161 - Tychy.pl

10
Twoje tychy 21 grudnia 2010
nasze Tychy
www.tychy.pl
Tradycja przypisuje autorstwo
pierwszej kolędy św.
Franciszkowi z Asyżu. Powszechnie
przyjmuje się,
że korzenie kolęd tkwią
w hymnologii, ale wywodzą
się również z tropów i laud
benedyktyńskich. Zwyczaj
śpiewania pieśni bożonarodzeniowych
i odgrywania
jasełek przywędrował do
Polski z Czech, wraz z franciszkanami.
Ważnym elementem polskiej
tradycji świąt Bożego
Narodzenia są kolędy. Śpiewane
od pokoleń, w wieczór wigilijny,
przy akompaniamencie instrumentów,
są muzyką refleksyjną,
najbardziej prywatną, rodzinną.
Szczęścia,
pomyślności…
Nazwa kolęda pochodzi
od łacińskiego słowa calendae,
którym starożytni Rzymianie
określali pierwszy dzień miesiąca.
W pierwszy dzień stycznia,
mieszkańcy Rzymu wzajemnie
odwiedzali się, obdarowywali
prezentami, wspólnie biesiadowali
i śpiewali. Kolęda w tym znaczeniu,
była zatem pieśnią powitalną
i pochwalną na cześć gospodarzy,
przekazywała życzenia szczęścia
i pomyślności. Zwyczaj ten, przejęli
pierwsi chrześcijanie, i odnieśli
do narodzin Chrystusa. Przypisanie
terminu kolęda do pieśni
bożonarodzeniowych, odbyło
się dużo później, wraz z rozwojem
i umacnianiem się chrześcijaństwa.
Szczyt rozpowszechniania
się kolęd przypadł na XVIII
i XIX w.
Sięgając do źródeł
Pierwsze polskie kolędy były
tłumaczeniami pieśni, które przywędrowały
do nas z Czech. Najstarszy
zachowany tekst, „Zdrow
bądź Krolu Anjelski”, pochodzi
z 1424 r. Początkowo, twórcy kolęd
czerpali z Ewangelii św. Mateusza
i św. Łukasza. Z biegiem
czasu, te śpiewy domowe coraz
częściej sięgały do źródeł, utrzymując
się w poetyce ludowej. Językiem
prostego ludu, z pozycji
pastuszków przybyłych do stajenki,
opisywały radość i zdziwienie
z narodzin dzieciątka o imieniu
Jezus. Odmianą kolędy o wątkach
z życia codziennego, są pastorałki.
Terminem „kolęda” odnosi się
Zaczęło się od św. Franciszka
Hej kolęda,
kolęda …
Tychy w świątecznej szacie
też do ludowego obrzędu związanego
z okresem Święta Godowego,
a następnie Bożego Narodzenia,
który polegał na obchodzeniu
domów przez przebranych kolędników
z gwiazdą i odgrywaniu
scenek z jasełek. Dziś te obrzędy
zanikają. Kultywowane są jeszcze
na wsiach, na południu kraju,
głownie w Krakowskiem, Rzeszowskim,
Sądeckim.
Skarga, Karpiński,
Lenartowicz…
Wśród autorów najpiękniejszych
polskich kolęd, można znaleźć
słynnego kaznodzieję ks. Piotra
Skargę, któremu przypisuje się
słowa kolędy „W żłobie leży”. Melodia,
nawiązuje do poloneza koronacyjnego
króla Władysława IV
Wazy. Także w rytmie poloneza
jest kolęda „Bóg się rodzi”. Słowa
do niej napisał Franciszek Karpiński,
melodię prawdopodobnie Karol
Kurpiński, ale nie wyklucza się
jej ludowego pochodzenia. Pierwszy
raz kolęda ta została wykonana
w starym Kościele Farnym
w Białymstoku, w 1792 r. Melodię
do kolędy „Bracia patrzcie jeno”
napisał Teofil Klownowski, a słowa
„Mizernej, cichej” Teofil Lenartowicz.
Pierwszy śpiewnik
Pierwszy polski śpiewnik kolędowy,
zatytułowany „Śpiewnik
kościelny, czyli pieśni nabożne
z melodiami w Kościele Katolickim
używane”, jest autorstwa
ks. Marcina Mioduszewskiego
z 1838 r. Znalazł się w nim
tekst kolędy „Ach ubogi żłobie”,
z początków XVII w., do słów
nieznanego autora. Melodię
do niego skomponował w XIX w.
Piotr Studziński. Jeszcze starsza,
bo z XVI w., jest kolęda „Anioł
pasterzom mówił”. Słowa, są
przekładem ze średniowiecznego
łacińskiego tekstu „Dies est laetitiae”
(Angeles pastoribus). Tekst
znalazł się w rękopisie kórnickim
(1551‐1555), a melodia zachowała
się w tabulaturze organowej
z drugiej połowy XVII w.
