzeniem zapisów, trudnych
lub wręcz niemożliwych do zrealizowania w działalności praktycznej. Warto jednak
zauważyć również, ze sytuacja taka prowadzi do pominięcia w znacznej części potencjału,
jaki gmina jako zwarta społeczność posiada w zakresie oddziaływania na zachowania
swoich członków poprzez mechanizmy wyznaczania norm i kontroli społecznej.
Niepodważalną zaletą obecnych uregulowań ustawowych jest możliwość
budowania nowych rozwiązań we współpracy ze społecznością lokalną. Skrócenie
dystansu pomiędzy instytucją realizującą promocję zdrowia a bezpośrednimi odbiorcami
prowadzi do osiągnięcia korzystnych efektów. Podstawową sprawą jest zdolność do
zapewnienia lepszego przepływu informacji od beneficjentów interwencji do jej
realizatorów i planistów, a w konsekwencji również lepszego rozpoznania lokalnych
potrzeb. Pozwala mieć także nadzieję na szersze uwzględnienie lokalnych uwarunkowań
społeczno-kulturowych w celu zwiększania efektywności podejmowanych działań.
Realizacja tych założeń w dużym stopniu zależy, jak wspomniano wcześniej, od potencjału
kadrowego poszczególnych samorządów, stopnia rozwoju infrastruktury społecznej na
podlegającym im obszarze oraz kapitału społecznego, jakim dysponuje dana wspólnota.
Warunkiem skutecznej promocji zdrowia na poziomie lokalnym jest także właściwe
przepływ środków pieniężnych pomiędzy administracją państwową a samorządową w
zakresie przyjętych relacji administracyjno-prawnych oraz zobowiązań finansowych.
Zobowiązania te są wynikiem realizowania przez samorząd zadań publicznych, często
zadań zleconych przez państwo. Ukształtowanie powyższej relacji w oparciu o stabilne
zasady i jasne procedury z pewnością będzie rozszerzało możliwości projektowania przez
lokalne wspólnoty, na bazie krajowych programów promocji i profilaktyki, własnych
narzędzi oddziaływania na zachowania zdrowotne wszystkich grup społecznych, w tym
również osób starszych funkcjonujący w danych wspólnotach.
131

Uwarunkowania udziału osób starszych w programie oraz ich sytuacja materialna
Problemy finansowe związane z wprowadzeniem programu AAL 65+ można
rozpatrywać z wielu perspektyw. Jednym z podstawowych obszarów zainteresowań musi
być rozpatrzenie sytuacji finansowej i majątkowej osób starszych w Polsce.
W 2006 r. w gospodarstwach domowych ogółem przeciętny miesięczny nominalny
dochód rozporządzalny na osobę wyniósł około 835 zł. i był realnie wyższy o 8,5% od
dochodu z roku 2005. Wzrost realnego poziomu dochodów odnotowano we wszystkich
grupach społeczno-ekonomicznych, w tym także emerytów i rencistów. W latach 2007-
2010 można spodziewać się dalszego, stałego wzrostu dochodów Polaków. Przeciętny
miesięczny dochód rozporządzalny w gospodarstwach domowych według grup społecznoekonomicznych
w 2006 r. zaprezentowano w tabeli 6. Wyróżniono w niej grupę emerytów
i rencistów, jako osoby będące potencjalnymi klientami programu AAL+.
Tabela 6. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny w 2006 r. (w zł)
WYSZCZEGÓLNIENIE
Ogółem
wszystkie
grupy
Emeryci i renciści
RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓW
Dochód rozporządzalny 834,68 872,86 943,89 684,95
Dochód do dyspozycji 802,43 825,86 890,50 654,87
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
www.stat.gov.pl
Analizując sytuacje finansową pod kontem możliwości wprowadzenia programu AAL w Polsce należy mieć na uwadze, problemy z
jakimi spotykają się potencjalni odbiorcy programu. Ważna jest w tym momencie struktura i wielkość wydatków.
W ostatnich latach w Polsce w coraz większym stopniu zarysowywały się różnice
w udziale wydatków na kluczowe, z punktu widzenia warunków życia, grupy potrzeb w
odniesieniu do poszczególnych grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych,
w tym głównie emerytów i rencistów.
Znacząco obniża się udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe,
natomiast wzrasta udział wydatków na nośniki energii w wydatkach ogółem, zwłaszcza w
gospodarstwach rencistów i emerytów. Sytuacja dochodowa osób starszych jest
czynnikiem wyraźnie różnicującymi poziom i strukturę wydatków. Wyraża się to m. in.
większym obciążeniem budżetów najuboższych na zaspokojenie podstawowych potrzeb tj.
wydatkami na żywność napoje bezalkoholowe oraz na stałe opłaty mieszkaniowe (opłaty
na rzecz właścicieli, zaopatrywanie w wodę i inne usługi związane z zamieszkanie, nośniki
132

energii. W 2006 r. w budżetach 20% osób o najniższych dochodach w gospodarstwach
emerytów i rencistów stanowiły łącznie 58,8% (zobacz tabela 7).
WYSZCZEGÓLNIENIE
Wydatki gospodarstwa
domowego (w zł na osobę)
Towary i usługi
konsumpcyjne
w tym:
żywność i napoje
bezalkoholowe
napoje alkoholowe i wyroby
tytoniowe
Towary nieżywnościowe i
usługi
Mieszkania i nośniki energii
w tym:
nośniki energii (energia
elektryczna, cieplna, gaz i
opał)
Zdrowie
w tym:
Tabela 7. Przeciętne miesięczne wydatki w 2006 r.
Ogółem
wszystkie
grupy
Emeryci i renciści
RAZEM EMERYTÓW RENCISTÓW
744,81 800,36 853,53 659,70
w odsetkach
95,7 94,1 94,7 95,4
27,1 29,9 28,9 31,8
2,7 2,4 2,3 2,7
64,7 61,3 61,6 60,1
19,7 23,3 23,0 24,3
11,6 14,8 14,6 15,5
4,9 8,1 8,3 7,4
artykuły farmaceutyczne 3,1 6,1 6,1 5,9
usługi ambulatoryjne
i medycyny
niekonwencjonalnej
1,4 1,4 1,5 1,1
Transport 8,8 5,2 5,5 4,2
Łączność 5,2 4,8 4,7 5,0
Rekreacja i kultura 7,1 5,6 5,8 5,2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
www.stat.gov.pl
Analizując konsumpcje i dostęp do podstawowych dóbr i usług, istotne z punktu
rozpatrywania funkcjonowania ludzi w starszym wieku jako odbiorców programu AAL
jest sposób i jakość odżywienia. Jak potwierdzają badania, to właśnie od jakości, ilości i od
sposobów odżywiania w dużej mierze zależy zdrowie i kondycja ludzi starszych. Niestety,
w ostatnich latach mamy do czynienia z ciągłym obniżeniu spożycia większości
podstawowych artykułów żywnościowych. Głównie zmalało spożycie warzyw, pieczywa i
produktów zbożowych, mleka, jaj, owoców (poza cytrusami). Przeciętne miesięczne
spożycie niektórych artykułów żywnościowych na 1 osobę według grup społecznych w
2006 r. zaprezentowano w tabeli 8.
133

Tabela 8. Przeciętne miesięczne spożycie niektórych artykułów żywnościowych na 1
osobę według grup społecznych w 2006 r.
ARTYKUŁY
ŻYWNOŚCIOWE
Miara
Ogółem
wszystkie
Emeryci i renciści
grupy RAZEM EMERYCI RENCIŚĆI
Pieczywo Kg 5,57 6,30 6,19 6,58
Makaron Kg 0,37 0,47 0,47 0,47
Mąka Kg 1,00 1,35 1,37 1,29
Kasze, ryż, płatki, Kg 0,45 0,66 0,68 0,60
Mięso
w tym:
Mięso surowe (w tym drób) Kg
Przetwory mięsne i inne
produkty zawierające mięso
(w tym wędliny
wysokogatunkowe i kiełbasy
trwale)
Kg 5,40 6,43 6,60 5,99
Kg
3,08
(1,52)
2,19
(0,57)
3,69
(1,92)
2,56
(0,64)
3,78
(1,95)
2,62
(0,70)
3,42
(1,86)
2,41
(0,49)
Ryby Kg 0,42 0,57 0,61 0,46
Mleko świeże L 4,12 5,14 5,23 4,90
Sery Kg 0,89 1,01 1,06 0,90
Śmietana L 0,41 0,55 0,57 0,50
Jaja Szt 14,02 17,09 17,41 16,24
Tłuszcze
Kg 1,46 1,86 1,88 1,82
w tym
tłuszcze zwierzęce Kg 0,50 0,68 0,71 0,60
tłuszcze roślinne Kg 0,97 1,18 1,17 1,21
Owoce Kg 3,55 4,39 4,67 3,65
Warzywa Kg 11,06 14,30 14,62 13,45
Cukier Kg 1,51 1,98 2,02 1,87
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
www.stat.gov.pl
Korzystne sygnały i uwarunkowania dla wprowadzenia nowych rozwiązań
technicznych kształtują się natomiast w sferze wyposażenia osób starszych przedmioty
trwałego użytkowania. Poprawa następuje zarówno w wyposażeniu w sprzęt
audiowizualny i multimedialny a także artykuły AGD (zobacz tabelę 9).
Dochód ludzi starszych są zróżnicowane terytorialnie. Związane jest to bardzo
często z branżami działającymi na danym terenie. Ma również bezpośrednie przełożenie na
choroby, schorzenia wśród osób starszych a także generuje poziom konsumpcji.
134

Tabela 9. Wyposażenie w przedmioty trwałego użytkowania (w % gospodarstw
wyposażonych w dane dobro)
PRZEDMIOTY
TRWAŁEGO
UŻYTKOWANIA
Ogółem
wszystkie grupy RAZEM
Emeryci i renciści
EMERYTÓW RENCISTÓW
Odbiornik telewizyjny 98,5 98,5 98,6 98,2
Urządzenie do odbioru TV
satelitarnej lub kablowej
48,9 42,5 44,5 37,1
Zestaw kina domowego 11,2 3,7 3,7 3,5
Wieża 44,1 21,3 20,7 23,2
Radiomagnetofon z
odtwarzaczem płyt CD
25,8 14,1 14,2 13,6
Odtwarzacz MP3 12,5 3,3 3,1 3,7
Odtwarzacz płyt
kompaktowych
12,4 5,2 5,2 5,2
Odbiornik radiowy 59,4 69,6 71,1 65,6
Magnetowid, odtwarzacz 43,1 31,7 32,4 29,7
Odtwarzacz DVD 31,4 13,9 14,0 13,7
Kamera wideo 6,3 2,3 2,4 1,8
Aparat fotograficzny
cyfrowy
18,4 6,1 6,5 4,9
Komputer osobisty
w tym
43,7 17,3 17,2 17,6
Z dostępem do Internetu 28,4 10,4 10,9 8,9
Bez dostępu do Internetu 15,9 7,1 6,4 8,8
Drukarka 29,5 11,1 11,3 10,4
Telefon komórkowy 73,1 44,9 43,9 47,6
Pralka 96,8 96,4 96,9 95,9
Chłodziarka lub
zamrażarka
98,6 98,7 98,9 97,9
Kuchenka mikrofalowa 38,0 23,4 24,2 21,2
Rower 62,5 49,5 49,8 48,6
Motocykl, skuter,
motorower
3,7 2,1 2,1 2,2
Samochód osobowy 49,5 29,2 32,0 21,8
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Sytuacja gospodarstw domowych w 2006 r. GUS,
Uwarunkowania udziału przedsiębiorstw w programie oraz ich sytuacja materialna
W Polsce działa wiele podmiotów gospodarczych świadczących usługi i
produkujących na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych. Poza silnymi
przedsiębiorstwami wyspecjalizowanymi w produkcji specjalistycznych systemów
informatycznych (np. Prokom, Telekomunikacja Polska SA i inne), na rynku tym
obecnych jest wiele małych i średnich przedsiębiorstw, które proponują swym klientom
wiele ciekawych i często nowatorskich rozwiązań. Wydaje się, że największym
problemem tych firm jest niski poziom kapitału własnego oraz często regionalny zasięg
działania. Przykłady takich firm oraz adresy zamieszczone zostały w zestawieniu nr 1.
135

Zestawienie 1. Przykłady firm polskich produkujących i świadczących usługi na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych
Miasto Ulica Kontakt Nazwa Więcej...
Będzin Żeromskiego 30 (32) 267-67-25
(501) 937-223
Przystosowanie samochodu.
Białystok Wołyńska 20 (85) 743-12-79 PRO-ORTO Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i
rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.)
Białystok Sobieskiego 13 (85) 732-94-49 PRO-ORTO Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i
rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.)
Białystok Wołyńska 20 tel./fax: (85) Zakłady Ortopedyczne Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
7431279 w Białymstoku
Bielsko Biała Sarnia 17a (33) 144-843 Autoserwis K.
Szyndler
Przystosowanie samochodu.
Bolesławiec Grunwaldzka 7 (75) 7342245 P.H.U. PROVITA Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
Bydgoszcz Wieśniacza 7 (52) 3797499 Firma Handlowa BET Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
E. Grzybowski
Chorzów Katowicka 77 (32) 41-14-69 Wypożyczalnia
Sprzętu
Ortopedycznego i
Rehabilitacyjnego
Chorzów Katowicka 16 tel./fax: (32) 41- "ERA" Spółdzielnia
19-14
Inwalidów
Częstochowa św. Augustyna tel./fax (34) Zakład Ortopedyczny
42
3680-614 S.C.
Dobroń Szczerki 14 "MEDORT" Zakład
Gdańsk - Wrzeszcz Partyzantów 8/12 tel. (58) 761-28-
45, fax: 761-28-
46
Gliwice Andersa 66 (32) 237-94-
Gliwice Gen.
Sowińskiego 5
40601) 86-28-28
(032) 38-07-24,
38-02-37, fax 38-
04-95, 31-69-33
pełen asortyment wózków i siedzisk dla osób niepełnosprawnych dorosłych i
dzieci, balkoniki, podpórki itp. Pełen asortyment wyposażenia WC i kuchni
Produkcja sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego. Protezy kończyn dolnych i
górnych. Aparaty, gorsety, łuski itd.
Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz
Opieki Zdrowotnej obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/
"Pawex" Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
http://www.pawex.com.pl/start.html
Auto Elektro Service Przystosowanie samochodu.
"CDK" Sp. z o.o. Polski wózek elektryczny. Masa - 95 kg. Zdolność pokonywania pochyłości do
15%, krawężników do 8 cm. Prędkość max. do 6 km/h. Zasięg ok. 30 km. Wózek
zgodny jest z wymogami Światowej Komisji Zdrowia.
TC - Tadeusz Produkcja wózków elektrycznych.
Gliwice Toszecka 21 tel./fax (32) 279-
15-80
Cymbryłowski
Gorzów Wlkp. Podmiejska 18a (95) 732-52-82 Daewoo-FSO Przystosowanie samochodu.
Grodzisk Maz. Sienkiewicza 51 55-57-57 ECE Oferuje: syntezator mowy polskiej współpracujący z klawiaturą brajlowską;
136

Katowice Ziołowa 47 2025322 AKSON
urządzenie i oprogramowanie do telegazety; oprogramowanie edukacyjne z
zastosowaniem mowy syntetycznej
www.akson.pl
202-53-33 Sprzedaż sprzętu rehabilitacyjnego z możliwością sprowadzenia go na
zamówienie.
Katowice Ustrońska 8 2526756 INNOW Jan Wyciślik wyposażenie WC i łazienek, łóżka przeciwodleżynowe, balkoniki, wnioski z NFZ,
etc
Katowice Boh. Monte
Cassino 5
(61) 8523297 Protetyka Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
Katowice Piaskowa 8 186-46-61, Zakłady Sprzętu
Ortopedycznego
Konstancin Wierzejewskiego
Zakłady Ortopedyczne
12
przy Stołecznym
Zespole Rehabilitacji
Konstancin - Moniuszki 10 tel./fax (22) 754- Mark-Protetick protezy kończyn dolnych
Jeziorna
(róg Deotymy) 12-73
Konstancin -
Jeziorna
(22) 754-04-38 Andrzej Kwiatkowski Przystosowanie samochodu.
Korfantów Wyzwolenia 11 tel./fax (77) 431- "KORFANTÓW" Sp. Produkcja i pełne zaopatrzenie ortopedyczne i rehabilitacyjne (protezy kończyn,
90-23
z o.o.
obuwie ortopedyczne, gorsety, wózki inwalidzkie, balkoniki, podpórki,
wyposażenie sal rehabilitacyjnych i inne) refundowane przez Kasy Chorych
Kraków Ładna 2 (12) 413-50-87 MASTER-MED S.C. Producent aparatu do zewnętrznej stabilizaji kończyn. Przedstawiciel firmy
BLATCHFORD, producenta modułowych protez kończyn dolnych
ttp://www.master-med.com.pl/.
Kraków Wielicka 265 (12) 6573719, Dział Rehabilitacji
I.P.C.M.U.J. w
Krakowie
Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
Kraków Balicka 100 (12) 37-17-77 Auto Detal Service T.
Dobrowolski
Przystosowanie samochodu.
Kraków Prądnicka 1 (12) 33-96-29 Zakłady Sprzętu
Ortopedycznego
poręcze do WC i łazienek, krzesełka wannowe
Krynica Kraszewskiego tel./fax: 0135/51- "MEDDOM" P.H.U.P. sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny renomowanych producentów USA
142
97
Sp. z o.o.
Lublin Spadochroniarzy tel./fax: Ortometria s.c. Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy kończyn
8
(81)5330666,
(506)087289
górnych i dolnych na elementach firm Otto Bock, gorsety, wózki inwalidzkie itp.)
Lublin Cisowa 11 (81) 533-32-51 S.I. Ogniwo Przystosowanie samochodu.
Lublin Junoszy 49 (81) 7413819, INTERMED Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
137

Lublin Chodźki 6
7421122
(81) 72-51-55 Zakłady Sprzętu
Ortopedycznego
Lublin Jaczewskiego 8 Zakłady Sprzętu
Lublin Tetmajera 21 (81) 416-47; fax
458-15
Łódź Lipowa 71 (502)478524
emm-bud@wp.pl
Ortopedycznego AM
Międzywojewódzka
Usługowa
Spółdzielnia
Inwalidów
Łódź Familijna 12 (42) 84-69-59 Mechanika Pojazdowa
wykonuje usługi: przystosowania mieszkań i różnego rodzaju przedmioty dla osób
niepełnosprawnych
wózki inwalidzkie najnowszej generacji balkoniki i podpórki do nauki chodzenia,
uchwyty i ławeczki WC i łazienkowe
Emm-bud Usuwanie barier architektonicznych. Kompleksowe wykonawstwo prac
budowlanych i instalacyjnych, montaż sprzętu rehabilitacyjnego oraz pomoc w
załatwieniu formalności z dofinansowaniem z Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej. Współpracujemy z firmami dystrybuującymi sprzęt rehabilitacyjny
oraz atestowane wyposażenie łazienek.
Przystosowanie samochodu.
P. Sztajnert
"MEDORT" Zakład Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz
Łódź Andrzeja Struga tel.: (42) 373-
20
364,
Opieki Zdrowotnej obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/
Łódź ul. Kilińskiego tel./fax: (042) PPHU REHAMOBIL Bogata oferta http://www.rehamobil.pl/ Wózki elektryczne, wózki inwalidzkie,
169
674-14-23
kule, laski, balkoniki, ortezy, podnośniki, schodołazy, znoszenie barier
architektonicznych w domu i budynkach użyteczności publicznej. Import-Export
sprzętu rehabilitacyjnego. Sprzedaż hurt i detal.
Michałowice k. Słowackiego 1 (22) 723-80-66 MEYRA Polska Sp. z Wózki inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny. Doradztwo, serwis, sprzedaż.
Warszawy
telefaks o.o.
Namysłów Fabryczna 2 "METALOWIEC"
Spółdzielnia
Inwalidów
balkoniki trójkołowe
Olsztyn Żołnierska 18e tel./fax (89) 533- Zakład Ortopedyczny Zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny i rehabilitacyjny.
1001
Kozakiewicz
Opole Głogowska 25 (77) 455-33-26, "KORFANTÓW" Sp. Produkcja i pełne zaopatrzenie ortopedyczne i rehabilitacyjne (protezy kończyn,
(77) 441-71-17 z o.o.
obuwie ortopedyczne, gorsety, wózki inwalidzkie, balkoniki, podpórki,
wyposażenie sal rehabilitacyjnych i inne) refundowane przez Kasy Chorych
sprzedaż sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego refundowanego przez Kasy
Chorych
Opole Katowicka 24 ZPHU Omega Przystosowanie samochodu.
Opole Kępska 2 (77) 456-51-90 OPIW Sp. z o.o., wózki inwalidzkie, kule itp. http://www.opiw.pl
tel./fax 456-51- Opolskie
91
Przedsiębiorstwo
138

Opole Ozimska 183A (77) 455-97-53;
tel./fax: 458-11-
00
Innowacyjno-
Wdrożeniowe
FORPOL Spółka z
o.o.
Otwock Konarskiego 13 Warsztaty
Ortopedyczne przy
Szpitalu Chirurgii
Urazowo-
Ortopedycznej
Poznań Czarnkowska 14 (61) 417-017 Auto Jóźwiak Team
Poznań
478-179
Dmowskiego 113 (61) 66-28-62 Warsztat Elektromech.
M. Lenger
Poznań - Baranowo Wiosenna 61 (61) 142-165 W. Bońkowski Sp. z
o.o.
Poznań Półwiejska 35/11 (61) 8523297, Protetyka mgr. inż.
tel./fax: 8533677
Poznań Kościelna 21 tel.: (61) 845-59-
19, fax: 843-46-
Poznań Osiedle
Kosmonautów
110
Poznań Przemysłowa
15/17
61
tel./fax (61) 820-
05-12
Poznań Dąbrowskiego 79 (61) 47-22-32,
47-34-45
Poznań Ratajczaka 39/11 tel./fax: (61) 851-
85-04
Poznań 27 Grudnia 7 (61) 8531425,
fax: 8531419
Poznań 28 Czerwca 1956
r. Nr 135
s.c.
Antoni Siński
Kompleksowe rozwiązywanie problemów związanych z usuwaniem barier
architektonicznych dla ON. Jest wyłącznym przedstwicielem firm włoskich
CETECO i T.G.R. http://www.forpol.com.pl/
Przystosowanie samochodu (do wyrobów koncernu VW).
Przystosowanie samochodu.
Przystosowanie samochodu.
Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
PRO REHA Sp. z o.o. windy schodowe i pionowe dla osób niepełnosprawnych, podnośniki sufitowe,
pojazdy gąsienicowe, podpory i uchwyty
Poradnia Rehabilitacji
Niewidomych i
Słabowidzących
Zakłady Sprzętu
Ortopedycznego
Fundacja Akademii
Medycznej
http://poradnia.topnet.pl
wózki z napędem ręcznym typu ACTIV dla dorosłych i dla dzieci
P.P.H. ALKON Artykuły przeciwodleżynowe, wyposażenie gabinetów i sal rehabilitacyjnych,
wyposażenie łazienek i WC, sprzęt sportowo - rehabilitacyjny, zaopatrzenie
ortopedyczne. Fachowo organizuje "sale doświadczania świata". Konsultacje i
terapie z zakresu leczenia schorzeń kręgosłupa, oraz rehabilitacja dzieci głównie z
uszkodzeniami układu nerwowego. http://www.alkon.pl/
Harpo Zp. z o.o. Pomoce komputerowe dla niepełnosprawnych http://www.man.poznan.pl/`harpo
Zakłady Sprzętu
Ortopedycznego AM
139

Radom Grunwaldzka 20 (48) 313-661 "REWA" (firma ATO- pełne wyposażenie łazienek i WC, nadstawki, fotele WC i łazienkowe oraz
Form)
pomoce różne do mieszkania
Radom Małopolska 16 tel./fax (48) 344- Wytwórnia Artykułow kule i laski
26-92, 344-26-93 z Metalu i Tworzyw
Sztucznych
Siemianowice Śl. Dworcowa 3/1 (32) 2287-151, SENSOR Firma SENSOR podjęła się wytwarzania urządzeń do terapii z zakresu integracji
601) 536-863
wielozmysłowej oraz projektowaniem sal mobilnych (SI). Sale projektowane są w
zgodzie z ogólnie przyjętymi zasadami. Wystrój podłogi oraz ścian stanowi zestaw
materacy o odpowiedniej sprężystości oraz bogatej kolorystyce. Gwarantuje to
całkowite bezpieczeństwo w trakcie różnych form terapii. Zachowujemy pełną
elastyczność w dostosowaniu się do różnorodnych indywidualnych potrzeb
zamawiającego. http://www.polbox.com/s/sensor1/
Słupsk Kopernika 2 (59) 8400576 Specjalistyczny Sklep
Zaopatrzenia
Medycznego "Pod
Słowikiem"
Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
Sopot Niepodległości (58) 550-36-66, AUTOPOL-SERWIS Przystosowujemy do potrzeb ON samochody wszystkich marek.
783
fax: 555-8-997 email:autopolserwis@wp.pl
Starowa Góra Centralna 29 tel. (42) 214 29
11/12/13 fax 214
14 05
mobilex@21net.
pl
"Alu Mobilex" Rehabilitacja Estetyka Komfort
Szczecin Obrońców (91) 4334117 Zakład Usług Wykonujemy: protezy, gorsety, sznurówki, aparaty Oferujemy również: obuwie
Stalingradu 2-3
Ortopedycznych ortopedyczne i profilaktyczne, wkładki, kule, laski, balkoniki, materace
PROTMED
p/odleżynowe, ortezy, stabilizatory, wózki inwalidzkie http://www.protmed.com/
Szczecin Jedności (91) 433-83-18 SPONDYLUS Poradnia Wad Postawy, Poradnia Rehabilitacyjna (szkoła pleców. Kolorowy
Narodowej 36
sprzęt zamieni ćwiczenia korekcyjne dla dzieci w przyjemną zabawę.)
Szczecin Jedności
Narodowej 36
(91) 434-22-97 SPONDYLUS Sprzęt Rehabilitacyjny (m.in. laski, stołek zdrowotny, podpórki lędźwiowe)
Szczecin Jagiellońska 92 (91) 433-97-61 SPONDYLUS Obuwie Ortopedyczne (kolorowe buciki od początku muszą prawidłowo
kształtować delikatne stopy dziecka)
Szczerców Rynek 18 Zakłady Obuwia
Zdrowotnego
Tarnów J. Matejki 16 tel./fax (14) 22- F.H.U. "ARS Przedstawiciel INVACARE i SONEN. Wykonuje sprzęty indywidualnego
40-82, 601-480- MEDICA"
zaopatrzenia ortopedycznego - buty ortopedyczne, wkładki, protezy kończyn i
140

