Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem - MANHAZ

"Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z 

systemem zarządzania kryzysowego na przykładzie m. 

st. Warszawy" 

Zadanie 6: Monitoring, prognozowanie i symulacja zagroŜeń w 

sytuacji katastrofy chemicznej i ataku terrorystycznego z 

uŜyciem wysokotoksycznych substancji chemicznych

Historia Dokumentu 

Data Wersja Opis Autor 

Raport końcowy zad. 6 „Analiza zagroŜeń 

aglomeracji warszawskiej: zagroŜenia 

chemiczne” 

2 

M. Borysiewicz, 

Ł. Czerski, 

J. Dyczewski, 

A. Kozubal, 

S. Potempski, 

A. Wasiuk, 

H. Wojciechowicz 

/209 

JAWNE

Spis treści 

1.Klasyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych.......................................................... 5 

1.1 Klasyfikacja substancji niebezpiecznych oraz ich krótka charakterystyka...................... 5 

1.1.1 Substancje chemiczne................................................................................................ 5 

1.1.2 Substancje biologiczne.............................................................................................. 8 

1.2 Rodzaje obowiązujących na świecie progów stęŜeń substancji niebezpiecznych ........... 9 

1.2.1 AEGL ........................................................................................................................ 9 

1.2.2 ERPG....................................................................................................................... 11 

1.2.3 EEGL....................................................................................................................... 12 

1.2.4 IDHL ....................................................................................................................... 12 

1.2.5 MAK........................................................................................................................ 12 

1.2.1 TEEL - odniesienia do AEGL i ERPG.................................................................... 12 

2. Identyfikacja zagroŜeń dla W-wy od instalacji stałych........................................................ 14 

2.1 Identyfikacja zagroŜeń na potrzeby opracowania systemu baz informacyjnych o 

zagroŜeniach chemicznych instalacji stacjonarnych dla m. st. Warszawy .......................... 14 


zagroŜeniach związanych z przewozem substancji niebezpiecznych szlakami 

komunikacyjnymi w m. st. Warszawa ................................................................................. 25 

2.3 Infrastruktury techniczne podatne na zagroŜenia chemiczne......................................... 29 

3. Metody monitorowania stanu zagroŜenia chemicznego ...................................................... 33 

3.1 Analiza i ocena stosowanych obecnie metod monitorowania zagroŜeń ........................ 33 

3.2 Koncepcja metod monitorowania w aglomeracji warszawskiej .................................... 38 

4. Wymagania prawne.............................................................................................................. 46 

5. SłuŜby reagowania na zagroŜenia chemiczne ...................................................................... 50 

5.1. Rozwiązania organizacyjne i bilans sił ratowniczych i środków technicznych 

niezbędnych do usuwania skutków zagroŜeń....................................................................... 50 

5.2. Jednostki ratowniczo - gaśnicze Państwowej StraŜy PoŜarnej ..................................... 53 

5.3. Współpraca Jednostek StraŜy PoŜarnej z innymi słuŜbami .......................................... 55 

5.4. Ratownictwo chemiczne na terenie powiatu warszawskiego ....................................... 57 

5.5. Ratownictwo medyczne ................................................................................................ 57 

6. 3-wymiarowe modelowanie transportu skaŜeń .................................................................... 59 

6.1 Dedykowany moduł numerycznego diagnozowania i prognozowania pogody dla 

obszarów miejskich na potrzeby 3-wymiarowej symulacji transportu skaŜeń ........................ 59 

6.2 Zaawansowane modele 3-wymiarowej symulacji rozprzestrzeniania się skaŜeń w 

powietrzu w aglomeracji miejskiej .......................................................................................... 68 

6.2.1 Modele CFD............................................................................................................ 68 

6.2.2 Inne modele operujące w mikroskali .......................................................................... 71 

6.2.3 MoŜliwości zastosowania modeli 3-wymiarowych .................................................... 78 

7. Struktura programu, diagramy logiczne............................................................................... 80 

7.1 Struktura systemu i system baz informacyjnych............................................................ 80 

7.1.1 Struktura systemu.................................................................................................... 80 

7.1.2 Struktury baz danych............................................................................................... 81 

7.2. ZałoŜenia na symulatory ............................................................................................... 91 

7.2.1 Bazowe scenariusze................................................................................................. 91 

7.2.2 Model symulatora adaptacyjnych scenariuszy........................................................ 91 

3 

/209 

JAWNE

7.3. Model logiczny programu ............................................................................................. 93 

8. Wywołanie interfejsu do obliczeń - (HPAC/RMP)............................................................ 118 

8.1 Krótki opis modelu HPAC ........................................................................................... 118 

8.2 Przykładowe symulacje przemysłowych substancji toksycznych................................ 120 

9. Analiza zagroŜeń wodnych ................................................................................................ 137 

9.1 Modelowanie rozprzestrzeniania się skaŜeń w miejskiej sieci dystrybucji wody pitnej 

............................................................................................................................................ 137 

9.2. Scenariusze zagroŜeń wodnych dla m.st. Warszawy .................................................. 150 

9.3 Dokumentacja techniczna i uŜytkowa programu ......................................................... 158 

9.4 Scenariusze dla uwolnienia substancji chemicznych ................................................... 158 

10. Analiza zagroŜeń dla składowisk odpadów ..................................................................... 163 

Załącznik 1 Wartości progowe AEGL dla bojowych środków trujących dla ludności cywilnej. 

................................................................................................................................................ 183 

Załącznik 2 Tabela wartości progowych AEGL/ERPG/TEEL.............................................. 185 

Załącznik 3 Działania w strefach zagroŜeń............................................................................ 189 

Załącznik 4 Dokumentacja programu do wyznaczania stref zagroŜeń .................................. 198 

4 

/209 

JAWNE

1.Klasyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych 

1.1 Klasyfikacja substancji niebezpiecznych oraz ich krótka charakterystyka 

1.1.1 Substancje chemiczne 

Toksyczne Substancje Przemysłowe 

W przemyśle i gospodarce wykorzystuje się ponad 60 tysięcy róŜnych związków 

chemicznych, przy czym kaŜdego roku przybywa średnio około 600 nowych. Wiele z nich 

wykazuje wysoką toksyczność lub silne działanie utleniające czy teŜ wybuchowe i 

łatwopalne. ZagroŜenie dla zdrowia ludzi i zwierząt ze strony tych substancji chemicznych 

jest duŜe w wypadku awarii lub przypadkowego uwolnienia się ich w duŜej ilości do 

atmosfery i do gleby. Niektóre są bardzo trwałe i mogą dłuŜszy czas utrzymywać wysokie 

stęŜenie, co moŜe spowodować dostanie się ich do organizmu drogą pokarmową, oddechową. 

Mogą być takŜe wchłaniane przez skórę. Środki tego typu określa się mianem TSP - 

Toksycznych Substancji Przemysłowych. 

Budowa chemiczna i toksyczne właściwości tych środków jest tak róŜnorodna, Ŝe 

uniemoŜliwia prostą klasyfikację. Najczęściej klasyfikuje się je na podstawie objawów 

zatrucia. Większość z tych związków działa na błony śluzowe dróg oddechowych, spojówki, 

skórę. Wiele z nich oddziałuje na system nerwowy i niektóre organy wewnętrzne (akumulacja 

i degradacja). W Polsce wymienia się przynajmniej 54 substancje, które ze względu na swoje 

specyficzne działanie mogą stworzyć szczególnie niebezpieczne zagroŜenie dla ludności i 

środowiska w trakcie awarii. Do najgroźniejszych naleŜą substancje takie, jak: 

Broń chemiczna 

– Trichlorek fosforu - stosowany w syntezie barwników i nawozów fosforowych 

– Dichlorek siarki - stosowany w przemyśle cukrowniczym i syntezie 

barwników 

– Izocyjanian metylu - stosowany w syntezie insektycydów i poliuretanów 

– Fosgen - stosowany w syntezach leków i barwników 

– Dinitrofenol - stosowany do produkcji pestycydów i barwników 

– Chloroetanol - stosowany do produkcji tworzyw sztucznych 

– Akrylonitryl - stosowany do produkcji włókien sztucznych 

– Siarkowodór - stosowany do produkcji gumy oraz w papiernictwie i 

chłodnictwie 

– Amoniak - stosowany w syntezie nawozów, tworzyw sztucznych i w 

chłodnictwie 

– Disiarczek węgla - stosowany w przemyśle włókienniczym 

– Bromek metylu - stosowany w chłodnictwie oraz jako środek etylujący 

– Tlenek etylenu - stosowany do produkcji insektycydów 

– Dioksyny - stosowane w syntezie organicznej, zanieczyszczenie pestycydów 

– Chlor - środek dezynfekujący i odkaŜający, stosowany przy uzdatnianiu wody 

– Fluorowodór - stosowany przy obróbce szkła i kryształów, petrochemia 

– Cyjanowodór - stosowany do produkcji barwników, stali 

5 

/209 

JAWNE

Broń chemiczna (CW – Chemical Weapon) jest definiowana jako środek wykorzystujący 

toksyczne właściwości substancji chemicznych w przeciwieństwie do właściwości 

wybuchowych, wywołujących u wroga skutki fizyczne i psychologiczne. ChociaŜ początki 

broni chemicznej są datowane w staroŜytności, większość współczesnych rodzajów broni 

chemicznej bierze początek w okresie I wojny światowej. Podczas konfliktu, gaz (właściwie 

aerozol lub pary) był wielokrotnie wykorzystywany przez obie strony konfliktu do zdobycia 

przewagi militarnej. W 1925 roku podpisano w Genewie konwencję zakazującą uŜycia broni 

chemicznej w konfliktach zbrojnych. Kilka krajów, łącznie z USA, podpisując ten protokół 

wyrzekło się prawa zastosowania takiej broni jako agresor, ale równocześnie zarezerwowało 

sobie prawo do uderzeń odwetowych tym rodzajem broni w przypadku, gdyby same zostały 

zaatakowane taką bronią (USA nie ratyfikowały tego protokołu aŜ do roku 1975). Broń 

chemiczna była uŜywana przez Włochów w czasie interwencji w Etiopii i przez Japończyków 

w Chinach. Oba kraje były sygnatariuszami Konwencji Genewskiej. Broń chemiczna nie 

miała zastosowania w II wojnie światowej, zarówno przez Aliantów jak teŜ kraje Osi, mimo 

posiadania przez ich członków ogromnych zapasów. Od tego czasu nie udowodniono 

wykorzystania broni chemicznej w konfliktach lokalnych z wyjątkiem konfliktu Irańsko – 

Irackiego w 1982-1987. W roki 1993 podpisano w ParyŜu szczegółową Konwencję nt. Broni 

Chemicznej (CWC). Konwencję podpisało wiele państw. W przeciwieństwie do Konwencji 

Genewskiej w jednym z paragrafów usiłowano zdefiniować zakazane substancje, łącznie ze 

skutkami jakie one wywołują. Dodatkowo do zakazu stosowania broni chemicznej 

Konwencja CWC zakazuje rozwoju jej produkcji, składowania i transferu. CWC obliguje 

strony konwencji do zniszczenia posiadanych zapasów broni chemicznej i technologii jej 

produkcji oraz odpowiedniej jurysdykcji i kontroli. Zniszczenie zapasów CW ma zapobiec jej 

przedostaniu się do rąk terrorystów. Konwencja Paryska weszła w Ŝycie 29 kwietnia 1997r. 

podając dokładne reŜimy weryfikacji. Największym posiadaczem broni chemicznej jest 

Rosja, która ze względu na sytuację ekonomiczną moŜe mieć trudności w niszczeniu broni w 

myśl postanowień konwencji. 

Rozwój broni chemicznej w czasie I wojny światowej polegał na adaptacji cech chemicznych 

do standardowego uzbrojenia. Wykorzystywano związki chemiczne powszechnie dostępne 

lub ich odmiany o dobrze znanych właściwościach. Niemcy po prostu otwierali kanistry z 

chlorem i czekali, aŜ sprzyjający wiatr rozwieje go w stronę przeciwnika. Krótko po tym 

Francuzi wypełniali pociski fosgenem i ta metoda stała się podstawowym sposobem 

przenoszenia broni chemicznej. W lipcu 1917r. Niemcy zastosowali po raz pierwszy gaz 

musztardowy i jednocześnie spróbowali uŜyć innego środka - dwufenylu chlorowego jako 

środka wymiotnego po to, aby zredukować skuteczność masek gazowych. Gaz musztardowy 

przenika skórę i tekstylia i powoduje bolesne poparzenia. Te dwa problemy łącznie ze 

znaczącym wzrostem toksyczności, reprezentują wielki obszar badawczo-rozwojowy broni 

chemicznej, którym narody podąŜały przez lata. Koncepcja broni chemicznej polegała na 

zastosowaniu takich związków, które będą w stanie zaatakować organizm ludzki poprzez 

ubranie w tym ubranie ochronne. Łącznie z tą koncepcją pojawił się pomysł zastosowania 

takich środków, które przenikają przez maski ochronne i naraŜają na uszkodzenie system 

oddechowy człowieka. Wzrost toksyczności stosowanych związków chemicznych 

sugerowałby teoretycznie zmniejszanie ilości substancji do osiągnięcia przewagi militarnej. 

JednakŜe mimo znaczącego wzrostu toksyczności chemikaliów efektywność zaleŜała mocno 

od sposobu ich rozprzestrzenienia. W konsekwencji, dalszy rozwój tej broni skupił się na 

sposobach przenoszenia związków chemicznych do miejsca ataku. Nakładanie sprzętu 

ochronnego zmniejsza skuteczność wojsk. Chemikalia stosowane do II wojny światowej 

klasyfikuje się jako „klasyczną” broń chemiczną, wykorzystującą stosunkowo proste 

substancje, z których większość stanowiły albo chemikalia przemysłowe albo ich pochodne. 

6 

/209 

JAWNE

Przykładem moŜe być fosgen – związek duszący draŜniący oczy i system oddechowy. Fosgen 

ma spore znaczenie przemysłowe jako materiał stosowany do chlorowania. Innym 

przykładem jest cyjanek wodoru nazywany takŜe „krwawym związkiem”, który blokuje 

transfer tlenu i jest szeroko stosowany w produkcji poliamidów akrylowych. Przemysłowe 

zastosowania wielu klasycznych związków chemicznych jest zawarte w CWC. Mają one juŜ 

marginalne znaczenie w nowoczesnym uzbrojeniu. Co więcej, osiągnięcie zamierzonego 

efektu militarnego wymagałoby wielkich ilości związków chemicznych, a to komplikuje 

sprawy logistyczne. Związki wywołujące pęcherze są wyjątkiem w ograniczonym stosowaniu 

środków chemicznych. ChociaŜ nie są środkami śmiertelnymi, nawet małe dawki powodują 

bolesne poparzenia i pęcherze oraz konieczność opieki medycznej. Klasyczny gaz 

musztardowy jest popularny w krajach uboŜszych, poniewaŜ jest dość łatwy w produkcji, 

wymagającej niewielkich nakładów finansowych, ma przewidywalne właściwości, i jest 

trwały. Jego podstępne działanie jest wadą i zaletą. W zetknięciu ze skórą nie wywołuje 

skutków natychmiastowych, pojawiają się one dopiero po kilku godzinach po naraŜeniu. Przy 

niewielkich dawkach czas ten moŜe wynosić nawet do 12 godz. (w wojnie irańsko-irackiej 

Ŝołnierze irańscy długo nie odczuwali skutków działania gazu musztardowego, który 

przedostawał się przez ubranie działając na skórę i system oddechowy). Do wywołania 

efektów natychmiastowych w USA opracowano arsenowe środki tworzące pęcherze znane 

jak luizyt. W krajach byłego Związku Radzieckiego większość bojowych związków 

chemiczny stanowiła mieszanina luizytu i gazu musztardowego. Pomiędzy dwoma wojnami 

światowymi rozwinięto systemy broni chemicznej łącznie z wykorzystaniem lotnictwa do 

przenoszenia ładunków chemicznych oraz stosowaniem luizytu jako środka dającego 

natychmiastowe skutki. Wiele krajów prowadziło doświadczenia skutkujące produkcją 

mieszanin gazu musztardowego z luizytem i stosowaniem ich w systemach uzbrojenia. 

Gazy paraliŜujące lub związki antycholinerestynazyjne zostały odkryte w Niemczech w latach 

30 i rozwinięte w czasie II wojny światowej. W 1936 roku podczas studiów nad pestycydami 

niemiecki chemik Gerhard Schrader odkryło coś co nazwał „tabunem” (lub GA). Dwa lata 

później ten sam uczony odkrył jeszcze bardziej toksyczny „sarin” lub GB. Związki te były o 

rząd wielkości bardziej toksyczne od tych stosowanych w I wojnie światowej i z powodu 

swojej wielkiej toksyczności zmieniły koncepcją stosowania środków chemicznych. Na 

szczęście dla aliantów Niemcy nigdy nie wykorzystali tej technologii, mimo produkcji 

wielkiej ilości pocisków z tabunem. Gazy paraliŜujące są płynami (nie mają postaci gazowej), 

które blokują enzymy (antycholinerestynazyny) niezbędne do funkcjonowania układu 

nerwowego. Podobnie jak w przypadku wielu pestycydów, potrzeba niewielkich ilości tych 

gazów do wywołania licznych przypadków zgonów. Gazy paraliŜujące działają przez drogi 

oddechowe lub skórę wykazując przy tym róŜny stopień efektywności. Im mniejsza lotność 

stosowanego materiału tym mniejsze naraŜenie dróg oddechowych ale większe oddziaływanie 

na skórę. Gazy paraliŜujące dzieli się ogólnie na klasę G i klasę V z licznymi wariantami 

strukturalnymi takimi jak inhibitory cholinoesterazy. Wszystkie dotychczas znane gazy 

paraliŜujące są związkami pochodnymi fosforu i mają postać płynną w temperaturach 

pokojowych. 

Najczęściej wykorzystywane środki paraliŜujące to: 

• związki grupy G: 

− GA – tabun, 

− GB – sarin, 

− GD – soman, 

− GF – cyklosarin, 

− VX. 

7 

/209 

JAWNE

Natomiast najczęściej stosowane gazy parzące to: 

• związki grupy H: 

− HD – iperyt siarkowy, 

− HN – iperyt azotowy, 

− L – luizyt, 

− AC – kwas pruski. 

1.1.2 Substancje biologiczne 

Substancje biologiczne to naturalnie występujące mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby) 

lub toksyny mogące wywołać choroby lub powodować przypadki śmierci w zaatakowanej 

populacji. Mogą być takŜe wykorzystywane do zakaŜenia dróg dostaw Ŝywności. Broń 

biologiczna, której działanie polega na rozproszeniu bądź dyspersji substancji biologicznej 

posiada dwie podstawowe cechy określające jej skuteczność jako broni masowego raŜenia: 

1. Substancje biologiczne inne niŜ toksyny podlegają reprodukcji i nawet mała ilość 

substancji infekcyjnej moŜe powodować choroby. 

2. Substancje biologiczne inne niŜ toksyny, zazwyczaj wymagają pewnego okresu 

inkubacji od godzin do dni zanim pojawią się pierwsze skutki. Zaatakowani nie są 

zazwyczaj pewni czy atak nastąpił, aŜ do momentu wystąpienia pierwszych objawów. 

Tego rodzaju niepewność moŜe powaŜnie zagrozić spójności działań i osłabić siły obronne. 

Stany Zjednoczone Ameryki i wiele innych krajów zrezygnowały z uŜywania broni 

biologicznej rozwijając jednocześnie inne systemy broni, ale powiązane z moŜliwościami 

obrony przed atakiem biologicznym, tak aby najskuteczniej odstraszać potencjalnych 

napastników. Skuteczna broń biologiczna moŜe być łatwo skonstruowana, a substancja 

biologiczna moŜe zostać uwolniona, przez państwa, grupy czy nawet pojedyncze osoby przy 

minimalnych kosztach. Z powodu naturalnego rozmnaŜania, wystarcza zazwyczaj 

zastosowanie niewielkich ilości czynnika biologicznego. Dostępność małych ilości substancji 

biologicznych, łącznie z tymi zawartymi na liście Grupy Australijskiej (AG), stanowi 

powaŜne źródło zagroŜenia ze strony potencjalnych agresorów. Substancje biologiczne są 

takŜe dostępne ze źródeł naturalnych takich jak próbki gruntu czy zaraŜone gryzonie. Do 

ataku biologicznego mogą być teŜ wykorzystane organizmy modyfikowane genetycznie. 

Niektóre organizmy przetrzymywane głównie w bankach wirusów równieŜ mogą być 

zastosowane jako broń biologiczna (np. wirus Variola, który jest najbardziej agresywny z 

całej rodziny wirusów orthpox wywołujących ospę prawdziwą; atakuje jedynie ludzi, niszczy 

niektóre łańcuchy DNA powodując szybką śmierć). Szacuje się, Ŝe juŜ liczba od 10 do 10000 

organizmów z listy Grupy Australijskiej jest wystarczająca do wywołania chorób u 

pojedynczego osobnika. Liczba wymaganych organizmów jest funkcją właściwości 

poszczególnego składnika i środków zastosowanych do jego dostarczenia. Dostarczenie 

ograniczonej ilości środka biologicznego ma znaczenie militarne jeśli substancja zostałaby 

wypuszczona w środowisku zamkniętym (budynki, statki, środki transportu) 

Istnieją pewne aspekty powodujące, Ŝe broń biologiczna jest unikalna i inna od wszystkich 

innych systemów broni. Wyprodukowanie broni jądrowej wymaga zaawansowanych 

technologii. Broń biologiczna jest w produkcji znacznie prostsza. Co więcej, broń taka moŜe 

mieć znaczenie strategiczne czy dezorganizujące spowodowane moŜliwością rozmnaŜania i 

odsunięcia w czasie wystąpienia pierwszych symptomów. Terroryści stosujący broń 

biologiczną mogą być chronieni odpowiednimi szczepionkami bądź środkami ochrony 

8 

JAWNE 

/209

osobistej takimi jak maski, chroniące systemy oddechowe przed aerozolami, zaleŜnie od 

sposobu ataku. 

Dodatkowo naleŜy uwzględnić niskie koszty wymagane do produkcji i łatwość 

rozprowadzenia substancji biologicznej w systemach biomedycznych, farmaceutycznych, 

produkcji Ŝywności, kosmetycznych, produkcji pestycydów. WyposaŜenie do produkcji 

moŜna wykorzystać wielokrotnie. 

PoniewaŜ substancja biologiczna ulega rozmnaŜaniu, na początek potrzeba niewielkiej jej 

ilości. Zastosowanie odpowiednich odŜywek lub warunków rozwoju dla danej kultury moŜe 

wygenerować wystarczającą ilość substancji do zaatakowania wybranych celów (metro, 

budynki, systemy zamknięte). Inne systemy broni masowego raŜenia wymagają duŜej ilości 

zastosowanych materiałów. Cechą wyróŜniającą broń biologiczną jest mnoŜenie się czynnika 

aktywnego. 

ZagroŜenie stanowią równieŜ toksyny wyprodukowane biologicznie. Ostatnio w USA 

aresztowano obywatela produkującego ogromne ilości toksycznej rycyny. Stanowi to 

przykład zagroŜenia bronią masowego raŜenia w rękach pojedynczych osób, czy niewielkich 

grup. Podobnie jak inne substancje chemiczne, toksyny nie reprodukują się i dlatego 

zagroŜenie z tej strony jest mniejsze niŜ zagroŜenie substancją biologicznie czynną. 

1.2 Rodzaje obowiązujących na świecie progów stęŜeń substancji niebezpiecznych 

Na świecie istnieje wiele systemów definiowania granicznych wartości stęŜeń oraz czasów 

ekspozycji w zaleŜności od kraju. PoniŜej przedstawiono wykaz najbardziej znanych i 

szeroko wykorzystywanych klasyfikacji progów stęŜeń substancji chemicznych w aspekcie 

potrzeb działań w stanach awaryjnych. Są to w większości kryteria opracowane w USA i 

szeroko stosowane w „starych” krajach UE. Nie mają tu zastosowania kryteria progowe 

stosowane do środowiska pracy, takie jak NDS. 

1.2.1 AEGL 

W listopadzie 1995 r. powołano Narodowy Komitet Doradczy ds. Wytycznych odnośnie 

NaraŜeń od Substancji Niebezpiecznych (NAC - National Advisory Committee for Acute 

Exposure Guideline Levels for Hazardous Substances), którego zadaniem była identyfikacja, 

weryfikacja i interpretacja istotnych danych toksycznych i innych specyficznych danych 

niezbędnych do opracowania wytycznych odnośnie poziomów silnych naraŜeń (AEGL) dla 

wysoko priorytetowych, i bardzo toksycznych chemikaliów. Poprzednia nazwa poziomów 

silnych naraŜeń – awaryjne poziomy naraŜenia społeczeństwa (CEEL - community 

emergency exposure levels) - została zastąpiona nazwą AEGL dla odzwierciedlenia 

szerokiego zastosowania wielkości poziomów naraŜeń w planowaniu, reagowaniu i 

zapobieganiu ekspozycjom dla całych społeczeństw, pojedynczych zakładów pracy, 

transportu i na potrzeby wojskowe a takŜe w poszukiwaniu odpowiednich środków 

zaradczych. 

AEGL uwzględniają kilka poziomów naraŜenia (poniŜej których nie występują lub są bardzo 

mało prawdopodobne określone efekty zdrowotne) określone dla populacji ludzkiej i róŜne 

czasy naraŜenia od 10 min. do 8 h. Opracowano trzy poziomy naraŜeń AEGL-1, AEGL-2, 

oraz AEGL-3 dla kaŜdego z pięciu czasów naraŜenia (10 min, 30 min, 1 h, 4 h, oraz 8 h) 

9 

/209 

JAWNE

óŜniące się stopniem zagroŜenia efektami toksycznymi. PoniŜej przedstawiono definicję tych 

trzy poziomów naraŜenia AEGL: 

AEGL-1 jest koncentracją w powietrzu (wyraŜoną w ppm [ilość cząstek zanieczyszczenia na 

milion cząstek powietrza] lub mg/m 3 [miligramy na metr sześcienny]) substancji, powyŜej 

której przewiduje się odczuwanie przez ogół ludności - włączając w to poszczególne 

jednostki - znacznego dyskomfortu, podraŜnienia lub występowania pewnych efektów 

bezobjawowych. JednakŜe efekty te są przejściowe i odwracalne po zaniku naraŜenia. 

AEGL-2 jest koncentracją w powietrzu (wyraŜoną w ppm lub mg/m 3 ) substancji, powyŜej 

której przewiduje się doznanie przez ogół ludności, włączając w to poszczególne jednostki, 

nieodwracalnych albo innych powaŜnych, długotrwałych skutków zdrowotnych albo 

ograniczenia zdolności do ucieczki. 

AEGL-3 jest koncentracją w powietrzu (wyraŜoną w ppm lub mg/m 3 ) substancji, powyŜej 

której przewiduje się doznanie przez ogół ludności, włączając w to poszczególne jednostki, 

długotrwałych efektów zdrowotnych włączając przypadki śmiertelne. 

Koncentracja w powietrzu poniŜej AEGL-1 odpowiada poziomowi naraŜenia mogącemu 

wywołać średnie i stopniowo narastające, ale przejściowe i odwracalne odczucie brzydkiego 

zapachu, zaburzenia smaku, podraŜnienia receptorów i pewne bezobjawowe, niewyczuwalne 

działanie szkodliwe. Wraz ze wzrostem poziomu koncentracji powyŜej kaŜdego poziomu 

AEGL zachodzi progresywny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia i zaostrzenia efektów 

opisanych w kaŜdym odpowiednim poziomie AEGL. ChociaŜ poziomy AEGL reprezentują 

wartości progowe dla ogółu ludności, włączając w to poszczególne jednostki, takie jak 

niemowlęta, dzieci, starsi, osoby dotknięte astmą lub innymi dolegliwościami uznaje się, Ŝe 

jednostki podlegające pewnym objawom samoistnym mogą doznawać efektów zdrowotnych 

nawet poniŜej opisanych stęŜeń dla danej normy AEGL. 

Związki działające na układ nerwowy dla których przeprowadzono analizy AEGL obejmują 

związki grupy G (GA [tabun], GB [sarin], GD [soman], oraz GF) a takŜe VX. Związki te są 

estrami wywodzącymi się z kwasu fosforowego i zawierającymi albo cyjanki i fluorki lub 

grupy siarkowe; powszechnie nazywa się je „środkami paraliŜującymi” poniewaŜ mają 

właściwości antycholistynazyjne. Związki te zostały wytworzone jako bojowe środki 

chemiczne, a jeden z nich (sarin GB) został uŜyty przez terrorystów w Tokijskim metrze w 

1995 r. 

10 

/209 

JAWNE

Rysunek 1. Progi AEGL. Efekty opisane przy kaŜdym z poziomów są ogólne i nie są powiązane bądź 

charakterystyczne dla wybranych substancji chemicznych. 

NaraŜenie na ostre, toksyczne stęŜenia substancji działających na układ nerwowy moŜe 

powodować dolegliwości oskrzelowe, okulistyczne, ślinienie, dolegliwości jelitowe, skurcze 

nadpobudliwość, paraliŜe, konwulsje, depresje, utraty świadomości, zakłócenia oddychania a 

nawet śmierć. Minimalne skutki obserwowane przy niskich koncentracjach par obejmują 

zwęŜenie źrenic (zawęŜenie pola widzenia), wycieki z nosa i duszności. Badania nad 

naraŜeniami na pary substancji GB przeprowadzone na ochotnikach mówią, Ŝe progową 

wartością dla zwęŜenia źrenic i innych minimalnych efektów toksycznych jest zakres 0.05-0.5 

mg/m 3 dla 10-30 naraŜenia. Wnioski są oparte na wynikach obserwacji ochotników 

naraŜonych na niskie koncentracje związków działających na układ nerwowy, którzy byli pod 

klinicznym nadzorem podczas całego czasu trwania naraŜenia, jak równieŜ przez 

kilkumiesięczny okres rekonwalescencyjny. 

1.2.2 ERPG 

ERPG to wytyczne do planowania i reagowania w sytuacjach awaryjnych (emergency 

response planning guidelines) Amerykańskiego Stowarzyszenia Higieny Przemysłowej 

(AIHA - American Industrial Hygiene Association). ERPG 1 oznacza maksymalną 

koncentrację w powietrzu, poniŜej której prawie wszyscy mogliby być wystawieni na 

godzinną ekspozycję, która powoduje łagodne i przejściowe dolegliwości zdrowotne lub nie 

czuliby Ŝadnego charakterystycznego zapachu. Normy ERPG 1 dla chloru zostały 

opracowane na podstawie obserwowanych efektów dla dróg oddechowych (zwłaszcza płuc) 

podczas naraŜenia na stęŜenie 1ppm chloru przez Anglen’a (1981) i Rotman’a i innych 

(1983). ERPG 2 oznacza maksymalną koncentrację w powietrzu, poniŜej której prawie 

11 

/209 

JAWNE

wszyscy mogliby być wystawieni na godzinną ekspozycję, która powoduje rozwijające się, 

powaŜne i nieodwracalne dolegliwości zdrowotne, które mogą ograniczać zdolność do 

ucieczki lub ochrony. ERPG 2 dla chloru oparte są na analizach wpływu ekspozycji oparami 

chloru na ludzi oraz zwierzęta. ERPG 3 oznacza maksymalną koncentrację w powietrzu, 

poniŜej której prawie wszyscy mogliby być wystawieni na godzinną ekspozycję bez 

doświadczania bardzo powaŜnych zagroŜeń dla zdrowia. Normy ERPG 3 dla chloru równieŜ 

oparte są na doświadczeniach i pracach badawczych. 

1.2.3 EEGL 

EEGL są to wytyczne do poziomów naraŜeń w sytuacjach awaryjnych. EEGL oznacza 

koncentrację środka szkodliwego, która powoduje odczucie dyskomfortu, niewygody w 

miejscu pracy ale bez moŜliwości zgonu czy innych powaŜnych i długotrwałych efektów 

zdrowotnych. Normy EEGL zostały opracowane na potrzeby wojska. EEL (poziom naraŜenia 

w sytuacji awaryjnej) dla chloru został w określony w 1966r. na bazie podraŜnień oczu i nosa. 

Natomiast w 1983r. został zrewidowany i dla 8-o godzinnego naraŜenia określony na 3ppm, 

natomiast dla 24-o naraŜenia na mniej niŜ 0,5ppm. 

1.2.4 IDHL 

IDLH określają maksymalne stęŜenie substancji, przy którym zdrowy męŜczyzna nie straci 

Ŝycia lub nie poniesie uszczerbku na zdrowiu przy ekspozycji trwającej 30 min., opracowane 

przez Amerykański Instytut Bezpieczeństwa Zawodowego i Zdrowia (NIOSH - National 

Institute of Occupational Safety and Heath). Normy IDLH wyznaczają maksymalne stęŜenie 

substancji niebezpiecznej w danym obszarze, z którego moŜna uciec w ciągu 30 minut bez 

Ŝadnych widocznych objawów i efektów zdrowotnych. 

1.2.5 MAK 

MAK oznacza maksymalną koncentrację w miejscu pracy opracowaną przez Deutsche 

Forschungsgemeinschaft. Progi MAK są zdefiniowane analogicznie do ACGIH TLV - TWA. 

Normy MAK wyznaczają maksymalną wartość średniej koncentracji, na którą pracownicy 

mogą być wystawieni na czas do 30 minut, z uwzględnieniem maksymalnie dwóch ekspozycji 

w ciągu jednego dnia pracy. 

MAC 

MAC jest maksymalną akceptowaną koncentracją zdefiniowaną analogicznie do ACGIH 

TLV – TWA. MAC obowiązuje w Holandii i została opracowana pod auspicjami 

Ministerstwa Spraw Socjalnych i Zatrudnienia (SDU Uitgevers, Ministry of Social Affairs 

and Employment). 

1.2.1 TEEL - odniesienia do AEGL i ERPG 

Dla wielu nieprzewidzianych zdarzeń z udziałem substancji chemicznych wykorzystywane są 

normy AEGL (wytyczne odnośnie naraŜeń od substancji niebezpiecznych) oraz ERPG 

(wytyczne do planowania i reagowania w sytuacjach awaryjnych). Niestety wytyczne AEGL i 

ERPG zostały wyznaczone dla ograniczonej liczby chemikaliów. Podkomisja ds. 

Oszacowania Skutków oraz Działań Ochronnych (Subcommittee on Consequence 

Assessment and Protective Actions - SCAPA) opracowała Tymczasowe Limity Awaryjnych 

12 

/209 

JAWNE

NaraŜeń TEEL (Temporary Emergency Exposure Limits), które słuŜą do analiz oszacowań 

skutków dla substancji chemicznych nie uwzględnionych w AEGL i ERPG. TEEL posiada 

następujące progi norm: 

TEEL0 – graniczna koncentracja, poniŜej której większość ludzi nie doświadczy Ŝadnych 

negatywnych skutków dla zdrowia. 

TEEL1 – maksymalna koncentracja w powietrzu, poniŜej której większość ludzi dozna 

jedynie łagodnych i przejściowych efektów zdrowotnych lub poczują wyraźny niepokojący 

zapach. 

TEEL2 – maksymalna koncentracja w powietrzu, poniŜej której większość ludzi dozna 

powaŜnych i nieodwracalnych efektów zdrowotnych lub symptomów, które osłabiają 

moŜliwość podjęcia działań ochronnych. 

TEEL3 – maksymalna koncentracja w powietrzu, poniŜej której większość ludzi nie dozna 

bezpośredniego lub późniejszego zagroŜenia Ŝycia. 

Progi TEEL powinny być wykorzystywane tylko wtedy kiedy dla danej substancji chemicznej 

nie ma określonych wartości AEGL lub ERPG. Normy TEEL nie są równowaŜne normom 

AEGL czy ERPG, a jedynie przybliŜonymi wartościami i mogą ulegać zmianom. 

Uwaga: Lista TEEL zawiera takŜe wszystkie substancje posiadające końcowe i pośrednie 60 – minutowe 

wartości AEGL oraz chemikalia posiadające ERPG. (w załącznikach 1 i 2 zamieszczono: Wartości progowe 

AEGL dla bojowych środków trujących oraz Wartości progowe AEGL/ERPG/TEEL dla toksycznych substancji 

przemysłowych) . 

Rysunek 1.1. Schemat postępowania przy wybieraniu wartości progów dla poszczególnych chemikaliów. 

PowyŜszy schemat przedstawia drogę postępowania przy wybieraniu wartości progów dla 

poszczególnych chemikaliów. 

13 

/209 

JAWNE

2. Identyfikacja zagroŜeń dla W-wy od instalacji stałych 


zagroŜeniach chemicznych instalacji stacjonarnych dla m. st. Warszawy 

SkaŜenie terenu toksycznymi środkami chemicznymi uwolnionymi do atmosfery moŜe 

nastąpić wskutek awarii zbiorników lub urządzeń w zakładach pracy przechowujących, bądź 

stosujących w technologii takie środki, rozlokowanych na terenie Powiatu Warszawskiego. 

Największe zagroŜenie dla ludności Warszawy oraz środowiska naturalnego stwarzają 

zakłady pracy wykorzystujące w produkcji bądź magazynujące na swoim terenie TSP/NSCh - 

amoniak, chlor, dwutlenek siarki, stęŜone kwasy, wodorotlenki oraz cyjanki, itp. W duŜych 

ilościach magazynowane są równieŜ alkohole, które charakteryzują się właściwościami 

poŜarowo-wybuchowymi. Pod wpływem ciepła przechodzą do atmosfery jako gazy silnie 

trujące i niebezpieczne dla górnych dróg oddechowych. 

Na terenie Warszawy zlokalizowanych jest około 56 takich zakładów. Niebezpieczeństwo 

moŜe wystąpić podczas: 

− produkcji, 

− magazynowania, 

− transportu, 

− uŜytkowania lub 

− niszczenia (neutralizacji) materiałów niebezpiecznych. 

Ze względu na ilość i rodzaj przechowywanych środków moŜna wyodrębnić trzy grupy 

zakładów stanowiących zagroŜenie dla ludności zamieszkującej w rejonie skaŜenia. 

W tabeli 2.1 zamieszczono wykaz zakładów na terenie miasta Warszawy o duŜym i 

zwiększonym ryzyku, zgodnie z Dyrektywą Seveso II i jej polskim odpowiednikiem. 

Poza zakładami zaliczonymi do grupy o duŜym lub zwiększonym ryzyku, w centrum miasta 

lub w pobliŜu duŜych osiedli mieszkaniowych znajdują się zakłady, które wykorzystują 

niebezpieczne substancje chemiczne w mniejszych ilościach, ale ze względu na połoŜenie 

stanowią równieŜ zagroŜenie dla ludzi i środowiska. Pozostałe zakłady posiadające substancje 

niebezpieczne ujęto w tabeli 2.2. 

NaleŜy przypomnieć, iŜ zaliczenie do zakładów duŜego bądź zwiększonego ryzyka wiąŜe się 

z samym faktem przechowywania w zakładach odpowiednio duŜej ilości substancji 

niebezpiecznych. Trzeba teŜ zaznaczyć, iŜ dane te winny być weryfikowane co roku, gdyŜ 

zdarza się dość często iŜ w wyniku zmiany profilu działalności zakładów ilość substancji 

moŜe ulec zmianie. 

Aktualne dane o zakładach powinny być w gestii StraŜy PoŜarnej oraz Wojewódzkiego 

Inspektoratu Ochrony Środowiska (WIOŚ). 

14 

/209 

JAWNE

Tabela 2.1. Zakłady o duŜym i zwiększonym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej (dane z WIOŚ). 

Lp 

. Nazwa zakładu 

Przechowywane 

substancje 

Zakłady o duŜym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej 

1. 

ORLEN GAZ Sp. z o.o. Rozlewnia 

Gazu Płynnego w Warszawie - ul. 

Swojska 47 

- propan-butan 

Zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej 

2. 

Centrum Naukowo-Produkcyjne 

Elektroniki Profesjonalnej RADWAR 

S.A. - ul. Poligonowa 30 

3. Chłodnie Warszawskie MORSPOL 

S.A. - ul. Marywilska 26 

4. Tarchomińskie Zakłady 

Farmaceutyczne POLFA - ul. 

Fleminga 2 

- substancje b. 

toksyczne, 

- toksyczne, 

palne i 

utleniające 

- amoniak 

Ilość substancji ( w tonach) Główne zagroŜenia Uwagi 1 

270,0 

3 zbiorniki podziemne po 90 t 

(ciekły gaz) 

27,8 30m3 

Pozostałe 100,0 w opakowaniach 

80,0 

3 zbiorniki po 5000 l 

- amoniak 19,0 

Amoniak 4 zbiorniki po 5 t, 

aceton 2 zbiorniki po 39 t, 

hydrazyna 0,2t, propanol 138t, 

poŜarowowybuchowe 

toksyczne, poŜarowe 


Główne scenariusze: zderzenia 

aut, rozszczelnienia butli, błędy 

operatorów przy rozładunku, 

Maksymalne strefy: BLEVE 

200-300m, UVCE 2km, 

Zakład duŜego ryzyka. 

Uwaga: Od 03.2006 staną się 

zakładem zwiększonego ryzyka 

Zakład zwiększonego ryzyka. 

Brak oszacowań 

prawdopodobieństwa 

scenariuszy, matryca ryzyka – 

ryzyko uznane za małe. 

Zakład zwiększonego ryzyka, 

brak oszacowań 


toksyczne, poŜarowe Zakład zwiększonego ryzyka, 



scenariuszy.

5. 

6. 

7. 

PETROLOT Sp. z o. o. - ul. Gordona 

Benetta 2 

Zakład Separacji Powietrza Linde 

Gaz. Linde Gaz Polska Sp. z o. o. - ul. 

Pstrowskiego 30 

Przedsiębiorstwo Handlu 

Chemikaliami „CHEMIA", Baza 

magazynowa - ul. Rzeczna 6 

- paliwo lotnicze 

-tlen 

-substancje 

utleniające 

Tekst kursywą – informacje i dane otrzymane z WIOŚ 

Źródło: Komenda Wojewódzka Państwowej StraŜy PoŜarnej. 

6800,0 

6 zbiorników po 750 t, 4 

zbiorniki po 150 t 

1430,0 

1430 t (stan ciekły) 

50,0 

25t 4-chloroetylenu, 19t 

nadtlenku wodoru, 6t toluenu, 

27t kwasu azotowego, 20t 

metanolu, 85t octanu etylu 25t 

poŜarowowybuchowe 

poŜarowowybuchowe 


Zakład zwiększonego ryzyka, 



scenariuszy. Zakład zwiększonego ryzyka, 



scenariuszy. Zakład zwiększonego ryzyka, 



scenariuszy. 

Wymienione zakłady ze względu na ilość stosowanych substancji niebezpiecznych stanowią największe zagroŜenie chemiczne dla ludzi i 

środowiska w Warszawie. 

Zgromadzone w ww. zakładach substancje stwarzają duŜe ryzyko powstania poŜaru z udziałem substancji chemicznych, wybuchu czy teŜ 

skaŜenia środowiska.

Tabela 2.2. Pozostałe zakłady stwarzające zagroŜenie awarii chemicznej (dane z WIOŚ). 

Lp 

. Nazwa zakładu 

Zakłady stwarzające duŜe zagroŜenie toksyczne 

8. MPWiK w m.st. Warszawie S.A. 

Zakład Wodociągu CENTRALNEGO 

– ul. Koszykowa 81 

9. MPWiK w m.st. Warszawie S.A. 

Stacja Strefowa Wodociągu 

Północnego - ul. Borecka 1 

10 

. 

MPWiK w m.st. Warszawie S.A. 

Zakład Wodociągu Praskiego - ul. 

Brukselska 21 

11 Warszawski Ośrodek Sportu i 

. Rekreacji. Tor ŁyŜwiarski „Stegny" - 

12 Zakłady Przemysłu Tłuszczowego - 

. ul. Radzymińska 122/124 

13 DANONE Sp. z o. o. - ul. Redutowa 

. 9/23 

14 Zakłady Mechaniczne PZL-WOLA 

. SA. - ul. Fort Wola 22 

15 

. 

Chłodnia Przemysłowo-Handlowa 

„MORS-POLO" - Al. Prymasa 1000lecia 

62 

Przechowywane 

substancje 

Ilość substancji ( w tonach) Główne zagroŜenia Uwagi 

- chlor 8,0 toksyczne 



- amoniak 9,5 toksyczne, poŜarowe Uwaga: nie ma w rejestrze 

WIOŚ 

- amoniak 7,0 

według WIOŚ 13 t 


- amoniak 6,0 

8,0 t 


- amoniak 4,3 

według WIOŚ 1t amoniaku plus 

olej opałowy 704 t 

toksyczne, poŜarowe dane niezweryfikowane 

- amoniak 3,1 toksyczne, poŜarowe Uwaga: nie ma w rejestrze 

WIOŚ 

16 SERWAR Sp. z o.o. - ul. HoŜa 51 - amoniak 0,8 toksyczne, poŜarowe 

. Zakłady stwarzające duŜe zagroŜenie poŜarowe

17 

. 

18 

. 

19 

. 

20 

. 

21 

. 

22 

. 

23 

. 

PW Hestia - ul. Połczyńska 10 - materiały 

pirotechniczne 

DAEWOO-FSO MOTOR Sp. Z o.o. – 

ul. Jagiellońska 88 

P. Z. Cussons Polska S.A. - ul. 

Szwedzka 20 

Warszawska Fabryka Farb 

Graficznych S.A. - ul. Kawęczyńska 1 

Fabryka substancji zapachowych 

POLLENA-AROMA - ul. Klasyków 

10 

Mennica Państwowa S.A. - ul. Pereca 

21 

Polska Wytwórnia Papierów 

Wartościowych S.A. - ul. Sanguszki1 

- benzyny, oleje 

- farby, lakiery 

- rozpuszczalniki 

- kwasy 

- etanol 

- kwas abs 

- propan butan 

- trójetyloamina 

- aceton 

- etanol 

- izopropanol 

- octan etylu 

- chlorek benzylu 

- chloroform 

- etanol 

- metanol 

- bezwodnik 

octowy - amoniak 

- kwasy 

- zasady 

- substancje 

łatwopalne 


- kwas siarkowy 

- wodorotlenek 

sodu 

- nadtlenek 

80,0 

według WIOŚ 40 t 

~ 44,0 

~ 40,0 

~ 20,0 

14,0 

30,0 18,0 20,0 2,5 

według WIOŚ 

2 zbiorniki po 50 t etanolu 

1 zbiornik 30 t propan-butam 

wodorotlenki 3,4 20,0 23,0 10,0 1 zbiornik 20 t 

według WIOŚ 300t wszystkie 

substancje razem (aceton 25m3, 

etanol 10t zbiornik podziemny) 

6,0 

30,0 

40,0 

52,0 

20,0 

0,1 

7,2 

6,5 

7,5 

~40,0 

7,2 

12,0 

14,5 

wybuchowe dane niezweryfikowane 

duŜe zagroŜenie 


palne, Ŝrące, podczas 

poŜaru stwarzające 

zagroŜenie dla ludzi i 

środowiska 


poŜarowe 


poŜarowe, podczas 

poŜaru mogą 

wydzielać się 

związki toksyczne 


poŜarowe, toksyczne 

Uwaga: nie ma w rejestrze 

WIOŚ 


WIOŚ 

Uwaga: podział instytucji 

duŜe zagroŜenie Uwaga: nie ma w rejestrze 

poŜarowe, Ŝrące, WIOŚ 

podczas poŜaru mogą 

wydzielać się 

związki toksyczne

24 

. 

25 

. 

26 

. 

27 

. 

Warszawskie Zakłady 

Farmaceutyczne "Polfa" S. A. - ul. 

Karolkowa 22/24 

MPWiK w m.st. Warszawie S. A. 

Zakład Oczyszczalni Ścieków 

"CZAJKA" - ul. Czajki 4/6 

KORAM ZZM POLANO Sp. z o.o. 

- ul. Annopol 4 

- nitrogliceryna 

na laktozie 

- aceton 

- glikol 

propylenowy 

- biogaz etanol 

- pix (koagulant 

Ŝelazowy) 

Stacje paliw - benzyny 

-gaz 

1,1 

0,6 

4,2 

3,5 

10000m 3 

50,0 

Inne zakłady wykorzystujące niebezpieczne substancje chemiczne 

28 

. 

29 

. 

Procter Gamble Operations Polska 

S.A. - ul. Zabraniecka 20 

Warszawskie Zakłady Przemysłu 

Nieorganicznego STOCHEM – 

ul. StraŜacka 89 




poŜarowe, toksyczne 

- izocyjanian 20,0 podczas poŜaru 

wydzielają się 

substancje toksyczne 

(cyjanowodór, 

- podchloryn 

sodu 


- kwas azotowy 

- kwas fosforowy 

Maksymalna ilość na 1 stacji: 

benzyna 500m 3 , 

paliwo gazowe naziemne10m 3 , 

zbiorniki przewoźne LPG 3m 3 

49,0 

30,0 

Fabryczne opakowania 

20,0 

20,0 

fosgen) 



WIOŚ 


WIOŚ 


WIOŚ 


WIOŚ

30 

. 

31 

. 

32 

. 

33 

. 

34 

. 

35 

. 

Vattenfall Heat Poland S.A., 

Elektrociepłownia śerań - ul. 

Modlińska 15 

Huta L. W. Sp. z o.o. - ul. 

Kasprowicza 132 

Warszawskie Zakłady STOMIL - ul. 

Grochowska 9 

Vattenfall Heat Poland S.A., 

Elektrociepłownia SIEKIERKI - ul. 

Augustówka 1 

Polskie Zakłady Optyczne - ul. 

Grochowska 316/320 

CEMAT - SILIKON S.A. 

– ul. Wólczyńska 133 

- kwas siarkowy 

- kwas solny 


sodu - 

podchloryn sodu 

- chloryn sodowy 

-wapno mielone 

- kwas siarkowy - 

kwas azotowy 

-fluorokrzemian 

sodu 


potasu 

- kwas solny 


sodu 

- aceton 

- spirytus 

skaŜony 

- kwas 

fluorowodorowy 

- kwas azotowy 

>70% 

100,0 

150,0 

50,0 

5,0 

2,0 

25,0 

1 zbiornik 150t kwasu 

siarkowego na ul. Myśliborskiej 

3 zbiorniki 65t kwas siarkowy 

na 

ul. Modlińskiej 

kwas 100,0 solny 2x50t 4 zbiorniki po 60t 

10,0 24t azot 1x24m 3 

1,6 

6,0 

350,0 

280,0 

Hydrazyna 0,2t, wodór 0,25t 

(gaz po ciśnieniem), 

HCl 7 zbiorników 

1,2 

1,3 

0,4 

1,0 

Fosfina 5 butli po 3,15kg (gaz) 

RóŜnego rodzaju 

substancje 

chemiczne, 

stwarzające 

zagroŜenie lokalne 

/na terenie zakładu/ 


WIOŚ 

Uwaga: prawdopodobnie 

likwidacja zakładu

36 

. 