Kolęda „Przybieżeli do Betlejem”,
z XVII w., cytowana jest w XVIIIwiecznym
utworze instrumentalnym
„Symphonia de Nativitate”
(1759 r.). Najczęściej jednak cytowaną
kolędą, jest kołysanka „Lulajże
Jezuniu”. Najwcześniejszą
jej wersję znamy z 1705 r. Zapis
tekstu figuruje też w rękopisach
przechowywanych w klasztorze
benedyktynów, w Staniątkach.
Motyw z tej kolędy wykorzystał
Fryderyk Chopin w Scherzu
h-moll op. 20. Istnieje także jej
legionowa wersja, autorstwa Ludwika
Markowskiego, oraz przeróbka
inspirowana strajkiem
szkolnym we Wrześni, do słów
poety i działacza niepodległościowego
Kajetana Sawczuka. Cytat
z „Lulajże Jezuniu” pojawił się
także w utworze Jacka Karczmarskiego
pt. „Wigilia na Syberii”.
Wśród współczesnych polskich
kompozytorów autorskie opracowanie
20 kolęd stworzył Witold
Lutosławski.
Dziś polski repertuar kolędowy
liczy sobie kilkaset utworów.
Cicha noc
Nie ma na świecie kraju, który
mógłby się poszczycić taką ilością
pieśni bożonarodzeniowych, z ich
różnorodnością i bogactwem melodyki,
często inspirowanej muzyką
ludową. Jednak najbardziej
popularną na świecie, przetłumaczoną
na ponad 300 języków,
jest kolęda „Cicha noc”. Napisał
ją w 1818 r. ks. Józef Mohr, wikary
kościółka w małym, austriackim
miasteczku w Alpach, a melodię
skomponował jego organista
Franz Gruber.
Jan Mazurkiewicz
zofia woźniakowska
TT: Zbliżają się święta Bożego
Narodzenia. W mediach i supermarketach,
królują anglojęzyczne,
skoczne utwory o zimie,
jak XIX-wieczna piosenka
„Single Bells”, czy amerykański
przebój musicalowy „White
Christmas”. Jak dyrygent
orkiestry Aukso ułożyłby program
koncertu świątecznego?
Nie mam tu na myśli utworów
takich jak Eine kleine Nachtmusik,
ale repertuar związany
tematycznie ze świętami.
Marek Moś: Zanim odpowiem
na to pytanie, muszę podkreślić,
że należę do ludzi, którzy
źle znoszą wszelkie dni świąteczne,
łącznie z niedzielą. Lepiej odnajduję
się w dniu powszednim,
w codziennej pracy. Nie oznacza
to, rzecz jasna, że neguję niedzielny
odpoczynek. Wprawdzie nie
czuję się pracoholikiem, ale wiem
na pewno, że dużo wolnego czasu
mi nie służy.
Wracając do świąt, uważam, że nie
wykorzystujemy tego czasu na jakąś
głębszą refleksję o życiu, o tym,
co nas otacza, jak wykorzystać coś,
co zostało nam dane. Nie myślimy
o złu codziennym, odsuwamy od
siebie problemy świata. Jak każdy z
nas, mam swoje kryteria oceny ludzi,
m.in. jaki jest ich stosunek do
naszych braci mniejszych.
Odpowiadając na pytanie o program
świątecznego koncertu, na myśl
przychodzi mi potężny, składający
się z czterech części utwór Giji
Kanczelego pt. „Rok bez Bożego
Narodzenia”. To niezwykła, głęboka
i uduchowiona muzyka. Kompozytor
przeżył wiele lat w komunistycznym
reżimie, potem wyemigrował
i osiadł w Belgii. Jest mi bliski między
innymi dlatego, że podobnie jak
ja patrzy na świat.
Wspomniał pan o radości, jaką
daje panu codzienna praca. Jak
wygląda pański dzień?
Można śmiało powiedzieć,
że pracuję jak wielu z nas.
Od rana do wieczora. Wstaję
zwykle o godz. 7.00. Od 9.30
do 13.30 mam próbę z zespołem.
Potem, jeśli nie mam spotkań
w Tychach, jadę do Akademii
Muzycznej w Katowicach,
do swoich studentów. Wieczorem
wracam do domu, do partytur i...
naszych trzech piesków.
TT rozmawia z Markiem Mosiem, dyry
Symfonicz
w T
Marek Moś – dyrektor artystyczny, dyrygent, manager Orkiestry
Kameralnej Miasta Tychy AUKSO. Wykładowca kameralistyki
w Akademii Muzycznej w Katowicach.