W CIENIU CZEPKA - Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i ...

www.doipip.wroc.pl 

W CIENIU 

CZEPKA 

N IIEZALEŻNY E Z A L E Ż N Y 

MMIESIĘCZNIK I E S I Ę C Z N I K 

PPIELĘGNIAREK I E L Ę G N I A R E K 

I POŁOŻNYCH 

P O Ł O Ż N YC H 

OOKRĘGU K R Ę G U 

WWROCŁAWSKIEGO R O C Ł A W S K I E G O 

I LLEGNICKIEGO E G N I C K I E G O 

NUMER UMER 11 (229) LISTOPAD 2010 

WROCŁAW – LEGNICA 

ISSN 1425–6584 

1425–6584

W NUMERZE .................................................str. 

INFORMACJE 

INFORMACJE DORPIP ................................ 2- 5 

PTP 

PTP ...................................................................6 

PREWENCJA 

Ostatni etap ...................................................7 

PIELĘGNIARSTWO 

Wolontariat ..................................................11 

POŁOŻNICTWO 

SIDS ..............................................................13 

PROBLEMY PRAWNE 

Opinia konsultanta ....................................15 

INFORMACJE cd. 

Urosilesiana .................................................16 

OGŁOSZENIA 

KONKURS ......................................................16 

Ogłoszenia .............................................17-20 

Pielęgniarka roku – konkurs ....................23 

PAMIĘĆ I SERCE ......................... 20-23 

Ogłoszenia .............................................24-25 

NASZA OKŁADKA 

Powiat Górowski jest położony w północno-środkowej 

części województwa dolnośląskiego. 

Ziemia górowska obejmuje teren 

o powierzchni 738,1 kilometrów kwadratowych. 

Zamieszkuje tu prawie 38 tysięcy 

osób. 

Pierwsza wzmianka o wsi Góra pojawiła 

się już w 1155 r. w bulli papieża Hadriana 

IV, która opisuje posiadłości biskupstwa 

wrocławskiego. Nazwa miejscowości 

ma związek z położeniem na wzniesieniu 

terenu. 

W II poł. XIII wieku w niewielkiej odległości 

od wsi zaczęła się tworzyć osada 

typu miejskiego. Lokacji Góry na prawie 

niemieckim dokonał książę Henryk III 

głogowski. Dokument lokacyjny zaginął; 

przypuszcza się, że nastąpiło to w 1288 lub 

1289 r. Wówczas wieś Górę poczęto nazywać 

Starą Górą. 

Miejsca godne odwiedzenia to: 

Wieża Głogowska, mury obronne, Wieża 

Ciśnień, Kościół p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskiej, 

Kościół p.w. Bożego Ciała, 

Więzienie (dawna baszta obronna) 

Dolnośląska olnośląska Okręgowa Izba 

Pielęgniarek i Położnych 

we Wrocławiu 

Wrocławiu, 

ul. Powstańców Śląskich 50, 53–333 Wrocław, 

e–mail: info@doipip.wroc.pl 

tel. 364–04–44, 364–04–35, tel/fax. 373–20–56 

www.doipip.wroc.pl 

Konto to Izby: Izby 

Okręgowa Izba 


NUMER KONTA BANKOWEGO, 

na który należy przekazywać składki 

członkowskie: 

Bank PEKAO S.A. O/Wrocław 

63 1240 6670 1111 0000 5641 0435 

GGODZINY O D Z I N Y PPRACY R A C Y BIURA B I U R A 

Dolnośląskiej Okręgowej Izby 


SEKRETARIAT I KSIĘGOWOŚĆ 

poniedziałek – czwartek – od 800 do 1600 z wyjątkiem wtorków i piątków 

wtorek – od 800 do 1700 a w piątek do 1500 BIURO EWIDENCJI (wydaje, wymienia 

pra wo wykonywania zawodu) 

poniedziałek nieczynne dla petentów 

wtorek ......................................................10–17 

środa ...........................................................8–16 

czwartek ...................................................10–16 

piątek ..........................................................8–15 

KASA 

poniedziałek .................................. 10–16 

wtorek ............................................. 11–14 

środa .................................................. 8–15 

czwartek .......................................... 10–16 

piątek ..................................... NIECZYNNA 

BIBLIOTEKA 

wtorki .............................................. od 14 do 17 

piątki ................................................. od 9 do 14 

OKRĘGOWY RZECZNIK 

ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ 

Informacja w Biurze Izby 

PRZEWODNICZĄCA OKRĘGOWEGO 

SĄDU PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH 

Informacja w Biurze Izby 

DYŻURY RADCY PRAWNEGO 

poniedziałki 14 – 16; środa 14 – 17 (mgr E. Stasiak); 

KKASA A S A PPOŻYCZKOWA O Ż YC Z K O WA 

PPRZY R Z Y DDOIPIP O I P I P 

Bank PKO BP IV Oddział Wrocław, ul. Gepperta 4 

Nr: 56 1020 5242 0000 2702 0019 9224 

Informacje o stanie swojego konta w Kasie Pożyczkowej 

można uzyskać w czasie dyżuru 

w środy od 15 00 do 16 30 telefonicznie lub osobiście 

KSIĘGOWOŚĆ IZBY NIE PROWADZI KASY POŻYCZKOWEJ 

I NIE UDZIELA INFORMACJI 

W CIENIU CZEPKA 

niezależny miesięcznik 

pielęgniarek i po łoż nych 

okręgu wrocławskiego i le gnic kie go. 

(www.doipip.wroc.pl) 

Wydawca: 

Dolnośląska Okręgowa Izba 

Pielęgniarek i Po łoż nych 

we Wro cła wiu. 

Redaguje Prezydium DORPiP: 

Urszula Olechowska 

Leokadia Jędrzejewska 

Anna Szafran 

Dorota Pietrzak 

Mariola Górny 

Włodziwoj Sawicki 

Władysława Głowacz 

Grażyna Majewska-Kaźmierczak 

Beata Łabowicz 

Redakcja, redakcja techniczna, skład, korekta, 

grafika i przygotowanie do druku 

– Włodziwoj Sa wic ki 

Konsultacja polonistyczna 

mgr Katarzyna Sawicka 

Materiałów nieza mó wio nych re dak cja nie 

zwra ca, w tek stach pu bli ko wa nych za strzega 

so bie pra wo skró tów, zmian ty tu łów oraz 

po pra wek sty li stycz no–ję zy ko wych. 

Artykuły, listy, uwagi i inną ko re spon den cję 

prosimy nadsyłać na adres re dak cji: 

Dolnośląska Okrę go wa Izba 

Pielęgniarek i Położnych we Wro cła wiu, 

ul. Powstańców Śląskich 50, 

53–333 Wro cław, 

fax. 373–20–56 

e–mail: info@doipip.wroc.pl 

REDAKCJA NIE PONOSI 

ODPOWIEDZIALNOŚCI 

ZA TREŚĆ OGŁOSZEŃ I REKLAM 

I TEK STÓW SPONSOROWANYCH 

DOIPiP NIE PROWADZI POŚREDNICTWA 

PRACY W KRAJU I ZA GRA NI CĄ 

UWAGA: Nie przyjmujemy do pu bli ka cji 

tekstów przekazywanych telefonicznie! 

Nasza okładka: fot. arch.DOIPiP 

Numer za mknię to 26.10.2010 r. 

Do druku przygotowano 1.11.2010 r. 

Nakład 3500 egz. 

Pismo nie od płat nie roz pro wa dza ne 

wśród człon ków Sa mo rzą du 

Pielęgniarek i Po łoż nych. 

Druk ABIS 

Wszystkie artykuły (i nie tylko) 

na str. www.doipip.wroc.pl

Od redakcji 

Listopad, specyficzny miesiąc w roku, od zawsze nieodmiennie przypominający 

nam o przemijaniu. Jego krótkie dni, częsta plucha i smutne bezlistne 

drzewa wypływają na ludzkie nastroje i refleksje. Być może właśnie z powodu 

melancholijnej aury w tym ponurym miesiącu, częściej niż w innych 

okresach roku myślimy o śmierci i umieraniu. Chwile refleksji nieodparcie 

rozpoczynają się na cmentarzu, a potem ciągną się za nami. I choć czas konsumpcjonizmu 

robi wszystko, byśmy żyli już Bożym Narodzeniem, statystyczny 

Polak woli zatrzymać się na chwilę w przestrzeni mistycznej, w ciszy własnego 

serca, we wspomnieniach, w zadumie – tak potrzebnej, by wytrwale 

iść przez życie, by wiedzieć, że kiedyś ktoś nas także wspomni. 

Śmierć i życie to słowa, które nie są przeciwieństwem, lecz wzajemnym 

uzupełnieniem, bo chociaż przez całą naszą ziemską egzystencję staramy się 

dbać o zdrowie, pragniemy uchronić się przed nieszczęściami i wieść długi 

żywot, to doskonale wiemy, że nie jesteśmy wieczni. Przychodzi też w życiu 

taka chwila, kiedy wyczekujemy śmierci, bo wydaje się być wyzwoleniem 

od cierpień, samotności, niedołężności i opuszczenia przez bliskich. Dotyczy 

to zwłaszcza chorych, zdających sobie sprawę, że na ich chorobę nie ma 

lekarstwa, że cała wiedza medyczna jest już bezużyteczna. Łatwiej do sytuacji 

oczekiwania na kres życia przygotować się ludziom starym, zmęczonym 

życiem, przewlekle chorym. Gorzej, gdy taka chwila dotyczy osób młodych 

lub dzieci. Wtedy pojawiają się pytania i wątpliwości, wtedy liczy się na lekarzy, 

nowoczesne metody leczenia, przeszczepy – i często czeka się na cud. 

Niestety wydarzenia niezwykłe nie są codziennością a odchodzenie z ziemi 

jest o wiele częstsze. 

Stawia więc ludzi listopad wobec tajemnic ostatecznych, wobec wydarzeń, 

jakich nikt z żyjących nie oglądał. Przybliża nas do problematyki śmierci, 

sytuacji, z którą pielęgniarki i położne w pracy spotykają się niejednokrotnie. 

Sytuacji, która często przerasta ludzi, którzy uczestniczą w odchodzeniu 

bliskich, przyjaciół czy przypadkowych pacjentów. Zawsze bez względu 

na wiek, sprawowaną funkcję czy wyznawaną religię chwila odejścia z ziemi 

przejmuje ludzi swoją tajemnicą i pozostawia niezatarte piętno. Trudno 

się oswoić z myślą, że ktoś już nie powróci, że nie można mu pomóc, że jego 

ziemski czas już minął. 

Tegoroczny listopadowy biuletyn również podejmuje tematykę umierania, 

pracy z osobami, przebywającymi w hospicjach. Pojawia się także bolesny 

temat śmierci noworodków, szczególnie dotykający rodziny, ale także 

osoby, których zadaniem jest opieka nad nowonarodzonymi, nad budzącym 

się życiem. 

Słowa, które kreślę na komputerowym ekranie, są smutne i brzmią nieco 

melancholijnie, ale tak już jest w życiu, że naszym czynom nie zawsze towarzyszy 

radość.. Często dotyka nas smutek i ból rozstania. Na szczęście istoty 

ludzkie to stworzenia, które potrafią przezwyciężyć każdą troskę i każde 

zmartwienie, a po dniu żalu nadejdzie dzień wesela. Po uroczystości Wszystkich 

Świętych i Dniu Zadusznym czekamy na Boże Narodzenie, które obudzi 

w nas pokój, ciszę serca i nadzieję, której tak bardzo każdy potrzebuje. 

Redakcja 

Listopad i listonosz 

Jest listopad czarny, trochę złoty, 

mokre lustro trzyma w ręku ziemia. 

W oknie domu płacze żal tęsknoty: 

Nie ma listów! Listonosza nie ma! 

Już nie przyjdzie ni we dnie, nie w nocy, 

złote płatki zawiały mu oczy, 

wiatr mu torbę otworzył przemocą, 

list za listem po drodze się toczy! 

Listonosza zasypały liście, 

serc i trąbek złocista ulewa! 

ach i przepadł w zamęcie i świście 

list, liść biały z kochanego drzewa!... 

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska

Informacje 

Departament na podstawie danych z Centrum 

Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek 

i Położnych informuje o tym, że w sesji 

wiosennej 2010 r. średnia zdawalność na egzaminach 

państwowych w poszczególnych dziedzinach 

pielęgniarstwa wyniosła 96,6%. Dla 

pielęgniarstwa: kardiologicznego, zachowawczego, 

diabetologicznego, pediatrycznego, opieki 

długoterminowej i położniczego była to modelowa 

zdawalność – 100%. 

W porównaniu ze zdawalnością w sesji wiosennej 

w roku 2009, która wynosiła średnio 

77,6%, oraz sesji jesiennej 2009 r., która średnio 

wynosiła 91,7%, jest to znacząca poprawa 

wyników. 

Warto tu zwrócić uwagę na zdawalność 

w dziedzinie pielęgniarstwa anestezjologicznego 

i intensywnej opieki, która z niskiego pułapu 

58, 7% w sesji wiosennej 2009 r., poprzez wynik 

79,8% w sesji jesiennej 2009 r., osiągnęła zdawalność 

91% w sesji wiosennej 2010. 

Również pielęgniarstwo psychiatryczne, dziedzina 

kształcenia o niskiej zdawalności, w sesji 

wiosennej 2009 r. wynoszącej tylko 67,3%, wykazała 

tendencje wzrostowe, gdyż sesja jesienna 

2009 to już 82,5% zdawalności (na wiosnę 

2010 r. egzaminów w tej dziedzinie kształcenia 

nie było). 

Widoczna poprawa wyników zdawalności dotyczy 

też dziedziny pielęgniarstwa chirurgicznego, 

z pułapu zaledwie 60,4% zdawalności na wiosnę 

2009 r., poprzez wynik – 92,3% zdawalności 

na jesieni 2009 r. , osiągnęła 99% zdawalności na 

wiosnę 2010 r. 

W dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania 

i wychowania, w 2009 roku nastąpił zna- 

Informacje Dolnośląskiej Okręgowej Rady 


KOMUNIKAT DOTYCZĄCY 

ZDAWALNOŚCI NA EGZAMINACH 

PAŃSTWOWYCH W POSZCZEGÓLNYCH 

DZIEDZINACH PIELĘGNIARSTWA 

czący wzrost zdawalności, z 50% na wiosnę do 

100% w sesji jesiennej. 

Niewielką poprawę odnotowano w zdawalności 

egzaminu państwowego w dziedzinie 

pielęgniarstwa opieki paliatywnej, z 55,6% w sesji 

wiosennej, do 62,5% w sesji jesiennej 2009 r. 

Zgodnie z obowiązującym regulaminem egzaminu 

państwowego liczba zadań egzaminacyjnych 

wynosi 180, a czas trwania egzaminu 

180 minut. 

Wpływ na poprawę zdawalności ma m.in.: 

» weryfikacja zadań egzaminacyjnych przez 

zespoły ekspertów dla każdej z dziedzin 

pielęgniarstwa oraz aktualizacja literatury 

w każdej z dziedzin; 

» publikacja na stronie internetowej CKPPiP zadań 

egzaminacyjnych oraz wydanie publikacji 

Państwowy egzamin specjalizacyjny dla pielęgniarek 

i położnych – z przykładowymi zadaniami 

egzaminacyjnymi z każdej dziedziny 

kształcenia; 

» warsztaty dla organizatorów kształcenia, 

w trakcie których szczegółowo omawiane są 

formy zaliczeń szkoleń specjalizacyjnych, 

struktura zadań egzaminacyjnych i budowa 

testu egzaminacyjnego. 

Departament informuje o tym, że dla osób 

przystępujących do egzaminu państwowego oraz 

dla organizatorów szkoleń specjalizacyjnych istnieje 

możliwość konsultacji z Centrum Kształcenia 

Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych 

w sprawach dotyczących egzaminu (tel. 48 22 592 

34 50 lub e-mail sekretariat@ckppip.edu.pl). 

STANOWISKA 

MINISTERSTWA 

ZDROWIA 

MINISTERSTWO ZDROWIA 

DEPARTAMENT 

PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH 

Warszawa 06.09.2010 r. 

Stanowisko w sprawie pozbawienia od 

1 lipca 2010 r. dostępności świadczeniobiorców 

do świadczeń pielęgnacyjnych 

i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej, 

realizowanych przez pielęgniarkę 

opieki długoterminowej 

Zarządzenie Nr 25/2010/DSOZ Prezesa NFZ 

z dnia 9 czerwca 2010 r. zmieniające zarządzenie 

w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji 

umów w rodzaju świadczenia pielęgnacyjne 

i opiekuńcze w ramach opieki długoterminowej, 

zostało obecnie poddane badaniu przez 

Ministra Zdrowia, zgodnie z art. 163 ust. 2 pkt 

2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach 

opieki zdrowotnej finansowanych ze 

środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, 

poz. 1027, ze zm.). Według zapisu ustawowego, 

o którym mowa powyżej, Minister Zdrowia bada 

uchwały przyjmowane przez Radę Funduszu 

oraz decyzje podejmowane przez Prezesa Funduszu 

i stwierdza nieważność uchwały lub decyzji 

w całości lub w części, w przypadku gdy 

narusza ona prawo lub prowadzi do niewłaściwego 

zabezpieczenia świadczeń opieki zdrowotnej. 

Tak więc kwestia Katalogu czynności pielęgniarskich 

dla pielęgniarki opieki długoterminowej 

stanowiącego załącznik Nr 5 do Zarządzenia 

84/2009/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 11 grudnia 

2009 r. jest obecnie analizowana. 

Odnosząc się do zaproponowanych obecnie 

przez NFZ zmian w w/w Zarządzeniu, Departament 

zgłosił uwagę, iż nie widzi uzasadnienia 

2 W CIENIU CZEPKA

dla wykreślenia z Karty określonych czynności 

pielęgniarskich. Ponadto, zostały w niej pominięte 

nie tylko czynności z zakresu podstawowej 

pielęgnacji, ale także istotne w opiece długoterminowej 

zabiegi przeciwzapalne i pielęgnacja 

specjalistyczna zastrzeżona do kompetencji 

pielęgniarki. 

11 (229) 2010 

Warszawa 06.09.2010 r. 

Stanowisko w sprawie zmiany §4 projektu 

rozporządzenia Ministra Zdrowia 

zmieniającego rozporządzenie w sprawie 

świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia 

szpitalnego 

W związku z uwagami zgłaszanymi przez 

środowisko pielęgniarek i położnych treść §4 powyższego 

rozporządzenia będzie mieć brzmienie: 

„Świadczeniodawca udzielający świadczeń 

w ramach hospitalizacji zapewnia całodobową 

opiekę lekarską oraz pielęgniarską lub położnych 

we wszystkie dni tygodnia, przy uwzględnieniu 

minimalnej liczby pielęgniarek lub położnych 

ustalonej zgodnie z przepisami wydanymi na 

podstawie art. 10 ust. 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 

1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. 

U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn.zm.)” 

Warszawa 2 08 2010 r 

Stanowisko dotyczące Apelu Okręgowych 

Izb Pielęgniarek i Położnych 

w sprawie nowelizacji rozporządzenia o sposobach 

ustalania minimalnych norm zatrudnienia 

pielęgniarek i położnych 

Minister Zdrowia powołał zarządzeniem 

z dnia 9 lipca 2009 roku, Zespół do spraw opracowania 

sposobu ustalania norm zatrudnienia 

pielęgniarek i położnych w zakładach opieki 

zdrowotnej. 

Zespół ten jest organem opiniodawczo-doradczym 

Ministra Zdrowia a jego zadaniem jest 

opracowanie projektu „Sposobu ustalania minimalnych 

norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych 

w zakładach opieki zdrowotnej”. 

Powyższy Zespół został powołany w związku 

z licznymi głosami płynącymi ze środowiska 

i samorządu pielęgniarek i położnych. 

Zespół działa w formie spotkań zjazdowych, 

a jego prace zostaną wznowione po okresie wakacyjnym. 

