Wstęp - Gandalf

indywidualizowaniem się obyczajowości religijnej. Widać zatem, iż
obyczaje niezależnie od punktu widzenia uwarunkowane są wieloma
przemianami, jakie dokonały się i dokonują się w kulturze i w warunkach
życia zbiorowego 27 .
Analizując przemiany obyczajowe na jakimś obszarze, ważne jest
znalezienie kryterium, za pomocą którego można określić właściwą
dziedzinę faktów historycznych. Edward Ciupak, socjolog, wskazuję dwa
kryteria, jakie badacz obyczajów w Polsce powinien brać pod uwagę. Po
pierwsze stopień emancypacji obyczajowości spod wpływów religijnych
– wówczas rozpatrujemy proces kształtowania się świeckiej
obyczajowości. Po drugie stopień zanikania tradycyjnej chłopskiej
obyczajowości i przejmowania przez lokalne, dawniej izolowane
zbiorowości, modelu obyczajowości typowo wiejskiej 28 .
Badając zmiany obyczajowe w Polsce należy nade wszystko skupić
uwagę na rodzinie. Rodzina bowiem w Polsce była zawsze k o l e b k ą
kultury obyczajowej. Warto przy tej okazji odwołać się także do wiedzy z
zakresu instytucji życia obyczajowego, zgromadzonych przez etnografów,
antropologów oraz w szczególności socjologów. Sfera życia obyczajowego
jest ściśle powiązana określonym kręgiem ludzi oraz konkretną sytuacją.
Ten krąg i sytuacje zaś obejmują swym zasięgiem układy różnych płci,
układy międzypokoleniowe oraz najczęściej układy rodzinne.
Wzory obyczajowe mogą być również rozpatrywane w odniesieniu
do różnych stowarzyszeń i grup społecznych (zawodowych bądź
towarzyskich). Integrują one bowiem grupy, wprowadzają minimum
jednorodności w zachowaniu członków grupy, mają wpływ na ciągłość
grupy oraz są łącznikiem pokoleniowym. Jak pisze E. Ciupak:
27 Tamże, s. 66-69.
28 Tamże, s. 50-51.
18