Centralny Ośrodek Sportu 

- ul. Łazienkowska 6 a 

37 EADS PZL Warszawa Okęcie S.A. 

. -Al. Krakowska 110/114 

38 IMP-BUD FIVE Sp.z o.o. - ul. 

. Duchnicka 3 

39 

. 

40 

. 

41 

. 

42 

. 

43 

. 

44 

. 

Instytut Biochemii i Biofizyki PAN - 

ul. Pawińskiego 5 a 

Instytut Chemii Organicznej PAN - 

ul. Kasprzaka 44/52 

Instytut Farmaceutyczny 

- ul. Rydygiera 8 

Instytut Mechaniki Precyzyjnej 

- ul. Duchnicka 3 

Instytut Tele i Radiotechniczny 

- ul. Ratuszowa 11 

Państwowy Instytut Geologiczny 

- ul. Rakowiecka 4 

- glikol 

etylenowy 

- freon 

66,0 

0,3 

Nie niebezpieczny 

- kwasy -cyjanki 3,0 

0,1 

- kwasy 1,4 

- cyjanki 0,1 

- wodorotlenek 0,5 

sodu 

Galwanizernia 

- azot, skroplony 

- substancje 

łatwopalne 


- kwasy stęŜone 

- zasady stęŜone 

- materiały 

utleniające 

- chemikalia 

( róŜne) 

4,0 

1,2 

- kwasy 0,4 

2300,0 

250,0 

150,0 

30,0 


WIOŚ 


WIOŚ 


WIOŚ 

- metanol 1,0 

RóŜnego rodzaju Uwaga: nie ma w rejestrze 

- octan etylu 0,5 

substancje WIOŚ 

- odczynniki 0,5 

chemiczne, 

chemiczne 

stwarzające 

- cyjanki 0,1 zagroŜenie lokalne 



WIOŚ 

1,0 Uwaga: nie ma w rejestrze 

WIOŚ 


WIOŚ

45 

. 

46 

. 

47 

. 

48 

. 

49 

. 

50 

. 

51 

. 

BIOMED 

Wytwórnia surowic i szczepionek 

ul. Chełmska 30/34 

BOC GAZY 

ul. Bukowiecka 71 

Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne 

"ANPAHARM" S. A. - ul. Annopol 6 

Warszawska Fabryka Sprzętu 

Spawalniczego "PERUN" - ul. 

Grochowska 301/305 

Wytwórnia Filmów Dokumentalnych 

i Fabularnych - ul. Chełmska 21 

Przedsiębiorstwo Innowacyjno 

WdroŜeniowe IPOCHEM Sp. z o. o. 

ul. Annopol 6 

CHEMAN S.A. 

ul. Jagiellońska 82 (teren DAEWOO) 

- amoniak 

- spirytus 

- tlen 

- dwutlenek 

węgla 

- glikol 

etylenowy 

- odczynniki 

chemiczne 

- kwasy, 

- odczynniki 

chemiczne 

- amoniak, 

bezwodny 

- metanol 

- etanol 

- pirydyna 

- substancje 

rakotwórcze -amoniak 

- substancje 

utleniające 

- substancje 

łatwopalne 

0,36 

1,0 

7,0 

15,0 

5,7 

głównie w postaci tabletek 

1,3 Uwaga: nie ma w rejestrze 

WIOŚ 

0,4 

0,3 – instalacja 

1,98 

49,0 

80,0 

RóŜnego rodzaju 

substancje 

chemiczne, 

stwarzające 

zagroŜenie lokalne 


Uwaga: jeszcze brak pełnych 

danych 

Uwaga: jeszcze brak pełnych 

danych

Tekst kursywą – informacje i dane otrzymane z WIOŚ 

Źródło: Opracowanie Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu m. st. Warszawy na podstawie danych uzyskanych z zakładów 

pracy, Komendy Miejskiej Państwowej StraŜy PoŜarnej, Delegatur Biura Bezpieczeństwa i Zarządzania.

Na podstawie danych z Biura Bezpieczeństwa m. st. Warszawy liczba zakładów, dla których 

oszacowano Ŝe strefa skaŜenia śmiertelnego sięga średnio do 2 km wynosi 17, zaś do 0.5 km 

12. Pozostałych zakładów, które magazynują i wykorzystują w produkcji środki 

małotoksyczne bądź mają ich niewielkie ilości jest 25. 

Trzeba tu podkreślić, iŜ poprzez ryzyko zagroŜenia rozumie się iloczyn prawdopodobieństwa 

wystąpienia zagroŜenia i skutków jego wystąpienia. Tak więc z samego faktu, iŜ potencjalna 

strefa zagroŜenia jest duŜa nie wynika jeszcze, Ŝe ryzyko jest równieŜ wysokie. W duŜej 

mierze zaleŜy od sposobu przechowywania, stosowanych środków ochrony i bezpieczeństwa 

w zakładzie. 

Z zaprezentowanych tabel wynika dość jasno, Ŝe największe zagroŜenia jakie moŜe pochodzić 

z warszawskich zakładów jest związane z występowaniem duŜych ilości chloru albo 

amoniaku. 

Chlor 

Głównym uŜytkownikiem chloru na terenie miasta jest Miejskie Przedsiębiorstwo 

Wodociągów i Kanalizacji. ZagroŜenie wynika z lokalizacji obiektów, które znajdują się w 

centrum miasta lub na terenie osiedli mieszkaniowych (wyjątek stanowi strefowa stacja 

przepompownia Białołęka), jak i ze stopnia przygotowania zakładów do zwalczania skutków 

ewentualnej awarii. Na terenie Stacji Strefowej Wodociągu Północnego przy ul. Boreckiej, w 

Zakładach Wodociągu Centralnego przy ul. Koszykowej 81, w Zakładach Wodociągu 

Praskiego przy ul. Brukselskiej znajdują się instalacje do neutralizacji chloru. MPWiK 

posiada własną druŜynę ratownictwa chlorowego. W ramach eliminowania zagroŜenia 

toksycznymi substancjami przemysłowymi MPWiK zgodnie z „Programem poprawy jakości 

wody" zrealizowało przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zuŜycia chloru poprzez 

zastąpienie go w procesie dezynfekcji końcowej dwutlenkiem chloru. Instalacje do produkcji 

dwutlenku chloru zainstalowane są w Zakładzie Wodociągu Praskiego oraz w Zakładzie 

Wodociągu Centralnego. W zakładzie Wodociągu Praskiego instalację zamontowano w 

nowym budynku chlorowni wyposaŜonej w nowoczesny, automatyczny system dozowania i 

kontroli zapewniający optymalne warunki dawkowania dwutlenku chloru. W Zakładzie 

Praskim, gdzie dopiero rozpoczęto dezynfekcję dwutlenkiem chloru, dawka dodawanego 

związku wynosi 0,4 g/m 3 . Po dojściu do załoŜonych ilości stosowania dwutlenku chloru w 

procesie dezynfekcji naleŜy liczyć na około 50 % spadek dotychczasowego zapotrzebowania 

na chlor. 

Przy tradycyjnej metodzie dezynfekcji wody zuŜycie chloru w 1998 r. tylko w Zakładzie 

Wodociągu Centralnego wyniosłoby ok. 500 ton. Stosując nową technologię uzdatniania 

wody za pomocą dwutlenku chloru w pierwszym jej etapie tj. przy zastosowaniu dawki 0,4 

g/m 3 spadek zuŜycia chloru wyniesie 14% tj. ok. 67 ton, a docelowo przy zastosowaniu dawki 

1,5 g/m 3 spadek ten wyniesie 53 % czyli ok. 235 ton. Proces wprowadzania dwutlenku chloru 

odbywa się stopniowo, a osiągnięcie pełnego wdroŜenia uzaleŜnione jest od poprawy stanu 

sieci wodociągowej w mieście. 

Amoniak 

Kolejnym czynnikiem stwarzającym zagroŜenie jest amoniak w instalacjach chłodniczych. 

ZagroŜenie wynika z ilości amoniaku jak i przewaŜnie złego stanu technicznego instalacji. 

Największe zagroŜenie z uwagi na ilość amoniaku występuje w Przedsiębiorstwie Przemysłu 

Chłodniczego MORSPOL, Hucie LW Sp. z o. o., Tarchomińskich Zakładach 

Farmaceutycznych POLFA S.A. Ogółem na terenie Warszawy rozpoznane jest 15 zakładów

stosujących amoniak w róŜnego rodzaju procesach technologicznych. Stopień zabezpieczenia 

przed wystąpieniem awarii jest zróŜnicowany. Nie wszystkie zakłady posiadają instalacje 

wykrywające amoniaku. Stan techniczny instalacji amoniakalnych nie we wszystkich 

przypadkach jest zadawalający z uwagi na kilkunastoletnią eksploatację oraz nieregularną 

konserwację i remonty. W kaŜdym z kontrolowanych i analizowanych zakładów istnieje 

techniczna moŜliwość kierowania amoniaku na trasy i urządzenia zastępcze w przypadku 

wystąpienia awarii. 

Składowiska odpadów 

Oprócz zakładów naleŜy jeszcze rozwaŜyć kwestię składowisk odpadów, które jeśli zawierają 

duŜe ilości substancji niebezpiecznych mogą stanowić potencjalne zagroŜenie chemiczne dla 

miasta. 

NaleŜy zaznaczyć, Ŝe na terenie miasta moŜe wystąpić duŜe zagroŜenie z tytułu składowania 

odpadów przemysłowych I i II grupy uciąŜliwości (odpady niebezpieczne). Na większych 

składowiskach zakładowych nagromadzone są głównie odpady paleniskowe z hutnictwa 

metali nieŜelaznych i produkcyjne. Składowane są takŜe zaolejone czyściwa, zuŜyte 

rozpuszczalniki, odpady lakiernicze, osady pogalwaniczne, oleje przepracowane, 

akumulatory, lampy wyładowcze. Część odpadów jest gromadzona czasowo do momentu 

przekazania specjalistycznym firmom. 

PoniŜsza tabela przedstawia składowiska odpadów przemysłowych o największej ilości 

nagromadzonych odpadów w tym I i II gr. uciąŜliwości. 

Tabela 2.3 Składowiska odpadów przemysłowych. 

Nazwa zakładu, składowisko 

Lp 

1. EC Siekierki, składowisko odpadów 

Paleniskowych w Zawadach 

Pow. w 

ha Ilość odpadów w Odpady I i 

tonach II grupy 

45,5 3988345 532 

2. Huta LW Sp. z o. o., hałda przyzakładowa 35 726200 4605 

3. EC śerań, Składowisko Mokre odpadów 

paleniskowych 

56 386228 0 

Toksyczne substancje przemysłowe dostarczane są do zakładów transportem drogowym i 

kolejowym. ZagroŜenie w transporcie wynika z awarii i katastrof środków transportu. 

Ponadto zagroŜenie TSP wynika z braku baz technicznych do ich neutralizacji, utylizacji i 

braku lokalnych stacji oczyszczalni ścieków jak równieŜ z braku komputerowego banku 

danych o występujących niebezpieczeństwach. 


zagroŜeniach związanych z przewozem substancji niebezpiecznych szlakami 

komunikacyjnymi w m. st. Warszawa 

W godzinach szczytu porannego i popołudniowego zwiększa się ilość ludzi 

przemieszczających się komunikacją publiczną pomiędzy dzielnicami mieszkalnymi na 

obrzeŜach miasta a centrum i duŜymi zakładami przemysłowymi. Z okolic Warszawy do 

warszawskich zakładów pracy przybywa pociągami i autobusami znaczna liczba ludzi. W

czasie trwania roku szkolnego wzrasta natęŜenie ruchu. Występujący intensywny ruch 

komunikacyjny na terenie miasta stwarza duŜe zagroŜenie dla jego uczestników. 

Zarząd Transportu Miejskiego jest jednostką odpowiedzialną za zorganizowanie, 

funkcjonowanie i kontrole ruchu w publicznej komunikacji miejskiej. Operacyjnie całością 

nadzoru ruchu kieruje DyŜurny Ruchu ZTM (nadzór całodobowy). Współpracuje on na 

bieŜąco ze słuŜbami ruchu przewoźników: TW (Tramwaje Warszawskie), MZA (Miejskie 

Zakłady Autobusowe), ajentami wykonującymi usługi zlecone przez ZTM, a takŜe z 

odpowiednimi słuŜbami miejskimi. 

W kolejowej komunikacji pasaŜerskiej najczęściej występującymi wypadkami są poŜary 

wagonów. Katastrofy kolejowe pociągów pasaŜerskich zdarzają się sporadycznie, lecz zawsze 

akcje ratownicze są długotrwałe i skomplikowane. 

Wypadki zdarzające się w ruchu towarowym na kolei to głownie: wykolejenia wagonów, 

wycieki substancji niebezpiecznych i palnych, poŜary wagonów przewoŜących drobnicę. 

W ruchu lotniczym najczęściej występującymi sytuacjami są przypadki awaryjnych lądowań 

samolotu, w których kaŜdorazowo współdziałają jednostki Państwowej StraŜy PoŜarnej i inne 

słuŜby ratownicze. Zdarzające się katastrofy lotnicze pociągają za sobą duŜe ofiary w 

ludziach i zniszczenia samolotu, a nawet obiektów naziemnych. 

Transport drogowy 

ZagroŜenia w ruchu drogowym wynikają głównie z: 

− gwałtownego wzrostu ilości pojazdów poruszających się po drogach, 

− wzrostu prędkości poruszania się pojazdów, 

− braków w wyszkoleniu kierowców, 

− złego stanu technicznego pojazdów, 

− braku nadzoru ze strony organów kontrolnych, 

− nieodpowiedniego stanu technicznego dróg i budowli komunikacyjnych oraz 

niewłaściwego ich oznakowania, 

− niewystarczającego zabezpieczenia przewoŜonego ładunku, 

− nieostroŜności i lekcewaŜenia przepisów o ruchu drogowym przez pieszych, 

− braku bazy danych o firmach transportujących materiały niebezpieczne na terenie 

Warszawy, 

− braku efektywnego systemu nadzoru i kontroli transportu drogowego z 

materiałami niebezpiecznymi. 

Największe zagroŜenia komunikacyjne w ruchu pasaŜerskim i towarowym, w tym przy 

przewozie substancji i materiałów niebezpiecznych występuje na głównych arteriach 

komunikacyjnych oraz na drogach przelotowych prowadzących przez Warszawę. 

W Warszawie, brak obwodnicy powoduje, Ŝe transport substancji niebezpiecznych odbywa 

się głównymi ulicami, gdzie panuje wzmoŜony ruch i istnieje duŜe niebezpieczeństwo 

wystąpienia awarii pojazdu przewoŜącego NSCh lub wystąpienia katastrofy komunikacyjnej 

z jego udziałem. Najczęściej przewoŜonymi na terenie Warszawy substancjami są: 

− chlor - 446 ton; 

− alkohol etylowy - 82,5 tony; 

− wodorotlenek sodu - 23 tony; 

− Ŝelazokrzem - 22 tony,

− azotan potasowy - 20 ton; 

− amoniak - 2,2 tony; 

− dimetyloaminy - 2,6 tony 

(dane z KM PSP, przewozy roczne). 

Transport kolejowy 

Warszawa stanowi węzeł kolejowy na kierunkach Gdańska i Gdyni, Białegostoku, Terespola, 

Lublina, Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania. Ponadto na trasie Warszawa-Grodzisk 

Mazowiecki kursuje Warszawska Kolej Dojazdowa - WKD. Przez miasto ze wschodu na 

zachód przebiegają duŜe magistrale kolejowe, w tym jedna tunelem średnicowym przez 

centrum miasta (obsługuje tylko ruch pasaŜerski podmiejski i dalekobieŜny) oraz magistrala 

północna (pasaŜersko-towarowa). Poza miasto wychodzi siedem linii łączących Warszawę z 

innymi rejonami kraju. 

Kolejowy ruch towarowy skupia się na stacjach przeładunkowych Warszawa Praga, Odolany, 

Gdańska Towarowa, gdzie krzyŜuje się on z ruchem pasaŜerskim. 

Przesyłki z materiałami niebezpiecznymi, przybywające na obszar miasta Warszawy w 

składach zwartych tj. z przesyłkami towarów jednego rodzaju, są dowoŜone bezpośrednio do 

stacji przeznaczenia: 

− Warszawa Wschodnia, 

− Warszawa Główna Towarowa, 

− Warszawa Okęcie. 

Z tych stacji trafiają na przyległe bocznice, których uŜytkownikami są zwykle odbiorcy 

towarów. Przesyłki towarów niebezpiecznych, przewoŜone w systemie rozproszonym 

(pociągi z przesyłkami róŜnych towarów, nie tylko niebezpiecznych, dla róŜnych odbiorców) 

przybywają do stacji rozrządowej Warszawa Praga, skąd kierowane są do stacji 

manewrowych: Warszawa Wschodnia, Warszawa Główna Towarowa, a takŜe poza teren 

obsługi Zakładu Przewozów Towarowych w Warszawie. 

Metro 

Metro warszawskie jest środkiem komunikacji masowej, którego tunele przebiegają głównie 

pod terenami zabudowanymi i duŜymi węzłami komunikacyjnymi. Specyfiką tego środka 

transportu jest szczególne zagroŜenie pasaŜerów w przypadku zaistnienia jakiejkolwiek awarii 

lub jego unieruchomienia między stacjami. Do zdarzeń, które mogą wystąpić w metrze i 

spowodować zagroŜenie moŜna zaliczyć m.in.: poŜar, 

− skaŜenie środkami chemicznymi (np. w wyniku działań terrorystycznych), 

− katastrofę lub wypadek związany z pociągiem lub konstrukcją budowlaną, 

− eksplozję ładunku wybuchowego, 

− zalanie lub zatopienie. 

Do działań zapobiegawczych w metrze, które eliminują lub redukują prawdopodobieństwo 

wystąpienia katastrofy albo ograniczającej skutki moŜna zaliczyć: 

− bieŜący monitoring osób znajdujących się w obiektach metra polegający na 

kontroli czy są wnoszone niebezpieczne przedmioty, czy na peronach nie 

pozostały podejrzanie wyglądające przedmioty, które mogą zawierać materiały 

wybuchowe, 

− bieŜąca obserwacja tuneli i peronów, 

− patrole słuŜb ochrony metra lub policji w wagonach.

Dyspozytorzy Centralnej Dyspozytorni mogą zarządzać całodobowo pogotowiem 

energetycznym, technicznym i automatyki, brygadami awaryjnymi i zdalnego kierowania 

ruchem oraz jednostką Zakładowej SłuŜby Ratowniczej MW. Metro Warszawskie jest 

wyposaŜone w 6 automatycznych systemów bezpieczeństwa, w tym m.in. zdalnego 

sterowania i kontroli, samoczynnego ograniczania prędkości pociągów, sygnalizacji alarmu 

poŜaru, podglądu za pomocą telewizji kablowej z ciągłym nagrywaniem. 

Metro warszawskie posiada opracowany Zakładowy Plan Ratowniczy dla wszystkich 

oddanych do uŜytku stacji. Plan ten zawiera ramowe procedury postępowania w przypadku 

powstania w tunelach i na stacjach metra takich zdarzeń jak: poŜar, awaria, wypadek lub 

katastrofa. 

Transport lotniczy 

Nad terenem warszawskich dzielnic Ursynów, Bemowo oraz Włochy rozciąga się strefa 

podejść samolotów do lądowania na lotnisku Portu Lotniczego Warszawa-Okęcie. 

Na obszarze Bemowa zlokalizowane jest lotnisko Aeroklubu. Awaria samolotu i jego 

ewentualny upadek na gęsto zabudowane osiedla, moŜe spowodować zagroŜenie Ŝycia wielu 

ludzi, konieczność ewakuacji i ogromne straty materialne. 

W wyniku katastrofy lotniczej moŜe zaistnieć konieczność udzielenia pomocy duŜej liczbie 

poszkodowanych. Jednocześnie w czasie katastrofy mogą wystąpić wybuchy paliwa 

lotniczego, gazu, rozległe poŜary oraz zniszczenia mienia komunalnego i prywatnego. 

ZagroŜenie terenu administrowanego przez Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze" 

Port Lotniczy Warszawa-Okęcie moŜe równieŜ wynikać z aktów terrorystycznych takich jak: 

porwanie samolotu w czasie lotu i postoju, terroryzm bombowy czy akty sabotaŜu obiektów 

lotniskowych i statków powietrznych lub wzięcie zakładników. 

Zgodnie z wymogami ICAO (Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego) rejonem 

operacyjnym słuŜb lotniskowych jest obszar o promieniu 8 km od centralnego punktu 

lotniska. W zakresie zabezpieczenia ratowniczo-gaśniczego startów i lądowań samolotów 

komunikacyjnych Port Lotniczy Warszawa-Okęcie sklasyfikowany jest w 8 kategorii lotnisk 

(max. 10 pkt.). Klasyfikacja ta związana jest z rozmiarami samolotów i częstotliwością 

dokonywanych przez nie operacji lotniczych. 

Organizacja działań ratowniczych w Porcie Lotniczym Warszawa-Okęcie oparta jest na 

Lotniskowej StraŜy PoŜarnej, przygotowanej do działań i wyposaŜonej w specjalistyczne 

środki i sprzęt zgodny z wymogami ICAO. W celu minimalizowania skutków stanu 

zagroŜenia, a szczególnie w aspekcie ratowania Ŝycia Port Lotniczy posiada pełne 

zabezpieczenie w zakresie uruchomienia swoich specjalistycznych sił oraz podpisane 

porozumienia w sprawie współdziałania podczas tych zdarzeń ze słuŜbami miejskimi: 

− Wojewódzką Stacją Pogotowia Ratunkowego, 

− Policją, 

− Państwową StraŜą PoŜarną. 

Wykorzystanie sił i środków, będących w posiadaniu Portu Lotniczego Warszawa-Okęcie, do 

działań na terenie miasta nie wynikających z zagroŜeń lotniczych, jest moŜliwe, lecz musi być 

kaŜdorazowo uzgadniane w zaleŜności od poziomu zagroŜenia miasta, a takŜe moŜliwości i

konieczności wykorzystania specjalistycznego sprzętu. Dysponowanie sił i środków w takich 

akcjach, uzaleŜnione jest, w związku z koniecznością zapewnienia ciągłości zabezpieczenia 

operacji lotniczych w Porcie Lotniczym Warszawa-Okęcie, od stanu tych sił aktualnie 

utrzymywanych w gotowości, oraz moŜliwości zamknięcia ruchu lotniczego w danym 

momencie (Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu m.st. Warszawy. 

2.3 Infrastruktury techniczne podatne na zagroŜenia chemiczne 

Wodociągi 

Pobór wody na obszarze Warszawy odbywa się z ujęć powierzchniowych i podziemnych, 

zarówno do celów bytowych jak i produkcyjnych. Wody Wisły oraz Narwi, po uzdatnieniu, 

stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia Warszawy. 

Warszawa jest zaopatrywana w wodę przez trzy wodociągi: Centralny, Praski i Północny. 

Wodociąg Centralny pobiera wodę powierzchniową z Wisły. Woda surowa jest przesyłana do 

stacji filtrów przy ul. Koszykowej, gdzie jest poddawana procesom uzdatniania, a 

następnie tłoczona do sieci. Wodociąg Praski pobiera wodę infiltracyjnie spod dna rzeki i 

oczyszcza ją w stacji filtrów pospiesznych przy ul. Brukselskiej. Wodociąg Północny pobiera 

wodę powierzchniową z Zalewu Zegrzyńskiego, która jest uzdatniana w stacji filtrów w m. 

Wieliszew, a następnie tłoczona do stacji strefowej w Białołęce i po dodatkowej dezynfekcji 

doprowadzana do miejskiej sieci wodociągowej. 

Istniejąca rezerwa wody czystej wystarcza na pokrycie połowy średniego dobowego 

zuŜycia wody. Na wypadek wykrycia w wodzie środków toksycznych, w ilości mogącej 

stworzyć zagroŜenie dla mieszkańców Warszawy, przewidziane jest uruchomienie 

procedury Postępowania Awaryjnego opracowanej przez specjalistów MPWiK. Na jej 

podstawie realizowane jest zamknięcie poszczególnych etapów ciągu technologicznego lub w 

razie konieczności całego zakładu i przejęcie produkcji wody przez pozostałe dwa zakłady. 

Głównym zabezpieczeniem przed celowym zatruciem wody jest ochrona terenu zakładów 

produkujących wodę. KaŜdy zakład posiada ogrodzenie w znacznym stopniu utrudniające 

wejście na jego teren i jest strzeŜony całodobowo. W stacji filtrów przy ul. Koszykowej 

istnieje całodobowy monitoring obiektów, ze szczególnym uwzględnieniem zbiorników 

wody pitnej. 

Ujęcia wody oligoceńskiej 

Na terenie Warszawy, obok sieci miejskiej stanowiącej podstawowe źródło zaopatrzenia 

mieszkańców w wodę, funkcjonuje sieć ogólnodostępnych punktów czerpalnych 

dostarczających mieszkańcom wodę do celów pitnych pobieraną z ujęć podziemnych 

czwartorzędowych i trzeciorzędowych - oligoceńskich. 

MoŜliwość ujmowania do celów konsumpcyjnych wód z płytko występujących warstw 

czwartorzędowych jest niewielka ze względu na występujące na znacznym obszarze 

zanieczyszczenia tych wód, sięgające lokalnie 60 m. 

Studnie ujmujące oligoceński poziom wodonośny rozmieszczone są nierównomiernie na 

terenie miasta. Wynika to z faktu, Ŝe część z nich wykorzystuje wodę ze studni dla 

zakładów przemysłowych, a studnie budowane w ostatnich latach z przeznaczeniem dla 

kranów czerpalnych zlokalizowane są w rejonach większych skupisk ludności.

Studnie ujmujące oligoceński poziom wodonośny odgrywają waŜną rolę w warunkach 

zagroŜeń i awarii miejskiej sieci wodociągowej jako studnie awaryjne w stosunku do 

wodociągu miejskiego i w związku z tym powinny być utrzymywane w stanie ciągłej 

gotowości i sprawności technicznej. Dzięki ciągłemu ich wykorzystywaniu do zaopatrzenia 

ludności w wodę mogą pełnić funkcję źródła awaryjnego w kaŜdej chwili bez konieczności 

specjalnych przygotowań (przepompowania oczyszczającego, analiz fizykochemicznych i 

bakteriologicznych wody, dezynfekcji, instalacji urządzeń umoŜliwiających pobór wody 

przez mieszkańców). 

Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m. st. Warszawie opracowało br. 

„Instrukcję postępowania w zakresie zabezpieczenia ujęć wody w przypadku wystąpienia 

nadzwyczajnych zagroŜeń”. Instrukcja została opracowana w oparciu o a/w regulacje prawne: 

− Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i 

zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, póz. 747 z późniejszymi zmianami). 

− Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski Ŝywiołowej (Dz. U. Nr 62, póz. 

558 z późniejszą zmianą ). 

ZagroŜenia rozpatrywane w Instrukcji dzieli się na typowe, czyli takie, jakie mogą wystąpić w 

kaŜdym z omawianych poniŜej Zakładów oraz specyficzne - wyjątkowe tj. moŜliwe do 

zaistnienia tylko w danym Zakładzie lub spowodowane sabotaŜem czy innymi zdarzeniami 

losowymi. 

Do zagroŜeń specyficznych, jakie mogą wystąpić na poszczególnych ujęciach naleŜą: 

− zanieczyszczenie wód powierzchniowych (lub infiltracyjnych) Wisły lub Zalewu 

Zegrzyńskiego powodujące w stopniu ograniczonym pobór wody do celów 

produkcyjnych; 

− zanieczyszczenie wód powierzchniowych (lub infiltracyjnych) Wisły lub Zalewu 

Zegrzyńskiego eliminujące pobór wody do celów produkcyjnych; 

− próba sabotaŜu; 

− katastrofy i inne zdarzenia losowe. 

Rozpatrywane w Instrukcji działania dotyczą: 

Wystąpienia nadzwyczajnych zagroŜeń w zakładzie wodociągu centralnego 

Ujęcia (wyjątek stanowią ujęcia PU-3 i PU-4) są zlokalizowane na terenie zamkniętym 

Stacji Pomp Rzecznych; istniejące ogrodzenie stanowi równocześnie granice strefy ochrony 

bezpośredniej Stacji. Teren ten ogrodzony jest od strony północnej, zachodniej i południowej; 

od strony wschodniej granicą terenu jest rzeka Wisła. Stacja Pomp Rzecznych chroniona jest 

przez słuŜby ochroniarskie, zapewniające dozorowanie wszystkich obiektów technologicznych, 

budowlanych oraz ujęć wody. Teren stref ochrony bezpośredniej dla ujęć PU-3, PU-4 

zlokalizowanych w linii brzegowej Wisły, znajduje się poza terenem zamkniętym, 

obejmuje pas gruntu otaczający ujęcie o szerokości 20 m x 50 m. Włazy wszystkich ujęć PU 

są hermetycznie zamknięte, próba ich otwarcia przez osoby nieupowaŜnione 

sygnalizowana jest w lokalnej Dyspozytorni Stacji Pomp Rzecznych w Pompowni Nowej oraz 

w Centralnej Dyspozytorni ZWC. 

Kontrola jakości wody ujmowanej prowadzona jest przez Laboratorium Technologiczne oraz w 

systemie monitoringu on-line: 

– dla parametrów fizyko-chemicznych wody infiltracyjnej,

– dla parametrów fizyko-chemicznych wody z osadnika czerniakowskiego, 

– dla związków toksycznych biomonitoring na rybach wody infiltracyjnej 

i wody z Osadnika Czerniakowskiego. 

Rozpatrywane scenariusze, waŜne dla zagroŜeń chemicznych obejmują: 

– zła jakość wody w źródle - rzeka Wisła, 

– zła jakość wody surowej (infiltracyjnej). 

Wystąpienia nadzwyczajnych zagroŜeń w zakładzie wodociągu praskiego 

obejmuje w szczególności scenariusze: 

– wystąpienia skaŜenia silnymi środkami trującymi wody ujmowanej - awaryjne 

zatrzymanie układów technologicznych, 

– wystąpienie skaŜenia środkami ropopochodnymi wody ujmowanej - awaryjne 

zatrzymanie układów technologicznych. 

Wystąpienia skaŜenia silnymi środkami trującymi wody ujmowanej 

Przykładowo, w przypadku stwierdzenia skaŜenia środkami silnie trującymi lub wystąpienia 

stęchłych zapachów wody w rzece Wiśle, Instrukcja przewiduje następujące kroki: 

– Zatrzymać ujęcia infiltracyjne poprzez wyłączenie pomp na studniach z Centralnej 

Dyspozytorni - w przypadku braku sterowania, stacjonarnie na obiektach i 

zamknąć przesył do ZWC; 

– Zamknąć dreny na kaŜdym ujęciu poprzez zamkniecie zasuw na kaŜdym drenie – 

ekipa eksploatacji Oddziału Produkcji Wody; 

– Wykonać badania wody w kaŜdej studni pobierając próbki z komory ssania na 

ujęciach - wykonuje laboratorium; 

– W przypadku stwierdzenia skaŜenia wody w komorze ssania w studniach naleŜy 

odpompować wodę na zrzut do rzeki Wisły; 

– W przypadku wystąpienia stęchłego zapachu, do czasu wybudowania komór 

ozonowania pośredniego i filtrów węglowych, wprowadzić stałe dyŜury 

laboratoryjne we wszystkie dni wolne od pracy i dni robocze na drugiej i trzeciej 

zmianie, w celu kontroli zapachu Z/G dla wody w Wiśle na wysokości ujęcia 

zasadniczego i z poszczególnych etapów układu technologicznego ZWP; 

– Prowadzić stałą kontrolę jakości wody w rzece na poziomie ujęć infiltracyjnych 

ZWP; 

– Po stwierdzeniu prawidłowych parametrów wody w rzece (zanik skaŜenia) naleŜy 

na kaŜdym ujęciu pobrać próbkę wody infiltracyjnej do analizy fizykochemicznej 

w laboratorium; 

– Po stwierdzeniu poprawnych wyników naleŜy otworzyć wszystkie dreny na 

kaŜdym ujęciu, włączyć pompy na zrzut do rzeki Wisły na okres ok; 30 godzin w 

celu przepłukania złoŜa. Pobrać próbki wody infiltracyjnej do analizy 

fizykochemicznej. Po otrzymaniu wyników wykazujących obecność skaŜenia 

naleŜy dalej prowadzić płukanie złoŜa kontrolując próbki wody raz na zmianę w 

laboratorium - minimum po ośmiu godzinach płukania złoŜa infiltracyjnego; 

– Po otrzymaniu pozytywnych wyników wody - ujęcie/a włączyć do układu 

technologicznego SUW; Przed włączeniem ujęcia/ć naleŜy wykonać płukanie 

przewodów tłocznych minimum 30 min ze zrzutem do rzeki Wisły i kontrolą 

laboratoryjną wody - pobór próbek - komora nr l; 

– Po uzyskaniu pozytywnych wyników - włączyć ujęcie/a do układu 

technologicznego oraz uruchomić przerzut na ZWC;

– Proces infiltracji wody przez złoŜe filtracyjne następuje przez okres 20 do 30 

godzin co stanowi zabezpieczenie ciągów technologicznych SUW przed 

wpłynięciem ładunku zanieczyszczeń. 

Wystąpienie skaŜenia środkami ropopochodnymi wody ujmowanej - awaryjne 

zatrzymanie układów technologicznych 

W przypadku wystąpienia skaŜenia rzeki substancjami ropopochodnymi nie ma potrzeby 

wyłączania ujęć infiltracyjnych. NaleŜy jedynie niezwłocznie powiadomić Kierownictwo 

Zakładu oraz Dyspozytornię ZWC, w celu ewentualnie zwiększonej dostawy wody do ZWC 

(ZWC zamyka ujęcie powierzchniowe). 

Kanalizacja 

Warszawa do oczyszczalni kieruje tylko 45% ścieków, a pozostałe w stanie surowym trafiają 

do Wisły. Długość sieci kanalizacyjnej w Warszawie wynosi 2208 km, w tym 549[km] 

kolektorów, 1091 km kanałów i 568 km przykanalików. 

Stan techniczny sieci kanalizacyjnej jest zróŜnicowany w zaleŜności od jej wieku 

zastosowanego materiału do jej budowy. Około 28% kanałów ma wiek ponad 40 lat, a ponad 

40% -powyŜej 30 lat. Znaczna część kanałów jest więc stara i wymaga systematycznych 

zabiegów konserwujących i renowacyjnych. W przypadku zalania sieci kanalizacyjnej 

podczas powodzi moŜe dojść do skaŜenia terenu i zagroŜenia epidemiologicznego.

3. Metody monitorowania stanu zagroŜenia chemicznego 

3.1 Analiza i ocena stosowanych obecnie metod monitorowania zagroŜeń 

W ostatnich latach coraz częściej, w róŜnych państwach, mają miejsce ataki terrorystyczne. 

Do ich przeprowadzania wykorzystywana jest broń biologiczna, chemiczna i nuklearna, 

materiały wybuchowe czy bomby. Broń chemiczną moŜna podzielić na trzy klasy: 

toksyczne substancje przemysłowe np. chlor, parzące bojowe środki chemiczne tj. gaz 

musztardowe i paraliŜujące bojowe środki chemiczne (np. sarin), mogące powodować 

śmierć. Dyspersja (zarówno w powietrzu jak i w wodzie) danej substancji chemicznej ma 

ogromne znaczenie przy doborze środka wykorzystywanego przez atakujące osoby trzecie. 

Dlatego jednym z głównych zadań postawionych przed odpowiednimi słuŜbami jest 

wykrywanie i identyfikowanie rozproszonej niebezpiecznej substancji chemicznej. Jedną z 

najbardziej znanych i powszechnych metod detekcji substancji chemicznych jest 

technologia sensorowa, w której czujniki wykrywają i rozpoznają substancje chemiczne. 

Wadą tej metody jest moŜliwość pomyłki i uznania substancji znajdującej się w sposób 

naturalny w środowisku przyrodniczym za substancję niebezpieczną, wprowadzoną do 

ekosystemu przez osoby trzecie. Dlatego naleŜy rozwijać technologie rozpoznawania 

substancji niebezpiecznych w środowisku, ale takŜe pogłębiać wiedzę odnośnie 

reaktywności i dyspersji substancji niebezpiecznych w powietrzu, wodzie czy glebie. 

Jednym z waŜniejszych elementów przeciwdziałania atakowi terrorystycznemu jest takŜe 

sprawny i szybki przepływ informacji pomiędzy słuŜbami zajmującymi się zwalczaniem 

terroryzmu, a centrami monitorowania środowiska i społeczeństwem. 

Podejmowane działania i dostępne środki 

PoniŜej przedstawiono hasłowo działania, które pomogą w zmniejszeniu 

prawdopodobieństwa wstąpienia zagroŜenia chemicznego, ale takŜe umoŜliwią jego 

wcześniejsze wykrycie, a tym samym poprzez wprowadzenie odpowiednich środków 

zaradczych zmniejszą skutki potencjalnego zdarzenia niepoŜądanego. Wszystkie podjęte 

działania sklasyfikowano wedle malejącego znaczenia w przeciwdziałaniu zagroŜeniu 

chemicznemu. 

− Nieustanny monitoring skaŜeń, detekcja 

− Czasowa detekcja w stanach awaryjnych 

− Klasyfikacja skaŜeń i ich łagodzenie 

− Nieinterwencyjne kontrole zewnętrzne 

− Utworzenie i utrzymanie sieci detektorów 

− Symulacje komputerowe i modelowanie dyspersji i skutków 

− Zbieranie i analizowanie warunków pogodowych i środowiskowych 

− Ustanowienie i zróŜnicowanie progów ekspozycji 

− Zgrubne oszacowania integralności strukturalnej/innych rodzajów ryzyka 

− Detekcja niezgodności i przekłamań w danych 

W celu jak najskuteczniejszego i najszybszego wykrywania niebezpiecznych substancji 

chemicznych, biologicznych czy radioaktywnych naleŜy wykorzystywać wiele róŜnych 

technologii włączając techniki oznaczania substancji, techniki analityczne, tj. róŜne rodzaje 

spektroskopii, metody testowania biologicznego, rozwoju materiałów, rozwiązania 

inŜynieryjne i róŜnorakie technologie informatyczne (nowoczesne oprogramowania 

komputerowe, wykorzystywanie coraz większych sprzętowych i programistycznych 

moŜliwości komputerów). Zwiększenie moŜliwości technicznych zwiększa dokładność i

zakres pomiarów, ilość wykrywanych substancji niebezpiecznych, zmniejsza czas reakcji, 

unowocześnia techniki poboru próbek, umoŜliwia precyzyjne odróŜnianie substancji 

wprowadzanych do środowiska z zewnątrz od naturalnie występujących, rozwija 

zaawansowane metody przetwarzania sygnałów na potrzeby algorytmów detekcji, zmniejsza 

rozmiar, wagę i wymagania prądowe urządzeń pomiarowych, integruje dane pomiarowe z 

modelami obliczeniowymi, zmniejsza wymagania finansowe i logistyczne. 

Poprawa rozwiązań technicznych nastąpiła w wyniku rozwoju nowych systemów testu 

immunologicznego, sond kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), materiałów 

powłokowych, laserów na podczerwień i ultrafiolet (IR/UV), technik spektrometrii masowej 

na potrzeby oznaczania substancji chemicznych i biologicznych oraz rozwoju istniejących juŜ 

technologii, tj. badania akustycznych fal powierzchniowych, nieradioaktywnych źródeł 

jonizacji, technik optycznych i pre-koncentratorów. Istnieją takŜe techniki wykorzystujące 

jako detektor całe komórki, naturalnie występujące chemiczne znaczniki dla materiałów 

biologicznych, ulepszona spektroskopia Ramanowska dla zanieczyszczeń ciekłych na 

powierzchni lub w wodzie, czy techniki poboru i wprowadzania próbek do róŜnych punktów 

w objętości detektora. Prowadzone są takŜe badania mające na celu lepsze zrozumienie i 

zbadanie większej ilości własności i fizjologicznych skutków oddziaływania na organizm 

ludzki oraz środowisko, substancji chemicznych/biologicznych/radioaktywnych, które mogą 

zostać ze względu na te własności wykorzystane przez terrorystów. Dodatkowo powyŜsze 

technologie są badane pod względem wykorzystania technik ciekłej mikromechaniki w 

procesie przetwarzania próbek i technik separacji osadzania oraz identyfikacji substancji w 

urządzeniach o małych rozmiarach (chipowych). 

Prace inŜynieryjne prowadzone nad procesami i materiałami, zarządzanie procesami 

termodynamicznymi, integracja składników substancji, zarządzanie faza ciekłą i inne nowe 

rozwiązania inŜynieryjne zmniejszają rozmiary, wagę, wymagania prądowe i czas odpowiedzi 

oraz optymalizują konfigurację detektora i wymagania logistyczne. Takie nowe rozwiązania 

inŜynieryjne w połączeniu z intensywnymi pracami w naukach przyrodniczych powodują 

rozwój w technologiach tj. detektory IR/UV, które są bardziej ujednolicone, mają większą 

dokładność i wydajność, pracują w zakresie temperatur otoczenia a nie jak dotychczas w 

temp. -200 0 C (nowe lasery mające większe promieniowanie na wyjściu zuŜywają mniej 

mocy, mają mniejszy rozmiar i wagę, działają w większym zakresie częstotliwościowym i 

posiadają bardziej skuteczny selektywny system poboru próbek). 

Rozwój technik informacyjnych spowodował ulepszenie technologii przetwarzania 

sygnałów na potrzeby analiz danych czujnika i integracji informacji dla modeli zagroŜeń z 

danymi geograficznymi i meteorologicznymi. Systemy informatyczne muszą pracować na 

bardzo duŜej ilości danych w procesie przetwarzania i zmian danych w sieci. Instytucje 

naukowe i polityczne odpowiedzialne za przeciwdziałanie i obronę przed 

nieprzewidzialnymi uwolnieniami substancji chemicznych, biologicznych czy 

radioaktywnych spowodowały rozwój w komputerowych algorytmach rozpoznawania 

obrazów, przetwarzania sygnałów, sztucznej inteligencji, systemów ekspertowych, 

wirtualnych trójwymiarowych symulacji i interfejsów uŜytkownika. Obecne 

komunikacyjne i obliczeniowe moŜliwości sprzętu komputerowego są poza zakresem tego 

obszaru technologicznego. 

śaden system monitoringu nie da oczywiście 100% pewności wykrycia skaŜenia 

chemicznego w czasie rzeczywistym w dowolnym miejscu aglomeracji, ani, Ŝe w ogóle nie 

ma w praktyce moŜliwości pokrycia całego terenu aglomeracji więc w pierwszym rzędzie 

naleŜy skupić się na najbardziej newralgicznych punktach miasta. Trzeba mieć teŜ na uwadze

to, Ŝe system moŜna co prawda rozbudowywać praktycznie w dowolny sposób, ale częstokroć 

relacja uzyskanego ulepszenia systemu w stosunku do poniesionych kosztów moŜe być 

zupełnie nie do zaakceptowania. 

Oczywistym jest równieŜ to, Ŝe nie istnieje jeden uniwersalny sposób rozpoznania skaŜeń 

chemicznych i Ŝe trzeba będzie zastosować szereg róŜnych podejść, które będą musiały być 

właściwie zintegrowane. 

Przy realizacji systemu monitoringu naleŜy rozpatrzyć następujące elementy: 

1. Określenie trybu pracy i wymagań co do przyrządów i oprogramowania. Generalnie 

detektory powinny mieć moŜliwość rozpoznawania wielu czynników jednocześnie - 

broni chemicznej oraz toksycznych substancji przemysłowych. Bardzo istotna jest 

zawartość biblioteki widm, gdyŜ od jej kompletności zaleŜy szybkość rozpoznania. 

RównieŜ uŜywane oprogramowanie powinno być w stanie w maksymalnie 

automatyczny sposób wykrywać widma i zidentyfikować substancję. W sytuacji, gdy 

zawodzi automatyczna detekcja substancji wiele zaleŜy od osób obsługujących 

chromatograf. Musi to być wysoko wyspecjalizowany personel będący w stanie szybko 

rozpoznawać widma charakterystycznych pierwiastków. Celowym jest przy tym aby 

instrumenty mogły analizować zarówno próbki gazowe jak i ciekłe. NaleŜy równieŜ 

podkreślić, iŜ trzeba wziąć pod uwagę fakt, iŜ detektory muszą być włączane 

codziennie na kilka godzin w celu zachowania pełnej sprawności działania. Oczywiście 

jest to związane z pewnymi dodatkowymi kosztami. 

2. UŜycie zdalnych stacjonarnych detektorów zainstalowanych na wysokich budynkach 

zdolnych do przeczesywania terenu w pewnym promieniu wokół siebie. MoŜliwości 

detekcji istotnie zaleŜą od ukształtowania terenu oraz zabudowy i praktycznie 

wymagają w kaŜdym przypadku dokładnych testów i ścisłej w tym zakresie 

współpracy z producentem. Najlepsze obecne detektory są w stanie pokryć teren o 

średnicy od 2 do nawet 10 km (w bardzo sprzyjających warunkach), ale przeciętnie 

naleŜy załoŜyć, iŜ będzie to ok. 3-4 km. Przy wyborze miejsc do instalacji moŜna 

posiłkować się teŜ 3-wymiarową mapą miasta o wystarczająco wysokiej rozdzielczości 

przestrzennej jak i wysokościowej – konieczna jest dokładna znajomość obrysów 

budynków i ich wysokości. Przykładowym detektorem, który mógłby być 

zainstalowany jest system RAPID-S firmy Bruker, zdalnego wykrywania związków 

chemicznych w powietrzu (w postaci chmur, oparów itp.) zaopatrzony w detektor 

podczerwieni z interferometrem z jednoczesnym przekazem sygnału wizyjnego. 

3. Zainstalowanie detektorów w pojazdach mechanicznych (np. NBC RECON firmy 

Bruker). UmoŜliwi to szybkie przemieszczanie się w razie konieczności wykonania 

rozpoznania w terenie nie objętym stacjonarnym monitoringiem jak równieŜ 

zabezpieczenie duŜych imprez (kulturalnych, sportowych, itp.). Zwykle proponuje się 

standardowo wyposaŜyć pojazd w dwa detektory: stacjonarny i mobilny. Powinien być 

teŜ zainstalowany system nawigacji (oparty na GPS do określania połoŜenia) i meteo, 

systemy nadciśnienia oraz filtrów. Konieczne jest teŜ właściwe, niezaleŜne zasilanie. 

Przykładem takiego detektora jest NBC RECON. 

4. Zainstalowanie stacjonarnych detektorów w miejscach zamkniętych takich jak budynki 

uŜyteczności publicznej, rządowe czy podziemia. W tym przypadku istotnym 

czynnikiem determinującym gdzie i w jakiej ilości zainstalować detektory jest 

znajomość przepływu powietrza. W przypadku instalacji w pobliŜu wejść do

udynków celowym jest posiadanie dwóch detektorów w jednym urządzeniu: jednego 

nastawionego na wejście, drugiego na wewnętrzny obieg. Detektor powinien móc 

wykrywać zarówno chemiczne środki bojowe jak i przemysłowe substancje toksyczne. 

Przykładowym takim rozwiązaniem jest RAID-S, firmy Bruker. 

5. WyposaŜenie słuŜb w niewielkie detektory przenośne. NaleŜy oczywiście uwzględnić 

dostępność aktualnie posiadanego sprzętu. Jako przykład dobrego detektora moŜna tu 

podać RAID-M, uŜywany zresztą obecnie przez warszawską jednostkę ratowniczogaśniczą 

straŜy poŜarnej. 

6. MoŜliwość uŜycia helikopterów, bezzałogowych samolotów lub zeppelinów. Ten 

element wymaga, albo ścisłej współpracy z armią, albo posiadania zwiększonych 

środków finansowych na utrzymanie. NaleŜy zwrócić uwagę na fakt, iŜ zastosowanie 

zarówno bezzałogowych samolotów lub zeppelinów będzie w przyszłości coraz 

większe. W przypadku bezzałogowych samolotów (zwłaszcza małych rozmiarów np. 

wertykopterów) lub zeppelinów istnieje obecnie jeszcze szereg ograniczeń ich uŜycia 

(np. związanych z moŜliwą masą zainstalowanych przyrządów, czasem pracy baterii 

(np. 1 doba) czy ograniczeniami spowodowanymi warunkami atmosferycznymi), 

jednak naleŜy się spodziewać, Ŝe ograniczenia te będą z upływem czasu usuwane. 

Zastosowanie helikopterów naleŜy uznać za zasadne w sytuacji zagroŜenia, gdy nie ma 

innej moŜliwości monitoringu np. z uwagi na ograniczenia terenowe. Z kolei małe 

bezzałogowe samoloty mogą być uŜyte gdy jest zbyt duŜe ryzyko dla słuŜb 

ratowniczych np. w przypadku uwolnienia się toksycznych substancji w tunelu. 

Natomiast zeppeliny mogą być zastosowane do stałego monitoringu z większej 

wysokości (1-4 km) obejmując swym zasięgiem nieco większy teren. 

7. MoŜliwości zintegrowania wszystkich elementów w jeden spójny system. Istotne jest 

to, aby dane przesyłane z róŜnych detektorów mogły być prezentowane w spójny 

sposób. W tym celu konieczne jest odpowiednie oprogramowanie, które za pomocą 

modelowania matematycznego potrafi złoŜyć uzyskane informacje pochodzące z 

róŜnych lokalizacji i z wykorzystaniem map cyfrowych zwizualizować – stosuje się do 

tego np. metodę triangularyzacji. Zwykle firmy dostarczające sprzęt mają takie 

oprogramowanie opracowane. 

8. Dobór systemu łączności do przekazywania danych. NaleŜy tu wziąć pod uwagę 

przekazywanie danych monitoringowych z sieci detektorów stacjonarnych oraz 

mobilnych zainstalowanych w pojazdach mechanicznych (lub latających). Technicznie 

moŜna podzielić systemy komunikacji na przewodowe i bezprzewodowe. Sieci 

przewodowe mogą być uŜyte dla stacjonarnych instalacji – w niektórych przypadkach 

moŜe się to okazać najlepszym rozwiązaniem z uwagi na ograniczenia techniczne – 

przykładowo w obszarach podziemnych jak stacje metra. Wymagania co do systemu 

łączności moŜna krótko scharakteryzować jako: niezawodność (odporność na awarie i 

zakłócenia), bezpieczeństwo (szyfrowane połączenia) i wiarygodność (właściwy 

system kontrolny). Rozpatrując systemy bezprzewodowe najbardziej odpowiedni 

wydaje się być radiowy system trankingowy. Zapewnia on wysoką wydajność 

spektrum częstotliwości spowodowaną dwoma czynnikami. Po pierwsze, wszyscy 

uŜytkownicy wykorzystują wszystkie kanały w systemie. Po drugie, Ŝaden kanał nie 

zostaje nie wykorzystywany, kiedy zachodzi potrzeba łączności. Centralny kontroler 

natychmiast rozdziela wolne kanały, kiedy jest zgłoszenie zapotrzebowania łączności. 