Na obecnym etapie prac Zespół ustalił, iż należy 

rozważyć podjęcie próby określenia sposobu 

ustalenia norm zatrudnienia pielęgniarek 

i położnych w zakładach opieki zdrowotnej na 

podstawie kategoryzacji pacjentów. 

20 08 2010 

Stanowisko dotyczące Apeli Okręgowych 

Izb Pielęgniarek i Położnych w 

sprawie finansowania przez Ministra Zdrowia 

takich form kształcenia podyplomowego 

jak kursy dokształcające, specjalistyczne i 

kwalifikacyjne dla pielęgniarek i położnych 

Zgodnie z zapisem art. 10w ustawy z dnia 

5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej 

(Dz. U Nr 9] poz.410 z późn. zm.) finansowanie 

kształcenia podyplomowego z budżetu 

państwa obejmuje jedynie specjalizację, która 

jest najdłuższą i najdroższą formą kształcenia 

podyplomowego, w związku z czym jest finansowana 

ze środków publicznych przeznaczonych 

na ten cel w budżecie państwa, z części, 

której dysponentem jest minister właściwy do 

spraw zdrowia. 

Zarówno limity miejsc szkoleniowych jak 

i kwota dofinansowania jednego miejsca szkoleniowego 

jest ustalana corocznie przez ministra 

właściwego do spraw zdrowia, po zasięgnięciu 

opinii Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych, 

oraz ogłaszana w formie obwieszczenia 

w dzienniku urzędowym ministra właściwego 

do spraw zdrowia, w terminie do dnia 15 grudnia 

na rok następny, uwzględniając w szczególności 

zapotrzebowanie na specjalistów z poszczególnych 

dziedzin pielęgniarstwa i dziedzin 

mających zastosowanie w ochronie zdrowia. 

Limit miejsc szkoleniowych na rok 2010 

wynosi 1 850 miejsc. 

Należy zauważyć, iż zarówno w roku 2009 

jak i 2010 kwota dofinansowania jednego miejsca 

szkoleniowego wyniosła 4 337 zł, natomiast 

ogólna kwota przeznaczona na dofinansowanie 

w roku 2010 wynosi 8 023 450,00 i jest to kwota 

przeznaczona na cały okres trwania specjalizacji 

rozpoczynających się w roku bieżącym. 

W ramach posiadanych środków i ustalonych 

limitów miejsc szkoleniowych dla pielęgniarek 

i położnych, które mogą corocznie rozpocząć 

specjalizację finansowaną ze środków publicznych, 

ogłasza się dziedziny priorytetowe specjalizacji, 

uwzględniając w szczególności zapotrzebowanie 

na specjalistów z poszczególnych dziedzin 

pielęgniarstwa i dziedzin mających zastosowanie 

w ochronie zdrowia. 

Jednocześnie należy wskazać, iż Centrum 

Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych 

realizuje Projekt Systemowy „Profesjonalne 

pielęgniarstwo systemu ratownictwa medycznego 

w Polsce — wsparcie kształcenia podyplomowego” 

współfinansowany przez Unię 

Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego 

w ramach Programu Operacyjnego Kapitał 

Ludzki, Działanie 2.3 Wzmocnienie potencjału 

Informacje 

zdrowia osób pracujących oraz poprawa jakości 

funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. 

Projekt rozpoczął się I października 2009 r. 

natomiast jego zakończenie planowane jest na 

dzień 30 czerwca 2015 r. i obejmuje finansowanie 

kursów kwalifikacyjnych w dziedzinie 

pielęgniarstwa ratunkowego dla pielęgniarek/ 

pielęgniarzy oraz kursu specjalistycznego w zakresie 

resuscytacji krążeniowo-oddechowej. 

W ramach Projektu realizowanego przez 

CKPPiP liczba osób do przeszkolenia łącznie 

do 2015 roku wynosi 3500 pielęgniarek/pielęgniarzy, 

w ramach kursu kwalifikacyjnego z zakresu 

pielęgniarstwa ratunkowego, w tym 1120 

pielęgniarek/pielęgniarzy, w ramach kursu specjalistycznego 

w zakresie resuscytacji krążeniowo-oddechowej. 

Mając na uwadze powyższe, zarówno obowiązujące 

akty prawne jak i procedowany obecnie 

projekt ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, 

nie przewidują żadnych zmian w zakresie 

finansowania przez Ministra Zdrowia takich 

form kształcenia podyplomowego jak kursy dokształcające, 

specjalistyczne oraz kwalifikacyjne 

dla pielęgniarek i położnych. 

NUMERY 

TELEFONÓW DOIPIP 

Sekretariat tel/fax ....... 071 333 57 08 

.................................... 071 373 20 56 

.................................... 071 364 04 35 

....................................071 364 04 44 

.................................... 071 333 57 02 

Przewodnicząca ..........071 333 57 03 

Wiceprzewodnicząca/Radca prawny: 

.....................................071 333 57 10 

Sekretarz .................... 071 333 57 04 

Dyrektor Biura/Skarbnik 071 333 57 00 

Kasa .............................071 333 57 01 

Księgowość ................. 071 333 57 06 

Biblioteka ....................071 333 57 05 

Ewidencja ................... 071 333 57 09 

3 

Rzecznik/Sąd ............. 071 333 57 07

Informacje 

STANOWISKA 

MINISTERSTWA 

ZDROWIA cd. 

2 08 2010 r. 



w sprawie obniżenia wysokości dotacji na 

zadania przejęte od administracji publicznej 

na rok 2010 

Środki finansowe w 2010 r. dla samorządu 

zawodowego pielęgniarek i położnych zostały 

zaplanowane w wysokości 3.656.000,00 zł 

i stanowią 95% planu wydatków rzeczowych 

na rok 2009. Powyższe ograniczenie wynika 

z limitu wydatków przekazanego przez Ministra 

Finansów, wg przyjętego wskaźnika 90% 

wydatków rzeczowych na rok 2009. 

Dotacja dla samorządu zawodowego pielęgniarek 

i położnych na realizację zadań przejętych 

od administracji państwowej na rok 

2010 została zmniejszona w stosunku do planu 

dotacji na rok 2009 stanowiącego kwotę 

3.848.000,00 zło 5%, tj. o 192.000,00 zł. 

Mając na uwadze powyższe, na posiedzeniu 

dotyczącym podziału dotacji ze środków 

budżetowych dla samorządu zawodowego pielęgniarek 

i położnych na realizację zadań przejętych 

od administracji państwowej, w którym 

uczestniczyli przedstawiciele Komisji Finansowo-Budżetowej 

działającej przy Naczelnej 

Radzie Pielęgniarek i Położnych oraz przedstawiciele 

Departamentu Pielęgniarek i Położnych 

w Ministerstwie Zdrowia, które odbyło 

się w dniu 19 maja 2010 r. ustalono, iż wartości 

wszystkich umów dla samorządu zawodowego 

pielęgniarek i położnych na realizację 

zadań przejętych od administracji państwowej 

w 2010 r. zostaną zmniejszone o 5% w stosunku 

do wysokości umów w 2009 r. 

Wysokość kosztów zadań wykonywanych 

przez samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych 

w ramach dotacji celowej na realizację 

zadań przejętych przez samorząd od administracji 

państwowej oszacowuje obecnie Zespół 

do spraw oceny i weryfikacji kosztów zadań 

wykonywanych przez samorząd zawodowy 

pielęgniarek i położnych w ramach dotacji 

celowej na realizację zadań przejętych przez 

samorząd od administracji państwowej, po- 

wołany zarządzeniem Ministra Zdrowia zdnia 

1 września 2008 r. Na podstawie sprawozdań 

Okręgowych Izb Pielęgniarek i Położnych oraz 

Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych dotyczących 

rzeczywistego wykorzystania otrzymanej 

dotacji w 2009 roku, przygotowany został 

model określający katalog oraz wysokość 

kosztów zadań wykonywanych przez samorząd 

zawodowy pielęgniarek i położnych w ramach 

dotacji celowej na realizację zadań przejętych 

od administracji państwowej. 

Przedmiotowy model określa katalog kosztów 

w ramach poszczególnych zadań realizowanych 

przez Naczelną oraz Okręgowe Izby 

Pielęgniarek i Położnych wraz z określeniem 

ich wysokości. Model jest obecnie w fazie roboczej 

i ulega uzgodnieniom wewnętrznym 

pomiędzy komórkami wewnętrznymi Ministerstwa 

Zdrowia zaangażowanymi w prace 

przedmiotowego Zespołu; po wypracowaniu 

jego ostatecznej wersji zostanie przedstawiony 

na spotkaniu członków Zespołu, w skład którego 

wchodzą również przedstawiciele samorządu 

zawodowego pielęgniarek i położnych. 

Zespół ds. kosztów, poprzez opracowany 

model dokona oceny wysokości, zasadności 

oraz celowości kosztów ponoszonych przez samorząd 

pielęgniarek i położnych na realizację 

zadań przejętych od administracji państwowej. 

Opracowany materiał, będzie stanowił podstawę 

do ewentualnego ustalania wysokości dotacji 

dla samorządu zawodowego pielęgniarek 

i położnych w 2011 roku. 

Odnosząc się do obniżenia dotacji dla samorządu 

zawodowego pielęgniarek i położnych 

na rok 2010 na realizację zadań przejętych 

od administracji publicznej należy zauważyć, 

iż wysokość dotacji przyznawanej 

ze środków budżetowych dla Okręgowych Izb 

Pielęgniarek i Położnych w latach 2004-2009 

ulegała sukcesywnemu zwiększaniu. W roku 

2004 wysokość dotacji wynosiła 2.300.000 zł, 

w 2005 roku 3.448.000 zł, w 2007 3.761.000 zł 

natomiast w 2009 roku 3.848.000 zł. 

Ponadto należy zauważyć, iż zarówno 

w poprzednim jak i ubiegłych latach Ministerstwo 

Zdrowia zwiększyło budżet dla samorządu 

pielęgniarek i położnych na zrealizowane 

zadania wynikające z nadwykonania 

w stosunku do wartości zawartych umów na 

przekazanie dotacji z środków budżetowych 

i sposobu jej rozliczenia. Ogółem z budżetu 

Ministerstwa Zdrowia przekazano dodatkowe 

środki na rzecz dotacji ze środków budżetowych 

dla Okręgowych Izb Pielęgniarek 

i Położnych w latach 2004-2009 w wysokości 

494.100,00 zł. 

12 08 2010 r. 



w sprawie stworzenia systemu motywacyjnego 

dla młodych ludzi oraz promocji zawodu 

pielęgniarki wśród licealistów 

Problem dotyczący możliwości braku personelu 

pielęgniarskiego w dłuższej perspektywie 

czasu, przy stale rosnącym zapotrzebowaniu 

społecznym na świadczenia pielęgnacyjne 

oraz opiekuńcze, spowodował podjęcie 

działań mających na celu zachęcenie młodych 

osób do podejmowania nauki w zawodzie pielęgniarki 

i położnej. 

Powyższe działania dotyczyły corocznego 

zwiększania limitów przyjęć na studia licencjackie 

na kierunkach pielęgniarstwo i położnictwo 

oraz wprowadzenia nowego zawodu – 

opiekuna medycznego, który zgodnie z kompetencjami 

ma realizować zadania w zakresie 

podstawowej pielęgnacji, co w efekcie pozwoli 

pielęgniarkom na skoncentrowaniu się na specjalistycznych 

zadaniach, które może wykonać 

wyłącznie pielęgniarka. 

Nowy zawód medyczny został wpisany do 

rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej 

z dnia 26 czerwca 2007 roku w sprawie klasyfikacji 

zawodów szkolnictwa zawodowego 

(Dz. U Nr 124, poz. 860). 

Powyższe działania nie spowodowały jednak 

wypełnienia w 100% limitów na studiach 

stacjonarnych I stopnia, na kierunku pielęgniarstwo 

i położnictwo, dlatego też w resorcie 

zdrowia rozpoczęły się prace dotyczące 

ustalania średniookresowych celów do 2020 

roku z zakresu ochrony zdrowia w ramach 

Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego, której 

celem strategicznym jest „Zapewnienie 

opieki zdrowotnej dostosowanej do potrzeb 

społecznych oraz wyzwań demograficznych” 

a jeden z jej celów operacyjnych obejmuje taki 

obszar jak: 

„Dostosowanie modelu kształcenia kadr 

medycznych do potrzeb systemu ochrony zdrowia”, 

w ramach którego planuje się podjęcie 

m.in. działań dotyczących promocji zawodu 

pielęgniarki i położnej oraz kształtowania pozytywnego 

wizerunku tej profesji. 

Realizacji powyższego celu służyć mają 

działania podejmowane w ramach trzech celów 

operacyjnych takich jak: „Dostosowanie 

opieki zdrowotnej do wyzwań demograficznych”, 

„Poprawa stanu zdrowia społeczeństwa” 

i „Poprawa efektywności funkcjonowania 

ochrony zdrowia”. Cel trzeci obejmuje 

m.in. taki obszar jak: „Dostosowanie modelu 

kształcenia kadr medycznych do potrzeb 


systemu ochrony zdrowia”. W ramach tego 

obszaru planuje się podjęcie m.in. następujących 

działań: 

- umieszczenie kierunków pielęgniarstwo i położnictwo 

przez MNiSW na liście kierunków 

zamawianych i podniesienie atrakcyjności 

kształcenia na tych kierunkach, 

- stworzenie systemu monitorowania wykorzystania 

przyznanych limitów na kierunkach 

pielęgniarstwo i położnictwo, 

- promocję zawodu pielęgniarki/położnej 

wśród uczniów szkół średnich oraz kształtowanie 

pozytywnego wizerunku pracy w tych 

zawodach, 

- ustanowienie sposobu określania norm zatrudnienia 

pielęgniarek/położnych w zakładach 

opieki zdrowotnej, gwarantujących właściwą 

opiekę oraz monitorowanie stanu zatrudnienia 

tych grup zawodowych. 

W kwestii promocji zawodu pielęgniarki 

wśród uczniów szkół średnich oraz kształtowania 

pozytywnego wizerunku pracy pielęgniarki 

przez instytucje rządowe, informuję, 

iż Ministerstwo Zdrowia podjęło działania 

w powyższej kwestii i złożyło wniosek o uzupełnienie 

projektu dokumentu przygotowanego 

przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 

pt. „Krajowa strategia rozwoju Regionalnego 

2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie 

„ o zapis dotyczący promocji zawodu pielęgniarki/położnej. 

KSRR przewiduje skoncentrowanie działań 

w obszarach strategicznej interwencji oraz realizację 

partnerstwa władz publicznych w zakresie 

polityki regionalnej państwa w ramach 

Kontraktu terytorialnego, którego finansowanie 

dobywać się będzie m.in. poprzez środki 

pozostające do dyspozycji ministrów właściwych 

(w tym pochodzące z funduszy UE). 

W następnej perspektywie finansowej UE 

(od roku 2014) KSRR wraz z długo i średniookresową 

strategią rozwoju kraju będą stanowić 

jedną z podstaw projektowania kierunków 

wsparcia oraz zasad podziału środków unijnych 

na poszczególne terytoria. Głównym źródłem 

finansowania KSRR będzie budżet UE. 

Zgodnie z założeniami systemu finansowania 

KSRR, suma środków wydatkowanych na realizację 

celów KSRR (z budżetu UE, budżetu 

państwa i innych podmiotów publicznych, 

w tym samorządów terytorialnych) od roku 

2013 ma wynosić nie mniej niż 3% PKB. 

Jednym z obszarów, w których realizowana 

będzie polityka regionalna i do których odnosi 

się KSRR (również uwzględniając go we 

wskaźnikach monitorowania będących przedmiotem 

Kontraktów regionalnych) jest sektor 

usług zdrowotnych. W świetle powyższego za- 

11 (229) 2010 

proponowano uwzględnienie w KSRR projektu 

promującego zawód pielęgniarki/położnej. 

Promocja obejmowałaby w pierwszej kolejności 

przeprowadzenie na szeroką skalę akcji 

informacyjnej dotyczącej wykonywania zawodów 

pielęgniarki/położnej, a następnie zachęcanie 

do: 

- podejmowania kształcenia w zawodach pielęgniarki/położne, 

- powrotu do wykonywania zawodów pielęgniarki/położnej 

przez osoby, które w chwili obecnej 

ich nie wykonują (np. z powodu emigracji 

lub zatrudnieniem się poza sektorem ochrony 

zdrowia). 

Promocja polegałaby m.in. na: 

- wspieraniu działalności szkół wyższych prowadzących 

kształcenie w tych zawodach, tak 

by była ona bardziej powiązania z lokalnymi 

potrzebami rynku pracy i by mogła zaspokajać 

regionalne potrzeby na absolwentów tych 

kierunków, 

- współpracy z przyszłymi potencjalnymi pracodawcami 

(np. zakładami opieki zdrowotnej) 

w zakresie identyfikacji potrzeb związanych 

z zatrudnieniem pielęgniarek/położnych. 

Zachętą dla młodych osób do podejmowania 

kształcenia w zawodzie pielęgniarki/położnej 

mogłyby być specjalne programy stypendialne, 

zwiększające dostęp do systemu edukacji 

szczególnie dla grup o niższym statusie 

ekonomicznym. 

Działania promocyjne skierowane do grupy 

osób nieaktywnych zawodowo (ale posiadających 

zawód pielęgniarki/położnej) miałby na 

celu podniesienie rangi tych zawodów w odbiorze 

społecznym. 

Efektem prowadzonych działań byłby 

wzrost liczby studentów kształcących się na 

kierunkach pielęgniarstwo/położnictwo oraz 

wzrost wskaźnika zatrudnienia pielęgniarek 

i położnych w tych województwach, w których 

obserwuje się braki personelu pielęgniarskiego/położniczego. 

Z uwagi na fakt, iż kierunki pielęgniarstwo/położnictwo 

są priorytetowe dla Ministerstwa 

Zdrowia, zasadne wydaje się, aby 

tego typu projekt realizowany był z poziomu 

krajowego i adresowany do obszarów, w których 

skala problemów związanych z brakiem 

personelu pielęgniarskiego uzasadniałaby interwencję 

resortu. 

Równocześnie należy podkreślić, iż w opinii 

Ministerstwa Zdrowia przedmiotowy projekt 

powinien zyskać wsparcie Rządu, ponieważ 

sytuacja Polski na tle innych krajów europejskich, 

które pomimo wysokich zarobków 

pielęgniarek i położnych również borykają się 

z brakiem personelu, wymaga wsparcia. 

Informacje 

12 08 2010 r. 



w sprawie określenia kompetencji jakie nabywa 

pielęgniarka i położna po ukończeniu 

poszczególnych form kształcenia podyplomowego 

tj. specjalizacji, kursu kwalifikacyjnego 

oraz kursu specjalistycznego 

Zgodnie z zapisem art. 10e ust.2 ustawy o zawodach 

pielęgniarki i położnej (Dz. U Nr 91 poz. 

410 z późn. zm.), program kształcenia dla specjalizacji, 

kursu kwalifikacyjnego i kursu specjalistycznego 

zawiera w założeniach organizacyjno-programowych 

m.in. wykaz umiejętności 

zawodowych będących przedmiotem kształcenia 

a w programach nauczania poszczególnych 

modułów kształcenia – m.in. wykaz umiejętności 

wynikowych. 

Mając na uwadze powyższe obecne uregulowania 

prawne nie określają szczegółowych 

kompetencji jakie nabywa pielęgniarka i położna 

po ukończeniu poszczególnych form kształcenia 

podyplomowego. 

Jednakże przygotowany obecnie przez Ministerstwo 

Zdrowia projekt ustawy o zawodach 

pielęgniarki i położnej, zakłada, iż kształcenie 

podyplomowe dla ww. rodzajów kształcenia 

będzie prowadzone na podstawie programów 

kształcenia sporządzonych przez zespoły 

programowe powołane przez Dyrektora Centrum 

Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek 

i Położnych. 