Tychy Zwierzyniecka 1 tel./fax (32) 227-
08-62
Warszawa ul.
Broniewskiego
21
265 inne. http://www.tarnow.pl/firmy/arcmedica
(22) 663-08-73
kom.: (509) 04-
97-10
Warszawa ul. Bartycka 175 +48 (22) 840-49-
61
Warszawa Bohaterów (22) 822-46-81
Września 9 do 86
Warszawa Konwiktorska
7/9
Warszawa Chlubna 88 tel.: (022) 635-
83-04
Zakład Sprzętu
Rehabilitacyjnego
ORTO-TECH Maciej
Borowski
Polski producent sprzętu rehabilitacyjnego m.in. chodziki, pionizatory oraz
szeroka oferta rowerów dla dzieci niepełnosprawnych. Serwis sprzętu
rehabilitacyjnego różnych producentów (rowery, wózki inwalidzkie i inne).
Atrakcyjne ceny! http://www.rehabilitacja.pl
Sprzedaż i wypożyczalnia sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego
http://www.orto-tech.com.pl/ sklep@orto-tech.com.pl
B.H. Akcjum Sp z o.o. wyposażenie łazienek dla ON http://www.akcjum.pl/
Warszawskie Zakłady
Sprzętu
Ortopedycznego
(22) 31-85-06 Polski Związek
Niewidomych, Zakład
Nagrań i Wydawnictw
wózki, chodziki, balkoniki, kule, laski, sprzęt rehabilitacyjny, półfabrykaty
ortopedyczne, gorsety, pasy, szelki, wkładki, obuwie, protezy, aparaty
Oferuje: książki i podręczniki brajlowskie oraz drukowane pismem powiększonym
dla osób słabowidzących; literaturę na kasetach
ALTIX Sp. z.o.o. Oferuje: syntezator mowy polskiej wraz z oprogramowaniem; mówiący edytor
tekstów; technologię do adaptacji i druku podręczników dla niewidomych wraz z
programem redagującym i sterującym drukarkami brajlowskimi; wydawnictwa z
zakresu literatury pięknej i podręczników informatycznych dla niewidomych;
oprogramowanie edukacyjne; szkolenie w korzystaniu z komputerów i obsłudze
Warszawa Al. Jerozolimskie (22) 608-1-888, Roche Polska
komputerowych urządzeń rehabilitacyjnych dla inwalidów wzroku.
Inforamcja o lekach oraz zestawie ćwiczeń gimnastycznych dla osób chorych na
146B
fax 608-1-874
Parkinsona.
Warszawa Grochowska 109 (22) 612-11-15 NEURON Sprowadzanie używanego sprzętu rehabilitacyjnego ze Szwecji, jego regeneracja i
sprzedaż (wózki, chodziki itp.)
Warszawa Sapiżyńskiego 10 (22) 635-67-33, Polski Związek Oferuje: sprzęt rehabilitacyjny dla niewidomych; pomoce optyczne; poradnictwo
635-39-93 w. 21 Niewidomych,
Centralna Przychodnia
Rehabilitacyjno -
Lecznicza
medyczne
Warszawa E. Plater 55 tel./fax: (22) 620- ECO-POWER PPHU Naprawa, opracowanie i produkcja: - sterowniki elektroniczne wózków
m.101
98-48, (501) 12- odnawialne żródła inwalidzkich- prostowniki do ładowania akumulatorów- skuterki elektryczne-
44-34
energii
systemy sterowania urządzeniami domowymi
Warszawa Rokosowskiego tel./fax: (22) P.U.P.H. "ORMEX" Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
1 Herbsta 1 8225370 S.C.
Warszawa Wawelska 5 tel./fax: (22) 25- VICO - sprzęt m.in. wózki sportowe TOP END
59-71, tel. 25-62- medyczny
141

Warszawa
20,
Czarnieckiego 57 tel. (22) 639-936- Ma-Je-R Sp. Z o.o. Przedsiębiorstwo zajmujące się importem sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego i
0 fax: 39-90-21
laboratoryjnego.
Warszawa Czarnocińska 3 (22) 6768182 EMICO Sp. z o.o. Sprzedaż hurtowa i detaliczna, serwis,naprawy, modernizacja i przeróbki
fax: 6766563
(dostosowywanie indywidualne) wózków inwalidzkich wszelkich typów. Sprzedaż
sprzętu ortopedycznego i rehabilitacyjnego różnego typu (podnośniki, balkoniki,
pionizatory, wózki inwalidzkie nowe i regenerowane, drobne pomoce).
Przedstawiciel SWEDE na Polskę (wózki inwalidzkie oraz podstawowe przyrządy
niezbędne w łazience, toalecie, przy jedzeniu i ubieraniu. Projektujemy i
produkujemy indywidualne rozwiązania urządzeń dla niepełnosprawnych.
http://free.polbox.pl/e/emico1/
Warszawa Pawińskiego 3 Zakłady Techniki
Medycznej - Wydział
Ortopedii
Warszawa Marszałkowska (22) 621-84-32; A NEW THERAPY pełen asortyment wózków inwalidzkich
68/70 m 31 fax 621-84-32 CO LTD
Warszawa Włókiennicza 76 (22) 15-05-25 RENOMED,
Nienałtowski Roman
Kompleksowy serwis wózków i sprzętu rehab. Autoryzacja WZSO, MEYRA.
Warszawa Wilcza 50/52 (22) 623-05-00; VARIMEX Polskie wózki, balkoniki itp.
fax. 21-85-19 Towarzystwo Handlu
Zagranicznego
Warszawa Prymasa 1000- (22) 36-29-73 Serwis Sprzętu Naprawa i konserwacje: wózków, rowerów rehabilitacyjnych, wózków
lecia 145/147
Rehabilitacyjnego i
Szpitalnego
wieloczynnościowych, podpórek do chodzenia
Warszawa Schillera 4 (22) 831-42-04, Poradnia Rehabilitacji
Zawodowej
Warszawa Borowskiego 2 (22) 618-24-42
w.007
CEBRON Warsztat oprzyrządowań samochodów inwalidzkich
Warszawa Okrąg 3 tel./fax: (22) 622- "MEDORT" Zakład Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz
82-50
Opieki Zdrowotnej obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/
Warszawa Surowieckiego
12
(22) 644-00-75 AJA BAKUS Wózki inw.
Warszawa Jana Pawła II tel./fax (22) 636- Sklep ze sprzętem Niwelator Bólu SON-3, Magnetostumulator M-1, e-mail: medpol@zigzag.pl
52/54
11-74
rehabilitacyjnym
Warszawa Gwiażdzista 77 tel./fax (22) 33- "FELIKS SERVICE podnośniki szpitalne i mieszkaniowe
48-53
AB"
Warszawa Twarda 56 tel./fax (22) 620-
75-10 tel. 654-
Salon medyczny e-mail: medpol@zigzag.pl
142

Warszawa Spacerowa 20A
90-69
(22) 48-11-92,
m 19
fax 628-58-61
Warszawa Bagno 7 m 2 (22) 624-99-41,
602-644-474
Warszawa Obrzeżna 20/22 (22) 43-38-55,
fax 47-27-71
ASKLEPIOS wózki , balkoniki itp. Krzesłka toaletowe i uchwyty
CYFROMAKS Oferuje: syntezator mowy polskiej; edytor tekstów; Norton dla niewidomych;
Window Eyes; telegazetę przystosowaną dla niewidomych; mówiący termometr.
E-mail: cyfromaks@topnet.pl
VOX Sp. z o.o. Oferuje: sygnalizację mówiącą do wind; mówiące wizytówki; urządzenia
ostrzegające niewidomych przed przeszkodami; głosową sygnalizację alarmową
do mieszkań i samochodów.
Warszawa Mickiewicza 70
m 61
(22) 39-87-69 OSTRYS Oferuje: ultradźwiękowy wykrywacz przeszkód dla niewidomych.
Warszawa Żurawia 45 (22) 19-15-91 Specjalistyczna
Spółdzielnia Pracy
"STOPA"
Warszawa Baśniowa 3 (22) 658-44-60 PRO-ORTO - sklep Kompleksowe zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i
rehabilitacyjny (wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.)
Warszawa - Jeżynowa 8 (22) 615-20-42 RENOMED, Kompleksowy serwis wózków i sprzętu rehab. Autoryzacja WZSO, MEYRA.
Międzylesie
Nienałtowski Roman
Włocławek Pl.
biuro@aquila.prv Zakład Odzieżowy Odzież dla ON
Kolanowszczyzn
a 16/50
.pl
Aquila
Wrocław Działoszyńska (71) 353-45-84
(dom)
Jędrzejowski Przystosowanie samochodu.
Wrocław Drzewieckiego (71) 3521012, Habitus dr Karol Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
24/52
602) 357169 Bibrowicz
Wrocław Opatowicka 85 (71) 44-53-78 "REHATECH"
ADWIZA Sp. z o.o.
pełen asortyment sprzętu lokomocyjnego, sprzęt ortopedyczny i inny
Wrocław Moniuszki 39 ARMATRONIC cewka indukcyjna do aparatu słuchowego umożliwiającego odbiór telewizji
Wrocław Kazimierza
Wielkiego 7
"PAMOS" krzesełka wannowe
Wrocław Trzebnicka 82 tel./fax (71) 21-
60-81
"REVITA" Sp. z o.o. kompletne wyposażenie łazienek, pomoce w kuchni i inny sprzęt rehab.-ortoped.
Wrocław Orla 24/1a (71) 332-33-39, Neurosoft Sp. z o.o. Producent SynTalk - oprogramowania do generowania mowy syntetycznej.
Fax - (71) 332-
Synteza mowy polega na zamianie tekstu zadanego w postaci znakowej na
33-44
wypowiedź w postaci dźwiękowej. http://www.neurosoft.pl
Wrocław Zdrowa 2/2 (71) 57-40-91,
44-34-13
"HYDRO" Sp. z o.o wyposażenie WC i łazienek
Wrocław Kościuszki 173 tel./fax: (71) 341- "MEDORT" Zakład Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn dolnych i górnych, protez oraz
143

Wrocław Powstańców Śl.
95
47-50 Opieki Zdrowotnej obuwia ortopedycznego. http://medort.com.pl/
(71) 60-50-64,
60-50-68
"MEDYTEX"
Sprzedaż Sprzętu
Medycznego firmy
VERMEIREN
Wrocław Poświęcka 8 Specjalistyczny
Zespół Rehabilitacji,
Zakłady Sprzętu
Ortopedycznego
Zakopane Chyców Potok 8 Spółdzielnia
Zielona Góra Wyszyńskiego
99 (pok. 108)
(68) 3264729 w.
228, (601)
326057
Inwalidów "Zawrot"
Gabinet Rehabilitacji
mgr. Magdalena Zgoła
Wózki dla dorosłych i dzieci,
balkoniki, rowerki, krzesełka
toaletowe i WC, nadstawki WC
Specjalistyczne badanie stóp i dobór obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
144

4.2. Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty)
Przykłady korzyści z realizowanych programów w zakresie ułatwiania życia osobom
starszym oraz promocji zdrowia
W oparciu o doświadczenia zagraniczne można wskazać przykłady mechanizmów
oszczędnościowych oraz pewne szacunkowe wartości spodziewanych korzyści związanych
z wprowadzaniem systemów zdalnego monitorowania stanu zdrowia. Na obecnym etapie
oceny nie wydaje się jednak możliwe przeprowadzenie szacunku korzyści z wdrożenia
programu AAL w skali makroekonomicznej tj. całej gospodarki Polski.
W przypadku Niemiec oceniono, że przy wykorzystaniu zdalnego monitoringu
stanu zdrowia, wzrosną możliwości wcześniejszego wypisywania pacjentów szpitali, co
pozwoli na osiągnięcie redukcji kosztów związanych z leczeniem szpitalnym na poziomie
1,5 mld euro w ujęciu rocznym.
Doświadczenia Wielkiej Brytanii z kolei wskazują na istotne różnice w zakresie
kosztów opieki zdrowotnej stacjonarnej, gdzie koszty pojedynczego miejsca w placówce
kształtują się na poziomie £21.840, a kosztami związanymi z zastosowaniem rozwiązań
telemedycyny, w przypadku których pewien ustalony moduł opieki (obejmujący
całodobowy monitoring zdalny oraz 10 godzin opieki medycznej) generuje koszty w
wysokości £7.121. Powyższe wartości wskazują, że stosowanie rozwiązań telemedycznych
przewidzianych w proponowanym zakresie działań programu AAL może generować
koszty ok. 3-krotnie niższe niż stosowanie standardowej opieki szpitalnej wobec osób
starszych.
Dostępność do powszechnej służby zdrowia i koszty opieki
W 2006 r. funkcjonowało 742 szpitali ogólnych, w tym 153 prywatnych, co
stanowi 95,13% liczby szpitali w roku2005. Był to kolejny rok spadku ogólnej liczby
szpitali w Polsce. W stosunku do roku 2004 liczba szpitali ogólnych zmniejszyła się o
ponad 6%.W 2006 roku w stosunku do roku 2005 spadła także o 8,38% liczba szpitali
niepublicznych, które stanowiły 20,6% wszystkich ogólnych placówek szpitalnych.
145

Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Łącznie
Tabela 10. Szpitale ogólne z podziałem na województwa
Liczba szpitali
2005 r. 2006 r.**
70
35
41
23
63
72
98
22
29
26
37
101
23
38
69
33
780
* Dane nie obejmują szpitali psychiatrycznych i resortowych.
** Dane nie obejmują filii szpitali.
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Łącznie
68
34
37
21
59
61
90
20
30
27
37
106
20
34
64
34
742
Tabela 11. Liczba placówek POZ w latach 2005–2006
Liczba placówek POZ
2005 r.* 2006 r.
631
325
514
216
623
594
981
181
274
255
274
858
290
278
526
341
7 161
* Dane za 2005 rok zostały zaktualizowane w oparciu o informacje statystyczne CSIOZ
Zmiana 2006/2005
[%]
- 2,86
-2,86
-9,76
-8,70
-6,35
-15,28
-8,16
-9,09
3,45
3,85
0,00
4,95
-13,04
-10,53
-7,25
3,03
-4,87
638
327
523
217
640
597
995
183
286
244
277
859
290
282
526
364
7 248
Rozpatrując koszty leczenia szpitalnego w zakresie osób starszych, jak wykazują
doświadczenia oddziału geriatrycznego w Katowicach, koszty leczenia w oddziałach tego
146

typu są znacznie niższe niż w oddziałach chorób wewnętrznych. Jest natomiast sprawą
istotną, iż wydział geriatryczny w Katowicach jest jedynym tego typu w Polsce.
Podstawowe charakterystyki zamieszczono w poniższych tabelach.
Tabela 12. Placówki POZ na 10 000 mieszkańców – Liczba placówek POZ na 10 000
mieszkańców w latach 2005–2006
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-Pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-Mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Łącznie kraj
Liczba placówek POZ
2005 r.* 2006 r.
2,18
1,57
2,35
2,14
2,41
1,82
1,91
1,72
1,31
2,12
1,25
1,83
2,25
1,95
1,56
2,01
* Dane za 2005 rok zostały zaktualizowane w oparciu o informacje statystyczne CSIOZ
Tabela 13. Liczba hospitalizacji i odsetek zgonów na trzech wybranych oddziałach
chorób wewnętrznych i na oddziałach geriatrycznych wg danych SO NFZ w
Katowicach
Grupa wiekowa Liczba hospitalizacji
w 2005r.
1,88
Oddział chorób wewnętrznych
Liczba zgonów wśród
pacjentów
hospitalizowanych w
2005 r.
2,19
1,58
2,38
2,15
2,45
1,85
1,94
1,72
1,36
2,02
1,27
1,81
2,24
1,97
1,57
2,14
1,90
Odsetek zgonów w
stosunku do liczby
hospitalizacji w 2005
r.
60-75 lat 1316 308 23,4%
76-85 lat 664 186 28,0%
pow. 85 lat 163 73 44,8%
Suma 2143 567 26,5%
Źródło: Prezentacja dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowana dla potrzeb
Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia
147

Liczba hospitalizacji i odsetek zgonów na trzech wybranych oddziałach chorób
wewnętrznych i na oddziałach geriatrycznych wg danych SO NFZ w Katowicach
(cd.)
Oddział geriatryczny
Liczba zgonów wśród Odsetek zgonów w
Grupa wiekowa Liczba hospitalizacji pacjentów stosunku do liczby
w 2005r. hospitalizowanych w hospitalizacji w 2005
2005 r.
r.
60-75 lat 929 149 16,9%
76-85 lat 924 236 25,5%
pow. 85 lat 226 96 42,5%
Suma 2079 481 23,1%
Źródło: Prezentację dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowaną dla potrzeb
Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia
Tabela 14. Koszt świadczeń szpitalnych w okresie roku po wypisie z trzech
wybranych oddziałów chorób wewnętrznych i oddziałów geriatrycznych wg danych
SO NFZ
w Katowicach*
Oddział chorób wewnętrznych
Grupa wiekowa
Koszt ogólny
Liczba hospitalizacji
w 2005 r.
Średni koszt na 1
hospitalizację
60-75 9 780 243 zł 1316 7 432 zł
76-85 4 077 267 zł 664 6 140 zł
pow. 85 lat 946 836 zł 163 5 809 zł
Suma 14 804 346 zł 2143
Oddział geriatryczny
6 908 zł
Grupa wiekowa
Koszt ogólny
Liczba hospitalizacji
w 2005 r.
Średni koszt na 1
hospitalizację
60-75 4 882 110 zł 929 5 255 zł
76-85 4 740 863 zł 924 5 131 zł
pow. 85 lat 1 106 926zł 226 4 898 zł
Suma 10 729 899zł 2079 5 161 zł
Źródło: Prezentacja dr Derejczyka (Dyr. Szpitala Geriatrycznego w Katowicach) przygotowana dla potrzeb
Rady ds. Geriatrii przy Ministrze Zdrowia
*Oceniane nośniki kosztów: Leczenie szpitalne, świadczenia współfinansowane, rehabilitacja lecznicza,
stomatologia, wyjazd karetki pogotowia, psychiatria, opieka długoterminowa i świadczenia odrębnie
kontraktowane, jest to liczba osobodni, porad, zabiegów, hospitalizacji (są to dane sprawozdawane w
Pakiecie Świadczeniodawcy za lata 2004 -2006). Średni koszt to wartość wszystkich świadczeń podzielony
przez liczbę świadczeń (dane nie uwzględniają środków ortopedycznych i leków przepisywanych na
receptę).
Koszty związane z refundowaniem leków
Poważnym obciążeniem finansowym w służbie zdrowia są dopłaty do refundacji
leków. Problem wydaje się istotny, zwłaszcza w kontekście wprowadzania programów
148

AAL dla osób starszych. Nadmierne czy nieodpowiednie przyjmowanie leków jest nie
tylko przyczyną wielu chorób ale także przeróżnych powikłań. Problem ten stanowić może
pole działania dla programów związanych z ograniczaniem nadmiernego i
nieodpowiedniego przyjmowania leków, czy wręcz wprowadzania rozwiązań
uaktywniających osoby starsze w celu eliminowania nadwyżki leków przez nich
przyjmowanych.
Istotą refundacji leków są nakłady poniesione przez państwo. Można postawić tezę,
że zniwelowanie tych kosztów jest możliwe poprzez racjonalizację przyjmowania leków
przez pacjentów, a także zwiększenie poziomu koordynacji w przepisywaniu leków
pacjentom (wielu lekarzy przepisuje temu samemu pacjentowi podobne leki, przez co
pacjenci przyjmują lekarstwa w złych proporcjach). Przeprowadzona analiza nawiązuje
zatem do problematyki tzw. terapii podwojonej, scharakteryzowanej w ramach rozdziału
2.3. i ma na celu przedstawienie skali problemu w ujęciu ekonomicznym oraz zwrócenie
uwagi na skierowanie części działań podejmowanych w przyszłości w ramach AAL na
redukcję kosztów ponoszonych przez państwo jak i samych pacjentów, m. in. poprzez
eliminowanie zbędnych wydatków na wiele rodzajów lekarstw.
79,22% refundowanych w roku 2006 leków było wypisywanych na receptach
białych, blisko 20,61% na drukach książeczek rejestru usług medycznych. Na receptach
różowych wypisano 0,16% leków. Analiza została sporządzona na podstawie 99,56%
danych szczegółowych przekazanych przez OW NFZ.
Grupy ATC
Największe wydatki pociągnęła za sobą refundacja leków:
• stosowanych w leczeniu schorzeń centralnego układu nerwowego (grupa ATC – N)
– ponad16,49% ogólnej kwoty refundacji,
• leków stosowanych w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego (grupa ATC – A)
– ponad 15,71% ogólnej kwoty refundacji,
• leków z grupy ATC-C – układ sercowo – naczyniowy – ponad 15,04% ogólnej
kwoty refundacji.
Udział procentowy wydatków z tytułu refundacji leków w podziale na
poszczególne grupy ATC (anatomiczno – terapeutyczno – chemiczne) przedstawiono na
poniższym wykresie.
149

Odpłatności
Analiza struktury wydatków na refundacje leków w 2006 r. w podziale na
odpłatności wykazała, że blisko 53% ogólnej kwoty refundacji wydatkowano na leki
dostępne dla pacjentów po wniesieniu opłaty ryczałtowej (leki z listy leków podstawowych
oraz z listy leków stosownych w chorobach przewlekłych wydawanych po wniesieniu
opłaty ryczałtowej do wysokości ustalonego limitu ceny). Przeznaczono na ich refundacją
blisko 3,562 mld zł.
Kolejne grupy co do wartości wydatkowanych środków stanowią :
a) leki wydawane za 30% odpłatnością – blisko 20% (w tym leki z listy leków
uzupełniających wydawanych za 30% odpłatnością i leki z listy chorób
przewlekłych wydawanych za 30% odpłatnością) – kwota refundacji ponad 1 304
mld zł,
b) leki wydawane za odpłatnością 50% ceny leku – blisko 15% (w tym leki z listy
leków uzupełniających wydawanych za 50% odpłatnością i leki z listy chorób
przewlekłych wydawanych za 50% odpłatnością) – kwota refundacji blisko 983
mln zł,
c) leki wydawane bezpłatnie – ponad 12% (z listy chorób przewlekłych, dla
inwalidów wojennych, inwalidów wojskowych) – kwota refundacji ponad 810 mln
zł.
150

mają:
Szczegółowe dane przedstawiono na poniższym wykresie.
Biorąc pod uwagę liczbę opakowań leków objętych refundacją największy udział
1. leki wydawane za opłatą ryczałtową (41,80% ogólnej liczby opakowań),
2. leki wydawane za odpłatnością 50% ceny leku do wysokości ustalonego limitu
(30,32% ogólnej liczby
opakowań),
3. leki wydawane za odpłatnością 30% ceny leku do wysokości ustalonego limitu
(17,69%),
4. leki wydawane bezpłatnie do wysokości ustalonego limitu (10,19%).
Jak wynika z powyższych danych:
• blisko 52% ogólnej kwoty refundacji w roku 2006 wydatkowano na leki
refundowane pacjentom cierpiącym na choroby przewlekłe (wydatkowano na ten cel
ponad 3 462 mld złotych). Dla tej grupy uprawnionych wypisano łącznie blisko 98 mln
opakowań leków o łącznej wartości ponad 4 110 mld złotych.
• drugą co do wartości refundacji grupą leków stanowiły leki refundowane z listy
leków podstawowych i uzupełniających (dostępne dla „zwykłych”
ubezpieczonych). Wydatkowano na nie ponad 2 797 mld złotych (42,01% ogólnej
151

kwoty refundacji). Refundacją objęto ponad 289 mln opakowań leków o łącznej
wartości ponad 5,484 mld złotych.
• 5,25% ogólnej kwoty refundacji (ponad 349 mln złotych) wydatkowano na
refundację leków dla inwalidów wojennych. Refundacją objęto dla tej grupy
uprawnionych blisko 11 700 mln opakowań leków o łącznej wartości 348 mln
złotych.
• blisko 0,7% ogólnej kwoty refundacji (ponad 44 mln złotych) przeznaczono na
refundację leków dla zasłużonych honorowych dawców krwi. Refundacją objęto
dla tej grupy uprawnionych ponad 2,77 mln opakowań leków o łącznej wartości 51
907 mln złotych).
Produkty handlowe
Analizując refundacje poszczególnych produktów leczniczych, największe wydatki
na refundację przeznaczone są na refundację:
• Flixotide Dysk (fluticasonum) – lek stosowany w leczeniu astmy – (2,49% ogólnej
kwoty refundacji, blisko 1,9 mln opakowań),
• Clexane (Enoxaparinum) – lek p/zakrzepowy – (2,20% ogólnej kwoty refundacji,
ponad 3,90 mln opakowań);
• Zolafrenu (olanzapinum) – leku stosownego w leczeniu schizofrenii opornej na
leczenie – (1,94% ogólnej kwoty refundacji, ponad 570 tys. opakowań),
• Serevent Dysk (Salmeterolum) – lek stosowny w leczeniu astmy – (1,36% ogólnej
kwoty refundacji, ponad 1,3 mln opakowań;
• Ins. Mixtard 30HM Penfill (Insulinum) – lek p/cukrzycowy – (1,21% ogólnej
kwoty refundacji, ponad 824 tys. opakowań),
Refundacja tych 5 produktów pociąga za sobą blisko 9,20% ogólnej kwoty
refundacji. Na produkty lecznicze sprawozdane bez informacji o nazwie handlowej leku,
czy też nazwie międzynarodowej, w 2006 r. wydatkowano 7,62% ogólnej kwoty refundacji
(blisko 507 mln).
Analiza refundacji poszczególnych produktów leczniczych pod względem liczby
refundowanych opakowań przedstawia się następująco:
• Enarenal (Enalaprilum) – lek kardiologiczny – (ponad 8,65 mln opakowań, 0,44%
ogólnej kwotyrefundacji);
152