Zapewnia on takŜe niezawodność. ZałóŜmy, Ŝe pracujemy na określonym kanale w

systemie konwencjonalnym i kanał zostaje uszkodzony. UŜytkownicy tego kanału 

zostają pozbawieni łączności do czasu, kiedy przejdą na inny kanał. Ta sytuacja nigdy 

nie zdarzy się w systemie trankingowym. W wypadku, kiedy „repeater” jednego kanału 

zostaje uszkodzony, centralny kontroler rejestruje to i nie przydziela tego kanału do 

łączności do czasu jego naprawy. Obecnie słuŜby ratownicze i porządkowe miasta 

uŜywają systemu EDACS oraz częściowo TETRA. Celowym jest włączenie 

podsystemu łączności systemu monitoringu skaŜeń chemicznych miasta do juŜ 

istniejących i uŜywanych rozwiązań. NaleŜy teŜ zaznaczyć, iŜ najczęściej stosowanym 

rozwiązaniem jest podjęcie współpracy z lokalnym przedsiębiorstwem 

telekomunikacyjnym, który będzie w stanie spełnić wszystkie wymagania odnośnie 

systemu łączności. W przypadku metra dane powinny być przekazywane zarówno do 

lokalnego centrum zarządzania metrem jak i do miejskiego. Koniecznym jest więc 

moŜliwość współpracy systemu detekcyjnego z róŜnymi systemami łączności 

(przewodowymi i bezprzewodowymi) – elastyczność w tym zakresie zwiększa równieŜ 

bezpieczeństwo działania systemu poprzez łatwość przełączenia między róŜnymi 

systemami komunikacyjnymi. 

9. Uwarunkowania dotyczące wdroŜenia i utrzymania systemu. Istnieje szereg 

czynników, które muszą być spełnione aby wdroŜenie systemu i jego późniejsze 

utrzymanie operacyjne zapewniało właściwe działanie. Dość często popełnianym 

błędem w warunkach polskich jest na przykład realizacja zakupu sprzętu i instalacji 

bez zapewnienia odpowiednich środków na jego ciągłe utrzymanie na stosownym 

poziomie. Wśród istotnych czynników naleŜy wymienić teŜ uwarunkowania prawne. 

Powinny być jasno sprecyzowane obowiązki, zakresy działania a przede wszystkim 

procedury dla poszczególnych słuŜb. Przy tym nie moŜe dojść do sytuacji gdy w stanie 

zagroŜenia w wyniku braku właściwych procedur współpracy słuŜb konieczne jest 

czekanie na podjęcie decyzji gdzieś na wysokim szczeblu. Zaistnienie takiej sytuacji 

świadczy po prostu o błędach w strukturze organizacyjnej i legislacyjnej. Przechodząc 

juŜ do wdroŜenia naleŜy przewidzieć w projekcie organizację systemu szkoleń i 

ćwiczeń co najmniej na dwóch poziomach: uŜytkownika sprzętu oraz technika. 

Powinna być podpisana umowa z przedstawicielem producenta z firmą, która zapewni 

konserwację sprzętu i naprawy pogwarancyjne. NaleŜy teŜ zwrócić uwagę, iŜ zapewne 

zajdzie konieczność zatrudnienia dodatkowego personelu – częstokroć wysoko 

wyspecjalizowanego (np. do obsługi chromatografów – jak to opisano powyŜej). 

Ponadto naleŜy zapewnić moŜliwość badania próbek w wyspecjalizowanym 

laboratorium – zawsze bowiem trzeba się liczyć z moŜliwością wystąpienia nieznanej 

substancji wymagającej dodatkowych badań. Obecnie Komendy Wojewódzka i 

Powiatowa Państwowej StraŜy PoŜarnej mają podpisane umowy o takiej współpracy z 

przedsiębiorstwem DJChem Chemical Poland S.A., które jest w stanie reagować na 

bieŜąco i wydaje się być obecnie jedyną firmą mogącą wypełnić tę rolę (w skład firmy 

wchodzi Zespół ds. Rozpoznawczo-Analitycznych złoŜony z wysokiej klasy chemikówanalityków, 

mający do swojej dyspozycji unikatową aparaturę analityczną m.in. 

chromatografy gazowe firmy Hewlett-Packard, chromatograf cieczowy firmy 

Merck, specjalistyczne urządzenia do pobierania próbek na miejscu zdarzenia takie jak 

aspirator firmy Apex). Powinno się teŜ rozwaŜyć bliŜsze współdziałanie w tym zakresie 

z laboratorium Centralnego Biura Śledczego oraz instytucjami wojskowymi. JeŜeli 

chodzi o inne zakłady jak Sanepid czy laboratoria w Instytutach to zasadniczym 

problemem jest to, iŜ nie pracują one w trybie ciągłym, jednakŜe powinno zapewnić się 

moŜliwość wykonania badań w razie konieczności.

10. Wykorzystanie istniejących systemów monitoringowych. Obecnie w Warszawie 

istnieje system monitoringu środowiska nastawiony głównie na badanie jakości 

powietrza. Zbierane są dane dotyczące pyłów zawieszonych, tlenków siarki, azotu i 

węgla, ozon, benzen oraz ołów a takŜe dane meteorologiczne – centralna baza tych 

danych jest w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska (dodatkowe pomiary 

obejmują teŜ: siarkowodór, fenol, m,p-ksylen, o-ksylen, toluen, formaldehyd, kadm, 

arsen, rtęć, nikiel, chrom). Dane są zbierane co godzina a dostęp do nich moŜe być 

uzyskany poprzez zainstalowanie specjalnego oprogramowania – tzw. klienta systemu. 

Wydaje się celowym, aby taki terminal został zainstalowany np. w Centrum 

Zarządzania Kryzysowego m. st. Warszawy lub Komendzie Miejskiej StraŜy PoŜarnej. 

Dawałoby to pewien podgląd stanu aktualnego zanieczyszczenia w mieście i oceny 

ewentualnego wpływu na pomiary detektorów systemu rozpoznania skaŜeń 

chemicznych (dla poszczególnych dzielnic w systemie WIOŚ istnieją tzw. stacje 

referencyjne, zaś pozostałe monitorują sytuację w otoczeniu zakładów np. Siekierki). 

Nie byłoby teŜ problemem zastosowanie innego trybu przekazywania danych. 

Jeśli chodzi o moŜliwość zastosowania stacjonarnego systemu monitoringowego 

(punktowego) to wyróŜnia się następujące kategorie skali przestrzennej: 

− Mikroskala - obszar jednolitych koncentracji zanieczyszczenia sięgających od 

kilku metrów do nawet 100 metrów. 

− Skala Średnia - Jednolite koncentracje zanieczyszczenia w obszarze od około 

100 metrów do 0.5 kilometra. 

− Skala Dzielnicowa - obszar z od 0.5 do 4 kilometrów 

− Skala Miejska - zanieczyszczenia na obszarze o rozmiarach sięgających od 4 

do 50 kilometrów (obszar miasta) 

− Skala Regionalna - cały okoliczny, otwarty obszar wiejski (od dziesiątek do 

setek kilometrów). 

W zaleŜności od celu określa się odpowiednią skal przestrzennych (tabela 3.1 poniŜej): 

Tabela 3.1 Skala monitoringu. 

Cel monitoringu Odpowiednia skala przestrzenna 

Wysoka koncentracja i/lub wpływ źródła Mikroskala, Średnia, Dzielnicowa lub 

Miejska 

Wysoka gęstość zaludnienia reprezentująca 

koncentrację 

Średnia, Dzielnicowa lub Miejska 

Poziom przyziemny Dzielnicowa, Regionalna 

Dla aglomeracji warszawskiej trzeba by przewidywać bardzo gęstą sieć, co wydaje się nierealne. 

3.2 Koncepcja metod monitorowania w aglomeracji warszawskiej 1 

MoŜliwość uŜycia gazów bojowych jest związana głównie z działalnością terrorystyczną. 

W tym przypadku prawdopodobieństwo jej wystąpienia zaleŜy od wielu czynników: 

a. Ogólnej sytuacji geopolitycznej. 

b. Sposobu działania i dostępności środków toksycznych. 

c. Atrakcyjności celu. 

1 Wykorzystano analizy wykonane na potrzeby „Studium wykonalności Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. Warszawy”, 

2005.

Dokładne oszacowanie prawdopodobieństwa jest praktycznie niemoŜliwe. Natomiast biorąc 

pod uwagę dotychczasowe przypadki naleŜy uznać, iŜ jeśli przypadek taki by wystąpił to 

najbardziej prawdopodobne wydaje się uŜycie sarinu – ze względu na jego własności (sposób 

działania, bezwonność). JeŜeli chodzi o ewentualne miejsce uŜycia to na podstawie 

dotychczasowych doświadczeń za najbardziej prawdopodobne naleŜy uznać: metro 

(zwłaszcza na stacji Centrum z połączeniem podziemiami do Dworca Centralnego), 

Warszawskie Centrum Finansowe, centra handlowe (najbardziej prawdopodobne: Arkadia) 

oraz ambasady: amerykańska, izraelska i w mniejszym stopniu brytyjska. W następnej 

kolejności Pałac Kultury i Nauki, lotnisko oraz pozostałe centra handlowe (zwłaszcza te 

zlokalizowane bliŜej centrum). Biorąc pod uwagę moŜliwość skaŜenia systemu dystrybucji 

wody prawdopodobne jest takŜe wystąpienie niepoŜądanych zdarzeń w filtrach miejskich i 

punktach poboru wody pitnej. Część z wymienionych obiektów – jak ambasady mają własne 

zabezpieczenia, w pozostałych stopniowo, w ramach posiadanych środków finansowych, 

moŜna byłoby przewidywać instalacje systemu detektorów – w tym celu naleŜy określić 

priorytety. 

Natomiast bez specjalnej analizy moŜna stwierdzić, iŜ strategicznymi elementami tras 

komunikacyjnych mogą być tunele. W Warszawie większość z nich jest krótka, jedynie tunel 

na trasie Wisłostrady moŜe nieść potencjalnie większe zagroŜenie w określonych warunkach 

pogodowych – z drugiej strony jest on najlepiej przygotowany pod kątem prowadzenia akcji 

przez PSP. JeŜeli natomiast chodzi o transport kolejowy to z reguły jest on lepiej 

przygotowany i monitorowany niŜ transport drogowy. Prawdopodobieństwo wypadku jest 

zdecydowanie mniejsze niŜ na drodze (co wynika z ogólnych statystyk), ładunek przewoŜony 

jest co prawda większy, ale teŜ lepiej zabezpieczony. Dla transportu lotniczego statystyki 

wykazują, iŜ prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku jest najmniejsze. 

PoniŜej przedstawiono przykłady zastosowania detektorów RAID na stacjach metra oraz do 

monitorowania obiektów sportowych. W przyszłości dla aglomeracji warszawskiej równieŜ 

naleŜałoby stworzyć tak nowoczesny system sieci monitoringu odpowiadający współczesnym 

wymaganiom. 

Systemy detekcji RAID na stacjach metra 

W ciągu ostatnich dwóch lat takie miasta jak Tokio, ParyŜ, Buenos Aires a takŜe inne wielkie 

metropolie doświadczyły zagroŜeń mogących spowodować katastrofalne zniszczenia. Szczególnie 

naraŜone były miejsca uŜyteczności publicznej, środki transportu, i te wszystkie inne miejsca gdzie 

mogłoby dojść do powaŜnych zniszczeń i zatrucia ludności. BliŜsze badanie tych ataków ujawnia 

nowy aspekt: Terroryści posiadają dostęp do broni masowej zagłady i stosują ją bez zastrzeŜeń. Ich 

uwaga skupia się na broni chemicznej. Jest ona łatwo dostępna z chemicznych instalacji 

przemysłowych uŜywających takich związków jak chlor, fosgen czy kwas pruski. Inne związki takie 

jak sarin są łatwe do zsyntetyzowania z podstawowych związków chemicznych. 

Władze metra w Pradze, wyciągając wnioski z ataków bombowych w metrze Tokijskim, 

zdecydowały się na zainstalowanie w metrze systemów detekcji gazów toksycznych. 

Pierwsza stacja została wyposaŜona w przenośne spektrometry jonowe RAID-S w marcu 

1997 r. Instrumenty były zainstalowane tak aby dokonywać obliczeń dla moŜliwej dystrybucji 

związków toksycznych, uwzględniając przepływy powietrza w granicach danej stacji . 

Oceniono, Ŝe 5 spektrometrów wystarcza do śledzenia sytuacji na małej stacji metra. Jeden z 

przyrządów został zainstalowany w strefie wejściowej, jeden w systemie nawiewowym a trzy 

na poziomie peronów.

Rys. 3.1 Zastosowanie RAID –S na stacjach metra (M.Borysiewicz, I.Garanty, S.Potempski, „Studium 

wykonalności Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. Warszawy”, 2005). 

Rysunek powyŜej wyjaśnia sposób umieszenia czujników do monitoringu peronu. Przyrządy 

są umieszczone pod peronem. Powietrze znad powierzchni peronu jest zasysane przez wlot 

gazu, podgrzewane i podawane do systemu analizującego RAID-S. 

Wyniki monitoringu są zapisywane na komputerze zlokalizowanym na stacji i przekazywane 

dalej do centrum informacyjno – kontrolnego (ICC). W centrum ICC wyniki są sumowane i 

zobrazowywane. W przypadku ataku chemicznego zainstalowany system detekcji nie 

zapobiegnie bezpośrednio naraŜeniu zdrowia. Zadaniem systemu jest szybka detekcja i 

rozpoznanie zagroŜenia. Specjalistyczne ekipy mogą podejmować działania i przedsiębrać 

odpowiednie środki dla ochrony osób i ewakuować pasaŜerów z zagroŜonych rejonów. W 

oparciu o dane pomiarowe moŜna szybko zorganizować pierwszą pomoc medyczną dla osób 

poszkodowanych. W połączeniu z odpowiednią logistyką ten system detekcji znacznie 

podnosi bezpieczeństwo bardzo podatnych na atak systemów metra. 

Przykłady zastosowania urządzeń RAPID do monitorowania obiektów sportowych

Rys. 3.2 Ślad wiązki przemiatającej (M.Borysiewicz, I.Garanty, S.Potempski, „Studium wykonalności Systemu 

Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. Warszawy”, 2005). 

Rys. 3.3 Szczegóły instalacji. Monitoring zdalny podczas meczu piłki noŜnej (M.Borysiewicz, I.Garanty, 

S.Potempski, „Studium wykonalności Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. Warszawy”, 

2005).

Rys. 3.4 Połączenie z sekcją alarmową (M.Borysiewicz, I.Garanty, S.Potempski, „Studium wykonalności 

Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. Warszawy”, 2005). 

Rys. 3.5 Analiza uwolnienia związku SF6 (M.Borysiewicz, I.Garanty, S.Potempski, „Studium wykonalności 

Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. Warszawy”, 2005).

Korelacja 0.8 Korelacja > 0.975 

Szczegółowe zobrazowanie korelacji, cdΔΤ, temperatura tła 

Rys. 3.6 Rekonstrukcja tomograficzna(M.Borysiewicz, I.Garanty, S.Potempski, „Studium wykonalności 


Rys. 3.7 Lokalizowanie zagroŜenia za pomocą dwóch wiązek RAPID i automatyczne wyliczanie 

trójwymiarowego obrazu chmury (M.Borysiewicz, I.Garanty, S.Potempski, „Studium wykonalności 


Podsumowanie 

− RAPID jest odpornym na wstrząsy, zdalnym urządzeniem działającym w 

podczerwieni 

− Skanowaniem moŜna objąć dowolny punkt lub miejsce 

− Kalibracja i biblioteki wewnętrzne pozwalają na bierna analizę spektrów podczerwieni 

− Niezawodne działanie na stadionach piłkarskich 

− Łatwa instalacja i obsługa dzięki WLAN 

− Łatwa lokalizacja zanieczyszczeń poprzez wskazanie sektorów alarmowych 

− Dwa urządzenia RAPID pozwalają na tomograficzną rekonstrukcję rozkładu chmury

Rys. 3.8 Detekcja, rekonstrukcja i ocena ilościowa (1) (M.Borysiewicz, I.Garanty, 

S.Potempski, „Studium wykonalności Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. 

Warszawy”, 2005). 

Rys. 3.9 Detekcja, rekonstrukcja i ocena ilościowa (2) (M.Borysiewicz, I.Garanty, 

S.Potempski, „Studium wykonalności Systemu Rozpoznania SkaŜeń Chemicznych dla m.st. 

Warszawy”, 2005). 

Pierwszy etap rozwoju sieci monitoringu w m.st. Warszawa zaproponowano poniŜej tabeli 

3.2. 

Tabela 3.2 Propozycja systemu monitoringu chemicznego dla Warszawy. 

Przyrządy/zadania Cel 

Zakup 5 stacjonarnych systemów detekcyjnych zdalnego 

wykrywania związków chemicznych w powietrzu 

1 pojazd mechaniczny, 2 detektory (stacjonarny i mobilny) zdalnego 

wykrywania związków chemicznych w powietrzu ; systemy: 

nawigacji (GPS), meteo, nadciśnienia, filtrów, zasilania 

Pokrycie terenu o ok.10 km 

średnicy (Centrum Warszawy z 

obrzeŜami) 

Do mobilnego monitoringu i 

zabezpieczenia duŜych imprez

2-3 stacjonarne systemy detekcji chemicznej (broni chemicznej i 

toksycznych substancji przemysłowych) 

Do monitoringu stacji metra 

Centrum i połączeń 

podziemnych z Dworcem 

Centralnym

4. Wymagania prawne 

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska ( Dz. U. 01.62.627 z późn. 

zm.): 

Art. 244. Prowadzący zakład stwarzający zagroŜenie wystąpienia awarii, dokonujący 

przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji są obowiązani do ochrony 

środowiska przed awariami. 

Art. 249. KaŜdy, kto zamierza prowadzić lub prowadzi zakład o zwiększonym ryzyku lub o 

duŜym ryzyku, jest obowiązany do zapewnienia, aby zakład ten był zaprojektowany, 

wykonany, prowadzony i likwidowany w sposób zapobiegający awariom przemysłowym i 

ograniczający ich skutki dla ludzi oraz środowiska. 

Art. 251. 1. Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o duŜym ryzyku sporządza 

program zapobiegania powaŜnym awariom przemysłowym - przedstawia system zarządzania 

zakładem gwarantujący ochronę ludzi i środowiska. 

Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych 

(Dz.U.01.11.84 z późn. zm.): 

Art. 260. 1. W celu zapobiegania, zwalczania i ograniczania skutków awarii przemysłowej 

opracowuje się wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. 

Art. 6a. Osoba wprowadzająca do obrotu substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny 

ma obowiązek ustanowić, prowadzić i aktualizować na bieŜąco spis posiadanych substancji 

niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych."; 

Art. 7. 2. Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat niebezpieczny, która wie, na 

podstawie informacji otrzymanych zgodnie z przepisami art. 5, Ŝe mogą one stworzyć 

zagroŜenie dla zdrowia człowieka lub środowiska, ma obowiązek podjęcia niezbędnych 

działań zapobiegających powstaniu zagroŜenia. 

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. 

(Dz.U.02.199.1671): 

Art. 20. Nadzór nad przewozem drogowym towarów niebezpiecznych sprawuje wojewoda. 

Art. 21.1. Przedsiębiorca oraz inny podmiot wykonujący przewóz towarów niebezpiecznych 

lub związany z tym przewozem załadunek lub rozładunek jest obowiązany prowadzić nadzór 

wewnętrzny nad tymi czynnościami i w tym celu wyznaczyć, na swój koszt, doradcę do 

spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych, zwanego dalej "doradcą". 

Art. 22.1. Do zadań doradcy naleŜy w szczególności: 

1) doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych; 

2) ocena zgodności realizacji przewozu z wymaganiami określonymi w ustawie i umowie 

ADR; 

Art. 27.1. Przewóz niektórych towarów niebezpiecznych podlega obowiązkowi zgłoszenia do 

komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej StraŜy 

PoŜarnej. 

Ustawa 2 dnia 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych 

(Dz.U.04.97.962):

Art. 9. 1. (...) 

2. Uczestnicy przewozu koleją towarów niebezpiecznych mają obowiązek przedsięwziąć 

środki bezpieczeństwa w celu zapobieŜenia zagroŜeniom dla osób, mienia i środowiska. (...) 

Art. 10. Uczestnicy przewozu koleją towarów niebezpiecznych mają obowiązek przeszkolić 

na swój koszt osoby zatrudnione przez siebie przy przewozie koleją tych towarów lub przy 

czynnościach związanych z tym przewozem - w zakresie odpowiednim do odpowiedzialności 

i obowiązków tych osób. 

Art. 30.1. Przewoźnik kolejowy wykonujący przewóz koleją towarów niebezpiecznych lub 

inny podmiot uczestniczący w przewozie lub wykonujący związane z tym przewozem 

czynności pakowania, załadunku, napełniania, rozładunku lub przeładunku są obowiązani do 

wyznaczenia na swój koszt doradcy do spraw bezpieczeństwa przewozu koleją towarów 

niebezpiecznych, zwanego dalej "doradcą". 

Art. 31.1. Do zadań doradcy naleŜy w szczególności: 

1) nadzór nad przestrzeganiem przepisów dotyczących przewozu koleją towarów 

niebezpiecznych; 

2) doradztwo w zakresie czynności związanych z przewozem koleją towarów 

niebezpiecznych. 

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoŜarowej (jt-Dz.U.02.147.1229) 

Art. 3. 1. Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze 

środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagroŜeniem 

poŜarowym lub innym miejscowym zagroŜeniem. 

2. Właściciel, zarządca lub uŜytkownik budynku, obiektu lub terenu, a takŜe podmioty, o 

których mowa w ust. 1, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów 

przeciwpoŜarowych, w trybie i na zasadach określonych w innych przepisach. 

Art. 6. 1. Właściwe urzędy, instytucje, organizacje, przedsiębiorcy lub osoby fizyczne są 

obowiązane uwzględnić wymagania w zakresie ochrony przeciwpoŜarowej przy 

zagospodarowaniu i uzbrajaniu terenu. 

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej StraŜy PoŜarnej-(j.t.Dz.U.02.147.1230): 

Art. 1. 1. (...) 

2. Do podstawowych zadań Państwowej StraŜy PoŜarnej naleŜy: 

1) rozpoznawanie zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń (...), 

Art. 23. 1. W celu realizacji nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpoŜarowych, 

rozpoznawania zagroŜeń poŜarowych i innych miejscowych zagroŜeń oraz przygotowywania 

do działań ratowniczych, Państwowa StraŜ PoŜarna przeprowadza czynności kontrolnorozpoznawcze 

oraz ćwiczenia i manewry. 

2. Czynności kontrolno-rozpoznawcze obejmują w szczególności: 

1) (...) 

2) rozpoznawanie zagroŜeń innych niŜ poŜarowe (...), 

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U.01.62.627 z późn. zm.): 

Art. 265. 1. Komendant wojewódzki Państwowej StraŜy PoŜarnej, na podstawie informacji 

przedstawionych przez prowadzącego zakład stwarzający zagroŜenie wystąpienia awarii 

przemysłowej, sporządza zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy dla terenu naraŜonego na 

skutki awarii przemysłowej, połoŜonego poza zakładem o duŜym ryzyku.(...)

9. Komendant wojewódzki Państwowej StraŜy PoŜarnej jest obowiązany do przeprowadzania 

analizy i przećwiczenia realizacji zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego co najmniej 

raz na 3 lata, w celu jego aktualizacji i dokonania w nim ewentualnych zmian. 

Art. 269. Komendant powiatowy Państwowej StraŜy PoŜarnej, w ramach czynności 

kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych co najmniej raz w roku w zakładzie 

stwarzającym zagroŜenie wystąpienia awarii przemysłowych, ustala spełnienie wymogów 

bezpieczeństwa, a w szczególności czy: 

1) podjęto środki zapobiegające wystąpieniu awarii przemysłowej, 

2) zapewniono wystarczające środki ograniczające skutki awarii przemysłowej w zakładzie i 

poza jego granicami, uwzględniając skutki transgraniczne, (...) 

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych. 

(Dz.U.02.199.1671): 

Art. 29. 1. Kontrolę przewozu drogowego towarów niebezpiecznych oraz wymagań 

związanych z tym przewozem, zwaną dalej "kontrolą", wykonują: (...) 

2) funkcjonariusze Państwowej StraŜy PoŜarnej - na terenie przedsiębiorcy posiadającego 

towary niebezpieczne; (...) 

Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. (Dz.U.01.11.84 

z późn. zm.): 

Art. 33. Nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy przez osoby wprowadzające 

substancje lub preparaty do obrotu i stosujące je w działalności zawodowej sprawuje 

Inspekcja Sanitarna oraz: 

(...) 4) Państwowa StraŜ PoŜarna - w zakresie właściwego oznakowania miejsc składowania 

substancji i preparatów, o których mowa w art. 2 ust. 2 pkt 1-5, (...) 

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych l Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w 

sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. 

(Dz.U.99.111.1311 z późn. zm.) Rozdział2 Walka z poŜarami i innymi klęskami Ŝywiołowymi. 

Ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne i medyczne: 

§ 10.1 (….) 

3. Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego, o której mowa w ust. 1 i 2, 

obejmuje w szczególności: 

1) rozpoznawanie zagroŜeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju oraz skutków dla 

ludzi i środowiska, 

2) analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych, (...) 

Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (jt. Dz.U.02.112.982): 

Art. 2. 1. Do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska w szczególności naleŜy: 

1) kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym uŜytkowaniu 

zasobów przyrody, (...) 

10) inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania powaŜnym awariom oraz usuwania 

ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego (...) 

Rozdział 5 Wykonywanie zadań w zakresie powaŜnych awarii 

Art. 29. W zakresie przeciwdziałania powaŜnym awariom do Inspekcji Ochrony Środowiska 

naleŜy: 

1) kontrola podmiotów, których działalność moŜe stanowić przyczynę powstania powaŜnej 

awarii,

2) prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, o których mowa w pkt. 

1, 

3) badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków powaŜnych awarii dla 

środowiska, 

4) prowadzenie rejestru zakładów o zwiększonym i duŜym ryzyku, w rozumieniu przepisów 

o ochronie środowiska 

Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych. 

(Dz.U.01.11.84 z późn. zm.): 

Art. 33. Nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy przez osoby wprowadzające 

substancje lub preparaty do obrotu i stosujące je w działalności zawodowej sprawuje 

Inspekcja Sanitarna oraz: 

Inspekcja Ochrony Środowiska - w zakresie zagroŜeń dla środowiska, (...) 

Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych 

(Dz.U.02.199.1671): 

Art. 29. 1. Kontrolę przewozu drogowego towarów niebezpiecznych oraz wymagań 

związanych z tym przewozem, zwaną dalej "kontrolą", wykonują: 

1) inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego - na drogach, parkingach oraz na terenie 

przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne; (...) 

5) inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy - na terenie przedsiębiorcy posiadającego 

towary niebezpieczne; 

9) uprawnieni pracownicy Transportowego Dozoru Technicznego - na parkingach oraz na 

terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne; 

10)uprawnieni pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska - na parkingach oraz na terenie 

przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne; 

Ustawa z dnia 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych 

(Dz.U.04.97.962: 

Art. 46. 1. Nadzór i kontrolę nad bezpieczeństwem przewozu koleją towarów 

niebezpiecznych sprawuje Prezes UTK w oparciu o przepisy ustawy z dnia 28 marca 2003 r. 

o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 86, póz. 789, Nr 170, póz. 1652 i Nr 203, póz. 1966 oraz 

z 2004 r. Nr 92, póz. 883), z uwzględnieniem przepisów niniejszego rozdziału. 

2. Kontrolę, o której mowa w ust. 1, przeprowadzają upowaŜnieni pracownicy Urzędu 

Transportu Kolejowego, z zastrzeŜeniem art. 47 (...)

5. SłuŜby reagowania na zagroŜenia chemiczne 

Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego obejmuje zespół działań 

planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technik ratowniczych i technicznych zabezpieczeń 

niezbędnych do ratowania środowiska oraz wszelkich innych czynności podejmowanych w 

celu ratowania Ŝycia i zdrowia ludzi w wyniku likwidacji bezpośrednich zagroŜeń 

stwarzanych przez toksyczne substancje przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały 

chemiczne, oraz stosowania środków neutralizujących ograniczających lub eliminujących 

powstałe skaŜenie. Organizacja ratownictwa chemicznego i ekologicznego obejmuje w 

szczególności: 

a) rozpoznawanie zagroŜeń oraz ocenę i prognozowanie ich rozwoju oraz skutków dla 

ludzi i środowiska, 

b) analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych, 

c) ratowanie Ŝycia ludzi i zwierząt zagroŜonych skaŜeniem substancją niebezpieczną, 

d) identyfikację substancji stwarzającej zagroŜenie w czasie powstałego zdarzenia, 

e) prognozowanie rozwoju skaŜenia środowiska i ocenę rozmiarów zagroŜenia oraz 

zmian wielkości strefy zagroŜenia dla ludności, 

f) dostosowanie sprzętu oraz technik ratowniczych do miejsca zdarzenia i rodzaju 

substancji stwarzającej zagroŜenie, 

g) przepompowywanie i przemieszczanie substancji niebezpiecznej do nowych lub 

zastępczych zbiorników, 

h) obwałowywanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji niebezpiecznej, 

i) ograniczanie parowania substancji niebezpiecznej, 

j) zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych, 

k) stawianie kurtyn wodnych, 

l) neutralizację substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi, 

m) związywanie substancji niebezpiecznej sorbentami, 

n) stawianie zapór na ciekach lub obszarach wodnych zagroŜonych skutkami rozlania 

substancji toksycznych hydrofobowych, 

o) zbieranie substancji niebezpiecznej z powierzchni wody lub gleby. 

Ratownictwo ekologiczne w ograniczonym zakresie na terenie powiatu prowadzone jest przy 

uŜyciu dostępnych sił i środków w tym podręcznego sprzętu do neutralizacji oraz posiadanych 

zapasów sorbentów i neutralizatorów przez wydzielone JRG (Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze). 

5.1. Rozwiązania organizacyjne i bilans sił ratowniczych i środków technicznych 

niezbędnych do usuwania skutków zagroŜeń 

Zespół Reagowania Kryzysowego 

1. Skład i zadania Zespołu Reagowania Kryzysowego Do zadań Zespołu Reagowania 

Kryzysowego naleŜy: 

1) w fazie zapobiegania: analizowanie i kategoryzowanie wszystkich potencjalnych zagroŜeń 

moŜliwych do 

a) wystąpienia na obszarze Warszawy, 

b) skatalogowanie i ocena infrastruktury technicznej, środowiska naturalnego oraz grup i 

środowisk społecznych szczególnie wraŜliwych na skutki klęsk Ŝywiołowych lub 

zdarzeń o znamionach klęski Ŝywiołowej, 

c) analiza i ocena funkcjonujących aktów prawnych pod kątem prawidłowości i 

skuteczności oraz aktualizacji zawartych w nich rozwiązań prawnych z zakresu

ezpieczeństwa powszechnego, 

d) aktualizowanie Planu Reagowania Kryzysowego m. st. Warszawy i wszystkich 

dokumentów stanowiących załączniki merytoryczne do planu, 

2) w fazie przygotowania: 

a) bieŜące monitorowanie stanu organizacji oraz wyposaŜenia SłuŜby DyŜurnej Miasta i 

Centrum Zarządzania Kryzysowego, pod kątem uzyskania i utrzymania wymaganych 

standardów, 

b) opracowanie, weryfikacja i aktualizowanie rozwiązań organizacyjno- technicznych z 

zakresu komunikacji /łączności/ pomiędzy wszystkimi ogniwami organizacyjnymi 

systemu zarządzania i reagowania kryzysowego, monitorowania zagroŜeń i ich 

skutków, utrzymania w gotowości systemu ostrzegania i alarmowania, 

c) przygotowanie zasad wymiany informacji, ich formy i zakresu w relacjach ze 

wszystkimi jednostkami organizacyjnymi zaplanowanymi do udziału w pracach 

Zespołu, obejmujących wszystkie fazy zarządzania kryzysowego, 

d) opracowanie, przyjęcie i wdroŜenie procedur w zakresie zwracania się o pomoc oraz 

trybu i zakresu jej udzielania, 

e) opracowanie, aktualizowanie i tworzenie zgodnie z potrzebami bieŜącymi baz danych 

teleadresowych, materiałowo-sprzętowych, medycznych, itp. określających wielkość 

poszczególnych kategorii zasobów ludzkich, środków i materiałów na potrzeby 

prowadzonych akcji ratowniczych oraz zabezpieczenia potrzeb ludności, 

f) przygotowanie warunków i rozwiązań organizacyjno-prawnych zabezpieczających 

koordynację pomocy humanitarnej dla ludności poszkodowanej, 

g) przygotowanie pakietu aktów prawnych niezbędnych do zabezpieczenia warunków do 

właściwego kierowania przez Prezydenta działaniami prowadzonymi w celu 

zapobieŜenia skutkom klęski Ŝywiołowej lub zdarzenia o znamionach klęski 

Ŝywiołowej i ich usunięcia na obszarze m. st. Warszawy, 

h) określenie oraz zabezpieczenie potrzeb materiałowo-technicznych i finansowych 

niezbędnych do realizacji przyjętych zadań, 

3) w fazie reagowania: 

a) podjęcie procesu czynnej koordynacji działań ratowniczych i porządkowo–ochronnych 

prowadzonych przez jednostki organizacyjne zaangaŜowane w reagowanie kryzysowe, 

b) podjęcie pracy w układzie całodobowym pełnym składem Zespołu, 

c) uruchomienie wszystkich systemów, struktur ratowniczych i procedur w celu 

zabezpieczenia moŜliwości realizacji przez Prezydenta funkcji kierowania w 

warunkach stanu klęski Ŝywiołowej lub zdarzenia o znamionach klęski Ŝywiołowej na 

obszarze m. st. Warszawy, 

d) zabezpieczenie procesu stałej, całodobowej wymiany informacji w zakresie zagroŜeń i 

podejmowania (podjętych) działań oraz współdziałanie ze słuŜbami (zespołami) innych 

organów administracji publicznej, resortów, organizacji pozarządowych i społecznych, 

e) monitorowanie zagroŜeń i ich skutków oraz prognozowanie ich dalszego rozwoju, 

f) wypracowanie optymalnych propozycji decyzji i rozwiązań, mających na celu 

właściwe i skuteczne wykorzystanie znajdujących się w dyspozycji sił i środków 

ratowniczych oraz koordynowanie przebiegu działań, 

g) koordynowanie działań w ramach procesu ewakuacji oraz z zakresu pomocy społecznej 

i humanitarnej, stworzenia doraźnych warunków do przetrwania osób 

poszkodowanych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na pomoc medyczną i opiekę 

psychologiczną, 

h) uruchomienie punktów informacyjnych dla ludności, 

i) wprowadzenie w Ŝycie pakietu aktów prawnych niezbędnych do zabezpieczenia 

warunków do właściwego kierowania przez Prezydenta działaniami prowadzonymi w

celu zapobieŜenia skutkom klęski Ŝywiołowej i ich usunięcia na obszarze m. st. 

Warszawy, 

j) przyjmowanie meldunków i informacji o stanie realizacji poszczególnych zadań, 

k) opracowywanie raportu z prowadzonych działań, 

4) w fazie odbudowy: 

a) nadzorowanie procesu szacowania szkód oraz opiniowanie wniosków uprawnionych 

organów i instytucji o udzielenie pomocy finansowej i rzeczowej, na usunięcie strat i 

szkód wywołanych klęską Ŝywiołową lub zdarzeniem o znamionach klęski 

Ŝywiołowej, 

b) zapobieganie powstawaniu wtórnych zagroŜeń spowodowanych skutkami klęski 

Ŝywiołowej, 

c) zapewnienie dostatecznych warunków egzystencji ludności poszkodowanej, 

d) zorganizowanie systemu pomocy społecznej oraz dystrybucji środków pochodzących z 

pomocy humanitarnej na rzecz poszkodowanej ludności, 

e) podjęcie przedsięwzięć skutkujących odtworzeniem sił, środków i zasobów słuŜb 

ratowniczych, do poziomu gwarantującego osiągnięcie ich pełnej gotowości i 

zdolności do działań, 

f) koordynowanie i monitorowanie przedsięwzięć związanych z przywróceniem 

sprawności infrastruktury technicznej, budowlanej transportowej, łącznościowej, 

systemu zaopatrzenia ludności, produkcji przemysłowej i usług, oświaty i 

wychowania, kultury i sztuki, 

g) koordynowanie i monitorowanie przedsięwzięć związanych z przywróceniem 

równowagi i bezpieczeństwa ekologicznego i pierwotnego stanu środowiska 

naturalnego, 

h) opracowanie ocen, opinii i analiz oraz niezbędnej dokumentacji sprawozdawczej, w 

celu wypracowania wniosków i zaleceń mających na celu zmniejszenie w przyszłości 

negatywnych skutków klęski Ŝywiołowej, zdarzenia o znamionach klęski Ŝywiołowej 

lub innego nadzwyczajnego zagroŜenia, 

i) opracowanie propozycji zmian organizacyjnych mających na celu podniesienie 

sprawności i skuteczności działań słuŜb ratowniczych i jednostek organizacyjnych m. 

st. Warszawy, w warunkach klęski Ŝywiołowej oraz zdarzeń o znamionach klęski 

Ŝywiołowej lub innego nadzwyczajnego zagroŜenia, 

j) modyfikowanie i aktualizacja planu reagowania kryzysowego, ocen zagroŜenia i 

dokumentów stanowiących załączniki merytoryczne do planu. 

Zadania Grup wchodzących w skład Zespołu Reagowania Kryzysowego: 

Grupy Zespołu o charakterze stałym realizują zdania w ramach faz zarządzania sytuacją 

kryzysową zgodnie z Wewnętrznym Regulaminem BBiZK. 

Grupa Operacji i Organizacji Działań realizuje zadania w zakresie: 

a) wypracowania załoŜeń do realizacji zadań w ramach akcji ratowniczych oraz 

przywracania naruszonego porządku publicznego, 

b) przygotowania planów akcji, zabezpieczeń, itp. zgodnie z załoŜeniami Planu 

Reagowania Kryzysowego m. st. Warszawy, 

c) przygotowania propozycji decyzji i poleceń dla Szefa Zespołu, 

d) współdziałania ze słuŜbami, straŜami i inspekcjami oraz instytucjami, 

organizacjami i innymi organami uczestniczącymi w realizacji zadań w ramach 

prowadzonych akcji, 

e) kalkulacji sił i środków; 

3. Grupa Zabezpieczenia Logistycznego realizuje zadania w zakresie: 

a) organizacji zabezpieczenia logistycznego na potrzeby sił zabezpieczenia potrzeb

własnych zespołu, 

b) bieŜącego rozpoznania lokalizacji, wielkości i asortymentu zasobów niezbędnych 

na potrzeby przygotowywanych i prowadzonych akcji ratowniczych oraz 

przywracających naruszony porządek i bezpieczeństwo publiczne, 

c) przygotowania propozycji decyzji i poleceń umoŜliwiających pozyskanie oraz 

przemieszczenie zasobów niezbędnych do zabezpieczenia prowadzonych działań; 

4. Grupa Opieki Zdrowotnej i Pomocy Socjalno - Bytowej realizuje zadania w zakresie: 

a) wypracowania propozycji decyzji i poleceń mających na celu zabezpieczenie 

warunków opieki zdrowotnej i opieki socjalno - bytowej na rzecz poszkodowanej 

ludności, 

b) współdziałania z kierującym (dowodzącym) akcją ratowniczą w celu koordynacji 

działań związanych z ewakuacją poszkodowanej ludności, 

c) rozpoznania bieŜących faktycznych potrzeb poszkodowanej ludności w zakresie 

pomocy socjalno - bytowej oraz medycznej a takŜe źródeł i wielkości jej 

pozyskania. 

5.2. Jednostki ratowniczo - gaśnicze Państwowej StraŜy PoŜarnej 

Tabela 5.1 Wykaz środków będących w dyspozycji Komendy Miejskiej Państwowej StraŜy PoŜarnej. 

Lp. Rodzaj środka Liczba sztuk 

1. Agregat oddymiający 9 

2. Agregat piany lekkiej 7 

3. Agregat prądotwórczy 6 

4. Aparat do cięcia płomieniem ADCM 19 

5. Aparat powietrzny nadciśnieniowy 191 

6. Drabina mechaniczna i podnośnik hydrauliczny 11 

7. Działko wodno - pianowe 4 

8. Dźwig samochodowy 1 

9. Generator piany lekkiej 5 

10. Inne pojazdy specjalistyczne 22 

11. Linkowe urządzenie ratownicze 7 

12. Lokalizator ognia i temperatury 9 

13. Motopompa pływająca 6 

14. NoŜyce do 30t 12 

15. NoŜyco - rozpieracz do 1 0t 15 

16. Piła do betonu i stali 38 

17. Piła łańcuchowa do drewna 58 

18. Podnośnik pneumatyczny 20 

19. Podnośnik pneumatyczny powyŜej 1 0t 69 

20. Pompa z silnikiem spalinowym 24 

21. Przyrządy pomiarowe i wykrywacze 22 

22. Rozpieracz do 10t 22 

23. Rozpieracz kolumnowy 20

24. Samochód dowodzenia łączności 1 

25. Samochód gaśniczy 49 

26. Samochód oświetleniowy 2 

27. Samochód ratownictwa chemicznego i ekologicznego 4 

28. Samochód ratownictwa technicznego 12 

29. Samochód ratownictwa wodnego 2 

30. Samochód ratownictwa wysokościowego 2 

31. Samochód rozpoznawczo - ratowniczy 3 

32. Samochód węŜowy 2 

33. Samochód ze sprzętem p/gaz, i p/dym. 2 

34. Skokochron 9 

35. Sprzęt pływający 9 

36. Ściskacz rur 6 

37. Turbinowa pompa głębinowa 3 

38. Ubranie Ŝaroodporne typu cięŜkiego 45 

39. Zestaw pierwszej pomocy 15 

Źródło: Komenda Miejska Państwowej StraŜy PoŜarnej. 

Walka z poŜarami lub innymi klęskami Ŝywiołowymi na terenie miasta prowadzona jest 

przy uŜyciu sił i środków 16 Jednostek Ratowniczo-Gaśniczych będących jednostkami 

organizacyjnymi Komendy Miejskiej PSP m.st. Warszawy, Zakładu Ratowniczo- 

Gaśniczego Szkoły Głównej SłuŜby PoŜarniczej oraz trzech Ochotniczych StraŜy 

PoŜarnych: Ursus, Wesoła i Stara Miłosna. Stale zwiększająca się liczba interwencji 

związanych z działalnością StraŜy PoŜarnej zwielokrotnia intensywność eksploatacji 

sprzętu i wymaga zwiększonej w chwili obecnej aktywności ludzi. Jednostki Ratowniczo- 

Gaśnicze dysponują: 

- 22 średnimi samochodami gaśniczymi tzw. "pierwszego wyjazdu", w tym 14 

zakupionymi wiatach 1999-2002. Pozostałe to samochody 6-14 letnie na podwoziu 

samochodu Star. Samochody te są mocno wyeksploatowane, a najczęstsze usterki to: 

awarie silnika i przeniesienia napędu, awarie układu wodno-pianowego (autopompa, 

mieszacz, zasysacz), skorodowana karoseria i zbiornik wodny, uszkodzenia kratownicy 

nadwozia i ramy nośnej samochodu. 

- 26 cięŜkimi samochodami gaśniczymi, dysponowanymi w drugiej kolejności, 

wyposaŜonymi w zbiorniki wodne o poj. pow. 5 m 2 . Ich okres eksploatacji w 

poszczególnych typach marek kształtuje się następująco. 

• 5 szt. MAN zakupionych w 2001 r., 

• 2 szt. JELCZ pozyskanych w roku 1999 i 2000, 

• 8 szt. JELCZ pozyskanych w latach 1989 – 1997, 

• 5 szt. TATRA pozyskanych w latach 1987 - 1989, 

• 5 szt. STEYR 1975-1980, 

• 1 szt. HUSH pozyskanych w roku 1993. 

Odrębnym zagadnieniem jest ilość i sprawność samochodowego sprzętu ratownictwa 

wysokościowego (drabiny, podnośniki), którego zapotrzebowanie w codziennych akcjach 

ratowniczo-gaśniczych wzrasta wraz z rozwojem aglomeracji miejskiej. Tendencja ta i

zapotrzebowanie na tego typu sprzęt wychodzi poza śródmiejskie centra urbanistyczne 

przenosząc się na nowo powstające osiedla zlokalizowane na rozległych terenach miasta. 

Obecny stan posiadania to 10 drabin mechanicznych w wieku eksploatacyjnym od 2 do 34 

lat, 5 podnośników hydraulicznych w wieku eksploatacyjnym od 1 do 22 lat. Stan techniczny 

tego sprzętu pogarsza się i w chwili obecnej 4 drabiny i 1 podnośnik wymagają wymiany na 

nowy. Według obecnie obowiązujących normatywów stanu wyposaŜenia, kaŜda Jednostka 

Ratowniczo-Gaśnicza powinna posiadać na wyposaŜeniu drabinę mechaniczną lub podnośnik 

hydrauliczny. Jest to dodatkowo podyktowane wspomnianym procesem urbanizacji obrzeŜy 

miasta, oraz zwiększonym czasem dojazdu tego typu sprzętu z centralnych rejonów 

Warszawy. 

Organizacja i przygotowania Komendy Miejskiej PSP m.st. Warszawy do prowadzenia 

działań ratowniczo-gaśniczych na terenie miasta Komenda miejska PSP m.st. Warszawy jest 

największą jednostką organizacyjną Państwowej StraŜy PoŜarnej w kraju. W jej skład 

wchodzi 16 jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz wydziały realizujące zadania 

merytoryczne (operacyjne i kontrolno-rozpoznawcze) i logistyczne. 

W Warszawie funkcjonuje zintegrowany, centralny system dysponowania i dowodzenia 

jednostkami straŜy poŜarnych z terenu całego miasta. Przyjęcie takiej koncepcji kierowania 

działaniami jednostek umoŜliwia optymalne wykorzystanie ich sił i środków. 

Scentralizowanie kierowanie, dysponowanie i dowodzenie gwarantuje właściwą koordynację 

działań poszczególnych jednostek i elastyczne reagowanie na zmieniającą się sytuację 

poŜarową, w sposób uwzględniający bezpieczeństwo całego miasta. Ma to szczególne 

znaczenie wobec faktu, Ŝe Ŝadna warszawska dzielnica traktowana odrębnie nie dysponuje 

siłami i środkami gwarantującymi dostateczne zabezpieczenie swojego obszaru. 

Komenda Miejska Państwowej StraŜy PoŜarnej m.st. Warszawy dysponuje operacyjnie 17 

Jednostkami Ratowniczo-Gaśniczymi (JRG), z czego 16 JRG funkcjonuje w ramach 

Komendy Miejskiej, a 1 jednostka działa jako pododdział Szkoły Głównej SłuŜby 

PoŜarniczej. 

Teren Warszawy podzielony jest na 17 sektorów operacyjnych przyporządkowanych 

poszczególnym JRG. Granice sektorów nie pokrywają się z granicami administracyjnego 

podziału m.st. Warszawy. O ich kształcie decydują względy operacyjne, m.in. optymalizacja 

czasu dojazdu, potencjał sił i środków danej jednostki oraz warunki lokalowe obiektów 

którymi dysponuje StraŜ PoŜarna. Przestrzenny podział Warszawy na dzielnice i rejony 

operacyjne przedstawiono na załączonej mapie. 

Na terenie Warszawy działają ponadto 3 jednostki Ochotniczych StraŜy PoŜarnej tj. w 

Wesołej, Starej Miłosnej i Ursusie. 

5.3. Współpraca Jednostek StraŜy PoŜarnej z innymi słuŜbami 

Podstawą zabezpieczenia sił i środków na potrzeby działań ratowniczych na terenie m.st. 

Warszawy są Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze Komendy Miejskiej Państwowej StraŜy 

PoŜarnej m.st. Warszawy, dla których wsparcie stanowią (na podstawie zespolenia z 

administracją publiczną szczebla powiatowego /miejskiego/): Komenda Stołeczna Policji, 

Powiatowy Inspektor Sanitarny, Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego, Powiatowa

Inspekcja Weterynaryjna, przedstawiciel Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora 

Ochrony Środowiska, wyznaczone przez Burmistrzów jednostki organizacyjne dzielnic. 

Tabela 5.2 Bilans sił i środków do prowadzenia akcji ratowniczych. 

Lp. Siły i środki do uŜycia Ogółem Na dobę 

1 Stan osobowy 840 Średnia roczna 220 ratowników 

2 Przy stanie podwyŜszonej gotowości 

bojowej 

Źródło: Komenda Miejska Państwowej StraŜy PoŜarnej. 