Projekt ustawy zawiera także delegację ustawową 

dla Ministra Zdrowia do wydania rozporządzenia 

w sprawie dziedzin pielęgniarstwa 

oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie 

zdrowia, w których będzie mogła być prowadzona 

specjalizacja i kursy kwalifikacyjne, 

i w odniesieniu do których CKPPiP będzie opracowywać 

programy kształcenia. 

W opracowywanych programach będzie 

możliwe określenie umiejętności zawodowych 

stanowiących przedmiot kształcenia, jednak prace 

programowe zostaną uruchomione po wejściu 

w życie ww. projektu ustawy. 

Składam serdeczne podziękowania 

całemu personelowi 

Oddziału Chorób Wewnętrznych 

MCZ S.A. w Lubinie 

za opiekę nad moim mężem 

– Lucjanem Krupą. 

Wdzięczna Alina Krupa 5 

z Rodziną.

Informacje - PTP 

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie Zarząd Główny; Al. Reymonta 8 lok. 12; tel. +48 22 663 63 45; fax: + 48 22 398 18 51; email: zgptpiel@gmail.com; www.ptp.na1.pl; OPP KRS 0000065610 

STANOWISKO POLSKIEGO TOWARZYSTWA 

PIELĘGNIARSKIEGO W SPRAWIE ROLI PIELĘGNIAREK 

W PRZYGOTOWANIU PACJENTA DO PRZESTRZEGANIA 

ZALECEŃ TERAPEUTYCZNYCH 

Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych (compliance, 

obecnie częściej używane adherence) stanowi 

jeden z podstawowych warunków skuteczności 

stosowanej terapii. Ma to szczególne znaczenie 

w przypadku chorób przewlekłych. 

Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych wiąże 

się nie tylko z przyjmowaniem przepisanych leków, 

ale także ze stosowaniem zalecanej diety, zaleconym 

zmniejszeniem masy ciała, czy w ogóle zmianą stylu 

życia konieczną w danej jednostce chorobowej. 

Wśród form nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych 

można wyróżnić (Raport o przestrzeganiu zaleceń 

terapeutycznych przez polskich pacjentów, 2010): 

• Nierealizowanie recept; 

• Nierozpoczynanie leczenia; 

• Opóźnianie rozpoczęcia leczenia; 

• Nieświadome pomijanie pojedynczych dawek leku; 

• Świadome pomijanie pojedynczych dawek leku; 

• Systematyczna zmiana częstości dawkowania leku; 

• Okresowe przyjmowanie zmniejszonej /zwiększonej 

liczby dawek leku; 

• Wakacje od leków; 

• Przedwczesne kończenie kuracji; 

• Przerwanie leczenia przewlekłego. 

Do tego trzeba także dodać nieprzestrzeganie zalecanej 

diety, brak zalecanej eliminacji używek czy brak 

zalecanej aktywności fizycznej. 

Skutki nieprzestrzegania zaleceń to przede wszystkim 

brak efektów terapeutycznych i przez to brak poprawy 

zdrowia oraz niska jakość życia. Dodatkowo 

należy wspomnieć o kosztach związanych z nieprzestrzeganiem 

zaleceń terapeutycznych, które w Polsce 

można oszacować na ok. 6 mld rocznie (Raport o przestrzeganiu 

zaleceń terapeutycznych przez polskich pacjentów, 

2010). 

Wśród wielu czynników determinujących nieprzestrzeganie 

zaleceń terapeutycznych należy wymienić 

brak odpowiedniej edukacji pacjenta na temat ważności 

terapii, jej przebiegu i stylu życia z daną jednostką 

chorobową. 

Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie stoi na stanowisku, 

że pielęgniarki mogą i powinny odgrywać kluczową 

rolę w przygotowaniu pacjenta do przestrzegania zaleceń 

terapeutycznych. Pielęgniarki zostały przygotowane 

do przekazywania pacjentowi wiedzy i wyuczenia odpowiednich 

umiejętności niezbędnych do wprowadzenia 

zaleceń terapii i zmiany stylu życia w danej jednostce 

chorobowej. Mają z pacjentem najczęstszy i najbliższy 

kontakt, co umożliwia wypracowanie właściwej motywacji 

do przestrzegania zaleceń terapeutycznych. 

Tło 

Jak wynika z badań, w USA tylko 51% pacjentów 

leczonych na nadciśnienie przestrzega zaleconej terapii. 

W grupie pacjentów z depresją jedynie 40%-70% 

przyjmuje antydepresanty. Australijscy pacjenci z astmą 

tyko w 43% biorą przepisane leki (WHO, 2003). 

W Europie, w grupie pacjentów z cukrzycą, tylko 28% 

osiąga dobrą kontrolę glikemii. W USA tylko 2% dorosłych 

pacjentów z cukrzycą przestrzega wszystkich 

zaleceń terapeutycznych niezbędnych w skutecznej terapii 

cukrzycy (WHO, 2003). 

Okazuje się, że w samej tylko kuracji antybiotykowej, 

blisko 40% pacjentów czyni odstępstwa od reżimu 

przyjmowania leków (Kardas P, Devine S., Golembesky 

A., Roberts R, 2005). 

W Polsce, tylko 65% chorych przewlekle deklaruje, 

że zawsze przyjmuje wszystkie zalecone dawki leków. 

Co czwarty chory przewlekle nie stosuje się do zaleceń 

lekarza i zdarzają mu się sytuacje wykorzystania tylko 

części przepisanego opakowania lub też wykorzystania 

niektórych lub tylko jednego z przepisanych leków 

(Raport o przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych przez 

polskich pacjentów, 2010). 

Podstawowym czynnikiem decydującym o przestrzeganiu 

zaleceń terapeutycznych jest zaufanie pacjenta 

do pracownika ochrony zdrowia oraz systemy 

wsparcia zarówno ze strony personelu medycznego, jak 

i najbliższych. Włączenie pielęgniarek w proces przygotowania 

pacjentów do przestrzegania zaleceń terapeutycznych 

jest szczególnie ważny, gdyż pielęgniarka cieszy 

się dużym uznaniem społeczeństwa (CBOS, 2009). 

Pacjenci na ogół czują się bardziej zrelaksowani w relacji 

z pielęgniarkami i łatwiej jest im komunikować swoje 

problemy. Pielęgniarka pomaga zrozumieć pacjentowi 

to, co powiedział lekarz, dlaczego przyjmowanie przepisanych 

leków ma znaczenie, jak je przyjmować i co 

zmienić w swoich zachowaniach zdrowotnych (Miaskowski 

Ch., Shockney L., Chlebowski R.T., 2008) 

Według zaleceń ICN, pielęgniarska strategia poprawy 

przestrzegania zaleceń terapeutycznych powinna 

obejmować: 

• ocenę przestrzegania zaleceń terapeutycznych z wykorzystaniem 

pytań, w których nie ma znamion straszenia 

pacjenta; 

• pytanie o efekty uboczne terapii i ich wpływ na jakość 

życia pacjenta; 

• edukowanie pacjentów na temat ich choroby, znaczenia 

przestrzegania zaleceń terapeutycznych, pozytywnych 

aspektów przestrzegania zaleceń terapeutycznych, 

możliwych skutkach ubocznych i jak sobie 

z nimi radzić; 

• sugerowanie i wskazywanie pacjentowi różnych metod 

i środków przypominania o zaleceniach terapeutycznych 

(np. o wzięciu lekarstwa); 

• nagradzanie i wzmacnianie pozytywnych zachowań 

np. poprzez pokazywanie pozytywnych efektów klinicznych 

przestrzegania zaleceń terapeutycznych jak 

obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, obniżenie poziomu 

cukru we krwi; 

• zachęcanie pacjenta do podtrzymywania relacji terapeutycznych 

z pracownikiem ochrony zdrowia oraz 

do kontaktu z grupami wsparcia (WHO, 2003). 

Działania, które mogą poprawić przestrzeganie zaleceń 

terapeutycznych przez pacjentów chorych przewlekle 

to m.in. uproszczenie stosowanej terapii, edukacja, 

przypomnienia, samokontrola, poradnictwo, terapia rodzinna, 

terapia psychologiczna, interwencja kryzysowa, 

kontrolne kontakty telefoniczne i inne formy aktywnej 

pomocy. Pojedyncze interwencje mają jednak skuteczność 

daleką od oczekiwań, dlatego najlepiej łączyć te 

działania, zwiększając w ten sposób ich efektywność 

(Haynes RB, Ackloo E, Sahota N, i wsp. 2008). 

Poprawa przestrzegania zaleceń terapeutycznych 

może mieć znacznie większe dla poprawy zdrowia populacji 

aniżeli poprawa samych metod leczenia (Haynes 

RB., 2001). Dlatego należy zwracać uwagę na ten problem 

oraz zintensyfikować działania wszystkich przedstawicieli 

zespołu terapeutycznego a szczególnie pielęgniarek, 

w celu edukowania pacjenta na temat zalecanej 

terapii oraz wspierania go podczas jej stosowania. 

Warszawa, 22 września 2010 r. 


Dorota Zierkiewicz – licencjat pielęgniarstwa, mgr socjologii 

Dolnośląskie Centrum Onkologii 

„Niebo nie przychodzi znikąd. 

Coś z nieba mamy w sobie. 

Coś przekazujemy innym. 

11 (229) 2010 

OSTATNI ETAP ŻYCIA 

– UMIERANIE I ŚMIERĆ. 

LĘK PRZED ŚMIERCIĄ. 

W naszej kulturze śmierć jest tematem 

budzącym lęk, bo zazwyczaj mało się o niej 

mówi, a jeszcze mniej rozważa i rozumie. 

Temat ten w społeczeństwie budzi grozę, 

jest pomijany. Niezdolność do dyskutowania, 

czy nawet przyjmowania śmierci do 

świadomości, jest źródłem jej, budzącej lęk, 

władzy nad nami i niepewności w naszym do 

niej podejściu. 

Śmierć jest zjawiskiem, z którym każdemu 

człowiekowi przyjdzie się zmierzyć. 

Jest czymś co nas codziennie otacza 

i przed czym nie możemy uciec. Jest jedną 

z niewielu spraw, których możemy być pewni. 

Każdego z nas czeka ten sam los i świadomość 

śmiertelności nadaje naszej egzystencji ludzkiego 

wymiaru. Dlatego warunkiem zdrowia psychicznego 

jest zaakceptowanie śmierci jako integralnej 

części życia, a nie unikanie wszystkich 

emocji jakie ze sobą niesie. Na łożu śmierci 

żebrak i miliarder są tacy sami. Różni ich wyłącznie 

to, co zrobili ze swoim życiem. 

Śmierć jest tematem tabu. Znaleźć się twarzą 

w twarz ze śmiercią jest najcięższym doświadczeniem 

człowieka. Nawrót choroby chory 

utożsamia ze śmiercią. Chorzy nie potrafią 

rozmawiać na ten temat nawet z najbliższymi. 

Bliscy często próbują eliminować ten temat. 

Często słyszy się „ty nie umrzesz, nie mów tak”, 

itp. Chorzy nie mogąc rozmawiać o śmierci nie 

mogą też uwolnić się od lęku przed nią. 

Strach przed nią tkwi w człowieku, drąży. 

Łatwiej jest rozwiązywać problemy śmierci 

i zrozumieć je, gdy się o nich rozmawia. Rozmowa 

ma służyć zrozumieniu śmierci dla nas 

samych i jakie wywołuje emocje. Nie można 

mieć zdrowego stosunku do życia bez zdrowego 

stosunku do własnej śmierci. Etapy przeżywania 

śmierci i godzenia się z własną śmiertelnością. 

Pierwsze badania nad ewolucją postaw psychicznych 

u umierających przeprowadziła dr 

E. Kübler – Ross, dzieląc proces umierania, 

przeżywania śmierci bliskich i godzenia się z 

własną śmiertelnością. na pięć etapów: zaprzeczenia 

i izolacji, gniewu-złości, buntu, targowania 

się, depresji i wreszcie pogodzenie się - 

akceptacji. [3] 

Pierwszym etapem w procesie umierania 

jest zaprzeczenie i izolacja. Człowiek po pierwszej 

reakcji na wiadomość o chorobie, o zagrażającej 

śmierci zaprzecza jej realności. Nie dopuszcza 

do swojej świadomości myśli o swojej 

śmierci. Nie wierzy iż diagnoza dotyczy właśnie 

jego. Większość pacjentów na wiadomość o swojej 

nieuleczalnej chorobie reaguje słowami: „Nie 

to nie ja, to nie może być prawda.” Stosują różne 

rytuały, aby trwać w niewiedzy. Twierdzą, że 

aparat rentgenowski był zepsuty, że wynik z patologii 

nie mógł tak szybko wrócić, że to pomyłka, 

błąd z nazwiskiem. Często wypisują się ze 

szpitala, aby poszukać innego lekarza łudząc się, 

że on lepiej wyjaśni istotę dolegliwości. Później 

chory ucieka w izolację, odosobnienie. 

Przykład. Pacjentka lat 28, katoliczka, matka 

dwojga małych dzieci z rozpoznaniem nieuleczalnej 

choroby wątroby. Żeby utrzymać ją przy 

życiu trzeba było stosować ścisłą dietę oraz przeprowadzać 

codzienne badania. Kiedy pacjentka 

dowiedziała się, że nie ma nadziei na wyleczenie 

„zupełnie się załamała.” Dopiero sąsiadka 

zapewniła, że zawsze istnieje nadzieja i namówiła 

ją, żeby poszła do „cudotwórcy” leczącego 

modlitwą, który uzdrowił wiele osób. Pacjentka 

po wizycie u uzdrowiciela natychmiast poczuła 

się lepiej. Dla lekarzy była trudnym problemem, 

gdyż nie wierzyła w swoją chorobę i nie bardzo 

chciała stosować dietę. Jej wiara w dobry stan 

zdrowia była niezachwiana i ciągle oczekiwała 

potwierdzenia tego. Kiedy zastosowano dietę 

bezbiałkową często siedziała w łóżku, ściskając 

woreczek z cukrem mówiła „ten cukier mnie 

w końcu zabije.” Odczuwając boleśnie izolację 

i coraz większe osamotnienie spowodowane 

długotrwałym przebywaniem w szpitalu, brakiem 

odwiedzin ze strony najbliższych podnosiła 

często słuchawkę telefoniczną „żeby usłyszeć 

czyjś głos.” 

Prewencja 

Człowiek dla człowieka może być częścią nieba.” 

(PM 335) Polski Młyn 1991 r. 

Etapem drugim jest gniew. Kiedy nie można 

dłużej zaprzeczać diagnozie, kiedy zaczynamy 

rozumieć „tak, to ja, to nie pomyłka” pojawia 

się gniew, wściekłość, złość, zazdrość, żal. 

Pada pytanie „dlaczego właśnie ja, dlaczego to 

nie on.” W tej fazie uczucie gniewu skierowane 

jest w różnych kierunkach i do osób zupełnie 

przypadkowych (do lekarzy, pielęgniarek, sposobu 

leczenia, rodziny, itp.) Lekarze są marni, nie 

wiedzą jakie badania należy wykonać, jaką dietę 

zastosować, zbyt długo przetrzymują pacjentów 

w szpitalu. Pielęgniarki źle wykonują swoją 

pracę, ledwie wyjdą z pokoju już rozlega się 

dzwonek. Odwiedzająca rodzina przyjmowana 

jest bez radości, obojętnie, co sprawia, że wizyta 

przebiega w przykrej atmosferze. Reakcją na 

to są łzy, żal, poczucie winy, wstyd, często unika 

się następnych wizyt, a to z kolei zwiększa 

gniew chorego i jego rozdrażnienie. Chory nie 

potrafi pogodzić się ze zbliżającą się śmiercią. 

Odczuwa wielką niesprawiedliwość. W okresie 

tym pacjent wszędzie widzi powody do zdenerwowania, 

wszystko go denerwuje. Nie zastanawiamy 

się nad przyczynami wybuchów gniewu 

pacjentów i traktujemy je bardzo osobiście, kiedy 

one nie mają nic albo bardzo mało wspólnego 

z ludźmi, którzy stali się ich celem. Jeśli personel 

szpitalny albo rodzina impulsywnie reagują 

na ten gniew, odpłacając tym samym, zwiększają 

tylko wrogie nastawienie chorego. 

Przykład. Pacjentowi leżącemu w łóżku od 

kilku miesięcy po raz pierwszy pozwolono na 

odłączenie respiratora na kilka godzin. Dawniej 

chory prowadził aktywne życie i teraz z trudem 

znosił konieczność całkowitego unieruchomienia. 

Pragnął, aby co jakiś czas zmieniano mu pozycję 

ciała i nie zakładano barierek – poręczy 

przy łóżku, gdyż miał wrażenie, że jest w trumnie. 

Nie uszanowano jego życzenia i zwykle 

opanowany teraz był niezadowolony, wściekły, 

rozżalony. Powtarzał, że pielęgniarka go oszukała. 

Pozbawiony kontaktu z ludźmi, samotny i 

odizolowany był całkowicie bezradny w swoim 

cierpieniu i narastającym gniewie. Kiedy ostatnia 

prośba została zlekceważona początkowo 

opanowywana wściekłość wybuchła wreszcie. 

Ważnym czynnikiem tutaj jest wyrozumiałość 

7

Prewencja 

dla gniewu pacjenta, bez względu czy będzie on 

uzasadniony, czy też nie. 

Negocjacje to kolejny etap. Negocjacje inaczej 

„targowanie się” jest próbą zawierania układów 

z losem, z Bogiem w zamian za przedłużenie 

życia. W zamian za jakąś ofiarę ze strony 

chorego można opóźnić śmierć np. przyrzeczenie 

bogobojnego życia, jeszcze jedno przedstawienie, 

itd. Jest to próba odroczenia wyroku, 

przedłużenia życia. Jeśli nie mogliśmy pogodzić 

się ze smutną rzeczywistością w pierwszym 

okresie i źli byliśmy na Boga i ludzi, w drugim, 

może uda nam się zawrzeć pewnego rodzaju 

układ, który zapewne opóźni nieuniknione wydarzenie: 

„Jeśli Bóg postanowił zabrać mnie 

z tej ziemi i nie odpowiedział na moje gniewne 

błagania, to może wysłucha mnie, jeśli grzecznie 

poproszę.” Nieuleczalnie chory człowiek wie 

z dawnych swych doświadczeń jak mało prawdopodobne 

jest, że zostanie wynagrodzony za 

dobre zachowanie, że jego życzenie zostanie 

spełnione w nagrodę za specjalne uczynki. Na 

ogół zawsze pragnie przedłużenia życia, a potem 

już kilka dni bez cierpień czy dolegliwości 

fizycznych. 

Przykład. Pacjentka – śpiewaczka operowa 

o zniekształconej na skutek raka szczęce i twarzy, 

zmuszona zerwać ze sceną, poprosiła o to, 

by mogła „wystąpić choć jeszcze jeden raz.” A 

kiedy zrozumiała, że jest to niemożliwe dała 

może najbardziej wzruszające przedstawienie 

w swoim życiu. Inna chora, bardzo cierpiąca, nie 

mogła wrócić do domu z powodu uzależnienia 

od zastrzyków przeciwbólowych. Jej syn miał 

się żenić z dziewczyną, którą ona bardzo lubiła. 

Autohipnoza zapewniała jej dobre samopoczucie 

przez kilka godzin. I ona składała obietnice 

byle tylko wziąć udział w tej uroczystości. 

W przeddzień ślubu opuściła oddział. Wyglądała 

promiennie. Nikt nie uwierzyłby, że jest ciężko 

chora. Natomiast w momencie powrotu do szpitala 

robiła wrażenie bardzo zmęczonej i wyczerpanej. 

Od razu jednak powiedziała, że ma jeszcze 

jednego syna. Targowanie się jest próbą odroczenia 

wyroku, jego zasadniczym elementem 

musi być nagroda za „dobre zachowanie”, jak 

również ustalony przez samego pacjenta „ostateczny 

termin” np. jeszcze jedno przedstawienie, 

jeszcze tylko ślub syna i obietnica, że nie będzie 

chory prosił o więcej, jeśli ten wyrok zostanie 

odroczony. Żaden z pacjentów nie dotrzymuje 

obietnicy. Większość tego rodzaju targów prowadzona 

jest z Bogiem i zwykle trzymana jest 

w tajemnicy. 