• Ketonal Forte (Ketoprofenum) – lek p/bólowy – (ponad 6,56 mln opakowań, 0,72%
ogólnej kwoty refundacji);
• Tertensif SR (Indapamidum) – lek kardiologiczny – (ponad 6,4 mln opakowań,
0,51% ogólnej kwoty refundacji);
• Bisocard (bisoprololum) – lek kardiologiczny – (ponad 5,4 mln opakowań, 0,02%
ogólnej kwoty refundacji);
• Kalipoz prolongatum (Kalii chloridum) – lek kardiologiczny – (ponad 4,8 mln
opakowań, 0,16% ogólnej kwoty refundacji).
Podmioty odpowiedzialne generujące największe koszty refundacji
32,36% ogólnej kwoty refundacji wydano na produkty lecznicze poniżej
wymienionych podmiotów odpowiedzialnych:
Tabela 15. Podmioty generujące największe koszty refundacji
Przykłady programów pomocowych realizowanych przez jednostki samorządu
terytorialnego:
A. Realizowane przez m. Poznań
153

W Poznaniu w ramach wieloletniego Miejskiego Programu „Seniorzy” (lata 2005-
2010) - podejmowane są – w ramach 5 projektów - następujące działania na rzecz osób
starszych:
Projekt „AKTYWIZACJA FIZYCZNA I PSYCHICZNA” – umożliwienie osobom
starszym zachowanie sprawności, samodzielności i niezależności poprzez udział w
spartakiadach dla seniorów) oraz umożliwienie bezpłatnego korzystania z pływalni
miejskiej, a także uczestniczenie w wydarzeniach kulturalnych ( np. „Jesienne róże”
zorganizowanym w Teatrze Muzycznym).
Projekt „ZDROWIE” – stworzenie dostępności systemu opieki geriatrycznogerontologicznej,
w ramach którego realizują swoje zadania 3 organizacje pozarządowe:
Wielkopolskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie, Wielkopolskie Stowarzyszenie Opieki
Paliatywnej „Hospicjum Domowe” i Stowarzyszenie Ludzi III Wieku „Świerczewski
Krąg”. (Z dwiema pierwszymi organizacjami Miasto podpisało wieloletnie umowy na
świadczenie usług osobom starszym).
Projekt ”POMOC SOCJALNO-BYTOWA” – przeznaczono w TBS mieszkania dla
seniorów (miasto pokrywa koszty partycypacji) i powstanie Klubu Seniora. 2007r. –
oddanie do użytku 40 mieszkań. Uruchomienie prac nad nową formą pomocy – powstanie
mieszkań chronionych dla seniorów, c.d. prac nad utworzeniem filii dps z ul. Konarskiego
(na ul. Zamenhoffa). Miasto realizuje zadanie "Mieszkanie w TBS". W 2006 r., na
podstawie umowy z TBS Wielkopolska, Miasto pozyskało 39 lokali w zasobie TBS przy
ul. Grabowej 22a. Z 33 osobami starszymi zawarto umowy najmu. Ponieważ osoby te
zamieszkują również z innymi osobami starszymi - łącznie udzielono pomocy 43
seniorom. W ramach programu pomocy dla osób starszych w 2006 r. przewidziano także
lokale w budynku przy ul. Dąbrowskiego 84 w Poznaniu, gdzie po kapitalnym remoncie
powstały 23 lokale socjalne, z czego 10 przeznaczono dla osób starszych .
Grupa osób, która zamieszkała w ww. budynku to osoby starsze, renciści i emeryci,
którzy zostali objęci listą osób i rodzin spełniających przesłanki do udzielenia pomocy
mieszkaniowej lub zamieszkujący w dużych lokalach komunalnych, których nie mogli
utrzymać z uwagi na zakończoną aktywność zawodową albo też legitymujące się umową
najmu lokalu socjalnego w budynkach wspólnot mieszkaniowych lub w budynkach
objętych Programem renowacji kamienic. Powodzenie programu i ogromne nim
zainteresowanie ze strony osób starszych były powodem, dla którego uruchomiono w 2007
roku II etap zasiedlania budynków przy ul. Grabowej 22 A i B. W ramach rozstrzygnięcia
154

przetargu wybrana została koncepcja zabudowy uwzględniająca wybudowanie dwóch
budynków A i B z następującą strukturą: 58 lokali dwupokojowych i 20 lokali
jednopokojowych. Integralną częścią realizowanej inwestycji jest pomieszczenie klubu
seniora zlokalizowane w parterze budynku B. Obydwa budynki wyposażone będą w
windę i halę garażową w podpiwniczeniu budynku. Przystosowane będą również dla osób
niepełnosprawnych.
Przewidywany koszt partycypacji wyniesie 1000 zł/m˛ pow. lokalu mieszkalnego.
Przewidywany termin zakończenia budowy określono na grudzień 2008 r. Zasiedlanie
budynków planowane jest na I kwartał 2009 r. W ramach uzgodnień z Biurem Nadzoru
Właścicielskiego UMP ustalono, iż Miasto Poznań będzie partycypować w kosztach
budowy wszystkich lokali w zaplanowanych budynkach przedmiotowej inwestycji.
Projekt „BEZPIECZEŃSTWO OSOBISTE” – przeprowadzono 24 szkolenia nt. .
zwiększenia bezpieczeństwa ludzi starszych w środowisku zamieszkania, możliwych
zagrożeń oraz sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi. Blisko 100 seniorów
skorzysta do końca 2007 r. z TELEFONU ZAUFANIA (0-61 847 00 38) prowadzonego
przez Fundację Familijny Poznań. Uruchomiono Punkt Informacyjno-Zgłoszeniowy (przy
wspomnianym TELEFONIE ZAUFANIA) o nadużyciach i przemocy wobec osób
starszych. Dwie organizacje pozarządowe: Polski Komitet Pomocy Społecznej oraz
Stowarzyszenie „Solidarność z Bezrobotnymi” realizują szkolenia dla wolontariuszy i
zawodowych opiekunów osób starszych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa
osobistego seniorom (szkoleniami objętych zostanie kilkaset osób.
Projekt „EDUKACJA SPOŁECZNA” – zorganizowano wykłady otwarte dla
seniorów i dla seniorów i młodzieży oraz warsztaty artystyczne dla seniorów. W ramach
międzypokoleniowej integracji seniorów z dziećmi i młodzieżą zorganizowano wspólne
zajęcia z rękodzieła artystycznego oraz uruchomiono proces wspierania dzieci z
problemami w nauce przez emerytowanych nauczycieli. Organizowano wspólne występy
w związku z różnymi świętami i wydarzeniami (np. jasełka i wspólne kolędowanie,
obchody Konstytucji 3 Maja i Dnia Niepodległości, spotkania noworoczne i wigilijne,
warsztat plastyczny „Jesienny pejzaż”, koncerty). Kontynuowały swoja działalność
KAWIARENKI INTERNETOWE (6 kawiarenek z 75 miejscami) DLA SENIORÓW
(korzysta z nich tygodniowo do 81 osób starszych współpracujących z 8 nauczycielami i
52 uczniami). W realizacji projektu zwraca się uwagę na przełamywanie stereotypów nt.
starości oraz niekorzystnych dla seniorów zachowań społecznych dzieci i młodzieży. W
155

wyniku podejmowanych działań równie seniorzy stają się otwarci na problemy ludzi
młodych, co sprzyja integracji wielopokoleniowej.
Ludzie starsi korzystają również z bogatej oferty spędzania wolnego czasu w ponad
40 osiedlowych KLUBACH SENIORA i propozycji parafialnych. W Poznaniu działa 6
ośrodków wsparcia dla osób starszych i samotnych (5 prowadzonych przez Miasto i 1
przez PKPS) – są to Dzienne Domy Pomocy Społecznej. 2 Oddziały DDPS funkcjonują
przy całodobowych DPS. W pierwszej połowie 2007r. – 413 osób, skierowanych przez
MOPR, skorzystało z oferty DDPS, zaspokajając niezbędne potrzeby socjalno-bytowe, jak
i społeczno-kulturalne w środowisku zamieszkania. (po 65. roku życia) – 97.345, co
stanowi ponad 17% ludności Poznania. Według prognoz demograficznych, ta grupa
ludności będzie zwiększała swój udział w ogólnej liczbie mieszkańców Poznania. Seniorzy
korzystający ze świadczeń pomocy społecznej stanowią blisko 15% ogółu osób
korzystających z pomocy materialnej w pierwszym półroczu 2007 r. Program SENIORZY
jest integralną częścią „PLANU ROZWOJU MIASTA POZNANIA W LATACH 2005-
2010 w ramach priorytetu „OBYWATELSKI POZNAŃ”.
B. Realizowane przez gminę Śniadowo
Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych gminy Śniadowo na lata
2006-2010 nakreśla długofalowe działania mające na celu umożliwienie osobom i
rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie
pokonać sami.
W celu operacyjnym nr 6 zawarto kierunki pomocy dla ludzi starych. W kręgu
szczególnego zainteresowania i troski przez nasz Ośrodek pozostają ludzie starsi, które są
samotni, nie posiadający bliskiej rodziny ani osób stale troszczących się o ich codzienny
byt. Takim osobom należy świadczyć pomoc w formie usług opiekuńczych, pomocy
finansowej i rzeczowej np. opał na zimę. W przypadku niewystarczających usług
opiekuńczych zwłaszcza osób samotnych wymagających całodobowej opieki i pielęgnacji
zachodzi konieczność umieszczenia w domach pomocy społecznej.
Część osób starszych utrzymuje się z niskich świadczeń emerytalnych lub
rentowych i duże wydatki na leki powodują, iż nie są w stanie zabezpieczyć innych
wydatków dnia codziennego. Zły stan zdrowia w połączeniu z kłopotami finansowymi
nasilają problem osamotnienia i izolacji w środowisku.
156

Cele strategiczne:
1. Zapewnienie usług opiekuńczych osobom starym i samotnym.
2. Zwiększenie aktywności życiowych ludzi starszych będących jeszcze w pełni sił
poprzez stworzenie warunków do aktywności społecznej.
Zadania do zrealizowania:
1. Zapewnienie środków w budżecie gminy na sfinansowanie pobytu osób
starszych w domach pomocy społecznej,
2. Zapewnienie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania dla osób
wymagających tej formy pomocy.
Czas realizacji: Praca ciągła.
Przewidziane środki: 22.000 zł
Realizatorzy programu i instytucje współpracujące: Ośrodek Pomocy Społecznej,
Urząd Gminy Śniadowo, Powiatowy Urząd Pracy, Szkoły, Policja, Kościół, Sądy i
Kuratorzy sądowi, Pedagodzy, Służba zdrowia.
Źródła finansowania: budżet gminy, budżet państwa, fundusze pomocowe
Programy promocji zdrowia realizowane przez wojewódzki oddział NFZ:
W 2006 r. Lubelski OW NFZ na terenie województwa lubelskiego oddział
przeprowadził akcję informacyjną na temat profilaktycznych programów zdrowotnych
poprzez:
• Włączenie mediów lokalnych. TV 3 informacje w Panoramie Lubelskiej, TV 3
wywiad w programie Gość Dnia, Program „Dbaj o Zdrowie” promujący
profilaktykę i zdrowie oraz zobowiązując świadczeniodawców do większego
zaangażowania w rozpropagowaniu idei programów profilaktycznych.
• Oddział na spotkaniach ze świadczeniodawcami oraz organizacjach Białej Niedzieli
(Karczmiska 11czerwca 2006r.) przekazywał ulotki informacyjne na temat
programów profilaktycznych realizowanych w 2006 r. w celu rozpowszechnienia
ich wśród świadczeniobiorców. Ulotki są także dostępne w Oddziale i
Delegaturach oraz na stronie internetowej –„Cztery Pory Roku” www.nfz-lublin.pl.
• Oddział zaangażował w akcję informacyjną przedstawicieli organów samorządu
terytorialnego (24 maja 2006roku wysłano 71 pism) oraz przedstawicieli diecezji
157

(w czerwcu 2006 roku wysyłano 30 pism) z prośbą o pomoc w rozpropagowaniu
akcji.
• W dniu 13 lutego 2006 roku Lubelski OW NFZ ogłosił konkursu ofert w zakresie
programu profilaktyki gruźlicy oraz programu wczesnej, wielospecjalistycznej,
kompleksowej, skoordynowanej i ciągłej pomocy dziecku zagrożonemu
niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie na terenie
województwa lubelskiego. Zgłosiło się 37 oferentów, umowę podpisało 31
świadczeniodawców. W dniu 25 kwietnia 2006 roku.
• Lubelski OW NFZ ogłosił dodatkowy konkursu ofert w zakresie: programu
profilaktyki raka szyjki macicy – etap podstawowy, etap diagnostyczny i etap
pogłębionej diagnostyki (na terenach niezabezpieczonych tzw. białych plam).
Zgłosiło się 3 oferentów, umowę podpisało 2.
• Z uwagi na brak zabezpieczenia możliwości wykonania badania
mammograficznego 24 kwietnia 2006 roku 12 powiatach zaproponowano 6
świadczeniodawcom mającym podpisane umowy w zakresie programu profilaktyki
raka piersi – etap podstawowy, posiadającym na wyposażeniu mammobusy,
realizację umowy na terenie tzw. białych plam. Zaproponowano poszczególnym
świadczeniodawcom przydział konkretnych powiatów. Świadczeniodawcy wyrazili
zgodę i obsługiwali wyznaczone powiaty.
• W dniu 17 maja 2006 roku Lubelski OW NFZ ogłosił konkurs ofert w zakresie
programu profilaktyki chorób odtytoniowych na terenie województwa lubelskiego.
Zgłosiło się 249 oferentów. Wszyscy podpisali umowy.
• W dniu 6 lipca 2006 roku Lubelski OW NFZ ogłosił konkurs ofert na zawieranie
umów w zakresie programu wczesnej diagnostyki i leczenia jaskry na terenie
województwa lubelskiego. Zgłosiło się 12 oferentów. Do zawarcia umów wybrano
11 świadczeniodawców.
• Koordynacyjnym w zakresie organizacji wdrożenia Systemu Informatycznego
Monitorowania Profilaktyki (SIMP) i dalszej współpracy w ramach projektu. Na
bieżąco prowadzona jest korespondencja z WOK –mi w sprawie comiesięcznych
raportów ze stanu realizacji programów profilaktyki raka szyjki macicy i raka
piersi.
• Przeprowadzono we współpracy z WOK-mi 2 szkolenia w zakresie obsługi
systemu SIMP oraz standardów jakości badań mammograficznych.
158

• Rozdysponowano ulotki informacyjne oraz plakaty dotyczące bezpłatnych badań
cytologicznych dla każdej Polki – Ogólnopolski Program Aktywnej Profilaktyki
Raka Szyjki Macicy. Ośmiu Świadczeniodawców zadeklarowało sprawozdawać w
nowym systemie, pozostali Świadczeniodawcy od 2007 roku.
• We współpracy z WOK-mi dnia 7 października 2006 roku Oddział
współorganizował „Marsz Różowej Wstążeczki”. Zabezpieczył mammobus oraz
punkt informacyjny z ulotkami dotyczącymi wszystkich programów
profilaktycznych realizowanych przez Lubelski OW NFZ.
• Lubelski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia w celu
upowszechnienia wiedzy na temat profilaktycznych programów zdrowotnych
prowadził również kampanię medialną „4 pory roku”. W dniach 2-3 marca 2006
roku odbyło się w centrali NFZ spotkanie rzeczników prasowych OW w sprawie
harmonogramu działań promocyjnych. Opracowano podstawowe założenia
strategii medialnej (media regionalne)– upowszechnianie wiedzy na temat
programów profilaktycznych finansowanych przez NFZ. W dniu 31 marca 2006 r.
Oddział otrzymał drogą elektroniczną plany medialne dla wszystkich oddziałów
wojewódzkich. Przyjęto harmonogram działań promocyjnych w kampanii „4 pory
roku dla zdrowia” dla Oddziału Lubelskiego, w którym wiosna obejmowała
profilaktykę raka piersi i profilaktykę raka szyjki macicy. Jesień to czas promocji
programu chorób układu krążenia i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. W
zimie promowane będą programy: pomocy dziecku niepełnosprawnemu i jego
rodzinie oraz program badań prenatalnych. Wyemitowano radiowe spoty
reklamujące programy profilaktyczne w liczbie:
• 29 emisji w lipcu 2006 – radio eR (koszt netto – 1135,35 zł);
• 20 emisji we wrześniu 2006 – radio eR (koszt netto – 783 zł);
• 24 emisji w październiku 2006 – radio eR (koszt netto łącznie z XII 2006 –
1606,02 zł);
• 17 emisji w grudniu 2006 – radio eR;
• 62 emisje w październiku 2006 – radio Złote Przeboje (koszt netto – 2790 zł);
• 46 emisji w listopadzie 2006 – radio Złote Przeboje (koszt netto – 2070 zł);
• 18 emisji w grudniu 2006 – radio Złote Przeboje (koszt netto – 810 zł);
• Zrealizowano telewizyjne programy pt. „Dbaj o zdrowie”, poświęcone
zagadnieniom promocji zdrowia. W dniach 21 oraz 28 czerwca o godzinie 18.30
159

wyemitowano wyprodukowane przez TVP Lublin dwa odcinki programu (tematy
to profilaktyka raka piersi, profilaktyka raka szyjki macicy). Koszt jednego odcinka
to 5 tys. zł. W dniu 22 i 29 czerwca o godzinie 8.00 odbyły się powtórki tych
audycji. Kolejne emisje audycji to 19 i 20 października (tematy to profilaktyka
POCHP i CHUK). Udział w programie wziął Krzysztof Cugowski. Koszt jednego
odcinka to 5 tys. zł. Oddział zaplanował realizację audycji nt. pomocy dziecku
niepełnosprawnemu i jego rodzinie oraz programu badań prenatalnych.
• Zaprojektowano ulotki – druk w firmie Mulitdruk 2000 sztuk ulotek w czerwcu
2006 roku (ulotka dot. Wszystkich programów zakontraktowanych przez NFZ –
1000 szt., ulotka dotycząca programu raka piersi i raka szyjki macicy wraz z
wykazem świadczeniodawców realizujących programy na terenie województwa
Lubelskiego – 1000 szt.). Łączny koszt 1200 zł. brutto. Dodruk tych ulotek nastąpił
w październiku 2006 roku w ilości 1000 szt. (po 500 szt. każda) – koszt 1000 zł
netto. We wrześniu br. opracowano ulotki informacyjne – programy profilaktyczne
POCHP i CHUK – druk własnym sumptem po 1000 szt. każda.
• Wyprodukowano spot telewizyjny – zrealizowany na podstawie programu „Dbaj o
zdrowie”, spoty pojawiały się przed Panoramą Lubelską o godzinie 18.00.
• Ukazały się informacje prasowe – publikowane od początku 2006 roku w ilości:
• Gazeta Wyborcza – 10 artykułów;
• Kurier Lubelski – 9 artykułów;
• Dziennik Wschodni – 11 artykułów.
Przykłady programu pomocowego realizowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej
W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej przygotowany został Poakcesyjny
Program Wsparcia Obszarów Wiejskich (PPWOW). Przedsięwzięcie ma służyć
zmniejszeniu w nich skali problemów społecznych. Przeciętnie gmina kwalifikująca się do
Programu może liczyć na wsparcie rzędu 20 tysięcy euro rocznie. Pieniądze będzie można
wydać na pomoc dla potrzebujących oraz na przygotowanie projektów wsparcia dla
potrzebujących. Przygotowanie PPWOW zostało sfinansowane ze środków tzw. Grantu
Japońskiego, przyznanych rządowi. Natomiast sam program finansowany będzie głównie z
pożyczki Banku Światowy na kwotę 84,04 mln dolarów. Natomiast 10 proc. wartości
całego przedsięwzięcia zostanie sfinansowana ze środków publicznych. Program będzie
160

ealizowany w latach 2006-2009. Za realizację przedsięwzięcia odpowiedzialne będzie
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
Największym komponentem Projektu jest Program Integracji Społecznej
koncentrujący się na przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu i mobilizacji kapitału
społecznego. PPWOW wesprze najsłabsze i najbiedniejsze gminy wiejskie i wiejskomiejskie
w prowadzeniu polityki społecznej. W trakcie trwania Programu samorządy gmin
będą przygotowywać projekty, finansowane ze środków programu. Warunkiem uzyskania
wsparcia będzie przygotowanie odpowiedniej jakości projektu. Jednocześnie eksperci
regionalni będą wspierać samorządy gmin w przygotowywaniu projektów. Pozwoli to w
przyszłości tym samorządom wykorzystywać środki z funduszy strukturalnych, do których
obecnie nie mają dostępu ze względu na brak umiejętności przygotowywania wniosków o
ich przyznanie.
Program pomoże wprowadzić nowe standardy i instrumenty zarządzania w
gminach w sferze pomocy społecznej. Adaptacja nowych standardów i instrumentów
otworzy gminom drogę do korzystania z funduszy Unii Europejskiej przeznaczonych na
rozwiązywanie problemów społecznych.
Beneficjenci Programu
Program stworzy możliwość sfinansowania projektów dla trzech grup beneficjentów:
• ludzi starszych,
• dzieci i młodzieży,
• rodzin z dziećmi.
Pomoc dla osób starszych obejmie m.in.: usługi opiekuńcze o różnym zakresie i
charakterze; środowiskowe formy opieki nad osobami w podeszłym wieku, rozwój usług
wspomagających, ułatwiających codzienne funkcjonowanie /dostęp do informacji,
gastronomia, transport, kształcenie ustawiczne/; rozwój form pomocy w okresowym
wyręczaniu opiekunów rodzinnych; mieszkania chronione dające możliwość maksymalnie
długiej samodzielności; wspieranie różnych form samopomocy.
Programy realizowane przez konsorcja międzynarodowe
1. CHI. Bringing the energy of the social life force into the home of the elderly
using innovative ICT. Projekt realizowany przez konsorcjum międzynarodowe składające
się z 13 podmiotów. Uczestnikiem projektu ze strony polskiej jest Akademia Górniczo-
161

Hutnicza w Krakowie, zapewniająca wkład finansowy do projektu w wysokości 250.560
euro.
Całkowity budżet projektu wynosi 4.485.237 euro, w tym wkład AGH stanowi
5.59%. Udział w projekcie pozostałych członków konsorcjum kształtuje się w granicach od
4,17% do 14,21%. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej kształtuje się na poziomie
3.078.961 euro.
Celem projektu jest aktywizacja społeczna osób starszych, odwołując się do znaczenia
elementu „chi” definiowanego w tradycyjnej kulturze chińskiej jako „siła życia”. W ramach
proponowanych działań przewiduje się rozwijanie zastosowań innowacyjnych zastosowań
ICT w otoczeniu domowym osób starszych. Rozwiązania powyższe obejmować mają
wykorzystanie urządzeń telekomunikacyjnych i multimedialnych nie tylko do rozwijania
możliwości kontaktu o charakterze opiekuńczym, w szczególności do monitorowania stanu
zdrowia, lecz również o charakterze podtrzymywania przez osoby starsze więzi społecznych i
towarzyskich z krewnymi, opiekunami czy lokalnymi społecznościami i organizacjami
skupiającymi seniorów.
2. ICTOBEO. ICT fo Ageing Well. Overcoming the barriers and Exploiting the
Opportunities. Projekt realizowany przez konsorcjum międzynarodowe składające się z 6
podmiotów. Uczestnikiem projektu ze strony polskiej jest Uniwersytet Jagielloński,
zapewniający wkład finansowy do projektu na poziomie 79.180 euro.
Całkowity budżet projektu wynosi 1.084.276 euro, w tym wkład UJ stanowi 7,3%.
Udział w projekcie pozostałych członków konsorcjum kształtuje się w granicach od 7,38% do
31,13%. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej zaplanowano w zakresie 100%
wartości projektu, tj. 1.084.276 euro.
W projekcie postawiono sobie za cel zainicjowanie procesu tworzenia podstaw
instytucjonalnych i budowania porozumienia społecznego oraz aktywizacji partnerów
społecznych wokół idei podnoszenia jakości życia osób starszych. Przewiduje się
uczestnictwo w powyższych procesach samych osób starszych, producentów i
dystrybutorów urządzeń teleinformatycznych, środowisk naukowych, przedstawicieli
sektora ubezpieczeń i usług finansowych, organizacji społecznych oraz politycznych.
Założenia wspólnego działania powyższych środowisk koncentrują się na badaniu i
promowaniu potrzeb osób starszych w zakresie różnorodnych usług, w tym szczególności
korzystania z usług teleinformatycznych.
162