840 330 ratowników 

Ratownictwo na terenie m.st. Warszawy prowadzone jest przy uŜyciu sprzętu 

rozlokowanego w kaŜdej JRG, oraz w ramach działań specjalistycznych grup 

ratowniczych utworzonych na bazie istniejących JRG: 

• specjalistycznej grupy ratownictwa technicznego JRG nr 6 wykorzystującej 

specjalistyczny sprzęt do działań ratowniczych podczas katastrof i wypadków 

budowlanych, komunikacyjnych oraz infrastruktury technicznej, 

• specjalistycznej grupy ratownictwa wysokościowego JRG nr 7 stosujące techniki 

alpinistyczne i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny sprzęt 

ratowniczy, w tym statki powietrzne, 

• specjalistycznej grupy ratownictwa wodno-nurkowego JRG nr 5 stosujące techniki 

nurkowe i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny sprzęt, w tym sprzęt 

pływający, 

• specjalistycznej grupy ratownictwa chemicznego i ekologicznego JRG nr 6, 

specjalistyczna grupa poszukiwawczo-ratownicza JRG 1 i 11 wykorzystując wyszkolone 

psy poszukiwawcze oraz specjalistyczny sprzęt do poszukiwania osób w gruzowiskach, 

• specjalistyczna grupa ratownictwa medycznego JRG 8 w działaniach z zakresu 

ratownictwa medycznego w warunkach pozaszpitalnych uczestniczy koordynator 

medycznych działań ratowniczych lub inny lekarz, który przybył pierwszy na miejsce 

zdarzenia. Lekarz koordynujący medyczne działania ratownicze, oznakowany w sposób 

widoczny dla innych uczestników działań ratowniczych, wspomaga kierującego 

działaniami w zakresie ratownictwa medycznego. Ratownictwo medyczne na terenie 

powiatu prowadzone jest jedynie na poziomie pierwszej pomocy medycznej w celu 

ratowania Ŝycia i zdrowia, podczas działań ratowniczo-gaśniczych w sytuacjach: gdy nie 

dotarł do miejsca zdarzenia wykwalifikowany zespół medyczny; gdy dostęp do 

poszkodowanych jest moŜliwy tylko dla straŜaków-ratowników przy wykorzystaniu 

sprzętu specjalistycznego; gdy skutki zdarzenia przekraczają moŜliwości przybyłego na 

miejsce zdarzenia personelu słuŜby zdrowia 

Komenda Stołeczna Policji moŜe skierować do akcji ratowniczych łącznie 1600 – 1800 

funkcjonariuszy. 

Tabela 5.3. Wykaz sił i środków będących w dyspozycji Komendy Stołecznej Policji. 

L.p. Wyszczególnienie Ogółem Do uŜycia na dobę 

1. 

Liczba funkcjonariuszy, którzy mogą być skierowani 

do udziału w akcji ratowniczej stan na dzień 

31.12.2003 . w tym policjantów Wydziału Ruchu 

Drogowego 

1600 

400 

00

2. Wykaz środków transportowych do przewozu osób. 480 

3. 

4. 

Wykaz środków transportowych do przewozu paliwa, 

wody sanitarnej, oraz innych środków logistycznego 

wsparcia działań ratowniczych. 

Ilość środków ze sprzętem rozgłaszającym, ponadto 

ręczne tuby elektroakustyczne 

5. Wykaz środków technicznych do ratownictwa wodnego 22 

Źródło: Komenda Stołeczna Policji 

5.4. Ratownictwo chemiczne na terenie powiatu warszawskiego 

Ratownictwo chemiczne na terenie powiatu prowadzone jest przy uŜyciu sił i środków: 

a) specjalistycznej grupy ratownictwa chemicznego i ekologicznego JRG nr 6, 

b) specjalistyczne grupy ratownictwa wodno-nurkowego JRG nr 5 stosujące techniki 

nurkowe i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny sprzęt ratowniczy i 

pływający. 

W Warszawie, z roku na rok, występuje liniowa tendencja wzrostowa ilości interwencji 

jednostek PSP. Jednocześnie ze wzrostem liczby zdarzeń wzrasta liczba działań z uŜyciem 

sprzętu specjalistycznego związanego z ratownictwem technicznym, chemicznym i ekologicznym. 

Ogromne zróŜnicowanie występujących zagroŜeń w sferze szeroko pojętego ratownictwa 

technicznego stwarza coraz to nowsze wymagania sprzętowe szkoleniowe i ukierunkowane 

przygotowanie zawodowe specjalistów - ratowników. Obecny poziom sprzętowo kadrowy 

utrzymywany na miarę budŜetu a nie na miarę potrzeb moŜe w niedalekiej przyszłości 

doprowadzić do niewydolności układu specjalistycznych kierunkowych działań ratowniczych. 

5.5. Ratownictwo medyczne 

Organizacja ratownictwa medycznego obejmuje zespół działań planistyczno-organizacyjnych i 

stosowanie technik z zakresu pomocy medycznej w warunkach poza szpitalnych mających na 

celu ratowanie Ŝycia i zdrowia, podczas zdarzeń prowadzących do nagłej groźby utraty Ŝycia 

ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia. Organizacja ratownictwa medycznego obejmuje w 

szczególności: 

a) bieŜące analizowanie rodzaju i liczby zagroŜeń prowadzących do nagłego pogarszania się 

stanu zdrowia lub groźby utraty Ŝycia ludzkiego, 

b) ocenę groźby utraty Ŝycia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia w wyniku zdarzenia 

i prognozowanie rozwoju zagroŜenia, 

c) dostosowanie sprzętu oraz technik niezbędnych do ratowania Ŝycia i zdrowia ludzi w 

zaleŜności od rodzaju i miejsca zdarzenia oraz liczby poszkodowanych i zagroŜonych, 

d) zapewnienie ciągłości procesu ratowania poszkodowanych i zagroŜonych ludzi na 

miejscu zdarzenia oraz właściwych procedur przekazywania poszkodowanych 

kwalifikowanej pomocy medycznej, wynikających z powiatowych i wojewódzkich planów 

ratowniczych, 

e) zapewnienie prowadzenia działań z zakresu ratownictwa medycznego przez osoby 

posiadające odpowiednie kwalifikacje, określone w odrębnych przepisach. 

Ratownictwo medyczne w warunkach poza szpitalnych w czasie walki z poŜarami, klęskami 

Ŝywiołowymi lub organizowania ratownictwa technicznego, chemicznego i ekologicznego 

prowadzą uprawnieni straŜacy z jednostek ochrony przeciwpoŜarowej oraz uprawnieni 

ratownicy z innych podmiotów włączonych do systemu w sytuacjach: 

75 

2 

120

– braku kwalifikowanej pomocy medycznej, gdy personel słuŜby zdrowia nie dotarł do 

miejsca zdarzenia, 

– braku moŜliwości wykorzystania personelu słuŜby zdrowia na miejscu zdarzenia, gdy 

dostęp do poszkodowanych jest moŜliwy tylko dla straŜaków-ratowników przy 

wykorzystaniu sprzętu specjalistycznego, 

– gdy zdarzenie ma cechy nagłego zagroŜenia z duŜą liczbą poszkodowanych, którego 

skutki przekraczają moŜliwości ich opanowania w ramach rutynowej działalności 

właściwych terytorialnie słuŜb medycznych.

6. 3-wymiarowe modelowanie transportu skaŜeń 

6.1 Dedykowany moduł numerycznego diagnozowania i prognozowania 

pogody dla obszarów miejskich na potrzeby 3-wymiarowej symulacji 

transportu skaŜeń 

Jednym z celów symulacji dyspersji atmosferycznej po awaryjnych uwolnieniach substancji 

niebezpiecznych jest prognozowanie wystąpienia przekroczenia stanu alarmowego co jest 

równowaŜne z koniecznością przeprowadzenia akcji np. ewakuacji ludności z zagroŜonego 

obszaru. Aby mieć moŜliwość wymodelować taką sytuację konieczna jest dobra znajomość 

pól meteorologicznych w skali miejskiej, dlatego właściwa implementacja dedykowanego 

modelu numerycznej prognozy pogody w skali lokalnej odgrywa istotną rolę. 

Pierwszym krokiem w tym celu moŜe być zastosowanie numerycznego modelu 

prognozowania pogody w duŜej rozdzielczości. W projekcie zastosowano wciąŜ najbardziej 

popularny model mezoskalowy – będący niemal standardem - MM5. Model ten nie jest juŜ 

właściwie dalej rozwijany, ale pojawił się jego następca – WRF, który nie jest w obecnej 

chwili wystarczająco dojrzałym produktem aby mógł być uŜywany operacyjnie. W 

przyszłości jednak naleŜy załoŜyć, iŜ to właśnie WRF stanie się najczęściej uŜywanym 

modelem mezoskalowym. 

W celu właściwego skonfigurowania modelu mezoskalowego załoŜono, Ŝe dane 

meteorologiczne brzegowo-początkowe, konieczne do uruchomienia MM5 będą pochodzić 

bądź z modelu globalnego lub regionalnego (np. z IMiGW). Dla celów testowych 

wykorzystano dane z amerykańskiego modelu globalnego GFS – są one dostępne w sieci 

Internetu. Niemniej jednak model MM5 jest przystosowany do wielu innych danych 

wejściowych – w szczególności z ECMWF. W warunkach polskich istnieje moŜliwość 

wykorzystania danych pochodzących z modelu niemieckiego COSMO-LM, który pracuje 

operacyjnie w Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej. 

Do przeprowadzenia przykładowych symulacji skonfigurowano dwa zestawy czterech 

zagnieŜdŜonych domen: 

– domena 1 obejmująca obszar Polski (31x31 pkt. krok siatki: 27 km) 

– domena 2 obejmująca obszar w centrum (28x28 albo 34x34 pkt. krok siatki: 9 km) 

– domena 3 obejmująca obszar wokół W-wy (22x22 albo 40x40 pkt. krok siatki: 3 km) 

– domena 4 obejmująca Warszawę (22x22 albo 40x50 pkt. krok siatki: 1 km) 

Zestawy te róŜnią się tylko wielkością siatek dla domen 2, 3 i 4. 

Zastosowano dane o terenie o rozdzielczości odpowiednio: 10 min (~19 km), 5 min (~ 9km) , 

2 min (~ 4 km) oraz 30 sec (~ 0.9 km). Dane te zostały opracowane przez amerykańską 

agencję USGS i są dostępne w sieci Internetu. Na rys. 6.1 pokazano układ 4 domen, na rys. 

6.2 i 6.3 połoŜenie Warszawy (czerwony obszar) odpowiednio w domenie 3 i 4 – dla obu 

zestawów. 

Wykorzystane dane USGS to zarówno elewacja jak i pokrycie terenu z uwzględnieniem 

wegetacji.

Zastosowana najdokładniejsza siatka o rozdzielczości 1 km jest w zasadzie najdrobniejszą 

jaką moŜna uŜyć korzystając z ogólnie dostępnych danych. Trzeba teŜ zaznaczyć, iŜ w 

przypadku warunków miejskich przydatne byłoby posiadanie bardziej precyzyjnej 3wymiarowej 

mapy miasta z informacjami o wysokościach budynków oraz ich typie. 

Rys. 6.1a Układ czterech domen – zestaw 1. 

Rys. 6.1b Układ czterech domen – zestaw 2.

Rys. 6.2a PołoŜenie Warszawy w domenie 3 – zestaw 1. 

Rys. 6.2b PołoŜenie Warszawy w domenie 3 – zestaw 2.

Rys. 6.3a PołoŜenie Warszawy w domenie 4 – zestaw 1. 

Rys. 6.3b PołoŜenie Warszawy w domenie 4 – zestaw 2. 

W celu wykonania przykładowej symulacji prognozy pogody – jak wspomniano powyŜej – 

wykorzystano amerykańskie dane meteorologiczne pochodzące z modelu GFS. Ich

ozdzielczość to 1 o x 1 o dla całego globu. Obliczenia symulacyjne przeprowadzono dla 

jednego dnia – czas symulacji wynosił: przy zastosowaniu trzech domen 30 minut, dla 

wszystkich czterech 80 minut na jednoprocesorowym komputerze z zegarem 1.73 Mhz, 

pracującym pod systemem Linux. Świadczy to o moŜliwości zastosowania operacyjnego 

prognozowania nawet przy uŜyciu taniego sprzętu komputerowego. NaleŜy teŜ zaznaczyć, iŜ 

model MM5 został równieŜ zaimplementowany na klastrze Beowulf IEA. 

PoniŜej zamieszczono przykładowe wyniki symulacji w domenie 3 i 4 (dla 12-tej godziny 

symulacji): 

– rys. 6.4 i 6.5 temperatura na wys. 2 m 

– rys. 6.6 i 6.7 temperatura na poziomie 950 mb 

– rys. 6.8 i 6.9 wysokość warstwy granicznej 

– rys. 6.10 i 6.11 pole wiatru (u,w) na 10m oraz prędkość tarcia (rys. 6.12 i 6.13). 

PowyŜsze parametry zostały wybrane z jednej strony aby zilustrować róŜnice jakie się 

otrzymuje w wyniku uŜycia domen o róŜnej rozdzielczości jak i ze względu na to, Ŝe mają 

one istotne znaczenie dla modli transportu zanieczyszczeń w atmosferze w warstwie 

granicznej. 

Rys. 6.4 Temperatura na wys. 2 m – domena 3.

Rys. 6.5 Temperatura na wys. 2 m – domena 4. 

Rys. 6.6 Temperatura na poziomie 950 mb – domena 3.

Rys. 6.7 Temperatura na poziomie 950 mb – domena 4. 

6.8 Wysokość warstwy granicznej – domena 3.

Rys. 6.9 Wysokość warstwy granicznej – domena 4. 

Rys. 6.10 Pole wiatru na wys. 10m – domena 3. 

.

Rys. 6.11 Pole wiatru na wys. 10 m – domena 4. 

Rys.6.12 Prędkość tarcia – domena 3.

Rys. 6.13 Prędkość tarcia – domena 4. 

Analizując powyŜsze wyniki symulacji łatwo zauwaŜyć, Ŝe bardziej zgrubna domena 3 nie oddaje tak 

precyzyjnie stanu atmosfery jak domena 4 o drobniejszej siatce. Porównując róŜnice wydaje się, Ŝe 

zaprezentowana konfiguracja umoŜliwia wykonanie dokładniejszych symulacji, co moŜe mieć 

znaczenie zwłaszcza dla prognoz krótkoterminowych, gdyŜ moŜe ułatwić prognozę przekroczenia 

wartości progowych. 

Dane meteorologiczne otrzymane w wyniku zastosowania numerycznego mezoskalowego 

modelu prognozowania pogody mogą być uŜyte w modelu dyspersji atmosferycznej jako 

źródło informacji meteorologicznej. NaleŜy tu podkreślić, iŜ same dane pomiarowe z 

monitoringowej sieci stacji pomiarowych nie są wystarczające do wykonania dobrych 

symulacji. Po pierwsze niezbędna jest znajomość prognoz krótko- i średnioterminowych, zaś 

po drugie warunki miejskie charakteryzują się większą zmiennością parametrów 

meteorologicznych i zachodzi konieczność znajomości pól meteorologicznych w małej skale, 

którą moŜna osiągnąć jedynie przy uŜyciu precyzyjniejszych modeli meteorologicznych. 

6.2 Zaawansowane modele 3-wymiarowej symulacji rozprzestrzeniania się skaŜeń w 

powietrzu w aglomeracji miejskiej 

6.2.1 Modele CFD 

W celu przeprowadzenia zaawansowanych 3-wymiarowych symulacji rozprzestrzeniania się 

skaŜeń w małej skali zasadniczo konieczne jest zastosowanie bardziej skomplikowanych 

modeli rozwiązujących pełne równania Naviera-Stokesa. Programy takie znane jako modele 

CFD (Computational Fluid Dynamics) umoŜliwiają szczegółową analizę zagadnień 

związanych z przepływem płynów, eliminując konieczność przeprowadzenia czasochłonnych 

i kosztownych badań doświadczalnych podczas cyklu projektowania i modernizacji urządzeń. 

Programy CFD pozwalają uzyskać niezbędne informacje o przepływie płynu (rozkład pola 

prędkości, pole ciśnienia), ruchu ciepła (pole temperatury) i masy (w tym reakcje chemiczne).

Osiąga się to poprzez numeryczne rozwiązanie równań opisujących wymianę pędu, bilansu 

energii i masy. Jest dostępnych kilka numerycznych metod, które umoŜliwiają rozwiązanie 

wspomnianych równań. Są to: 

- metoda elementu skończonego, 

- metoda objętości skończonej. 

KaŜda z tych metod posiada zalety jak równieŜ pewne ograniczenia w zaleŜności od klasy 

zagadnień. Najbardziej znanym i powszechnie stosowanym programem jest Fluent. Produkty 

firmy Fluent wykorzystują obie wymienione wyŜej metody tak, aby uŜytkownik miał 

moŜliwość analizy jak najszerszej grupy zagadnień. Aktualna wersja programu FLUENT 6.0 

zawiera: 

- solver metody objętości skończonej, siatka niestrukturalna, płyny ściśliwe i 

nieściśliwe, przepływy poddźwiękowe (dawniej program UNS), 

- solver metody objętości skończonej, siatka niestrukturalna, płyny ściśliwe, przepływy 

poddźwiękowe i naddźwiękowe (dawniej program RAMPANT)). 

UŜytkownikami tego oprogramowania są głównie naukowcy z ośrodków badawczych i 

uczelni, projektanci urządzeń przepływowych oraz inŜynierowie, którzy w swojej praktyce 

zawodowej mają styczność z problematyką przepływów płynów. Programy CFD są 

stosowane na etapie wdroŜenia nowych projektów, powiększania skali, modernizacji 

urządzeń. Dzięki tym moŜliwościom oprogramowanie to znajduje zastosowanie w wielu 

dziedzinach nauki i przemysłu. 

W procesie symulacji występują następujące etapy: sformułowanie modelu matematycznego, 

generacja siatki obliczeniowej, wprowadzenie danych (tzw. preprocessing), rozwiązanie 

problemu przy pomocy solvera i opracowanie wyników (postprocessing). Dostęp do 

programu uŜytkownik uzyskuje poprzez interface graficzny oparty na X Window System i 

OSF/Motif. 

Interfejs graficzny wykorzystuje system okien i rozwijalnych menu i dostępnych za pomocą 

myszy. 

Program składa się z kilku modułów pełniących specyficzne funkcje i dostępnych z kaŜdego 

poziomu programu. Dane dotyczące opracowanych problemów zapisywane są w postaci 

ujednoliconych zbiorów. 

Sformułowanie problemu i generacja siatki. 

Pierwszym krokiem jest zdefiniowanie modelu geometrycznego i wygenerowanie siatki 

obliczeniowej. UŜytkownik moŜe zrealizować to zadanie na kilka sposobów. Model 

geometryczny buduje się definiując kolejne punkty geometryczne modelu dwu lub 

trójwymiarowego, a następnie łączy je liniami o określonym kształcie. Powierzchnie brył są 

zdefiniowane jako kombinacje krzywych. Do programu moŜna wprowadzać zbiory opisujące 

geometrie obiektów zdefiniowanych w formacie IGES (np. z programów CAD). 

Na podstawie wprowadzonego opisu kształtu geometrycznego (poprzez powierzchnie) 

generuje siatkę obliczeniową, której gęstość jest większa w rejonach większych gradientów 

(prędkości, temperatur, itd.), a mniejsza w obszarach gdzie wartości gradientów są mniejsze. 

Generator siatki zawiera równieŜ algorytm do automatycznego generowania trójwymiarowej 

siatki obliczeniowej z uwzględnieniem modyfikacji na brzegu obszaru oraz funkcji gęstości

elementów. MoŜliwe jest wygenerowanie siatki zawierającej róŜne typy elementów (tzw. 

hybrid mesh). 

Druga moŜliwość to wprowadzenie do programu geometrii obiektu i siatek obliczeniowych 

utworzonych w programach I-DEASTM, PATRANTM, ANSYSR i ICEM-CFD. 

Definicja problemu. 

Po zdefiniowaniu geometrii i siatki obliczeniowej uŜytkownik, podaje warunki brzegowe i 

początkowe. Następnie uŜytkownik opisuje proces przez określenie równań modelu 

matematycznego i wybór metody ich rozwiązania. UŜytkownik podaje równieŜ własności 

fizyko-chemiczne materiałów i informacje dodatkowe jak parametry źródeł ciepła, szybkości 

reakcji chemicznych, współczynniki wymiany masy. Wszystkie te informacje są 

wprowadzane do programu za pomocą opcji menu lub moŜna skorzystać z dostępnej bazy 

substancji chemicznych. 

Rozwiązanie problemu. 

Rozwiązanie problemu polega na przekształceniu równań róŜniczkowych cząstkowych w 

równania algebraiczne lub równania róŜniczkowe zwyczajne. Równania te są rozwiązywane 

przy pomocy solvera z dokładnością określoną przez uŜytkownika (wartość domyślna i 

przyjęta 0.1% - błąd względny dla zmiennej wzięty z poprzedniej i aktualnej iteracji). 

UŜytkownik podczas obliczeń moŜe przerwać wykonywanie kolejnych iteracji, dokonać 

zmiany siatki (zagęścić lub rozrzedzić w dowolnym miejscu), a następnie wznowić proces 

obliczeń. Wszystko to odbywa się bez konieczności wychodzenia z modułu solvera. 

Opracowanie wyników. 

Opracowanie i wizualizacja wyników są moŜliwe dzięki modułowi postprocesora, który 

tworzy wykresy i trójwymiarowe obrazy rozkładów wartości parametrów (prędkości, 

temperatury, ciśnień, itd.). Mogą być równieŜ generowane wykresy obrazujące zmiany 

wymienionych wyŜej wartości w czasie i opisujące historie wybranych elementów płynu. 

Pełna trójwymiarowa grafika umoŜliwia dowolne obracanie i ustawienie obiektów na ekranie 

oraz analizę w dowolnych przekrojach. 

MoŜliwości współpracy z innymi systemami. 

Oferowane przez firmę Fluent Inc oprogramowanie zostało stworzone z myślą o 

uŜytkowniku, który w swojej działalności zawodowej ma do czynienia z róŜnymi systemami 

CAD/CAE. Istnieją moŜliwości importu i eksportu danych z następujących systemów: 

- generowanie siatki oraz wymiana danych 

- PATRAN/NASTRAN 

- ANSYS 

- I-DEAS 

- ICEM/CFD 

- postprocessing 

- AVS 

- IBM Data Explorer 

- FAST 

- FIELDVIEW

- TECPLOT 

Programy CFD firmy Fluent Inc to wydajne narzędzie pracy naukowców i inŜynierów, które 

powstało dzięki zainwestowaniu duŜych środków w rozwój oraz współpracy z licznymi 

ośrodkami naukowymi. Programy te moŜna zainstalować na wszystkich platformach 

uniksowych oraz w systemie Windows NT. Programy FLUENT są dostępne w wersji 

równoległej na platformy wieloprocesorowe oraz w sieci lokalnej dzięki czemu czas obliczeń 

moŜna wydatnie skrócić. 

W ramach niniejszego projektu przewiduje się przetestowanie moŜliwości zastosowania 

programów klasy CDF do precyzyjnych obliczeń dyspersyjnych w małej skali. Dlatego 

zdecydowano się na uŜycie programu Fluent. Program ten został zaimplementowany na 

klastrze komputerowym IEA. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe jego zastosowanie w samym projekcie 

moŜe być jedynie w ograniczonym rozmiarze – głównie ze względu na: 

- brak wystarczająco szczegółowych informacji takich jak np. wysokości budynków, 

materiałów z jakich zostały wykonane, itp., 

- brak operacyjnej moŜliwości uzyskania 3-wymiarowych pól meteorologicznych w 

bardzo małej skali (zaprezentowana uprzednio implementacja modelu MM5 pozwala 

na uzyskanie danych meteorologicznych w siatce o rozdzielczości 1 km, tymczasem 

naleŜałoby zejść do siatek rzędu minimum kilkudziesięciu metrów), 

- długi czas obliczeń wykluczający zastosowanie tego modelu w czasie rzeczywistym. 

Mimo tych ograniczeń biorąc pod uwagę dalszy rozwój systemu w oparciu o przeprowadzoną 

implementację oraz testy które będą wykonane przydatne będzie opracowanie projektu 

zastosowania w systemie wyników symulacji modelami CFD w przyszłości. Symulacje które 

moŜna byłoby zastosować mogą dotyczyć specyficznych obiektów jak przepływy w metrze 

bądź niektórych budynkach. 

6.2.2 Inne modele operujące w mikroskali 

Pewnym uproszczeniem w stosunku do modeli CFD są inne modele działające w mikroskali 

tj. w rozdzielczościach metrowych. Zasadniczo one równieŜ rozwiązują równania Naviera- 

Stokese, jednak stosowane są pewne uproszczenia – przybliŜenia i specjalne parametryzacje. 

Jednym z takich modeli jest ENVI-met opracowany w Niemczech na Uniwersytecie Bochum 

- program komputerowy jest dostępny bezpłatnie dla celów niekomercyjnych. Celem autorów 

było opracowanie modelu do przeprowadzenia symulacji meteorologicznych w mikroskali 

zwłaszcza dla warunków miejskich. Główna idea polega na zastosowaniu klasycznych 

równań Naviera-Stokesa, jednakŜe w przeciwieństwie do programów klasy CFD 

(Computational Fluid Dynamics) zakłada się, Ŝe rozdzielczość modelu jest rzędu metrów, w 

związku z tym zastosowane są róŜne parametryzacje umoŜliwiające wykonanie symulacji w 

stosunkowo krótkim czasie. 

Jednym z takich uproszczeń jest wyeliminowanie z równań gęstości powietrza za pomocą 

aproksymacji Boussinesqa (co prowadzi do dodatkowego członu źródłowego w równaniu na 

składową prędkości w). Modelowanie turbulencji opiera się na zastosowaniu domknięcia 

rzędu 1.5 opartego na pracy Mellora i Yamady, gdzie wprowadza się dwie dodatkowe 

wielkości: lokalną turbulencję oraz szybkość dyssypacji. Oszacowanie przepływów cieplnych 

opiera się na równaniach empirycznych uwzględniających wielkość powierzchni liści (tzw. 

LAI – leaf area index). Z kolei model gleby zakłada 14-warstwową strukturę do głębokości 2

m, jednakŜe tylko dla wierzchniej warstwy stosuje się model trójwymiarowy, dla pozostałych 

jest jednowymiarowy. Model wegetacji jest jednowymiarowy – ma charakter wertykalnej 

kolumny. 

Szczególną uwagę zwrócono na powierzchnię ziemi oraz budynki. Uwzględniona jest ich 

wysokość, co pozwala lepiej oszacować promieniowanie cieplne, gdyŜ moŜna wyznaczyć 

takŜe obszary cienia. Na rys. 6.14 pokazano moduł programu do definiowania obszaru 

modelowania. W tym przypadku jest to bardzo prosty obszar składający się z dwóch 

budynków oraz części roślinnej między nimi, co jest uproszczoną wersją „kanionu 

ulicznego”. 

Rys.6.14 Moduł do definiowania obszaru modelowania.

Rys. 6.15 Definiowanie opcji danych wejściowych. 

Rys. 6.16 Definiowanie podstawowych opcji meteorologicznych.

Rys. 6.17 Definiowanie własności gleby. 

Rys. 6.18 Opcje zaawansowane programu. 

Na rysunkach 6.15-6.17 przedstawiono sposób wprowadzania danych – w szczególności jakie 

wielkości mają być wyznaczane, podstawowe dane meteorologiczne (wiatr, temperatura, wilgotność,

zachmurzenie) oraz dane o glebie. UŜytkownik moŜe równieŜ określić parametry symulacji 

numerycznych w opcjach zaawansowanych. 

Na rysunkach 6.18-6.23 przedstawiono przykładowe wyniki obliczeń dla obszaru z rys. 6.14 

Rys. 6.18 Temperatura wzdłuŜ osi x. 

Rys. 6.19 Wilgotność wzdłuŜ osi x.

Rys. 6.20 Kierunek wiatru w obszarze. 

Rys. 6.21 Siła wiatru w obszarze.

Rys. 6.22 Składowa w wiatru w obszarze. 

Rys. 6.23 Szybkości zmian temperatury względem wilgotności w obszarze. 

Siatka obliczeniowa była nieduŜa: 25x26x25 pkt z rozdzielczością 2m w kaŜdym kierunku. W 

rozpatrywanym obszarze najwyŜszy obiekt miał wysokość 20 m, zaś w pionie obszar 

modelowania sięgał 49 m. 

Z przedstawionych rysunków widać, iŜ program umoŜliwia przedstawienie dokładnych 

symulacji w obszarze zabudowanym. Na rys. 6.20 widać gwałtowną zmianę kierunku wiatru

(z 350 o do 100 o ), która odpowiada zwiększającej się prędkości od prawie zerowej do 4 m/s 

(związanej z przepływem wokół budynku). 

RównieŜ modelowanie zmienności składowej pionowej wiatru (która ma duŜy wpływ na 

turbulencję) jest dość precyzyjne. Oczywiście program moŜe wyznaczyć inne podstawowe 

parametry meteorologiczne jak temperatura czy wilgotność. 

Ponadto program umoŜliwia oszacowanie równieŜ wielu innych parametrów warstwy 

granicznej istotnych dla modelowania transportu i dyspersji skaŜeń takich jak energia 

kinetyczna turbulencji, liczba Reynoldsa, przepływy cieplne, dyssypację, lokalną wysokość 

warstwy mieszania a takŜe takie szczegóły jak np.: temperaturę liści i ścian, wielkości 

wody/pary na liściach, produkcję CO2 w obszarach zielonych (naleŜy wtedy określić tło 

stęŜenia CO2) czy szorstkość obiektów. 

Model ma równieŜ pewne moŜliwości symulowania dyspersji gazu przy zadaniu członu 

źródłowego, ale dotyczy to zasadniczo substancji pasywnych (nie uwzględnia się Ŝadnych 

transformacji). 

Czas przykładowej symulacji na okres 24 godzin dla tego prostego obszaru wynosił na 

zwykłym komputerze PC niespełna 3 godziny. Przy zastosowaniu szybszego komputera 

moŜna byłoby go znacznie skrócić, jednakŜe jak na razie nie ma wersji równoległej programu 

co umoŜliwiłoby istotne skrócenie czasu obliczeń. Z drugiej strony przedstawiona symulacja 

dotyczyła bardzo prostego i małego obszaru. W przypadku rzeczywistym – nawet przy 

załoŜeniu implementacji wersji równoległej potrzebny byłby bardzo silny klaster 

komputerowy, zwłaszcza dla duŜych aglomeracji miejskich. 

Dlatego wydaje się, Ŝe obecnie uŜycie programu moŜe być ograniczone do przypadków 

specjalnych, mianowicie do przeprowadzenia symulacji dla wybranych receptorów – i nawet 

wtedy konieczne będzie stosowanie dodatkowych uproszczeń, związanych z geometrią 

obszaru. 

6.2.3 MoŜliwości zastosowania modeli 3-wymiarowych 

W chwili obecnej bezpośrednie zastosowanie modeli 3-wymiarowych jest znacznie 

ograniczone z następujących powodów: 

- konieczna jest znajomość precyzyjnych danych odnośnie terenu jak np. wysokości 

budynków, materiałów z jakich je wykonano, 

- czas obliczeń nawet dla małego obszaru jest długi co zupełnie uniemoŜliwia 

wykonanie symulacji w czasie rzeczywistym, 

- konieczna jest znajomość pól meteorologicznych w skali poniŜej kilometra jako 

danych wejściowych. 

Z tych względów modele CFD ewentualnie moŜna byłoby zastosować jako wzorcowe 

symulacje do uzyskania lepszych parametryzacji w warunkach miejskich. Pewnym podejście 

pośrednim moŜe być uŜycie pakietu ENVI-met, który ma moŜliwości przeprowadzania 

symulacji w małej skali poprzez rozwiązywanie równań Naviera-Stokesa w znacznie 

krótszym czasie obliczeniowym niŜ typowe modele klasy CFD. Jest to osiągnięte poprzez 

zastosowanie pewnych specjalnych przybliŜeń oraz parametryzacji. Jednak bezpośrednie 

operowanie tym pakietem w czasie rzeczywistym na potrzeby systemów wspomagania 

decyzji jak na razie raczej trudne. Natomiast model moŜe być zastosowany do wykonania

specjalnych symulacji dla niewielkich obszarów, które są szczególnie waŜne lub wraŜliwe na 

działania terrorystyczne.

7. Struktura programu, diagramy logiczne 

W tej części zawarto ogólny opis programu do wyznaczania stref zagroŜeń. Szczegółowa 

dokumentacja techniczna zamieszczona jest w załączniku 4. 

7.1 Struktura systemu i system baz informacyjnych 

7.1.1 Struktura systemu 

Struktura podsystemu zagroŜeń chemicznych będzie oparta na następujących podstawowych 

elementach: 

− bazy danych własności fizyko-chemicznych substancji niebezpiecznych (toksycznych 

środków przemysłowych i środków bojowych), 

− powiązane z bazą substancji wartości progowe stęŜeń, które dla danej substancji 

pozwolą określić strefy zagroŜeń, 

− bazowe scenariusze zagroŜeń dla wybranych substancji lub ich grup – zaleŜeć one będą 

od typu uwolnienia, warunków przechowywania lub transportu, 

− część adaptacyjna scenariuszy zagroŜeń – zaleŜna od warunków meteorologicznych oraz 

lokalizacji źródła uwolnienia, 

− symulator zagroŜenia, 

− wyniki symulacji prezentowane na mapach cyfrowych w postaci stref zagroŜeń. 

Schematycznie zostało to przedstawione na rysunku 7.1 poniŜej. 

Rys 7.1 Struktura podsystemu zagroŜeń chemicznych. 

W niniejszej rozdziale zostaną przedstawione struktury baz informacyjnych, które znajdą 

zastosowanie w systemie. W kolejnych rozdziałach zostaną omówione szczegółowo 

podstawowe scenariusze, które stanowić będą podstawę do opracowania symulatorów 

zagroŜeń.

Z formalnego punktu widzenia zagroŜenie będzie reprezentowane w postaci strefy zagroŜenia 

zwizualizowanej na mapie cyfrowej w wyniku symulacji komputerowej. Oczywiście aby 

symulacja taka mogła być wykonana – w zaleŜności od scenariusza uŜytkownik będzie musiał 

wprowadzić szereg danych. Symulator w duŜej mierze będzie korzystał z uprzednio 

przeprowadzonych obliczeń zapamiętanych w bazach danych systemu. 

7.1.2 Struktury baz danych 

Niniejszy rozdział zawiera struktury baz danych, potrzebne do programu analizy ryzyka 

wystąpienia awarii podczas sprzedaŜy, wytwarzania, uŜywania lub magazynowania duŜych 

ilości substancji chemicznych. 

Są to następujące bazy danych: 

RODZAJ_SUB 

GAZ_T, CIECZ_T, GAZ_P, CIECZ_P, ROZTWORY 

KOR_TEMP, KOR_SPAL 

OPIS_SCENARIUSZA, OPIS_SC_WYBR_SUB 

TAB_REF_1, TAB_REF_2, ..., TAB_REF_12, 

TAB_REF_14, TAB_REF_15, ..., TAB_REF_29 

TAB_REF_BLEVE 

PoniŜsza tabela zawiera opis baz danych występujących w programie. 

Nazwa bazy danych Opis 

RODZAJ_SUB Baza składa się z pięciu rekordów. KaŜdy 

rekord zawiera jeden rodzaj substancji i 

nazwę odpowiedniej bazy danych substancji, 

np. dla rodzaju: gaz toksyczny podana jest 

nazwa bazy substancji GAZ_T 

GAZ_T Baza danych substancji zawierająca opis 

poszczególnych gazów toksycznych. 

Wyszukiwanie odpowiedniego gazu 

toksycznego moŜe być realizowane za 

pomocą pola ‘Nazwa chemiczna substancji’ 

lub przez numer katalogowy CAS Nr 

CIECZ_T Dotyczy substancji chemicznych, które są 

cieczami toksycznymi. Sposób wyszukiwania, 

jak wyŜej. 

GAZ_P Dotyczy gazów palnych. Sposób 

wyszukiwania, jak wyŜej. 

CIECZ_P Dotyczy cieczy palnych. Sposób 


ROZTWORY Baza danych zawiera o roztworach wodnych 

wybranych substancji toksycznych, a 

mianowicie: amoniak, formalina, kwas 

chlorowodorowy, kwas fluorowodorowy, 

kwas sodowy, olej oparty na SO2. Sposób 

wyszukiwania, jak wyŜej

KOR_TEMP Baza zawiera współczynniki korekty 

temperatury cieczy parujących w 

temperaturach od 25 0 C do 50 0 C. Sposób 


KOR_SPAL Baza zawiera ciepło spalania dla substancji 

palnych, zarówno cieczy, jak i gazów. Sposób 


OPIS_SCENARIUSZA Baza zawiera opis poszczególnych 

przypadków wystąpienia ryzyka i odsyłacz do 

odpowiedniej bazy referencyjnej. 

Uwzględnia się: 

topografię terenu - miejski albo wiejski, 

scenariusz – najgorszy czy alternatywny? 

czas uwolnienia substancji – 10min czy 

60min? 

substancje cięŜkie czy lekkie? 

Warunki atmosferyczne: stabilność D lub F, 

prędkość wiatru 1,5m/s, czy 3,0m/s? 

OPIS_SC_WYBR_SUB Baza , jak wyŜej, w zaleŜności od wybranego 

przypadku odsyła do odpowiedniej bazy 

referencyjnej, z tym, Ŝe dotyczy ona tylko 

wybranych substancji: amoniaku w róŜnych 

TAB_REF_1, ..., TAB_REF_4, 


TAB_REF_26, TAB_REF_27 



TAB_REF_28, TAB_REF_29 


TAB_REF_22, ..., TAB_REF_25 

postaciach, chloru, dwutlenek siarki. 

Bazy referencyjne dla poszczególnych 

przypadków scenariusza, warunków 

topograficznych, atmosferycznych podające 

odległość do końcowego punktu toksycznego 

w km w zaleŜności od obliczonych wartości 

ilorazu szybkości uwolnienia(tona/min) przez 

punkt końcowy (mg/l) 


przypadków scenariusza, warunków 

topograficznych, atmosferycznych podające 

odległość do końcowego punktu toksycznego 

w km w zaleŜności od zadanych wartości 

szybkości uwolnienia w tonach/min i 

zadanych punktów końcowych w mg/l 


przypadków scenariusza, atmosferycznych 

podające odległość do końcowego punktu 

toksycznego w km niezaleŜnie od warunków 

topograficznych zarówno miejskich, jak i 

wiejskich, w zaleŜności od zadanych wartości 

szybkości uwolnienia w tonach/min dla 

wybranych substancji: amoniaku w róŜnych 

postaciach, chloru, dwutlenek siarki. 

TAB_REF_BLEVE Baza zawiera odległości do dawki 

promieniującego ciepła na progu 

potencjalnych oparzeń II stopnia zakładając 

eksplozję w czasie trwania kuli ognistej z

BLEVE, w zaleŜności od substancji 

chemicznej, czasu trwania w sekundach i 

wielkości w tonach kuli ognistej. 

PoniŜej podamy zaleŜności między bazami i sposób postępowania przy określaniu 

scenariusza. 

Na początku wybieramy rodzaj substancji z bazy RODZAJ_SUB. 

Następnie w zaleŜności od rodzaju, wybieramy substancję z jednej z pięciu baz substancji, a 

mianowicie: GAZ_T, CIECZ_T, GAZ_P, CIECZ_P, ROZTWORY. 

W obliczeniach dodatkowo korzysta się z baz korekcyjnych dla cieczy parujących i dla 

substancji palnych, są to bazy KOR_TEMP i KOR_SPAL. 

Następnie w bazach OPIS_SCENARIUSZA i OPIS_SC_WYBR_SUB wyszczególnione są 

przypadki, uwzględniające scenariusz najgorszy lub alternatywny, topografię terenu, czas 

uwolnienia substancji 10 min, czy 60 min, czy są to substancje cięŜkie czy lekkie. W tym 

momencie następuje odsyłanie do odpowiedniej bazy zawierającej tabelę referencyjną od 

numeru 1 do 12, od 14 do 29 lub w przypadku BLEVE do bazy referencyjnej 

TAB_REF_BLEVE. 

Baza danych RODZAJ_SUB 

Nazwa pola Typ liczba znaków Uwagi 

Rodzaj substancji tekstowy 20 - gaz toksyczny 

- ciecz toksyczna 

- gaz palny 

- ciecz palna 

- roztwór substancji 

Nazwa bazy danych tekstowy 15 Dla kaŜdego rodzaju 

substancji pole 

zawiera nazwę pliku 

bazy danych np. 

(GAZ_T, CIECZ_T, 

GAZ_P, CIECZ_P, 

ROZTWORY) 

Bazy danych substancji chemicznych 

Gazy toksyczne (GAZ_T) 

Nazwa pola Typ Liczba Dec Uwagi 

znaków (scale) 

CAS Nr liczbowy 15 

Nazwa chemiczna substancji tekstowy 50 

Masa molekularna liczbowy 6 2 

Ratio_heats liczbowy 5 2 

Punkt końcowy mg/l liczbowy 6 4 w jednostkach mg/l

Punkt końcowy ppm liczbowy 6 4 w jednostkach ppm 

Punkt końcowy baza tekstowy 15 

Współczynnik uwalniania – 

LFB 

liczbowy 4 2 

Współczynnik gęstości liczbowy 4 2 

Współczynnik gazowy liczbowy 2 w warunkach 

tłumienia 

Ciśnienie pary liczbowy 5 1 w 25 ° C 

Tabela odsyłaczy tekstowy 10 gazy lekkie lub 

cięŜkie 

Ciecze Toksyczne ( CIECZ_T ) 





Waga molekularna liczbowy 6 2 

Ciśnienie pary w 25 0 C 

(mmHg) 

liczbowy 5 1 

Punkt końcowy mg/l liczbowy 7 5 w jednostkach mg/l 

Punkt końcowy ppm liczbowy 5 1 w jednostkach ppm 


Liquid Factor Ambient–LFA liczbowy 6 4 

Liquid Factor Boiling –LFB liczbowy 4 2 

Współczynnik gęstości - DF liczbowy 4 2 

Współczynnik wycieku 

cieczy – LLF 

liczbowy 3 

Tabela odsyłaczy w tekstowy 10 ciecze lekkie lub 

najgorszym wypadku 

cięŜkie 

Tabela odsyłaczy w tekstowy 10 ciecze lekkie lub 

alternatywnym scenariuszu 

cięŜkie 

Gazy palne ( GAZ_P) 

Nazwa pola Typ liczba znaków Dec 

(scale) 




Współczynnik zapłonu liczbowy 5 2 

Dolna granica zapłonu ( % 

objętości) - LFL 

liczbowy 4 1 

Górna granica zapłonu (% 

objętości) - ULF 

liczbowy 4 1 

LFL mg/l liczbowy 3 

Gas_Factor - GF liczbowy 3 

Liquit Factor Boiling(LFB) liczbowy 4 2 

Współczynnik gęstości - DF liczbowy 4 2 

Uwagi

Tabela odsyłaczy tekstowy 10 gazy lekkie lub 

cięŜkie 

Pool_Fire_Factor - PFF liczbowy 4 2 

Flash_Fraction_Factor - FFF liczbowy 5 3 

Ciecze palne ( CIECZ_P ) 

Nazwa pola Typ liczba Dec Uwagi 




Waga_molekularna liczbowy 6 2 

Dolna granica zapłonu ( % 

objętości) - LFL 

liczbowy 4 1 

Górna granica zapłonu (% 

objętości) - ULF 

liczbowy 4 1 

Liquid_Factor_Ambient - LFA liczbowy 4 2 

Liquid_Factor_Boiling - LFB liczbowy 4 2 

Współczynnik gęstości liczbowy 4 2 

Współczynnik wycieku cieczy 

– LLF 

liczbowy 2 

Tabela odsyłaczy tekstowy 10 ciecze cięŜkie 

Pool_Fire_Factor – PFF liczbowy 4 2 

Roztwory wybranych substancji ( ROZTWORY ) 




Substancja w roztworze tekstowy 50 


Punkt końcowy mg/l liczbowy 6 4 

Punkt końcowy ppm liczbowy 3 


StęŜenie liczbowy 3 początkowe 

stęŜenie w % 

Ciśnienie_pary_srednie_w_10min liczbowy 

przy wietrze 1,5m/s 

5 1 mmHg 

Ciśnienie_pary_srednie_w_10min liczbowy 5 1 mmHg 

przy wietrze 3,0m/s 

Liquid factor przy wietrze 1,5m/s liczbowy 6 4 w temperaturze 

25 0 C 

Liquid factor przy wietrze 3,0m/s liczbowy 6 4 w temperaturze 

25 0 C 

Współczynnik gęstosci - DF liczbowy 4 2 

Współczynnik wycieku cieczy – liczbowy 2 

LLF 

Tabela odsyłaczy w najgorszym 

scenariuszu 

tekstowy 10 roztwory lekkie lub 

cięŜkie

Tabela odsyłaczy w 

alternatywnym scenariuszu 

Bazy korekcyjne 

tekstowy 10 roztwory lekkie 

W zaleŜności od wybranej substancji i określonego scenariusza rozpatruje się jedną z 2 baz 

korekcyjnych. Pierwsza (KOR_TEMP) zawiera współczynnik korekcyjny temperatury dla 

parujących cieczy Korzystamy z tej bazy w celu korekty szybkości uwolnienia wyznaczonej 

w pierwszym etapie z bazy substancji (CIECZ_T, CIECZ_P). . Druga baza KOR_SPAL słuŜy 

do wyznaczania ciepła spalania dla substancji palnych. Korzystamy z tej bazy po wyborze 

substancji z baz (CIECZ_P, GAZ_P) 

Baza korekcyjna temperatury dla parujących cieczy (KOR_TEMP) 

Nazwa pola Typ Liczba Dec 




Temperatura wrzenia w 0 C liczbowy 6 2 

Współczynnik korekcyjny dla 

30 0 C 

liczbowy 3 1 


35 0 C 

liczbowy 3 1 


40 0 C 

liczbowy 3 1 


45 0 C 

liczbowy 3 1 


50 0 C 

liczbowy 3 1 

Baza ciepła spalania dla substancji palnych (KOR_SPAL). 

Uwagi 





Stan fizyczny w temperaturze 

25 ° C 

tekstowy 5 ciecz lub gaz 

Ciepło spalania w kilo_joules/kg liczbowy 6 3 

Bazy opisu scenariusza 

Bazy słuŜą do wyboru tabel referencyjnych na podstawie wyboru jednego z dwóch 

scenariuszy (najgorszego lub alternatywnego) oraz określonych warunków atmosferycznych, 

topograficznych, czasu trwania uwolnienia, itp. W przypadku wystąpienia substancji w bazie 

OPIS_SC_WYBR_SUB i spełnienia warunków zawartych w niej, wtedy wybieramy jedną z 

tabel referencyjnych 9-12, 22-25. W pozostałych przypadkach korzystamy z bazy 

OPIS_SCENARIUSZA i wybieramy tabele 1-8, 14-21, 26-29 lub tabelę nr 30 dla BLEVE.

Baza OPIS_SCENARIUSZA 

Nazwa pola Typ Liczba 

znaków 

Uwagi 

Gęstość tekstowy 50 dense, neutrally 

buoyant 

Topografia tekstowy 8 wiejskie, miejskie 

Czas uwolnienia liczbowy 2 minuty 

Rodzaj substancji tekstowy 15 - substancja palna 

- substancja 

toksyczna 

Nazwa bazy danych tekstowy 15 Nazwa pliku bazy 

danych w której 

znajduje się tabela. 

Nazwy są określone 

w następujący 

sposób: 

TAB_REF_(N), 

gdzie N jest 

numerem 1-8, 14- 

21, 26-29, 


Nr tabeli referencyjnej liczbowy 2 1-8 najgorszy 

scenariusz dla 

toksycznych, 14-21 

alternatywny dla 

toksycznych, 26-29 

scenariusz 

alternatywny dla 

palnych, 30 dla 

BLEVE 

Opis tabeli memo opis scenariusza 

słuŜący do wyboru 

tabeli referencyjnej 

Chemiczne tabele referencyjne dla scenariuszy 

Baza OPIS_SC_WYBR_SUB 

Nazwa pola Typ liczba 

znaków 

Uwagi 



Gęstość tekstowy 50 dense, neutrally 

buoyant 

Topografia tekstowy 8 wiejskie, miejskie 

Czas uwolnienia liczbowy 2 czas w minutach 

Rodzaj substancji tekstowy 15 - substancja 

toksyczna 

Nazwa bazy danych tekstowy 15 Nazwa pliku bazy

danych, w której 

znajduje się tabela. 

Nazwy są określone 

w następujący 

sposób: 

TAB_REF_(N), 

gdzie N jest 

numerem 9-12, 22- 

25. 

Nr tabeli referencyjnej liczbowy 2 9-12 najgorszy 


toksycznych , 22-25 

alternatywny 


toksycznych 

Opis tabeli memo opis scenariusza 

słuŜący do wyboru 

tabeli referencyjnej 

Wykaz tabel referencyjnych, który moŜna zamieścić w opisach tabel (pole memo) w bazach 

OPIS_SCENARIUSZA i OPIS_SC_WYBR_SUB: 

1- Maksymalna odległość groźnych skutków, gaz lekki, uwolnienie 10 min, teren 

niezabudowany, prędkość wiatru do 1,5 m/s, stabilność atmosfery F. 




zabudowany, prędkość wiatru do 1,5 m/s, stabilność atmosfery F. 



5- Maksymalna odległość groźnych skutków dla gęstego gazu, uwolnienie 10 min, teren 








9- Maksymalna odległość groźnych skutków dla do toksycznego punktu końcowego dla 

amoniaku płynnego pod ciśnieniem, stabilność atmosfery F, prędkość wiatru do 1,5 

m/s. 

10- Maksymalna odległość groźnych skutków dla niepłynnego lub płynnego amoniaku, 

stabilność atmosfery F, prędkość wiatru do 1,5m/s. 

11- Maksymalna odległość groźnych skutków dla chloru, stabilność atmosfery F, 

prędkość wiatru do 1,5m/s. 

12- Maksymalna odległość groźnych skutków dla dwutlenku siarki, stabilność atmosfery 

F, prędkość wiatru do 1,5 m/s. 

14- Maksymalna odległość groźnych skutków swobodnie płynącej plamy do toksycznego 

punktu końcowego dla szybkości uwolnienia dzielonej przez punkt końcowy, 10 min, 

teren niezabudowany, prędkość wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D.

15- Maksymalna odległość groźnych skutków dla swobodnie płynącej plamy dla 

szybkości uwolnienia dzielonej przez punkt końcowy, 60 min, teren niezabudowany, 

prędkość wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 

16- Maksymalna odległość groźnych skutków swobodnie płynącej plamy dla szybkości 

uwolnienia dzielonej przez punkt końcowy, 10 min, teren zabudowany, prędkość 

wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 

17- Maksymalna odległość groźnych skutków swobodnie płynącej plamy dla szybkości 

uwolnienia dzielonej przez punkt końcowy, 60 min, teren zabudowany, prędkość 

wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 


niezabudowany, prędkość wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 



20- Maksymalna odległość groźnych skutków dla gęstego gazu, 10 min, teren 

zabudowany, prędkość wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 

21- Maksymalna odległość groźnych skutków dla gęstego gazu, 60 min, teren 


22- Maksymalna odległość groźnych skutków dla amoniaku płynnego pod ciśnieniem, 

stabilność atmosfery D, prędkość wiatru 3,0m/s. 