Depresja. W czwartym etapie umierania nie 

można już zaprzeczyć, wynegocjować przedłu- 

żenia życia, zaprzeczyć śmierci. Istotą tego etapu 

jest żal jaki przeżywa nieuleczalnie chory 

pacjent przygotowując się na rozstanie z doczesnym 

światem. Możemy tutaj wyróżnić depresję 

reaktywną oraz przygotowawczą. Depresja 

przygotowawcza jest wynikiem minionej straty, 

ale dotyczy strat przyszłych, straty wszystkiego 

co się kocha. Pacjent przygotowuje się do 

odejścia. W tym okresie ważne jest aby chory 

mógł wyrazić swój smutek, żal, ból co pomoże 

w pogodzeniu się z sytuacją i akceptacją jej. 

Kiedy śmiertelnie chory pacjent nie może wątpić 

w swoją chorobę, kiedy musi poddać się następnej 

operacji, albo znowu pójść do szpitala, 

kiedy pojawiają się dodatkowe objawy, kiedy zaczyna 

chudnąć, tracić siły zamiast odrętwienia, 

gniewu, wściekłości pojawia się poczucie wielkiej 

straty. Może ona przybierać różne aspekty: 

rozpacz z powodu deformacji swojej figury 

– kobiety po usunięciu piersi, chorzy ze stomią. 

Długotrwała kuracja i pobyt w szpitalu są dużym 

obciążeniem finansowym. Do tego dochodzi 

często utrata pracy z powodu licznych zwolnień 

lub braku sił. W depresji reaktywnej, której 

często towarzyszy poczucie nieuzasadnionego 

wstydu, winy należy dotrzeć do przyczyn takiego 

stanu. Pacjentce, która martwi się, że nie 

jest już w pełni kobietą można powiedzieć coś 

miłego na temat jej urody, coś co upewniłoby ją, 

że mimo operacji jest atrakcyjna. Protezy piersi 

poprawiły samopoczucie pacjentek operowanych 

na raka piersi. Z drugiej strony przekazując 

mężowi obawy pacjentki może on przywrócić 

jej wiarę w siebie. Depresja przygotowawcza nie 

jest wynikiem minionej straty, ale dotyczy strat 

przyszłych. W pierwszym odruchu staramy się 

rozweselić ludzi smutnych, mówimy im, iż rzeczywistość 

nie wygląda tak ponuro i beznadziejnie. 

Dodajemy im odwagi, prosimy by spojrzeli 

na jasne strony życia. Takie podejście może być 

skuteczne w wypadku pierwszego rodzaju depresji. 

Kiedy depresja jest narzędziem przygotowującym 

do nieuniknionej straty wszystkiego, 

co się kocha, ułatwiającym stan akceptacji, 

wtedy dodawanie otuchy przestaje być ważne. 

Pacjenta nie należy zniechęcać, by patrzył na 

pozytywne strony sytuacji, gdyż to oznaczałoby, 

że nie powinien zastanawiać się nad swoją 

bliską śmiercią. Ten drugi rodzaj depresji przebiega 

zwykle w milczeniu w przeciwieństwie 

do pierwszego, kiedy chory ma wiele do powiedzenia. 

Wzajemne uczucia lepiej wtedy wyrazić 

dotknięciem ręki, pogładzeniem po głowie, 

wspólnym milczeniem 

Ostatnim etapem w procesie umierania 

jest akceptacja. Jest to stan spokoju i wyciszenia, 

zaniechania dalszej walki, pogodzenia się, 

akceptacji śmierci. W tym czasie chory będzie 

zastanawiał się nad zbliżającą się śmiercią ze 

spokojem. Będzie słaby i wyczerpany, senny. 

W poprzednich etapach pacjent okazywał zazdrość 

wobec żyjących i zdrowych, gniew wobec 

tych, którzy nie spodziewają się rychłego końca. 

Teraz będzie bolał nad utratą drogich sobie 

osób i miejsc, będzie zastanawiał się nad zbliżającą 

się śmiercią ze spokojnym oczekiwaniem. 

Będzie wyczerpany, bardzo słaby. Będzie teraz 

odczuwał potrzebę drzemki czy krótkiego snu. 

W okresie depresji sen był ucieczką przed rzeczywistością, 

odpoczynkiem przed bólem, niewygodami. 

Etap pogodzenia się z losem jest niemal 

pozbawiony uczuć. Ból jakby minął, walka 

się skończyła i nadszedł czas „ostatecznego odpoczynku 

przed długą podróżą.” Kiedy umierający 

znalazł spokój i pogodził się z losem, krąg 

jego zainteresowań zmniejsza się. Pragnie, żeby 

go zostawiono samego, nie niepokojono nowinami 

świata zewnętrznego. Często nie chce 

przyjmować gości, a jeśli przyjdą nie ma ochoty 

rozmawiać, prosi o ograniczenie liczby odwiedzających 

i woli krótkie wizyty. Gestem prosi 

nas, żeby posiedzieć przy nim, trzyma nas za 

rękę. Gdy nie może już rozmawiać otuchy doda 

mu świadomość, że nie jest sam, a uścisk dłoni, 

spojrzenie potwierdzi, że będziemy w pobliżu 

aż do końca.[3] 

Wszyscy przechodzimy przez te etapy 

cierpienia. Lęk przed śmiercią jest 

czymś irracjonalnym. Nikt z nas 

przecież nie boi się narodzin, a przecież śmierć 

i narodziny są w gruncie rzeczy tożsame, tyle, że 

w obu przypadkach w innych wymiarach. 

Natomiast R. Buckman podzielił ostatni 

okres życia chorych na raka: 

- etap wstępny – chory zagrożony rychłą śmiercią 

reaguje na tę sytuację strachem, niepokojem, 

szokiem, niedowierzaniem, gniewem, wyparciem, 

tłumieniem, poczuciem winy, targowaniem 

się, ambiwalencją, nadzieją / rozpaczą, 

poczuciem humoru; 

- etap przewlekłej choroby – mogą zostać rozwiązane 

problemy emocjonalne, osłabienie 

ich intensywności, chory często znajduje się 

w depresji; 

- etap akceptacji – pogodzenia się ze śmiercią. 

[3] 

Koncepcja E.M. Pattisona. W procesie umierania 

pacjent świadomie przechodzi przez etapy 

procesu umierania. Charakteryzowane są one 

stopniem odczuwanego niepokoju. 

Są to: 

- ostra faza kryzysu; 

-przewlekła faza życia – umierania; 

-faza terminalna. [3] 


Ostra faza kryzysu. Etap ten następuje 

w momencie, gdy chory dowiaduje się, uświadomienia 

sobie o zbliżającej się śmierci. Dochodzi 

do wzmożonego poczucia niepokoju, które osiągając 

szczyt uruchamia mechanizmy obronne, 

aby niepokój powoli mógł opadać. Możliwe tutaj 

są różne reakcje pacjentów, o różnej intensywności: 

paniki, bezradności, kompletnego zmrożenia, 

depersonalizacji. 

Poczucie niepokoju będzie zależało na ile 

zagrażająca lub pewna jest śmierć, czy znany 

jest czas, długość jaki pozostał choremu do życia. 

W zależności od tych elementów niepokój 

przybierze odpowiednią dynamikę, wpłynie na 

dobór mechanizmów obronnych zmagania się 

z niepokojami, lękiem. 

Przewlekła faza życia – umierania. 

Jest to okres, w którym dochodzi do stopniowego 

ograniczenia możliwości i aktywności 

życiowych, słabnięcia sił fizycznych, wzrastaniu 

dolegliwości, a także uzależnienia od innych 

osób. W fazie tej poprzez różnego rodzaju 

zabiegi ratuje się i przedłuża życie. Nadchodzi 

w końcu taki moment, że już nic nie można zrobić 

żeby powstrzymać chorobę. Dla chorego jest 

to mieszanina rezygnacji i nadziei. 

Faza terminalna – ostatni etap. W okresie 

terminalnym chory akceptuje śmierć, pogodził 

się z nieodwracalnością losu, zamyka się w sobie, 

odwraca od świata zewnętrznego, kieruje się 

do własnego, skupia się na sygnałach płynących 

z wnętrza własnego ciała. W okresie terminalnym 

wyodrębniamy fazę wstępną – nazywaną 

okresem ostrego kryzysu. Chory przyzwyczaja 

się do swojej choroby, ma nadzieję, że ciągle będzie 

leczony. Odmowa dalszego leczenia specjalistycznego 

i odesłanie pacjenta do lekarza rodzinnego 

stanowi olbrzymi wstrząs. Narastające 

dolegliwości bólowe ograniczają lub nawet 

przerywają aktywność życiową, a także kontaktów 

z innymi, niekiedy do unieruchomienia 

w domu, w łóżku. 

Sytuacja choroby nowotworowej zmienia hierarchię 

wartości i oczekiwań w człowieku. Na 

pierwszy plan wysuwa się potrzeba bezpieczeństwa 

– wobec perspektywy utraty życia, komfortu 

fizycznego – wobec bólu, własnej wartości – 

wobec utraty pozycji zawodowej, rodzinnej, kontaktów 

społecznych – wobec izolacji. 

Faza druga – przewlekła oznacza dalszy postęp 

choroby, nasilenie dolegliwości przechodzi 

w etap umierania. U pacjentów narasta apatia, 

przygnębienie, obojętność. Chorzy zaczynają 

uświadamiać sobie fakt zbliżającej się śmierci. 

Okres ten bezpośrednio przygotowuje pacjenta 

do śmierci. 

11 (229) 2010 

Choroba nieuleczalna, umieranie to dla osoby 

tego doznającej także zmiana jakościowa czasu 

życia – na czas ograniczony. 

Od momentu dowiedzenia się o zbliżającej 

się śmierci czas jako wartość, jakość jest stale 

obecny w świadomości człowieka. Godziny 

spędzone w cierpieniu, bólu rozciągają się, dłużą 

się, z drugiej strony świadomość ograniczonego 

czasu sprawia, że upływa on bardzo szybko. 

Umieranie i śmierć jest najbardziej stresującym 

wydarzeniem, jaki może mieć miejsce w życiu 

rodziny. Jest źródłem dramatycznych przeżyć, 

ale także wymaga wielu zmian od rodziny. 

Są one konieczne po to by mogła odpowiedzieć 

na potrzeby umierającego członka oraz pełnić 

swoje funkcje w nowych warunkach. Choroba 

występująca u jednej osoby w rodzinie w różny 

sposób obejmuje pozostałych jej członków. Powoduje 

to określone konsekwencje dla jej funkcjonowania. 

Uczucie lęku o swoje życie i zdrowie 

jest dominujące. Rak oznacza śmierć, jest 

czymś co uderza z zewnątrz i nie ma nadziei na 

jego opanowanie. 

Śmierć biologiczna, społeczna, psychologiczna. 

Wyróżniamy dwa podstawowe pojęcia: 

umierania i śmierci. 

Umieranie – jest to proces rozciągnięty 

w czasie, w jego trakcie dochodzi do uaktywnienia 

czynników prowadzących do śmierci. 

Jest etapem leczenia, w którym dostępne środki 

farmakologiczne nie przynoszą rezultatu.[2] 

Człowiek umierający ma świadomość zbliżającej 

się śmierci. Wie o tym także personel, czy 

inni otaczający go ludzie. Ta świadomość wpływa 

na sposób zachowania. Niektórzy podejmują 

działania np. szukają pomocy, modlą się, chcą 

naprawić wyrządzone krzywdy, itp. Umieranie 

może trwać krócej lub dłużej. Medycyna przedłużając 

życie przedłuża proces umierania. 

„Umieram. Nie mogę już dłużej mówić, że jestem 

chora. To różnica. Byłam chora, ale teraz 

przekroczyłam granicę ..., śmierć będzie trwała 

tylko chwilę. Reszta jest ciągle życiem.” Przytoczony 

wyżej cytat, który jest wypowiedzią 

umierającej pacjentki wskazuje różnicę pomiędzy 

„byciem chorym, a bycie umierającym.” Nie 

wszyscy chorzy zdają sobie sprawę z tej granicy, 

jej przekroczenia. W procesie umierania 

obecne są nadzieja, pragnienia, zdolności przeżywania 

i potrzeby charakterystyczne dla ludzi 

żyjących. W ostatniej fazie życia zmieniają się 

potrzeby chorych, a także ich doznania. Ostatni 

etap życia to okres, w którym stan pacjenta 

ulega znacznemu pogorszeniu, nie ma szans na 

poprawę, czy remisję choroby, Faza ta prowadzi 

do śmierci. Śmierć poprzedzona jest agonią 

Prewencja 

czyli aktywnym umieraniem. Stopniowo narastają 

upośledzenia czynności układów. Człowiek 

umierający zagłębia się coraz bardziej w swoim 

wnętrzu i jego relacje z otoczeniem stają się 

odległe, wycofując się ze świata zewnętrznego 

przechodzi do świata wewnętrznego, z którego 

wyjściem jest śmierć. 

Śmierć – jest to zejście śmiertelne, w pojęciu 

biologicznym proces rozpoczynający się 

agonią.[2] 

Możemy wyróżnić śmierć biologiczną, społeczną, 

psychologiczną. 

Śmierć psychiczna następuje wtedy, gdy 

chory, świadomy zbliżającej się śmierci mimo 

zachowanej przytomności staje się psychicznie 

nieobecny. Stan taki charakteryzuje się brakiem 

zainteresowania ziemskimi sprawami, innymi 

ludźmi, nie reaguje na bodźce płynące z zewnątrz, 

odmawia przyjmowania pokarmów.[2] 

W osobowości człowieka nastąpiły zmiany 

polegające na braku oznak życia psychicznego. 

Jest to śmierć osobowości. W żywym człowieku 

ustaje życie wewnętrzne. Człowiek traci kontakt 

z otoczeniem. 

Śmierć społeczna oznacza, że ktoś za życia 

zostaje traktowany przez otoczenie jako martwy. 

Rodzina nie interesuje się, nie odwiedza 

chorego, następuje izolacja od bliskich, znajomych 

i otoczenia, personel szpitala wykonuje 

zabiegi na ciele chorego – traktując go za życia 

– martwym.[2] 

Śmierć psychiczną i społeczną poprzedza 

proces psychicznego i społecznego umierania. 

Symptomy umierania społecznego pojawiają 

się, związane są z hospitalizacją. Częste pobyty 

w szpitalu, terapie, zabiegi operacyjne, które 

mogą zmieniać wygląd ciała, zniekształcać je 

powodują odizolowanie się od ludzi. 

Moment umierania psychicznego jest trudny 

do określenia. Nieodłączną częścią procesu 

umierania jest ból. Powoduje on niepokój, depresję, 

a w końcu do pojawienia się wrogości wobec 

otoczenia. Otoczenie wtedy unika chorego, 

izoluje go co prowadzi do samotności pacjenta 

i do pogłębiania się depresji. Dla umierającego 

człowieka ból jest doznaniem stałym, nasilającym 

się, przepełnionym rozpaczą i poczuciem 

beznadziejności. Oprócz dolegliwości bólowych 

dołączają się cierpienia psychiczne. Silne stresy 

wynikające z napięć emocjonalnych wywołane 

są poczuciem zagrożenia własnej osoby, pogłębiającej 

się depresji, straty egzystencjonalnej. 

Okres daleko zaawansowany i terminalny choroby 

nowotworowej stanowi dla chorego i jego 

rodziny sytuację szczególnie stresową. Związana 

9

Prewencja 

jest ona z pozbawieniem możliwości zaspokojenia 

podstawowych potrzeb, narastającym bólem, 

a także samotnością. 

Zgodnie z teorią dr E. Kübler-Ross wszyscy 

przechodzimy przez etapy cierpienia związane 

z procesem umierania, przeżywania śmierci bliskich 

i godzenia się z własną śmiertelnością. Nie 

powinnyśmy przed nimi uciekać, ale poznać je. 

Pozwoli nam to na psychologiczny proces zaakceptowanie 

śmierci. Dopiero to pozwoli naprawdę 

cieszyć się darem życia. To nie śmierć, 

ale ustawiczne próby zaprzeczenia jej są odpowiedzialne 

za naszą wewnętrzną pustkę. Śmierć 

jest nieodłączną częścią ludzkiej egzystencji.[3] 

Zbliżamy się do niej już od chwili przyjścia na 

świat. Często lękamy się o niej myśleć. Nie jest 

obecna w naszych codziennych rozmowach. 

Niezależnie od tego jak długo żyjemy ze śmiercią 

przyjdzie nam się spotkać. Czy człowiek jest 

bogaty, czy biedny, piękny, brzydki, młody, stary 

przed nią wszyscy jesteśmy równi. Dla większości 

z nas śmierć jest czymś co nas przeraża, 

wywołuje grozę. W trakcie całego naszego życia 

staramy się przed nią uciekać. Śmierć jest jedynym 

wydarzeniem w ciągu naszego życia, o 

którym możemy powiedzieć, że zajdzie na pewno. 

Śmierć jest zjawiskiem, w którym organizm 

zatraca kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. 

Najbardziej przerażające jest w śmierci to, że 

w zasadzie nie jesteśmy w stanie przewidzieć 

kiedy nastąpi. Wytwarza to konieczność bycia 

przygotowanym na jej nadejście i godne spotkanie 

się z nią. 

W 

swojej książce pt. „Ludzie na walizkach” 

Szymon Hołownia zawarł 

zbiór rozmów z osobami, którymi 

m.in. choroba doprowadziła na skraj życia 

i śmierci.[4] 

Szczególnie dwie utkwiły mi w pamięci 

„Ludzie wierzą, a ja czekam” – wywiad 

z K. Kolbergerem. Znany aktor opowiedział 

o swojej chorobie, o jej przeżywaniu i codziennym 

zmaganiu się z nią, o bólu i niepewności, 

o nadawaniu sensu swojemu cierpieniu, o formach 

ucieczki – podziale na zdrowego i chorego, 

nauczeniu się, że czas mija, zrozumieniu swojego 

odejścia – śmierci. Kolberger potwierdza też 

strach innych ludzi, odsuwanie, litość, izolację 

przed chorobą, przed chorym, przesuwaniem na 

tzw. drugą półkę – osoby noszącej piętno śmierci. 

Nie boi się śmierci, bo przecież każdy kiedyś 

umrze, śmierć jest wpisana w nasze życie, ale boi 

się tego co może przyjść przed nią: bólu, cierpienia, 

niedołęstwa, uzależnienia od innych. Dany 

był mu czas aby „oswoić się z chorobą.” Opowiada 

o swojej chorobie innym, aby uświadomić, że 

życie nie kończy się z chwilą usłyszenia diagnozy. 

Ale jest to długa i ciężka walka. 

„Szczyt za mgłą” to kolejne przeżywanie 

choroby, cierpienia, trudnych chwilach, kolejnych 

etapach zmagania się z chorobą, umierania 

i śmierci młodej kobiety. Jej dojrzałym podejściu 

do śmierci. O radości z narodzenia upragnionego 

dziecka i przygotowaniu najbliższych 

do jej odejścia. O ostatnich tygodniach życia, 

miłości do męża i miłości do dziecka, trosce 

o najbliższych, przyjaźni, przemijaniu, tęsknocie, 

przeżywaniu żałoby i „nauczeniu się życia 

i życia na nowo.” 

Cierpienie wdziera się w sferę indywidualnej 

tożsamości tych, którzy cierpią, ich rodzin, 

krewnych, przyjaciół. Wnosi w życie przeżywających 

je jednostek poczucie nieubłaganego losu. 

Zmienia sytuację życiową, przebudowuje oczekiwania 

wobec przyszłości, skłania do refleksji 

nad przebiegiem dotychczasowego życia, sensem 

życia, stosunku do samych siebie. Problemy 

związane ze śmiercią i umieraniem są bardzo 

złożone i trudne. 

Człowiek umierający wymaga indywidualnego 

i elastycznego podejścia uwzględniającego jego 

potrzeby. Nikt bowiem z nas ludzi zdrowych 

nie jest w stanie poznać i zrozumieć co przeżywa 

osoba, która wie, że jej życie dobiega końca. 