3. PRO-Life. Integrated scalable user-centred adaptive system towards active aging
and PROlonging autonomous LIFE. Projekt jest zgłoszony do realizacji przez konsorcjum
międzynarodowe składające się z 9 podmiotów. Uczestnikiem projektu ze strony polskiej
jest Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o, zapewniająca wkład finansowy do projektu
wynoszący 124,250 euro.
Całkowity budżet projektu wynosi 2.745.467 euro, w tym wkład PTC Sp. z o.o.
stanowi 4,91%. Udział w projekcie pozostałych członków konsorcjum jest zróżnicowany od
2,33% do wysokości 24,23%. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej zaplanowano w
wysokości 1.852.556 mln euro.
Założenia projektu skoncentrowane są na rozwoju metod i technologii możliwych
do zastosowania w środowisku osób starszych w celu poprawy warunków i
bezpieczeństwa zdrowotnego tychże osób. Szczególny nacisk położony jest na stosowanie
urządzeń monitorujących prawidłowość przebiegu podstawowych funkcji życiowych osób
starszych (odżywiania, zachowania aktywności fizycznej itp.) w celu przedłużenia ich
funkcjonowania w społeczeństwie, zwiększania komfortu życia i redukcji zagrożenia
nagłym pogorszeniem stanu zdrowia a co za tym idzie – przyczyniających się do redukcji
kosztów ewentualnego leczenia osób starszych lub spadku stopnia ich samodzielności.
Rozwijane rozwiązania technologiczne dotyczyć będą systemów wielofunkcyjnych
urządzeń multimedialnych i teleinformatycznych, kontrolujących możliwie szeroki zakres
czynności życiowych osób starszych.
Zasygnalizowane programy i projekty pokazują próby wprowadzania pewnych
rozwiązań i inwestycji o zróżnicowanym zasięgu oddziaływania, mających poprawić
funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie. Należy mieć jednak na uwadze fakt, iż
jest to tematyka nowa, zarówno w Europie jak i w Polsce. Tym bardziej istotne jest
zaangażowanie i śledzenie potrzeb osób starszych przez różnego rodzaju instytucje:
administrację publiczną, NGO, jednostki naukowo-badawcze czy przedsiębiorstwa, w celu
dokonania trwałych zmian w podejściu do starości jako ważnego i aktywnego etapu w
życiu coraz większej części społeczeństwa. Analiza powyższych przypadków pozwala
wnioskować, iż programy mające na celu ułatwianie życia osobom starszym, będą cieszyły
się dużym zainteresowaniem i poparciem społecznym. Przykłady te ukazują także istnienie
pewnego zauważalnego potencjału w Polsce w zakresie aktywnych partnerów
instytucjonalnych, dysponujących doświadczeniem praktycznym odnośnie do
programowania promocji zdrowia i opieki społecznej, którzy mogą być pozyskiwani do
rozwijania i wdrażania programu AAL.
163

4.3. Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce
Polska podobnie jak wiele innych państw Europy, jest krajem starzejącym się, co
przejawia się w stałym wzroście liczby ludzi starych w populacji. Do 2020 r. 25 %
społeczeństwa UE będzie w wieku przekraczającym 65 lat. Oczekuje się, że w
nadchodzących latach wydatki na emerytury, zdrowie i długoterminową opiekę wzrosną o
4-8 % PKB, zaś do roku 2050 całkowita suma wydatków wzrośnie trzykrotnie. Tendencja
ta ulegnie przyspieszeniu w drugiej dekadzie XXI wieku, kiedy to odsetek ludzi starszych
w naszym społeczeństwie wyniesie około 35 proc. (2050 r.)
Pomimo tych zmian demograficznych Polska nie wypracowała strategii budowania
społeczeństwa, w którym ludzie starsi zajmą należne im miejsce. Starość w naszej kulturze
traktowana jest jak problem, jako coś z czym wstydliwie musimy sobie radzić. Ludzie
starzy, znajdują się u nas w wyjątkowo trudnej sytuacji. Okres transformacji
gospodarczych, rewolucja technologiczna z komputerami, telefonami komórkowymi,
kartami kredytowymi, chaos związany z reformą zdrowia, wszystko to sprawia, że czują
się oni coraz bardziej zagubieni. Odsyłani z miejsca na miejsce w poszukiwaniu
potrzebnych im informacji, specjalistów, lekceważeni ze względu na swoje dolegliwości i
niemożność dotrzymania szybkiego tempa, które jest znakiem naszych czasów, stają się
problemem dla urzędów, instytucji, organizacji. Nie zadbani należycie ani od strony
fizycznej (bariery architektoniczne) ani psychologicznej przez urzędników, pracowników
instytucji pomocowych, służby zdrowia itp. starzy ludzie spychani są coraz bardziej na
margines tak zwanych "nieprzystosowanych" do współczesnego świata. Ponadto ze
względu na brak pozytywnego wzorca starego człowieka, ludzie ci często czują się
niepotrzebni i nie wykorzystują swego doświadczenia i możliwości.
W naszym kraju brakuje placówek na wzór poradni dla dzieci, młodzieży, kobiet,
nastawionych na wspieranie starszych osób, które napotkały na trudności w różnego typu
instytucjach, gdzie mogliby otrzymać zintegrowaną pomoc od specjalistów z różnych
dziedzin (prawnik, psycholog, terapeuta), gdzie mieliby dostęp do banku informacji na
temat organizacji wspierających seniorów. Brakuje miejsc, w których zatrudnione byłyby
osoby przeszkolone do pracy ze starszymi ludźmi, posiadające wiedzę na temat
specyficznych aspektów ich funkcjonowania, takich jak wolniejsze tempo, niedosłyszenie,
zwiększona wrażliwość na silne bodźce, traktujące starszych klientów z należnym im
szacunkiem i rangą.
164

4.4. Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji
Polska jest krajem o bardzo wysokiej i wciąż narastającej licznie osób starszych i
niepełnosprawnych. Problem funkcjonowania tych osób w rodzinie i środowisku nabiera
coraz większej rangi wśród problemów społecznych ostatnich lat. Prawidłowości procesów
demograficznych wskazują, że przyszłych emerytów czeka długa i samotna starość.
Analizując sytuacje i trendy w demografii Polski, należy mieć na uwadze, że proces
demograficznego starzenia się ulegnie pogłębieniu. Istotnego znaczenia nabiera również
fakt, iż średnia liczba osób w polskich gospodarstwach domowych maleje. Wraz z tymi
procesami współwystępują zmiany mentalne, które modyfikują tradycyjny model rodziny,
transformując go w szereg różnorodnych form, takich jak rodziny niepełne, jedynie
związki partnerskie bez potomstwa. Coraz częściej następuje też świadomy wybór
samotnej drogi życiowej.
Polska zatem będzie stawała wobec problemów zwielokrotnionych potrzeb w
zakresie świadczeń emerytalnych oraz znacznego obciążenia systemu świadczeń
społecznych kosztami opieki medycznej i pomocy społecznej. Wobec powyższych
uwarunkowań podstawą postulowanych zmian o charakterze strategicznym powinno stać
się wypracowanie nowego podejścia do problematyki opieki zdrowotnej i traktowanie jej
nie jako czynnika kosztów, lecz jako sektora gospodarki. Należy spodziewać się
jednocześnie, że coraz bardziej znaczącą rolę w poprawie jakości świadczeń i zwiększeniu
efektywności systemu opieki zdrowotnej odgrywają rozwiązania eZdrowia. Jednakże
zastosowanie innowacyjnych rozwiązań ICT bez reformy instytucjonalno-finansowej
skutkującej wprowadzeniem nowych modeli biznesowych, które zapewnią korzyści dla
wszystkich partnerów systemu, bez intensywnych szkoleń dla kadr systemu zdrowia
publicznego i zapewnienia standardów interoperacyjności oraz bez początkowego i
zwiększania nakładów na badania i rozwój, będzie zdaniem wielu ekspertów działaniem
mało efektywnym.
W oparciu o wyniki badania European Innovation Scoreboard 2006 można wskazać,
że poziom innowacyjności polskiej gospodarki ulegał wzrostowi. Polska awansowała z
grupy krajów „tracących grunt” (loosing ground) do „doganiających” (catching up), w
której znajdują się m.in. Czechy, Litwa, Łotwa, Portugalia, Grecja, Słowenia i Bułgaria.
Wyżej wymienioną grupę charakteryzuje szczególnie wysoka dynamika zagregowanego
wskaźnika obrazującego poziom innowacyjności - Sumary Innovation Index (SII). W
165

przypadku Polski wartości aż 16 spośród 25 wskaźników cząstkowych SII wykazały
wzrost, m.in.:
• ponad 3-krotny wzrost wskaźnika „Liczba stałych łączy internetowych (z
przepustowością co najmniej 144 Kbit/s) na 100 mieszkańców”: z 0,5 do 1,9;
• ponad 4-krotny wzrost wskaźnika „Udział (%) przedsiębiorstw otrzymujących pomoc
publiczną na innowacje w liczbie przedsiębiorstw ogółem”: z 0,7 do 3,1;
• ponad 2-krotny wzrost wskaźnika „Udział (%) sprzedaży nowych lub
zmodernizowanych wyrobów dla rynku w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem”: z 3,4 do
8,1;
• 3-krotny wzrost wskaźnika „Liczba udzielonych patentów przez US PTO na milion
mieszkańców”: z 0,4 do 1,2;
• 5-krotny wzrost wskaźnika „Liczba nowych wspólnotowych wzorów przemysłowych
na milion mieszkańców”: z 5,2 do 25.
Pomimo że w odniesieniu do innych krajów „UE-15” polska gospodarka rozwijała się
szybko, to i tak zajmuje pod względem wskaźnika SII przedostatnie miejsce wśród krajów
objętych badaniem. Na dość istotną rozbieżność pomiędzy poziomami innowacyjności
gospodarki Polski i krajów rozwiniętych wskazują badania statystyczne Banku Światowego.
Metodologia Banku Światowego dotycząca pomiaru poziomu innowacyjności gospodarek w
Europie i Azji Centralnej oparta jest o Knowledge Assessment Methodology. Oceny Banku
Światowego pokrywają się w dużej mierze z wynikami otrzymanymi w badaniu
przeprowadzonym przez OECD. Zgodnie z Knowledge Assessment Methodology, Polska
zajmuje 26 miejsce na 31 krajów objętych badaniem
W 2005 r. Polska awansowała w rankingu firmy konsultingowej A. T. Kearney wg
indeksu zaufania inwestorów zagranicznych z 12 miejsca na 5, a zatem wśród gospodarek,
które znalazły się w czołówce tego rankingu, nasz kraj zanotował najwyraźniejszą poprawę
pozycji. Oprócz Polski, do państw Europy Środkowej i Wschodniej, które cieszą się
największym potencjalnym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych, należą: Rosja,
Węgry i Czechy. Analizując pierwszą szóstkę rankingu można wnioskować, że Polska
znajduje się w otoczeniu gospodarek albo wysoko rozwiniętych i silnych, albo najbardziej na
świecie zasobnych w ludność, albo bogatych w surowce energetyczne, chociaż w
rzeczywistości nasz kraj nie może się wyróżnić żadną z tych cech. Tym bardziej
optymistyczny wydaje się fakt, iż Polska, została zauważona i doceniona przez inwestorów
166

zagranicznych, którzy dostrzegli inne zalety naszej gospodarki z punktu widzenia swoich
interesów. Polskie władze powinny jak najlepiej wykorzystać tę dobrą reputację również do
przyciągania firm, które mogłyby zainwestować w naszym kraju w badania i rozwój. Dla
rozwoju w Polsce gospodarki opartej na wiedzy należałoby wykorzystać ponadto fakt, że
państwa naszego regionu (oprócz Polski także Węgry i Czechy) cieszą się dobrą opinią wśród
inwestorów z branży telekomunikacyjnej, która odgrywa kluczową rolę w gospodarce opartej
na wiedzy. Jak zwraca uwagę K. Kuźniar, może to być kolejna z szans dla naszego kraju,
bowiem właśnie działania związane z technologiami informacyjnymi oraz telefoniczną
obsługą klienta zyskują obecnie najwyższe priorytety inwestycyjne. Odpowiednio 67% i 50%
światowych inwestorów chce przenieść te działania do regionów atrakcyjnych inwestycyjnie.
40% inwestorów wyraża chęć przeniesienia działalności badawczo-rozwojowej co jest
następnym pozytywnym sygnałem dla Polski i powodem, dla którego przyciąganie inwestycji
w B+R będzie w ciągu najbliższych lat właściwym kierunkiem, jaki powinna wyznaczać
strategia wprowadzania w Polsce koncepcji gospodarki opartej na wiedzy.
Wśród zagranicznych inwestorów, którzy obecnie prowadzą w Polsce działalność
badawczo-rozwojową lub innowacyjną są m.in.: Intel, Motorola, IBM, Samsung Electronics,
Delphi Automotive System, Siemens, ABB, ADB, Avon, General Electric Aircraft Engines,
TRW Automotive, Lucent Technologies, LG Electronics, Alstom, Bombardier,
GlaxoSmithKline, Microsoft, Philips, Ontrack4. Większość z nich należy do grupy 50
przedsiębiorstw, które w 2004 r. zainwestowały najwięcej na świecie w B+R. W naszym kraju
niektóre z tych firm w swoich centrach B+R w 2004 r. dały pracę w sumie około 3600
osobom. Niektóre spośród zagranicznych firm deklarują rozszerzenie działalności badawczo-
rozwojowej w Polsce. Zagraniczne korporacje ulokowały swoje centra B+R przeważnie w
dużych miastach będących prężnymi ośrodkami akademickimi. Na mapie lokalizacji tych
centrów w Polsce dominują: Kraków (m.in. ABB, Delphi Automotive System, IBM,
Motorola) oraz Warszawa (m.in. General Electric Aircraft Engines, Microsoft, Samsung
Electronics). Liczące się na świecie zagraniczne firmy ulokowały swoją działalność badawczo-
rozwojową ponadto w takich dużych polskich miastach, jak: Wrocław (Siemens), Gdańsk
(Intel), Poznań (GlaxoSmithKline), Katowice (Bombardier, Ontrack). Na mapie lokalizacji
centrów B+R w Polsce znajdują się jednak również mniejsze miasta: Bydgoszcz (Lucent
Technologies), Zielona Góra (ADB), Częstochowa (TRW Automotive), Garwolin (Avon).
167

Innowacyjność1 polskich przedsiębiorstw stale się poprawia. Udział
przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje produktowe lub procesowe (nowe lub
istotnie ulepszone produkty lub procesy) w gospodarce polskiej w latach 2004-2006 był
nieco większy niż w poprzednich okresach i wynosił: w przemyśle 42,5% wobec 41,5% w
latach 2003-2005, a w sektorze usług 37,7% wobec 37,4% w latach 2001-2003. Bardziej
dynamiczny wzrost w latach 2004-2006 zaobserwowano w przypadku innowacji
organizacyjnych i marketingowych. W przemyśle takie innowacje wprowadziło 44,8%
przedsiębiorstw wobec 40,0% w latach 2002-2004, a w sektorze usług 49,9% wobec
42,9% w latach 2001-2003.
Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle wyniosły w 2006 r. 16,6 mld zł i
były wyższe o 12,9% w stosunku do roku 2005 i o 6,4% w stosunku do roku 2004.
Szybszy wzrost nakładów na działalność innowacyjną odnotowano w sektorze usług. W
2006 roku wyniosły one 7,2 mld zł i były o 18,0% wyższe niż w roku 2003.
Tabela 16. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych
według województw w latach 2004-2006 (ceny bieżące)
2004 2005 2006
Wyszczególnienie
w mln zł
w
odsetkach
w mln zł
w
odsetkach
w mln zł
w
odsetkach
Polska 15 628,1 100,0 14669,9 100,0 16 558,1 100,0
Dolnośląskie 1 030, 1 6,6 1153,2 7,9 1117,9 6,8
Kujawsko-pomorskie 655,3 4,2 834,7 5,7 864,3 5,2
1 Prezentowane wyniki dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących
przekraczała 49 osób a działalność gospodarcza zaklasyfikowana była do następujących
rodzajów działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD): przemysł (sekcja C-
górnictwo, sekcja D-przetwórstwo przemysłowe, sekcja E- wytwarzanie i zaopatrywanie w
energie elektryczną, gaz, wodę), sektor usług (dział 51 – handel hurtowy i komisowy z
wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi i motocyklami, sekcja I – transport,
gospodarka magazynowa i łączność, sekcja J- pośrednictwo finansowe, dział 72informatyka,
grupa 74.2- działalność w zakresie architektury i inżynierii, grupa 74.3-
badania i analizy techniczne).
Działalność innowacyjna to szereg działań o charakterze naukowym (badawczym),
technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem
jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy
czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je
przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwem innowacyjnym jest przedsiębiorstwo, które w badanym okresie
(najczęściej trzyletnim) wprowadziło na rynek nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź
nowy lub istotnie ulepszony proces.
168

Lubelskie 355,2 2,3 528,3 3,6 533,0 3,2
Lubuskie 365,5 2,3 130,4 0,9 227,4 1,4
Łódzkie 527,7 3,4 351,6 2,4 426,1 2,6
Małopolskie 1 121, 2 7,2 869,4 5,9 1247,5 7,5
Mazowieckie 4 233, 5 27,1 3679,2 25,1 3678,2 22,2
Opolskie 398, 7 2,6 279,5 1,9 285,7 1,7
Podkarpackie 707, 5 4,5 678,0 4,6 817,7 4,9
Podlaskie 248,0 1,6 304,5 2,1 425,1 2,6
Pomorskie 715,4 4,6 788,9 5,4 901,8 5,4
Śląskie 2 645,3 16,9 2542,3 17,3 3569,2 21,6
Świętokrzyskie 324,9 2,1 422,8 2,9 281,7 1,7
Warmińsko-mazurskie 210,2 1,3 257,9 1,8 275,8 1,7
Wielkopolskie 1450,4 9,3 1476,4 10,1 1602,8 9,7
Zachodniopomorskie 639,4 4,1 372,9 2,5 303,9 1,8
Systematycznie maleje w ostatnich latach udział województwa mazowieckiego w
ogólnej wartości nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle. Spada także udział
województwa opolskiego i zachodniopomorskiego. Rośnie natomiast województwa
śląskiego (w stosunku do roku 2005 nakłady wzrosły o 40,4%) oraz podkarpackiego i
podlaskiego.
Największe udziały w nakładach na działalność innowacyjną w przemyśle w 2006
r. odnotowano w działach PKD:
• produkcja artykułów spożywczych i napojów – 15,7% (13,6% w 2005 r.);
• produkcja koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych – 10,8%
(11,4% w 2005 r.);
• produkcja metali – 8,7% (3,6% w 2005 r.);
• produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep – 8,6%. (9,4% w 2005 r.).
Tabela 17. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach z sektora usług
według rodzajów działalności w 2006 roku (ceny bieżące)
Wyszczególnienie
Ogółem
Handel hurtowy i komisowy
Transport, Działalność wspomagająca transport oraz
działalność związana z turystyką
Poczta i telekomunikacja
Pośrednictwo finansowe
Informatyka, Działalność w zakresie architektury
i inżynierii oraz Badania i analizy techniczne
2006
w mln zł w odsetkach
7231,5
100,0
1006,6
13,9
1199,4
3227,4
1327,5
470,6
16,6
44,6
18,4
6,5
169

Na uwagę zasługują badania prowadzone przez Sekretariat Polskiej Platformy
Technologii Mobilnych i Komunikacji Bezprzewodowej przy Fundacji Mobile Open Society
through wireless Technology. W trakcie analizy zaobserwowano stosunkowo małą liczbę
projektów z dziedziny technologii mobilnych i bezprzewodowych, które były bądź są
realizowane na uczelniach. Spośród 10 uczelni, które wykazały chęć wzięcia udziału w
kwerendzie tylko na połowie z nich prowadzone już były projekty z wyżej wymienionej
dziedzinie, na które pozyskano współfinansowane ze środków międzynarodowych programów
B+R lub innych programów, np. narodowych, finansowanych ze środków budżetowych oraz
pozabudżetowych. Zauważono również stosunkowo mała współpracę między
przedsiębiorstwami, a uczelniami wyższymi.
Tabela 18. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie w przemyśle i w sektorze usług,
które w latach 2004-2006 współpracowały2 z innymi przedsiębiorstwami lub
instytucjami w zakresie działalności innowacyjnej według rodzajów działalności
Wyszczególnienie
Ogółem przemysł
Górnictwo
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energie elektryczną, gaz, wodę
Ogółem sektor usług
Handel hurtowy i komisowy
Transport Działalność wspomagająca transport oraz
działalność związana z turystyką
Poczta i telekomunikacja
Pośrednictwo finansowe
Informatyka, Działalność w zakresie architektury
i inżynierii oraz Badania i analizy techniczne
Jako % wszystkich
przedsiębiorstw
23,9
28,7
23,4
31,4
23,6
18,5
Wnioskiem z przedstawionego powyżej badania jest wskazanie potrzeby usprawniania
inwestycji w jednostki badawczo-rozwojowe, poprzez tworzenie korzystnych warunków do
tworzenia interdyscyplinarnych i międzywydziałowych zespołów badawczych, zarówno w
ramach jednej uczelni, w skali całego kraju jak i w ramach całej Unii Europejskiej. Potrzebne
jest również opracowanie modeli współpracy i wymiany kadr między przedsiębiorstwami i
uczelniami, a także rozwijanie nowych systemów stypendialnych dla młodych naukowców
realizujących przedsięwzięcia badawczo-rozwojowe, m.in. w ramach prac dyplomowych,
magisterskich i doktorskich i inwestycje w laboratoria. Technologie telekomunikacji
2 Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej z innymi jednostkami oznacza
aktywny udział we wspólnych projektach dotyczących działalności B+R i innych rodzajów
działalności innowacyjnej.
16,0
47,2
49,8
29,1
170

mobilnej i bezprzewodowej znajdują szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach życia,
m.in. w medycynie i ochronie zdrowia, edukacji, zarządzaniu i prowadzeniu działalności
gospodarczej czy rozrywce. Dlatego postęp w tych dziedzinach w dużym stopniu zależy od
rozwoju telekomunikacji mobilnej i bezprzewodowej, a ta znowu wymaga inwestycji
infrastrukturalnych, aby mogła się rozwijać. Odpowiednia infrastruktura stanowić będzie
solidną podstawę do przyszłego dynamicznego rozwoju polskich instytucji sektora
telekomunikacyjnego oraz polskiej gospodarki. Będzie ona wykorzystywana w celu
prowadzenia prac badawczo-rozwojowych w sposób ciągły i zwiększy szansę na uczestnictwo
polskich instytucji w dużych przedsięwzięciach B+R finansowanych ze środków
międzynarodowych programów B+R (m.in. EUREKA, Program Ramowy UE) oraz
programów narodowych (finansowanych ze środków budżetowych, pozabudżetowych oraz
prywatnych) dając tym samym szanse na udział w rezultatach tych projektów.
Ocenia się, że szczególnie poważne problemy dotyczą w Polsce stanu
infrastruktury transportowej, ale również teleinformatycznej, która ma szczególne
znaczenie dla działalności w sektorach wysokich technologii. Jest to w znacznym stopniu
wynik opóźnienia procesu deregulacji i liberalizacji rynku telekomunikacyjnego w
ubiegłych latach, oraz zbyt długiego utrzymywania monopolu TP SA. Zagraniczne centra
B+R nierzadko doświadczają trudności z pozyskaniem wyspecjalizowanych partnerów w
Polsce. Nawiązanie współpracy utrudnia dodatkowo ich rozproszenie. Jednym z
proponowanych rozwiązań może być działanie służące zachęcaniu i upowszechnianiu
skupiania się firm i placówek naukowo-badawczych w parkach naukowo-
technologicznych. Z punktu widzenia wzmacniania zdolności konkurowania polskich firm
w globalnej gospodarce korzystne byłoby bardziej powszechne powstawanie klastrów,
szczególnie innowacyjnych, które z czasem mogłyby stać się motorami rozwoju Polski.
Dzięki działaniom na rzecz stopniowego eliminowania polskich słabych stron nie tylko
zwiększymy szanse przyciągnięcia kolejnych inwestorów zagranicznych z sektorów
zaawansowanych technologicznie, ale również poprawiać się będą warunki dla krajowych
przedsiębiorstw, które w sprzyjającym otoczeniu miałyby możliwość kształtowania i
rozwijania swojej innowacyjności, a przez to także konkurencyjności.
Jak wskazują badania FDI Confidence Index prowadzone w 2005 r. przez A. T.
Kearney, Inc Polska została wskazana wśród najbardziej atrakcyjnych spodziewanych
lokalizacji działalności B+R do roku 2009. Znajduje się jednak na odległej pozycji względem
gospodarek, na które wskazało najwięcej pytanych. Celem numer 1 są Chiny, do których, jeśli
zostaną urzeczywistnione deklaracje, wręcz lawinowo napłyną w ciągu najbliższych lat
171

inwestycje zagraniczne w B+R, wspierając tworzenie i rozwój gospodarki opartej na wiedzy.
Spośród krajów rozwijających się ważnym celem będą też Indie. Jeśli natomiast chodzi o nasz
kraj, to konkurencją dla nas w walce o zagraniczne inwestycje w B+R z grona najbliżej
położonych krajów będą Rosja, Niemcy oraz Czechy. W kontekście wzmacniania
skuteczności pozyskiwania zagranicznych inwestycji w B+R, K. Kuźniar wskazała na
wyniki najnowszych badań, gdzie największe znaczenie mają: koszty działalności B+R,
dostępność wysoko wykwalifikowanych specjalistów oraz ochrona własności intelektualnej.
Ponad 40% pytanych inwestorów wskazało ponadto na obecność znakomitych uczelni i
ośrodków badawczych oraz dostępność technologii informacyjnych i jakość lokalnej
infrastruktury.
Wnioski
4.1. Szacunkowa ocena potencjału rynku i popytu na usługi AAL w Polsce pod
względem społeczno-ekonomicznym
• Proponowany minimalny wkład Polski do programu 2 mln EURO rocznie;
• W przypadku Polski tempo wzrostu wydatków na ochronę zdrowia jest na
poziomie zbliżonym do średniego UE, natomiast poziom wydatków jest relatywnie
niski,
• Zwiększający się udział osób starszych w społeczeństwie, które jako potencjalni
usługobiorcy programu coraz częściej korzystają z nowych technologii i rozwiązań
technicznych (Spodziewany wzrost popytu na usługi i produkty z zakresu opieki
nad osobami starszymi).
• Brak inwestycji w rozwiązania infrastrukturalne i architektoniczne sprzyjające
funkcjonowaniu osób starszych;
• W segmencie rynku występuje duży potencjał małych i średnich przedsiębiorstw
świadczących usługi i produkujących na potrzeby ludzi starszych
• Potrzeba zaangażowania partnerów publicznych do uczestnictwa w programie, w
szczególności jednostek samorząd terytorialnego. Analiza potencjału
instytucjonalnego i finansowego poszczególnych poziomów samorządu
terytorialnego wskazuje, że w początkowej fazie wdrażania programu AAL należy
nawiązać współpracę z samorządem województwa.
172