23- Maksymalna odległość groźnych skutków dla niepłynnego lub płynnego amoniaku 

przez schłodzenie, stabilność atmosfery D, prędkość wiatru 3,0m/s. 

24- Maksymalna odległość groźnych skutków dla chloru, stabilność atmosfery D, 

prędkość wiatru 3,0m/s. 

25- Maksymalna odległość groźnych skutków dla dwutlenku siarki, stabilność atmosfery 

D, prędkość wiatru 3,0 m/s. 

26- Maksymalna odległość groźnych skutków dla swobodnie płynącej plamy do dolnej 

granicy zapłonu (LFL) dla szybkości uwolnienia dzielonej przez LFL, teren 


27- Maksymalna odległość groźnych skutków dla swobodnie płynącej plamy do dolnej 

granicy zapłonu (LFL) dla szybkości uwolnienia dzielonej przez LFL, teren 


28- Maksymalna odległość groźnych skutków dla gęstego gazu do dolnej granicy zapłonu, 

teren niezabudowany, prędkość wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 

29- Maksymalna odległość groźnych skutków dla gęstego gazu do dolnej granicy 

zapłonu, teren zabudowany, prędkość wiatru 3,0 m/s, stabilność atmosfery D. 

30- Maksymalna odległość groźnych skutków do dawki promieniującego ciepła na progu 

potencjalnych oparzeń II stopnia zakładając eksplozję w czasie trwania kuli ognistej z 

BLEVE. 

PowyŜej podano podstawowy zestaw baz – mogą być uzupełniane w zaleŜności od potrzeb. 

Bazy referencyjne 

Struktura baz danych dla tabel referencyjnych nr: 1,2,3,4,14,15,16,17,26,27. Odpowiadające 

tym bazom nazwy plików to: TAB_REF_1, TAB_REF_2, TAB_REF_3, ..... 

Nazwa pola Typ Liczba 

znaków 

Dec (scale) Uwagi 

Początek przedziału 

liczbowy 10 2 wartość 

współczynnika 

uwolnienia/punktu

końcowego 

[(kg/min)/(mg/l)] 

Koniec przedziału liczbowy 10 2 wartość 

współczynnika 

uwolnienia/punktu 

końcowego 

[(kg/min)/(mg/l)] 

Odległość liczbowy 4 1 odległość do punktu 

końcowego w km 

Struktura baz danych dla tabel referencyjnych nr: 5-8, 18-21, 28, 29. Odpowiadające tym 

bazom nazwy plików to: TAB_REF_5, TAB_REF_6, TAB_REF_7, ..... 



Tempo uwolnienia liczbowy 6 tempo uwolnienia 

substancji tony/sek 

Punkt końcowy liczbowy 8 4 toksyczny punkt 

końcowy (mg/l) 

Odległość liczbowy 4 1 km 

Dla odległości przekraczających 40 km ustawić w bazie danych wartość 41.0 

Struktura baz danych dla tabel referencyjnych nr: 9-12, 22-25. Odpowiadające tym bazom 

nazwy plików to: TAB_REF_9, TAB_REF_10, TAB_REF_11, ..... 



Tempo uwolnienia liczbowy 6 tempo uwolnienia substancji 

szkodliwej kg/min 

Odległość liczbowy 4 1 odległość w km do punktu 

końcowego w warunkach 

wiejskich 

Odległość liczbowy 4 1 odległość w km do punktu 

końcowego w warunkach 

miejskich 

Baza danych TAB_REF_BLEVE dla substancji palnych zawierająca tabelę referencyjną nr 30 

dla przypadku BLEVE 





Objętość kuli liczbowy 6 kg 

Czas trwania liczbowy 4 2 sekundy 

Odległość Liczbowy 4 2 dystans w km

7.2. ZałoŜenia na symulatory 

Celem symulatora jest jak najszybsze określenie stref zagroŜeń. W tym celu naleŜy wcześniej 

przygotować, moŜliwie jak najszerszy, zestaw scenariuszy, które powinny być łatwo 

modyfikowane do aktualnych warunków meteorologicznych, lokalizacji oraz innych 

informacji o źródle. Schematycznie zostało to przedstawione na rysunku 7.1. 

KaŜdy scenariusz składa się z dwóch części: 

- bazowej (rodzaj substancji, typ uwolnienia itp.) 

- adaptacyjnej, która jest modyfikowana w celu dostosowania do aktualnej sytuacji. 

Tak więc, scenariusz jest podstawowym elementem wykorzystywanym przez symulatory. 

Definicje scenariuszy muszą być równieŜ zróŜnicowane z uwagi na: duŜą róŜnorodność 

substancji, ich własności i moŜliwe typy zagroŜeń oraz skutki uwolnień. 

Generalnie naleŜy rozwaŜyć trzy moŜliwości: 

- uwolnienie substancji toksycznej, 

- poŜar, 

- eksplozja. 

Oczywiste jest, iŜ niektóre substancje toksyczne mogą być równieŜ łatwopalne, podobnie jak 

to, Ŝe poŜar moŜe doprowadzić do wybuchu. Fakt ten naleŜy uwzględnić w symulacjach 

komputerowych. 

7.2.1 Bazowe scenariusze 

Określenie scenariuszy awaryjnych polega na wykonaniu następujących kroków: 

- wybraniu obiektu dla którego opracowywany jest scenariusz, 

- określeniu substancji, wielkości i rodzaju awarii, 

- określeniu warunków meteorologicznych. 

W poprzednim raporcie przedstawiono podstawowe scenariusze oraz jakiego rodzaju dane 

zwykle są wykorzystywane w obliczeniach symulacyjnych zagroŜeń dla trzech głównych 

typów zagroŜeń: uwolnień toksycznych, poŜarów oraz wybuchów. Wyniki symulacji dla 

podstawowych scenariuszy zostaną sparametryzowane co pozwoli na uproszczenie całego 

procesu wyznaczania stref. Jednak co najwaŜniejsze końcowy uŜytkownik de facto nie będzie 

musiał znać szczegółów przeprowadzonych symulacji, ale posłuŜy się modelem opisanym 

poniŜej w części 7.2.2. 

7.2.2 Model symulatora adaptacyjnych scenariuszy 

Na podstawie bazowych scenariuszy przygotowana zostanie baza danych umoŜliwiająca 

poprzez zastosowanie prostego modelu adaptację scenariusza do aktualnych warunków. 

Bazowe scenariusze zostaną sparametryzowane tak aby uŜytkownik mógł jak najszybciej 

uzyskać informacje w postaci obszaru zagroŜonego. Obszar ten reprezentujący strefę 

zagroŜenia będzie mógł być łatwo naniesiony na mapę cyfrową. W powiązaniu z systemem 

informacji przestrzennej (GIS) stosunkowo łatwo moŜliwe będzie uzyskanie szeregu 

informacji istotnych dla działania słuŜb takich jak: oszacowanie liczby osób w strefie, 

określenie sposobu ewakuacji, itp.

W dalszym ciągu przedstawione zostaną scenariusze, na których bezpośrednio operować 

będzie uŜytkownik systemu oraz algorytmy wykorzystywane przez symulator. Scenariusze i 

algorytmy te będą bezpośrednio powiązane z bazami danych opisanymi w rozdziale 1. 

W przypadku uwolnienia toksycznej substancji, po określeniu czy dana substancja jest lekka 

czy cięŜka, moŜemy posłuŜyć się albo szczegółowym modelem fizyczno-chemicznym, lub 

tablicami referencyjnymi opisanymi w punkcie 1.2 aby przyspieszyć oszacowanie strefy 

skaŜonej. Metodyka ta oparta jest na podejściu rekomendowanym przez Amerykańską 

Agencję Środowiska (EPA) (EPA 550-8-99-009: „Risk Management Program Guidance for 

off-site Concequence Analysis”). W metodyce tej uwzględnia się zasadniczo dwa warianty 

obliczeń związanych z rodzajem uwolnienia oraz róŜnymi warunkami atmosferycznymi: 

- wariant najgorszy (uwolnienie natychmiastowe całej substancji, atmosfera stabilna – 

klasa F), 

- wariant alternatywny (atmosfera neutralna – klasa D). 

W razie potrzeb będzie istniała moŜliwość uzupełniania scenariuszy o kolejne warianty. W 

celu zrobienia takiego uzupełnienia konieczne będzie wykonanie obliczeń symulacyjnych za 

pomocą metod opisanych w poprzednim sprawozdaniu oraz przeprowadzenie parametryzacji 

wyników. 

Wariant najgorszy naleŜy stosować gdy nie ma dokładnych informacji o rodzaju uwolnienia 

lub warunkach meteorologicznych. W przypadku wariantu alternatywnego uŜytkownik musi 

wprowadzić pewne dodatkowe parametry dla scenariusza. 

NaleŜy równieŜ dodać, iŜ generalnie naleŜy przyjąć za zasadę, Ŝe stosuje się podejście 

konserwatywne – lepiej przeszacować strefę zagroŜenia niŜ podać za małą. 

Zachodzi równieŜ pytanie o sposób wyznaczenia strefy zagroŜeń – jakie kryterium przyjąć 

tzn. jakie wartości progowe wziąć pod uwagę. W cytowanej powyŜej metodyce 

amerykańskiej stosuje się głównie wartość ERPG-2 (obecnie moŜna przejść na AEGL-2 – 

wartości progowe zostały załączone w załącznikach 1 i 2). Wydaje się, iŜ rzeczywiście jest to 

dość rozsądna wartość jako, Ŝe podaje ona wartość, przekroczenie której powoduje powaŜne 

(praktycznie nieodwracalne) skutki zdrowotne. Wyznacza więc obszar, z którego naleŜy 

ewakuować ludność w pierwszej kolejności. PoniewaŜ jednak wartość graniczna jest 

przechowywana dla kaŜdej substancji w bazie danych, więc będzie moŜliwość wprowadzenia 

dowolnej innej liczby. 

Jak wynika ze struktur baz danych (w szczególności tabel referencyjnych) strefa zagroŜeń jest 

funkcją dwóch podstawowych wielkości: 

- szybkości uwolnienia (ewentualnie wielkości masy i czasu trwania uwolnienia), 

- przyjętej wartości progowej (np. ERPG-2). 

Dla ustalonych warunków meteorologicznych właśnie te dwie wielkości parametryzują 

rezultaty obliczeń symulacyjnych, które opierają się na metodach przedstawionych w 

rozdziale poprzednim, w wyniku czego otrzymuje się opisane wcześniej tabele referencyjne. 

W zaleŜności od typu zagroŜenia i substancji wykorzystuje się równieŜ szereg parametrów 

pomocniczych. 

Oczywiście dochodzą do tego warunki meteorologiczne. Jednak jak opisano uprzednio 

przygotowane zostaną podstawowe typy atmosferyczne, dla których przeprowadzone będą 

obliczenia symulacyjne.

Zasadnicza róŜnica między przypadkiem najgorszym a alternatywnym polega na załoŜeniu iŜ 

w przypadku najgorszym zachodzi natychmiastowe uwolnienie pewnej ilości substancji. 

Dlatego w tym przypadku liczba potrzebnych parametrów do wyznaczenia wielkości strefy 

zagroŜenia sprowadza się jedynie do następujących: 

- wyboru substancji, 

- podaniu wielkości uwolnionej masy, 

- rodzaj terenu (gęsta zabudowa miejska lub luźna), 

- opcjonalnym określeniu dodatkowych informacji jak: ograniczenie obszaru 

rozlewiska, zastosowanie środków ograniczających skutki, uwolnienie w budynku. 

W przypadku alternatywnym liczba niezbędnych parametrów jest większa i zaleŜy od rodzaju 

zagroŜenia tzn. substancji i typu uwolnienia, co zostało to opisane w następnym rozdziale. 

7.3. Model logiczny programu 

Celem niniejszej części jest pomoc w zrozumieniu jak ma działać proponowany program. 

Przedstawione schematy związane są równieŜ z interfejsem uŜytkownika w tym sensie, Ŝe 

kolejność poszczególnych działań dotyczy ciągu wyborów lub ogólnie akcji jakie operator 

systemu winien wykonać przy obsłudze programu komputerowego. 

Początkowo wybierana jest substancja (lub substancje w przypadku roztworów), która ulega 

uwolnieniu, co determinuje czy jest to substancja palna, toksyczna, lub promieniotwórcza 

(patrz Rys 7.2). W dalszej kolejności następuje wybór: stanu skupienia, warunków 

atmosferycznych i typu scenariusza (najgorszy dla szybkiego oszacowania zagroŜenia, przy 

czym zagroŜenie jest zawyŜone; natomiast alternatywny scenariusz pozwala na dokładniejsze 

określenie przebiegu wycieku substancji przez co daje dokładniejsze wyniki). 

Rys 7.2. Diagram przedstawiający róŜne grupy substancji które są brane pod uwagę przy 

obliczaniu stref zagroŜenia. 

Dalsza część algorytmu jest juŜ specyficzna dla danej grupy do które przypisana jest 

substancja. Wybór grupy odbywa się przy pomocy, stworzonej i omówionej w poprzednim 

opracowaniu, bazy danych. W tym przypadku uŜywa się bazy RODZAJ_SUB.

Przechodząc do omówienia poszczególnych przypadków naleŜy zwracać uwagę zarówno na 

schematy algorytmów jak i bazy danych które są wykorzystywane. W diagramach 

występować będą wielkości np.: temperatura, masa itp. przy których nie będzie podanych 

Ŝadnych wzorów czy odsyłaczy do bazy danych, oznaczać to będzie Ŝe naleŜy podać w 

programie te wielkości (na podstawie informacji zebranych przy badaniu uwolnienia). 

Dla substancji toksycznych będących cieczami w przypadku scenariusza najgorszego 

wykorzystywany jest następujący algorytm (rys. 7.3). 

Rys 7.3a. Diagram (część 1) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji ciekłych 

toksycznych dla scenariusza najgorszego przypadku.

Rys 7.3b. Diagram (część 2) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji ciekłych 

toksycznych dla scenariusza najgorszego przypadku.

Rys 7.3c. Diagram (część 3) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji ciekłych 

toksycznych dla scenariusza najgorszego przypadku. 

PowyŜszy schemat przedstawia algorytm który wykorzystuje następujące bazy danych: 

CIECZ_T, OPIS_SCENARIUSZA aby uwzględnić warunki atmosferyczne i topografię 

terenu. Podczas korekcji temperatury wykorzystywana jest KOR_TEMP. Natomiast 

uwzględniając tereny wiejskie naleŜy skorzystać z TAB_REF_1 lub TAB_REF_2, 

TAB_REF_5, TAB_REF_6 , dla terenów zurbanizowanych stworzono TAB_REF_3 lub 

TAB_REF_4, TAB_REF_7, TAB_REF_8. W scenariuszu uwzględnia się takŜe czas 

uwolnienia substancji: TAB_REF_1 i TAB_REF_3, TAB_REF_5, TAB_REF_7

uwzględniają 10 minutowe uwolnienie, zaś w TAB_REF_2 i TAB_REF_4, TAB_REF_6, 

TAB_REF_8 uwzględnia się 60 minutowe uwolnienie. Tabele TAB_REF_1 … TAB_REF_4 

są przeznaczone do obliczeń dla par o naturalnej gęstości, zaś TAB_REF_5 … TAB_REF_8 

są stworzone dla par o duŜej gęstości. 

Obliczenie stref zagroŜonych w przypadku uwolnienia cieczy toksycznych moŜna 

przeprowadzić wykorzystując scenariusz alternatywny. W tym przypadku korzysta się z baz: 

dla terenów wiejskich z TAB_REF_14 lub TAB_REF_15, TAB_REF_18, TAB_REF_19, dla 

terenów zurbanizowanych stworzono TAB_REF_16 lub TAB_REF_17, TAB_REF_20, 

TAB_REF_21. W scenariuszu uwzględnia się takŜe czas uwolnienia substancji: 

TAB_REF_14 i TAB_REF_16, TAB_REF_18, TAB_REF_20 uwzględniają 10 minutowe 

uwolnienie, zaś w TAB_REF_15 i TAB_REF_17, TAB_REF_19, TAB_REF_21 uwzględnia 

się 60 minutowe uwolnienie. Tabele TAB_REF_14 … TAB_REF_17 są przeznaczone do 

obliczeń dla par o naturalnej gęstości, zaś TAB_REF_18 … TAB_REF_21 są stworzone dla 

par o duŜej gęstości. 

PoniŜej znajduje się schemat algorytmu uŜywanego dla tego scenariusza (Rys 7.4).

Rys 7.4a. Diagram (część 1) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji 

toksycznych ciekłych przy scenariuszu alternatywnym.

Rys 7.4b. Diagram (część 2) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji 

toksycznych ciekłych przy scenariuszu alternatywnym.

Rys 7.4c. Diagram (część 3) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji 

toksycznych ciekłych przy scenariuszu alternatywnym. 

Podczas obliczania stref bezpieczeństwa dla substancji gazowych toksycznych takŜe moŜna 

wyróŜnić scenariusze najgorszy i alternatywny.

Przykładowo dla scenariusza najgorszego przypadku algorytm wygląda następująco (Rys 7.5). 


toksycznych gazowych przy scenariuszu najgorszego przypadku.


toksycznych gazowych przy scenariuszu najgorszego przypadku. 

W algorytmie wykorzystywane są bazy danych TAB_REF_1 … TAB_REF_12 podobnie jak 

dla substancji toksycznych ciekłych. 

Scenariusz alternatywny w którym obliczana jest wielkość strefy bezpieczeństwa dla gazów 

toksycznych przedstawiono na rysunku 7.6.


toksycznych gazowych dla scenariusza alternatywnego.


toksycznych gazowych dla scenariusza alternatywnego. 

Roztwory wodne substancji toksycznych takich jak: amoniak, chlor itp. są takŜe 

uwzględniane przy obliczeniach dokonywanych przez program. Algorytmy wykorzystywane 

dla nich są takie same jak dla innych substancji, jednak uŜywa się innych baz danych, zamiast

CIECZ_T i GAZ_T stosuje się bazy ROZTWORY. PoniŜej na rysunkach 7.7 i 7.8 pokazano 

wykorzystanie baz w zaleŜności od rodzaju substancji i scenariusza. 

Rys 7.7. Diagram przedstawiający bazy danych potrzebne do wyznaczenia odległości do 

punktu końcowego w zaleŜności od substancji zawartej w roztworze, dla przypadku 

najgorszego. 

Rys 7.8. Diagram przedstawiający bazy danych potrzebne do wyznaczenia odległości do 

punktu końcowego w zaleŜności od substancji zawartej w roztworze, dla przypadku 

alternatywnego. 

Specjalnym przypadkiem są mikstury cieczy toksycznych. Szybkość ich parowania moŜna 

wyznaczyć za pomocą następujących wzorów.

X 

⎛ Wr 

⎞ 

⎜ 

⎟ 

⎝ MW ⎠ 

⎞ 

⎟ 

⎝ ⎠ 

r 

r = 

n ⎛ Wi 

∑ ⎜ 

i= 1 MWi 

Xr – część moli substancji w miksturze 

Wr – masa substancji 

MWr – masa molowa substancji 

n – liczba składników mikstury 

Wi – masa pojedynczego składnika mikstury 

MWi – masa molowa pojedynczego składnika mikstury 

VP = X × VP 

m 

r 

p 

VPm – częściowe ciśnienie pary substancji w miksturze 

VPp – ciśnienie pary czystej substancji przy tej samej temperaturze co temperatura mikstury 

Przy czym szybkość parowania oblicza się dla kaŜdego składnika mikstury za pomocą 

formuły: 

0. 

78 

2 / 3 

0. 

0035× 

U × MW × A × VPm 

QR = 

T 

QR – szybkość parowania 

U – prędkość wiatru 

MW – masa molowa 

A – pole powierzchni rozlewiska utworzona przez całą ilość mikstury 

T - temperatura 

Przechodząc do grupy substancji palnych moŜna podzielić je ze względu na scenariusz. I tak 

dla scenariusza najgorszego naleŜy wykorzystać bazę TAB_REF_EXPL bądź obliczyć za 

pomocą wzorów i dostępnych danych. Baza TAB_REF_EXPL zawiera odległości do 

ciśnienia fali uderzeniowej 1psi w zaleŜności od ilości i rodzaju substancji. Baza ta jest 

potrzebna takŜe przy wyznaczaniu odległości fali uderzeniowej dla przypadku wybuchu 

chmury pary. Algorytm stosowany w programie dla tego scenariusza został przedstawiony na 

rysunku 7.9.

Rys 7.9. Diagram algorytmu zastosowanego w programie dla substancji palnych dla 

scenariusza najgorszego. 

Algorytm dla substancji palnych dla scenariusza alternatywnego jest uzaleŜniony od sposobu 

przechowywania substancji. 

NaleŜy wziąć pod uwagę substancje ciekłe i gazowe. Baza KOR_SPAL zawiera dane 

dotyczące ciepła spalania substancji zarówno dla cieczy jak i gazów. Algorytmy przy 

wyznaczaniu stref zagroŜeń są zróŜnicowane pod względem typu uwolnienia: dla poŜaru 

chmury pary wykorzystywane są tablice TAB_REF_26 … TAB_REF_29, dla eksplozji 

chmury pary słuŜy baza TAB_REF_13, natomiast dla poŜaru typu Bleve korzysta się z 


Algorytm dla substancji palnych ciekłych przedstawiono na rysunku 710.

Rys 7.10a. Diagram (część 1) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji palnych 

ciekłych dla scenariusza alternatywnego.

Rys 7.10b. Diagram (część 2) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji palnych 

ciekłych dla scenariusza alternatywnego. 

Współczynnik spalania rozlewiska PFF, potrzebny do wyznaczenia odległości do punktu 

końcowego dla przypadku poŜaru rozlewiska, moŜna obliczyć korzystając ze wzoru:

PFF = H 

c 

5000π 

0. 

0001 

[ H + C ( T − 298) 

] 

v 

p 

b 

5000 – promieniowanie na jednostkę powierzchni otrzymane przez detektor (W/m 2 ) 

Hc – ciepło spalania (J/kg) 

Hv – ciepło parowania (J/kg) 

Cp – pojemność cieplna cieczy (J/kg-K) 

Tb – temperatura wrzenia (K) 

298 – zakładana temperatura otoczenia(K) 

0.0001 – stała 

Algorytm programu w przypadku substancji gazowych jest inny niŜ dla cieczy, co widać na 

załączonym rysunku 7.11.


gazowych dla scenariusza alternatywnego.


gazowych dla scenariusza alternatywnego. 

Współczynnik częściowego przesyłu FFF wyznacza się zgodnie z równaniem: 

⎛ TbC 

FFF = ⎜ 

⎝ h v 

l 

298 ⎞ 

ln ⎟ 

Tb 

⎠ 

Tb – temperatura wrzenia gazu skondensowanego do cieczy (K) 

Cl – Ciepło specyficzne dla gazu skompresowanego do cieczy (J/kg-K) 

Hv – ciepło parowania gazu skompresowanego do cieczy (J/kg) 

298 – temperatura magazynowania gazu skompresowanego do cieczy [K] 

Substancje gazowe mogą zostać skroplone w ciśnieniu atmosferycznym, ten przypadek został 

przedstawiony na rysunku 7.12.

Rys 7.12a. Diagram (cześć 1) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji palnych 

skroplonych w ciśnieniu atmosferycznym dla scenariusza alternatywnego.

Rys 7.12b. Diagram (cześć 2) algorytmu zastosowanego w programie dla substancji palnych 

skroplonych w ciśnieniu atmosferycznym dla scenariusza alternatywnego. 

Substancje gazowe mogą ulec skropleniu po wpływem ciśnienia. Algorytm dla tego 

przypadku pokazano na rysunku 7.13.


skroplonych pod ciśnieniem dla scenariusza alternatywnego.


skroplonych pod ciśnieniem dla scenariusza alternatywnego. 

Specjalnym przypadkiem są mieszaniny substancji palnych. 

Dla tych substancji moŜna oszacować ciepło spalania (jako całości) uŜywając wielkości ciepła 

spalania dla poszczególnych składników. Ciepło spalania takiej mieszaniny jest dane jako: 

W W 

x 

y 

HC m = × HC x + × HC y 

Wm 

Wm 

gdzie, 

HCm -ciepło spalania mieszaniny palnej – tablicowe [kJ/kg] 

Wx – masa składnika X [kg lub funtach/2,2] 

Wy – masa składnika Y [kg lub funtach/2,2] 

HCx -ciepło spalania substancji X [kJ/kg] 

HCy -ciepło spalania substancji Y [kJ/kg]

Substancje promieniotwórcze 

Aczkolwiek niniejszy raport dotyczy części chemicznej, to naleŜy zauwaŜyć, iŜ podobne 

podejście moŜna zastosować w przypadku substancji promieniotwórczych. Dotyczy to 

zwłaszcza następujących przypadków: 

- incydentu ze źródłem promieniotwórczym, 

- wypadku transportowego z udziałem substancji promieniotwórczej, 

- ewentualnie aktu terroru. 

Trzeba jednak podkreślić, iŜ w przypadku instalacji jądrowych bądź uŜycia tzw. „brudnej 

bomby” sytuacja jest zwykle bardziej skomplikowana gdyŜ: 

- uwolnionych jest szereg substancji o róŜnym czasie połowicznego rozpadu, dlatego 

symulacje winny być przeprowadzone przy zastosowaniu bardziej zaawansowanych 

programów, 

- częstokroć informacja o tym jakie jest źródło uwolnienia jest minimalna – zwłaszcza 

w przypadku uŜycia brudnej bomby ilość i rodzaj uwolnionego materiału jest 

faktycznie nieznana. 

Niemniej jednak dla dość zgrubnego choćby oszacowania moŜliwej strefy zagroŜenia moŜna 

byłoby się posłuŜyć uproszczonym modelem, opartym na wcześniej przygotowanych 

scenariuszach. W związku z tym, zakłada się, Ŝe w systemie taka moŜliwość równieŜ będzie 

miała miejsce. 

Przy wyznaczaniu stref zagroŜeń dla substancji promieniotwórczych moŜliwe jest 

uwzględnienie zarówno typów broni nuklearnych (rodzaju, liczby) (w przypadku incydentu), 

jak i poszczególnych nuklidów promieniotwórczych jako substancji uwolnionych na początku 

incydentu. 

Rys 7.14. Diagram algorytmu zastosowanego w programie dla substancji 

promieniotwórczych.

8. Wywołanie interfejsu do obliczeń - (HPAC/RMP) 

8.1 Krótki opis modelu HPAC 

HPAC (Hazard Prediction and Assessment Capability) [4] jest pakietem do prognozowania 

skutków uwolnień substancji niebezpiecznych do atmosfery. Został on opracowany dla na 

potrzeby amerykańskiej agencji Defense Threat Reduction Agency (DTRA) i obecnie jest 

jednym z podstawowych narzędzi administracji amerykańskiej. 

W niniejszej części przedstawiony będzie krótki opis uŜycia programu HPAC, zaś w 

następnym zostaną przedstawione przykładowe symulacje przeprowadzone dla m.st. 

Warszawy z uŜyciem róŜnych substancji niebezpiecznych. 

Definicja zagroŜenia, prognozowania i oceny 

Trzy etapy modelowania uŜywane przez HPAC, a przez które przechodzi uŜytkownik, 

pokazane są na rysunku 8.1. 

Rys. 8.1. Etapy modelowania programu HPAC. 

Etap 1. Definicja źródła zagroŜenia. 

UŜytkownik opisuje incydenty lub określa wartości dla wszystkich parametrów uwolnienia. 

Etap 2. Transport. 

UŜytkownik określa które dane środowiskowe będą uŜywane. Następnie HPAC pobiera 

informacje o zdarzeniu i uwolnieniu, przewidując gdzie materiały NBC (nuklearne, 

biologiczne, chemiczne) zostaną przetransportowane przez atmosferę i oblicza depozycję 

materiału niebezpiecznego dla danego miejsca geograficznego. 

Etap 3. Skutki. 

HPAC przedstawia wyniki na mapie dzięki czemu moŜna je przeglądać i analizować. HPAC 

bierze pod uwagę takŜe oddziaływanie na ludzi efektów ekspozycji niebezpiecznych 

substancji takie jak: obraŜenia czy zgony. HPAC uŜywa róŜnych metod do szacowania 

skutków na ludzi róŜnych typów zagroŜeń: 

HPAC wykorzystuje wcześniej opracowane i przechowywane rezultaty działania algorytmu 

RIPD (Radiation-Included Performance Decrement), który wyznacza skutki oddziaływania na 

ludzi dla scenariuszy zagroŜeń nuklearnych włączając promieniowanie radiacyjne. 

HPAC wyznacza skutki uwolnień substancji CBR (Chemical, Biologial, Radiological). 

Wykorzystuje m.in. model CODA (Operational Degradation Analysis), który określa skutki 

oddziaływania na ludzi dla pewnych klas scenariuszy biologicznych i chemicznych. Podczas 

gdy HPAC bierze od uwagę wiele czynników, moduł CODA działa tylko dla ograniczonego 

podzbioru czynników biologicznych lub chemicznych. Dodatkowe czynniki mogą być 

uwzględniane później gdy niezbędne dane lub obliczenia reakcji na ludzi będą dostępne. 

Powtórzenie poszczególnych etapów jest konieczne do sprawdzenia wielkości zmian definicji 

źródła lub w odpowiedzi na zmiany danych środowiskowych. Ocena zmian dzięki roŜnym

odzajom ochrony ludzi lub poziomów aktywności moŜe być wykonane bez ponownego 

uruchomienia projektu HPAC. 

Incydenty, uwolnienia i scenariusze 

Incydenty 

Jako incydent opisywane jest wydarzenie uwolnienia materiału NBC do środowiska. 

Przykładem takiego zdarzenia moŜe być wypadek w reaktorze nuklearnym. UŜytkownik musi 

zdefiniować czas, miejsce zdarzenia i co zostało uwolnione dla kaŜdego incydentu. Typowo 

program wprowadza standardowe dane na wejście. 

HPAC pozwala uŜytkownikowi definiować incydent i obliczać powiązane uwolnienia 

uŜywając zintegrowanego modelu zdarzeń. Oznacza to, Ŝe uŜytkownik nie musi znać 

dokładnych charakterystyk uwolnionego materiału w zleceniu oszacowania efektów. 

UŜytkownik typowo wybiera incydenty i pozwala programowi określić uwolnienia związane 

z tymi incydentami. 

Uwolnienia 

Uwolnieniem w HPAC jest szczegółowy fizyczny opis materiału NBC uwolnionego do 

środowiska. Ten opis zawiera fizyczne własności materiału, ilość materiału w chmurze, 

wielkość i połoŜenie chmury, i czas w którym wydarzyło się uwolnienie. Uwolnienie moŜe 

być natychmiastowe lub ciągłe, stacjonarne bądź ruchome. Dane te moŜna wprowadzić 

bezpośrednio do HPAC lub do odpowiedniego pliku wejściowego. 

UŜytkownik moŜe, posługując się pewnymi narzędziami, analitycznie określić uwolnienie. 

Uwolnienie nie związane z incydentem nosi nazwę analitycznego uwolnienia. 

Scenariusze 

Scenariusz to grupa incydentów i/lub uwolnień które uŜytkownik łączy razem z 

obowiązującymi danymi środowiskowymi. Scenariusz HPAC moŜe zawierać incydenty tych 

samych lub róŜnych typów. 

Obszar zagroŜenia i prawdopodobieństwo skutków 

KaŜde prognozowanie transportu i dyspersji w atmosferze jest niepewne z wielu powodów. 

Dodatkowo oprócz przypadkowej natury turbulentnych procesów dyfuzji jest wiele innych 

źródeł niepewności w obliczaniu dyspersji. Jednym z głównych źródeł są dane 

meteorologiczne, które mogą opierać się na interpolacji lub ekstrapolacji obserwacji, lub 

mogą być numerycznym polem pogody (np. z modelu MM5). Inne przypadki niepewności 

zawierają niekompletną wiedzę o źródle, nieadekwatne modelowanie fizyki (dyspersji, 

depozycji, itp.), oraz numeryczne nieścisłości. 

Ocena niedokładności w przewidywaniu jest główną częścią kaŜdej odpowiedzi aplikacji 

odkąd jest uznawana za deterministyczną, bezbłędny wynik jest niemoŜliwy dla realnej 

sytuacji. Niedokładność jest silnie uzaleŜniona od dostępnych informacji, jak równieŜ od typu 

wymaganych danych wyjściowych, oraz jest waŜna do oszacowania niepewności wyników. 

Obliczanie i wyświetlanie powierzchni ryzyka jest w HPAC opcją która daje proste 

oszacowanie wielko-skalowych niepewności w polu wiatru. Niedokładności mogą pochodzić 

z danych obserwacyjnych lub danych numerycznych przewidywania pogody. W obu 

przypadkach mogą one zaleŜeć od interpolacji, ekstrapolacji, błędów dynamiki prognozy 

pogody lub przestrzennego lub czasowego oddzielenia od połoŜenia obserwacji lub 

pomiarów. Do dopasowywania do struktury HPAC niepewności pogody są traktowane 

podobnie do wielko-skalowych turbulencji. Oddzielenie modelów o rosnącym błędzie jest 

uŜywane jest w obserwacji lub danych numerycznych prognoz pogody. Generalnie, dalsze

oddalanie w czasie i przestrzeni od obserwacji lub punktu siatki, zwiększa niepewność lub 

powstawanie niezgodności z asymptotyczną granicą będącą klimatologiczną zmiennością. 

Kiedy kontury powierzchni zagroŜenia są definiowane w pliku materiału, rysunek 

powierzchni zagroŜenia moŜe być wyświetlany po zakończeniu obliczeń. Łatwiej jest 

interpretować wpływ niepewności zagroŜenia od smugi zanieczyszczeń jeśli pod uwagę 

weźmie się powierzchnię zagroŜenia w rozpatrywanym przypadku za pomocą rysunku. 

Powierzchnia zagroŜenia i prawdopodobieństwo skutków oraz podsumowujący rysunek dając 

kontur graniczny poza którym szansa Ŝe będzie się wystawionym na określone ryzyko jest 

bardzo mała. MoŜna zobrazować powierzchnię ryzyka jako linię konturu dookoła (np. 

najlepszego dopasowania) połoŜenia smugi. Standardowo kontur powierzchni zagroŜenia 

wyraŜa prawdopodobieństwo przekroczenia wskazywanego poziomu ryzyka. Przykładowo 

1% LD-50 oznacza 1% prawdopodobieństwo przekroczenia poziomu zagroŜenia LD-50. 

Oznacza to takŜe Ŝe z 99% prawdopodobieństwem poziom zagroŜenia (LD-50 w tym 

przypadku) nie wystąpi poza konturem powierzchni zagroŜonej. 

Transport atmosferyczny 

Model transportu atmosferycznego nosi w HPAC-u nazwę SCIPUFF. Jest to zaawansowany 

lagranŜowsko-gaussowski model obłoku który uŜywa techniki turbulencji z domknięciem 

drugiego rzędu, do opisu szybkości zmian dyspersji dla mierzenia statystycznej prędkości 

turbulencji. Domknięcie modelu umoŜliwia wykonanie przewidywań statystycznej 

zmienności pola koncentracji, które moŜe być uŜyte do oszacowania niepewności 

przewidywania rezultatów dyspersji pochodzących z niedokładności pól wiatru. 

SCIPUFF posiada algorytm który rozdziela obłok na dwa mniejsze jeśli zostaną przekroczone 

wyznaczone kryteria. Kryteria są określane na podstawie rozdzielczości pola prędkości, zaś 

algorytm moŜe stosować róŜne kryteria oddzielnie. 

Wielozadaniowy algorytm moŜe w prosty sposób dawać eksponencjalny wzrost liczby 

obłoków jeśli nakładające obłoki nie połączą się. SCIPUFF posiada wydajny algorytm 

opierający się na adaptacyjnym schemacie wielo-siatkowym. 

Jako dalsze udoskonalenie efektywności, SCIPUFF uŜywa schematu adaptacyjnego kroku 

czasowego, w którym kaŜdy obłok determinuje własny krok czasowy. Długość kroku jest 

określana za pomocą skali czasowej turbulencji, prędkości adwekcji i innych procesów 

fizycznych, dlatego długość kroku zwiększa się tak długo jak obłoki powiększają się i skala 

czasowa rośnie. Model ten dostosowuje krótkie kroki dla obłoków bliskich miejsca 

uwolnienia i uŜywa długich kroków dla późniejszych obłoków. 

8.2 Przykładowe symulacje przemysłowych substancji toksycznych 

Na rysunku 8.2 pokazano strefy zagroŜenia dla ludności przy uwolnieniu 180t propanu z 

ORLEN GAZ Sp. z o.o. Rozlewni Gazu Płynnego w Warszawie. Symulacja przedstawia stan 

ok. 4 godzin od incydentu. Na rysunku widoczne są kolorowe strefy: 

- TEEL-3 to poziom tymczasowej ekspozycji zagroŜenia, dotyczący osób nie 

związanych zawodowo z zagroŜeniem, który oznacza duŜe oddziaływanie podczas 

ekspozycji 15 minutowej np. moŜe dojść do przypadków śmierci, 

- TEEL-1 to poziom tymczasowej ekspozycji zagroŜenia, dotyczący osób nie 

związanych zawodowo z zagroŜeniem, który oznacza małe oddziaływanie podczas 

ekspozycji 15 minutowej np. moŜe dojść do lekkiego podraŜnienia, wyczuwalny jest 

nieprzyjemny zapach.

Rys 8.2. Przykładowa symulacja uwolnienia propanu. 

Rys8.3. Przykładowa symulacja uwolnienia amoniaku. 

Na rysunku 8.3 pokazano skutek uwolnienia amoniaku z 4 zbiorników po 5000 l w 

Tarchomińskich Zakładach Farmaceutycznych. Symulacja przedstawia stan po 12 godzinach 

od incydentu. Na rysunku widoczne są kolorowe strefy: 

- TEEL-3 i TEEL-1, 

- IDLH- to poziom bezpośredniego zagroŜenia dla Ŝycia lub zdrowia, dotyczy osób 

związanych zawodowo z zagroŜeniem, typowy czas ekspozycji to 30 minut.

Zaznaczono takŜe konturami następujące strefy: 

- 10% TEEL-1 to 10% prawdopodobieństwo wystąpienia TEEL-1. 

- 10% TEEL-3 to 10% prawdopodobieństwo wystąpienia TEEL-3. 

Rys 8.4. Przykładowa symulacja uwolnienia chloru. 

Na rysunku 8.4 przedstawiono skutki uwolnienia 5000l chloru ze zbiorników MPWiK w m.st. 

Warszawie S.A. Zakładu Wodociągu Centralnego. Symulacja obejmuje okres 12 godzin od zajścia 

incydentu. Widoczne są zaznaczone kolorami strefy: 

- ICT50 to czas koncentracji obezwładniania który oznacza Ŝe 50% populacji która 

podlega ekspozycji będzie niezdolna do działania. 

- Jak uprzednio TEEL-3 i TEEL-1. 

Strefy 10% TEEL-3 i 10% TEEL-1 zaznaczono kolorowymi konturami. 

W symulacjach rozróŜniano przypadki najgorsze i alternatywne. RóŜnica pomiędzy tymi 

przypadkami polega początkowo na załoŜeniu róŜnych warunków atmosferycznych, tzn. 

najgorszy przypadek był liczony dla stałej podczas trwania symulacji prędkości wiatru 4 m/s 

(średniej prędkości wiatru w Warszawie), a alternatywny 3 m/s. Nie mniej waŜną róŜnicą są 

warunki fizyczne uwolnień. Najgorsze przypadki obejmowały największe uszkodzenia 

zbiorników i szybkie uwolnienia całej dostępnej ilości substancji; podczas gdy w 

przypadkach alternatywnych brano pod uwagę mniejsze uszkodzenia pojemników, 

ograniczenia w szybkości wypływu substancji, a takŜe inne (niŜ dla przypadku najgorszego) 

stosunki części lotnej do ciekłej substancji. Podsumowując, symulując przypadek najgorszy 

kierowano się kryterium uzyskania jak największych zasięgów stref zagroŜenia, przy 

warunkach atmosferycznych i fizycznych które mogą rzeczywiście się zdarzyć. Zaś w 

przypadku alternatywnym starano się uzyskać średnie wielkości tych stref.

Rys 8.5. Symulacja uwolnienia 180 t propanu w najgorszym przypadku przy ulicy Swojskiej. 

Rys 8.6. Symulacja uwolnienia 20000 l amoniaku w najgorszym przypadku przy 

ulicy Flaminga.

Rys 8.7. Symulacja uwolnienia 5000 l chloru w najgorszym przypadku przy ulicy Koszykowej. 

Wyniki symulacji podsumowana w tabelach 8.1 i 8.2 poniŜej. 

Tabela 8.1 Uwolnienia substancji chemicznych dla przypadku najgorszego. 

Substancja Ilość Zasięg wzdłuŜ wiatru Zasięg w poprzek wiatru 

TEEL1 TEEL2 TEEL3 TEEL1 TEEL2 TEEL3 

Propan 180 t 690 m 690 m 690 m 250 m 250 m 250 m 



Amoniak 20 000 l 1,58 km 330 m 130 m 120 m 80 m 50 m 



Chlor 5 000 l 5,11 km 2,19 km 530 m 180 m 160 m 120 m 



Tabela 8.2 Uwolnienia substancji chemicznych dla przypadku alternatywnego. 






Amoniak 20 000 l 1,02 km 230 m 90 m 90 m 60 m 40m 





Chlor 1 000 l 0,85 km 0,36 km 130 m 80 m 60 m 40 m

W przypadku propanu graniczne wartości stęŜeń TEEL-1 i TEEL-2 są takie same jak dla 

TEEL-3. 

Przykładowe symulacje podczas transportu 

Do awarii moŜe takŜe dojść poza zakładami przechowującymi substancje chemiczne, 

przykładowo w czasie transportu do tych zakładów. W przypadku transportu naleŜy 

rozpatrzyć substancje najczęściej przewoŜone – są to chlor i amoniak. Zostało to pokazano 

poniŜej. 

Rysunek 8.5 przedstawia strefy zagroŜenia które wyznaczono 12 godzin po wypadku 

drogowym. W incydencie przy ulicy WybrzeŜe Kościuszkowskie doszło do uwolnienia 21100 

kg amoniaku. Na rysunku zaznaczono kolorami strefy TELL-1, TELL-3 i IDLH. Natomiast 

kolorowymi konturami ograniczono strefy 10% TEEL-3 i 10% TEEL-1. 

Rys 8.8. Symulacja uwolnienia amoniaku w incydencie drogowym.

Rys 8.9. Symulacja uwolnienia chloru w incydencie drogowym. 

Rysunek 8.6 przedstawia strefy zagroŜenia dla ludności przy uwolnieniu 753 kg chloru. Strefy 

wyznaczono po 12 godzinach od incydentu. Wypadek drogowy był umiejscowiony na 

WybrzeŜu Szczecińskim. Uwzględnione rodzaje stref są takie same jak dla amoniaku. 

PoniŜej przedstawiono przykładowe obliczenia gdzie jako miejsce uwolnienia substancji 

chemicznych wybrano centrum miasta a mianowicie, okolice skrzyŜowania Alei 

Jerozolimskich i Kruczej w Warszawie. 

Wykonano obliczenia przypadków wypadków drogowych z udziałem samochodów 

przewoŜących dwie substancje chemiczne: amoniaku i chloru. Symulacje wykonano dla 

dwóch roŜnych objętości wypełnień cystern ok.: 12,8 m 3 i 50,8 m 3 .

Rys 8.10 Symulacja uwolnienia 5280 kg amoniaku z cysterny. 

Rys 8.11 Symulacja uwolnienia 9290 kg chloru z cysterny.

Rys 8.12 Symulacja uwolnienia 1330 kg amoniaku z cysterny. 

Rys 8.13 Symulacja uwolnienia 2350 kg chloru z cysterny.

Rys 8.14 Symulacja uwolnienia 38,5 m 3 amoniaku z cysterny przy skrzyŜowaniu ulic 

Kasprzaka i Prymasa Tysiąclecia, dla przypadku najgorszego. 

Rys 8.15 Symulacja uwolnienia 38,5 m 3 chloru przy skrzyŜowaniu ulic Kasprzaka i Prymasa 

Tysiąclecia, dla przypadku najgorszego. 

Wyniki powyŜszych symulacji podsumowano w tabelach 8.3 i 8.4 poniŜej.

Tabela 8.3 Uwolnienia transportowe substancji chemicznych dla przypadku najgorszego 



Amoniak 38,5 m 3 1,7 km 310 m 110 m 150 m 90 m 50 m 



Chlor 38,5 m 3 24,72 km 9,26 km 2,11 km 360 m 290 m 240 m 


Chlor 12,8 m 3 8,76 km 4 km 0,92 km 230 m 190 m 150 m 

Tabela 8.4 Uwolnienia transportowe substancji chemicznych dla przypadku alternatywnego 









Innymi incydentami mogą być ataki terrorystyczne z udziałem środków bojowych. PoniŜej 

rozpatrzono kilka takich przypadków. 

Rys 8.16. Symulacja uwolnienia tabunu w budynku. 

Rysunek 8.11 przedstawia strefy zagroŜenia dla ludności przy uwolnieniu 17 kg tabunu w 

wentylacji budynku przy ulicy Marszałkowskiej na 1 piętrze. Strefy pokazane na rysunku to

90%, 50% i 10% prawdopodobieństwo zgonu dla przebywającej tam ludności po 13 

godzinach od uwolnienia. 

Rysunek 8.12 przedstawia strefy zagroŜenia dla ludności dla przypadku uwolnienia 10 kg 

tabunu w okolicach skrzyŜowania Marszałkowska-Aleje Jerozolimskie. Strefy obejmują 90%, 

50% i 10% prawdopodobieństwa zgonu po 12 godzinach od uwolnienia. 

Rysunek 8.13 przedstawia strefy zagroŜenia dla ludności dla przypadku uwolnienia 17 kg 

sarinu w budynku przy skrzyŜowaniu Jana P. II oraz Alej Jerozolimskich. Strefy obejmują 

90%, 50% i 10% prawdopodobieństwa zgonu. Symulacja ukazuje stan po 13 godzinach od 

uwolnienia. 

Rys 8.17. Symulacja uwolnienia tabunu na terenie otwartym.

Rys 8.18. Symulacja uwolnienia sarinu w budynku. 

W porównaniu do często spotykanych substancji chemicznych substancje uŜywane jako broń 

chemiczna oddziaływają na większych obszarach przy jednoczesnej mniejszej koncentracji. 

Rys 8.19 Symulacja uwolnienia 17 kg sarinu.

Rys 8.20. Symulacja uwolnienia 17 kg tabunu. 

Rys 8.21. Symulacja uwolnienia 1,02 kg sarinu.

Rys 8.22. Symulacja uwolnienia 1,02 kg tabunu. 

Rys 8.23. Symulacja uwolnienia 15 kg tabunu na terenie otwartym przy placu Bankowym, w 

najgorszym przypadku.

Rys 8.24. Symulacja uwolnienia 15 kg sarinu na terenie otwartym przy skrzyŜowania ulic: 

Puławskiej i Stefana Batorego, w najgorszym przypadku. 

W tabeli 8.5 i 8.6 podsumowano wszystkie przedstawione powyŜej wyniki symulacji z 

udziałem środków bojowych. 

Tabela 8.5 Uwolnienia substancji chemicznych dla przypadku najgorszego - strefy 

prawdopodobieństwa śmierci. 


10 % 50 % 90 % 10 % 50 % 90 % 

Tabun 15 kg 6,26 km 3,34 km 2,12 km 110 m 90 m 70 m 


Tabun 2 kg 1,34 km 1,15 km 1,05 km 40m 20 m -40 m 

Tabun 

(budynek) 

10 kg 220 m 140 m 100 m 50 m 40 m 30 m 

Tabun 

(budynek) 

2 kg 100 m 70 m 60 m 40 m 30 m 20 m 

Sarin 15 kg 2,34 km 1,64 km 1,22 km 120 m 90 m 70 m 


Sarin 1 kg 1,28 km 1,1 km 0,98 km 30 m -20 m -170 m 

Sarin 

(budynek) 

10 kg 0,45 km 0,32 km 0,23 km 20 m 15 m 10 m 

Sarin 

(budynek) 

1 kg 60 m 40 m 30 m 30 m 20 m 10 m 

Tabela 8.6 Uwolnienia substancji chemicznych dla przypadku alternatywnego - strefy 

prawdopodobieństwa śmierci.


10 % 50 % 90 % 10 % 50 % 90 % 



Tabun 2 kg 1,17 km 0,96 km 0,82 km 20m 10 m -30 m 

Tabun 

(budynek) 

10 kg 180 m 110 m 80 m 40 m 30 m 20 m 

Tabun 

(budynek) 

2 kg 80 m 60 m 50 m 30 m 20 m 10 m 



Sarin 1 kg 0,94 km 0,83 km 0,68 km 20 m 5 m -90 m 

Sarin 

(budynek) 

10 kg 0,37 km 0,24 km 0,11 km 20 m 15 m 10 m 

Sarin 

(budynek) 

1 kg 50 m 20 m 10 m 20 m 10 m 5 m 

Przedstawione powyŜej wyniki symulacji wykonane za pomocą programu HPAC są ilustracją 

moŜliwości jego zastosowania do scenariuszy alternatywnych, opisanych w rozdziałach 

poprzednich. Symulacje dla tych scenariuszy będą wykonywane przy uŜyciu róŜnych modeli 

w zaleŜności od konkretnej sytuacji. Uwzględnione będą przy tym uwarunkowania 

wynikające z charakterystycznego dla miasta terenu, które znajdą odzwierciedlenie we 

właściwym doborze parametrów modelowania – jak to juŜ zaznaczono w rozdziale 5 

niniejszego sprawozdania.

9. Analiza zagroŜeń wodnych 

9.1 Modelowanie rozprzestrzeniania się skaŜeń w miejskiej sieci dystrybucji wody pitnej 

Modelowanie rozprzestrzeniania się skaŜeń w sieci dystrybucji wody pitnej jest w zasadzie 

podobne do modelowania w systemie kanałów, ale występują teŜ istotne róŜnice. RóŜnice te 

związane są z następującymi elementami: 

1. Topologia sieci przesyłowej wody składa się z węzłów oraz odcinków między nimi. 

W węzłach moŜna wykonywać pomiary, mogą być teŜ ustawione zawory 

umoŜliwiające kontrole przepływu. 

2. Szybkość przepływu zaleŜy zasadniczo od ciśnienia – które moŜe być zmienne oraz 

jest kontrolowane przez operatora. 