Dlatego tak istotne jest wsłuchiwanie się w to, 

co próbuje nam powiedzieć i odpowiednio na to 

reagować. Na drodze życia zdarzają się przeciwności 

losu i nie możemy ich uniknąć, bo przydarzają 

się nam z jakiegoś konkretnego powodu. 

Dopiero kiedy je przezwyciężymy, zrozumiemy, 

dlaczego znalazły się na naszej drodze. 

Sms od umierającej żony: 

„pamiętaj, że wszystko ma sens.” 

Natłok pytań i odpowiedzi 

– co by było gdyby… 

Gdy nie możemy się cofnąć, 

musimy znaleźć sposób, jak iść naprzód. 

Jak i co powiedzieć dziecku o matce, 

jej miłości, chorobie i śmierci? 

Jak wychować syna? 

Życie płynie bardzo szybko. 

Czasem w ciągu paru sekund można trafić 

z niebios wprost do piekieł. 

Ale trzeba dalej żyć. 

Piśmiennictwo: 

1.Ludzie na walizkach – Szymon Hołownia [4] 

2.Nauki w służbie onkologii – III Dolnośląska Konferencja 

Naukowo – szkoleniowa [2] 

3.Rak piersi – problem XX wieku – praca mgr D. 

Zierkiewicz [3] 

4.Rola postawy personelu medycznego i pacjenta w 

stosunku do jego przeżywania choroby – mgr K. 

Ćwirko [1] 

Joanna Sydor-Misiak, 

licencjat pielęgniarstwa, 

absolwentka 

Wydziału Nauk o Zdrowiu 

Akademii Medycznej 

im. Piastów Śląskich 

we Wrocławiu 

Prawdziwym znakiem nadziei dla 

współczesnego świata pozostaje 

wszystko to, co służy prawdziwemu 

dobru człowieka. Opieka hospicyjna 

i paliatywna służą człowiekowi nieuleczalnie 

choremu i pomagają mu w jego cierpieniu 

i drodze do momentu śmierci. Opieka ta obejmuje 

pacjenta, jako osobę ludzką, wraz z jego 

rodziną, tworząc środowisko pozwalające 

duchowo i emocjonalnie przygotować się pacjentowi 

do śmierci.(9) 

Umierających pacjentów należy traktować 

całościowo. (13) Wolontariat w opiece hospicyjnej 

i paliatywnej to potrzeba niesienia pomocy 

i chęć czynienia dobra dla ludzi ciężko chorych, 

którym odrobina czułości, podanie przyjaznej 

dłoni przynosi ulgę w cierpieniu. Pozwala odejść 

w spokoju i przekonaniu, że komuś na nich zależy. 

Wolontariat w opiece hospicyjno-paliatywnej 

stanowi ogromne źródło wsparcia dla placówek 

hospicyjnych i paliatywnych, a wolontariuszy 

uczy nowych umiejętności. Żyjemy w epoce 

nastawionej na pokonywanie sytuacji trudnych. 

Jedną z nich jest choroba – zwłaszcza nieuleczalna. 

Praca z ludźmi w terminalnym okresie choroby, 

naznaczonymi stygmatem śmierci, to jedna 

z najtrudniejszych form opieki medycznej, obarczona 

szczególną odpowiedzialnością. Wymaga 

nie tylko bezinteresownego poświęcenia sił dla 

dobra drugiego człowieka, ale przede wszystkim 

determinacji, wrażliwości, umiejętności łączenia 

empatii ze sprawnością działania, wyrozumiałością 

i cierpliwością, dyscypliny emocjonalnej, 

a więc cech, które charakteryzują dojrzałą 

osobowość i układają się w postawę roztropnej 

życzliwości. (1) 

Wolontariat to bezpłatne, świadome, dobrowolne 

działanie na rzecz innych, wykraczające 

poza więzi rodzinno – koleżeńsko – przyjacielskie. 

Wolontariuszem może być każdy, w każdej 

dziedzinie życia społecznego, wszędzie tam, 

gdzie taka pomoc jest potrzebna. (4) Wolontariat 

stał u podstaw początków ruchu hospicyjnego 

w Polsce. Byli w nim zaangażowani przede 

wszystkim lekarze i pielęgniarki, studenci medycyny 

i duszpasterze, ale jednocześnie od sa- 


11 (229) 2010 

Pielęgniarstwo 

WOLONTARIAT 

W OPIECE HOSPICYJNO-PALIATYWNEJ. 

mego początku istnienia ośrodków hospicyjnych 

w wolontariacie hospicyjnym uczestniczyli publicyści, 

ludzie świata kultury, profesorowie, 

architekci, inżynierowie, nauczyciele i przedstawiciele 

wielu innych zawodów. Od początku 

wierzono, że każda para pomocnych rąk jest 

niezbędna do niesienia pomocy, ta dewiza jest 

ciągle aktualna. Obok pracowników ośrodków 

paliatywno-hospicyjnych mogą pomagać zarówno 

wolontariusze niemedyczni, jak i odpowiednio 

przygotowani do pomocy przy chorym wolontariusze 

medyczni. 

(5) Możemy wyróżnić następujące rodzaje 

wolontariatu, to znaczy obszary funkcjonowania 

hospicjum, w których potrzebna jest pomoc wolontariuszy: 

wolontariat medyczny i wolontariat 

niemedyczny czyli akcyjny. Pełniąc wolontariat 

medyczny wolontariusz jako członek zespołu terapeutycznego, 

posiadający specjalistyczne wykształcenie 

wykonuje czynności fachowe w zakresie 

opieki paliatywnej i uczestniczy w opiece 

nad pacjentami hospicjum lub osoba niemająca 

specjalistycznego wykształcenia i wykonująca 

czynności pomocnicze w stosunku do świadczeń 

specjalistów. Działania wolontariuszy podczas 

wolontariatu niemedycznego polegają na 

przygotowywaniu i przeprowadzaniu akcji służących 

pozyskiwaniu środków finansowych na 

opiekę hospicyjną, działań edukacyjnych i informacyjnych 

oraz na uczestniczeniu w pracach 

administracyjnych, instalacyjno – technicznych, 

porządkowych i innych. 

W ramach tego wolontariatu możemy wyróżnić 

wolontariat szkolny – współpraca ze szkołami 

polegająca na tworzeniu szkolnych kół wolontariatu, 

które są następnie angażowane w prowadzenie 

różnego rodzaju działań na rzecz hospicjum. 

Na podobnych zasadach przy uczelniach 

wyższych działa wolontariat studencki, w którym 

działania wiążą się z praktykami studenckimi 

i stażami zawodowymi. Do współpracy zaprasza 

się nie tylko młodzież, ale również dorosłych 

i osoby starsze – jest to wolontariat 50+. 

Na uwagę zasługuje także pomoc osób skazanych 

prawomocnym wyrokiem sądu i odbywających 

karę pozbawienia wolności, nazywany 

wolontariatem więźniów. Na podstawie umowy 

z zakładem karnym określona grupa więźniów 

wykonuje na terenie hospicjum wszelkie prace 

związane z prowadzeniem bieżącej działalności 

(np. sprzątanie, prace porządkowe w ogrodzie, 

prace remontowe, pomoc w kuchni, a po właściwym 

przeszkoleniu – pomoc w opiece nad 

pacjentem). (3) 

Podobnie jak w przypadku wszystkich rodzajów 

wolontariatu także w wolontariacie hospicyjnym 

dobrze jest przyjąć jako punkt wyjścia 

dewizę, że każdy przychodzący do ośrodka 

paliatywno – hospicyjnego człowiek może 

zostać wolontariuszem. Każdy może pomóc, 

ale sposób i rodzaj tej pomocy jest uzależniony 

od wielu czynników, takich jak wiek, motywacja, 

stan emocjonalny i duchowy kandydata czy 

ilość czasu, którą gotowy jest on poświęcić na 

rzecz instytucji. Wolontariat w hospicjum może 

być miejscem realizacji marzenia o pomaganiu 

czy podjęcia pasjonujących zajęć. Wiele 

ośrodków paliatywno-hospicyjnych ma długoletnie 

i pozytywne doświadczenia współpracy 

ze szkołami. 

Działalność edukacyjna jest niezbędnym 

elementem misji hospicyjnej, bez niej hospicjum 

byłoby jedną z wielu instytucji o charakterze 

medycznym. Współpraca ze szkołami nie 

jest tylko szansą na pozyskiwanie wolontariuszy, 

ale sposobem realizacji misji edukacyjnej 

i wychowawczej w ramach działań pozalekcyjnych. 

Wolontariat hospicyjny pozwala młodemu 

wolontariuszowi na zdobywanie doświadczenia 

na bazie zdobytej w szkole wiedzy teoretycznej, 

ukazuje też horyzont, który wymyka 

się dydaktyce szkolnej. Również dla wielu studentów 

spragnionych wiedzy praktycznej dobrze 

zorganizowana i dopasowana do kierunku 

ich studiów praca może trwale związać daną 

osobę z ruchem hospicyjnym. Wiele osób dorosłych 

i starszych jest mocno zmotywowanych do 

pracy w hospicjum, jest także wielu ludzi pragnących 

pomóc, ale aktywnych zawodowo, zajętych 

domem i rodziną. Dla takich osób stworzono 

możliwość przystąpienia do wolontariatu 

pracowniczego. Pracownicy firm są angażowani 

w działalność wolontarystyczną na rzecz organizacji 

społecznych. Wolontariat pracowniczy 

to nie tylko szansa zrobienia czegoś dobrego dla 

innych , ale też korzyść dla pracownika – poszerzenie 

perspektyw, uwrażliwienie i docenienie 

posiadanych zasobów, zdrowia i wykonywanej 

pracy. Wolontariat grupowy integruje pracowników, 

poprawia relacje między nimi, a lepsza at- 

mosfera i pozytywne zmiany w kulturze organizacyjnej 

motywują do pracy w firmie. Przedsiębiorstwa, 

które zdecydowały się na działalność 

filantropijną i prowadzenie programów wolontariatu, 

uświadamiają pracownikom, że oni też 

mogą coś zrobić, wykazać się w słusznej sprawie. 

Pracownicy mogą przejąć inicjatywę i zacząć 

działać. Wolontariat hospicyjny resocjalizuje 

skazanych, daje im szansę zdobycia nowych 

umiejętności. Podczas odbywania kary skazani 

stykają się z cierpieniem i umieraniem, co skłania 

ich do refleksji nad własnym życiem. To okazja 

na zmianę postępowania i odkrycie radości 

z czynienia dobra i służenia innym. (5) 

CELE I ZADANIA OPIEKI 

HOSPICYJNO-PALIATYWNEJ. 

W zakresie filozofii postępowania czynnikiem 

odróżniającym opiekę paliatywną od innych 

jest jej cel – poprawa jakości życia zamiast 

powszechnej walki o życie lub jego przedłużenie. 

(12) Działalność wszystkich jednostek 

opieki paliatywnej lub hospicyjnej ma następujące 

cele: 

- łagodzenie objawów somatycznych, 

- wsparcie psychiczne, 

- wsparcie społeczne, 

- wsparcie duchowe, 

- opieka nad rodziną lub opiekunami chorego 

podczas jego choroby lub po śmierci. 

Do zadań opieki hospicyjno – paliatywnej 

należy: 

- łagodzenie wszechogarniającego bólu, 

- łagodzenie dolegliwości ze strony układu pokarmowego, 

- łagodzenie dolegliwości ze strony układu oddechowego, 

- łagodzenie objawów dermatologicznych, 

- opieka psychologiczna nad chorym, 

- zapewnienie silnego poczucia bezpieczeństwa, 

- zapewnienie choremu poczucia akceptacji. 

(9) 

Należy zapewnić choremu możliwość rozwiązania 

konfliktów emocjonalnych, zaspokoić 

jego podstawowe potrzeby oraz pomóc mu znaleźć 

zajęcia odpowiednie do stanu zdrowia. (7) 

Uzyskaniu dobrej jakości życia służą wysiłki 

w kierunku zmniejszenia uciążliwości leczenia 

oraz troska o właściwą kontrolę objawów soma- 

11

Pielęgniarstwo 

tycznych i zwalczanie objawów. W miarę możliwości 

należy ograniczać liczbę stosowanych 

leków, starając się zarazem zwalczać te objawy, 

które są dla chorego najbardziej dokuczliwe. Najlepiej 

tolerowaną przez pacjenta drogą podawania 

leków jest droga doustna i tę drogę należy 

preferować. Jeśli jest to niemożliwe, należy spróbować 

zmniejszyć przykrość związaną z częstymi 

wstrzyknięciami domięśniowymi. 

Troska o dobrą jakość życia chorego oznacza 

także starania o jego subiektywnie przeżywany 

komfort. Zachodzi konieczność pomocy 

choremu w wypełnianiu wolnego czasu: pustych 

chwil, które zdarzają się bardzo często 

u leżących, ale nadal zdolnych do aktywności 

psychicznej podopiecznych. Bardzo ważnym 

elementem poprawy jakości życia są wszelkie 

działania nastawione na psychiczną i ruchową 

aktywizację pacjentów. 

Działania w kierunku poprawy jakości życia, 

poza próbą poprawy warunków realnej sytuacji, 

mogą mieć także na celu próbę zmiany 

sytuacji na bliższą idealnej, czyli będącą przedmiotem 

pragnień mieszczących się w akceptowanym 

i uznanym przez chorego systemie wartości. 

(6) 

Celem i zadaniem opieki paliatywnej jest 

między innymi pomoc najbliższym chorego 

przez nauczenie ich odpowiednich umiejętności 

w udzielaniu pomocy choremu. Rady doświadczonego 

wolontariusza mogą być bezcenne dla 

osób, które po raz pierwszy podjęły trud opieki 

nad chorym. (5) 

HISTORIA OPIEKI 

NAD UMIERAJĄCYMI. 

Ruch hospicyjny ma bardzo długą historię 

– swymi korzeniami sięga tradycji pogańskich. 

„Hospitium” wywodzi się od słowa hospes 

i oznacza osobę połączoną z inną związkiem 

wynikającym z udzielania gościnności – inaczej 

oznacza ono starego przyjaciela, druha. 

Tworząc nazwę hospicjum, podkreślano początkowo 

na pierwszym miejscu ideę gościnności 

rozumianej jako relacja między gospodarzem 

i osobą przybywającą do jego domu. Ideę 

tą przejęło następnie chrześcijaństwo. 

W średniowieczu istniały już hospicja w wielu 

krajach Europy. Najsłynniejsze średniowieczne 

hospicjum, św. Bernarda, znajdowało się na 

szlaku w Alpach Pennińskich. 

Nawiązując do tamtych tradycji, Cicely Saunders, 

angielska pielęgniarka i lekarka, wkrótce 

po II wojnie światowej zaczęła starać się o budowę 

domu dla umierających, który został nazwany 

Hospicjum św. Krzysztofa i rozpoczął działalność 

w 1967 roku. Nazwa ma głęboki sens 

symboliczny: przypomina o istocie życia czło- 

wieka jako podróży przez świat i czas, umieranie 

będące końcowym etapem tej podróży odbywa 

się w hospicjum, św. Krzysztof jest patronem 

podróżnych. Inicjatywa Cicely Saunders okazała 

się niezwykle cenna i potrzebna w sytuacji, 

gdy wielu ludzi umierało w trudnych warunkach, 

bez właściwej opieki. Od tego czasu w Europie 

i na świecie ruch hospicyjny zaczął się rozwijać 

dynamicznie. 

Opieka paliatywna zaczęła tworzyć się równolegle 

z rozwojem ruchu hospicyjnego. Rozwój 

tego typu opieki był bezpośrednim następstwem 

dynamicznie rozwijającego się ruchu hospicyjnego. 

W Polsce prekursorką w zakresie takiej opieki 

była Hanna Chrzanowska. W latach pięćdziesiątych 

XX wieku podjęła inicjatywę domowej 

opieki pielęgniarskiej. Miała ona na celu objęcie 

opieką osób przewlekle chorych i umierających 

z uwzględnieniem ich wszystkich potrzeb. 

W 1981 powstało w Krakowie Towarzystwo 

Przyjaciół Chorych „Hospicjum”, które przystąpiło 

do budowy pierwszego w Polsce hospicjum 

stacjonarnego. Drugim po krakowskim 

było Hospitium Pallotum w Gdańsku powstałe 

w 1984 roku. W latach następnych rozwój nowych 

placówek hospicyjnych następował lawinowo. 

W 1991 roku wszystkie istniejące wówczas 

hospicja zjednoczyły się, tworząc Ogólnopolskie 

Forum Ruchu Hospicyjnego. Działa 

ono do dziś. (11) 

Obecnie nazwy „hospicjum” i „opieka hospicyjna” 

są używane jako jednoznaczne z określeniem 

„opieka paliatywna”. Podejmowanie próby 

rozróżnienia opieki hospicyjnej od paliatywnej 

opiera się bądź to na odwołaniach do tradycji, 

większego lub mniejszego udziału nieprofesjonalnych 

wolontariuszy, relacji z Kościołem katolickim, 

organizacjami charytatywnymi itp. (2) 

Opieka hospicyjna nastawiona głównie na 

zaspokojenie potrzeb psychicznych i duchowych 

została uzupełniona przez opiekę paliatywną, 

akcentującą wyraźniej potrzebę dobrej 

kontroli objawów somatycznych. Obecnie obie 

formy opieki działają na podobnych zasadach. 

(10) Szczególne znaczenie ma wspieranie chorych 

w obszarze ich duchowości, wskazując nadzieję 

w Chrystusie. 

We współczesnym świecie naukowcy, lekarze, 

pracownicy służby zdrowia czynią wszystko, 

aby zlikwidować choroby, zapewnić zdrowie, 

przedłużyć życie, mimo to często są bezradni 

wobec cierpienia. (8) 

Bibliografia: 

1. Flakus J. Pozamedyczne aspekty opieki paliatywnej. 

Działalność hospicjów w opinii różnych 

grup społecznych, (Dok. eletr.)Medycy- 

na Paliatywna 2009;1 33-39http://www.termedia.pl/magazine.php?magazine_id=59&article_id=13658&magazine_subpage=AB- 

STRACT; 

2. Jarosz J. Leksykon pojęć i definicji - medycyna 

paliatywna i leczenie bólów nowotworowych, 

Nowotwory 2007, 57(1), 64-72; 

3. Kozłowska B., Pawłowski L. Prawa i obowiązki 

w wolontariacie hospicyjnym, 90-91, 

W: Krakowiak P., Modlińska A. (red.) Podręcznik 

wolontariusza hospicyjnego, Biblioteka 

Fundacji Hospicyjnej, Gdańsk 2008; 

4. Krakowiak P., Janowicz A. Historia i współczesność 

wolontariatu hospicyjnego, 26-27, 

W: Krakowiak P., Modlińska A.(red.) Podręcznik 

wolontariusza hospicyjnego, Biblioteka 

Fundacji Hospicyjnej, Gdańsk 2008; 

5. Krakowiak P., Kabasiński K., Płodziszewska 

E., Stachowska B., Kaczkowski J., Modlińska 

A., Bohdan Z. Formy wolontariatu hospicyjnego, 

25,26,29,33,34,55,57-66,70, W: Binnebesel 

J., Krakowiak P., Modlińska A. (red.) 

Podręcznik koordynatora wolontariatu hospicyjnego, 

Biblioteka Fundacji Hospicyjnej, 

Gdańsk 2008; 

6. Modlińska A., Krajnik M., Wojtacki J., Jassem 

E., de Walden-Gałuszko K., Łuczak J. 