4.2. Szacunkowa ocena skutków ekonomicznych programu AAL (zyski/koszty)
• Lepsze funkcjonowanie, lepsza jakość życia osób starszych dzięki korzystania z
rozwiązań ICT;
• Rozwój branż i nowych technologii produkujących na potrzeby programu;
• Szansa na aktywizacje zawodową osób starszych, poprzez włączenie do działania
na rzecz programu;
• Stworzenie nowych produktów, usług i systemów opartych o technologie ICT,
mających za zadanie pomoc starszym Europejczykom;
• Wzrost zatrudnienia w gospodarce, poprzez wzrost produkcji, usług i sprzętu na
potrzeby programu;
• Zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie,
refundacje leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w
programie AAL przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki
zdrowotnej, poprawy stanu zdrowia osób starszych co w efekcie przekładać się
będzie na zmniejszenie ilości hospitalizowanych osób i poprawności (ogólnej
ilości) przyjmowania lekarstw;
• Możliwość wykorzystania dodatkowej pomocy ze środków Unii Europejskiej na
rzecz dofinansowania działań służących poprawie warunków funkcjonowania osób
starszych w społeczeństwie;
4.3. Szacunkowa ocena skutków społecznych programu AAL w Polsce
• Zapoczątkowanie korzystnych zmian w kierunku uznania starości jako
pełnoprawnego okresu w życiu każdego człowieka, w którym może w pełni
wykorzystywać i dzielić się zdobytym doświadczeniem wraz z należnym mu
szacunkiem i rangą - poszerzenie świadomości dotyczącej starości i starzenia się;
• Podniesienie kwalifikacji osób zawodowo zajmujących się starymi ludźmi
(pielęgniarki, pracownicy socjalni, terapeuci) oraz pracowników, których klientami
są seniorzy (lepsza komunikacja z ludźmi starymi, lepsze zrozumienie ich potrzeb,
zapobieganie nadużyciom wobec ludzi w podeszłym wieku).
• Zmiana postaw wśród osób starszych tak by z biernych odbiorców pomocy zmienili
się w aktywnych uczestników oferowanych im programów;
173

4.4. Możliwe skutki programu AAL dla sektora nauki i innowacji
• Rozwój badań i wzrost innowacyjności poprzez natychmiastowe wsparcie
wspólnego publiczno-prywatnego programu badań w zakresie życia wspieranego
przez otoczenie;
• Rozwój nowych produktów, technologii i usług opartych o technologie ICT,
• Rozwój nowych dziedzin nauki zorientowanych na potrzeby osób starszych.
• Zwiększone możliwości wymiany doświadczeń między jednostkami badawczymi,
w szczególności w ramach krajów UE
• Większe możliwości przełamywania barier współpracy pomiędzy jednostkami
naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją i
świadczeniem usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych
174

Literatura/źródła:
1. Błędowski P., Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, Wydawnictwo
SGH, Warszawa 2002.
2. Cabrera M., The future of eHealth research, V Economic Forum, Krynica 2005.
3. eHealth – making healthcare better for citizens; an Action plan for European
eHealth Area, Commission of European Communities, Communication from the
Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and
Social Committee and the Committee of Regions, Bruxelles 2004.
4. Finking G., Ambient Assisted Living. Preparing an article 169 initiative, materiały
konferencyjne: Information Meeting on the Ambient Assisted Living Art. 169
Initiative, 21 March 2007, Brusselss 2007.
5. Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, pr.
zb. pod red. E. Okoń-Horodyńskiej i A. Zachorowskiej-Mazurkiewicz, Instytut
Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007.
6. Karski J. B., Polityka zdrowotna samorządu terytorialnego w UE, CeDeWu,
Warszawa 2005.
7. Krajewski-Siuda K., Kaczmarek K., Promocja zdrowia w zadaniach samorządów
terytorialnych - analiza obowiązującego ustawodawstwa, Annnales Academiae
Medicae Silesiensis 2006, 60, 3.
8. Krakowińska E., Analiza wydatków na ochronę zdrowia w Polsce i w wybranych
krajach Unii Europejskiej, Studia i Materiały nr 1/2006, Wydział Zarządzania UW,
Warszawa 2006.
9. Kuźniar K., Kształtowanie gospodarki opartej na wiedzy w Polsce - dotychczasowe
osiągnięcia i rekomendowane kierunki dalszego rozwoju, Uniwersytet Rzeszowski,
Rzeszów 2006.
10. Leowski J., Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne, CeDeWu, Warszawa 2004.
11. Polska starość, red. B. Synaka B., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk 2003.
12. Potencjał polskich jednostek badawczo-rozwojowych z dziedziny technologii
mobilnych i bezprzewodowych, pr. zb., Sekretariat Polskiej Platformy Technologii
Mobilnych i Komunikacji Bezprzewodowej przy Fundacji Mobile Open Society
through wireless Technology, Warszawa 2007.
175

13. Promoting Innovative Healthcare for European Citizens, Workshop with regions in
Europe, OPEN DAYS, Brusselss 2006.
14. Strategia eZdrowia Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013, Województwo
Łódzkie, Łódź 2007.
15. http://www.europa.eu.int
16. http://www.ihtsdo.org
17. http:// www.nfz-lublin.pl
18. http://www.stat.gov.pl
19. http://www.mps.gov.pl
20. http://www.sniadowo.powiatlomzynski.
176

5. Skrócona analiza SWOT w zakresie AAL w Polsce (silne słabe strony,
możliwości rozwoju, bariery, zagrożenia i ryzyka)
Przedstawione poniżej opracowanie obejmuje w zakresie merytorycznym łącznie
zagadnienia punktów: 5.1. Identyfikacja barier wprowadzenia AAL po stronie
potencjalnych usługobiorców, 5.2. Identyfikacja innych istotnych barier systemowych oraz
wskazanie ewentualnych czynników ryzyka związanych z realizacją programu w Polsce
oraz 5.3. Szanse i możliwości stwarzane w wyniku realizacji programu AAL.
Proces demograficznego starzenia się społeczeństwa polskiego, wywołany
spadkiem liczby urodzeń oraz systematycznym wydłużeniem się czasu trwania życia,
dodatkowo wzmocniony obecnie przez emigracje tysięcy młodych Polaków przynosi
poważne konsekwencje dla polityki socjalnej, ekonomicznej i naukowej.
Proces starzenia się społeczeństwa, wprowadzanie nowych technologii, zmiana
podejścia do opieki nad ludźmi w różnych okresach ich życia a także większa dbałość o
jakość życia pacjentów i osób potrzebujących opieki stwarza przed współczesnymi
społeczeństwami nowe wymagania i obowiązki. Przed Polską stają zatem nowe problemy,
które dotychczas nie występowały w społeczeństwie.
Współczesne oczekiwania wobec systemu ochrony zdrowia, opieki społecznej a
także społeczeństwa obywatelskiego obejmują m.in.: dostęp do świadczeń, zapewnienie
ciągłości i kompleksowości opieki, szczególniej ochrony osób z grup ryzyka oraz
skuteczne działania z zakresu promocji zdrowia.
Dlatego też, aby sprostać wyzwaniom czasu oraz realizować potrzeby społeczne,
Polska będzie musiała pokonać wiele barier, wśród których najistotniejsze to:
• Bariery demograficzne - wynikające z naturalnego uzależnienia funkcjonowania osób
starszych od osób trzecich, przy kurczącym się „potencjale pielęgnacyjnym”,
spowodowanym spadkiem urodzin i wydłużaniem się długości życia;
• Bariery ekonomiczne - wynikające z pauperyzacji znacznych grup społecznych i
kształtowania się poziomu dochodów emerytów poniżej poziomu pozwalającego na
zaspokojenie potrzeb. Sytuacja ta będzie postępować w najbliższych latach, w których
można spodziewać się postępującego zubożenia ludzi w wieku starszym i coraz
większe rozwarstwienie ekonomiczne tej grupy społeczeństwa. Szczególne zagrożeni
będą ludzie, którzy przez wiele lat przebywali na bezrobociu, lub pracowali w „szarej
strefie”, co znacząco wpłynie na wysokość otrzymywanych świadczeń;
177

• Bariery społeczne – związane z rozwojem gospodarki rynkowej – wzrostem
aktywności ekonomicznej, nierzadko współwystępują z mobilnością przestrzenną
potomstwa, co powoduje ograniczenie możliwości sprawowania opieki nad starszymi
rodzicami przy nierozwiniętej sieci samopomocy i inicjatyw obywatelskich;
• Bariery techniczne – główne produkty i usługi ICT rzadko uwzględniają potrzeby
populacji osób starszych, np. dotyczące różnorodnych postępujących upośledzeń
związanych z wiekiem. Rynki na ogół nie dostrzegają potrzeb starszych
użytkowników: istnieje niewiele wytycznych, dobrowolnych lub obowiązkowych norm
i związanych z nimi ram regulacyjnych. Rozwiązania technologiczne dla końcowych
użytkowników często wymagają złożenia i połączenia z sobą wielu różnych usług i
narzędzi w sposób, który przekracza możliwości większości użytkowników
końcowych. Jednakże same rynki nie posiadają niezbędnych zachęt do
zagwarantowania interoperacyjności i modułowości pomiędzy różnymi urządzeniami i
usługami, stad rosnące koszty dla użytkowników końcowych, brak ekonomii skali oraz
utrudnianie rynku ICT i populacji osób starszych;
• Bariery dostępu i brak odpowiednich rozwiązań – ludzie starsi narażeni są na
szczególne ryzyko niewykorzystania korzyści wynikających ze społeczeństwa
informacyjnego, ponieważ wielu z nich nie ma podstawowego dostępu do sieci
komunikacyjnych, np. technologii szerokopasmowych i informacyjnych;
• Bariery kulturowe – stereotyp „starości” utożsamiający ten okres z fazą
marginalizacji i wyłączenia z szeroko rozumianego życia;
• Bariery etyczno-psychologiczne – brak określonego punktu odniesienia dla etyki w
dziedzinie ICT dla potrzeb osób starszych (np. w ochronie ludzkiej godności i
niezależności tam, gdzie rozwiązania wymagają pewnego stopnia monitorowania i
interwencji);
• Bariery widoczności i przejrzystości rynku – brak znajomości problemu wśród
polskiego przemysłu ICT, pośredników i końcowych użytkowników. Starsi
użytkownicy mają często ograniczona wiedzę na temat możliwych rozwiązań. Prawie
w ogóle nie ma systematycznych i porównawczych ocen technologii z myślą o
informowaniu użytkowników. Ponadto przemysł nadal w ograniczonym stopniu
rozumie porównawcze wymagania dotyczące użytkowników, takie jak czynniki
socjoekonomiczne, potrzeby płci oraz poziomy dochodów, które mogą utrudniać
dostęp do ICT, osobiste nastawienia i wyczulenia na ICT, a nawet style życia.
178

Przedsiębiorstwa i lokalne władze działają więc na zasadzie prób i błędów Brak
systematycznego podejścia do rozwoju rynku prowadzi do wysokich kosztów badań i
testowania rynku. Brak przejrzystości obowiązujących zasad i przepisów, w tym
programów wsparcia dla innowacyjnych rozwiązań, hamuje zarówno użytkowników,
jak i przemysł i prowadzi do drogich rozwiązań. Poważnym ograniczeniem rozwoju
rynku jest również brak wymiany praktycznych doświadczeń.
• Bariery instytucjonalno-polityczne – ogniskowanie dotychczasowej polityki
społecznej na funkcjonowaniu rodziny we wcześniejszych jej fazach i brak rozwiązań
systemowych dla społeczeństwa starzejącego się;
Przełamanie barier związanych z funkcjonowaniem ludzi powyżej sześćdziesiątego
piątego roku życia i wymaga zmiany sposobu patrzenia na zakres cyklu życia. Różne
sposoby stosowania przez państwa członkowskie przepisów odnoszących się do
niepełnosprawności zawartych w dyrektywach dotyczących ram regulacyjnych dla
komunikacji elektronicznej stanowią barierę dla osób niepełnosprawnych, z których
wiele to osoby starsze, w odniesieniu do dostępu i korzystania z usług
komunikacyjnych, a także prowadzą do fragmentaryzacji rynku dostępnych
technologii.
Wśród zaprezentowanych barier, szczególnie istotne są te, które dotyczą wymiaru
samodzielności ekonomicznej i fizycznej, gdyż dotyczą takich rozwiązań systemowych,
które skierowane być muszą do pokoleń będących jeszcze w okresie przedemerytalnym, by
zaowocowały pozytywnymi skutkami w fazie starości. Działania te powinny wywołać
wśród generacji przedemerytalnych orientację na starość, ujawniającą się w zachowaniach
przygotowujących do fazy starości. Chodzi tu zarówno o zachowania ekonomiczne,
pozwalające zgromadzić odpowiednie zasoby finansowe, by wesprzeć konsumpcję w
okresie emerytury, a także zachowania prozdrowotne, których istota sprowadza się do
zachowania zdrowia funkcjonalnego w późniejszym okresie życia.
Realizacja potrzeb, celów i zadań rehabilitacji społecznej i zdrowotnej osób
starszych jest współcześnie jednym z głównych i wciąż nierozwiązanych zadań polityki
społecznej.
Społeczeństwo informacyjne może umożliwić ludziom starszym – gdy i gdzie tego
pragną – pełne uczestnictwo w społeczeństwie i gospodarce oraz aktywność jako
pełnoprawnych obywateli, a jednocześnie może stwarzać korzyści dla przedsiębiorstw i
gospodarki oraz ogółu społeczeństwa.
179

Rola państwa w gwarantowaniu ciągłości oraz zachowania wartości świadczeń
społecznych będzie musiała wzrosnąć. Dotyczy to przede wszystkim wzrastających
wydatków na świadczenia emerytalne, opiekę medyczną osób starszych oraz coraz
większego ich udziału w wydatkach państwa.
By spowolnić wzrost obciążenia finansowego państwa należałoby wprowadzić
udogodnienia finansowe dla osób dodatkowo inwestujących we własną emeryturę.
Konieczne jest precyzyjne sformułowanie i konsekwentne przestrzeganie w długim okresie
założeń polityki emerytalnej państwa. Ustalenie takich założeń wymaga ponadpartyjnego
porozumienia i odejścia od traktowania polityki społecznej jako pola przetargów i licytacji
między partiami. Konieczna również staje się edukacja ekonomiczna społeczeństwa.
Wśród czynników, które mają decydujący wpływ na społeczno-demograficzne
zmiany strukturalne wyróżnić można: stymulowany rozwojem gospodarki wzrost
mobilności przestrzennej, awans społeczny potomstwa, rozwój e-technologii, przenoszenia
zadań opieki nad starszymi pokoleniami na instytucje wyspecjalizowane.
Dostępność i jakość usług medycznych, opiekuńczych i ułatwiających życie
osobom starszym jest na bardzo niskim poziomie. Ubożenie społeczeństwa szczególnie
dotyka warstwy społecznie marginalizowane. Taką warstwą społeczną są właśnie osoby
starsze, które bardzo często nie są w stanie sprostać oczekiwaniom społecznym. Analizując
sytuację wprowadzenia programu AAL w Polsce, należy przeanalizować sytuacje i skutki
wprowadzenia programu dla:
− Usługobiorców;
− Usługodawców;
− Gospodarki i społeczeństwa.
Analiza SWOT wprowadzenia AAL po stronie usługobiorców (osób 65+):
Słabe strony Mocne strony
• Słaba pozycja ludzi starszych wobec
produktów i usług dla potrzeb AAL
(dochody, wykształcenie, położenie
geograficzne, zdrowie, upośledzenia);
• Ograniczona wiedza wśród osób
starszych na temat dostępnych
rozwiązań;
• U wielu potencjalnych
usługobiorców istnieje silna
motywacja do bycia aktywnym
uczestnikiem życia
publicznego;
180

• Zamkniecie w sobie, kompleksy,
poczucie wykluczenia ze społeczeństwa;
• Małe zasoby finansowe, często
niewystarczające na pokrycie
podstawowych kosztów utrzymania
(ubóstwo);
• Niewystarczające zasoby finansowe
zaoszczędzone przez okres aktywnego
życia zawodowego;
• Technofobia;
• Większość starszych osób nie korzysta
jeszcze z ułatwień ery cyfrowej takich
jak tania komunikacja i usługi
internetowe, które mogłyby zaspokoić
niektóre z ich potrzeb,
• Poważne problemy ze wzrokiem i
słuchem oraz zaburzenia ruchu (21 %
osób w wieku powyżej 50 lat).
• Niewystarczająca wiedza i informacja o
możliwościach pomocy;
• Strach przed dehumanizacją;
Szanse Zagrożenia
• Zwiększenie długości, poziomu i wygody
życia wśród osób starszych, korzystanie
dłużej ze zdrowszego życia lepszej
jakości dzięki pomocy technologii, przy
niezależności, autonomii i godności;
• Pozostawanie aktywnymi i twórczymi
poprzez rozwiązania ICT
wykorzystywane dla potrzeb tworzenia
kontaktów społecznych przez sieć, jak
również dostęp do usług publicznych i
handlowych;
• Wybiórcze zastosowanie
programu, lub objecie nielicznej
grupy osób może pogłębić
różnice w poziomie życia i
funkcjonowania osób starszych
(pogłębiająca się polaryzacja);
181

• Zmniejszenie społecznej izolacji
(jednego z głównych problemów ludzi
starszych na wiejskich, rzadko
zaludnionych obszarach, jak również na
obszarach miejskich przy ograniczonym
wsparciu rodziny);
• Możliwość dofinansowania pomocy ze
strony rodziny i znajomych;
Analiza SWOT wprowadzenia AAL po stronie usługodawców:
Słabe strony Mocne strony
• Brak rozwiniętego rynku usług i
przedsiębiorstw świadczącego usługi i
produkujących produkty dla osób
powyżej 65+
• Słaba pozycja finansowa polskich
przedsiębiorstw i innych podmiotów
świadczących usługi dla osób starszych i
niepełnosprawnych;
• Niewystarczająca wiedza
przedsiębiorców na temat możliwości
funkcjonowania na rynku usług
społecznych i produkujących sprzęt na
potrzeby osób starszych;
• Brak współpracy między nauką a
biznesem (przeniesienie i
urzeczywistnienie wynalazków w
praktyce);
• Znaczne rozproszenie przestrzenne i brak
integracji oraz ustalonych zasad
interoperacyjności systemów ICT
funkcjonujących w różnych placówkach
• Małe przedsiębiorstwa
działające na rynku mają szanse
szybko reagować na zmiany i
zapotrzebowanie;
• Możliwość funkcjonowania
podmiotów w mikroskali co
umożliwia kontakt z klientem i
dostosowaniem produktu/usługi
do indywidualnych
zapotrzebowań;
• Dogodne warunki do
prowadzenia analiz i predykcji
przyszłych zmian;
• Rozwój strategicznych
programów w zakresie ochrony
zdrowia w różnych jednostkach
sektora publicznego;
• Wzrost kompetencji i wiedzy w
zakresie wykorzystywania
systemów ICT w profilaktyce i
opiece zdrowotnej;
182

opieki zdrowotnej;
• Niska sprawność zarządzania systemami
informatycznymi (i teleinformatycznymi)
w placówkach opieki zdrowotnej mogąca
powodować wzrost nakładów pracy
związanych z wdrażaniem i
administrowaniem nowymi projektami;
• Nieufność i opór części kadry wobec
wprowadzania nowych rozwiązań
technicznych i konieczności podnoszenia
własnych kwalifikacji w tym zakresie;
• Bardzo mała innowacyjność w
szkolnictwie wyższym, placówkach
badawczych oraz przemyśle
• Korzyści skali wynikające z
produkcji sprzętu na potrzeby
osób starszych;
• Pewny dorobek w zakresie
systemów informatycznych
funkcjonujących w wybranych
obszarach kraju i UE;
• Wzrastający poziom
wyposażenia większości
placówek opieki zdrowotnej w
sprzęt i oprogramowanie
komputerowe;
• Bazy danych o pacjentach
funkcjonujące w formie
elektronicznej;
Szanse Zagrożenia
• Zapotrzebowanie na usługi zdrowotne i
socjalne wzrasta i będzie wzrastać wraz
ze wzrostem liczby ludzi starych i bardzo
słabych, co stwarza szanse rozwoju dla
wielu nowych firm obsługujących
segment ludzi starszych;
• Brak konkurencji i silnych „graczy na
rynku” stwarza szanse i możliwości
pojawienia się na rynku nowych
podmiotów;
• Szansa na zaspokojenie potrzeb
niszowych stwarza szanse
wyspecjalizowanie się w wąskich
segmentach produkcji i usług,
umożliwiających długookresowe
planowanie i realizacje celów
długookresowych przez
• Brak korzystnych rozwiązań
ustawowych i systemowych dla
przedsiębiorstw działających w
sektorze usług i produkcji dla
osób 65+;
• Brak planów długookresowych
dotyczących funkcjonowania
sektora usług osób
niepełnosprawnych i starszych
• Brak doświadczonych
pracowników znających
problematykę osób w wieku
starszym i chcących
współpracować z osobami 65+;
• Brak przyjaznego otoczenia
biznesowego;
• Brak interoperacyjności oraz
183

wyspecjalizowane przedsiębiorstwa;
• Postęp innowacyjny i technologiczny
przyczyniający się do rozwoju nowych
rozwiązań wspomagających i
ułatwiających życie osób starszych;
• Moda na działalność charytatywną i
pomocową;
• Udział w AAL zapewni większą
dostępność informacji, zaawansowanych
technologii, podzespołów, a zwłaszcza
czujników i narzędzi sprzyjających
opracowywaniu urządzeń pomocniczych
dla osób starszych, co poprawi
innowacyjność polskich przedsiębiorstw
• Rosnąca rola oprogramowania we
współczesnym sprzęcie ułatwiająca w
wielu przypadkach jego adaptację do
potrzeb osób starszych i
niepełnosprawnych bez znaczących
nakładów i modyfikacji układowych,
stworzy szansę rozwoju dla młodych
programistów
• Szanse eksportowe dla MŚP, zwłaszcza
tych, stosujących zaawansowane
technologie (w tym niskie koszty
kwalifikowanej robocizny)
wysokie koszty rozwoju i
testowania rynku;
184

Analiza SWOT wprowadzenia AAL dla społeczeństwa i gospodarki polskiej:
Słabe strony Mocne strony
• Niewystarczające zasoby materialne i
finansowe;
• Brak wykwalifikowanych kadr –
ograniczona liczba kadry specjalistycznej
wspierającej osoby starsze;
• Niedostateczna diagnoza potrzeb osób
starszych w ujęciu regionalnym i
lokalnym;
• Brak poradnictwa dla osób starszych;
• Brak partnerstwa lokalnego na rzecz
wspierania osób starszych;
• Brak lokalnych zespołów
interdyscyplinarnych wspierających
osoby starsze (lekarz, pielęgniarka
socjalna, psycholog);
• Nieliczne fundacje i organizacje
pomagające osobom starszym;
• Trudności w zakresie koordynacji
zarządzania systemami ochrony zdrowia
w ujęciu ogólnokrajowym i regionalnym;
• Obecna wirtualizacja i obniżenie
poziomu studiów technicznych
(długoletnia negatywna selekcja kadry,
brak współpracy z przemysłem)
powodują brak doświadczenia polskich
inżynierów w zakresie tworzenia,
patentowania i wdrażania opracowanych
projektów
• Brak w programach nauczania szkół
technicznych wszystkich szczebli
zagadnień projektowania uniwersalnego
• Coraz bardziej popularny
wolontariat;
• Rosnąca rola sektora usług w
gospodarce;
• Rozwój infrastruktury
technicznej, drogowej i
społecznej;
• Polepszająca się sytuacja
materialna społeczeństwa;
• Wzrastająca świadomość
społeczna;
• Wzrost zainteresowania wśród
personelu medycznego
rozwijaniem systemów ICT i
indywidualnych kompetencji
informatycznych oraz
zastosowaniem w praktyce;
• Wykorzystanie umiejętności
dużej grupy dobrze
wykształconej informatycznie
młodzieży
• Wniesienie do AAL elementów
indywidualizmu krajowego -
cech narodowych korzystnych
w kontekście kierunków
rozwoju AAL (różnorodność i
zindywidualizowanie
rozwiązań, zadania głównie dla
MŚP)
• Wniesienie do AAL polskich
czynników kulturowych
185