3. Rolę modelu przepływowego odgrywa zatem model hydrauliczny. 

Sam proces rozprzestrzeniania się skaŜeń jest natomiast analogiczny do modeli kanałowych, z 

tym, Ŝe dyspersja w wodzie odgrywa minimalną rolę. Wiodącym czynnikiem jest sam 

przepływ. Korzystnym jest natomiast moŜliwość wykonywania pomiarów w węzłach, gdyŜ 

umoŜliwia to dobrą kalibrację modelu. W zaleŜności od substancji naleŜy uwzględnić teŜ jej 

reaktywność z wodą. W praktyce jednak w modelowaniu sieci przesyłowej nie rozwiązuje się 

równań róŜniczkowych analogicznie jak dla wód powierzchniowych, ale stosuje się podejście 

inŜynierskie oparte na formułach empirycznych – dzięki temu modele te są szybkie. 

Kluczową rolę w modelowaniu odgrywa zatem model hydrauliczny. Spośród najczęściej 

uŜywanych programów komputerowych moŜna wymienić dwa: PIPENET oraz EPANET 

będący częścią większego pakietu PipelineNet. Pierwszy z nich jest programem komercyjnym 

słuŜącym głównie do projektowania sieci przesyłowych. Drugi – EPANET – został 

opracowany na potrzeby Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) i jest dostępny 

bezpłatnie. Właśnie ten pakiet został zaimplementowany oraz testowany. 

Opis 

EPANET jest programem umoŜliwiającym modelowanie rurociągów wodnych, opracowanym 

przez Wydział Zasobów Wodnych i Zaopatrzenia w Wodę Agencji Ochrony Środowiska 

USA (EPA). Jest to program dla środowiska Windows 95/98/NT/XP wykonujący symulacje 

zachowania hydraulicznego oraz jakości wody dla sieci rurociągów ciśnieniowych, dla 

długich okresów czasu. 

EPANET stanowi zintegrowane środowisko obliczeniowe słuŜące do edycji danych 

wejściowych dla sieci rurociągów, przeprowadzania symulacji hydraulicznych i jakości wody 

oraz do oglądania wyników symulacji w róŜnych formatach (np. mapy sieci w róŜnych 

skalach kolorów, tabele danych, wykresy zaleŜności od czasu oraz wykresy konturowe). 

EPANET jest programem dostępnym do bezpłatnego kopiowania, rozpowszechniania i 

uŜytkowania. 

MoŜliwości 

EPANET stanowi w pełni wyposaŜony pakiet długoczasowej analizy hydraulicznej, który 

moŜe: 

• analizować systemy dowolnego rozmiaru 

• obliczać spadek ciśnienia związany z tarciem przy pomocy metod Hazen-Williamsa, 

Darcy Weisbacha, lub Chezy-Manninga

• uwzględniać małe spadki ciśnienia spowodowane zakrętami, miejscami łączenia itd. 

• modelować pompy o stałej, lub zmiennej prędkości 

• obliczać energię i koszt pracy pomp 

• modelować róŜne rodzaje zaworów, łącznie z zaworami odcięcia, kontrolnymi, 

regulującymi ciśnienie oraz kontroli przepływu 

• uwzględniać dowolne kształty zbiorników (tj. powierzchnia przekroju moŜe się 

zmieniać z wysokością) 

• uwzględniać wiele zapytań dla danego węzła, kaŜdy z nich odpowiadający innej 

funkcji od czasu 

• modelować przepływ zaleŜny od ciśnienia z emiterów (tryskaczy) 

• opierać działanie systemu na prostych kontrolach czasowych, lub poziomu w 

zbiorniku, jak równieŜ na kontrolach o złoŜonych zasadach. 

Ponadto, analizator jakości wody EPANET umoŜliwia 

• modelowanie w czasie przemieszczania się w sieci niereaktywnej substancji śledzenia 

• modelowanie w czasie przemieszczania się i losu substancji reaktywnej podczas jej 

przyrostu (np. produkt uboczny dezynfekcji), lub rozkładu (np. pozostałości chloru) 

• modelowanie wieku wody w sieci 

• śledzenie jak duŜy procent przepływu z danego węzła dociera do innych węzłów 

• modelowanie reakcji zarówno w przepływie objętościowym, jak i przy ścianie rury 

• symulowanie reakcji przyrostu, lub rozkładu do określonego stęŜenia granicznego 

• stosowanie globalnych współczynników prędkości reakcji, które mogą być zmieniane 

dla kaŜdej rury 

• symulowanie zmiennego w czasie stęŜenia wkładów masowych w dowolnym miejscu 

sieci 

• modelowanie zbiorników jako reaktorów całkowitego mieszania, przepływu 

tłokowego, lub dwuprzedziałowych. 

Interfejs uŜytkownika EPANET zawiera graficzny edytor sieci rurociągów, ułatwiający 

proces tworzenia modeli sieci rurociągów oraz edycji ich właściwości. Sieć rurociągów moŜe 

się składać z takich elementów jak rury, węzły, rezerwuary, zbiorniki wieŜowe, pompy, czy 

zawory, które razem słuŜą do transportu wody ze źródeł do konsumentów. Ten system 

fizyczny jest modelowany jako sieć połączeń, łączonych węzłami w określoną geometrię 

rozgałęzień, lub pętli. Na poniŜszym rysunku przedstawiono przykładową sieciową 

reprezentację bardzo prostego systemu dystrybucji. Połączenia reprezentują rury, pompy i 

zawory. Węzły są punktami źródłowymi, punktami konsumpcji oraz urządzeniami 

przechowywania. 

rezerwuar 

pompa 

rura 

łącze 

zawór 

zbiornik

Rys 9.1. Sieciowa reprezentacja prostego systemu dystrybucji wody. 

EPANET śledzi przepływ wody w kaŜdej rurze, ciśnienie w kaŜdym węźle, wysokość 

poziomu wody w kaŜdym zbiorniku oraz stęŜenie danej substancji chemicznej w sieci w 

zadanym okresie symulacji. MoŜna zasymulować substancje chemiczne, wiek wody, źródła 

oraz śledzenie. 

Rys. 9.2. Schemat przykładowej sieci rurociągowej w EPANET. 

Danymi wejściowymi dla programu są: 

• budowa i stan techniczny sieci wodociągowej, 

• rodzaj materiału i chropowatość przewodów, 

• rozkład godzinowy rozbioru wody, 

• wartości stałych szybkości reakcji przy ściance rurociągu oraz w masie przepływającej 

wody, 

• początkowe stęŜenia do analizy jakości wody (w węzłach i źródle). 

MoŜliwe jest wprowadzenie charakterystyk i krzywych sprawności pomp oraz wprowadzenie 

krzywych napełnienia zbiornika i wzorców zmian. A takŜe edycja poszczególnych elementów 

sieci przy pomocy okna tzw. Przeglądarki (por. niŜej)

Rys. 9.3. Dwie zakładki okna przeglądarki. 

RóŜne narzędzia prezentowania danych oraz wizualizacji są uŜywane do wspomagania 

interpretacji wyników analizy sieci. Są nimi między innymi wykresy (np. zaleŜności od czasu, 

profili i konturowe), tablice oraz raporty specjalne (np. zuŜycie energii reakcje i kalibracja). 

Rys. 9.4. Edytor mapy sieci.

Program zawiera szereg narzędzi do analizy danych i wyników, umoŜliwiających: edycję 

danych i wyników na ekranie, tworzenie zestawień wyników w tabelach, graficzną 

prezentację wyników obliczeń na wykresach, animację schematu sieci wodociągowej, zmianę 

skali emitowanej na ekranie mapy oraz przesuwanie mapy, poszukiwanie wybranych 

obiektów. PoniŜej przedstawiono wykres przykładowego zestawienia wyników obliczeń. 

Rys. 9.5. Przykładowe wyniki symulacji prędkości dla wybranych łuków. 

PowyŜsza symulacja hydrauliczna przedstawia warunki, jakie panują w czasie eksploatacji 

systemu. Analizowany fragment sieci pracuje w niekorzystnych hydraulicznie warunkach, 

co moŜe być spowodowane przez: 

• obecny spadek zuŜycia wody, 

• przewymiarowanie sieci, 

• małe prędkości, 

• wydłuŜenie czasu transportu wody do odbiorców i stagnacja wody w przewodach, 

• pogorszenie jakości wody w zakresie fizyko-chemicznym i bakteriologicznym, lub 

• odkładanie się osadów wtórnych zanieczyszczeń w sieci wodociągowej. 

Zastosowania 

EPANET opracowano w celu umoŜliwienia firmom zaopatrującym w wodę podtrzymania i 

poprawy jakości wody dostarczanej klientom przez ich rurociągi. MoŜna z niego korzystać do 

zaprojektowania programów próbkowania, badać rozkład substancji dezynfekujących oraz 

tworzenie się produktów ubocznych oraz przeprowadzać oceny naraŜenia konsumentów. 

MoŜe wspomagać ocenę alternatywnych strategii poprawy jakości wody takich, jak uŜywanie 

róŜnych źródeł w systemach wieloźródłowych, zmiana czasów napełniania/opróŜniania 

zbiorników w celu zmniejszenia wieku wody, stosowanie dodatkowych stacji 

dezynfekujących w kluczowych miejscach w celu podtrzymania docelowych rezydualnych

wartości oraz planowanie opłacalnych programów czyszczenia i wymiany dla określonych 

rur. 

EPANET moŜe być takŜe uŜyte do planowania i poprawy hydrauliki układu. MoŜe być 

stosowany do wspomagania rozmieszczenia i określenia wielkości rur, pomp i zaworów, 

minimalizacji energii, analizy przepływu w razie poŜaru, badań podatności oraz szkolenia 

operatorów. 

Zbiór narzędzi programisty 

Zbiór narzędzi programisty EPANET jest biblioteką DLL zawierającą funkcje umoŜliwiające 

programistom dopasowywanie silnika obliczeniowego EPANET do własnych potrzeb. 

Funkcje te mogą być włączone w 32bitowe programy Windows napisane w C/C++, Delphi, 

Pascalu, Visual Basicu, lub innym języku mogącym wywoływać funkcje z biblioteki DLL w 

środowisku Windows. Istnieje ponad 50 funkcji, które mogą być uŜyte do otwarcia, pliku 

opisu sieci, wczytania i zmiany róŜnych parametrów projektowych i operacyjnych sieci, 

uruchomienia długoczasowych symulacji, dostępu do ich wyników bezpośrednio po ich 

uzyskaniu, zapisywania ich do pliku oraz zapisania wybranych wyników do pliku w formacie 

określonym przez uŜytkownika. 

Zbiór narzędzi jest przydatny przy tworzeniu specjalistycznych programów, jak modele 

optymalizacji, lub automatycznej kalibracji, które wymagają przeprowadzenia wielu analiz 

sieci. MoŜe uprościć dodawanie funkcji analitycznych do zintegrowanych środowisk 

modelowania sieci opartych na pakietach CAD, GIS oraz baz danych. 

Dostępny jest plik pomocy Windows zawierający wyjaśnienia róŜnych funkcji zbioru 

narzędzi; obejmuje on proste przykłady programistyczne. Zbiór narzędzi zawiera takŜe róŜne 

pliki nagłówkowe, pliki definicji funkcji oraz pliki .lib upraszczające łączenie z programami 

napisanymi w C/C++, Delphi, Pascalu oraz Visual Basicu. 

Przykład zastosowania modelu EPANET 

Instalacja programu EPANET 

EPANET w wersji 2 jest przeznaczony do działania w systemie Windows lub Linux. W celu 

instalacji wykonania instalacji programu EPANET w systemie naleŜy uruchomić 

samorozpakowujący się program epanet2.exe, który zainstaluje EPANET w folderze 

C:\Program Files\EPANET2. 

Dla rozpoznania działania programu EPANET przeanalizujemy model rozchodzenia się 

fluorku w instalacji wodnej w czasie 55 godzin. Na początek wczytamy z przygotowanego 

wcześniej programem EPANET pliku Net2.net schemat sieci wodociągowej (rys. 9.6).

Rys. 9.6 Schemat przykładowej sieci przesyłowej. 

W celu wykonania analizy zastosujemy dane pomiarowe zawartości fluorku w kilku węzłach 

– słuŜą one do kalibracji modelu. 

Podstawowym elementem cyklu obliczeniowego jest „Project”. Zawiera on tytuł i cel 

zadania symulacji jak równieŜ informacje o elementach instalacji wodnej. Aby wyświetlić 

okno projektu naleŜy wybrać Project->Sumary (rys. 9.7).

Rys. 9.7 Okno definicji projektu. 

Do wyświetlenia i modyfikacji podstawowych danych hydraulicznych słuŜy okno „Analysis 

option” z menu Project (rys. 9.8). 

Rys. 9.8 Okno opcji hydraulicznych. 

Symulację jakości wody w rurociągu przeprowadzamy przez uruchomienie „Run analysis” z 

menu Project. W wyniku analizy generowany jest raport, który wyświetlany jest na ekranie 

(rys. 9.9).

Rys. 9.9 Stan przebiegu analizy. 

W wyniku przeprowadzonej symulacji generowane są raporty. Raporty mogą być w formie 

graficznej lub tablic. PoniŜej zamieścimy kilka przykładowych. Na kolejnych rysunkach 

przedstawiono: 

- Szereg czasowy dla ciśnienia w węźle numer 6 (rys. 9.11); rodzaj wykresu wybiera się za 

pomocą okna przedstawionego na rys. 9.10 

- Szereg czasowy dla ciśnienia dla segmentu numer 7 (rys. 9.12) 

- Dystrybucja fluorku na ostatnią godzinę symulacji (rys. 9.13) 

- Balans całego przepływu w czasie (rys. 9.14) 

- Kontur stęŜenia fluorku na ostatnią godzinę symulacji (rys. 9.15)

Rys. 9.10 Okno wyboru wykresu. 

Rys. 9.11 Szereg czasowy dla ciśnienia w węźle numer 6.

Rys. 9.12 Szereg czasowy dla ciśnienia dla segmentu numer 7. 

Rys. 9.13 Dystrybucja fluorku na ostatnią godzinę symulacji.

Rys. 9.14 Balans całego przepływu w czasie. 

Rys. 9.15 Kontur stęŜenia fluorku na ostatnią godzinę symulacji. 

Raporty mogą być generowane w formie tablic. PoniŜej zamieszczamy kilka przykładów. 

- Tabela wielkości parametrów w kolejnych odcinkach na ostatnią godzinę symulacji (rys. 

9.17) – tabele wybiera się za pomocą okna z rys. 9.16 

Tabela wielkości parametrów w kolejnych węzłach na ostatnią godzinę symulacji (rys. 9.18)

Rys. 9.16 Ono wyboru tabeli. 

Rys. 9.17 Wielkości parametrów w kolejnych odcinkach na ostatnią godzinę symulacji.

Rys. 9.18 Wielkości parametrów w kolejnych węzłach na ostatnią godzinę symulacji. 

Wnioski 

Z przedstawionego powyŜej opisu działania programu EPANET wynika, iŜ moŜna byłoby go 

zastosować równieŜ dla miejskiej sieci dystrybucji wody pitnej. NaleŜy podkreślić, iŜ 

program nie ma ograniczenia co do wielkości sieci przesyłowej – właściwie moŜe być ona 

dowolnie duŜa i skomplikowana. 

Natomiast rozwaŜając zastosowanie tego modelu w miejskim centrum zastosowania 

kryzysowego trzeba zaznaczyć, iŜ pewną trudnością mogą być: 

- nieustanna konieczność aktualizacji sieci, 

- dostęp do bieŜących danych pomiarowych, 

- uwzględnienie działań podjętych przez operatora sieci w trakcie sytuacji związanej z 

uwolnieniem substancji niebezpiecznej do sieci. 

Z tego względu wydaje się, iŜ najlogiczniejszym rozwiązaniem byłaby implementacja takiego 

programu – lub programu podobnej klasy bezpośrednio u operatora sieci. Natomiast z punktu 

widzenia planowania zarządzania w sytuacji kryzysowej spowodowanej przedostaniem się 

substancji toksycznych do miejskiej sieci przesyłowej wody pitnej dobrze byłoby rozwaŜyć 

kilka podstawowych scenariuszy – tak mieć przygotowane schematy postępowania dla takiej 

sytuacji. 

9.2. Scenariusze zagroŜeń wodnych dla m.st. Warszawy 

Dla mieszkańców Warszawy rzeka Wisła dostarcza wodę dla celów przemysłowych i jest 

źródłem wody pitnej, która musi spełniać określone wymagania aby jej spoŜywanie było 

bezpieczne. Biorąc pod uwagę wielkości przepływów, Wisła stanowi nieograniczone źródło 

wody dla wszystkich potencjalnych uŜytkowników. JednakŜe woda ta jest obecnie złej jakości 

i z tego względu uŜytkownicy korzystają z niej niechętnie. Tym niemniej na odcinku

warszawskim istnieje kilka znaczących ujęć wody z Wisły. Największe znaczenie mają ujęcia 

wody dla potrzeb komunalnych Warszawy naleŜące do MPWiK połoŜone po obu stronach 

rzeki na odcinku od mostu Łazienkowskiego do Siekierek. Jest to system ujęć filtracyjnych, 

pobierających wodę z pod dna rzeki oraz stare ujęcie powierzchniowe typu brzegowego. 

Zasady pracy tych ujęć wymagają utrzymywania odpowiednich warunków w korycie rzeki i 

szczególnej opieki, tym bardziej, Ŝe jest to jedyne źródło wody dla duŜej części miasta. 

Oprócz tego na terenie Warszawy funkcjonują ujęcia wody dla celów przemysłowych: EC 

Siekierki, EC Powiśle, Huta Lucchini, EC śerań (z Kanału śerańskiego). 

Parametry oceny jakości wody do picia są unormowane rozporządzeniami Ministra Zdrowia i 

Opieki Społecznej. Rozporządzenie z dnia 16 listopada 1961 r. obowiązujące przez okres 16 

lat, określało w zakresie dopuszczalnych ilości substancji chemicznych w wodzie do picia, 

maksymalne stęŜenia tylko kilku składników mineralnych: chlorków, fluorków, siarczanów, 

Ŝelaza, manganu oraz ołowiu, arsenu, miedzi i cynku. Nowelizacja tego rozporządzenia w 

roku 1977 polegała z jednej strony na podniesieniu dopuszczalnej zawartości niektórych 

składników, na przykład: chlorków z 250 do 300 mg/dm 3 , fluorków z 1,0 do 1,5 mg/dm 3 , 

siarczanów z 150 na 200 mg/dm 3 , Ŝelaza z 0,3 na 0,5 mg/dm 3 , z drugiej strony na obniŜeniu 

dopuszczalnej zawartości miedzi z 1,0 na 0,5 mg/dm 3 i wprowadzeniu dodatkowych norm 

odnoszących się do mikrozanieczyszczeń organicznych, pestycydów z grupy węglowodorów 

chlorowanych oraz detergentów (SPC). Normy jakościowe zostały ponownie zmienione w 

1990 r. i w tej wersji stanowią zestaw aktualnie obowiązujących wymagań sanitarnych dla 

wody pitnej. Państwowy Zakład Higieny w Warszawie przygotował ostatnio projekt kolejnej 

nowelizacji Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w przedmiotowej sprawie.

PoniŜej przedstawiono parametry jakościowe dotyczące parametrów chemicznych. 

Tablica 9.1.Parametry jakościowe wody o kryterium zaostrzonym (dotyczy tylko parametrów 

chemicznych). 

Nazwa substancji Jednostka Norma aktualna Projekt normy 

Arsen mg/dm 3 As 0,05 0,01 

Chlorki mg/dm 3 Cl 300 250 

Chrom mg/dm 3 Cr 0,01 0,005 

Cynk mg/dm 3 Zn 5,0 3,0 

Glin mg/dm 3 Al 0,3 0,2 

Nikiel mg/dm 3 Ni 0,03 0,02 

Ołów mg/dm 3 Pb 0,05 0,03 

Srebro mg/dm 3 Ag 0,05 0,01 

śelazo mg/dm 3 Fe 0,5 0,3 

Detergenty anionowe mikrogram/dm 3 200 - 

Detergenty kationowe mikrogram/dm 3 100 - 

Detergenty niejonowe mikrogram/dm 3 200 - 

SPC (ogólnie) mikrogram/dm 3 - 200 

Dichloroetan mikrogram/dm 3 10 5 

Pentachlorofenol mikrogram/dm 3 10 1 

2,4,-D(kwas 2,4-dichlorofenoksyoctowy) mikrogram/dm 3 50 30 

Lektura proponowanych norm na tle dotychczasowych wymagań jakościowych dla wody 

pitnej prowadzi do sformułowania następujących uwag: 

Propozycja zaostrzenia wymagań sanitarnych [tablica 1] dotyczy niektórych metali cieŜkich i 

węglowodorów chlorowanych jako zanieczyszczeń toksycznych, a więc chromu Cr 6+ , arsenu, 

niklu, ołowiu i srebra oraz węglowodorów chlorowanych - chlorku etylu, pentachlorofenolu i 

pochodnych kwasu fenoksyoctowego. Przewidziane jest równieŜ zaostrzenie norm wobec 

nietoksycznych substancji, takich jak chlorki i związki Ŝelaza. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe 

pronowane zmiany dopuszczalnej zawartości Ŝelaza i chlorków mają tylko przywrócić normę 

z roku 1961. 

Liberalizacja wymogów sanitarnych w stosunku do wody pitnej dotyczy natomiast duŜej 

grupy zanieczyszczeń toksycznych, takich jak rtęć, selen, amoniak, cyjanki, węglowodory 

aromatyczne B(a)p i węglowodory chlorowane [tablica 2]. Tendencja do tolerowania 

podwyŜszonych zawartości rtęci jest niezrozumiała. Rtęć obok kadmu i ołowiu naleŜy 

bowiem do grupy pierwiastków o wysokiej toksyczności. W organiźmie człowieka rtęć 

powoduje enzymatyczne zaburzenia w komórkach oraz zmiany w fosforowych wiązaniach 

DNA, co wiąŜe się konsekwencjami mutagennymi, ponadto działa poraŜająco na układ 

nerwowy i niszczy komórki mózgowe. Mimo iŜ Światowa Organizacja Zdrowia określa 

dopuszczalne dla człowieka dawki rtęci, to jednak brakuje informacji na temat 

długoczasowego oddziaływania niskich stęŜeń rtęci oraz róŜnorodnych jego związków. 

Dodatkowe obawy wywołuje oddziaływanie synergiczne rtęci w obecności innych

pierwiastków, prowadzące do zwiększonej koncentracji tych pierwiastków w komórkach [5]. 

Określenie granicy tolerancji pojedynczego związku chemicznego na organizm nie wyjaśnia 

skutków oddziaływania kompleksowego grupy zanieczyszczeń chemicznych. W stosunku do 

ołowiu proponuje się zaostrzenie normy do 0,03 mg/dm 3 Pb, natomiast w odniesieniu do 

kadmu - pozostawienie na dotychczasowym poziomie 0,005 mg/dm 3 Cd. 

Tablica 9.2. Parametry jakościowe wody o kryterium złagodzonym. 

Nazwa substancji Jednostka Norma aktualna Projekt normy 

Amoniak mg/dm 3 N 0,5 1,5 

Chlor wolny mg/dm 3 Cl2 0,05 i więcej 0,5 

Cyjanki mg/dm 3 CN 0,02 0,07 

Miedź mg/dm 3 Cu 0,05 1,0 

Rtęć mg/dm 3 Hg 0,001 0,002 

Selen mg/dm 3 Se 0,01 0,02 

Substancje rozpuszcz. mg/dm 3 800 1000 

Benzo(a)piren mikrogram/dm 3 0,015 0,025 

Chlorofenol mikrogram/dm 3 brak zapachu 0,3 

Tetrachloroetan mikrogram/dm 3 10 30 

Trichloroetan mikrogram/dm 3 30 50 

DDT i metabolity mikrogram/dm 3 1 2 

HCB 

(Heksachlorobenzen) 

mikrogram/dm 3 0,015 0,5 

Heptachlor mikrogram/dm 3 0,1 0,4 

Zastanawiająca jest ilość nowych parametrów oceny jakości wody pitnej. MoŜna by uznać ten 

fakt za sukces gdyby nie świadomość, Ŝe to konsekwencja pogorszenia się stanu środowiska 

oraz Ŝe to tylko część nowych związków chemicznych, jakie występują w wodzie [tablica 4]. 

Tablica 9.3. Parametry jakościowe (chemiczne) wody - bez zmian. 

Nazwa substancji Jednostka Norma aktualna 

Fluorki mg/dm 3 F 1,5 

Kadm mg/dm 3 Cd 0,005 

Mangan mg/dm 3 Mn 0,1 

Siarczany mg/dm 3 SO4 200 

Sód mg/dm 3 Na 200 

Benzen mikrogram/dm 3 10 

Chloroform mikrogram/dm 3 30 

Czterochlorek węgla mikrogram/dm 3 5 

Formaldehyd mikrogram/dm 3 50 

Tablica 9.4. Nowe parametry jakościowe wody .

Nazwa substancji Jednostka Projekt normy 

Antymon mg/dm 3 Sb 0,005 

Azbest */ ilość włókien/dm 3 70 

Azotyny mg/dm 3 N 1,0 

Beryl mg/dm 3 Be 0,004 

Bar mg/dm 3 Ba 0,7 

Chloraminy mg/dm 3 Cl 0,5 

Chlorany mg/dm 3 ClO3 0,03 

Chloryny mg/dm 3 ClO2 0,1 

Fosforany mg/dm 3 P2O5 5,0 

Magnez mg/dm 3 Mg 60 

Tal mg/dm 3 Tl 0,002 

Wanad mg/dm 3 V 0,06 

Akryloamid mikrogram/dm 3 0,4 

Akrylonitryl mikrogram/dm 3 0,4 

Bromodichlorometan mikrogram/dm 3 15 

Bromoform mikrogram/dm 3 30 

Chlorek etylu mikrogram/dm 3 100 

Chlorobenzen mikrogram/dm 3 20 

Chlorooctowy kwas mikrogram/dm 3 30 

Dibromochlorometan mikrogram/dm 3 30 

Dichlorobenzen mikrogram/dm 3 15 

Dichlorofenol mikrogram/dm 3 0,3 

Dichlorometan mikrogram/dm 3 20 

Epichlorohydryna mikrogram/dm 3 9 

Etylobenzen mikrogram/dm 3 30 

Etylenu tlenek mikrogram/dm 3 2 

Ftalan dibutylu mikrogram/dm 3 10 

Ksyleny mikrogram/dm 3 20 

PCB (Polichlorobifenyle) mikrogram/dm 3 0,5 

Styren mikrogram/dm 3 10 

Tetrachloroetylen mikrogram/dm 3 30 

Toluen mikrogram/dm 3 40 

Trichlorobenzen mikrogram/dm 3 5 

Trichloroetylen mikrogram/dm 3 50

Trichlorofenol mikrogram/dm 3 3 

Winylu chlorek mikrogram/dm 3 2 

*/ tylko włókna o długości powyŜej 5 m i średnicy 0,3 m 

W związku z brakiem środków finansowych na kosztowne technologie uzdatniania wody, 

odpowiedzią na wzrost zanieczyszczenia wód jest często podnoszenie dopuszczalnej normy. 

Nie zawsze rozumiany jest pogląd, Ŝe toksyczne zanieczyszczenia chemiczne nawet w 

ilościach dopuszczonych normą, są niepoŜądane w wodzie do picia a metody uzdatniania 

wody są drogie i nie zawsze skuteczne. Zapomina się, Ŝe lepszym rozwiązaniem jest 

znalezienie źródła wody niezanieczyszczonej, która nie wymaga uzdatniania. W tej sytuacji 

szczególnej wartości nabierają zasoby wód podziemnych o wysokich walorach jakościowych. 

Tymczasem zasoby te są często rabunkowo eksploatowane na inne cele niŜ potrzeby 

konsumpcyjne ludności. Warunkiem racjonalnej gospodarki zasobami czystych wód 

podziemnych jest m.in. wprowadzenie rozdzielczego systemu dystrybucji wody. 

Kolejna nowelizacja kryteriów oceny jakości wody do picia nie rozwiązuje problemu 

zanieczyszczenia środowiska, paradoksalnie wykazuje permanentną jego degradację. Ilość 

nowych parametrów chemicznych, które będzie naleŜało uwzględnić przy ocenie 

przydatności wody, świadczy o niedoskonałości dotychczasowych przepisów sanitarnych i 

wątpliwych próbach pogodzenia realnego stanu zanieczyszczenia wody na ujęciach 

wodociągowych z progiem tolerancji biologicznej tych zanieczyszczeń. 

Przy uŜyciu programu dyspersja.exe przeprowadzono symulację dla aglomeracji 

warszawskiej, biorąc pod uwagę kilka scenariuszy dotyczących skaŜenia chemicznego lub 

radiologicznego. 

Przewidziano następujące moŜliwe sytuacje: 

1. Uwolnienie ciągłe z fabryki nawozów w Puławach azotanu amonu. 

2. Wypadek cysterny przewoŜącej chlor na moście w Górze Kalwarii. 

3. Wypadek cysterny przewoŜącej amoniak na moście Siekierkowskim. 

4. Wypadek cysterny przewoŜącej chlor na moście Siekierkowskim. 

5. Wypadek cysterny przewoŜącej siarczany na moście Siekierkowskim. 

Dla Puław i mostu w Górze Kalwarii nie przeliczano scenariuszy dla wszystkich substancji, 

poniewaŜ wielkości, które musiałby zostać uwolnione aby stęŜenie w Warszawie przekraczało 

dopuszczalne normy są nierealne. 

1. Uwolnienie ciągłe z fabryki nawozów w Puławach azotanu amonu 

Zakłady Azotowe Puławy stanowią duŜe zagroŜenie dla Wisły, z której czerpią wodę dla 

celów przemysłowych produkując toksyczne często substancje. Norma azotanu amonu 

wynosi do 50 mg/l w wodzie pitnej. Na potrzeby scenariusza przyjęto szerokość rzeki 300m, 

prędkość średnią nurtu 2m/s, kolejno dwie głębokości dla niskiego i wysokiego stanu wody 

5m i 7m. Obliczenia zrobiono dla róŜnych strumieni uwolnienia, dla tego samego brzegu, na 

którym nastąpiło wprowadzenie substancji do rzeki. Odległość Puławy-Warszawa to około 

130km. Substancja uwolniona w Puławach będzie w Warszawie po około 18 godzinach. 

Strumień uwolnionego 

azotanu amonu [kg/s] 

StęŜenie azotanu amonu w 

Warszawie przy średniej 

StęŜenie azotanu amonu w 

Warszawie przy średniej

głębokości Wisły h=7m głębokości Wisły h=5m 

700 kg/s 166 mg/l 233 mg/l 

400 kg/s 95 mg/l 133 mg/l 

300 kg/s 71 mg/l 100 mg/l 

250 kg/s 59 mg/l 83 mg/l 

PoniŜej przedstawiono zaleŜność stęŜenia substancji od głębokości Wisły. 

2. Wypadek cysterny przewoŜącej chlor na moście w Górze Kalwarii 

Góra Kalwaria znajduje się około 20km na południe od Warszawy. Na tym odcinku szerokość 

Wisły wynosi około 250m. Zakładając moŜliwość wpadnięcia do rzeki cysterny przewoŜącej 

chlor naleŜy uwzględnić, Ŝe w wodzie będą obecne same chlorki, poniewaŜ zajdą 

odpowiednie reakcje chemiczne i chlor w czystej postaci praktycznie występował nie będzie. 

RównieŜ normy dla ilości chlorków w wodzie pitnej są znacznie łagodniejsze niŜ dla chloru, i 

wynoszą 300mg/l. Oczywiście substancji szkodliwej w jednej cysternie nie jest duŜo, moŜna 

jednak załoŜyć Ŝe w pewnym momencie skaŜona woda dopłynie do stacji poboru wody pitnej 

i Ŝe wówczas skaŜenie będzie na tyle duŜe, Ŝe przekroczy dopuszczalne normy dla obecności 

chlorków w wodzie pitnej. Substancja uwolniona w G.Kalwarii będzie w Warszawie po około 

2,5 godzinach. Obliczenia zrobiono dla róŜnych wielkości uwolnienia, dla tego samego 

brzegu, na którym nastąpiło wprowadzenie substancji do rzeki. 

Ilość uwolnionego chloru na 

moście w G.Kalwarii [t] 

StęŜenie chloru w Warszawie 

przy średniej głębokości 

Wisły h=5m 



Wisły h=7m 

0,8 322 mg/l 228 mg/l 

1,1 442 mg/l 314 mg/l 

5 2010 mg/l 1430 mg/l

3. Wypadek cysterny przewoŜącej amoniak na moście Siekierkowskim 

Most Siekierkowski jest mostem najbardziej wysuniętym na południe. Na tym odcinku 

szerokość Wisły wynosi około 220m. Odległość os mostu do stacji poboru wody przyjęto 

5km. Zakładając moŜliwość wpadnięcia do rzeki cysterny przewoŜącej amoniak moŜna 

załoŜyć Ŝe w pewnym momencie skaŜona woda dopłynie do stacji poboru wody pitnej i Ŝe w 

wówczas skaŜenie będzie na tyle duŜe, Ŝe przekroczy dopuszczalne normy dla obecności 

chlorków w wodzie pitnej. Normy dla amoniaku w wodzie pitnej to jedynie 0,5mg/l. 

Substancja potrzebuje około 40 minut aby dotrzeć do stacji poboru wody 5 km dalej. 

Obliczenia zrobiono dla róŜnych wielkości uwolnienia, dla tego samego brzegu, na którym 

nastąpiło wprowadzenie substancji do rzeki. 

Ilość uwolnionego amoniaku 

na moście Siekierkowskim 

[kg] 

StęŜenie amoniaku w 


głębokości Wisły h=5m 

StęŜenie amoniaku w 



10 5,9 mg/l 3,5 mg/l 

100 59,7 mg/l 35,4 mg/l 

500 297,8 mg/l 177,3 mg/l 

4. Wypadek cysterny przewoŜącej chlor na moście Siekierkowskim 



5km. Zakładając moŜliwość wpadnięcia do rzeki cysterny przewoŜącej amoniak moŜna 



chlorków w wodzie pitnej. Normy dla chloru w wodzie pitnej to 300mg/l. Substancja 

potrzebuje około 40 minut aby dotrzeć do stacji poboru wody 5 km dalej. Obliczenia zrobiono 

dla róŜnych wielkości uwolnienia, dla tego samego brzegu, na którym nastąpiło 

wprowadzenie substancji do rzeki. 

Ilość uwolnionego chloru na 

moście Siekierkowskim [t] 



Wisły h=5m 



Wisły h=7m 

505 301 mg/l 179 mg/l 

800 478 mg/l 283 mg/l 

1000 597 mg/l 354 mg/l 

5. Wypadek cysterny przewoŜącej siarczany na moście Siekierkowskim 



5km. Zakładając moŜliwość wpadnięcia do rzeki cysterny przewoŜącej siarczany moŜna 



chlorków w wodzie pitnej. Obliczenia zrobiono dla róŜnych wielkości uwolnienia, dla tego 

samego brzegu, na którym nastąpiło wprowadzenie substancji do rzeki. Normy dla 

siarczanów amoniaku w wodzie pitnej to 200 mg/l. Siarczany potrzebują około 42 minut aby 

dotrzeć do stacji poboru wody 5 km dalej.

Ilość uwolnionego 

siarczanów na moście 

Siekierkowskim [kg] 

StęŜenie siarczanów w 



StęŜenie siarczanów w 



350 209 mg/l 124 mg/l 

500 298 mg/l 177 mg/l 

1000 597 mg/l 355 /l 

9.3 Dokumentacja techniczna i uŜytkowa programu 

Program został stworzony na podstawie opracowania: „Generic Models for Use in Assessing 

the Impact of Discharges of Radioactive Substances to the Environment”, International 

Atomic Energy Agency, Vienna, 2001 oraz „Fizyki Środowiska” E.Boeker, R.Grondelle, 

2002. Niniejszy opis dotyczy najnowszej, poprawionej wersji programu. 

Program dyspersja.exe wylicza wartość stęŜenia [kg/m 3 ] danej substancji chemicznej lub 

koncentracji [Bq/m 3 ] danego radionuklidu w Ŝądanych trzech odległościach od źródła 

uwolnienia. W programie zastosowano najprostsze przybliŜenie jednowymiarowe dla 

omawianych problemów. Największy wpływ na rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia w 

rzekach ma turbulencja związana głównie z prądem podłuŜnym w rzece. Dlatego teŜ 

decydujący wpływ na wielkość koncentracji zanieczyszczenia ma odległość punktu pomiaru 

od miejsca uwolnienia wzdłuŜ koryta rzeki. W opracowaniu omówiono tylko te funkcje, które 

są istotne dla miasta Warszawy. 

Po uruchomieniu programu naleŜy dokonać wyboru rodzaju uwolnionej substancji. 

radioaktywnej lub chemicznej, a następnie dalszych scenariuszy. 

9.4 Scenariusze dla uwolnienia substancji chemicznych 

Program zakłada moŜliwość wyboru przez uŜytkownika rodzaju scenariusza uwolnienia: 

1. uwolnienie natychmiastowe; 

2. uwolnienie ciągłe. 

UŜytkownik wybiera takŜe rodzaj uwolnionej substancji chemicznej z listy dostępnych 

substancji w interfejsie uŜytkownika. Program wczytuje dla danej substancji odpowiednio 

współczynnik dyfuzji molekularnej χ dla przepływów laminarnych lub współczynnik 

poprzeczny dyfuzji turbulencyjnej y 

ε dla przepływów turbulentnych. Odpowiednie ekrany 

programu są analogiczne jak przedstawione w dalszej części.

Uwolnienie natychmiastowe 

UŜytkownik podaje następujące dane: 

− masę uwolnionej substancji M(kg); 

− szerokość rzeki W(m); 

− głębokość rzeki d(m); 

− średnią prędkość rzeki (prąd) u(m/s); 

− temperaturę wody T(C); 

− czas jaki upłynął od momentu uwolnienia t(s); 

− strumień wypływu substancji chemicznej Q (kg/s); 

− trzy dowolne odległości od miejsca uwolnienia xi(m), dla których poszukuje wartości 

koncentracji uwolnionej substancji chemicznej. 

Za przepływ turbulentny uznaje się przepływy, dla których tzw. Liczba Reynoldsa przekracza 

wartość 500. Do obliczenia wartości Re potrzebna jest kinematyczna lepkość wody, która jest 

ściśle związana z temperaturą. Lepkość wody maleje wraz ze wzrostem temperatury. Dlatego 

teŜ dla większych temperatur przepływ w rzece jest mniej turbulentny i odwrotnie. Liczba 

u ⋅W 

Reynoldsa wynosi Re = . 

ν 

wody 

W zaleŜności od wartości liczby Re stosuje się dwa algorytmy do wyliczenia wartości 

koncentracji substancji chemicznych w danych odległościach x(m). 

Przepływ laminarny (Re

2 

Q ⎡ ( x − ut) 

⎤ 

C ( x, 

t) 

= 

⋅ exp⎢− 

3 

⎥ 

( 4π 

⋅ χ ⋅t 

) ⎣ 4 ⋅ χ ⋅t 

⎦ 

Jest to wielkość koncentracji mierzonej w danej odległości od źródła, na jednym z brzegów 

rzeki. 

Przepływ turbulentny (Re>500) 

Znacznie częściej w rzekach występuje przepływ turbulentny. Wówczas kiedy Re>500 

stosowana jest poniŜsza zaleŜność do wyliczenia koncentracji C [kg/m 3 ]: 

2 

M ⎡ ⎛ ( x − ut) 

⎞⎤ 

C ( x, 

t) 

= ⋅ exp⎢− 

⎜ 

⎟ 

⎟⎥ 

2 π ⋅κ 

⋅ t ⎣ ⎝ 4 ⋅κ 

⋅t 

⎠⎦ 

Wówczas długość całkowitego mieszania pionowego (koncentracja substancji 

chemicznej wynosi wówczas 50% wartości początkowej) wynosi: 

2 

0, 1⋅ 

u ⋅W 

L = 

ε 

Uwolnienie ciągłe 

UŜytkownik podaje następujące dane: 

− szerokość rzeki W(m); 

− głębokość rzeki d(m); 

− średnią prędkość rzeki (prąd) u(m/s); 

− strumień wypływu substancji chemicznej q (kg/s); 

− rodzaj przepływu (rodzaj przepływu: prosty kanał, kanał irygacyjny, meandrujące 

strumienie (implikuje ε const ⋅u 

⋅ d ); 

y 

= * 

y 

− kąt nachylenia rzekiα (stopnie); 

− trzy dowolne odległości od miejsca uwolnienia xi(m), dla których poszukuje wartości 

koncentracji uwolnionej substancji chemicznej; 

− poprzeczne odległości od brzegu dla punktu uwolnienia (yo=0 jeśli uwolnienie na 

brzegu) yo (m); 

− poprzeczne odległości od brzegu dla punktu mierzenia y(m).

Dla powyŜszych wartości algorytm postępowania jest następujący: 

• obliczenie nachylenia: S = sinα 

• obliczenie prędkości tarcia: u * = gdS (g=9,81m/s 2 ) 

• obliczenie ε y w zaleŜności od rodzaju strumienia: 

prosty kanał : ε 0, 

15⋅ 

u ⋅ d 

y 

= * 

kanał irygacyjny: ε 0, 

24 ⋅ u ⋅ d 

y 

= * 

meandrujące strumienieε 0, 

6 ⋅u 

⋅ d 

• 

q 

obliczenie: Co = 

u ⋅ d ⋅W 

• 

x ⋅ε 

y 

obliczenie parametru: x′ 

= 2 

u ⋅W 

• obliczenie parametru: y ′ = y / W 

• obliczenie parametru: ′ = y / W 

yo o 

Wówczas średnia koncentracja C (kg/m 3 ) wynosi: 

C ( x, 

y) 

C0 

⋅ 

4π 

⋅ x′ 

= ∑ ∞ 

n= 

−∞ 

⎡ ( y′ 

− y′ 

o − 2n) 

exp⎢− 

⎣ 4 ⋅ x′ 

y 

= * 

2 

⎤ ⎡ ( y′ 

+ y′ 

o − 2n) 

⎥ + exp⎢− 

⎦ ⎣ 4 ⋅ x′ 

Wówczas długość całkowitego mieszania pionowego (koncentracja substancji 

chemicznej wynosi wówczas 50% wartości początkowej) wynosi: 

2 

⎤ 

⎥ 

⎦

0, 1⋅ 

u ⋅W 

L = 

ε 

y 

2

10. Analiza zagroŜeń dla składowisk odpadów 

Na terenie miasta moŜe wystąpić duŜe zagroŜenie z tytułu składowania odpadów 

przemysłowych I i II grupy uciąŜliwości (odpady niebezpieczne). Na większych 

składowiskach zakładowych nagromadzone są głównie odpady paleniskowe z hutnictwa 

metali nieŜelaznych i produkcyjne. Składowane są takŜe zaolejone czyściwa, zuŜyte 

rozpuszczalniki, odpady lakiernicze, osady pogalwaniczne, oleje przepracowane, 

akumulatory, lampy wyładowcze. Część odpadów jest gromadzona czasowo do momentu 

przekazania specjalistycznym firmom. 

PoniŜsza tabela przedstawia składowiska odpadów przemysłowych o największej ilości 

nagromadzonych odpadów w tym I i II gr. uciąŜliwości. 

Tabela 10.1 Składowiska odpadów przemysłowych. 

Nazwa zakładu, Powierzchnia Ilość odpadów Odpady I i II 

Lp składowisko 

w [ha] [t] 

kategorii 

1. EC Siekierki, 

składowisko odpadów 

Paleniskowych w 

Zawadach 

45,5 3988345 532 

2. Huta LW Sp. z o. o., 

hałda przyzakładowa 

35 726200 4605 

3. EC śerań, Składowisko 

Mokre odpadów 

paleniskowych 

56 386228 0 

Zgodnie z nowymi wymaganiami Prawa Ochrony Środowiska z dnia 1 października 2001 

odpady muszą być przetworzone przed ich składowaniem. Jednym ze sposobów jest ich 

przetworzenie termiczne - powszechnie zwane spalaniem. Odpady przeznaczone do spalenia 

klasyfikowane są głównie na trzy grupy: odpady komunalne, odpady przemysłowe oraz 

odpady niebezpieczne. W tych trzech grupach odpadów znajdują się takie, które ze względu 

na brak innych moŜliwości przetworzenia poddaje się zniszczeniu w procesach termicznych, 

zwykle spalaniu. Proces spalania odpadów powoduje powstanie wielu zanieczyszczeń 

chemicznych emitowanych do środowiska wraz ze spalinami oraz pozostających w popiołach. 

W szczególności podczas niekontrolowanego spalania lub spalania w niesprawnych i 

przestarzałych technologicznie urządzeniach, emisja zanieczyszczeń do atmosfery moŜe 

stanowić powaŜny problem ekologiczny. 

Zanieczyszczenia chemiczne moŜna podzielić na dwa typy: pierwotne i wtórne. Pierwsze to 

takie, które są szkodliwe same w sobie i wywołują niepoŜądane skutki w tej postaci, w której 

zostały wprowadzone do środowiska. Natomiast substancje szkodliwe wtórne powstają w 

wyniku procesów chemicznych w środowisku, często ze znacznie mniej szkodliwych 

substratów. 

Na podstawie oceny pewnych właściwości substancji niebezpiecznych określa się stopień ich 

szkodliwości. Przede wszystkim właściwości związków dzieli się na właściwości wywołujące 

skutki oraz na właściwości rozprzestrzeniania się. Zatem ocenie podlegają: toksyczność 

(krótko lub długookresowa), trwałość, właściwości dyspersyjne, zdolność wchodzenia w

eakcje chemiczne, którym podlega związek, łącznie z reakcjami rozkładu, tendencja do 

bioakumulacji w łańcuchach pokarmowych, łatwość kontroli. 

Konsekwencją procesów spalania jest generowanie duŜej ilości pozostałości i produktów 

ubocznych. Pozostałości procesów spalania mogą być wytwarzane w róŜnych etapach 

spalania, zarówno w samym procesie spalania, jak i przy czyszczeniu instalacji czy mieleniu 

odpadów. Pozostałości powstające bezpośrednio podczas spalania to popioły, generowane 

głównie poprzez proces odsiarczania. 

MoŜna je podzielić na: 

osadzające się pyły oraz ŜuŜle z kotłowni, 

pyły powstające w procesie spalania ciekłych paliw, 

pyły emitowane do atmosfery, 

produkty uboczne z procesu odsiarczania ciekłych paliw. 

Mniejsze znaczenie mają zanieczyszczenia powstające w wyniku czyszczenia i konserwacji 

sprzętu. Zalicza się do nich przede wszystkim: 

pozostałości z czyszczenia, 

odrzuty z mielenia odpadów stałych, 

ścieki z czyszczenia wodą instalacji, 

pozostałości po procesach katalizy, 

ścieki z laboratoriów, 

inne marginalne zanieczyszczenia, 

PoniŜszy schemat przedstawia najwaŜniejsze elementy cyklu utylizacji niebezpiecznych 

odpadów. 

Składowiska odpadów niebezpiecznych EC Siekierki oraz Huta LW są zakładami o 

zwiększonym ryzyku ze względu na rodzaj i ilość przetwarzanych substancji 

niebezpiecznych.

Zakłady te otrzymują prawie wszystkie rodzaje niebezpiecznych odpadów, oprócz substancji 

zakaźnych, wybuchowych i radioaktywnych. Odpady te występują w postaci ciekłej lub 

stałej. Są one dostarczane do zakładów głównie cięŜarówkami, ale takŜe transportem 

kolejowym. 

Powstawanie gazu wysypiskowego 

Odpady składowane na wysypisku są mieszaniną materiałów organicznych i nieorganicznych 

o róŜnej wilgotności. JeŜeli zostaną stworzone odpowiednie warunki składowania tj. 

ugniatanie i przykrywanie warstwy odpadów ziemią lub innym materiałem, to okres w 

którym podlegają one działaniu tlenu i światła jest bardzo krótki, co stwarza warunki dla 

zachodzenia procesów rozkładu beztlenowego. Rozkład ten jest następstwem szeregu 

spontanicznie zachodzących procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych. Największy 

udział w procesach rozkładu ma rozkład biologiczny. Procesy biologiczne wywierają 

bezpośredni wpływ na potrzebie procesów chemicznych i fizycznych poprzez zmianę takich 

czynników jak pH i potencjał redoks. 

Jedną z charakterystycznych cech odpadów wysypiskowych jest ich heterogeniczność. 

Średnio około 75% odpadów miejskich stanowią biodegradowalne materiały organiczne. 

Substancje zawarte w odpadach znacznie róŜnią się między sobą szybkością rozkładu. 

Szybkiej degradacji ulegają odpady Ŝywnościowe. Odpady ogrodowe naleŜą do grupy o 

średnim okresie półtrwania - 5 lat. Papier, tektura, drewno, odpady włókiennicze ulegają 

powolnemu rozkładowi (okres półtrwania -15 lat). Natomiast tworzywa sztuczne i guma nie 

ulegają degradacji. 

Martwa materia organiczna ulega procesom gnicia. Pod wpływem mikroorganizmów 

następuje degradacja aerobowa, trwająca tak długo, jak w środowisku jest obecny tlen. 

Produktem końcowym rozkładu jest mieszanina gazów składająca się głównie z dwutlenku 

węgla u metanu w róŜnych proporcjach. Po zakończeniu procesu fermentacyjnego, pozostała 

masa organiczna przekształca się bardzo wolno. Układ osiąga stan stabilizacji. 

Objawem stabilizacji wysypiska jest zakończenie wydzielania gazów. Powstawanie metanu 

rozpoczyna się w środowisku beztlenowym. Zespół mikroorganizmów powodujących ten 

proces charakteryzuje się dynamiczną koegzystencją róŜnych gatunków powiązanych 

łańcuchem Ŝywieniowym: 

pierwsza grupa bakterii fermentacyjnych jest odpowiedzialna za hydrolizę złoŜonych 

surowców spoŜywczych przez egzoenzymy. W wyniku tych procesów powstają proste 

cukry, aminokwasy i kwasy tłuszczowe. Monomery te są następnie przetwarzane 

przez te same, lub inne bakterie na róŜne związki pośrednie, mianowicie z jednej 

strony octany i wodór, z drugiej zaś propioniany, maślany, waleriany, mleczany i 

etanol; 

druga grupa bakterii produkuje octany i wodór z poprzednio powstałych produktów 

pośrednich, z substancji organicznych zawierających azot produkują jony amonowe, a 

zawierających siarkę - jony wodorosiarczrczkowe; 

trzecia grupa mikroorganizmów - bakterie metanogenne produkują metan na drodze 

hydrolizy octanów. 