Podstawowe pojęcia z medycyny paliatywnej, 

313-323, W: Binnebesel J., Krakowiak P., 

Modlińska A.(red.) Podręcznik koordynatora 

wolontariatu hospicyjnego, Biblioteka Fundacji 

Hospicyjnej, Gdańsk 2008; 

7. Nowicki A., Staszewska A. Ocena bólu nowotworowego 

w opiece paliatywnej u chorych 

na raka płuc, Pol. Med. Paliat. 2006, 

5(4), 154-161; 

8. Sadowska L. Rogowska A., Hospicyjna posługa 

w duchu miłości miłosiernej w świetle świadectwa 

osoby posługującej i osoby cierpiącej, 

Prz. Med. Uniw. Rzesz. 2005, 3(4), 380-384; 

9. Skura-Madziała A. Holistyczny wymiar opieki 

paliatywno-hospicyjnej, Zdr. Publ. 2006, 

116(2), 301-306; 

10.de Walden-Gałuszko K. Co opieka paliatywna 

wniosła do medycyny, Pol. Med. Rodz. 

2004, 6(3), 845-848; 

11. de Walden-Gałuszko K. Założenia i podstawy 

ruchu hospicyjnego, 11,12, 13, 14, 15, W: de 

Walden-Gałuszko K. Pielęgniarstwo w opiece 

paliatywnej i hospicyjnej, Wydawnictwo Lekarskie 

PZWL, Warszawa 2005; 

12. de Walden-Gałuszko K. Trudne problemy 

opieki paliatywnej, Przew. Lek. 2008, 1, 

155-157; 

13.Watson Max S.(red. wydania polskiego 

Kübler A.) Opieka paliatywna, XXVi, Urban 

& Partner, Wrocław 2007; 


11 (229) 2010 

Położnictwo 

MATERIAŁY POKONFERENCYJNE – III OGÓLNOPOLSKI ZJAZD POŁOŻNICY I POŁOŻNE DLA MATKI I DZIECKA 

14-17 CZERWCA 2010 R. 

Dr hab. n. med. Andrzej Piotrowski Prof. UM, Kierownik Oddziału Intensywnej Terapii i Anestezjologii, II Katedra Pediatrii UM w Łodzi 

ZESPÓŁ NAGŁEJ ŚMIERCI NIEMOWLĄT 

Na podstawie analizy umieralności 

niemowląt wiadomo, że co najmniej 5% 

zgonów występuje nagle, często w domu, bez 

wyraźnych objawów chorobowych i innych 

uchwytnych przyczyn. Około połowa z nich 

może zostać zakwalifikowana jako zespół nagłej 

śmierci niemowląt (SIDS), znany również 

jako tzw. śmierć łóżeczkowa. Rozpoznanie tego 

zespołu postawić wówczas, gdy zgon niemowlęcia 

występuje nagle u dziecka uważanego 

dotychczas za zdrowe, a w badaniu patomorfologicznym 

nie można ustalić innej 

przyczyny zgonu. Problem tego rodzaju nagłej 

śmierci niemowląt z niewyjaśnionych przyczyn 

od kilku lat jest przedmiotem szczególnego 

zainteresowania zespołów badawczych. 

Dotychczas w Polsce jednak brak jest badań 

epidemiologicznych informujących o udziale 

SIDS wśród przyczyn umieralności niemowląt. 

Być może każde niemowlę jest zagrożone wystąpieniem 

SIDS, otwarty pozostaje jedynie stopień 

tego zagrożenia. 

Częstość występowania SIDS określa się na 

l - 3 zgony na 1000 żywo urodzonych noworodków. 

Szczyt zapadalności przypada na okres pomiędzy 

2 a 4 miesiącem życia. 

Wśród stanów o podwyższonym ryzyku wystąpienia 

nagłej śmierci niemowlęcia wymienia 

się wiele czynników: 

1. wcześniactwo i małą masę urodzeniową ciała 

2. przebyte stany zagrożenia życia, a zwłaszcza 

epizody sinicy, bradykardii i bezdechów 

3. spanie niemowlęcia na brzuchu, 

4. zaburzenia termoregulacji z tendencją do hipertermii, 

a zwłaszcza. stres cieplny 

5. liczne urodzenia i uprzedni zgon dziecka 

w rodzinie, 

6. niektóre wrodzone błędy metabolizmu, 

7. palenie tytoniu przez matkę i używanie narkotyków, 

8. sposób i rytm żywienia, 

9. czynniki kulturowe. 

Jeżeli chodzi o wcześniactwo i małą masę 

urodzeniową ciała istnieją doniesienia wskazu- 

jące na podwyższenie ryzyka wystąpienia SIDS. 

W grupie niemowląt z masą < 1500 g częstość 

występowania SIDS określono na 1,1%, przy 

0,26% w ogólnej populacji. Podobnie u dzieci 

z ciąży bliźniaczej, stopień takiego zagrożenia 

dla mniejszego niemowlęcia był wprost proporcjonalny 

do różnicy mas urodzeniowych bliźniąt. 

W grupie par o różnicy przekraczającej 15% ryzyko 

wystąpienia SIDS wzrastało blisko 4-krotnie, 

w porównaniu do grupy o mniejszej różnicy 

urodzeniowej masy ciała między bliźniętami. 

Przebyte stany zagrożenia życia – wg danych 

Narodowego Instytutu Zdrowia Wielkiej 

Brytanii, obejmujących 838 przypadków SIDS 

aż 7,7% tej grupy miało w wywiadzie, przebyty 

już wcześniej stan zagrożenia życia. W innych 

doniesieniach, opartych na mniejszych liczebnie 

grupach, podobna zależność określona jest 

na 2,9% do 3,3%. Spotyka się również znacznie 

wyższe odsetki (13%) nagłych zgonów niemowląt, 

które przeżyły incydent wymagający 

resuscytacji. Do najczęściej podawanych w wywiadzie 

objawów należały epizody sinicy i bezdechów 

oraz bradykardia z bradyarytmią. Jako 

zwiastunowe objawy SIDS Kahn i wsp wymieniają 

ponadto: męczliwość podczas jedzenia 

(26%), obniżone napięcie mięśni i obfite nocne 

pocenie (21%). Wskazuje się także, że do stanów 

chorobowych o zwiększonym ryzyku wystąpienia 

SIDS, wymagających dokładniejszego 

nadzoru medycznego, należy również dysplazja 

oskrzelowo-płucna oraz odpływ (refluks) żołądkowo- 

przełykowy. 

Za jedną z dróg zapobiegania nagłym zgonom 

niemowląt uważa się monitorowanie oddychania 

i krążenia w 12-godzinnym, nocnym 

zapisie pneumo- kardiograficznym. Korzystając 

z komputerowego urządzenia rejestrującego 

można wykrywać epizody niedotlenienia i obturację 

dróg oddechowych. Zdarzają się jednak 

zgony niemowląt również w czasie monitorowania 

bezdechów. System monitorujący winien 

mieć następujące cechy: nieinwazyjność, czułość, 

specyficzność i niezawodność. Dla obiektywnej 

oceny efektywności monitorowania konieczne 

jest przeprowadzenie badania na grupie 

aż 40 000 niemowląt. Tego rodzaju monitorowa- 

nie zaleca się u wcześniaków z epizodami bezdechów, 

u dzieci z zespołem ośrodkowej hipowentylacji 

oraz w przypadkach zgonu poprzednich 

dzieci w rodzinie. 

Spanie niemowlęcia na brzuchu – związek 

pomiędzy pozycją dziecka we śnie a ryzykiem 

wystąpienia SIDS był przedmiotem wielu 

badań. Wykazano podwyższone ryzyko SIDS 

u niemowląt śpiących na brzuchu lub na boku. 

Oczywiście, rozważania te odnoszą się do pozycji 

układania dziecka do snu, a nie do pozycji, 

w której znaleziono dziecko. Uważa się za 

mało prawdopodobne odwrócenie niemowlęcia 

z pozycji na boku w pozycję na brzuchu, gdyż 

zwykle ramię, na którym leży dziecko jest wysunięte 

do przodu, co stanowi znaczne utrudnienie 

dla tego rodzaju zmiany pozycji. Umieszczanie 

klina lub zrolowanego koca za plecami 

niemowlęcia dla utrwalenia jego pozycji na boku 

nie jest polecane, gdyż zwiększa ryzyko odwrócenia 

na brzuch. 

Badania Dwyera potwierdziły podwyższone 

ryzyko SIDS u dzieci śpiących na brzuchu. Po 

skorygowaniu wpływu innych zmiennych, okazało 

się, że pozycja na brzuchu w czasie snu stanowi 

dla niemowlęcia 3,92 razy większe zagrożenie 

nagłym zgonem. Według analizy Fleminga 

ryzyko wystąpienia SIDS było 8,8 krotnie większe 

dla niemowląt śpiących na brzuchu. Ostatnie 

badania wskazują na brak serotoniny jako czynnik 

ograniczający prawidłową reakcję niemowlęcia 

na niedotlenienie – w tym właśnie niedotlenienie 

związane z pozycją na brzuchu. 

W wyniku działań informacyjnych w Wielkiej 

Brytanii oraz w Australii i Nowej Zelandii, 

wraz ze spadkiem liczby niemowląt śpiących na 

brzuchu odnotowano spadek częstości SIDS. 

Mimo zagrożeń SIDS dla niemowląt śpiących 

na brzuchu, istnieją stany chorobowe lub zaburzenia 

rozwojowe, w których zaleca się układanie 

niemowląt do snu w tej pozycji ciała. Dotyczy 

do przede wszystkim dzieci z zespołem Pierre- 

-Robin, u których pozycja na plecach zwiększa 

ryzyko śmiertelnej obturacji dróg oddechowych. 

Pozycja na brzuchu polecana jest także u wcześniaków 

celem lepszego utlenowania krwi. Po 

ustąpieniu zaburzeń oddychania nie przynosi 

13

Położnictwo 

ołożnictwo 

już jednak żadnych korzyści w czasie snu. Dlatego 

też po ustabilizowaniu się oddychania, zaleca 

się układanie wszystkich noworodków na 

plecach. Mimo, że SIDS w pierwszych 3 tygodniach 

życia występuje bardzo rzadko, to również 

u noworodków pozycja na brzuchu częściej 

zagraża nagłym zgonem. Pozycja na brzuchu 

wskazana jest również u niemowląt z odpływem 

żołądkowo – jelitowym, gdyż w tej pozycji rzadziej 

wymiotują. Wybór pozycji do snu u takiego 

niemowlęcia winem wynikać z oceny stopnia 

potencjalnych zagrożeń (aspiracja treścią pokarmową 

czy SIDS). 

Zaburzenia termoregulacji i hipertermia 

Wobec wielu doniesień o nagłych zgonach niemowląt 

z bardzo wysoką temperaturą ciała, grubo 

ubranych i znajdujących się w nadmiernie 

ogrzanych pomieszczeniach, podejmowano próby 

wyjaśnienia związku tego typu zjawiska ze 

śmiercią. Petersen i wsp. rozważali m.in. możliwość 

wpływu niedojrzałości systemu termoregulacji 

lub nadwrażliwości na wysoką temperaturę 

otoczenia. Autorzy ci stwierdzili, że niedojrzałość 

termoregulacji występuje miedzy 5 a 11 

tyg. życia. Później następuje przejście do termoregulacyjnego 

systemu dorosłych. Jednak może 

ono pojawiać się od 7 do 20 tyg. życia. 

Zagrożenie przegrzaniem występuje głównie 

podczas przykrycia głowy niemowlęcia, gdyż tą 

drogą następuje utrata większości ciepła w czasie 

snu („cieplny zawór bezpieczeństwa”). Niezależnie 

od wieku niemowlęcia, nawet najcieplejsze 

warunki nie wpływają na przyspieszenie 

czynności serca w czasie snu. W przeciętnych 

warunkach przebywania niemowląt nie 

stwierdzono również objawów stresu cieplnego. 

Tylko wyjątkowo może on być przyczyną zgonu 

wskutek szczególnej wrażliwości niemowlęcia. 

Nie można również wiązać podwyższonej temperatury 

ciała w czasie infekcji lub po szczepieniu 

z temperaturą otoczenia. Gorączka częściej 

poprzedzała zgon niemowlęcia zmarłego w obrazie 

„śmierci łóżeczkowej”. Częściej również 

znajdowano je mokre od potu nawet w kilka godzin 

po śmierci. Większość matek, zwłaszcza 

z rodzin o niższym statusie społecznym utrzymuje 

wyższą temperaturę otoczenia i nieprawidłowo, 

zwykle nadmiernie, okrywa swoje dzieci. 

Wiele z nich. np. w czasie gorączki, stosuje 

dodatkowe okrycie, a nawet zwiększa ogrzanie 

pomieszczenia, w którym przebywa niemowlę. 

Bacon stwierdził, że u dzieci zmarłych w obrazie 

SIDS częściej używano więcej okryć a ponadto 

znamiennie więcej spało w chwili śmierci 

wspólnie z rodzicami. Może to mieć związek 

z bezpośrednim nadmiernym ogrzaniem, a także 

łączyć się z infekcją. Autor ten zakłada, że 

przyczyną śmierci może być wstrząs krwotocz- 

ny z zespołem encefalopatii, bardzo zbliżony do 

udaru cieplnego. Rozważa możliwość reagowania 

niemowlęcia na gorączkę zmianami w oddychaniu, 

podobnie jak drgawkami. 

Rola zakażenia w etiologii SIDS nic została 

ostatecznie wyjaśniona. W klimacie umiarkowanym 

nagle zgony niemowląt najczęściej występują 

w miesiącach zimowych. Badania epidemiologiczne 

nie potwierdziły jednak związku SIDS 

z infekcjami wirusowymi układu oddechowego, 

szczególnie częstymi o tej porze roku. Bakterie 

mogą być odpowiedzialne tylko za niewielką 

część nagłych zgonów, np. z powodu piorunującego 

zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub 

posocznicy. Dokładne badania tego rodzaju zależności 

prowadzono przez okres 2 lat w Avon 

w Wielkiej Brytanii. Autorzy doszli do wniosku, 

że infekcja wirusowa nie ma związku z SIDS, 

z wyjątkiem nadmiernie ubranych niemowląt. 

Dlatego też przestrzegają rodziców, aby nigdy, 

zwłaszcza podczas infekcji, przesadnie nie okrywali 

swych niemowląt. 

W piśmiennictwie dość często spotyka się 

opisy wrodzonych zaburzeń metabolizmu 

stwierdzonych u dzieci, które umierały nagle. 

Wśród nich wymienia się: wrodzony przerost 

nadnerczy, wrodzoną hipoplazję nadnerczy, 

niedobór dehydrogenazy acylo-CoA, zwłaszcza 

średniołańuchowej (MCAD), zaburzenia 

spichrzania glikogenu. Wśród wymienionych 

defektów metabolicznych MCAD uważany jest 

za często występujący u dzieci z SIDS. Początkowe 

objawy, często w postaci znacznej hipoglikemii 

z biegunką, pojawiają się zwykle 

w pierwszych 2 latach życia. Rozpoznanie 

ustala się na podstawie stwierdzenia 

patologicznych kwasów organicznych 

w moczu, zwiększenia stężenia kwasu 

cis-4 kaprynowego w surowicy lub/ 

i zidentyfikowania najczęstszej mutacji. 

Wśród 200 dzieci zmarłych w obrazie 

SIDS u 14 stwierdzono stłuszczenie 

wątroby. Wykazano również podwyższoną 

zawartość glikogenu w wątrobie. 

Udział wrodzonych błędów metabolizmu 

w SIDS szacuje się obecnie na 2%. 

Wiele badań wykazuje na to, że palenie 

tytoniu przez matki zwiększa 

ryzyko SIDS co najmniej dwukrotnie. 

Badania nowozelandzkie obejmujące 

162 przypadki SIDS wykazały związek 

z dawką u matek palących po porodzie. 

Zagrożenie wystąpienia SIDS wzrastało 

średnio 2,9 raza (od 1,9 dla kobiet palących 

poniżej 10 papierosów do 5,1 raza 

dla palących powyżej 20 papierosów 

dziennie). Palenie tytoniu przez kobiety 

w ciąży może zaburzać rozwój końco- 

wych odcinków dróg oddechowych, a po porodzie 

zwiększa częstość chorób dolnych dróg oddechowych 

u niemowląt. Ryzyko nagłego zgonu 

niemowlęcia urodzonego przez palącą matkę jest 

największe przed 68 dniem życia i rośnie proporcjonalnie 

do liczby papierosów wypalanych 

przez matkę. Związek ten jest niezależny od 

czynników różnicujących styl życia poszczególnych 

grup społecznych. Prawdopodobnie nie ma 

związku pomiędzy piciem alkoholu przez rodziców 

a SIDS. Badania wskazują także na zwiększone 

ryzyko SIDS związane z używaniem opiatów 

przez matki. Zwiększają one częstość i czas 

trwania bezdechów u noworodków. 

Przypuszcza się także, że niedobory pokarmowe, 

a zwłaszcza dłuższe przerwy w żywieniu 

mogą na drodze stresu metabolicznego odgrywać 

rolę w etiologii SIDS. Dlatego też dąży 

się do poznania mechanizmów odpowiedzi niemowląt 

na cykl żywienie/głodzenie. Wykazano 

ochronny efekt karmienia naturalnego wobec 

zakażeń żołądkowo – jelitowych i układu oddechowego. 

Howie i wsp. sugerują, że ten ochronny 

efekt jest prawdopodobnie dłuższy niż karmienie 

piersią. Nie ma jednak zgodności, czy 

istnieje zależność pomiędzy karmieniem piersią 

a SIDS. 

Istnieją różnice regionalne, narodowe i rasowe 

w częstości występowania SIDS. Najniższe 

wskaźniki notowano w Hongkongu, mimo 

że dominuje tam przeludnienie, ubogie warunki 

życia, częste infekcje i karmienie sztuczne. 

Okazuje się, że SIDS jest rzadki w społeczno- 


ściach, w których ze względów kulturowych lub 

socjalnych niemowlęta nie śpią samotnie. Autorzy 

badań przywiązują wagę do spania w bliskości 

matki, jako czynnika pomocnego w kontroli 

procesu oddychania, zwłaszcza w pierwszym 

półroczu życia. Pewne znaczenie może 

mieć „czuciowe mikrośrodowisko”, w którym 

śpi niemowlę. Wykazano, że zaburzenia oddychania 

występują głównie w nocy podczas snu 

w fazie REM (rapid eye movement). Powyższe 

zmiany w układzie oddychania wiąże się 

z niedojrzałością pnia mózgu. Być może pozostawienie 

niemowlęcia samotnie przez dłuższy 

czas redukuje możliwość wczesnego zauważenia 

objawów przez rodziców. Chińskie rodziny 

11 (229) 2010 

Olsztyn, 05.09.2007 r. 

Zgodnie z §2 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 21 12 1999 r. 

w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek 

i położnych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 31 12 1999 r. Nr 

99), minimalne normy zatrudnienia pielęgniarek ustala kierownik zakładu 

po przedłożeniu ich przez naczelną/przełożoną pielęgniarek. 

Dalej treść Rozporządzenia wskazuje na sposób dokonania wyliczeń, 

których to bez wątpienia dokonuje pielęgniarka oddziałowa. Jej udział 

w określaniu norm zatrudnienia pielęgniarek w oddziale pediatrycznym 

jest szczególnie istotny. 

Pielęgniarka oddziałowa oddziału pediatrycznego z racji swej specjalności 

i doświadczenia zawodowego zna specyficzne problemy zdrowotne 

pacjentów i wynikające z tego specyficzne problemy pielęgnacyjne oraz 

organizacyjne. To one wyznaczają zasadę, że w oddziale pediatrycznym 

obsada pielęgniarska na dyżurach nie powinna być jednoosobowa. 

Liczba, struktura i kwalifikacje personelu realizującego opiekę nad pacjentem 

oddziału dziecięcego powinny być planowane przez pielęgniarkę 

oddziałową stosownie do tzw. zapotrzebowania pacjentów na opiekę oraz 

stosownie do organizacji pracy w szpitalu. 

W celu racjonalizacji opieki nad pacjentem w oddziałach dziecięcych, 

poza pielęgniarkami mogą pracować także opiekunki dziecięce. 

Należy jednak określić zakres ich kompetencji, zadań i odpowiedzialności. 

w Hongkongu, często wielodzietne, niejednokrotnie 

mieszkają na powierzchni około 16m2. 