(Universal Design, Design for All),
niezbędnego dla efektywnej realizacji
AAL
• Mały zasięg szerokopasmowego
internetu
(utrzymującego się znaczącego
obszaru funkcjonowania
modelu rodziny
wielopokoleniowej wykazującej
dbałość o osoby starsze,
solidaryzmu społecznego).
Szanse Zagrożenia
• Stworzenie politycznej i przemysłowej
zachęty do podjęcia znacznego wysiłku
przy wdrażaniu narzędzi i usług ICT;
• Możliwość dofinansowania programu ze
środków UE;
• Szansa przywrócenia osób starszych do
funkcjonowania w społeczeństwie;
• Zwiększenie stopnia świadomości
społeczeństwa obywatelskiego i
zmniejszenie stopnia znieczulicy
społecznej;
• Integracja społeczeństwa poprzez
uwidocznienie problemów osób
starszych;
• Szanse rozwoju przedsiębiorczości w
mało rozwiniętych dotychczas sektorach
przemysłu i usług jakimi jest produkcja
specjalistycznego sprzętu dla osób w
wieku starszym i świadczenia dla nich
usług;
• Obniżka kosztów opieki zdrowotnej;
• Prywatyzacja sektora usług medycznych;
• Postępujące prace nad wprowadzaniem
systemów informatycznych w różnych
sektorach działalności publicznej;
• Brak akceptacji ze strony
podmiotów gospodarczych do
akceptacji nowych rozwiązań i
problemów;
• Brak interoperacyjności;
• Mała determinacja wśród osób
wprowadzających i
koordynujących program;
• Wybiórcze stosowanie
programu powiększy
polaryzacje wśród osób
starszych;
186

6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce (prof. R.
Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G.
Maśloch).
6. Wnioski i rekomendacje na temat programu AAL w Polsce
6.1 Ocena szans realizacji programu AAL w Polsce (odpowiedź na pytanie, czy
istnieje wystarczający potencjał dla uruchomienia AAL w Polsce, czy wskazane jest,
by Ministerstwo zaangażowało się w program AAL oraz czy jest szansa uzyskania w
ramach programu AAL korzyści przewyższających poniesione koszty),
Z prognozy demograficznej GUS (rozdział 1) wynika stały wzrost liczby ludności w wieku
poprodukcyjnym (60 lat – kobiety, 65 lat – mężczyźni) z 5,7 mln (2002) do 9,6 mln
(2030), przy jednoczesnym spadku liczby ludności Polski z 38,2 mln (2002) do 35,7 mln
(2030). Proces starzenia się ludności Polski stawia nowe wyzwania dla systemu opieki
zdrowotnej, społecznej oraz usług i edukacji. Jest to bardzo silna przesłanka za podjęciem
programu AAL w Polsce.
Istnieją duże szanse jego realizacji w Polsce. Istnieje wystarczający potencjał naukowy i
innowacyjny, co zostało szeroko wykazane w rozdziale 3 oraz 4 niniejszej ekspertyzy. Jest
zatem wskazane by Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zaangażowało się w
realizację tego programu. W niniejszej ekspertyzie oszacowano wkład finansowy Polski w
program AAL (rozdział 3). Najlepszym sposobem wykorzystania tych środków byłaby
realizacja projektów pilotażowych w wybranych regionach kraju.
6.2 Sugestie co do sposobów promocji programu wśród potencjalnych użytkowników
(seniorzy), usługodawców (firmy, jednostki naukowe) i w sektorze zdrowia
Celem promocji Programu AAL skierowanej bezpośrednio do osób starszych będzie
zapewnienie szerokiego i pełnego dostępu do informacji na temat możliwości
samodzielnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku oraz zapewnienie poprawy
stanu zdrowia oraz odpowiedniej jakości życia. Osiągnięcie celu jakim jest
upowszechnienie Programu wymaga działań zakrojonych na bardzo szeroką skalę, przy
współpracy z jednostkami opieki medycznej oraz instytucjami odpowiedzialnymi za
prowadzenie polityki zdrowotnej na szczeblu krajowym oraz w ujęciu regionalnym i
187

lokalnym. W przypadku gdy ich adresatami są ludzie starsi, kierunki działań
promocyjnych, powinny zostać określone według następującego podziału:
• działania w zakresie zachowania i poprawy samokontroli zdrowia (w sensie
dbałości o własne zdrowie),
• działania ukierunkowane na tworzenie się więzi społecznych,
• działania dotyczące zachowania i zwiększenia ogólnej sprawności fizycznej i
psychicznej (wydolności funkcjonalnej)
W ramach promocji Programu AAL powinny być przyjęte szczegółowe założenia
odnośnie do możliwości i sposobów pozyskiwania uczestników instytucjonalnych do
współpracy w ramach Programu, poprzez których przekazywane będą szczegółowe
informacje dla osób starszych, tj. potencjalnych usługobiorców Programu. W
szczególności działania informacyjne i promocyjne powinny obejmować:
• Pozyskanie do współpracy w ramach Programu organizacji społecznych pełniących
role promotorów zdrowia oraz wolontariuszy (studenci dietetyki, promocji zdrowia,
edukacji zdrowotnej, kierunku lekarskiego itp.);
• Zorganizowanie kampanii informacyjnej o projekcie w mediach ogólnokrajowych,
regionalnych i lokalnych skierowanej do osób starszych jak też do instytucji
publicznych i sektora przedsiębiorstw w zakresie możliwości współpracy w
realizacji Programu i spodziewanych korzyści;
• Pozyskiwanie dla potrzeb promocji Programu udziału osób znaczących, znanych,
cieszących się powszechnym szacunkiem lub popularnością w środowisku
lokalnym, którzy mogliby zachęcać seniorów do dbania o zdrowie lub być
przykładam zdrowego stylu życia;
• Włączenie w promocję Programu przychodni lekarza rodzinnego poprzez
przygotowanie gabloty z informacjami o projekcie, informowanie i motywowanie
pacjentów do udziału w Programie. Przychodnie mogłyby również koordynować
zgłaszanie do instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie Programu osób starszych,
które nie mają możliwości uczestniczenia w akcjach (np. ze względu na stan
zdrowia), a są zainteresowane uzyskaniem porady, czy badaniami profilaktycznymi;
• Zaangażowanie lekarzy rodzinnych w proces edukowania starszych pacjentów w
sposób dla nich zrozumiały i pełny odnośnie schorzeń, możliwości leczenia i
188

zapobiegania. Lekarze mogliby pełnić istotną rolę w informowaniu pacjentów o
Programie i możliwości uczestnictwa w nim lub przynajmniej udostępnianiu
materiałów edukacyjnych i informacyjnych przygotowanych przez instytucje
uczestniczące w Programie;
• Informowanie pacjentów o Programie i zachęcanie do regularnych badań
profilaktycznych przez pielęgniarki środowiskowo-rodzinne;
• Nawiązywanie ścisłej współpracy z Klubami Seniora w szczególności poprzez
zapewnienie pomocy organizacyjnej w zakresie wspólnych wyjść na wykłady,
prelekcje, zajęcia sportowe. dla członków Klubów, utworzenie kanałów przepływu
aktualnej informacji o przebiegu Programu, aktualnościach;
• Zorganizowanie i obsługa bezpłatnej informacyjnej linii telefonicznej dla seniorów;
• Spotkania organizowane w szkołach i uczelniach obejmujące prelekcje i pogadanki
na temat fizjologii starzenia się organizmu oraz znaczenia działań przewidzianych w
Programie AAL;
• Nawiązywanie ścisłej współpracy z parafiami katolickimi, włączenie w działania
aktywnych przedstawicieli organizacji parafialnych, którzy uczestniczyliby w
zachęcaniu seniorów do uczestnictwa w Programie oraz aktywnej dbałości o swój
potencjał zdrowotny.
Dodatkowe sugestie dotyczące promocji programu są następujące:
- wśród potencjalnych uczestników (seniorzy)
o prezentacja korzyści płynących z zastosowanych rozwiązań:
organizacjom pozarządowym w tym Forum 50+ Seniorzy Xxi wieku i
Fundacja „Samaritanus”
na spotkaniach Klubów Seniora i Uniwersytetów Trzeciego Wieku.
na spotkaniach organizowanych dla dyrektorów Domów Pomocy
Społecznej celem możliwości wdrożenia rozwiązań w instytucjach
zainteresowanie rozwiązaniami opiekunów społecznych
o włączenie do realizacji programów samorządów lokalnych współfinansujących
opiekę społeczną MOPRi ochronę zdrowia
o zainteresowanie rozwiązaniami pielęgniarki środowiskowe
- w sektorze zdrowia
189

o włączenie chorych objętych opieką istniejących jednostek geriatrycznych w
Polsce, w tym przede wszystkim przez jedynego w Polsce szpital o tym profilu
(Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach – dyr. Dr J. Derejczyk -
Morawa 31; 40-353 Katowice, tel.: 32 2568149) oraz Poradni Geriatrycznej
przy Wojewódzkim Stowarzyszeniu Wolontariuszy Opieki Paliatywnej
„Hospicjum Domowe” w Poznaniu (poradnia posiada jedyny w Polsce zespół
wyjazdowy sprawujący holistyczna opiekę nad chorymi, którzy ze względu na
stopień niesamodzielności nie są w stanie dotrzeć do poradni)
o włączenie do wdrażania rozwiązań Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w
Polsce – stowarzyszenia skupiające lekarzy geriatrów (Prezes KLSGwP – prof.
K. Wieczorowska-Tobis; tel. 0600 596333)
o prezentacja rozwiązań (płynących z ich zastosowania korzyści) na
konferencjach i spotkaniach szkoleniowych lekarzy rodzinnych dla
zakwalifikowania do udziału w programie lekarzy zainteresowanych
wdrażaniem rozwiązań
6.3. Podsumowanie najważniejszych korzyści związanych z realizacją programu AAL
Główna korzyść finansowa z udziału w programie AAL polega na tym, że Polska uzyska z
Unii Europejskiej równowartość własnego wkładu. Korzyści w postaci poprawy opieki
medycznej nad ludźmi starszymi oraz społeczne, w postaci aktywizacji tej grupy
społecznej i polepszenie jej warunków życia są trudne do oszacowania w kategoriach
finansowych bez dokładnej znajomości projektów w które zaangażowane byłyby środki.
Można jednak podać przykłady takich korzyści oszacowanych w innych krajach (Niemcy,
Anglia – rozdział 3). Nie bez znaczenia są również korzyści naukowe polegające na
zaangażowaniu potencjału naukowego w rozwiązywanie pilnych problemów społecznych.
Warunkiem realizacji programu AAL jest dobra promocja oraz wykorzystywanie
standardów w celu zapewnienia interoperacyjności urządzeń i oprogramowania mającego
służyć ludziom starszym.
Najważniejsze korzyści z realizacji programu AAL są następujące:
• Lepsze funkcjonowanie, lepsza jakość życia osób starszych dzięki korzystania z
rozwiązań ICT;
• Rozwój branż i nowych technologii produkujących na potrzeby programu;
190

• Szansa na aktywizacje zawodową osób starszych, poprzez włączenie do działania
na rzecz programu;
• Stworzenie nowych produktów, usług i systemów opartych o technologie ICT,
mających za zadanie pomoc starszym Europejczykom;
• Wzrost zatrudnienia w gospodarce, poprzez wzrost produkcji, usług i sprzętu na
potrzeby programu;
• Zmniejszenie kosztów ponoszonych przez państwo i osoby starsze na leczenie,
refundacje leków i opiekę socjalną. Zastosowanie rozwiązań przewidzianych w
programie AAL przyczyniać się będzie do zwiększania skuteczności profilaktyki
zdrowotnej, poprawy stanu zdrowia osób starszych co w efekcie przekładać się
będzie na zmniejszenie ilości hospitalizacji.
• Możliwość wykorzystania dodatkowej pomocy ze środków Unii Europejskiej na
rzecz dofinansowania działań służących poprawie warunków funkcjonowania osób
starszych w społeczeństwie;
• Zapoczątkowanie korzystnych zmian w kierunku uznania starości jako
pełnoprawnego okresu w życiu każdego człowieka, w którym może on w pełni
wykorzystywać i dzielić się zdobytym doświadczeniem. Korzystne zmiany
następują również w zakresie poszerzenia świadomości dotyczącej starości i
starzenia się;
• Podniesienie kwalifikacji osób zawodowo zajmujących się starymi ludźmi
(pielęgniarki, pracownicy socjalni, terapeuci) oraz pracowników, których klientami
są seniorzy (lepsza komunikacja z ludźmi starymi, lepsze zrozumienie ich potrzeb,
zapobieganie nadużyciom wobec ludzi w podeszłym wieku).
• Dzięki ICT istnieje możliwość sprawnego funkcjonowania osób starszych przy
kurczącym się „potencjale pielęgnacyjnym”, spowodowanym spadkiem urodzin i
wydłużaniem się długości życia;
• Rozwój gospodarki rynkowej, wzrost aktywności ekonomicznej, nierzadko
współwystępują z mobilnością przestrzenną potomstwa, co powoduje ograniczenie
możliwości sprawowania opieki nad starszymi rodzicami przy nierozwiniętej sieci
samopomocy i inicjatyw obywatelskich. Technologie ICT mogą w pewnym stopniu
rozwiązać ten problem.
191

• Zmiana postaw wśród osób starszych tak, by z biernych odbiorców pomocy
zmienili się w aktywnych uczestników oferowanych im programów;
• Rozwój badań i wzrost innowacyjności poprzez natychmiastowe wsparcie
wspólnego publiczno-prywatnego programu badań w zakresie AAL.
• Rozwój nowych produktów, technologii i usług opartych o technologie ICT,
• Rozwój nowych dziedzin nauki zorientowanych na potrzeby osób starszych.
• Zwiększone możliwości wymiany doświadczeń między jednostkami badawczymi,
w szczególności w ramach krajów UE
• Większe możliwości przełamywania barier współpracy pomiędzy jednostkami
naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami zajmującymi się produkcją i
świadczeniem usług na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych
6.4. Główne bariery, zagrożenia, ryzyka w kontekście realizacji programu AAL w
Polsce.
• Bariery ekonomiczne - wynikające z pauperyzacji znacznych grup społecznych i
kształtowania się poziomu dochodów emerytów poniżej poziomu pozwalającego na
zaspokojenie potrzeb. Sytuacja ta będzie postępować w najbliższych latach, w których
można spodziewać się postępującego zubożenia ludzi w wieku starszym i coraz
większe rozwarstwienie ekonomiczne tej grupy społeczeństwa. Szczególne zagrożeni
będą ludzie, którzy przez wiele lat przebywali na bezrobociu, lub pracowali w „szarej
strefie”, co znacząco wpłynie na wysokość otrzymywanych świadczeń;
• Bariery techniczne – główne produkty i usługi ICT rzadko uwzględniają potrzeby
populacji osób starszych, np. dotyczące różnorodnych postępujących upośledzeń
związanych z wiekiem. Rynki na ogół nie dostrzegają potrzeb starszych
użytkowników: istnieje niewiele wytycznych, dobrowolnych lub obowiązkowych norm
i związanych z nimi ram regulacyjnych. Rozwiązania technologiczne dla końcowych
użytkowników często wymagają złożenia i połączenia z sobą wielu różnych usług i
narzędzi w sposób, który przekracza ich możliwości. Jednakże same rynki nie
posiadają niezbędnych zachęt do zagwarantowania interoperacyjności i modułowości
pomiędzy różnymi urządzeniami i usługami, stad rosnące koszty dla użytkowników
końcowych, oraz ograniczenie rynku ICT dla populacji osób starszych;
192

• Bariery dostępu i brak odpowiednich rozwiązań – ludzie starsi narażeni są na
szczególne ryzyko wykluczenia ze społeczeństwa informacyjnego, ponieważ wielu z
nich nie ma podstawowego dostępu do sieci komunikacyjnych, np. technologii
szerokopasmowych i informacyjnych;
• Bariery kulturowe – stereotyp „starości” utożsamiający ten okres z fazą
marginalizacji i wyłączenia z szeroko rozumianego życia;
• Bariery etyczno-psychologiczne – brak określonych zasad etyki w dziedzinie ICT
dla potrzeb osób starszych (np. w ochronie ludzkiej godności i niezależności tam, gdzie
rozwiązania wymagają monitorowania i interwencji);
• Bariery widoczności i przejrzystości rynku – brak znajomości problemu wśród
polskiego przemysłu ICT, pośredników i końcowych użytkowników. Starsi
użytkownicy mają często ograniczona wiedzę na temat możliwych rozwiązań. Prawie
w ogóle nie ma systematycznych i porównawczych ocen technologii z myślą o
informowaniu użytkowników. Ponadto przemysł nadal w ograniczonym stopniu
rozumie porównawcze wymagania dotyczące użytkowników, takie jak czynniki
socjoekonomiczne, potrzeby płci oraz poziomy dochodów, które mogą utrudniać
dostęp do ICT, osobiste nastawienia i wyczulenia na ICT, a nawet style życia.
Przedsiębiorstwa i lokalne władze działają więc na zasadzie prób i błędów. Brak
systematycznego podejścia do rozwoju rynku prowadzi do wysokich kosztów badań i
testowania rynku. Brak przejrzystości obowiązujących zasad i przepisów, w tym
programów wsparcia dla innowacyjnych rozwiązań, hamuje zarówno użytkowników,
jak i przemysł i prowadzi do drogich rozwiązań. Poważnym ograniczeniem rozwoju
rynku jest również brak wymiany praktycznych doświadczeń.
• Bariery instytucjonalno-polityczne – ogniskowanie dotychczasowej polityki
społecznej na funkcjonowaniu rodziny we wcześniejszych jej fazach i brak rozwiązań
systemowych dla społeczeństwa starzejącego się.
Przełamanie barier związanych z funkcjonowaniem ludzi powyżej sześćdziesiątego
piątego roku życia wymaga zmiany sposobu patrzenia na zakres cyklu życia.
193

7. Proponowane priorytetowe obszary badań i innowacji, które powinny
być ujęte w programie AAL ze względu na ich potencjał i znaczenie dla
Polski (w kontekście proponowania polskich priorytetów na forum
inicjatywy AAL w Unii Europejskiej) (prof. R. Rudowski, prof. K.
Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G. Maśloch).
Obszary badań i innowacji można podzielić na trzy części:
a) badania i innowacje medyczne,
b) badania i innowacje technologiczne,
c) badania i innowacje ekonomiczne i społeczne.
Ze względu na to, że co trzeci problem kliniczny u starszych chorych ma związek z
nieoptymalnym leczeniem farmakologicznego priorytetem powinna być jego
optymalizacja. Korzystnie wpłynie to na sprawność osób starszych i przyczyni się do
zmniejszenia kosztów opieki.
Konieczne jest wdrożenie systemów bieżącego monitorowanie krytycznych dla
sprawności osób starszych parametrów (cukrzyca – poziom glikemii, choroba
niedokrwienna – EKG, POChP – hipoksemia, nadciśnienie tętnicze – ciśnienie krwi)
oraz czynników ryzyka niesamodzielności (upadki). Nowatorskie rozwiązania w tym
zakresie tworzone są od lat w Polsce w ramach programów naukowych prowadzonych
przez uczelnie i instytuty badawcze, ale nie są wdrażane do powszechnego użytku ze
względu na ograniczenia organizacyjne i finansowe. Są to jednak rozwiązania, w
przypadku których uczyniona na wstępie inwestycja finansowa przyniesie
perspektywiczne zmniejszenie kosztów opieki czego przy prowadzonych rozważaniach
nie bierze się pod uwagę.
Ze względu na brak przepływu informacji pomiędzy osobami i instytucjami
sprawującymi opiekę nad starszymi chorymi zastosowanie inicjatyw AAL powinno
zostać wykorzystane dla stworzenia jednolitej bazy danych ze szczególnym
uwzględnieniem osób z grup ryzyka (np. upadki, depresja). Redukcja kosztów opieki
wiązać się tu będzie ze zmniejszeniem działań podejmowanych podwójnie (lekarz
rodzinny i specjalista; pielęgniarka środowiskowa i opiekun społeczny), a z drugiej – z
wdrożenia prewencji (np. coroczne wizyty domowe u chorych po 75 roku życia dla
194

oceny ryzyka ich niesprawności i wdrażania działań zapobiegawczych; wizyty
domowe u chorych po zakończeniu hospitalizacji dla oceny ich potrzeb, aby zapobiec
szybkiej progresji niesamodzielności).
W Polsce brak rozwiązań służących edukacji chorych i ich opiekunów. Takie
rozwiązania przede wszystkim pozwalają na utrzymanie sprawności osób starszych ze
względu na szersze wykorzystanie niefarmakologicznych metod leczenia (ruch, dieta,
trening pamięci u chorych z zaburzeniami funkcji poznawczych). Są też wsparciem dla
opiekunów nieformalnych niepobierających wynagrodzenia za swoją pracę.
Reasumując, priorytetowe obszary działań w zakresie medycyny i technologii (a,b) są
następujące:
1. Monitorowanie działań niepożądanych leków u osób w podeszłym wieku (np.
poprzez dokładną analizę hospitalizacji, porad w ośrodkach pomocy doraźnej lub
wizyt lekarskich w trybie ostrym związanych z działaniami niepożądanymi leków.
Przykład: leki przeciwzakrzepowe)
2. Zapobieganie działaniom niepożądanym leków i interakcjom leków (poprzez np.
wprowadzenie elektronicznego systemu rejestracji leków przyjmowanych przez
pacjenta, łatwy w obsłudze system informacyjny dla lekarzy o najczęściej
występujących interakcjach leków, itd.)
3. Zdalne monitorowanie parametrów życiowych pacjentów starszych i opieka
domowa. W tej chwili systemy telemonitoringu są dość kosztowne. Poszukiwanie
tanich rozwiązań może wpłynąć na znacznie szersze ich stosowanie.
4. Zdalna rehabilitacja pacjentów starszych. W niektórych dziedzinach medycyny
(kardiologia ) jest ona realizowana. W innych może być realizowana przez podjęcie
opracowania i produkcji robotów rehabilitacyjnych. W Polsce istnieje szereg
ośrodków badawczych zajmujących się robotyką.
5. Zapobieganie upadkom i ich konsekwencjom (złamaniom) – szerokie
wielokierunkowe możliwości dla programów AAL (wdrożenie akcelerometrów
wykrywających upadki do produkcji przemysłowej).
6. Wspieranie nawigacji i orientacji przestrzennej osób z niesprawnością wzroku
poprzez systemy radiowe.
195

7. Edukacja osób w podeszłym wieku, czyli włączenie odbiorców programu do
projektów (programy promocji zdrowia, programy badań przesiewowych,
programy monitorowania stanu zdrowia w chorobach przewlekłych, programy
edukacyjne dla pacjentów z wybranymi jednostkami chorobowymi).
8. Wprowadzanie systemów klasyfikacji funkcjonowania osób starszych.
9. Budowa baz danych o osobach/pacjentach starszych, które umożliwiłyby analizę
chorobowości oraz warunków życia tej populacji. Wyniki tej analizy mogą być
punktem wyjścia do realizacji programów AAL w przyszłości.
Badania ekonomiczne i społeczne (c) są także obszarami szczególnie dobrze nadającymi
się do podjęcia w programie AAL. Można przedstawić propozycję badań oceny na
reprezentatywnej grupie osób starszych sumarycznych kosztów sprawowanej nad osobami
starszymi opieki w dłuższym okresie czasu (co najmniej rok) dla podgrupy kontrolnej (bez
interwencji) i podgrupy, u której zostaną wdrożone rozwiązania zawierające nowe
technologie. Analizy takie w naszym kraju nigdy dotychczas nie były prowadzone, a
specyfiką Polski jest całkowite oddzielenie finansowania opieki zdrowotnej i społecznej.
196

8. Wyszczególnienie głównych potencjalnych partnerów programu AAL
w Polsce oraz osób kontaktowych reprezentujących te organizcje (prof.
R. Rudowski, prof. K. Wieczorowska Tobis, dr inż. T. Buczkowski, dr G.
Maśloch).
8.1. Jednostki naukowe (z dziedziny medycyny oraz IT)
Medical University of Warsaw - Akademia Medyczna w Warszawie, Zakład Informatyki
Medycznej i Telemedycyny , Zakład Geriatrii Klinicznej
Medical University of Poznań – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Geriatrii
Institute of Cardiology – Instytut Kardiologii w Warszawie
Medical University of Białystok – Akademia Medyczna w Białymstoku
Adam Mickiewicz University – Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział
Fizyki, Zakład Fizyki Medycznej
Warsaw University of Technology – Wydział Elektroniki, Instytut Radioelektroniki,
Wydział Mechatroniki
Gdańsk University of Technology – Politechnika Gdańska, Wydział Elektroniki
Telekomunikacji i Informatyki, Katedra Inżynierii Biomedycznej
Warsaw School of Economics – Szkoła Główna Handlowa
Institute of Biocybernetics and Biomedical Engineering PAS – Instytut Biocybernetyki
I Inżynierii Biomedycznej PAN
UCZELNIE i INSTYTUTY deklarujące zainteresowanie programami eHealth,
eInclusion
1. AGH University of Science and Technology, Department of Telecommunications
– Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Katedra Telekomunikacji
2. Association of Polish Geriatricians – Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w
Polsce
3. Children’s Memorial Health Institute – Instytut „Pomnik - Centrum Zdrowia
Dziecka”
4. Children’s Memorial Health Institute, Medical Genetic Department – Instytut
„Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka”, Zakład Genetyki Medycznej
5. “Cities on Internet” Association – Stowarzyszenie „Miasta w Internecie”
6. Innovation Centre of The Information Society Association – Centrum Innowacji
197