Stwierdzono, Ŝe metan moŜe powstawać nie tylko z wodoru i dwutlenku węgla, lecz takŜe z 

mrówczanów, metanolu i metyloamin. DuŜe jest zagroŜenie zapachowe, największe zaś w 

ciągu pierwszego roku po złoŜeniu odpadów. Długo utrzymujące się zapachy są powodowane

obecnością węglowodorów. Substancje powodujące występowanie przykrych zapachów 

mogą być obecne w odpadach jako składniki (np. większość chlorowęglowodorów) lub 

powstawać w wyniku rozkładu (np. organiczne związki siarki). 

W ciągu całego okresu eksploatacji wysypiska konieczne jest przewidywanie emisji 

odpadów. Wydzielanie się zapachów z wysypiska do otoczenia moŜe być określone poprzez 

poziom stęŜenia siarkowodoru przy powierzchni gruntu. Wskutek złoŜonych oddziaływań 

pomiędzy róŜnymi rodzajami zapachów, określenie intensywności zapachu najlepiej jest 

dokonywać poprzez grupę badanych osób. Z tym sposobem badania wiąŜe się problem 

indywidualnych róŜnic w reagowaniu na zapachy i zmęczenia zapachowego. Wadą metody 

jest równieŜ jej duŜa pracochłonność. Obecnie stosuje się technikę olfaktometrii, której 

zasada polega na rozcieńczeniu próbki powietrza, aŜ do osiągnięcia poziomu progowego dla 

danego zapachu. 

Ze względu na miejsce powstawania zapachów, wysypisko moŜna podzielić na warstwę 

powierzchniową, gdzie odpady są wysypywane, warstwę wewnętrzną lepiej lub gorzej 

przykrytą, oraz spadki i miejsca gromadzenia ścieków. Szybkość wydzielanie się zapachów z 

tych miejsc jest róŜna i w mniejszym lub większym stopniu związana z ich charakterystyką: 

ilością wysypywanych odpadów, częstotliwością operacji, czy powstawaniem pęknięć. 

Jako skuteczną metodę likwidacji zapachów wysypiskowych często zaleca się spalanie gazu, 

gdyŜ związki śladowe są trudne do usunięcia innych moŜe wynosić jedynie 35 - 75 % 

wartości teoretycznej. 

Wpływ czynników środowiskowych 

Do czynników środowiskowych wpływających na proces biologicznej metanogenezy naleŜą: 

temperatura; 

pH; 

anaerobioza; 

wilgotność; 

zawartość azotu; 

obecność lub nieobecność związków promujących lub inhibitujących; 

szczepienia mikrobiologiczne. 

Powstawanie metanu zachodzi najefektywniej w dwóch przedziałach temperatur: 

mezofilowym 30-37 °C, 

termofitowym 50-65 °C. 

Przy zmniejszeniu temperatury do 20°C powstawanie metanu i wzrost organizmów 

metanogennych zachodzi coraz wolniej. Przy temperaturze 20°C metan jeszcze powstaje, ale 

wzrost mikroorganizmów nie trwa długo. 

Obecność bakterii metanogennych jest podstawowym warunkiem powstawania metanu. 

Podczas badań mikroflory w glebie na wysypiskach odpadów domowych, stwierdzono, Ŝe 

mikroorganizmy te nie przemieszczają się nawet na odległość kilku centymetrów. 

ZagroŜenia powodowane przez gaz wysypiskowy 

Gaz wysypiskowy moŜe powodować liczne zagroŜenia naleŜące do 5 kategorii: 

1. ZagroŜenia dla roślin - degradacja strefy ukorzeniania. 

2. ZagroŜenia dla budowli - osiadanie, wybuchy, poŜary.

3. ZagroŜenia dla ludzi - nieprzyjemny zapach, niedotlenienie, działanie toksyczne, 

wybuchy lub poŜary. 

4. Zanieczyszczenie wód, degradacja wód gruntowych. 

5. ZagroŜenia dla atmosfery, zanieczyszczenie powietrza. 

KaŜde z tych zagroŜeń moŜe obejmować teren samego wysypiska i jego otoczenia. 

ZagroŜenia dla budynków 

Osiadanie wysypisk i powstawanie gazu lub oba te zjawiska na raz wywierają niekorzystny 

wpływ na róŜne budowle wzniesione na terenie wysypisk lub w jego pobliŜu. Niezmiernie 

waŜne jest uświadomienie sobie faktu, Ŝe gaz wysypiskowy stanowi powaŜne potencjalne 

zagroŜenie. Stąd wypływa konieczność oszacowania potencjalnych ilości metanu przed 

podjęciem decyzji budowlanych oraz późniejsze monitorowanie jego poziomu pozwalające na 

uniknięcie bardzo powaŜnych problemów. Zachowanie się gazu wysypiskowego zaleŜy 

szczególnie od proporcji dwutlenku węgla do metanu. Stosunek ten steruje gęstością gazu i 

jego palnością oraz wpływa na szybkość emisji i rozpraszania wielkości określających 

zdolność do gromadzenia się tej palnej mieszaniny. Budynki moŜna odpowiednio 

zabezpieczyć, lecz podnosi to znacznie koszt. Niezbędne jest w tym przypadku instalowanie 

sprawnych systemów wentylacyjnych zdolnych do pracy przez wiele lat. Z tego powodu 

prawdopodobnie bardziej opłaca się wznosić duŜe budynki, takie jak fabryki czy bloki 

mieszkalne, posiadające skuteczne zabezpieczenia, niŜ budować domki jednorodzinne. 

Alternatywnym rozwiązaniem jest usuwanie gazu z terenu wysypiska poprzez efektywny 

system odwiertów. 

PoŜary 

Gdy metan uchodzi bezpośrednio do otwartej atmosfery istnieje niewielkie ryzyko jego 

wybuchu, lecz naleŜy brać pod uwagę moŜliwość zapłonu. Od wielu lat obsługa wysypisk 

akceptuje niewielkie poŜary powstałe w wyniku samozapalenia się metanu i traktuje to jako 

jedną z mniejszych uciąŜliwości związanych z gromadzeniem odpadów. Lecz zagroŜenie 

samozapłonem na wysypiskach będzie rosło, jeŜeli nie zostaną poczynione działania mające 

na celu odzysk gazu wysypiskowego oraz kontrolę jego emisji i migracji. Przy ocenie 

moŜliwości zagospodarowania przestrzeni i zabudowy terenów wysypiska naleŜy brać pod 

uwagę spełnienie następujących kryteriów: 

wysypisko powinno być zamknięte przynajmniej od 10 lat; 

głębokość wysypiska nie powinna przekraczać 10 m; 

wysypisko powinno być usytuowane na stabilnym, niskowodnym podłoŜu; 

nie składowanie materiałów toksycznych lub niebezpiecznych, szczególnie odpadów 

ciekłych. 

Zasady konstrukcji powinny uwzględniać moŜliwość pękania ścian i przerywania 

przewodów. Na wysypiskach, gdzie nie przestrzega się zasad właściwego składowania 

odpadów, moŜna się spodziewać wystąpienia ich gęstości rzędu 0,4 t/m³. Wstępny zapłon i 

rozwój podpowierzchniowych poŜarów na wysypiskach zaleŜy od wielu czynników: składu 

odpadów, zawartości wilgoci, obecności tlenu, ciśnienia wywieranego przez otoczenie na 

przestrzeń zapłonu. Samozapalenie produktów rozkładu, takich jak metan, zachodzi przy 

dostatecznym dostępie powietrza i powstaniu odpowiednio wysokiej temperatury. Podczas 

procesów egzotermicznego rozkładu biologicznego, lub chemicznego utleniania zapłon 

zachodzi wówczas, gdy dany produkt rozkładu osiągnie temperaturę samozapłonu. Dla 

metanu temperatura ta wynosi 235°C. Wzrost temperatury rozpoczyna się w momencie 

zapoczątkowania biologicznego rozkładu substancji organicznej.

W obecności tlenu oksydacja biologiczna powoduje podwyŜszenie temperatury do 60-70°C. 

Zwiększenie temperatury powoduje wzrost szybkości chemicznego utleniania odpadów. 

Wzrost temperatury do punktu samozapłonu jest następstwem, trwających nieprzerwanie 

procesów chemicznego utleniania poprzedzonych wstępnym wytworzeniem ciepła w wyniku 

procesu degradacji biologicznej. Niezbędnym warunkiem osiągnięcia temperatury 

samozapłonu jest ciągły dopływ tlenu. Związki pyroforowe, jak np. metale cięŜkie, siarka i 

Ŝelazo w obecności tlenu mogą równieŜ spowodować taki wzrost temperatury, Ŝe nastąpi 

przekroczenie punktu samozapłonu metanu. Na powierzchni wysypiska istnieje duŜo 

potencjalnych wlotów powietrza, powstają one np. w wyniku instalowania urządzeń do 

pozyskiwania lub kontroli gazu wysypiskowego. Dostęp powietrza ułatwiają równieŜ 

pęknięcia lub rysowania powierzchni powstałe w wyniku osiadania. Niemniej jednak dopływ 

powietrza do palącego się materiału jest zazwyczaj niewielki, tak, Ŝe poŜary 

podpowierzchniowe przybierają formę tlenia lub Ŝarzenia. 

Główne zagroŜenie środowiska powodowane gazem wysypiskowym związane jest z jego 

zdolnościami do tworzenia mieszanin wybuchowych z powietrzem i łatwości migracji ze 

składowiska do obszarów przyległych, właściwości wybuchowe gazu wysypiskowego są 

wynikiem obecności etanu, wodoru, tlenku węgla i siarkowodoru. 

Wodór, powstający w początkowych fazach rozkładu materii organicznej jest gazem 

łatwopalnym. Z powietrzem tworzy mieszaniny wybuchowe przy wartości 4,1-75%. Na 

szczęście będąc gazem bardzo lekkim, rozchodzi pionowo i bardzo szybko. Zostało opisane 

wiele wypadków będących następstwem eksplozji metanu wskutek powstania krytycznego 

stęŜenia (5-15% obj.) w zamkniętej przestrzeni. Gaz wysypiskowy jest mieszaniną metanu i 

innych gazów o róŜnych ladach i jego dokładne granice wybuchowości są specyficzne dla 

danego przypadku i zazwyczaj nieznane. Rozpatruje się na ogół jedynie zawartość metanu, 

którego granice wybuchowości tylko nieznacznie zaleŜą od stęŜenia obojętnych składników 

takich jak dwutlenek węgla lub azot. 

W normalnych warunkach stęŜenie metanu wewnątrz budynków nie przekracza 1,25% i nie 

osiąga 5% w granicach wysypiska. W masie odpadów metan wytwarza się zwykle w 

stęŜeniach znacznie wyŜej granicy wybuchowości, lecz rozcieńczenie powietrzem powoduje 

wstanie stęŜeń wybuchowych. Na szczęście, w większości przypadków do wybuchu nie 

dochodzi, wskutek braku aktywatora np. otwartego ognia. Problem zagroŜenia metanem staje 

się powaŜny, gdy gaz nie moŜe przedostać się w sposób naturalny do atmosfery, lub nie jest 

odzyskiwany. Gdy warstwa, na której usytuowane jest wysypisko, jest przepuszczalna lub 

gdy posiada pasma przepuszczalne, następuje pozioma migracja gazu. 

KaŜda zamknięta przestrzeń, budowla lub pojazd, moŜe działać jako pojemnik zbiorczy gazu. 

Wszędzie tam, gdzie budynek znajduje się na drodze migracji gazu metanowego, gaz 

przedostaje się do wietrzą, zbiera w zamkniętej przestrzeni i jeŜeli powstaną warunki do 

zapłonu (np. zaiskrzenie), wybucha lub zapala się. Podstawowymi drogami, którymi gaz 

moŜe dostać się do budynku są pęknięcia i szczeliny w podłodze lub ścianach oraz rury i 

przewody. Najbardziej niebezpieczne są pomieszczenia małe o słabej wymianie powietrza. 

Zabezpieczenie przed niebezpieczną wędrówką metanu poprzez grunty przyległe do 

wysypiska polega na budowie nieprzepuszczalnych zapór lub systemów wentylacyjnych. 

Stosowane są róŜne technologie, lecz w kaŜdym przypadku warstwa podłogowa musi być 

wykonana starannie tak, aby uniknąć pękania lub skutków porowatości cementu. Mogą być

stosowane nieprzepuszczalne membrany z tworzyw sztucznych (np. PFHD posiadające 

aprobatę techniczną upowaŜnionej jednostki badawczej) układane na lub pod podłogą. 

Podłogi mogą być instalowane na warstwie Ŝwiru lub pokruszonych kamieni, tworzącej 

warstwę wentylacyjną. Wewnątrz pomieszczeń powinny być zainstalowane czujniki metanu. 

ZagroŜenia dla ludzi 

Stosowanie wartości progowych poszczególnych składników gazu dla oceny toksyczności 

mieszanin gazowych, do których naleŜy gaz wysypiskowy, nie zawsze jest właściwe, gdyŜ 

nie uwzględnia pojawienia się efektów synergicznych. Jednak doniesienia o ich pojawieniu są 

rzadkie. Przyjmuje się więc, Ŝe wartości progowe stęŜenia mieszaniny gazów jest równa 

sumie ilorazów stęŜeń poszczególnych składników przez ich wartości progowe. 

Niebezpieczne substancje zagraŜające zdrowiu ludzkiemu zostały wykryte podczas wielu 

badań próbek gazu wysypiskowego, a kilka spośród najbardziej szkodliwych (benzen, 

siarkowodór, chlorek winylu) w stęŜeniach znacznie przekraczających wartości progowe. W 

takich przypadkach ze względu na moŜliwość naraŜenia ludzi, wymagane jest podjęcie 

odpowiednich działań w celu zmniejszenia ilości tych substancji i ich kontroli. 

Dwutlenek węgla powstaje w wyniku spalania odpadów, które zawierają pierwiastek węgiel. 

Cały czas na Ziemi, wraz z rozwojem społecznym i wzrostem zapotrzebowania na energię, 

obserwuje się wzrost stęŜenia dwutlenku węgla w atmosferze. Jest on co prawda 

asymilowany przez rośliny w procesie fotosyntezy i dlatego wstępują okresowe wahania 

koncentracji, lecz nadal duŜa jego część pozostaje w atmosferze. 

Dwutlenek węgla jest zaliczany do związków pośrednich pomiędzy toksycznymi i 

nietoksycznymi. Trujące działanie dwutlenku węgla nie jest, spowodowane jego 

toksycznością, lecz wypieraniem tlenu z układu oddechowego. Wykazuje tendencje do 

gromadzenia się w przestrzeniach nisko połoŜonych, gdyŜ jest cięŜszy od powietrza. Liczne 

wypadki zatruć miały miejsce up. podczas wchodzenia ludzi do piwnic. W wysokich 

stęŜeniach dwutlenek węgla posiada specyficzny, ostry zapach. Naturalne stęŜenia tego gazu 

wynoszą około 250-350 ppm. Mimo nietoksyczności posiada niską wartość progową 

wynoszącą tylko 0,5% obj. (5000 ppm), a próg ekspozycji krótkotrwałej wynosi zaledwie 

1,5%. Przebywanie w miejscu, gdzie stęŜenie CO, wynosi ponad 5% obj. stanowi powaŜne 

zagroŜenie dla Ŝycia. Objawy zatrucia dwutlenkiem węgla to mdłości i osłabienie. Przy 

zawartości 3% pojawiają się trudności w oddychaniu i bóle głowy. Przy zawartości 5 - 6% 

obj. objawy nasilają się i przy 10% pojawiają się zakłócenia wzroku i dreszcze. Warunki te 

organizm moŜe znieść jedynie przez kilka minut, po czym moŜe nastąpić śmierć. 

W wyniku niezupełnego spalania powstaje tlenek węgla – czad (CO). Jest on niezwykle 

groźny i silnie toksyczny. Jest to bezbarwny, bezwonny gaz, lŜejszy od powietrza, trudno 

rozpuszczalny w wodzie. Powoduje cięŜkie zatrucia (zaczadzenie). Najbardziej wraŜliwy na 

jego działanie jest mózg. Około 80% zawartego w powietrzu CO jest wiązana z hemoglobiną 

we krwi, tworząc karboksyhemoglobinę (HbCO), niezdolną do przenoszenia tlenu, co 

prowadzi do niedotlenienia tkanek. Przy zawartości ok. 20% HbCO we krwi mówimy o tzw. 

"ostrym zespole mózgowym" charakteryzującym się spadkiem czujności i rozróŜniania, 

sennością, dezorientacją, w końcu moŜe dojść do śpiączki i śmierci. Po długiej ekspozycji w 

warunkach wysokiego stęŜenia CO moŜe nastąpić równieŜ uszkodzenie mięśnia sercowego. 

Czas przebywania gazów reakcyjnych w temperaturach 850 -11000 0 C wynosi minimum 2s. 

Wynika z tego, Ŝe w tych warunkach następuje praktycznie całkowite utlenienie węgla do

CO2 . Pozostają jedynie śladowe ilości CO (poniŜej 1 ppm). Obecność tlenku węgla w gazach 

spalinowych na poziomie powyŜej 20 ppm (przy zawartości tlenu 11%) świadczy o 

niewłaściwie prowadzonym procesie dopalania gazów reakcyjnych. Efektem tego jest 

jednoczesny wzrost zawartości węglowodorów aromatycznych i dioksyn. Zawartość tlenku 

węgla i tlenu w gazach spalinowych stanowi obecnie podstawowy wskaźnik prawidłowego 

prowadzenia procesu spalania. Pomiar stęŜenia CO i O2 jest podstawą do dokonywania 

regulacji instalacji. Głównie dotyczy to kontroli masy wprowadzanych odpadów do komór 

spalania lub spopielania (piroliza) oraz ilości wprowadzanego powietrza nadmiarowego do 

urządzenia dopalającego spaliny. 

Tlenek węgla jest silnie trujący. Związek ten wiąŜe hemoglobinę wypierając tlen, co 

powoduje niewydolność układu oddechowego. W środowisku zawierającym 5000 ppm tlenku 

węgla powoduje śmierć po paru minutach. Wartość progowa stęŜenia CO wynosi 50 ppm. 

Siarkowodór jest równieŜ silnie trujący. Atakuje układ nerwowy. Ma działanie narkotyczne 

oddziaływując przez skórę i rozpuszczając się w tłuszczach. 

Wartość progowa stęŜenia H2S wynosi 10 ppm, a próg ekspozycji krótkotrwałej - 15 ppm. 

PowyŜej 50 ppm następuje poraŜenie powonienia w granicach 20-150 występuje podraŜnienie 

oczu i zakłócenia oddychania. StęŜenia powyŜej 400 ppm są niebezpieczne, gdyŜ zostaje 

zaatakowany układ nerwowy. PowyŜej 700 ppm zachodzi powaŜne zagroŜenie Ŝycia wskutek 

niewydolności układu oddechowego. Śmierć następuje natychmiast, gdy stęŜenie H2S 

przekracza 5000 ppm. 

Dwutlenek siarki SO2 powstaje głównie w procesie spalania paliw stałych zawierających 

zwykle domieszki siarki i jej związków. SO2 to bezbarwny gaz o ostrym, charakterystycznym 

zapachu, cięŜszy od powietrza. Czas Ŝycia SO2 w atmosferze wynosi kilka godzin, poniewaŜ 

ulega on rozpuszczeniu w wodzie powierzchniowej. Tlenki siarki powodują powstawanie 

kwaśnych deszczy, czyli opadów atmosferycznych wraz z kwasem siarkowym. Ich skutkami 

są uszkodzenia liści roślin, rozpuszczanie wapiennych budowli, zakwaszanie gleb, zmiana pH 

wód czy korozja konstrukcji metalowych. Siarka łatwo reaguje z tlenem w czasie spalania. 

Następnie w suchym powietrzu lub dzięki katalizatorom (platyna, wanad, światło słoneczne, 

ozon) dwutlenek siarki utlenia się do SO3. Podczas reakcji z tlenkiem azotu tworzy się kwas 

siarkowy (H2O+2NO+SO2→H2SO4 + N2O). Tlenki siarki powodują powstawanie kwaśnych 

deszczy, czyli opadów atmosferycznych wraz z kwasem siarkowym. 

SO2 ma działanie toksyczne, atakuje najczęściej drogi oddechowe i struny głosowe. Po 

wniknięciu do ściany dróg oddechowych przenika do krwi i dalej do całego organizmu. 

Kumuluje się w ściankach tchawicy i oskrzelach oraz w wątrobie, śledzionie, mózgu i 

węzłach chłonnych. DuŜe stęŜenie SO2 moŜe prowadzić równieŜ do zmian w rogówce oka. 

Szczególną szkodliwość na zdrowie człowieka przypisuje się jednoczesnemu skaŜeniu 

powietrza SO2 i siarczanami, jak teŜ mieszaniną SO2, cząstek stałych i innych substancji 

powstających przy spalaniu kopalin. 

Podczas spalania do atmosfery przedostają się tlenki azotu : głównie tlenek azotu (NO) i 

dwutlenek azotu (NO2). Tlenki NOx mogą powstawać w róŜny sposób, w zaleŜności od źródła 

azotu N2 i środowiska reakcji. Oprócz tlenków NO i NO2, w cyklu spalania moŜe powstać 

takŜe podtlenek azotu N2O. MoŜliwe jest tworzenie N2O oparte na produktach pośrednich 

takich jak: HCN, NH3. WyŜsza emisja N2O występuje przy niskich temperaturach spalania 

(poniŜej 1000 o C). Wówczas teŜ cząsteczki podtlenku azotu są stabilne. Przy wyŜszych 

temperaturach N2O jest redukowane do N2.

Tlenki azotu są prekursorami powstających w glebie związków rakotwórczych i 

mutagennych. 

Dwutlenek azotu moŜe reagować z rodnikami hydroksylowymi lub innymi z wytworzeniem 

kwasu azotowego: HNO3. Ten, podobnie jak kwas siarkowy H2SO4, opada wraz z opadami 

atmosferycznymi na ziemię jako kwaśny deszcz. 

Związki azotu (i siarki) zanieczyszczają zarówno powietrze (tlenki siarki i azotu), jak i glebę 

(zakwaszenie – obniŜenie jej naturalnego pH) oraz wodę (przedostając się do zbiorników 

wodnych niszczą faunę i florę). Tlenek azotu ma działanie toksyczne. ObniŜa odporność 

organizmu na infekcje bakteryjne, działa draŜniąco na oczy i drogi oddechowe, jest przyczyną 

zaburzeń w oddychaniu. 

Ilość pyłów zaleŜy od rodzaju spalania: np. ze spalania węgla pochodzi aŜ około 80-90% 

pyłów. Spalanie paliw ciekłych emituje duŜo mniejsze ilości pyłów, a pyły ze spalania gazu 

ziemnego mają pomijalne znaczenie. Pyły i drobiny wprowadzane do środowiska mogą 

podlegać róŜnym procesom w zaleŜności od wielkości. NajdłuŜej w atmosferze przebywają 

drobiny o średnicy mniejszej niŜ 2,5μm. Odległość jaką mogą pokonać drobiny zaleŜy od 

warunków meteorologicznych oraz ich własności fizycznych. Usuwanie drobin z atmosfery 

zaleŜy od ich rozmiaru, gęstości i kształtu. 

Najkrócej w atmosferze przebywają największe drobiny (o średnicy większej niŜ 10μm), 

szybko opadają one w pobliŜu źródła. Mniejsze pyły i drobiny potrafią przebyć nawet setki 

kilometrów. Aerozole mogą słuŜyć za jądra kondensacji i pyły mogą być wówczas 

wymywane z deszczem z atmosfery. 

Pyły powodują podraŜnienia naskórka i śluzówki. Najniebezpieczniejsze są pyły 

najdrobniejsze o wielkości cząstki do 5μm, które z łatwością przenikają do organizmu 

wywołując jego zatrucie, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylicę, nowotwory płuc, 

choroby alergiczne i astmę. 

Pyły opadające na liście mogą dostać się w głąb tkanek roślinnych. Większość cząstek 

ostatecznie opada na ziemię i moŜe być spoŜyta np. wraz z niedokładnie umytymi 

warzywami. 

Podobnie jak chlor, fluor jest takŜe jednym ze składników odpadów. Fluor jest uwalniany 

podczas spalania w spalarniach, których kominy nie są wyposaŜone w FGD. Po reakcjach z 

wodorem powstają fluorowodory, a następnie po reakcji z wilgotnym powietrzem powstaje 

kwas fluorowodorowy HF. Kwas fluorowodorowy rozpuszcza większość metali oprócz złota, 

platyny i ołowiu. Jest trujący, wywołuje trudno gojące się rany. 

DuŜe spalarnie, które nie są wyposaŜone w kominy odsiarczające (bez FGD), są głównym 

źródłem kwasu solnego HCl w atmosferze. Emisja HCl jest spowodowana obecnością 

śladowych ilości chloru w niektórych paliwach, takich jak węgiel czy ropa naftowa. Podczas 

spalania odpadów, cząsteczki chloru są uwalniane, a następnie reagują z wodorem do postaci 

kwasu solnego HCl.

Kwas solny jest substancją ciekłą, Ŝrącą, wydzielającą trujące i Ŝrące pary, działającym 

korodująco. W warunkach normalnych jest bezbarwną lub lekko Ŝółtą cieczą, dymiącą na 

powietrzu. 

Jest to Ŝrący, silny utleniacz. W warunkach naturalnych podchloryn sodu jest białą, nietrwałą 

substancją stałą, rozkładającą się wybuchowo. Bardziej trwały jest w postaci roztworu 

wodnego, który charakteryzuje się ostrym, duszącym zapachem chloru. Najczęściej występuje 

w postaci rozcieńczonego roztworu wodnego. Na organizm ludzki działa Ŝrąco. 

Roztwory wodne podchlorynu sodu rozkładają się między innymi z wydzieleniem chloru i 

dwutlenku chloru. SkaŜony obszar naleŜy bezwzględnie wyizolować z otoczenia. Małe ilości 

neutralizuje się roztworem kwaśnego węglanu sodu lub wodnym roztworem tiosiarczanu 

sodu. 

W warunkach normalnych wodorotlenek sodowy jest białym lub bezbarwnym ciałem stałym 

rozpływającym się w powietrzu. Substancja ta nie ma zapachu. W przemyśle i handlu 

występuje pod nazwami: wodorotlenek sodowy, soda Ŝrąca, soda kaustyczna, kaustyk. 

Stosowany jest w postaci roztworów wodnych, wodno-alkoholowych i alkoholowych. 

Taki roztwór nosi nazwę ługu sodowego. Rozpuszczaniu wodorotlenku sodowego w wodzie 

towarzyszy wydzielanie duŜej ilości ciepła. 

Wodorotlenek sodu jest substancją niepalną, nie podtrzymuje palenia i nie tworzy mieszanin 

wybuchowych z powietrzem. Jedynie w środowisku wilgotnym jego kontakt z niektórymi 

metalami (glin, cynk) powoduje powstanie wodoru, tworzącą mieszaninę wybuchową z 

powietrzem. W przypadku wystąpienia moŜliwości tworzenia się gazu wybuchowego naleŜy 

starać się szybko rozcieńczyć wodorotlenek duŜą ilością wody. 

Jest to mieszanina węglowodorów i dodatków ulepszających. Substancja ciekła, palna, część 

składników z powietrzem tworzy mieszaniny wybuchowe. W skład olejów napędowych 

wchodzą węglowodory parafinowe, naftenowe, aromatyczne, i liczne inne związki organiczne 

oraz dodatki specjalne, o budowie uzaleŜnionej od ich przeznaczenia. 

Oleje napędowe są stosowane do silników spalinowych z zapłonem samoczynnym. Składniki 

zawarte w olejach napędowych rozpuszczają lipidy ustrojowe (neurony i błony komórkowe), 

co w efekcie prowadzi do uszkodzenia i zahamowania czynności układu nerwowego, 

znieczulenia ogólnego, drgawek i śpiączki. 

W przypadku rozlewu na wolnym powietrzu, olej opałowy naleŜy zbierać mechanicznie do 

pojemników, oraz przy pomocy palnych sorbentów roślinnych. Powierzchnię rozlewiska 

naleŜy ograniczyć poprzez usypanie ziemnych obwałowań lub wykopanie rowów zbiorczych 

wyłoŜonych folią. SkaŜona gleba ulega wymianie. Rozlany olej na powierzchni akwenu 

wodnego zbiera się mechanicznie lub przy pomocy pływających sorbentów do szczelnych 

pojemników. NaleŜy prowadzić do jak najszybszego ograniczenia powierzchni zajętej przez 

rozlaną substancję. Na akwenach stawia się zapory pływające - fabryczne lub tworzone na 

obszarze akcji z dostępnych materiałów. 

PCDDs i PCDFs nie są same w sobie i nigdy nie były przedmiotem produkcji, powstają 

jednak jako niepoŜądany produkt uboczny w czasie niektórych procesów przemysłowych, 

procesów spalania, awariach itp. Jednym z głównych źródeł ich powstawania jest spalanie 

róŜnego rodzaju odpadów (komunalnych, szpitalnych, przemysłowych). Źródłem PCDDs i

PCDFs mogą być wszelkie termiczne reakcje z udziałem chlorowanych aromatycznych 

prekursorów np. procesy spalania organicznych materiałów w obecności źródła chlorowca, 

zwłaszcza w warunkach deficytu tlenowego. 

Dioksyny tworzą się głównie w procesie termicznej kondensacji z substancji będących ich 

prekursorami (obecnych w śmieciach chlorofenoli, chlorowanych bifenyli itp.), wskutek 

rekombinacji wolnych rodników w strefie gorącej procesu dopalania spalin, a takŜe w 

procesie katalitycznej syntezy na powierzchni aktywnych katalitycznie cząstek popiołu, juŜ w 

chłodniejszej strefie reakcji w temperaturze około 400°C. Chlorodioksyny i furany tworzą się 

w bardzo szerokim zakresie temperatur w procesach spalania od ok. 400°C do ok. 1000°C, a 

zaokludowane na cząstkach popiołów są w praktyce termicznie niezniszczalne nawet powyŜej 

1000°C. 

PCDD/PCDF istnieją w stałych odpadach pozostałych po procesie spalania, takich jak 

opadające pyły, hałdy, pyły i drobiny unoszące się w powietrzu. 

Polichlorowane dioksyny ulegają rozkładowi w świetle nadfioletowym (obecnym w świetle 

słonecznym) do duŜo mniej toksycznych związków. Silne światło słoneczne jest obecnie 

jedynym ratunkiem dla skaŜonych dioksynami terenów. Naturalne więc źródło niszczenia 

tych związków przynajmniej w obrębie duŜych miast (szczególnie Krakowa i na terenie miast 

Śląska) jest na tyle osłabione, Ŝe naleŜy liczyć się tu ze stosunkowo największym 

nagromadzeniem się dioksyn, zwłaszcza w glebie w ciągu najbliŜszych lat. Powierzchnie liści 

wielu drzew i krzewów, pokryte substancjami woskowatymi stwarzają doskonałe warunki do 

szybkiego niszczenia dioksyn pod wpływem światła słonecznego. 

Dioksyny naleŜą do najsilniej działających trucizn poznanych przez człowieka. Udowodniono 

w badaniach klinicznych, Ŝe dioksyny działają silnie mutogennie, naruszając właściwą 

strukturę kodu genetycznego rozmnaŜających się komórek Ŝywych organizmów. 

Wielokrotnie stwierdzono u osób o podwyŜszonej w stosunku do przeciętnej zawartości 

dioksyn w organizmie, powstawanie komórek nowotworowych. 

Istnieje 75 rodzajów dioksyn i 135 rodzajów furanów. Wielkość emisji tych związków do 

atmosfery określa wskaźnik ich toksyczności (TEF) odpowiedni dla kaŜdego rodzaju 

związku. Najbardziej toksycznym izomerem PCDDs, a więc najwaŜniejszym z punktu 

widzenia ochrony środowiska, a tym samym i analityki, jest 2,3,7,8-tetrachloro- dibenzo-pdioksyna 

o wzorze C12H4Cl402. Najczęściej uŜywanym w stosunku do tego związku skrótem 

jest TCDD. TCDD jest ciałem stałym krystalizującym w postaci bezbarwnych igieł. 

W wyniku prowadzonych badań nad zawartością toksycznych substancji chemicznych w 

gazach spalinowych ze spalarni odpadów przemysłowych wykazano, Ŝe pomimo tak 

rygorystycznych warunków spalania przy zawartości chloru poniŜej 10mg/kg (0,001%) 

spalanych odpadów polichlorowane bifenyle, polichlorowane dibenzodioksyny i 

dibenzofurany powstają w gazach spalinowych w stęŜeniu nawet 100 ng-TEQ/m3. W 

praktyce więc wszystkie spalarnie odpadów muszą być wyposaŜane w bardzo sprawne 

systemy oczyszczania spalin. Nie wystarczą tu rozwiązania oparte o cyklony odpylające i 

płuczki alkaliczne. Wymagane są systemy katalitycznego utleniania i odchlorowania lub w 

ostateczności wielostopniowe filtry adsorpcyjne w połączeniu z bardzo sprawnie działającymi 

urządzeniami odpylającymi. 

Znaczne zastosowanie znajdują teŜ niektóre chlorowe pochodne związków organicznych.

Gazowy chlor ma kolor Ŝółto-zielony i jest trujący. Jest cięŜszy od powietrza. Posiada ostry, 

duszący zapach. Po wydostaniu się ze zbiornika szybko odparowuje, tworząc cięŜki obłok 

ścielący się tuŜ nad powierzchnią ziemi. Powoduje podraŜnienia błon śluzowych oczu, nosa, 

górnych dróg oddechowych. Wywołuje łzawienie, kichanie, ślinotok i kaszel - połączone z 

bólami głowy i w okolicy mostka. Przy wyŜszych stęŜeniach występuje 

obrzęk płuc i śmierć. Chlor uŜywany jest w instalacjach do uzdatniania wody. 

Do najwaŜniejszych zanieczyszczeń występujących w wodach powierzchniowych, które 

pojawiają się w następstwie zrzutu do nich ścieków, moŜna zaliczyć m.in. fenole. Są to 

pochodne węglowodorów aromatycznych (WWA). 

Fenol jest czysty bezbarwny, w obecności związków Ŝelaza przyjmuje barwę róŜową albo 

brunatną. Jest to substancja krystaliczna o silnym charakterystycznym zapachu Powoduje 

trudno gojące się oparzenia, jego opary są trujące i palne. Jest słabo rozpuszczalny w wodzie. 

Ma właściwości Ŝrące. 

Cyjanek potasu w warunkach normalnych jest białym, krystalicznym proszkiem 

rozpływającym się na powietrzu, o zapachu gorzkich migdałów. Pod wpływem kwasów 

mineralnych i organicznych oraz wilgoci, cyjanek potasu rozkłada się szybko z wydzieleniem 

silnie toksycznego cyjanowodoru, który tworzy mieszaniny wybuchowe z powietrzem. 

Roztwory wodne mają odczyn silnie alkaiczny. Cyjanek potasu jest silną trucizną. Zatrucie 

moŜe nastąpić na drodze pokarmowej, poprzez wdychanie par i płynów, a takŜe przez 

wilgotną skórę lub zranienia. 

Cyjanek miedzi w warunkach normalnych jest krystalicznym ciałem stałym o barwie zielonej. 

Pod wpływem kwasów mineralnych i organicznych oraz wilgoci, cyjanek miedzi rozkłada się 

szybko z wydzieleniem silnie toksycznego cyjanowodoru, który tworzy mieszaniny 

wybuchowe z powietrzem. Roztwory wodne mają odczyn silnie alkaiczny. 

Cyjanek srebra w warunkach naturalnych jest krystalicznym ciałem stałym. Nie rozpuszcza 

się w wodzie. Pod wpływem kwasów mineralnych i organicznych, a nawet dwutlenku węgla 

z powietrza oraz wilgoci, rozkłada się szybko z wydzieleniem silnie toksycznego 

cyjanowodoru, który tworzy mieszaniny wybuchowe z powietrzem. 

Wszystkie powyŜej wymienione cyjanki (potasu, miedzi i srebra) działają szybko 

doprowadzając na ogół do śmierci. Dawka śmiertelna wynosi 2 mg/kg wagi człowieka. 

SkaŜenia gruntu i wody likwidują ratownicy wyposaŜeni w kompletne gazoszczelne ubrania 

ochronne i rękawice gumowe oraz ochraniacze dróg oddechowych z odpowiednimi 

pochłaniaczami. SkaŜony grunt podlega neutralizacji 20% wodnym roztworem siarczanu 

Ŝelazowego. SkaŜone akweny wyłączone są z wszelkiej działalności gospodarczej. 

Cyjanek kadmu w warunkach normalnych jest białym, krystalicznym ciałem stałym. Pod 

wpływem ogrzewania ulega rozkładowi. Pod wpływem kwasów mineralnych i organicznych 

oraz wilgoci, cyjanek kadmu rozkłada się szybko z wydzieleniem silnie toksycznego 

cyjanowodoru, który tworzy mieszaniny wybuchowe z powietrzem. Roztwory wodne mają 

odczyn silnie alkaiczny. Cyjanek kadmu zbiera się mechanicznie do hermetycznych 

pojemników z twardego tworzywa sztucznego lub metalowych bębnów, zamykanych deklami 

przy pomocy taśm. SkaŜona gleba podlega wymianie, skaŜone akweny nie mogą być 

gospodarczo wykorzystane do czasu wyraŜenia zgody przez organy sanitarne.

Znaczna część lotnych związków organicznych obecnych w gazie wysypiskowym jest trująca 

i posiada działanie kancerogenne. NaleŜą do nich benzen, chlorek winylu i chloroform. 

Toksyczność węglowodorów jest wiązana z ich działaniem i draŜniącym i narkotycznym. 

Efekt ten występuje wyłącznie w przypadku toluenu, ksylenu i propylobenzenu. Mimo, Ŝe juŜ 

rozcieńczenie powietrzem atmosferycznym w stosunku 1000-10000 razy większości 

przypadków doprowadza do obniŜenia stęŜenia składników toksycznych do wielkości poniŜej 

granicy bezpieczeństwa dla człowieka, to skazane jest ograniczenie dostępu do miejsc, gdzie 

złoŜono świeŜe odpady, ludziom o stwierdzonych zaburzeniach nerwowych lub 

oddechowych. wskazane jest równieŜ monitorowanie zamkniętych przestrzeni, gdzie 

współczynnik rozcieńczenia moŜe nie być wystarczająco duŜy. Jest bardzo prawdopodobne, 

Ŝe ludzie przebywający na wysypisku podczas przebudowy zamkniętych starych wysypisk, 

mogą być naraŜeni na zatrucie. W tych przypadkach zabezpieczenie stanowi rozcieńczenie 

rzędu 104-106. 

SCENARIUSZE: 

Dla Siekierek: 

a) PoŜar na wysypisku - uwolnienie 8 860 000 ton metanu (przy zał.0,4t/m 3 ). 

b) PoŜar na wysypisku - uwolnienie 1 100 000 ton metanu (przy zał. 5% odpadów). 

c) Wybuch pojemnika z chlorem: 1600 kg. 

Dla Huty: 

a) PoŜar na wysypisku - uwolnienie 1 600 000 ton metanu (zał.0,4t/m 3 ). 

b) PoŜar na wysypisku - uwolnienie 200 000 ton metanu (zał. 5% odpadów). 

c) Wybuch pojemnika z chlorem: 1600 kg. 

Do obliczeń przyjęto temp. otoczenia 25C, ciśnienie atmosferyczne 1013hPa, wilgotność 

20%. 

Poza tym kaŜdy scenariusz przeliczono dla dwóch warunków stabilności atmosfery: 

I - prędkość wiatru przyjęto jako 5m/s, bezchmurne niebo, teren urbanistyczny, a stabilność 

atmosfery jako B (umiarkowanie niestabilna); 

II - prędkość wiatru przyjęto jako 2m/s, a stabilność atmosfery jako C/D (neutralna). 

WYNIKI: 

W wyniku składowania róŜnych odpadów na wysypisku zawsze znajduje się pewna ilość 

metanu. Według róŜnych źródeł objętość metanu naleŜy szacować przy załoŜeniu 0,4t/m 3 lub 

5% objętości składowiska. PoniŜej przedstawiono schematy wybuchu metanu przy pierwszym 

i drugim załoŜeniu na wysypiskach w Siekierkach oraz Hucie. Obszar samego wybuchu 

(promień o średnicy kilkudziesięciu metrów) nie jest wielki, natomiast naleŜy się liczyć z tym 

Ŝe fala uderzeniowa jest znacznie większa oraz Ŝe przy poŜarze wysypiska emitowane są 

równieŜ inne substancje szkodliwe, z których moŜe powstać chmura gazu groźnego dla 

zdrowia i Ŝycia ludzkiego. 

Oba analizowane wysypiska zawierają odpady niebezpieczne, naleŜące do I kategorii 

odpadów niebezpiecznych. Przeanalizowano i przedstawiono obszar skaŜenia dla przypadku 

uwolnienia około 1,5 tony ciekłego chloru. Po 12 godzinach od uwolnienia chloru teren 

skaŜony obejmuje obszar o najdłuŜszej średnicy około 5km. Wyraźnie widać, Ŝe po 12 

godzinach od momentu uwolnienia w przypadku większej prędkości wiatru teren skaŜony jest 

nieco mniejszy (około 4km), poniewaŜ tak szybki wiatr zdąŜył juŜ rozwiać i rozproszyć

zanieczyszczenie Natomiast w przypadku wiatru o prędkości 2m/s czyli stabilności atmosfery 

C/D teren skaŜony jest większy (6km) i zanieczyszczenie cały czas pozostaje nad 

zaznaczonym terenem. RównieŜ osób poszkodowanych jest wówczas znacznie więcej. 

a) Scenariusz: poŜar na wysypisku w Siekierkach- uwolnienie 8 860 000 ton metanu 

(przy zał.0,4t/m 3 ) 

Warunki pogodowe I, poŜar na wysypisku - uwolnienie 8 860 000 ton metanu (przy 

zał.0,4t/m 3 ) 

Warunki pogodowe II, poŜar na wysypisku - uwolnienie 8 860 000 ton metanu (przy 

zał.0,4t/m 3 )

) Scenariusz: poŜar na wysypisku w Siekierkach- uwolnienie 1 100 000 ton metanu 

(przy zał. 5% odpadów) 

Warunki pogodowe I, poŜar na wysypisku - uwolnienie 1 100 000 ton metanu (przy zał. 5% 

odpadów) 

Warunki pogodowe II, poŜar na wysypisku - uwolnienie 1 100 000 ton metanu (przy zał. 5% 

odpadów)

c) Scenariusz: wybuch pojemnika z chlorem: 1600kg na Siekierkach 

Warunki pogodowe I, wybuch pojemnika z chlorem (1600kg) w Siekierkach 

Warunki pogodowe II, wybuch pojemnika z chlorem (1600kg) w Siekierkach

a) Scenariusz: poŜar na wysypisku w Hucie- uwolnienie 1 600 000 ton metanu (przy 

zał.0,4t/m 3 ) 

Warunki pogodowe I, poŜar na wysypisku w Hucie- uwolnienie 1 600 000 ton metanu (przy 

zał.0,4t/m 3 ) 

Warunki pogodowe II, poŜar na wysypisku w Hucie- uwolnienie 1 600 000 ton metanu (przy 

zał.0,4t/m 3 )

) Scenariusz: poŜar na wysypisku w Hucie- uwolnienie 200 000 ton metanu (zał. 5% 

odpadów) 

Warunki pogodowe I, poŜar na wysypisku w Hucie- uwolnienie 200 000 ton metanu (zał. 5% 

odpadów) 

Warunki pogodowe II, poŜar na wysypisku w Hucie- uwolnienie 200 000 ton metanu (zał. 5% 

odpadów)

c) Scenariusz: wybuch pojemnika z chlorem: 1600kg - Huta 

Warunki pogodowe I, wybuch pojemnika z chlorem: 1600kg - Huta 

Warunki pogodowe II, wybuch pojemnika z chlorem: 1600kg - Huta

Załącznik 1 Wartości progowe AEGL dla bojowych środków 

trujących dla ludności cywilnej. 

1) ParaliŜujące środki trujące 

Poziom 

naraŜenia 

AEG L -1 

AEGL - 2 

AEGL - 3 

Scenariusz 

naraŜenia 

10 min 

30 min 

1 h 

4h 

8h 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

2) Parzące środki trujące 

Poziom 

naraŜenia 

AEG L -1 

AEGL - 2 

Scenariusz 

naraŜenia 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

GA 

(Tabun) 

(CASNR - 

77-81-6) 

0.0069 

0.0040 

0.0028 

0.0014 

0.0010 

0.087 

0.050 

0.035 

0.017 

0.013 

0.76 

0.38 

0.26 

0.14 

0.10 

Sulpfur Mustard 

(gaz 

musztardowy) 

iperyt) 

(CASRN - 

505-60-2 

0.40 

0.13 

0.067 

0.017 

0.0083 

0.60 

0.20 

0.10 

0.025 

0.013 

GB 

(Sarin) 

(CASNR - 

107-44-8 ) 

0.0069 

0.0040 

0.0028 

0.0014 

0.0010 

0.087 

0.050 

0.035 

0.017 

0.013 

0.38 

0.19 

0.13 

0.070 

0.051 

Nitrogen 

Mustard 

(iperyt 

azotowy) 

(CASRN - 

538-07-8) 

GD/GF 

(Soman) 

(CASNR - 

96-64-0) 

0.0035 

0.0020 

0.0014 

0.00070 

0.00050 

0.044 

0.025 

0.018 

0.0085 

0.0065 

0.38 

0.19 

0.13 

0.070 

0.051 

Lewisite 

(luizyt) 

(CASNR - 

541-25-3) 

VX 

methylphospho 

nothioic acid 

(CASNR - 

5078269-9) 

0.00057 

0.00033 

0.00017 

0.00010 

0.000071 

0.0072 

0.0042 

0.0029 

0.0015 

0.00104 

0.029 

0.015 

0.010 

0.0052 

0.0038 

Jednostka 

BD BD mg/m 3 

0.13 

0.044 

0.022 

0.0056 

0.0028 

0.65 

0.23 

0.12 

0.035 

0.018 

mg/m 3 

Jednostka 

mg/m 3 

mg/m 3 

mg/m 3

AEGL - 3 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

BD – brak wystarczających danych 

3) Duszące środki trujące 

Poziom 

naraŜenia 

AEG L -1 

AEGL - 2 

AEGL - 3 

Scenariusz 

naraŜenia 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

10 min 

30 min 

1 h 

4 h 

8 h 

BD – brak wystarczających danych 

3.9 

2.7 

2.1 

0.53 

0.27 

Phosgene 

(fosgen) 

(CASRN – 

75-44-5) 

BD 

0.60 

0.60 

0.30 

0.080 

0.040 

3.6 

1.5 

0.75 

0.20 

0.090 

2.2 

0.74 

0.37 

0.093 

0.047 

Chlorine 

(chlor) 

(CASRN - 

7782-50-5) 

0.50 

0.50 

0.50 

0.50 

0.50 

2.8 

2.8 

2.0 

1.0 

0.71 

50 

28 

20 

10 

7.1 

3.9 

1.4 

0.74 

0.21 

0.11 

Phosphine 

(fosfina) 

(CASRN - 

7803-51-2) 

mg/m 3 

Jednostka 

BD ppm 

4.0 

4.0 

2.0 

0.50 

0.25 

7.2 

7.2 

3.6 

0.90 

0.45 

ppm 

ppm

Załącznik 2 Tabela wartości progowych AEGL/ERPG/TEEL 

Uwaga: JeŜeli dana substancja nie posiadała wartości normy AEGL ani ERPG została dla niej uŜyta wartość TEEL – w kolumnach TEEL dla 

substancji pisanych tłustym drukiem są zatem wpisane wartości AEGL lub przy jej braku ERPG. 

Tabela 2.1. Wartości progowe AEGL/ERPG/TEEL dla toksycznych substancji przemysłowych. 

Nazwa substancji Nazwa angielska CAS NR TEEL-0 TEEL-1 TEEL-2 TEEL-3 Jednostka Komentarz 

(3,3-Dimetylo-2-butylo 

metylofosfonofluorydat, GD) 

2-chloroetanol 

etylenochlorohydryna 

alkohol 2-chloroetylowy 

chlorohydryna etylenu 

aceton 

propanon 

keton dimetylowy 

akrylonitryl 

cyjanek winylu 

nitryl kwasu akrylowego 

amoniak bezwodny 

Soman (3,3-Dimethyl-2-butyl 

methylphosphonofluoridate, 

GD) 96-64-0 0.00003 0.00018 0.0022 0.017 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3. 

Ethylene chlorohydrin 

Acetone 

Acrylonitrile 

Ammonia 

107-07-3 1 1 7 7 ppm 

67-64-1 200 200 3200 5700 ppm Tymczasowe AEGL-1, -2, -3. 

107-13-1 2 10 35 75 ppm ERPG-1, -2, -3 

Tymczasowe AEGL-2, -2, -3, 

7664-41-7 25 30 160 1100 ppm ERPG-1, -2, -3. 

bezwodnik octowy Acetic Anhydride 108-24-7 5 5 5 200 ppm 

butan Butane 106-97-8 800 2400 4000 19000 ppm 

chlor 

chloran(I) sodu 

Chlorine 

7782-50-5 0.5 0.5 2 20 ppm 

podchloryn sodowy, roztwór Sodium hypochlorite 

zawierający ... % aktywnego Cl 

chloro(fenylo)metan 

7681-52-9 25 75 500 500 mg/m3 

(chlorometylo)benzen 

chlorek benzylu 

α-chlorotoluen 

Benzyl chloride 

100-44-7 1 1 10 25 ppm ERPG-1, -2, -3 

ERPG-1, -2, -3, Końcowe AEGL- 

2, -3.

chloroform 

trichlorometan 

Chloroform 

67-66-3 2 2 64 3200 ppm 

ERPG-2, -3, Tymczasowe AEGL- 

2, -3 

chlorowodór, bezwodny Hydrogen chloride 

(Hydrochloric acid) 7647-01-0 0.5 1.8 22 100 ppm ERPG-1, -2, -3, Końcowe AEGL. 

cyjanowodór Hydrogen cyanide 

(Hydrocyanic acid) 74-90-8 2 2 7.1 15 ppm ERPG-2, -3, Końcowe AEGL 

dichlorek siarki Sulfur monochloride 10025-67-9 1 1 1 5 ppm 

dichloro-1-fluoroetan Dichloro-1-fluoroethane, 1,1- 

(HCFC-141b Freon 141) 1717-00-6 500 1000 1700 3000 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3 

dimetyloamidocyjanofosforan Ethyl dimethylamido- 

etylu 

cyanophosphate (Tabun GA) 77-81-6 0.00013 0.00042 0.0053 0.039 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3. 

dinitrofenol Dinitrophenol 25550-58-7 0.25 0.75 5 25 mg/m3 

disiarczek węgla 

Carbon disulfide 

75-15-0 4 4 160 480 ppm 

ERPG-1, -2, -3, Tymczasowe 

AEGL-2, -3. 

etanol 

alkohol etylowy 

Ethyl alcohol (ethanol) 

64-17-5 1000 3000 3300 3300 ppm 

Etylo-Sdimetyloaminoetylometylofosf 

onotiolat 

fluorowodór 

Fosfina 

Ethyl-S-dimethylaminoethyl 

methylphosphonothiolate (VX 

nerve agent) 50782-69-9 5E-06 1.6E-05 0.00027 0.00091 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3. 