Pozostawienie niemowlęcia samotnie na dłuższy 

czas jest po prostu niemożliwe. Do mózgu niemowlęcia 

wychowywanego w takich warunkach 

dociera wiele bodźców zmysłowych, jak hałas, 

ruch, dotyk. Prawdopodobnie podczas głębokiego 

snu stymulacja i rytm oddychania są zależne 

od stymulacji sensorycznej. Również matki 

z Bangladesz, które przyjechały do Wielkiej 

Brytanii, nigdy nie zostawiają swych niemowląt 

samotnie. Uważają one, że potrzeba stałej opieki 

jest korzystna dla bezpieczeństwa i rozwoju 

wrażliwości dziecka. Odwrotne zachowania są 

typowe np. dla matek walijskich, które dążą do 

Problemy prawne 

jak naj wcześniejszego pozostawiania dziecka w 

swoim pokoju. Ma to miejsce zwykle na przełomie 

2 i 3 miesiąca życia, czyli równolegle ze 

szczytem zapadalności na SIDS. W świetle powyższych 

spostrzeżeń, dłuższe pozostawianie 

niemowląt w samotności może dla niektórych 

z nich stanowić czynnik ryzyka. 

Podsumowanie Wieloletnie badania nad etiologią 

i patomechanizmem SIDS nie dają jednoznacznej 

odpowiedzi na temat przyczyn tego zespołu, 

ale sugerują unikanie dymu tytoniowego 

i pozycji na brzuchu podczas snu jako skutecznej 

metody znacznego ograniczenia częstości 

jego występowania. 

(fot. klipard) 

KRAJOWY KONSULTANT W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA PEDIATRYCZNEGO 

WOJEWÓDZKI SPECJALISTYCZNY SZPITAL DZIECIĘCY 

10-561 Olsztyn, ul. Żołnierska 18, tel. 089. 5393455, fax 533-77-01 ; e-mail: piskorz@wssd.olsztyn.pl 

OPINIA W SPRAWIE OBSADY PIELĘGNIARSKIEJ 

W ODDZIAŁACH DZIECIĘCYCH 

PRACUJĄCYCH W TRYBIE CAŁODOBOWYM 

Do ustalenia liczby pielęgniarek i opiekunek niezbędnych do zapewnienia 

minimalnej obsady należy uwzględnić: 

• liczbę i wiek pacjentów oraz zapotrzebowanie na opiekę, wynikającą 

z tzw. katalogu świadczeń bezpośrednich 

• liczbę i strukturę tzw. świadczeń pośrednich, co pozwoli na wyliczenie 

efektywnego czasu pracy pielęgniarek 

• organizację pracy w szpitalu 

• lokalizację oddziału i warunki lokalowe 

• absencję (zwolnienia chorobowe, szkoleniowe, urlopy) 

• przerwy w pracy 

Równie istotnym zagadnieniem w planowaniu obsady pielęgniarskiej 

w oddziale są względy epidemiologiczne, wynikające z różnorodności 

przyczyn hospitalizacji, wieku pacjenta i jego podatności na zakażenie. 

Te względy często przemawiają za wyodrębnieniem pielęgniarek do opieki 

nad pacjentami z różnych grup ryzyka epidemiologicznego. 

Reasumując: opiekę pielęgnacyjną nad pacjentami oddziałów dziecięcych 

powinny sprawować co najmniej 2 osoby (2 pielęgniarki lub pielęgniarka 

i opiekunka dziecięca). Liczba pielęgniarek na dyżurach powinna 

odpowiadać zapotrzebowaniu pacjentów na opiekę oraz uwzględniać 

specyficzne problemy pielęgnacyjne u dzieci i wynikające z tego faktu 

specyficzne warunki organizacyjne. 

15

Relacja / Konkurs 

Notatkę sporządziła 

mgr Danuta Musioł 

Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu 

UROSILESIANA 

XV KONFERENCJA NAUKOWA 

POLSKIEGO TOWARZYSTWA 

UROLOGICZNEGO 

I PIELĘGNIAREK UROLOGICZNYCH 

W dniach 10-12.IX.2010 r. w Kudowie 

Zdrój odbyła się XV Konferencja Dolnośląskiego 

i Śląskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa 

Urologicznego i Pielęgniarek Urologicznych. 

Konferencja organizowana jest corocznie, 

na zmianę przez Dolnośląski i Śląski Oddział 

PTU. Choć podobna do organizowanych wcześniej, 

była wyjątkowa. 

Wyjątkowość jubileuszowej XV Urosilesiany 

spowodowana była połączeniem jej z Polsko 

– Ukraińską Konferencją Urologów oraz 

XXX Konferencją Naukową Urologów Wojska 

Polskiego. 

Połączone konferencje zgromadziły blisko 

400 uczestników, w tym prawie 100 pielęgniarek 

z Oddziałów Urologicznych. 

PATRONAT HONOROWY OBJĘLI: 

– J. E. Arcybiskup Marian Gołębiewski 

Metropolita Wrocławski 

– Prof. dr hab. Marek Sosnowski 

Prezes Polskiego Towarzystwa Urologicznego 

– J. M. Prof. dr hab. Ryszard Andrzejak 

Rektor Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich 

we Wrocławiu 

– Gen. Czesław Piątas 

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Obrony 

Narodowej 

– Gen. Sławomir Marat 

Szef Inspektoratu Wojskowej Służby Zdrowia 

– Płk lek. Grzegorz Stoiński 

Komendant 4 Wojskowego Szpitala Klinicznego 

we Wrocławiu 

– Rafał Dutkiewicz 

Prezydent Wrocławia 

Tradycyjnie obok sesji lekarskich, odbyła się 

także sesja pielęgniarska, podczas której omówiono 

następujące zagadnienia: 

– Opieka pielęgniarska po operacjach nietrzymania 

moczu 

– Zmiany w układzie moczowym w trakcie ciąży 

– BCG immunoterapia – wlewki dopęcherzowe 

– Ochrona radiologiczna personelu w trakcie diagnostycznych 

i terapeutycznych zabiegów 

urologicznych 

– Zagrożenie i ochrona radiologiczna pacjentów 

– Przygotowanie i postępowanie pielęgniarskie 

z pacjentem leczonym metodą ESWL 

Sesja pielęgniarska cieszyła się dużym 

zainteresowaniem nie tylko 

wśród pielęgniarek, ale także lekarzy, 

którzy uczestniczyli w niej mimo 

trwających w tym samym czasie sesji lekarskich. 

Udział w tej wyjątkowej Konferencji 

był okazją do zaktualizowania wiedzy, 

zapoznania się z najnowszymi doniesieniami 

w dziedzinie urologii i onkologii 

urologicznej a także do wymiany doświadczeń 

i kontynuacji znajomości. 

Duże zainteresowanie i aktywny udział 

pielęgniarek w Konferencji Naukowej 

świadczy o dalszej potrzebie organizowania 

tego rodzaju spotkań. 

• 

OGŁOSZENIE O KONKURSIE 

Dyrektor Dolnośląskiego Szpitala Specjalistycznego 

im. T. Marciniaka – Centrum Medycyny 

Ratunkowej we Wrocławiu, w porozumieniu 

z Dolnośląską Okręgową Radą Pielęgniarek 

i Położnych we Wrocławiu ogłasza konkurs na 

stanowisko: 

1. Przełożonej Pielęgniarek – w lokalizacji przy 

al. Wiśniowej 36 Dolnośląskiego Szpitala Specjalistycznego 

im. T. Marciniaka – Centrum 

Medycyny Ratunkowej we Wrocławiu 

2. Pielęgniarki Oddziałowej Oddziału Neurochirurgii 

– w lokalizacji przy ul. Traugutta 

116 Dolnośląskiego Szpitala Specjalistycznego 

im. T. Marciniaka – Centrum Medycyny 

Ratunkowej we Wrocławiu 

Wymagane kwalifikacje zgodnie z Rozporządzeniem 

MZiOS z dnia 29.03.1999r. w sprawie 

kwalifikacji wymaganych od pracowników 

na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy 

w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (Dz. 

U. Nr 30 poz. 300). 

Kandydaci proszeni są o dostarczenie dokumentów 

określonych w Rozporządzeniu MZiOS 

z dnia 19.08.1998r. w sprawie szczegółowych zasad 

przeprowadzania konkursu na niektóre stanowiska 

kierownicze w publicznych zakładach 

opieki zdrowotnej, składu komisji konkursowej 

oraz ramowego regulaminu przeprowadzania 

konkursu (Dz. U. Nr 115, poz. 749, zmiana : 

Dz.U. z 2000r. nr 45 poz.530) tj.; 

1. Podanie o przyjęcie na stanowisko objęte konkursem 

2. Dokumenty stwierdzające kwalifikacje zawodowe 

wymagane do zajmowania danego 

stanowiska oraz prawo do wykonywania 

zawodu 

3. Opisany przez kandydata przebieg pracy zawodowej 

4. Świadectwo pracy z okresu trzech ostatnich 

lat, w razie gdy stosunek pracy został rozwiązany 

lub wygasł. 

5. Inne dokumenty, w szczególności potwierdzające 

dorobek i kwalifikacje zawodowe 

kandydata. 

Oferty prosimy składać w ciągu 30 dni od daty 

opublikowania ogłoszenia*/ na adres: 

Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im.T. Marciniaka 

– Centrum Medycyny Ratunkowej 

ul. Traugutta 116; 50-420 Wrocław 

z dopiskiem: „Konkurs na ………………..” 

o terminie i miejscu przeprowadzenia konkursu 

kandydaci zostaną powiadomieni indywidualnie. 


11 (229) 2010 

Ogłoszenia 

G.B. MANAGEMENT 

– DZIAŁ DOSKONALENIA KADR MEDYCZNYCH 

50-230 Wrocław, ul. Trzebnicka 42; 

tel./ fax: 71/ 78 33 lub 28571/ 78 36 911 

e-mail: gbm@ddskm.pl; www.ddskm.pl 

OGŁASZA NABÓR NA: 

1. Specjalizacje dla pielęgniarek w Kursy specjalistyczne dla pielęgniarek (P) i położnych (A): 

dziedzinach pielęgniarstwa: 

• Endoskopia (P) 

• anestezjologicznego i intensywnej 

opieki 

• Leczenie ran – nr 11/07 (P) 

• chirurgicznego 

• Leczenie ran – 12/07 (A) 

• pediatrycznego 

• Leczenie ran – odleżyny (P) 

• psychiatrycznego 

• Leczenie ran – oparzenia (P) 

• ratunkowego 

• Leczenie ran – owrzodzenia żylne (P) 

• i epidemiologicznego dla 

• Medyczna pielęgnacja stóp (P) 

pielęgniarek i położnych 

• Podstawy dializoterapii - nr 08/07 (P) 

2. Kursy kwalifikacyjne dla 

pielęgniarek w dziedzinach 

• 

• 

Podstawy opieki paliatywnej - nr 05/07 (P) 

Przygotowanie i podawanie leków przeciwnowotworowych ( P i A) 

pielęgniarstwa: 

• Resuscytacja krążeniowo –oddechowa - nr 02/07 (P i A) 

• anestezjologicznego i 

• Szczepienia ochronne (P) 

intensywnej opieki 

• Szczepienia ochronne (A) 


• Żywienie enteralne i parenteralne (P) 

• opieki długoterminowej 

• Opieka nad dzieckiem z chorobą nowotworową (P) 

• pediatrycznego 

• Opieka nad pacjentem ze stomią jelitową (P) 

• ratunkowego 

• Pielęgnowanie w chorobach narządu wzroku (P) 

• rodzinnego 

• Terapia bólu przewlekłego u dorosłych (P) 

• środowiska nauczania i 

wychowania 

• Wykonanie konikopunkcji, odbarczenie odmy prężnej oraz wykonanie dojścia 

doszpikowego (P) systemu Ratownictwa Medycznego) 

• zachowawczego 

• Wykonanie i interpretacja zapisu EKG - nr 03/07 (P i A) 

W listopadzie 2010 r. uruchamiamy kursy: 

kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa 


specjalistyczne 

• podstawy opieki paliatywnej 

• resuscytacji krążeniowo-oddechowej 

• żywienie enetralne i parenteralne 

• Podstawy dializoterapii 

• Medyczna pielęgnacja stóp 

• Szczepienia ochronne (P) 

• Szczepienia ochronne (A) 

Formularze zgłoszeniowe można przesyłać faxem lub wypełnić i wysłać formularz elektroniczny dostępny na stronie 

www.ddskm.pl 

17

Ogłoszenia 

DOLNOŚLĄSKI OŚRODEK KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO KADR MEDYCZNYCH SP. Z O.O. 

Aleja Wiśniowa 36, 53-137 Wrocław 

AKTUALNOŚCI LISTOPADOWE: 

Z okazji uzyskania 

TYTUŁU SPECJALISTY 

dla 25 Pielęgniarek i 27 Położnych uczestniczek specjalizacji w dziedzinach pielęgniarstwa 

onkologicznego i położniczego prowadzonych przez nasz Ośrodek w latach 2008/2010, 

które prz ystępując w październiku 2010 r. do Egzaminu Państwowego 

w 100 % uz yskały pomyślny wynik 

GRATULACJE składają : 

Krystyna Łukowicz Domagalska - Prezes DOKPKM sp. zo. o. 

Urszula Olechowska – Przewodnicząca DORPiP we Wrocławiu 

Jolanta Borkowska – kierownik specjalizacji w dziedz. pielęgniarstwa onkologicznego dla pielęgniarek 

Beata Dąbrowska – kierownik specjalizacji w dziedz. pielęgniarstwa położniczego dla położnych 

• 15 listopada 2010 r. rozpocznie się kurs specjalistyczny „Szczepienia ochronne (Nr 03/08)” dla pielęgniarek. 

• 22 listopada 2010 r. rozpocznie się kurs specjalistyczny „Resuscytacja krążeniowo – oddechowa noworodka (Nr 01/ 

07)” dla pielęgniarek i położnych. 

• Do 26 listopada przyjmowane są zgłoszenia na kurs specjalistyczny „Przygotowywanie i podawanie leków 

przeciwnowotworowych u dorosłych” dla pielęgniarek i położnych w konkurencyjnej cenie 350 zł ! 

UWAGA ! 

Pielęgniarki zainteresowane kursem kwalifikacyjnym 

w dziedzinie pielęgniarstwa ochrony zdrowia pracujących proszone są o kontakt telefoniczny. 

Przypominam, że formularze zgłoszeń na kursy dostępne są na stronie : www.doipip.wroc.pl w zakładce 

DOKPKM. 

Szczegółowe informacje w: 

• siedzibie Ośrodka we Wrocławiu – Tel : 071/343 04 16; 071/ 344 62 42 

• biurze w Lubinie – Tel. 076/ 746 42 03 

Serdecznie zapraszam 

Krystyna Łukowicz Domagalska 


11 (229) 2010 

OFERTA SZKOLENIOWA 

DOLNOŚLĄSKIEGO OŚRODKA 

KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO 

KADR MEDYCZNYCH SP. Z O.O. 

OFERTA WYŁĄCZNIE DLA PIELĘGNIAREK 

Specjalizacje w dziedzinach : 

1. Pielęgniarstwo zachowawcze 

2. Pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki 

3. Pielęgniarstwo operacyjne 

4. Pielęgniarstwo kardiologiczne 

5. Pielęgniarstwo onkologiczne 

6. Pielęgniarstwo ratunkowe 

7. Pielęgniarstwo psychiatryczne 

Kursy kwalifikacyjne w dziedzinach : 

1. Pielęgniarstwo ratunkowe 

2. Pielęgniarstwo rodzinne 

3. Pielęgniarstwo w ochronie zdrowia pracujących 

4. Pielęgniarstwo w środowisku nauczania i wychowania 

5. Pielęgniarstwo anestezjologiczne i intensywnej opieki 

6. Pielęgniarstwo chirurgiczne 

7. Pielęgniarstwo opieki długoterminowej 

8. Pielęgniarstwo opieki paliatywnej 

9. Pielęgniarstwo psychiatryczne 

10. Pielęgniarstwo kardiologiczne 

11. Pielęgniarstwo nefrologiczne z dializoterapią 

Kursy specjalistyczne : 

1. Endoskopia 

2. Leczenie ran (Nr 11/07) 

3. Szczepienia ochronne (Nr 03/08 ) 

4. Pielęgnowanie w chorobach narządu wzroku 

5. Techniki ciągłe pozaustrojowego oczyszczania krwi 

(Nr 08/10) 

6. Wykonywanie i ocena testów skórnych 

7. Wykonywanie badania spirometrycznego 

8. Podstawy dializoterapii 

Kursy dokształcające : 

1. Pielęgnacja, rehabilitacja lecznicza chorego wymagającego 

leczenia w oddziale intensywnej terapii 

2. Udar mózgu – rola pielęgniarki w postępowaniu 

rehabilitacyjnym umożliwiającym powrót do zdrowia 

3. Praca pielęgniarki w gabinecie zabiegowym 

Ogłoszenia 

OFERTA WYŁĄCZNIE DLA POŁOŻNYCH 


1. Pielęgniarstwo położnicze 


1. Pielęgniarstwo rodzinne 


1. Szczepienia ochronne noworodków(04/08 ) 


1. Szkoła rodzenia 

OFERTA DLA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH 


1. Organizacja i zarządzanie 


1. Pielęgniarstwo operacyjne 

2. Organizacja i zarządzanie 


1. Przygotowywanie i podawanie leków 

przeciwnowotworowych u dorosłych 

2. Resuscytacja krążeniowo oddechowa noworodków 

(Nr 01/07) 

3. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie 

4. Resuscytacja krążeniowo – oddechowa (Nr 02/07 ) 

5. Wykonywanie i interpretacja zapisu EKG (Nr 03/07 ) 


1. Bezpieczne i umiejętne podnoszenie i przemieszczanie 

pacjentów 

2. Wybrane zagadnienia z zakażeń szpitalnych 

3. Model procesu pielęgnowania – zastosowanie w praktyce 

ZAGINĘŁO PRAWO WYKONYWANIA 

ZAWODU NUMER:4300442P 

WYDANEGO PRZEZ 

DOLNOŚLĄSKĄ OKRĘGOWĄ RADĘ 

PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH 

W DNIU 11.10.2000 r. 

NA NAZWISKO JOLANTA PIASECKA . 

19

Pamięć / ogłoszenia 

Zarząd Polskiego Towarzystwa Pielęgniarstwa 

Ratunkowego serdecznie zaprasza 

do wzięcia udziału w 

IV Konferencji Naukowo-Szkoleniowej 

pod przewodnim tytułem 

STANY ZAGROŻENIA ŻYCIA W CHOROBACH WEWNĘTRZNYCH 

Mamy nadzieję, iż skupi ona wybitnych specjalistów z Polski 

i zagranicy, a także profesjonalistów, będąc doskonałym 

polem interdyscyplinarnej dyskusji, również w kontekście 

WYTYCZNYCH 2010 RESUSCYTACJI KRĄŻENIOWO- 

-ODDECHOWEJ 

W trakcie Konferencji przewidziane jest 

przeprowadzenie warsztatów szkoleniowych 

związanych z tematem Konferencji. 

Konferencja odbędzie się w dniach 4-6 kwietnia 

2011 r. w malowniczo położonym Mazurskim Centrum 

Konferencyjnym „Zamek Ryn” w Rynie 

Pragnę wyrazić ogromną wdzięczność za pomoc, życzliwość i okazane serce 

podczas choroby mojej żony JOLANTY WARYNICKIEJ. 

Szczególnie dziękuję lekarzom, pielęgniarkom, i całemu personelowi 

Kliniki Chorób Wewnętrznych i Zawodowych, Izby Przyjęć, 

Przełożonej Pielęgniarek, całej Dyrekcji SPSK Nr 1 we Wrocławiu, 

a także 

lekarzom i pielęgniarkom oddziałów: Chemioterapii i Chirurgii Onkologicznej 

Dolnośląskiego Centrum Onkologii we Wrocławiu, 

Oddziałów: Urologii, Gastroenterologii i Chirurgii Ogólnej 

Akademickiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu. 