Społeczeństwa Informacyjnego, Stowarzyszenie
7. Institute of Industrial Design – Instytut Wzornictwa Przemysłowego
8. Institute of Pharmacology Polish Academy of Sciences – Instytut Farmakologii
Polskiej Akademii Nauk
9. Institute of Physiology and Pathology of Hearing – Instytut Fizjologii i Patologii
Słuchu
10. Institute of Technology and Business Development – Instytut Rozwoju Technologii i
Biznesu
11. John Paul II Hospital – Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II
12. Karol Marcinkowski University of Medical Science, Laboratory for Gerontology
and Geriatric Medicine, Patophysiology Department, Poznan – Akademia Medyczna,
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Zakład Gerontologii i Geriatrii, Katedry
Patofizjologii
13. Ludwik Hirszfeld Institute of Immunology & Exp. Therapy, Polish Academy of
Sciences– Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. L. Hirszfelda, PAN
14. Maria Curie-Skłodowska University – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
15. National Institute of Public Health – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
16. National Veterinary Research Institute – Państwowy Instytut Weterynaryjny –
Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
17. Research Institute of Medicinal Plants – Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich
18. Silesian University of Technology Gliwice, Faculty of Architecture, Department of
Design and New Technology in Architecture – Politechnika Śląska, Wydział
Architektury, Katedra Projektowania i Nowych Technologii w Architekturze
19. Silesian University of Technology, Computer Science Department – Politechnika
Śląska, Instytut Informatyki
20. Technical University of Lodz, Department of Production Management, Faculty of
Management & Organization – Politechnika Łódzka, Katedra Zarządzania Produkcją,
Wydział Organizacji i Zarządzania
21. Technical University of Silesia, Engineering of the Work Environment Group,
Faculty of Organization and Management, Department of Fundamentals of Technical
Systems– Politechnika Śląska, Zakład Inżynierii Środowiska Pracy, Wydział Organizacji i
Zarządzania, Katedra Podstaw Systemów Technicznych
22. University Hospital in Cracow – Szpital Uniwersytecki w Krakowie
198

23. University of Silesia in Katowice, Institute of Education – Uniwersytet Śląski w
Katowicach, Instytut Pedagogiki
24. University of Silesia, Institute of Materials Science – Uniwersytet Śląski, Instytut
Nauki o Materiałach
25. Warsaw University of Technology, Faculty of Chemical and Process Engineering
– Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej
26. Wroclaw Medical University, Institute of Forensic Medicine, Unit of Molecular
Techniques – Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Katedra
Medycyny Sądowej, Zakład Technik Molekularnych
27. Wroclaw University of Technology, Lower Silesian Centre for Advanced
Technologies – Politechnika Wrocławska, Dolnośląskie Centrum Zaawansowanych
Technologii
8.2. Firmy
Placówki zajmujące się zaopatrzeniem w sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny i
pomocniczy - wykaz
1. http://rehabilitacja.pl rehabilitacja.pl, Bardzo dobry serwis poświęcony polskim
produktom (m.in. rowery, chodziki, foteliki, pionizatory, wózki i inne). Zobacz
koniecznie!
2. http://www.fizjoterapia.pl, Portal Polskiej Fizjoterapii rehabilitacja w internecie
3. http://www.bit-info.pl, BIT - Budowlany Informator Techniczny. W dziale
"Urządzenia dla Niepełnosprawnych" znajduje się wiele linków
4. http://www.pfron.org.pl, PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych
5. http://www.mrkch.pl/index/lekarz/sp, Prawo do sprzętu Przedmioty ortopedyczne,
środki pomocnicze i lecznicze środki techniczne na przykładzie Mazowieckiej
Regionalnej Kasy Chorych.
6. http://www.bopaw.bielbit.com.pl, Poznajmy się Bezpłatne biuro kontaktowomatrymonialne
dla ON
7. http://www.soswdnr.republika.pl, SOSW Specjalny Ośrodek Szkolno-
Wychowawczy dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach
8. http://www.meden.com.pl, MEDEN-INMED Profesjonalna inżynieria medyczna
9. http://www.euromed.bptnet.pl/e_pol.htm, EUROMED- centrum rehabilitacji w
Mielnie. Wyłączny właściciel licencji w Europie na stosowanie adaptowanego
skafandra kosmicznego LK 92 "Adeli" oferuje: 28-dniowe turnusy rehabilitacyjne z
zastosowaniem - oprócz kombinezonu "Adeli" - znanych i sprawdzonych metod:
kinezyterapii, fizykoterapii, masażu, terapii zajęciowej, muzykoterapii. Odbywają
199

się również zajęcia psychologiczne, logopedyczne i pedagogiczne. Najważniejszym
celem osób z mózgowym porażeniem dziecięcym jak i ich najbliższych jest
nabycie przez pacjenta umiejętności samodzielnego chodzenia, a tym samym
uniezależnienia się od pomocy innych.
10. http://www.idn.org.pl/celestyn/index.html, Stowarzyszenie św. Celestyna. Centrum
Rehabilitacji Dzieci z Porażeniem Mózgowym.
11. http://www.victoria.com.pl, Centrum Rehabilitacyjno-Szkoleniowe "Victoria"
12. http://www.swron.internet.pl, Stowarzyszenie Wspierania Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych w Koszalinie. Organizacja turnusów rehabilitacyjnowypoczynkowych
dla środowisk niepełnosprawnych z terenu całej Polski oraz
tworzenie i inicjowanie punktów edukacyjno-rehabilitacyjnych dla dzieci i
młodzieży niepełnosprawnej z całego kraju. Pomoce dydaktyczne polecane do
wykorzystania na turnusie rehabilitacyjnym oraz do terapii domowej. Tworzenie
komputerowej bazy danych o instytucjach zajmujących się niepełnosprawnymi.
13. http://www.ibib.waw.pl/%7Esiskos/pwn, Pracownia Wspomagania Narządów
Wzroku Mowy i Słuchu. Prowadzone są tu prace nad sprzętem elektronicznym
pomagającym inwalidom wzroku, mowy i słuchu. Rozwiązania umożliwiające
niewidomemu pracę z komputerem. System pozwalający osobom głuchoniemym
porozumiewanie się przez telefon.
14. http://www.eyegaze.com, The Eyegaze System Makers (USA) Gunter Schlosser
Kommunikationstechnologie, (D) Osobom sparaliżowanym szybką komunikację,
syntetyczną mowę, sterowanie elektronicznymi narzędziami i wiele innych
czynności wykonywanych tylko przez spojrzenie na ekran komputera oferuje
system EYEGAZE.
15. http://republika.pl/poradnia, Poradnia Rehabilitacji Niewidomych i
Słabowidzących w Poznaniu
16. http://lo13.univ.szczecin.pl/sosw, Specjalny Ośrodek Szkolno - Wychowawczy dla
Dzieci Słabosłyszących w Szczecinie
17. http://www.provita.pl, ProVita! Strona poświęcona zagadnieniom, które służą
poprawie i utrzymaniu dobrego zdrowia, samopoczucia, kondycji i w znaczący
sposób poprawiają jakość życia i umożliwiają pełniejsze z niego korzystanie.
18. http://www.hornwellness.pl. Horn Wellness Group Medyczny Sklep Internetowy
Dom:
19. http://sprzet-rehabilitacyjny.pl, ORTOPlus. Sprzedaż urządzeń do przystosowania
budynków i pomieszczeń do potrzeb osób z problemami ruchowymi.
20. http://inwestycje.kolo.com.pl/lazienka-bez-barier.php, Koło - Łazienka Bez Barier
Koło - Łazienka Bez Barier. Prawidłowe urządzenie i rozplanowanie wyposażenia
w łazience, która ma być dostępna dla osób o ograniczonej sprawności ruchowej.
200

21. http://www.polsl.gliwice.pl/alma.mater/technologie/rar8.html, Wydział
Architektury Politechniki Śląskiej. Budownictwo mieszkaniowe dla specjalnych
potrzeb a adaptacja środowiska miejskiego dla ON.
22. http://www.aura.gda.pl, AURA Poręcze, uchwyty, wyposażenie łazienek; materace
przeciwodleżynowe, sala doświadczeń świata; rampy, podjazdy, pochylnie;
fizykoterapia, hydroterapia; rehabilitacja ruchowa; wózki inwalidzkie; podnośniki
23. http://www.ecopolis.org.pl/projekty/niep.html, Dom dla osoby niepełnosprawnej
24. http://www.murator.com.pl/nsp.htm, Dom Bez Barier
25. http://www.murator.com.pl/dd.htm, Dom Dostępny
26. http://www.proreha.com.pl, ProReha. Windy dla osób niepełnosprawnych,
krzesełka łazienkowe, uchwyty i podpory, podnośniki sufitowe
27. http://www.damper.com.pl/damper/winda.html, Winda dla osób
niepełnosprawnych
28. http://www.fast.pl, FaSt. Meble dla niepełnosprawnych.
29. http://stolrad.detekt.pl, STOLRAD. Meble dla niepełnosprawnych.
30. http://www.forpol.com.pl, FORPOL Sp. z o.o. Kompleksowe rozwiązywanie
problemów związanych z usuwaniem barier architektonicznych dla ON. Jest
wyłącznym przedstawicielem firm włoskich CETECO i T.G.R.
31. http://www.akcjum.pl, AKCJUM. Wyposażenie pomieszczeń dla osób
niepełnosprawnych.
32. http://www.conrad.pl, Conrad Electronic – Polska. Nowoczesny system otwierania
okien. Nawet podczas nieobecności domowników, okna otwierane są zgodnie z ich
życzeniem. Dzięki specjalnym czujnikom podczas deszczu, wiatru, zmian
temperatury, urządzenie automatycznie zamyka lub uchyla okno. Inne akcesoria
umożliwiające automatyzacje urządzeń domowych.
33. http://www.idn.org.pl/users/kzubik/wanny/index.htm, Wanny z drzwiami
34. http://www.materace.pl, Relaks. Materace, łóżka, stelaże (regulowane i zdalnie
sterowane), kołdry i poduszki.
35. http://www.lozkawodne.com.pl, en vogue. Materace wodne.
36. http://www.wielspin.pl/i.htm, WielSpin. Fotele i leżanki wodne.
37. http://www.idn.org.pl/users/mleszcz/sprzetml, Sprzęt rehabilitacyjny dla osób z
niedowładem kończyn dolnych. Podnośnik łazienkowy, wyciągarka na schody,
pionizator, przenośnik (z wózka na łóżko i odwrotnie).
Rehabilitacja:
38. http://sprzet-rehabilitacyjny.pl, ORTOPlus. Sprzedaż urządzeń do przystosowania
budynków i pomieszczeń do potrzeb osób z problemami ruchowymi.
201

39. http://www.ortmedical.com.pl, ORT-MEDICAL Producent i dystrybutor
przedmiotów ortopedyczno-rehabilitacyjnych. Między innymi obuwia i wkładek
ortopedycznych.
40. http://www.protmed.com, Protmed Protezy, gorsety, sznurówki, aparaty. Obuwie
ortopedyczne i profilaktyczne, wkładki, kule, laski, balkoniki, materace
p/odleżynowe, ortezy, stabilizatory, wózki inwalidzkie
41. http://www.orto-tech.com.pl, Orto-tech Sprzedaż i wypożyczalnia sprzętu
ortopedycznego i rehabilitacyjnego.
42. http://www.orto-res.com.pl, ORTO-RES Centrum Zaopatrzenia Rehabilitacyjnego i
Ortopedycznego.
43. http://www.art-reh.pl, ART-REH Dziecięce ortezy stawu kolanowego. Ortezy
stawu kolanowego. Tutory unieruchamiające kończyny dolnej. Aparat modułowy
kończyny dolnej. Aparat redresujący stawu łokciowego. Szyna nadgarstkowa...
44. http://www.opiw.pl, OPIW Producent sprzętu rehabilitacyjnego.
45. http://www.draisin.pl, Draisin PL Projektowanie, produkcja i sprzedaż rowerów
terapeutycznych dla osób niepełnosprawnych i starszych
46. http://www.kbn.gov.pl/pub/kbn/eureka/0104/54.html, KBN - komitet badań
naukowych Mechaniczny konik dla dzieci z porażeniem mózgowym
47. http://www.zpc.swidnik.com.pl/mainpl.htm, ZPC Sp. z o.o. Świdnik Sprzęt
rehabilitacyjny: wózki, chodziki, podnośniki wannowe, poręcze łazienkowe.
48. http://topfitness.com.pl, TopFitness - Witryna dla zdrowia Profilaktyka zdrowotna.
Terapie chorób przewlekłych i niepoddających się leczeniu tradycyjnemu. Terapie
dolegliwości i zaburzeń.
49. http://www.arsmedica.com.pl, ARS MEDICA INVACARE - autoryzowany
przedstawiciel EHOB - przedmioty przeciwodleżynowe
50. http://www.hydromasaz.pl, P.H.U. "Costa" Dystrybutor firmy Dr Frenkel GmbH.
Hydromasaż jest naturalną terapią. Zalecany: bóle mięśni i kręgosłupa, artretyzm
bóle reumatyczne, stany pourazowe po złamanych i zwichnięciach, problemy z
oddychaniem, niedociśnienie i nadciśnienie tętnicze, dolegliwości ginekologiczne,
bezsenność, napięcia nerwowe, stres, otyłość, problemy z cerą.
51. http://www.alkon.pl, P.P.H. ALKON Artykuły przeciwodleżynowe, wyposażenie
gabinetów i sal rehabilitacyjnych, wyposażenie łazienek i WC, sprzęt sportowo -
rehabilitacyjny, zaopatrzenie ortopedyczne. Fachowo organizuje "sale
doświadczania świata". Konsultacje i terapie z zakresu leczenia schorzeń
kręgosłupa, oraz rehabilitacja dzieci głównie z uszkodzeniami układu nerwowego.
52. http://www.abcnsystem.com.pl/abcnsystem, ABC-N System Rehabilitacyjny
Kompres Rozgrzewający
53. http://www.parapodium.pl/index.htm, Doktor Perner sp. z o.o. Parapodium
dynamiczne.
202

54. http://www.bialystok.org.pl/on/proorto.html, PROORTO Białystok. Kompleksowe
zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny (buty, aparaty, protezy, itp.) i rehabilitacyjny
(wózki, podnośniki, łóżka, fotele, itp.).
55. http://www.perfect-sport.com.pl, PERFECT S.C. Ortopedyczne artykuły sportowe i
rehabilitacyjne. Firma McDavid jest producentem stabilizatorów stawów,
ochraniaczy neoprenowych, artykułów do terapii zimnej/gorącej, artykułów do
"tapingu" oraz przeciwpotnych strojów sportowych.
56. http://www.pawex.com.pl/start.html, Pawex Specjalistyczne badanie stóp i dobór
obuwia. Wyrób wkładek ortopedycznych.
57. http://strony.wp.pl/wp/zowiola, Ubrania dla niepełnosprawnych Aquila Firma
oferuje ubrania damskie i męskie szyte dla ON poruszających się na wózkach.
58. http://www.nov-el.cnet.pl PPUH "NOVEL" Mechaniczne stoły do rehabilitacji,
ćwiczeń i relaksu.
59. http://www.biomexim.prv.pl, BIOMEXIM Sp. z o.o. Firma zajmuje się dziedziną
Biomechaniki w zakresie projektowania oraz produkcji stabilizatorów kręgosłupa.
Dystrybucja endoprotez stawów.
60. http://www.master-med.com.pl, MASTER-MED S.C. Producent aparatu do
zewnętrznej stabilizacji kończyn. Przedstawiciel firmy BLATCHFORD,
producenta modułowych protez kończyn dolnych.
61. http://www.med-orth.wroc.pl, Med Orth Specjalistyczna Firma Ortopedyczna
62. http://medort.com.pl, MEDORT Firma specjalizuje się w produkcji protez kończyn
dolnych i górnych, protez oraz obuwia ortopedycznego.
63. http://www.um.tarnow.pl/firmy/arcmedica, ARS MEDICA Przedstawiciel
INVACARE i SONEN. Wykonuje sprzęty indywidualnego zaopatrzenia
ortopedycznego - buty ortopedyczne, wkładki, protezy kończyn i inne.
64. http://www.kaleb.com.pl, Kaleb Produkcja i serwis wózków do aktywnej
rehabilitacji i sportowych.
65. http://www.alurehab.com.pl, Alu Rehab Poland Polsko-norweski producent
wózków inwalidzkich.
66. http://www.karelma.com.pl/wozki.htm, Karelma S.A. - wózki transportowe Wózek
uniwersalny o napędzie elektrycznym jest stylowym i eleganckim pojazdem
przeznaczonym do poruszania się po chodnikach, parkach, terenach sportowych,
szpitalnych, w miejscach użyteczności publicznej a także w domu...
67. http://www.mf.com.pl/jarel, JAREL przedstawiciel firmy MEYRA Wózki
inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny dla dorosłych i dla dzieci - sprzedaż,
dystrybucja
68. http://www.rehamobil.ultra.pl, PPHU REHAMOBIL Świat Bez Granic
69. http://www.emico.w.pl, EMICO Sp. z o.o. Sprzedaż hurtowa i detaliczna, serwis,
naprawy, modernizacja i przeróbki (dostosowywanie indywidualne) wózków
203

inwalidzkich wszelkich typów. Sprzedaż sprzętu ortopedycznego i
rehabilitacyjnego różnego typu (podnośniki, balkoniki, pionizatory, wózki
inwalidzkie nowe i regenerowane, drobne pomoce). Przedstawiciel SWEDE na
Polskę (wózki inwalidzkie oraz podstawowe przyrządy niezbędne w łazience,
toalecie, przy jedzeniu i ubieraniu. Projektujemy i produkujemy indywidualne
rozwiązania urządzeń dla niepełnosprawnych.
70. http://www.emu.com.pl, EMU Sp. z o.o. Akumulatory bezołowiowe.
71. http://www.majer.com.pl, Ma-Je-R Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo zajmujące się
importem sprzętu medycznego, rehabilitacyjnego i laboratoryjnego.
72. http://www.inspol.com.pl, Serwis Sprzętu Rehabilitacyjnego i Szpitalnego -
Warszawa Naprawa i konserwacje: wózków, rowerów rehabilitacyjnych, wózków
wieloczynnościowych, podpórek do chodzenia
73. http://www.hbz.com.pl/sklep/index_zdrowie.htm, Wirtualny Sklep HBZ m.in.
Autopunkter (elektroakupunktura)
74. http://www.sklep-med.alpha.pl/index.html, Internetowy Sklep Paramedyczny
Aparaty do pomiaru ciśnienia, termometry elektroniczne, inhalatory...
75. http://www.polbox.com/s/sensor\1, SENSOR Firma SENSOR podjęła się
wytwarzania urządzeń do terapii z zakresu integracji wielozmysłowej oraz
projektowaniem sal mobilnych (SI). Sale projektowane są w zgodzie z ogólnie
przyjętymi zasadami. Wystrój podłogi oraz ścian stanowi zestaw materacy o
odpowiedniej sprężystości oraz bogatej kolorystyce. Gwarantuje to całkowite
bezpieczeństwo w trakcie różnych form terapii.
76. http://www.vitalife.com.pl, Med&Life Polska Sp. z o.o. Rehabilitacja i
wspomaganie leczenia "Magnetostymulacją".
Komputer:
77. http://www.idn.org.pl/techno/wykorzys.htm, Wykorzystanie Internetu dla potrzeb
osób niepełnosprawnych
78. http://www.pcbezbarier.idn.org.pl, PC bez B@rier
79. http://www.idn.org.pl/techno/infoanpn.htm, Informatyka a niepełnosprawni
Niedostatek informacji jest jednym z najpoważniejszych problemów przed jakimi
stają niepełnosprawni. Większość osób niepełnosprawnych nie uzyskuje należytego
wykształcenia z powodu barier fizycznych i społecznych uprzedzeń, a to z kolei
jest dodatkową przyczyną ich ubóstwa i zepchnięcia na margines. Coraz wiekszy
zasięg i rozwój technik informacyjnych może oznaczać wyzwolenie dla
wielotysięcznych rzesz ludzi niepełnosprawnych. (...) systemy komunikacji
zbiorowej mogą położyć kres niedoinformowaniu i izolacji wielu osób
niepełnosprawnych.
80. http://leb.net/blinux, Blind + Linux = BLINUX
204

81. http://www.idn.org.pl/techno/comp_npn.htm,
niesprawną ruchowo
Komputer w pracy z osobą
82. http://www.gumny.com.pl, NET Zakład TeleelektrONiczny Urządzenia
elektroniczne służące osobom niepełnosprawnym.
83. http://www.wiedzaizycie.pl/99061100.htm, Skaner dla dyslektyków Artykuł z
"Wiedzy i Życia" nr 6/99
Dla niewidomych i niedowidzących:
84. http://www.tyflopol.istore.pl, TYFLOpol Sklep internetowy z oprogramowaniem,
sprzętem i akcesoriami nie tylko dla osób z dysfunkcją narządu wzroku.
85. http://www.1010.com.pl, 1010 Sklep internetowy, zajmujący się sprzedażą
urządzeń codziennego użytku dla osób niewidomych i słabo widzących, od białych
lasek i zegarków po najnowocześniejszą elektronikę i oprogramowanie.
86. http://www.migraf.pl, MiGRAF Producent Nawigatora, polskiego urządzenia GPS
przeznaczonego dla osób niewidomych.
87. http://www.atkomp.com.pl, ATKOMP Kalendarz wydrukowany brajlem,
ilustrowany (grafika wypukła). Utwory literackie wydrukowane systemem brajla.
Książki mówione do odtwarzania na magnetofonie, CD, lub komputerze (wave,
mp3). Klawiatura komputerowa z systemem pisma punktowego... Gotowe zestawy
komputerowe, podzespoły i akcesoria komputerowe... Konwersja tekstu na mowę
do formatów wave, mp3, audio CD i do odtwarzania na magnetofonie. Grafika -
wypukłe rysunki, wykresy, tabele, diagramy schematy itp. Ksero. Pomoce naukowe
w postaci wypukłej lub drukowanej systemem braille'a.
88. http://www.rp.pl/gazeta/wydanie_020611/nauka/nauka_a_3.html, Niewidomy za
kierownicą Materiał z gazety RZECZPOSPOLITA
89. http://www.idn.org.pl/psrp/komputer, Komputer dla niewidomych Serwis
komputerowy
90. http://www.cnin.uw.edu.pl, Centrum Komputerowe dla Studentów Niewidomych i
Niedowidzących Polecamy! M.in. oprogramowanie.
91. http://www.idn.org.pl/techno/informator.htm, Informator PFRON Informator
zawierający m.in. opis sprzętu i oprogramowania specjalistycznego, o zakup
którego można będzie wnioskować w ramach programu celowego "Komputer dla
Homera". Do ściągnięcia brail-informator2000-4.txt
92. http://www.pcworld.com.pl/ftp/pc/programy/0650.html, Talking Browser Aplikacja
wzbogacająca przeglądarkę o możliwość czytania tekstowej zawartości stron
HTML.
93. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/pdn.htm, PDN - system dla osób z
upośledzeniem wzroku System PDN umożliwia osobom niewidomym lub
słabowidzącym pracę z komputerem wyposażonym w oprogramowanie użytkowe
205

pracujące pod kontrolą systemu operacyjnego Windows 95. Dotyczy to zwłaszcza
edytorów tekstowych, arkuszy kalkulacyjnych, baz danych i komunikacji z siecią
Internet. Praca ta jest w pełnym zakresie samodzielna i nie wymaga pomocy innych
osób. Jest to możliwe dzięki przetwarzaniu informacji wyświetlanej na ekranie
komputera w postać mówioną z wykorzystaniem syntezera mowy.
94. http://www.neurosoft.pl, Neurosoft SynTalk. Oprogramowanie do generowania
mowy syntetycznej pracujące w środowisku Microsoft(r) Windows(tm). Synteza
mowy polega na zamianie tekstu zadanego w postaci znakowej na wypowiedź w
postaci dźwiękowej. Wypowiedź odtwarzana jest przez dowolne urządzenie
dźwiękowe pracujące pod MS Windows (karta dźwiękowa, modem).
95. http://www.man.poznan.pl/%7Eharpo/niemy.htm, Pomoce dla niewidomych z
poznańskiej firmy HARPO Syntezator mowy polskiej "Kubuś", zestawy lektorskie,
programy umożliwiające niewidomym pracę w systemie Windows. Łatwy dostęp
do internetu. Oferta handlowa firmy stale się poszerza. Aktualnie Harpo może
zrealizować każde zamówienie na dostępny na rynku światowym sprzęt czy
oprogramowanie.
96. http://polbox.com/w/wcagara, CYFROMAX Urządzenia mówiące i
oprogramowanie dla niewidomych.
97. http://www.idn.org.pl/altix/index.htm, ALTIX Systemy informatyczne, technika i
poradnictwo dla niepełnosprawnych... Polski producent syntezatora mowy
Readbord. W specjalnej ofercie są mówiące termometry i testery kolorów.
98. http://www.emtron.com.pl, Emtron Spółka z o.o. M.in. produkty dla niewidomych
(m.in. wypukły papier, ekran dotykowy, syntezator mowy SMP3).
99. http://www.ece.com.pl, E.C.E. Konrad Łukaszewicz. Sprzęt udostępniający
niewidomemu komputer. Syntezator mowy wykorzystujący algorytmy syntezy
mowy opracowane w Instytucie Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN.
Polska wersja Windows Eyes. Produkcja Ekranu Dotykowego. Komputerowy
zestaw rehabilitacyjny. Również urządzenia wspomagające osoby niewidome i8
słabowidzące.
100. http://www.idn.org.pl/techno/www_blind.htm, IBM - Home Page Reader
Informacje o przeglądarce internetowej dla niewidomych.
W Świecie Ciszy:
101. http://www.nieslyszacy.pl, Wirtu@lny Niesłyszący Organizacja
Niesłyszących Internautów
102. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/kuba.htm, Kuba - Badania
przesiewowe słuchu za pomoą potencjałów wywołanych pnia mózgu Kuba
umożliwia ocenę progu słyszenia oraz podstawowych parametrów czasowych
206

odpowiedzi ABR niezbędnym przy różnicowaniu ślimakowych i pozaślimakowych
ubytków słuchu.
103. http://www.iss.katowice.pl/ISS/Oferta/marta.htm, Marta - Urządzenie do
rejestracji słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu Marta jest
urządzeniem przeznaczonym do rejestracji słuchowych potencjałów wywołanych
pnia mózgu (ABR). Badania te są stosowane do oceny progu słyszenia oraz stanu
drogi słuchowej - od nerwu słuchowego do pnia mózgu.
104. http://www.idn.org.pl/sluch/index.html, Słuch i hałas - Aparaty do ucha
Aparaty słuchowe, których roczna produkcja na świecie przekracza 3 mln szt
stosuje się przede wszystkim jako wzmocnienie osłabionego słuchu. Chociaż pełnią
funkcję protezy nie są nią w istocie. Są dla człowieka tym samym czym są okulary.
Dobrze dobrany aparat słuchowy nie tylko przywraca słuch, ale umożliwia
odbieranie dźwięków nigdy dotychczas niesłyszanych, a czasem niedostępnych dla
innych. Osoba nosząca dobrany nowoczesny aparat znajduje się w w zupełnie
innym świecie akustycznym. Aparaty słuchowe stosuje się nie tylko dla
wzmocnienia osłabionego słuchu, ale (szczególnie u dzieci) do leczenia słuchu i
mowy i do rehabilitacji po operacjach.
105. http://www.gapp.pl/forum/rehabilitacja/glusi.htm, Co słychać w świecie
ciszy Interesujące linki dotyczące niesłyszących.
106. http://www.idn.org.pl/techno/wideotelefon.zip, Wideotelefon
8.3. Główne organizacje pozarządowe, stowarzyszenia działające na rzecz ludzi
starszych, niepełnosprawnych,
Organizacje pozarządowe:
1. Forum50+ www.forum.senior.info.pl
FORUM 50+ SENIORZY XXI WIEKU - platforma skupiająca 24 organizacje działające
na rzecz poprawy jakości życia ludzi starszych w Polsce (www.forum.senior.info.pl)
Osoba kontaktowa reprezentująca organizację:
Hanna Nowakowska (prezes organizacji Ja- Kobieta)
Ul Kopcińska 6/10
07-777 Warszawa
Tel: +48 22 641 5053 lub 0694 451 604
Email : fundacja-jakobieta@o2.pl
2. Fundacja „Emeryt” www.bazy.ngo.pl/search/info.asp?id=7229
207