Hydrogen fluoride 

(Hydrofluoric acid) 

Phosphine 

7664-39-3 1 1 24 44 ppm 

7803-51-2 0.3 1 2 3.6 ppm 

ERPG-1, -2, -3 10-min ERPG-1, - 

2, -3: 2 ppm, 50 ppm, 170 ppm. 

Końcowe AEGLs. 

ERPG-2, -3, Tymczasowe AEGL- 

2, -3 

fosgen 

chlorek karbonylu 

Phosgene 

ERPG-2, -3, Końcowe AEGL-2, - 

tlenochlorek węgla 

75-44-5 0.1 0.1 0.3 0.75 ppm 3. 

hydrazyna dwuamina 

Hydrazine 

302-01-2 0.1 0.1 13 35 ppm 


AEGL 

izocyjanian butylu Butyl isocyanate, n- 111-36-4 0.0035 0.01 0.05 1 ppm ERPG-1, -2, -3 

izocyjanian metylu Methyl isocyanate 624-83-9 0.02 0.025 0.067 0.2 ppm ERPG-1, Końcowe AEGL -2, -3 

izopropylometanofluorofosfon Isopropyl methanefluoro- 

at(SarinGB) 

phosphonate (Sarin GB) 107-44-8 0.00015 0.00048 0.006 0.022 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3. 

kwas azotowy(V) ... % Nitric acid WFNA (White 

Fuming) 7697-37-2 0.53 0.53 24 92 ppm AEGL-1, -2, -3, ERPG-1, -2, -3

kwas cyjanowodorowy ...% Hydrogen cyanide 

kwas pruski ...% 

(Hydrocyanic acid) 74-90-8 2 2 7.1 15 ppm ERPG-2, -3, Końcowe AEGLs 

kwas siarkowy(VI) ... % Sulfuric acid 7664-93-9 1 2 10 30 mg/m3 ERPG-1, -2, -3 

metanol 

alkohol metylowy 

Methyl alcohol (Methanol) 

67-56-1 200 530 2100 7100 ppm 


AEGL-1, -2, -3 

nadtlenek wodoru, roztwór ... 

% 

Hydrogen peroxide 

7722-84-1 1 10 50 100 ppm ERPG-1, -2, -3 

nitrapiryna (PN) 2-chloro-6- Nitrapyrin (2-Chloro-6- 

(trichlorometylo)pirydyna (trichloromethyl)pyridine) 1929-82-4 15 20 50 400 mg/m3 

octan etylu 

ester etylowy kwasu octowego 

oksiran 

Ethyl acetate 

141-78-6 400 400 400 2000 ppm 

epoksyetan 

Ethylene oxide (Oxirane) 

ERPG-2, -3, Tymczasowe AEGLtlenek 

etylenu 

75-21-8 1 5 45 200 ppm 2, -3. 

paliwo do silników 

odrzutowych ( JP-5 i JP-8) 

Jet fuels (JP-5 and JP-8) 

70892-10-3 100 290 500 500 mg/m3 Tymczasowe AEGL-1, -2, -3 

paliwo otto ( głównie 

dwuazotan glikolu 

propylenowego 6423-43-4) 

Otto Fuel (mainly Propylene 

Glycol Dinitrate 6423-43-4) 

106602-80-6 0.05 0.17 1 13 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3 

propan Propane 74-98-6 1000 2100 2100 2100 ppm 

propan-2-ol alkohol 

izopropylowy (2) 

Isopropyl alcohol 

67-63-0 400 400 2000 2000 ppm 

siarczek 2-chloroetylu Bis(2-chloroethyl) sulfide 

(HD Sulfur mustard) 505-60-2 0.0035 0.01 0.02 0.32 ppm Końcowe AEGL-1, -2, -3. 

siarkowodór 

Hydrogen sulfide 

7783-06-4 0.51 0.51 27 50 ppm 


AEGL-1, -2, -3 

tetrachloroeten 

tetrachloroetylen 

perchloroetylen 

Perchloroethylene 

(Tetrachloroethylene) 

127-18-4 25 35 230 1200 ppm 


AEGL-1, -2, -3 

toluen 

metylobenzen 

Toluene 

108-88-3 200 200 510 2900 ppm 


AEGL-1, -2, -3 

trimetyloamina (3) 

triazotan propano-1,2,3-triylu 

Trimethylamine 75-50-3 5 15 100 500 ppm ERPG-2, -3 

triazotan glicerolu 

Nitroglycerin 

nitrogliceryna 

55-63-0 0.1 0.1 2 75 mg/m3 

wodorotlenek potasu Potassium hydroxide 1310-58-3 2 2 2 150 mg/m3

wodorotlenek sodu Sodium hydroxide 1310-73-2 0.5 0.5 5 50 mg/m3 ERPG-1, -2, -3

Załącznik 3 Działania w strefach zagroŜeń 

Zamknięcie strefy przy 

niewielkim wycieku 

Najpierw 

zaniknąć 

strefę 

zagroŜenia 

z kaŜdej 

strony 

Potem 

ostrzegać 

w kier. 

wiatru 

lub 

ewakuować 

(wiatr 

boczny 

- połowa 

odległości) 

Ostrzeganie lub 

ewakuacja przy 

większym wycieku 

Najpierw 

zamknąć 

strefę 

zagroŜenia 

z kaŜdej 

strony 

Potem 

ostrzegać 

w kier. 

wiatru 

lub 

ewakuować 

(wiatr 

boczny 

- połowa 

odległości) 

m 

m m m 

AMONIAK, bezwodny, skroplony 50 300 100 1500 

ROZTWORY AMONIAKU, uwodnione. 

gęstość wzgl mniejsza niŜ 0,88 przy 15'C 

ponad 50% wag amoniaku 

50 300 100 1500 

FLUOREK BOROWY 500 8000 500 8000 

TRÓJFLUOREK BOROWY 500 8000 500 8000 

TLENEK WĘGLA 50 500 50 1300 

CHLOR 300 5000 500 8000 

GAZ ŚWIETLNY 100 1500 500 8000 

GAZ MIEJSKI 100 1500 500 8000 

CYJANOGEN. skropl 100 1500 100 1500

DWUCYJAN. skropl 100 1500 100 1500 

TLENEK ETYLENU, czysty lub z azotem 50 1300 200 3000 

DWUTLENEK WĘGLA i TLENEK ETYLENU. 

MIESZANKI. 

ponad 6% wag. tlenku etylenu 

50 1300 400 6500 

FLUOR, zgeszczony 200 3000 200 3000 

BROMOWODÓR. bezwodny 500 8000 500 8000 

CHLOROWODÓR, bezwodny 200 3000 400 6500 

KWAS PRUSKI, bezwod . stabil 200 3000 200 3000 

CYJANOWODÓR bezwod. stabil. 200 3000 200 3000 

KWAS CYJANOWODOWY. bezw . stabil. 200 3000 200 3000 

FLUOROWODÓR, bezwod 100 1500 300 5000 

SIARKOWODÓR, skropl 500 8000 500 8000 

AMINOMETAN. bezwod 50 1300 300 5000 

METYLOAMINA. bezw 50 1300 300 5000 

MONOMETYLOAMINA. bezwodna 50 1300 300 5000 

BROMOMETAN 200 3000 300 5000 

BROMEK METYLU 200 3000 300 5000 

MERKAPTAN METYLOWY 50 1300 400 3000 

CZTEROTLENEK AZOTU, skroplony 50 1300 400 3000 

DWUTLENEK AZOTU skroplony 50 1300 400 3000 

CHLOREK NITROZYLU 50 600 400 3000 

TLENOCHLOREK WĘGLA 500 8000 500 8000 

FOSGEN 500 8000 500 8000 

DWUTLENEK SIARKI skroplony 200 3000 500 8000 

AKROLEINA. stabil. 300 5000 400 6500 

ALDEHYD AKRYLOWY, stabilizowany 300 5000 400 6500 

ALDEHYD ALLILOWY. stabilizowany 300 5000 400 6500 

ALKOHOL ALLILOWY 50 1300 50 1300

PROPANOL 50 1300 50 1300 

ALKOHOL PROPYLOWY 50 1300 50 1300 

CHLOROHYDRINA ETYLENOWA 50 1300 50 1300 

DWUCHLOROETANOL 50 1300 50 1300 

BUTEN-2-AL stabil 50 300 50 600 

ALDEHYD KROTONOWY. stabilizowany 50 300 50 600 

TRÓJMETYLOAMINA stabilizowana 50 300 50 600 

ALDEHYD PROPYLENU, stabilizowany 50 300 50 600 

1.1 DWUMETYLO-HYDRAZYNA 400 6500 500 8000 

DWUMETYLOHYDRAZYNA, niesymetryczna 400 6500 500 8000 

MRÓWCZAN CHLOROMETANOWY 50 300 50 300 

CHLOROMRÓWCZAN ETYLU 50 300 50 300 

ETYLENOIMIN, stabil. 200 3000 300 5000 

DWUMETYLENOIMIN, stabilizowany 200 3000 300 5000 

CHLOROMRÓWCZAN METYLOWY 50 1300 200 3000 

WĘGLAN METYLOCHLOROWY 50 1300 200 3000 

MRÓWCZAN METYLOCHLOROWY 50 1300 200 3000 

ETER CHLOROWO-METYLOWY 50 300 50 600 

CHLOROMETOKSYMETAN 50 300 50 600 

ETER METYLOWO-CHLOROWY 50 300 50 600 

METYLOHYDRAZYNA 500 8000 500 8000 

KARBONYL NIKLOWY 500 8000 500 8000 

CZTEROKARRBONYL NIKLOWY 500 8000 500 8000 

PENTABOROWODOR 500 8000 500 8000 

CZTERONITROMETAN 50 600 50 1300 

CYJANOHYDRYNA ACETONU stabil. 50 300 50 300 

ARSENIANY, ciekłe g. i. n. w. 50 300 50 300 

ARSENINY, ciekłe g. i. n. w. 50 300 50 300 

ZWIĄZKI ARSENU, ciekłe, g. i. n. w. 50 300 50 300

ZWIĄZKI ARSENU, organiczne, ciekłe, g. i. n. w. 50 300 50 300 

CHLOREK ARSENU 400 6500 500 8000 

TRÓJCHLOREK ARSENU 400 6500 500 8000 

CHLOREK ARSENAWY 400 6500 500 8000 

BROMOACETON 50 300 50 300 

CHLOROPIKRYNA 200 3000 300 5000 

TRÓJCHLORONITROMETAN 200 3000 300 5000 

NITROCHLOROFORM 200 3000 300 5000 

CHLOROPIKRYNA i MIESZANKI BROMKU METYLU 50 1300 400 6500 

CHLOROPIKRYNA i MIESZANKI CHLORKU METYLU 50 1300 50 1300 

MIESZANKI CHLOROPIKRYNY g.inw 200 3000 300 5000 

CHLOREK CYJANU, stabilizowany 500 8000 500 8000 

SIARCZAN METYLU 50 600 50 600 

DWUMETYLOWY ESTER KWASU SIARKOWEGO 50 600 50 600 

DWUBROMEK ETYLENU 50 300 50 300 

1.2-DWUBROMOETAN 50 300 50 300 

KWAS CYJANOWODOROWY bezwodny, slabil 

wchłonięty w porowaty, obojętny materiał 

200 3000 200 3000 

CYJANOWODÓR, bezw slabil . wchłonięty 

w porowaty, obojętny materiał 

200 3000 200 3000 

KWAS PRUSKI, bezw stabil , wchłonięty 

200 3000 200 3000 

w porowaty, obojętny materiał 

TLENEK AZOTU 200 3000 200 3000 

MERKAPTAN PERCHLOROMETYLOWY 50 1300 50 1300 

CZTEROCHLOREK TIOKARBONYLOWY 50 1300 50 1300 

CHLOREK TRÓJCHLOROMETANOSULFONOWY 50 1300 50 1300 

CHLOROACETON. stabilizowany 50 300 50 300 

JEDNOCHLOROACETON 50 300 50 300 

CHLOROACETOFENON. ciekły lub stały 300 5000 400 6500

CHLOREK FENACYLOWY. ciekły lub siały 300 5000 400 6500 

FENYLOCHLOROMETYLOKETON. ciekły lub siały 300 5000 400 6500 

CZTEROETYLODWUTIOPIROFOSFORAN 50 300 50 300 

ALLILOCHLOROMRÓWCZAN 50 300 50 300 

CHLOROMRÓWCZAN ALLILU 50 300 50 300 

CHLOR OWEGLAN ALLILU 50 300 50 300 

TRÓJCHLOREK BOROWY 300 3000 500 8000 

BROM 500 8000 500 8000 

ROZTWORY BROMU 500 8000 500 8000 

PENTAFLUOREK BROMU 500 8000 500 8000 

TRÓJFIUOREK BROMU 50 1300 50 1300 

TRÓJFLUOREK CHLORU 300 5000 500 8000 

KWAS CHLOROOCTOWY, ciekły 50 300 50 300 

KWAS JEDNOCHLOROOCTOWY. ciekły 50 300 50 300 

KWAS CHLOROSULFONOWY 50 300 50 300 

TRÓJCHLOREK FOSFORU 300 5000 500 8000 

TLENOCHLOREK FOSFORU 200 3000 300 5000 

DWUCHLOREK DWUSIARKI 200 3000 200 3000 

CHLOREK SIARKI 200 3000 200 3000 

DWUCHLOREK SIARKI, stabilizowany 200 3000 200 3000 

BEZWODNIK SIARKOWY, stabilizowany 50 600 50 1300 

TRÓJTLENEK SIARKI stabilizowany 50 600 50 1300 

OLEUM 50 600 50 600 

KWAS PIROSIARKOWY 50 600 50 600 

KWAS SIARKOWY, dymiący 50 600 50 600 

CHLOREK TIONYLU 300 5000 400 6500 

CHLOREK TYTANU 50 300 50 300 

CZTEROCHLOREK TYTANU 50 300 50 300 

CZTEROFLUOREK KRZEMU 400 6500 500 8000

BROMEK CYJANU 300 5000 300 5000 

BROMOCYJAN 300 5000 300 5000 

ETYLODWUCHLOROARSYNA 50 300 50 300 

BOROETAN 500 8000 500 8000 

SZEŚCIOWODOREK DWUBORU 500 8000 500 8000 

2,2-ETER CHLOROETYLOWY 50 300 50 300 

TLENEK DWUCHLOROETYLOWY 50 300 50 300 

ETER DWYCHLORODWUETYLOWY 50 300 50 300 

GAZY POD CIŚNIENIEM zapalne, trujące g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

GAZY SPRĘśONE, zapalne trujące, g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

GAZY SKROPLONE zapalne trujące g.i.n.w. 500 8000 500 8000 

GAZY POD CIŚNIENIEM trujące g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

GAZY SPRĘśONE trujące. g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

GAZY SKROPLONE trujące, g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

MIESZANKI TLENKU A70TU 1 DWUTLENKU 

50 1300 50 1300 

AZOTU 

CIECZE ZAPALNE, trujące, g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

KARBONYLEK śELAZA 500 8000 500 8000 

PIECIOKARBONYLEK śELAZA 500 8000 500 8000 

KWAS AZOTOWY dymiący czerwono 50 1300 50 1300 

CHLOROWODÓR, oziębiony, skroplony 400 6500 500 8000 

ARSENOWODÓR 500 8000 500 8000 

ARSENIAK 500 8000 500 8000 

DWUCHLOR0SILAN 100 1500 400 6500 

TLENEK FLUORU 500 8000 500 8000 

TLENEK DWUFLUORU 500 8000 500 8000 

FLUOREK SULFURYLU 300 5000 500 8000 

GERMAN 500 8000 500 8000 

GERMAN OWODÓR 500 8000 500 8000

MONOGERMAN 500 8000 500 8000 

SZEŚCIOFLUOREK SELENU 500 8000 500 8000 

PIĘCIOFLUOREK FOSFORU 300 3000 300 3000 

FOSFORIAK 500 8000 500 8000 

FOSFOROWODÓR 500 8000 500 8000 

SELENOWODOR. bezwodny 500 8000 500 8000 

SIARCZEK KARBONYLU 200 3000 200 3000 

TIOTLENEK WĘGLA 200 3000 200 3000 

DWUMETYLOTLENOCHLOREK FOSFORU 50 300 50 300 

DWUIZOCYJANIAN IZOFORONU 300 5000 300 5000 

ALLILOAMINA 50 1300 200 3000 

2-AMINOPROPENYL 50 1300 200 3000 

2-PROPENYL AMINY 50 1300 200 3000 

BENZOTIOL 50 300 50 300 

MERKAPTAN FENYLOWY 50 300 50 300 

TIOFENOL 50 300 50 300 

1.2-DWUMETYLOHYDRAZYNA 50 300 50 300 

DWUMETYLOHYDRAZYNA symetryczna 50 300 50 300 

CHLOROMRÓWCZAN IZOPROPYLOWY 50 300 50 300 

WODOROKARBOKSYLANCHLOROIZOPROPYLOWY 50 300 50 300 

HYDROFLUOREK KARBOKSYLOWY 500 8000 500 8000 

FLUOREK KARBONYLU 500 8000 500 8000 

CZTEROFLUOREK SIARKI 500 8000 500 8000 

SZEŚCIOFLUOREK ACETONOWY 500 8000 500 8000 

ACETON SZEŚCIOFLUOROWY 500 8000 500 8000 

TRÓJTLENEK AZOTU 50 1300 50 1300 

CHLOREK PIWALONU 50 300 50 300 

CHLOREK TRÓJMETYLOACETYLENOWY 50 300 50 300 

TRÓJFLUOREK AZOTU 50 600 50 1300

IZOCYJANEK METYLU 500 8000 500 8000 

ROZTWORY IZOCYJANKU METYLU 500 8000 500 8000 

IZOCYJANIAN ETYLU 50 1300 50 1300 

IZOCYJANIAN BUTYLOWY, 3-rzędowy 50 1300 50 1300 

IZOCYJANIAN BUTYLOWY, normalny 50 300 50 600 

IZOCYJANIAN IZOBUTYLOWY 50 300 50 600 

IZOCYJANIAN FENYLU 50 300 50 300 

FENYLOKARBIMID 50 300 50 300 

DWUFENYLOMETAN-4 4-DWUIZOCYJANIAN 50 300 50 300 

METYLEN-BIS(4-FENYLENOIZOCYJANIAN) 50 300 50 300 

ACETYLOKETON, stab. 50 1300 200 3000 

DWUKETEN 50 1300 200 3000 

METYLOCHLOROSILAN 50 600 50 1300 

TRÓJBUTYNOAMINA 50 300 50 300 

CHLOROPIE.CIOFLUOREK 300 5000 500 8000 

GAZFISCHERAITROPSCHA 50 600 50 1300 

MIESZANKA TLENKU WE.GW 1 WODORU 50 600 50 1300 

GAZ SYNTETYCZNY 50 600 50 1300 

METYLOORTOKRZEMIAN 50 600 50 1300 

CZTEROMETOKSYSIWN 50 600 50 1300 

SZEŚCIOCHLOROCYKLOPENTADIEN 50 600 50 600 

PERCHLOROCYKLOPENTADIEN 50 600 50 600 

CHLOROACETONITRYL 50 300 50 300 

CHLOROOCTAN NITRYLU 50 300 50 300 

METYLOCHLOROCYJANEK 50 300 50 300 

ANTYMONOWODÓR 500 8000 500 8000 

STYBIN 500 8000 500 8000 

TRÓJBROMEK BOROWY 200 3000 300 5000 

TRÓJBROMOBORAN 200 3000 300 5000

WĘGLAN PROPYLOCHLOROWY normalny 50 300 50 300 

MRÓWCZAN PROPYLOCHLOROWY 50 300 50 300 

CIECZE TRUJĄCE, g. i. n. w. 400 6500 500 8000 

CIECZE SAMOZAPALNE nie nazw. inaczej 50 300 50 300 

CHLOREK BROMU 500 8000 500 8000 

JEDNOCHLOREK BROMU 500 8000 500 8000 

CIECZE śRĄCE, trujące, g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

CIECZE TRUJĄCE, Ŝrące, g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

CIECZE TRUJĄCE, zapalne, g. i. n. w. 500 8000 500 8000 

2-METYLOHEPTANOTIOL-2 50 300 50 300 

OKTYLOMERKAPTAN. 3-rzędowy 50 300 50 300 

MIESZANKI, o zawart. ponad 12% wag. tlenku etylenu 50 300 50 1300 

FLUOREK PERCHLORYLU 300 5000 300 5000 

MATERIAŁY ZAPALAJĄCE (UTLENIAJĄCE), ciekłe. 

trujące g. i. n. w. 

500 8000 500 8000

Załącznik 4 Dokumentacja programu do wyznaczania 

stref zagroŜeń 

Wprowadzanie nowych obliczeń stref zagroŜeń substancji do bazy danych. 

Substancja identyfikowana jest za pomocą numeru CAS. Numer ten musi być 

indywidualny dla danej substancji. Nazwa numeru CAS moŜe być w zasadzie 

dowolna za wyjątkiem znaków: podkreślenie dolne ‘_’ i znak odstępu (spacja) ‘ ’, a 

takŜe znaków które nie mogą występować w nazwach plików. 

Przed dodawaniem obliczeń substancji do bazy, naleŜy sprawdzić czy jest ona 

wymieniona w pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt i czy znajduje się tam poprawny 

numer CAS a takŜe indywidualny (dla danej substancji) NR_GRUPY. 

Konieczne jest sprawdzenie czy substancja została wymieniona w jednym z plików 

zaleŜnie od rodzaju substancji: CIECZ_P.txt, CIECZ_T.txt, GAZ_P.txt, GAZ_T.txt, 

RADIOLOGICZNY.txt, WEAPON.txt. Wiersz dotyczący danej substancji powinien 

być wypełniony zgodnie z pierwszym wierszem pliku. 

Przypadek gdy dla jednej substancji są rozpatrywane przypadki z róŜnymi 

właściwościami chemiczno-fizycznymi oddziaływania na otoczenie (np.: substancja 

w stanie lotnym i ciekłym, czy substancja radioaktywna w brudnej bombie i 

uwolniona z reaktora) wymagane jest nadanie osobnych numerów CAS dla róŜnych 

przypadków. 

Obliczone za pomocą programu HPAC strefy zagroŜenia znajdują się w pliku o 

nazwie zawierającej rozszerzenie ‘.hpac’. Nazwa pliku z programu HPAC powinna 

być zapisana w następującej konwencji: 

numerCAS_grupasubstancji_masasubstancji_predkoscwiatru_zachmurzenie_rodzajpo 

wierzchni_czasuwolnienia.hpac 

Przykładowo nazwa 75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.hpac zawiera następujące 

elementy: 

75-15-0 numer CAS dla dwusiarczku węgla (css - carbon disulfide) znajdującą się w 

plikach 

GRUPY_SUBSTANCJI.txt i CIECZ_T.txt 

1 grupę substancji w pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt 

99.9936 masę substancji [kg] 

10 prędkość wiatru [m/s] 

3 zachmurzenie: silne nasłonecznienie 

0 rodzaj powierzchni: teren zabudowany 

615 czas uwolnienia [min] 

.hpac rozszerzenie charakterystyczne dla plików wyjścia z programu HPAC 

Poszczególne elementy nazwy rozdzielone są znakiem ‘_’ (podkreślenia dolnego), 

dlatego nie mogą zawierać tego znaku w sobie. Wymóg ten dotyczy w zasadzie tylko 

numeru CAS gdyŜ pozostałe elementy nazwy to liczby. 

Strefy zagroŜenia powinny być przekonwertowane z pliku .hpac do pliku .txt. Nazwa 

pliku tekstowego powinna być nadana w takiej samej konwencji jak dla pliku .hpac. 

Nazwa ta będzie więc się róŜnić tylko rozszerzeniem. 

Przykładowo będzie to 75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.txt

Przekonwertowanie pliku .hpac do formatu .txt z jednoczesnym dodaniem do bazy 

danch odbywa się za pomocą funkcji hpac_dodanie_do_bazy (). Funkcja ta zawiera 

następujące parametry: 

• tryb działania funkcji: automatyczny lub ręczny 

• nazwę plik wejściowego (np.: 75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.hpac) 

• nazwę pliku wyjściowego (np.: 75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.txt) 

• rodzaj substancji 

• masę substancji w kg 

• prędkość wiatru w m/s 

• zachmurzenie 

• rodzaj podłoŜa 

• czas uwolnienia w minutach 

• nazwę pliku tymczasowego – musi być róŜna od nazw plików 

wejściowego i wyjściowego (np.: tymczasowy_nazwa_pliku.txt) 

• zmienna y – niezbędne do określenia grupy substancji (nie naleŜy 

zmieniać) 

• zmienna znak – niezbędne do określenia grupy substancji (nie naleŜy 

zmieniać) 

Tryb działania funkcji: 

0 – tryb automatyczny, dane będą dodawane automatycznie: trzeba podać nazwę pliku 

wejściowego zawierającą poprawny numer CAS na początku, substancja o tym 

numerze CAS powinna być takŜe wymieniona w pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt i 

powinna mieć nadany indywidualny NR_GRUPY. Parametry z bazy HPAC mogą być 

dowolne, gdyŜ będą one odczytywane z pliku wejściowego. 

1 – tryb ręczny, dane będą podawane ręcznie: trzeba podać nazwę pliku wejściowego 

i wyjściowego, i wszystkie parametry z bazy HPAC (numer grupy substancji musi 

być zgodny z tym w pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt) 

Nazwy plików wejściowego, wyjściowego i tymczasowego powinny znajdować się w 

cudzysłowach np.: "75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.hpac" 

Przykład wywołania funkcji: 

w trybie ręcznym 

hpac_dodanie_do_bazy( 1, "75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.hpac", "75-15- 

0_1_99.9936_10_3_0_615.txt", 1, 99.9936, 10.0, 3, 0, 615.0, 

"tymczasowy_nazwa_pliku.txt", y, znak); 

w trybie automatycznym 

hpac_dodanie_do_bazy( 0, "75-15-0_1_99.9936_10_3_0_615.hpac", "dowolne.txt", 

0, 0, 0, 0, 0, 0, "tymczasowy_nazwa_pliku.txt", y, znak); 

Aby program wyliczał poprawne strefy zagroŜeń powinien mieć wystarczającą liczbę 

wyliczonych scenariuszy w bazie danych. Niezbędne minimum to 2 róŜne scenariusze 

dla jednej wartości zmiennej. Co więcej zmienne zachmurzenie i rodzaj podłoŜa 

powinny mieć obliczone co najmniej po 2 scenariusze dla kaŜdej moŜliwej wartości

Informacje ogólne 

W programie kaŜda substancja posiada indywidualny dla siebie numer CAS, który 

jest zarazem identyfikatorem rodzaju substancji. Rozpatrywane są następujące rodzaje 

substancji: 

• ciecze palne wymienione są w pliku CIECZ_P.txt 

• ciecze toksyczne wymienione są w pliku CIECZ_T.txt 

• gazy palne wymienione są w pliku GAZ_P.txt 

• gazy toksyczne wymienione są w pliku GAZ_T.txt 

• substancje bojowe wymienione są w pliku WEAPON.txt 

• substancje radiologiczne wymienione są w pliku 

RADIOLOGICZNY.txt 

ZałoŜono Ŝe substancja o unikalnym numerze CAS naleŜy tylko do jednego rodzaju. 

W przypadku gdy chcemy umieścić substancje w dwóch lub więcej rodzajach 

substancji, naleŜy nadać oddzielne (i róŜne) numery CAS dla róŜnych rodzajów 

substancji. Jest to uzasadnione gdyŜ dla róŜnych rodzajów substancji stosowane są 

róŜne modele obliczeniowe. 

Baza danych 

W programie wykorzystywane są strefy zagroŜeń obliczone za pomocą programu 

HPAC. Wszystkie substancje dla których dokonano tych obliczeń wymienione są w 

pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt. Plik ten zawiera numery CAS unikalne dla danej 

substancji chemicznej. Danemu numerowi CAS przypisany jest unikalny numer grupy 

– który będzie uŜywany w bazie danych. 

Sama baza danych znajdująca się w pliku baza.db, zawiera następujące parametry: 

numer porządkowy 

masa substancji w funtach 

grupa substancji taka sama jak w pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt 

prędkość wiatru w m/s 

zachmurzenie 

rodzaj podłoŜa 

czas uwolnienia w minutach 

nazwa pliku zawierającego strefy zagroŜeń 

Zachmurzenie obejmuje następujące wartości: 

1 - nocne małe zachmurzenie dla obliczeń dokonywanych w nocy przy ustawieniu 

CLEAR lub SCATTERED „Cloud Cover” modułu pogody HPAC 

2 - nocne duŜe zachmurzenie dla obliczeń dokonywanych w nocy przy ustawieniu 

BROKEN lub OVERCAST „Cloud Cover” modułu pogody HPAC 

3 - silne nasłonecznienie dla obliczeń dokonywanych w dzień przy ustawieniu 

CLEAR w „Cloud Cover” modułu pogody HPAC 

4 - umiarkowane nasłonecznienie dla obliczeń dokonywanych w dzień przy 

ustawieniu SCATTERED „Cloud Cover” modułu pogody HPAC 

5 - słabe nasłonecznienie dla obliczeń dokonywanych w dzień przy ustawieniu 

BROKEN lub OVERCAST „Cloud Cover” modułu pogody HPAC 

Przy czym za dzień jest uznawany okres czasu od 5:00 rano do 20:00 wieczorem tej 

samej doby.

Rodzaj podłoŜa obejmuje wartości: 

0 – teren zabudowany, ustawienie Urban „Surface Type” dla modułu pogody HPAC 

1 – teren niezabudowany, ustawienie Cultivated „Surface Type” dla modułu pogody 

HPAC 

Sposób dokonywania obliczeń 

Wybór substancji determinuje sposób w jaki będą wykonywane obliczenia przez 

program. 

Substancje które znajdują się w pliku GRUPY_SUBSTANCJI.txt i dla których 

dokonano obliczeń stref zagroŜenia w programie HPAC a następnie dodano do bazy 

danych, będą podlegały obliczeniom opartym na wspomnianej bazie danych. 

Substancje chemiczne toksyczne i palne (zarówno ciecze i gazy wymienione w 

plikach ich dotyczących) które nie znajdują się w bazie danych (i w pliku 

GRUPY_SUBSTANCJI.txt) będą podlegały obliczeniom opartym na modelu RMP. 

Następnie zostanie wybrana inna, najbardziej zbliŜona pod względem otrzymywanych 

zasięgów stref zagroŜeń, substancja (toksyczna lub palna) która występuje w bazie 

danych. Porównanie wyników obliczeń modelu RMP dla obu substancji umoŜliwi 

ustalenie współczynnika przeskalowania. Wynikiem ostatecznym będą strefy 

zagroŜenia otrzymane po odpowiednim przeskalowaniu poprzednio obliczonym 

współczynnikiem. 

Następnym etapem dla substancji, niezaleŜnie czy znalazła się ona w bazie danych 

czy tylko w modelu RMP, jest interpolacja. W bazie danych znajdują się odwołania 

do plików z gotowymi strefami zagroŜeń obliczone dla pewnych przypadków (czyli 

dla pewnych wartości zmiennych wymienionych w bazie danych). W przypadku gdy 

uŜytkownik programu podał na wejściu wartości zgodne z występującymi w bazie 

danych wynikiem etapu interpolacji będą dokładnie takie same strefy jak obliczone 

programem HPAC. W przypadku nie pokrywania się danych wejściowych choć z 

jednym parametrem bazy danych następuje interpolacja. Zastosowano tutaj 

interpolację liniowa. 

Rozpatrzmy przypadek gdy uŜytkownik chce obliczyć strefę zagroŜenia dla 15kg 

pewnej substancji. Niestety w bazie danych nie znajduje się przypadek odpowiadający 

15kg. Dlatego w czasie etapu interpolacji dochodzi to przeszukania bazy danych i 

odnalezienia dwóch najbliŜszych przypadków. Przykładowo odnaleziono strefy 

odpowiadające 10kg i 20kg. Następnie dokonywana jest interpolacja z pomocą tych 

stref. Wybierane są punkty wewnątrz stref (10kg i 20kg ) co najczęściej odpowiada 

punktowi uwolnienia substancji. Następnie punkty z tych strefach znajdujące się pod 

tym samym kątem względem punktów wewnętrznych i dowolnym kierunkiem są 

porównywane. Porównywanie punktów polega na interpolacji liniowej w tych 

punktów w tym przykładzie wynikiem będzie punkt o współrzędnych wynikających z 

połowy odległości między nimi. 

Problem w którym nie zgadza się więcej niŜ jedna wartość z bazy danych w 

porównaniu z danymi wejściowymi jest rozpatrywany na podobnej zasadzie. 

JednakŜe dla 1 niezgodnej wartości (przykładowo masy) potrzebne są 2 przypadki 

obliczonych stref z bazy, dla 2 niezgodnych wartości (np. masa i prędkość wiatru) 4 

przypadki z bazy, dla 3 róŜnych potrzeba 8 przypadków z bazy, dla 4 róŜnych 

potrzeba 16 przypadków, i wreszcie dla wszystkich 5 róŜnych (gdyŜ numer 

porządkowy, grupa substancji i nazwa pliku zawierającego strefy zagroŜeń nie biorą

udziału w interpolacji) wartości potrzeba 32 przypadków z bazy. Dlatego teŜ ta cześć 

programu będzie zajmować najwięcej czasu przy wykonywaniu się programu. 

Plik wynikowy zawierający strefy zagroŜeń odpowiadające danym wprowadzonym 

przez uŜytkownika, jest konwertowany do pliku umoŜliwiającego zamieszczenie ich 

w Google Earth. Przed konwersją do pliku zgodnego z programem Google Earth 

punkty ze stref zagroŜeń są poddawane sortowaniu, co moŜe okazać się potrzebne 

przy prawidłowym wyświetlaniu tych stref na mapie świata (Google Earth). 

Substancje które nie są wymienione w plikach CIECZ_P.txt, CIECZ_T.txt, 

GAZ_P.txt, GAZ_T.txt, RADIOLOGICZNY.txt, WEAPON.txt nie będą podlegały 

obliczeniom, oznacza to Ŝe trzeba skorzystać z innego niŜ ten programu. 

Wprowadzanie danych początkowych do programu 

Dane początkowe wprowadza się poprzez edycję pliku dane_poczatkowe.txt. 

Informacje dotyczące poszczególnych zmiennych wejściowych zawarte są w 

wierszach pliku. KaŜdy wiersz rozpoczyna się od wartości zmiennej, następnie 

oddzielona znakiem tabulacji znajduje się jednostka zmiennej - pole jednostek 

(jednostka musi być wpisana tak jak wybrana z komentarza, lecz bez nawiasów []), na 

końcu (takŜe oddzielona znakiem tabulacji) znajduje się komentarz dotyczący 

zmiennej. W komentarzu znajdują się: 

Jednostki, w nawiasach [], w jakich moŜna zmienne wprowadzać (brak jednostki 

oznaczany jest znakiem myślnik ‘-’), dokładnie takie wyraŜenia jednostek naleŜy 

wpisywać w pola z jednostkami (bez nawiasów []), pierwsza występująca jednostka 

jest domyślną – co oznacza Ŝe taką właśnie jednostkę załoŜy program w przypadku 

nie rozpoznania jednostki w polu jednostek; 

nazwa zmiennej; 

wartości jakie są przyjmowane przez daną zmienną – dotyczy to zmiennych 

określających stan substancji lub charakterystyki uwolnienia. 

W pliku wejściowym znajdują się zmienne w następującej kolejności: 

zachmurzenie w nocy lub w dzień(bez jednostki [-]) przyjmuje wartości: 

1 nocne duŜe zachmurzenie; 

2 nocne małe zachmurzenie; 

3 silne nasłonecznienie; 

4 umiarkowane nasłonecznienie; 

5 słabe nasłonecznienie 

masa uwolnionej substancji moŜe przyjmować jednostki: [funt], [kg], [dag], [g], 

[uncja], przyjmuje wartości liczbowe dodatnie (znakiem dziesiętnym jest kropka ‘.’ 

np.: 5.21) 

powierzchnia budynku w którym uwolniono substancję moŜe przyjmować jednostki: 

[stopa2], [m2], [km2], [dm2], [cm2], [mm2], [a], [ha], [cal2], [jard2], [akr] 

temperatura otoczenia i uwolnionej substancji moŜe przyjmować jednostki: [K], [C], 

[F], [R]

prędkość wiatru moŜe przyjmować jednostki: [m/s], [m/min], [m/h], [km/s], 

[km/min], [km/h] 

szybkość uwolnienia substancji przyjmuje jednostki: [funt/min], [funt/s], [funt/h], 

[kg/min], [kg/s], [kg/h] 

powierzchnia dziury w zbiorniku o jednostkach: [cal2], [stopa2], [m2], [dm2], [cm2], 

[mm2], [jard2] 

ciśnienie cieczy w zbiorniku o jednostkach: [PSI], [Pa], [MPa], [bar], [atmfiz], 

[kG/m2], [kG/cm2], [kG/mm2], [dyn/cm2], [mmHg], [mmH2O] 

temperatura w zbiorniku przyjmuje jednostki: [K], [C], [F], [R] 

współczynnik osłabienia, bez jednostki, przyjmuje wartości z przedziału 0.0 do 1.0 

wysokość kolumny cieczy powyŜej dziury w zbiorniku z moŜliwymi jednostkami: 

[cal], [m], [dm], [cm], [mm], [mikrometr], [stopa], [jard] 

początkowa prędkość wypływu cieczy ze zbiornika, przyjmuje jednostki: [funt/min], 

[funt/s], [funt/h], [kg/min], [kg/s], [kg/h] 

powierzchnia poprzeczna rury, przyjmuje jednostki: [cal2], [stopa2], [m2], [dm2], 

[cm2], [mm2], [jard2] 

róŜnica w wysokości otworu wylotowego a miejsca przerwania, z jednostkami: 

[stopa], [cal], [m], [dm], [cm], [mm], [mikrometr] 

czas uwolnienia substancji, jednostki: [min], [s], [h] 

powierzchnia ograniczenia, jednostki: [stopa2], [cal2], [m2], [km2], [dm2], [cm2], 

[mm2], [a], [ha], [jard2] [akr] 

wysokość ograniczenia, jednostki: [stopa], [cal], [m], [dm], [cm], [mm], [mikrometr], 

[jard] 

kierunek wiatru, o jednostce [stopnie], przyjmuje wartości z przedziału 0.0 do 360.0 

np: 

0.0 wiatr z północy; 

90.0 wiatr ze wschodu; 

180.0 wiatr z południa; 

270.0 wiatr z zachodu. 

długość geograficzna miejsca uwolnienia o jednostce [stopnie] np.: 21.02 

szerokość geograficzna miejsca uwolnienia, o jednostce [stopnie] np.: 52.23 

numer CAS - sposób identyfikacji substancji chemicznej, bez jednostki [-] np.: 7783- 

60-0

stan skupienia substancji chemicznej, bez jednostki [-]: ciecz lub gaz; wielkość ta nie 

musi być wypełniona poprawnie, gdyŜ program sam sprawdzi stan skupienia 

substancji 

rodzaj substancji chemicznej, bez jednostki [-]: toksyczna, palna, bojowa, 

radiologiczna; wielkość ta nie musi być wypełniona poprawnie, gdyŜ program sam 

sprawdzi rodzaj substancji 

typ scenariusza, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

0 scenariusz najgorszy; 

1 scenariusz alternatywny. 

sposób uwolnienia gazów, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

0 gaz nie skroplony; 

1 gaz skroplony przez przechłodzenie; 

2 gaz skroplony pod ciśnieniem. 

uwolnienie do powierzchni, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

0 nie ograniczonej 

1 ograniczonej 

uwolnienie do miejsca, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

1 budynku; 

0 terenu otwartego. 

sposób przechowywania gazu, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

1 zbiornik z gazem; 

0 podawana wartość; 

2 gaz w rurze; 

3 zbiornik ze skroplonym gazem; 

4 zbiornik z gazem skroplonym pod ciśnieniem. 

osłabienie uwolnienia substancji, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

0 nie ma osłabienia; 

1 osłabienie istnieje. 

topografia terenu, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

0 teren zabudowany; 

1 teren otwarty 

sposób uwolnienia substancji palnej, bez jednostki [-], przyjmuje wartości: 

0 poŜar chmury; 

1 wybuch chmury; 

2 poŜar rozlewiska; 

3 bleve - poŜar kulisty. 

Wiersze w pliku oddzielone są znakiem końca linii - tutaj znak enter. 

Dane końcowe wyprowadzane z programu

Program tworzy plik dane_wynikowe.txt zawierający obliczone strefy zagroŜeń dla 

danych początkowych. Plik ten zawiera w pierwszym wierszu współrzędne 

geograficzne punktu uwolnienia. Wiersze następne zajmują 3 strefy zagroŜenia. Strefy 

występują w kolejności od najbardziej niebezpiecznych dla zdrowia i Ŝycia człowieka 

do najmniej wpływających niekorzystnie. KaŜda ze stref zaczyna się wierszem z 

wpisem ‘strefa’ i numerem strefy. Ostatnia czyli 1 strefa kończy się wierszem z 

samym wpisem ‘strefa’. 

WyŜej wspomniany plik (dane_wynikowe.txt) po uporządkowaniu punktów w 

poszczególnych strefach jest konwertowany do formatu .kml i otrzymuje nazwę 

dane_wynikowe.kml. Format ten umoŜliwia wyświetlenie stref zagroŜeń w programie 

Google Earth. 

Rodzaje stref zagroŜeń 

Strefy zagroŜeń zaleŜą od rodzaju substancji chemicznej. 

Dla substancji chemicznych toksycznych i palnych rozróŜniamy strefy: 

TEEL-3 – moŜe dojść do trwałego uszczerbku na zdrowiu, bądź zagroŜenia Ŝycia; 

TEEL-2 – moŜe dojść do zagroŜenia zdrowia; 

TEEL-1 – nie ma trwałego zagroŜenia zdrowia, lecz mogą wystąpić np.: nudności 

zawroty głowy itp. 

Dla substancji bojowych rozróŜniamy strefy: 

90% - oznacza procent śmiertelnych przypadków wśród ludności obecnej w strefie; 

50% - oznacza procent śmiertelnych przypadków wśród ludności obecnej w strefie; 

10% - oznacza procent śmiertelnych przypadków wśród ludności obecnej w strefie. 

Dla substancji radiologicznych rozróŜniamy strefy: 

ewakuacji – potrzebna jest ewakuacja ludności; 

schronienia – ludność moŜe pozostać w budynkach; 

monitoringu – strefa w której trzeba monitorować dawkę promieniowania. 

WaŜne pliki w programie 

Plik o rozszerzeniu .exe to plik samego programu. 

W programie występują pliki które zawierają istotne informacje dla programu i nie 

naleŜy ich modyfikować bez potrzeby (chyba Ŝe chce się wprowadzić nowe 

substancje, lub dla dane_poczatkowe.txt wprowadzić dane początkowe). Są to: 

wszystkie pliki mające nazwy pisane wielką literą jak: 

CIECZ_P.txt dotyczy cieczy palnych 

CIECZ_T.txt dotyczy cieczy toksycznych 

ERPG_TEEL.txt dotyczy wartości granicznych dla stref ERPG i TEEL 

GAZ_P.txt dotyczy gazów palnych 

GAZ_T.txt dotyczy gazów toksycznych 

GRUPY_SUBSTANCJI.txt definjuje grupy substancji 

RADIOLOGICZNY.txt dotyczy substancji radiologicznych 

WEAPON.txt dotyczy substancji bojowych 

ROZTWORY.txt dotyczy roztworów 

KOR_TEMP.txt dotyczy korekcji temperatury 

KOR_SPAL.txt dotyczy korekcji współczynnika spalania

TAB_REF_01.txt … TAB_REF_12.txt i TAB_REF_14.txt … TAB_REF_29.txt 

wartości graniczne substancji w modelu RMP 

TAB_REF_BLEVE.txt wartości graniczne substancji z poŜarem kulistym w modelu 

RMP 

TAB_REF_EXPL.txt wartości graniczne substancji wybuchowych w modelu RMP 

pliki zawierające numery CAS na początku nazwy zawierają wartości graniczne 

substancji w modelu HPAC np.: 75-15-0_1_0.99918_0_3_0_720.txt; 

baza.db plik bazy danych 

dane_poczatkowe.txt dane początkowe (ten plik moŜna modyfikować w celu zmiany 

danych początkowych); 

pliki zawierające wyniki obliczeń to: dane_wynikowe.txt i dane_wynikowe.kml. 

Pozostałe pliki to: 

pliki o rozszerzeniach: .cpp, .h, .obj, .tds, .bpr to pliki kodu źródłowego programu. 

pliki o rozszerzeniach: .xls to plikiarkusza kalkulacyjnego, nie są one potrzebne w 

programie, nie mniej jednak ułatwiają edycję plików tekstowych. 

pliki tekstowe (.txt) o nazwach pisanych z małych liter poza wymienionymi wyŜej są 

plikami tymczasowymi i będą ulegały zmianom w czasie działania programu. 

Wyniki w postaci plików tekstowych i Google Earth 

Przykładowy niepełny plik wyjściowy (pozostawiono tylko 3 punkty dla kaŜdej 

granicy strefy) przedstawiono poniŜej. 

21.01999999999999957 52.22999999999935028 

strefa 3 

21.02017814466708856 52.23000685168469204 

21.02017700328894634 52.23001369980546116 

21.02017585853456083 52.23002056812029536 

strefa 2 

21.02034571228239557 52.23001329631860301 

21.02033989496720423 52.23002630715431138 

21.02033335676225434 52.23003898861521322 

strefa 1 

21.02061858158064567 52.23002379033174946 

21.02060949837190407 52.23004717317500223 

21.02059466214109662 52.23006954956914427 

.......... 

strefa 

Dodatkowo tworzony jest plik „dane_wynikowe.kml” będący w formacie xml 

gotowym skryptem do wyświetlania stref zagroŜenia w programie „Google Earth”. 

Przykładowy plik dane_wynikowe.kml (strefy zostały skrócone)

 

 

Strefy 

 

 

ff00ffff 

2 

 

 

7f00ffff 

 

 

 

 

ffff0000 

2 

 

 

7fff0000 

 

 

 

 

ff0000ff 

2 

 

 

7f0000ff 

 

 

 

Zrodlo uwolnienia 

 

Uwolnienie 

LON:21.05053999999999803LAT:52.23783499999935032 

]]> 

 

root://styleMaps#default+nicon=0x307+hicon=0x317 

 

 

 

root://icons/palette-4.png 

84 

12 

12 

12 

 

 

 

ffffffff 

1 

 

 

 

1 

relativeToGround 

21.05053999999999803,52.23783499999935032,10 

 

 

 

strefa 3 

strefa zagrozen 3: TEEL3 

 

21.05053999999999803 

52.23783499999935032

30000.0 

30.0 

0.0 

 

1 

#stref3 

 

1 

1 


 

21.05059591936646868,52.23783147194539822,10 

21.05059591614390158,52.23782678718169592,10 

21.05059591453230894,52.23782444479984122,10 

21.0505896985851102,52.23782093283858785,10 

21.05058969616741038,52.23781741926612199,10 

21.05058969536141333,52.23781624807529766,10 

21.05058348022078008,52.23781390730544416,10 

21.05058347860875756,52.23781156492400158,10 

21.05057726427468978,52.23781039534505055,10 

21.05057104832909687,52.23780688338491984,10 

21.05057104832909687,52.23780688338491984,10 

21.05056483238405462,52.23780337142506624,10 

21.05056483238405462,52.23780337142506624,10 

21.05056483238405462,52.23780337142506624,10 

21.05055240371873637,52.23780103226708604,10 

21.05054618938648048,52.23779986268790765,10 

21.0505337623333979,52.23779986590902524,10 

21.05052754880684418,52.23779986751908666,10 

21.05051512416781634,52.23780338430712078,10 

21.0505089114452062,52.23780455710543436,10 

21.05049648841049503,52.23781041626843802,10 

21.05049027729321054,52.23781393144329854,10 

21.0504840661744943,52.23781744661724958,10 

 

 

 

 

strefa 2 


 

21.05053999999999803 

52.23783499999935032 

30000.0 

30.0 

0.0 

 

1 

#stref2 

 

1 

1 


 

21.0506393429002685,52.23772839579788752,10 

21.05063312857284075,52.23772722622809539,10 

21.05062069910800915,52.23772371589677732,10 

21.05059584180358101,52.23771903761569036,10 

21.05059584180358101,52.23771903761569036,10 

21.05070771513421946,52.23776234252671458,10 

21.05070771351123326,52.237760000141229,10 

21.05070149917899514,52.23775883057122371,10 

21.05069527997819989,52.23775063384582751,10 

21.05068284888201902,52.23774478112935782,10 

21.05067663292891211,52.2377412691752383,10 

21.05067041616479528,52.23773658602927128,10 

21.05066420102428992,52.23773424526786613,10 

21.0506517723672637,52.2377319061289569,10

21.0506393429002685,52.23772839579788752,10 

21.05058341396311406,52.23771786966513276,10 

21.05056477179865837,52.23771553214238139,10 

21.05055855747438898,52.23771436257096212,10 

21.05052749071014873,52.23771554185100996,10 

21.05052127719539001,52.23771554346797074,10 

21.05050263826706924,52.23771789069578375,10 

 

 

 

 

strefa 1 


 

21.05053999999999803 

52.23783499999935032 

30000.0 

30.0 

0.0 

 

1 

#stref1 

 

1 

1 


 

21.05052123102717942,52.23764878565234682,10 

21.05052123102717942,52.23764878565234682,10 

21.05048395323570532,52.23765348013814958,10 

21.05045288975137652,52.23765934417806278,10 

21.05043425084766895,52.23766169140734661,10 

21.05042182544939777,52.23766403701663563,10 

21.05037833976952655,52.2376769313823388,10 

21.0503721286786103,52.23768044655679432,10 

21.05035349459207694,52.23768982088751045,10 

21.05033486210298932,52.23770153758390222,10 

21.05032865100201889,52.23770505275182785,10

Modele zagrożeń aglomeracji miejskiej wraz z systemem - MANHAZ

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?