Swoją szczególną wdzięczność kieruję do Was, Moi Przyjaciele 

Mieczysław, Emil Warynicki 

ul. Plac Wolności 2 

(województwo warmińsko-mazurskie) 

Za udział w Konferencji 

przyznawane będą punkty edukacyjne. 

Każdy uczestnik otrzyma również Certyfikat. 

Wszelkie niezbędne informacje 

oraz formularz zgłoszeniowy znajdują się 

na stronie internetowej http://www.ptpr.org.pl 

Z poważeniem 

Komitet organizacyjny Konferencji 

Prezes Zarządu 

Marek Maślanka 

Anna Polonek Katarzyna Piegza 

GSM:508608175 GSM: 696304485 


Przewodniczącej ZZPIP LILIANIE PIETROWSKIEJ 

składamy wyrazy szczerego współczucia 

z powodu śmierci Mamy. 

Wyrazy głębokiego współczucia i słowa otuchy rodzinie 

zmarłej pielęgniarki JOLANTY WARYNICKIEJ 

składają pracownicy wrocławskiego Centrum Zdrowia SP 

ZOZ Przychodni Grabiszyn 

Z każdym uderzeniem serca 

z każdym oka mgnieniem 

udajemy się do celu, 

który jest naszym przeznaczeniem...” 

Przyjacielowi Emilowi Warynickiemu 

wyrazy głębokiego współczucia z powodu 

śmierci żony Jolantki 

Wspaniałej Przyjaciółki 

kochanej i cudownej mamy 

Oddanej Pielęgniarki 

- Specjalistki 

Czas zapamiętać 

Twoje kroki 

i Twoje dłonie, 

zapach chleba, 

by 

kiedy przyjdzie 

sen głęboki 

ruszyć 

za Tobą 

w stronę 

Nieba 

Z głębokim smutkiem i żalem żegnamy 

naszą Przyjaciółkę JOLĘ WARYNICKĄ 

Pamięć o Tobie pozostanie na zawsze w naszych sercach 

To my... 

11 (229) 2010 

Pielęgniarki i położne 

Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego 

W-w ul. Kamieńskiego 

Cierpienie ludzkie budzi współczucie, 

budzi także szacunek 

– i na swój sposób onieśmiela” 

Jan Paweł II 

Pamięć i serce 

Serdeczne wyrazy współczucia i słowa otuchy 

LILIANNIE PIETROWSKIEJ 

z powodu śmierci Mamy 

składają: Przewodnicząca i Członkowie Dolnośląskiej 

Okręgowej Rady Pielęgniarek Położnych oraz 

pracownicy biura DOIPiP we Wrocławiu 

LILIANIE PIETROWSKIEJ 

z powodu śmierci Mamy wyrazy współczucia 

składają koleżanki z Zarządu ZZPIP 

przy Woj.Szpit.Specjalistycznym. 

Lilu jesteśmy z Tobą w tej trudnej dla Ciebie chwili. 

Niech ból Twój znajdzie ukojenie 

Zamknęły się ukochane oczy 

Spoczęły spracowane ręce 

Przestało bić kochane serce 

Naszej koleżance BOGUSŁAWIE ŻANKOWSKIEJ 

wyrazy głębokiego współczucia i słowa otuchy 


składają pielęgniarki 

z OddziałuToksykologicznego 

DSS im. T. Marciniaka CMR 

Naszej Koleżance JADWIDZE WECHCIE i Jej rodzinie 

wyrazy szczerego współczucia z powodu śmierci Teścia, 

składają Pielęgniarka Naczelna 

St. Pielęgniarka Koordynująca w Stacji Dializ 

pielęgniarki, położne ZP ZOZ w Miliczu 

Koleżance WIESI KRZEMIEŃ 

wyrazy szczerego współczucia 

z powodu śmierci Ojca 

składają pielęgniarki 

ze szpitala w Głogowie 

21


Koleżance HALINIE LEWEK i Jej rodzinie 

wyrazy żalu i słowa otuchy z powodu śmierci Mamy, 

składają 

Pielęgniarka Naczelna, Pielęgniarka Oddziałowa 


Koleżance KATARZYNIE KURIACIE i Jej rodzinie 

wyrazy żalu i słowa otuchy z powodu śmierci Teścia, 

składają 



Koleżance MARZENIE KOZICY i Jej rodzinie 

wyrazy żalu i słowa otuchy z powodu śmierci Teścia, 

składają 



Kiedy żyjemy, On jest naszym życiem. 

Po śmierci będzie naszym zmartwychwstaniem. 


dla LIDII MALCHER 

Z powodu śmierci Taty 

składają: 

Przełożona Pielęgniarek, Pielęgniarki Oddziałowe 

wraz z całym Zespołem 

dawnego Okręgowego Szpitala Kolejowego 

we Wrocławiu 

Pielęgniarzowi JACKOWI KOZIEŁ serdeczne wyrazy 

współczucia z powodu śmierci Babci 

składają Koleżanki z Oddziału Chirurgii Dziecięcej 

Dolnośląskiego Szpitala Specjalistycznego 

im. T. Marciniaka we Wrocławiu 

Jest taki ból, o którym lepiej nie mówić, 

bowiem najlepiej wyraża go milczenie. 

Koleżance KAZIMIERZE ZAKRZEWSKIEJ 

wyrazy szczerego współczucia i słowa otuchy 

z powodu śmierci TATY 

składa Przełożona Pielęgniarek i koleżanki 

z Neurologii Dziecięcej WSS im J. Gromkowskiego 

we Wrocławiu 

Wszystko o cokolwiek w modlitwie prosicie 

stanie się wam, tylko wierzcie, że otrzymacie. 

Wyrazy głębokiego współczucia naszej koleżance 

LIDII MALCHER z powodu śmierci Taty 

składają członkowie 

Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego. 

Pielęgniarce Naczelnej MARZENIE ŁOKIETKO 

wyrazy szczerego współczucia oraz słowa otuchy 

z powodu śmierci Teścia 

składa cały zespół pielęgniarski 

z Miedziowego Centrum Zdrowia w Lubinie 

Wyrazy szczerego współczucia, 

słowa ciepła i otuchy z 

powodu śmierci żony Joli 

koledze MIECZYSŁAWOWI WARYNICKIEMU 

składa Zarząd Ogólnopolskiego Związku 

Zawodowego Pielęgniarek i Położnych 

przy SPSK Nr 1 we Wrocławiu. 

Serdeczne wyrazy współczucia 

Koleżance LIDII MALCHER 

Z powodu śmierci 

Taty 

Składają 

Okręgowy Rzecznik 

oraz Zastępcy Okręgowego Rzecznika 

Odpowiedzialności Zawodowej 

EWIE SANDURSKIEJ I JEJ RODZINIE 



składają koleżanki i współpracownicy 

z Oddziału Radioterapii Stacjonarnej 

oraz Dyrekcja Dolnośląskiego Centrum Onkologii 

we Wrocławiu 

Wyrazy szczerego współczucia i słowa otuchy 

Koleżance HALINIE KROCZAK 

z powodu śmierci Ojca 

składają Koleżanki i Koledzy 

z Oddziału Chirurgii Dziecięcej Dolnośląskiego 

Szpitala Specjalistycznego 

im. T. Marciniaka we Wrocławiu. 


Jaki jest ból, o którym lepiej nie mówić 

bowiem najlepiej wyraża go milczenie 

Wyrazy szczerego współczucia oraz słowa otuchy 

Naszej Przewodniczącej OZZPiP Regionu Dolnośląskiego 

LILIANNIE PIETROWSKIEJ 


Człowiek żyje tak długo, 

jak długo trwa pamięć o nim 

11 (229) 2010 

składają Zarząd i członkowie 

Regionu Dolnośląskiego 

Ogólnopolskich Związków Zawodowych 


Serdeczne wyrazy współczucia oraz słowa otuchy 

z powodu śmierci Brata 

Pani TERESIE GDESZ 

Składają Współpracownicy 

z NZOZ „Przychodni-GAJ” 

Sp. z 0.0. przy ul. Krynickiej 51 

Ludzie, których kochamy, zostają na zawsze, 

bo zostawili ślady w naszych sercach 

Wyrazy szczerego współczucia 

i słowa otuchy naszemu koledze 

MIECZYSŁAWOWI WARYNICKIEMU 

z powodu śmierci Żony 

składają koleżanki i koledzy 

z Zespołu Klinik Internistycznych 

SPSK nr 1 we Wrocławiu 

Idziesz przez życie i nagle brak kogoś 

Brak tych, którzy byli zawsze obok. 

Płaczemy z Tobą, choć dobrze wiemy, 

że Tobie przypadło więcej łez do wylania. 

Pamiętaj, że zawsze możesz liczyć na naszą pomoc. 

Naszemu koledze 

MIECZYSŁAWOWI WARYNICKIEMU 

wyrazy szczerego współczucia, słowa wsparcia i otuchy 

z powodu śmierci Żony 

składa personel z Kliniki Chorób Wewnętrznych, 

Zawodowych i Nadciśnienia Tętniczego 

oraz z Izby Przyjęć SPSK nr 1 we Wrocławiu 

Życie jest mgiełką nieuchwytną 

tak trudno ją zatrzymać, gdy umyka 

a kiedy „czas ten” przychodzi 

pożegnać się trzeba w milczeniu 

i o nic nie pytać. 

Jest taki ból, o którym lepiej nie mówić 

Bowiem najlepiej wyraża go milczenie 


Zatrzymaj upływający czas we wspomnieniach, 

a przede wszystkim pamiętaj o pięknych chwilach, 

by nigdy nie poszły w zapomnienie” 

Wyrazy szczerego współczucia i słowa otuchy 

MIECZYSŁAWOWI, EMILOWI WARYNICKIEMU 

z powodu utraty ukochanej Żony Jolanty 

składa Urszula Olechowska 

– Przewodnicząca oraz Członkowie 

Dolnośląskiej Okręgowej Rady 

Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu 

Naszej drogiej Koleżance LIDII MALCHER 

wyrazy szczerego współczucia, słowa wsparcia i otuchy 

z powodu śmierci ukochanego Taty 

składają pielęgniarki z Urologii 

DCMR im. Tadeusza Marciniaka 

Koleżance MAŁGOSI SKULICZ wyrazy głębokiego 

współczucia z powodu śmierci Mamy 

składają Przełożona Pielęgniarek 

Oddziałowa wraz z całym zespołem 

Kliniki Chirurgii Ogólnej 

i Kliniki Chirurgii Przewodu Pokarmowego 

Wyrazy głębokiego współczucia 

Koleżance STANISŁAWIE WOJCIECHOWSKIEJ 

z powodu śmierci Taty 

składają koleżanki NZOZ „ AMICUS,, 

we Wrocławiu 

Koleżance MARIOLI BASARA 

serdeczne wyrazy współczucia z powodu śmierci Taty 

składają koleżanki z Zespołu 

ds. Medycyny Szkolnej 

23

Ogłoszenia 

Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego 

Koło Liderów Pielęgniarstwa 

przy Mazowieckim Oddziale PTP 

zapraszają do udziału 

w VI Ogólnopolskim Konkursie 

„PIELĘGNIARKA ROKU 2010” 

Cel Konkursu: wyłonienie i nagrodzenie pielęgniarek liderów 

o wysokim przygotowaniu zawodowym, etycznym i aktywnym 

zaangażowaniu na rzecz środowiska pielęgniarskiego. 

ZAPRASZAMY 

Zwracamy się z prośbą o rozpropagowanie informacji we 

wszystkich zakładach opieki zdrowotnej na terenie działania 

Oddziałów PTP. 

Konkurs odbywać się będzie w trzech etapach według następującego 

harmonogramu; 

• wyłonienie uczestników Konkursu w poszczególnych ZOZ - 

ach do dn. 31.01.2011 r. 

• eliminacje w Oddziałach Wojewódzkich PTP dn. 4.03.2011 r. 

godz.12.00 

• III etap – prezentacja własna (szczegóły Komunikat nr 2, który 

zostanie zamieszczony na stronie www.ptp.na1.pl w marcu 

2011 r.) 

Dodatkowe informacje: Jadwiga Zielińska tel. 22 326 55 21 

kom. 511 451 292 e-mail: jagoda_zielinska@wp.pl 

Pragnę złożyć serdeczne podziękowania 

24 W CIENIU CZEPKA 

dla 

Pani Pielęgniarki Naczelnej 

Violetty Magiery, 

Pani Przełożonej Bogumile Świerkowskiej 

Paniom Oddziałowym : 

Izby Przyjęć - Zofii Adamskiej, 

Sali Porodowej - Elżbiecie Andrulewicz 

Oddziału Położnictwa i Noworodków 

Krystynie Dobrogólskiej 

oraz wszystkim Paniom Położnym 

i Pielęgniarkom za opiekę nade mną 

i moją córeczką Moniką. 

Dziękuję za Wasze Wielkie Serca 

Dorota Pietrzak

11 (229) 2010 

Ogłoszenia 

OŚRODEK RODEK KONSULTINGOWO-SZKOLENIOWY KADR MEDYCZNYCH JOLANTA WESTWALEWICZ 

OFERTA SZKOLENIOWA - IV kwarta kwartał ł 2010 Rekrutacja -zapisy bezpośrednio w sekretariacie lub na 

naszej stronie internetowej. 

Zapraszamy do korzystania z naszej strony internetowej www.kadrmed.com.p 

www.kadrmed.com.pl, , kt która ra w łatwy atwy sposób spos b 

pozwoli Państwu Pa stwu nawiąza nawi zać ć z nami bezpośredni bezpo redni kontakt i uzyskać 

wi więcej cej informacji. 

KURSY KWALIFIKACYJNE KURSY SPECJALISTYCZNE 

Dziedzina Zakres 

PIELĘGNIARSTWO RODZINNE 

PIELĘGNIARSTWO PSYCHIATRYCZNE 

PIELĘGNIARSTWO W OCHRONIE ZDROWIA PRACUJĄCYCH 

PIELĘGNIARSTWO OPIEKI DŁUGOTERMINIOWEJ 

PIELĘGNIARSTWO ŚRODOWISKA NAUCZANIA I WYCHO- 

WANIA 

PIELĘGNIARSTWO NEFROLOGICZNE Z DIALIZOTERAPIĄ 

PIELĘGNIARSTWO RATUNKOWE 

PIELĘGNIARSTWO RODZINNE DLA POŁOŻNYCH 

PIELĘGNIARSTWO ANESTEZJOLOGICZNE I INTENSYWNEJ 

OPIEKI 

PIELĘGNIARSTWO ZACHOWAWCZE DLA PIELĘGNIAREK 

PIELĘGNIARSTWO OPIEKI PALIATYWNEJ 

SZCZEPIENIA OCHRONNE DLA PIELĘGNIAREK (Nr 03/08) 

WYKONYWANIE I OCENY TESTÓW SKÓRNYCH WYKONYWANIE 

I INTERPRETACJA ZAPISU EKG (Nr 03/07) 

RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO ODDECHOWA (Nr02/07) 

SZCZEPIENIA OCHRONNE NOWORODKÓW (Nr 04/08) 

WYKONYWANIE BADANIA SPIROMETRYCZNEGO 

LECZENIE RAN Nr 11/07 

PODSTAWY DIALIZOTERAPII (Nr 08/07) 

ENDOSKOPIA 

PODSTAWY OPIEKI PALIATYWNEJ (05/07) 

OPIEKA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ Z CUKRZYCĄ (02/08) 

PROWADZENIE PSYCHOTERAPII PODSTAWOWEJ Z WYKORZY- 

STANIEM ELEMENTÓW PSYCHOTERAPII KWALIFIKOWANEJ 

SPECJALIZACJA - PIELĘGNIARSTWO DIABETOLOGICZNE 

Ośrodek Konsultingowo-Szkoleniowy Kadr Medycznych Jolanta Westwalewicz 

Westwalewicz, 53-680 Wrocław ul. Braniborska 2/10 

Sekretariat czynny w godzinach 10:00-16:00 KONTO OŚRODKA: mBank 76 1140 2004 0000 3102 5982 7608 

TEL/FAX: (071) 7949707, KOM: 0 606-609-154 lub 0 600-385-716 E-MAIL: kadrmed@tlen.p 

kadrmed@tlen.pl WEB: www.kadrmed.com.p 

www.kadrmed.com.pl 

BEZPŁATNA SZKOŁA PUBLICZNA 

ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH WE WROCŁAWIU 

OGŁASZA NABÓR NA ROK SZKOLNY 2010/2011 (semestr zimowy) 

Kształcimy w zawodach: 

50-501 WROCŁAW UL HUBSKA 7 

TEL.:71 367 86 66; 367 62 10 TEL. KOM.: 500 158 374, 500 158 243 www.spss.edu.pl, e-mail: sekretariat@spss.edu.pl 

– w cyklu rocznym: 

1. Opiekunka środowiskowa 

(forma dzienna i zaoczna). 

2. Asystent osoby niepełnosprawnej 


3. Opiekun medyczny 


– w cyklu dwuletnim: 

1 Terapeuta zajęciowy (forma dzienna). 

2 Technik masażysta (forma dzienna dla dorosłych). 

3 Opiekun w domu pomocy społecznej 


4 Opiekunka dziecięca (forma dzienna i stacjonarna 

dla dorosłych). 

SERDECZNIE ZAPRASZAMY 

25

KONFERENCJA NAUKOWO – SZKOLENIOWA 

lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów, położnych, stomatologów, organizatorów ochrony zdrowia, samorządowców, socjologów, 

psychologów, pedagogów, studentów oraz osób, którym bliskie są problemy promocji zdrowia, profilaktyki i opieki w chorobach 

przewlekłych. 

I STUDENCKA KONFERENCJA NAUKOWO – SZKOLENIOWA 

Wrocław 3-4 grudnia 2010 r. 

Z CYKLU:/ZAKRESU 

PROMOCJA ZDROWIA, PROFILAKTYKA 

I OPIEKA W CHOROBACH PRZEWLEKŁYCH 

NA POZIOMIE PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ 

-CZYJ PROBLEM, CZYJE ZADANIE? 

ORGANIZATORZY: 

KATEDRA PIELĘGNIARSTWA W PODSTAWOWEJ OPIECE ZDROWOTNEJ 

WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU 

AKADEMIA MEDYCZNA IM. PIASTÓW ŚLĄSKICH we Wrocławiu 

ZAKŁAD PIELĘGNIARSTWA KLINICZNEGO 

INSTYTUT PIELĘGNIARSTWA I POŁOŻNICTWA 

UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI COLLEGIUM MEDICUM w Krakowie 

ZAKŁAD ZINTEGROWANEJ OPIEKI MEDYCZNEJ 


UNIWERSYTET MEDYCZNY w Białymstoku 

KATEDRA ROZWOJU PIELĘGNIARSTWA 

WYDZIAŁ PIELĘGNIARSTWA I NAUK O ZDROWIU 

UNIWERSYTET MEDYCZNY w Lublinie 

ZAKŁAD PIELĘGNIARSTWA ANESTEZJOLOGICZNEGO I INTENSYWNEJ OPIEKI 


UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO w Poznaniu 

oraz 

DOLNOŚLĄSKA OKRĘGOWA IZBA PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH we Wrocławiu 

NIEPUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ „DOMMED” w Głogowie 

Mają Zaszczyt Zaprosić: 

lekarzy, pielęgniarki, fizjoterapeutów, położne, stomatologów, organizatorów ochrony zdrowia, samorządowców, 

socjologów, psychologów, pedagogów, studentów 

oraz 

osoby, którym bliskie są problemy promocji zdrowia, profilaktyki 

i opieki w chorobach przewlekłych, 

do udziału w Konferencji: 

PROMOCJA ZDROWIA, PROFILAKTYKA 

I OPIEKA W CHOROBACH PRZEWLEKŁYCH 

NA POZIOMIE PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ 

-CZYJ PROBLEM, CZYJE ZADANIE? 

ZAPROSZENIE 

www.wnoz.am.wroc.pl 

www.doipip.wroc.pl

W CIENIU CZEPKA - Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?