2. Uniwersytet Trzeciego Wieku Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
www.sgh.waw.pl/ksztalcenie/u3w/
4. Fundacja "Samaritanus" - organizacja udziela pomocy w zakresie zdrowia i opieki
społecznej osobom potrzebującym
Osoby kontaktowe reprezentujące organizację:
Jan Zaborowski/Ewa Kominek
Ul. Ogrodowa 37 p. 34
00-873 Warszawa
Tel/fax: +48 22 817 1009
Email : ewacomin@o2.pl
Organizacja jest członkiem AGE-Platform (The Euroepan Older People's Organization)
Bruksela, Belgia: www.age-platform.org
Kontakt: Isabel Mota Borges, Policy Officer
AGE- The European Older People's Platform
Rue Froissart 111
B-1040 Brussels Belgium
Tel: +32 2 280 14 70
Fax:+32 2 280 15 22
E-mail: isabel.borges@age-platform.org
5. Wielkopolskie Stowarzyszenie Wolontariuszy Opieki Paliatywnej "Hospicjum
Domowe" - stowarzyszenie zajmuje się opieką nad chorymi, u których zakończono
leczenie przyczynowe. Zdecydowaną większość podopiecznych stanowią osoby starsze ze
schorzeniami nienowotworowymi (zaawansowane postaci otepienia, depresji, choroby
Parkinsona, stany po złamaniach, stany po udarach). Przy WSWOP „Hospicjum domowe”
działa Poradnia Geriatryczna, Poradnia Leczenia Bólu i Poradnia Medycyny Paliatywnej, a
także Centrum Seniora (www.hospicjum-domowe.poznan.pl)Osoba kontaktowa
reprezentująca organizację:
Anna Jakrzewska-Sawińska
Ul. 27 Grudnia 3
61-737 Poznań
tel: 061 6590140
list@hospicjum-domowe.poznan.pl
208

8.4. Inni ważni partnerzy (np. CSIOZ, NFZ, prywatne firmy oferujące usługi opieki
zdrowotnej, ubezpieczyciele potencjalnie zainteresowani tematem AAL).
Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia
Narodowy Fundusz Zdrowia
Kardiofon Sp z o.o.
Szpital Geriatryczny im. Jana Pawła II w Katowicach - jedyny szpital o tym profilu w
kraju; dysponuje poranią geriatryczną i hospitalizuje starszych chorych zapewniając im
ciągłość opieki)
Osoba kontaktowa reprezentująca organizację:
Jarosław Derejczyk (wicedyrektor szpitala)
Ul. Morawa 31
40-353 Katowice
tel.: 32 2568149
209

Zał.1. Konkursy 7-31. Słowo kluczowe „starszych”
1 H02E 001 18
Poczucie tożsamości ludzi starszych w środowisku dużego miasta (PROMOTORSKI),dr
hab. Stanisław Wawryniuk, UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI WYDZIAŁ
HUMANISTYCZNY, 01/03/2000 - 30/06/2003, 25000 PLN
1 H02F 001 16
Mieszkania dla starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian,prof. dr hab. Inga
Ogonowska, INSTYTUT GOSPODARKI MIESZKANIOWEJ, 01/05/1999 - 31/05/2001,
120000 PLN
1 H02F 003 19
Warunki życia ludzi starszych i ich zachowania na rynku,prof. dr hab. Alicja Kusińska,
INSTYTUT RYNKU WEWNĘTRZNEGO I KONSUMPCJI, 01/07/2000 - 30/06/2002,
120000 PLN
1 H02F 007 16
Warunki życia i potrzeby ludzi starszych w Polsce - stan aktualny, kierunki zmian oraz
zadania polityki społecznej,prof. dr hab. Brunon Synak, AKADEMIA MEDYCZNA W
BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ LEKARSKI, 19/04/1999 - 31/12/2001, 270000 PLN
1 H02F 008 16
Satysfakcja życiowa osób starszych w świetle badań jakościowych,dr Małgorzata Halicka,
AKADEMIA MEDYCZNA W BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ LEKARSKI, 01/01/1999 -
31/12/2001, 29970 PLN
2 H01F 008 25
Funkcjonowanie pamięci operacyjnej u osób depresyjnych i starszych: podejście
psychofizyczne(PROMOTORSKI),dr hab. Grzegorz Sędek, SZKOŁA WYŻSZA
PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ W WARSZAWIE, 30/10/2003 - 29/04/2005, 30000 PLN
2 H02E 019 25
Opieka długoterminowa i świadczenia opiekuńcze dla osób starszych - diagnoza i
możliwości zaspokojenia potrzeb,dr hab. Piotr Błędowski, SZKOŁA GŁÓWNA
HANDLOWA W WARSZAWIE KOLEGIUM EKONOMICZNO-SPOŁECZNE,

17/11/2003 - 16/07/2005, 150000 PLN
2 H02E 046 24
Instytucje zabezpieczenia społecznego dla osób starszych. Diagnoza i wyzwania.,dr Zofia
Czepulis-Rutkowska, INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH, 05/05/2003 -
04/05/2006, 80000 PLN
2 H02E 074 22
System emerytalno-rentowy rolników i usługi opiekuńczo - lecznicze dla ludzi starszych na
wsi w opiniach dwóch pokoleń,dr Beata Pięcek, INSTYTUT ROZWOJU WSI I
ROLNICTWA PAN, 01/05/2002 - 31/03/2004, 100000 PLN
2 P05D 069 27
Zaburzenia kontroli motorycznej determinujące niestabilność postawy u osób starszych,dr
hab. Janusz Błaszczyk, AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W
KATOWICACH WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO, 11/10/2004 - 10/10/2007,
118600 PLN
2 P06T 027 26
Badanie współzależności pomiędzy sposobem żywienia a długowiecznością osób starszych
z regionu olsztyńskiego,dr inż. Małgorzata Anna Słowińska, UNIWERSYTET
WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ NAUKI O ŹYWNOŚCI,
29/03/2004 - 28/02/2007, 120000 PLN
2 P06T 040 26
Wpływ intensyfikatorów smaku na występowanie zjawiska sytości sensorycznie
specyficznej u ludzi w zależności od płci i wieku,dr inż. Grzegorz Galiński, AKADEMIA
ROLNICZA IM. AUGUSTA CIESZKOWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ NAUK O
ŹYWNOŚCI I ŹYWIENIU, 29/03/2004 - 28/03/2006, 64600 PLN
4 P05B 015 18
Fizjo-pataologiczne zmiany w układzie krążenia ludzi starszych. Nowe możliwości analizy
biomechanicznych parametrów tętnic (PROMOTORSKI),prof. dr hab. Józef Kocemba,
COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO WYDZIAŁ
LEKARSKI, 02/01/2000 - 31/12/2002, 40200 PLN

4 P05B 025 14
Wpływ wydolności fizycznej na funkcję śródbłonka (PROMOTORSKI),prof. dr hab. Jerzy
Korewicki, INSTYTUT KARDIOLOGII, 01/03/1998 - 31/12/1999, 40000 PLN
4 P05B 071 14
Genetycznie uwarunkowana trombofilia w zatorze tętnicy płucnej,prof. dr hab. Ewa
Niżankowska, COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
WYDZIAŁ LEKARSKI, 02/01/1998 - 30/06/2001, 200000 PLN
4 P05C 001 18
Ekspresja koneksyny w komórkach mięśnia serca u chorych z tetralogią Fallota
(PROMOTORSKI),dr hab. Edward Malec, COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU
JAGIELLOŃSKIEGO WYDZIAŁ LEKARSKI, 31/01/2000 - 31/12/2001, 50000 PLN
4 P05C 004 16
Wybrane czynniki fibrynolizy w przebiegu zakrzepowo-zarostowego zapalenia naczyń
(PROMOTORSKI),prof. zw. dr hab. Jerzy Michalak, AKADEMIA MEDYCZNA W
LUBLINIE IM. PROFESORA FELIKSA SKUBISZEWSKIEGO WYDZIAŁ
LEKARSKI, 01/01/1999 - 01/10/2000, 28498 PLN
4 P05D 017 13
Uwarunkowania sposobu żywienia i stanu odżywienia ludzi starszych rejonu
warszawskiego i olsztyńskiego,prof dr hab Wojciech Roszkowski, SZKOŁA GŁÓWNA
GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ NAUK O ŹYWIENIU
CZŁOWIEKA I KONSUMPCJI, 01/12/1997 - 30/11/2000, 410000 PLN
4 P05D 024 09
Wpływ aktywności ruchowej na sprawność fizyczną ludzi długowiecznych
(PROMOTORSKI),dr hab. Tadeusz Łobożewicz, AKADEMIA WYCHOWANIA
FIZYCZNEGO JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W WARSZAWIE, 01/05/1995 - 31/10/1998,
21520 PLN
4 P05D 027 10
Analiza preferencji pokarmowych i ich związku ze sprawnością zmysłów
chemorecepcyjnych oraz zmysłu wzroku u osób starszych żywionych w domach pomocy
społecznej,mgr inż. Małgorzata Zielke, AKADEMIA ROLNICZA IM. AUGUSTA

CIESZKOWSKIEGO W POZNANIU WYDZIAŁ TECHNOLOGII ŹYWNOŚCI,
02/01/1996 - 31/12/1996, 9680 PLN
4 P05D 031 08
Badania korelacji między stanem zdrowia i sprawnością psycho-fizyczną ludzi starych a
ich zaangażowanie w działalność samopomocową (PROMOTORSKI),prof. dr hab.
Wojciech Pędich, AKADEMIA MEDYCZNA W BIAŁYMSTOKU, 01/01/1995 -
31/12/1996, 25100 PLN
4 P05D 058 15
Opiekunowie niesprawnych ludzi starych w Polsce na przykladzie podopiecznych Poradni
Rejonowej w centrum m. Bialegostoku,dr hab. Barbara Bień, AKADEMIA MEDYCZNA
W BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ LEKARSKI, 15/07/1998 - 30/06/2001, 185700 PLN
4 P05D 076 17
Opracowanie biomechanicznej metody oceny stanu funkcjonalnego stawu biodrowego w
procesie leczenia i rehabilitacji,prof. dr hab. Andrzej Wit, AKADEMIA WYCHOWANIA
FIZYCZNEGO JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ
REHABILITACJI RUCHOWEJ, 01/10/1999 - 30/09/2002, 219500 PLN
6 P05D 020 20
Upadki u starszych mężczyzn a parametry równowagi statycznej ciała, cechy somatyczne,
markery obrotu kostnego oraz poziom aktywności fizycznej,prof. dr hab. Wiesław Osiński,
AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO IM. EUGENIUSZA PIASECKIEGO W
POZNANIU WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO, 15/02/2001 - 31/12/2002,
45400 PLN
7 T11E 005 20
Dekompozycja falkowa w analizie wybranych struktur kostnych w rentgenogramach
ręki(PROMOTORSKI),dr hab. inż. prof. Ewa Piętka, POLITECHNIKA ŚLĄSKA W
GLIWICACH WYDZIAŁ AUTOMATYKI, ELEKTRONIKI I INFORMATYKI,
01/03/2001 - 30/06/2002, 19825 PLN
8 S506 005 07
Ocena elastyczności tętnicy szyjnej wspólnej w kolejnych stadiach rozwoju miażdżycy,prof.
Walerian Staszkiewicz, AKADEMIA MEDYCZNA W WARSZAWIE, 01/11/1994 -

30/10/1997, 132200 PLN
8 T11E 012 09
Wysokorozdzielcza czasowo-częstotliwościowa analiza wrzecion snu i identyfikacja ich
generatorów,prof.dr hab. Katarzyna Cieślak-Blinowska, UNIWERSYTET
WARSZAWSKI WYDZIAŁ FIZYKI, 01/07/1995 - 30/06/1998, 131150 PLN
N404 036 31/2082
Badanie możliwości funkcjonalnych ręki osób starszych - opracowanie danych i
wskazówek do projektowania i modernizacji uchwytów,prof. dr hab. Ewa Nowak,
INSTYTUT WZORNICTWA PRZEMYSŁOWEGO, 09/10/2006 - 08/10/2008, 240000
PLN
N404 040 31/2187
Percepcja przemocy wobec osób starszych wiekiem. Czynniki warunkujące, grupy
podwyższonego ryzyka. Ocena zjawiska z perspektywy zawodów włączonych w opiekę nad
osobami starszymi wiekiem,prof. dr hab. Beata Tobiasz-Adamczyk, UNIWERSYTET
JAGIELLOŃSKI COLLEGIUM MEDICUM WYDZIAŁ LEKARSKI, 29/09/2006 -
28/09/2009, 147700 PLN

Zał. 2 Konkurs 33. Sekcja Technika w Medycynie (N 518)
Numer wniosku: N N518 1926 33
Tytuł: Metody oceny zaburzeń funkcji lokomocyjnych człowieka
Kierownik: dr hab. inż. Jasińska-Choromańska Danuta
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Mechatroniki
Typ projektu: Promotorski
Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N518 3018 33
Tytuł: Opracowanie przestrzennego modelu gęstości tkanki kostnej
umożliwiającego komputerową analizę własności mechanicznych
kości
Kierownik: dr hab. inż. Wróbel Zygmunt Zdzisław
Instytucja realizująca: Uniwersytet Śląski w Katowicach ; Wydział Informatyki i Nauki o
Materiałach
Typ projektu: Własny
Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N518 4219 33
Tytuł: Elementy optyczne do korekcji starczowzroczności
Kierownik: dr inż. Sypek Maciej
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska; Wydział Fizyki
Typ projektu: Własny
Dyscyplina naukowa: Technika w Medycynie
Komisja: nierekomendowany

Zał.3. Konkurs 33. Słowo kluczowe „internet”.

Numer wniosku: N N115 0386 33
Tytuł: Ergonomiczność interfejsów aplikacji i serwisów
internetowych przeznaczonych dla osób starszych i
niepełnosprawnych - opracowanie zasad budowy i narzędzi
walidacji
Kierownik: dr inż. Wiśniewski Zbigniew
Instytucja realizująca: Politechnika Łódzka ; Wydział Organizacji i Zarządzania
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Nauki o Zarządzaniu
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N526 2294 33
Tytuł: Metody przekazu informacji czasowo - przestrzennych dla
odbiorców dorosłych, odbiorców w starszym wieku i dzieci
za pomocą animacji kartograficznych przystosowanych do
prezentacji w środowisku sieci internetowej i urządzeń
przenośnych
Kierownik: dr Dukaczewski Dariusz Ryszard
Instytucja realizująca: Instytut Geodezji i Kartografii
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Geodezja i Kartografia
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N106 4554 33
Tytuł: Wpływ Internetu na psychologiczne funkcjonowanie
Kierownik: dr Błachnio Agata
człowieka. Osobowość użytkowników Internetu
Instytucja realizująca: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II ; Wydział
Typ projektu: własny
Nauk Społecznych
Dyscyplina naukowa: Psychologia i Pedagogika

Zał.4. Konkurs 33. Słowo kluczowe „robot”

Numer wniosku: N N514 1283 33
Tytuł: Analiza metod koordynacji sensometrycznej między okiem a
ręką robota usługowego
Kierownik: prof. dr hab. inż. Zieliński Cezary Mariusz
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Elektroniki i Technik
Informacyjnych
Typ projektu: promotorski
Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N508 3833 33
Tytuł: Badanie wpływu parametrów i zakłóceń procesu spawania na
promieniowanie plazmy indukowanej przy spawaniu wiązką
laserową Nd:YAG na stanowisku zrobotyzowanym.
Kierownik: dr inż. Łomozik Mirosław
Instytucja realizująca: Instytut Spawalnictwa
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Technologie Materiałowe
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N514 3155 33
Tytuł: Kołowe roboty mobilne z poślizgami: modele, sterowanie i
miary jakości
Kierownik: prof. dr hab. inż. Tchoń Krzysztof Antoni
Instytucja realizująca: Politechnika Wrocławska ; Wydział Elektroniki
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N501 0108 33
Tytuł: Mechatroniczne projektowanie robotów inspekcyjnych
Kierownik: prof. dr hab. inż. Giergiel Józef

Instytucja realizująca: Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica ; Wydział
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Mechanika
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N514 1278 33
Inżynierii Mechanicznej i Robotyki
Tytuł: Metoda sterowania pozycyjno-silnikowego do zastosowania w
robotach usługowych
Kierownik: prof. dr hab. inż. Zieliński Cezary Mariusz
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Elektroniki i Technik
Informacyjnych
Typ projektu: promotorski
Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N519 2358 33
Tytuł: Metody wizji komputerowej i robotyki w dokowaniu
molekularnym
Kierownik: prof. dr hab. inż. Kimmel Marek
Instytucja realizująca: Politechnika Śląska ; Wydział Automatyki, Elektroniki i
Informatyki
Typ projektu: promotorski
Dyscyplina naukowa: Metody Komputerowe w Nauce
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N504 4574 33
Tytuł: Modelowanie, konstruowanie, programowanie i stabilizacja
ruchu czteronożnego robota kroczącego
Kierownik: dr inż. Trojnacki Maciej Tomasz
Instytucja realizująca: Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza ; Wydział
Budowy Maszyn i Lotnictwa

Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Eksploatacja Maszyn
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N516 4311 33
Tytuł: Nowe algorytmy tworzenia trójwymiarowej reprezentacji
otoczenia przez robota mobilnego na podstawie map głębi
uzyskanych z dalmierza laserowego
Kierownik: dr Siemiątkowska Barbara
Instytucja realizująca: Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Technologie Informacyjne
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N506 3140 33
Tytuł: Ocena przydatności lokalnych i uzyskanych z recyklingu
materiałów ziarnistych pod względem istotnych cech dla
technologii ulepszenia stosowanych w robotach ziemnych i do
podbudów drogowych
Kierownik: dr inż. Duszyński Andrzej Zdzisław
Instytucja realizująca: Instytut Badawczy Dróg i Mostów
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Budownictwo
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N514 1287 33
Tytuł: Problemy aktywnego czucia, interpretacji i informacji
sensorycznej i manipulacji w robotach usługowych
Kierownik: prof. dr hab. inż. Zieliński Cezary Mariusz
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Elektroniki i Technik
Typ projektu: własny
Informacyjnych

Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: O N504 2848 33
Tytuł: Sterowanie i nadzorowanie połączonych w sieć mobilnych
robotów inspekcyjno - interwencyjnych
Kierownik: prof. dr hab. inż. Masłowski Andrzej
Instytucja realizująca: Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów "PIAP"
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Eksploatacja Maszyn
Numer wniosku: N N502 4569 33
Tytuł: Synteza mechatronicznego układu zawieszenia robota moblinego
z funkcją poziomowania platformy
Kierownik: prof. dr hab. inż. Gronowicz Antoni
Instytucja realizująca: Politechnika Wrocławska ; Wydział Mechaniczny
Typ projektu: promotorski
Dyscyplina naukowa: Konstrukcja Maszyn
Komisja: rekomendowany
Numer wniosku: N N503 0173 33
Tytuł: System zdalnego sterowania głosowego zrobotyzowanym
gniazdem produkcyjnym przy użyciu języka naturalnego
Kierownik: dr inż. Rogowski Adam Mariusz
Instytucja realizująca: Politechnika Warszawska ; Wydział Inżynierii Produkcji
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Technologia Maszyn
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N514 3132 33
Tytuł: Topologia, mechanika i sterowanie zespołu współpracujących
robotów kołowo-kroczących
Kierownik: prof. dr hab. inż. Gronowicz Antoni

Instytucja realizująca: Politechnika Wrocławska ; Wydział Mechaniczny
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N506 3138 33
Tytuł: Uwarunkowania technologiczne zastosowań techniki strzelniczej
w robotach wyburzeniowych przy uwzględnieniu oceny i
zapobiegania zagrożeniom dla środowiska
Kierownik: dr hab. inż. Batko Paweł
Instytucja realizująca: Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica ; Wydział
Typ projektu: własny
Górnictwa i Geoinżynierii
Dyscyplina naukowa: Budownictwo
Komisja: nierekomendowany
Numer wniosku: N N514 3387 33
Tytuł: Zespoły współpracujących robotów mobilnych
Kierownik: prof. dr hab. inż. Kozłowski Krzysztof Roman
Instytucja realizująca: Politechnika Poznańska ; Wydział Informatyki i Zarządzania
Typ projektu: własny
Dyscyplina naukowa: Automatyka i Robotyka
Komisja: nierekomendowany

Zał.5. Prace doktorskie i habilitacyjne dotyczące osób starszych.
Analiza czynników ryzyka w chirurgicznym leczeniu choroby niedokrwiennej serca u
chorych po 70 roku życia w materiale I Kliniki Kardiochirurgii w Katowicach
Rodzaj pracy badawczej:
praca
doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Janusz Skarysz
Data zakończenia: 1998/08/03
Dom pomocy społecznej jako instytucja wspomagająca człowieka starszego
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Anna Leszczyńska-Rejchert
Data zakończenia: 2001/05/10
Dostępność świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej wśród starszych podopiecznych
lekarzy rodzinnych i pielęgniarek rodzinnych w Giżycku
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Joanna Marcinowicz
Data zakończenia: 2004/06/16
Edukacyjne i psychospołeczne uwarunkowania aktywności ludzi starzejących się i starych
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Anna Kieszkowska
Data zakończenia: 1998/04/07
Fizjologiczne i metaboliczne mechanizmy aktywności ruchowej u osób starszych
Rodzaj pracy badawczej: praca habilitacyjna
Autor rozprawy habilitacyjnej: Tomasz Jan Kostka
Data zakończenia: 2000/04/18
Gospodarstwa domowe ludzi starszych w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem sfery
żywności i żywienia
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Magdalena Ewa Banasiak

Data zakończenia: 2005/06/21
Mieszkania dla starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian. cz.I
Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa
Kierownik: Inga Ogonowska
Data zakończenia: 1999/12/30
Mieszkania dla starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian. Cz.II
Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa
Kierownik: Hanka Ludmiła Zaniewska
Data zakończenia: 2000/05/31
Model żywienia osób starszych podczas pobytu w szpitalu
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Elżbieta Gabrowska
Data zakończenia: 2005/11/18
Ocena czynnościowego leczenia złamań bliższego odcinka kości ramiennej u osób
starszych
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Konrad Jerzy Bernacki
Data zakończenia: 2000/12/15
Ocena stanu zdrowia ludzi starszych na tle warunków ich życia
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Jolanta Bielawska
Data zakończenia: 1999/05/21
Ocena wpływu aktywności ludzi w podeszłym wieku na stan ich zdrowia
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Anita Beata Gębska-Kuczerowska
Data zakończenia: 2001/03/27
Ocena wybranych parametrów układu hemostazy w reprezentatywnej grupie starszych
mieszkańców miasta Łodzi
Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa

Kierownik: Barbara Bożena Kostka
Data zakończenia: 2006/12/31
Opieka pielęgniarska nad osobą starszą w domu
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Hanna Maria Kachaniuk
Data zakończenia: 1998/05/28
Postawy wobec edukacji osób po ukończeniu aktywności zawodowej
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Magdalena Pakuła
Data zakończenia: 2001/01/18
Poszukiwanie przyczyn zmniejszania się wydolności fizycznej u mężczyzn powyżej 60
roku życia
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Wiesław Ziółkowski
Data zakończenia: 2001/09/19
Próba oceny wybranych czynników na jakość życia mieszkańców domów pomocy
społecznej w województwie podkarpackim
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Joanna Grzegorczyk
Data zakończenia: 2004/06/22
Społeczne uwarunkowania zmian mineralizacji kośćca z wiekiem
Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa
Kierownik: Elżbieta Rogucka-Wojtkowska
Data zakończenia: 1999/06/30
Sprawność funkcji poznawczych jako czynnik ryzyka śmiertelności wewnątrzszpitalnej
chorych z niewydolnością serca w podeszłym wieku
Rodzaj pracy badawczej: praca doktorska
Autor rozprawy doktorskiej: Andrzej Jóźwiak
Data zakończenia: 2004/05/19

Warunki życia ludzi starszych i ich zachowania na rynku
Rodzaj pracy badawczej: praca naukowa
Kierownik: Alicja Kusińska
Data zakończenia: 2002/06/30