REVOLUCIJE STARE HELADE I RIMSKE REPUBLIKE

14
Revolucije stare Helade i Rimske Republike
Atenska država je kao takva obezbjeñivala i institucije koje su brinule o voñenju
državnih hronika i arhivu.
Kao i u drugim državama, i u Ateni su se bilježili svi važniji dogañaji u hronike.
Zaduženje da vode državne hronike imali su eksegeti (εξηvγηται) - tumači u čiju
nadležnost je ulazilo i pravo tumačenja vjerskog prava. Činjenica da su iste državne
službe imale dužnost da brinu i o vjerskom pravu i o svakodnevnom voñenju državnih
hronika, jasno govori da je čuvanje historijskog sjećanja imalo posvećen karakter,
zaogrnut religijskim plaštom. Od početka IV. st. p. n. e. počelo se sa obrañivanjem
državnih hronika Atene i na osnovi podataka koje su one sadržavale u sebi i pisanje
historijskih djela. Takva historijska djela su se zvale Atide, a njeni pisci Atidografi.
Sadržaji Atida su se uglavnom ticali ustava i političke historije, pa su kao takvi nudili i
dosta materijala koji bi se odnosio na kratkotrajnu vladavinu oligarhije iz 404. i 403. god.
p. n. e. Na vladavinu Tridesetorice se sigurno osvrnula većina atidografa, pogotovu jer je
jedan dio njih bio i savremenik tih zbivanja. Tako možemo pretpostaviti da su jedan dio
svojih historija atidografi Klidem, Melantije, Fanodem, Androtion, Demon i Filohor
posvetili i Ateni u 404. i 403. god. p. n. e. Od njihovih djela sačuvani su samo fragmenti
kod drugih pisaca, što predstavlja veliki nedostatak, jer su se atide odlikovale
dokumentarnom tačnošću jer su donosile izvode iz zvaničnih državnih dokumenata.
Atenjani su čuvali i svoje zakone (koji su od vremena Drakona morali biti u pisanoj
formi), meñudržavne ugovore, sudske zapise, zapisnike narodne skupštine i „Vijeća 500“.
Broj tih pisanih dokumenata uslovljen demokratskim sistemom je doživio
hiperprodukciju. Državna arhiva se nalazila u hramovima i Pritaneju i bila je dobro
čuvana. Ti dokumenti bi bili prvorazredan izvor za obradu naše teme jer su sadržavali i
ona pisana svjedočanstva koja su govorila o 404. i 403. god. p. n. e., a bila bi direktno
producirana iz državnih i političkih institucija, službi i grupacija. Nažalost veliki dio toga
materijala je danas izgubljen. Ostali su uglavnom sačuvani oni pisani dokumenti koji su
pisani na trajnijem materijalu kao što su kamen i mermer, a i oni samo djelimično. Ipak
vrijednost toga materijala leži u tome da su mnogi antički historičari bili u mogućnosti da
koriste taj bogati materijal i da ga uvrštavaju u svoja djela, tako su neki prepisi tih
dokumenata došli i do nas.
Vladavina Tridesetorice je izazivala veliku pažnju kod antičkih historičara. Veliki dio
antičkih pisaca koji je bio savremen sa dogañajima iz 404. i 403. god. p. n. e., ili je živio
poslije njih je spominjao u većoj ili manjoj mjeri, nekada samo fragmentarno tiraniju
Tridesetorice i ličnosti koje su u njima igrale glavne uloge. Znamo da je Duris sa Samosa
(jedno vrijeme i vladar toga otoka) napisao Opću Historiju i Historiju otoka Samosa, a
Filarh historiju koja se sastojala od 28 knjiga. Teopomp je napisao historiju koja je
obrañivala razdoblje od 411. do 394. god. p. n. e., a Efor je napisao Opću historiju od
dorske seobe do Filipovog posjedanja Perinta 340. god. p. n. e. Svi spomenuti pisci su se
više-manje sigurno osvrtali i na period oligarhijske osmomjesečne vladavine u Ateni sa
kraja V. st. p. n. e. Anisten, Sokratov učenik i osnivać kiničke filozofske škole napisao je
izgubljeni spis Alkibijad, čija su zadnja poglavlja vjerovatno donosila podrobnije
informacije o 404. i 403. god. p. n. e. Vjerovatno kratkotrajnu zločinačku vladavinu