Co Tydzień nr 8/1065 22 lutego 2012 roku Miasto Jaworzno Aktywni 27 w jaworznickim obozie śmierć poniosło 161 Ukraińców Z przemilczanej historii miasta Jaworzna W audytorium Miejskiej Biblioteki Publicznej 15 lutego odbyło się spotkanie wspomnieniowe dotyczące najnowszej historii miasta, którego tematem było Więzienie Progresywne w Jaworznie w latach 1951 – 1956. Historia funkcjonowania na terenie naszego miasta najpierw hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Neu – Dachs, jako filii obozu oświęcimskiego, później Centralnego Obozu Pracy trwała przez okres ponad 13 lat, od roku 1943 – 1956. Program historycznego spotkania przygotowały pracownice Czytelni Naukowej MBP panie: Małgorzata Stokłosa, Dorota Mida, Anna Moskal, która powitała wszystkich obecnych a w szczególności zaproszonych gości p. redaktor Grażynę Kuźnik z Katowic, p. Wincentego Pykę i p. Longina Rosickiego, byłych młodocianych więzionych w jaworznickim Więzieniu Progresywnym. Oficjalna część spotkania rozpoczęła się wprowadzeniem sztandaru Związku Młodocianych Więźniów Politycznych „Jaworzniacy” przez członków Związku przy dźwiękach „Hymnu Jaworzniaków”. Prowadząca program Małgorzata Stokłosa zaznaczyła, że na poprzednim spotkaniu w r. 2010 przedstawione zostały materiały dotyczące wyzwolenia obozu Neu-Dachs przez Armię Radziecką w styczniu 1945 r. Obecne spotkanie poświęcone jest dalszym dziejom tego obozu w latach 1945-50 i 1951 – 1956. Podczas spotkania wyświetlony został film z obszernymi wypowiedziami Krzysztofa Szwagrzyka z IPN Wrocław, autora książki naukowej wydanej w r. 1999 „Obóz/Więzienie w Jaworznie 1947 – 1956”. Krótką historię obozu funkcjonującego w latach 1945 – 50 odczytała Oliwia Warmuz na podstawie opracowania Eleonory Popławskiej. Po roku 1945 Po styczniu 1945 r. tragiczna historia tego miejsca się nie zakończyła. Nowa władza wykorzystała istniejący obóz do dalszego funkcjonowania. Zmienili się osadzeni w obozie oraz komendanci. Został utworzony Centralny Obóz Pracy. Polskie władze bezpieczeństwa przejęły w całości zabudowania Neu-Dachs, obszaru ok. 6 ha, składającego się z 15 baraków drewnianych oraz zabudowań pomocniczych. W latach 1945 – 47 więźniami COP w Jaworznie stały się całe rodziny, w większości Volksdeutschów z całego Górnego Śląska <strong>Sp</strong>otkanie wspomnieniowe na temat Więzienia Progresywnego w Jaworznie i jeńcy niemieccy. Zatrudnieni zostali w tutejszych kopalniach, przy budowie elektrowni i w warsztatach przy obozie. Centralny Obóz Pracy w Jaworznie pełnił funkcje obozu jenieckiego, karnego i ciężkiej pracy. W 1947 r. do obozu trafili pierwsi więźniowie narodowości ukraińskiej, Łemkowie, wysiedleni w ramach Akcji Wisła. Baza obozu się powiększyła do 14 ha i 24 baraków, odgrodzonych podwójnym pasem drutu kolczastego podłączonego do wysokiego napięcia, otoczonych murem z zabezpieczeniem 12 wież wartowniczych. W spotkaniu uczestniczyła jako gość szczególny p. Irena Kowalik, obecnie mieszkanka Tychów, która będąc 2-letnim dzieckiem, wraz z rodzicami i rodzeństwem przebywała w tym okresie w jaworznickim obozie. Śmierć poniosło 161 więzionych Ukraińców, których grzebano na terenie leśnym poza obozem. Większość Ukraińców przebywała w obozie do końca 1948 r., ostatnich uwolniono dopiero w r. 1949. W sumie przez obóz w Jaworznie w latach 1947- 49 przeszło 3870 osób narodowości ukraińskiej, łemkowskiej, w tej liczbie było ok. 700 kobiet i dzieci. W latach 1949-51 więźniowie nadal przebywający w COP przystąpili do likwidacji baraków i budowy nowych murowanych bloków więziennych. Przebudowa i rozbudowa obozu trwała także po roku 1951. Więzienie Progresywne Inicjatorem przekształcenia obozu w Jaworznie na więzienie dla młodzieży był ówczesny minister Bezpieczeństwa Publicznego i zarazem dyrektor Departamentu Więziennictwa Stanisław Radkiewicz. Siłami młodocianych rąk i ekip cywilnych dokonano modernizacji obozu. Wybudowano 3 murowane bloki, dom kultury, szereg trwałych obiektów pomocniczych, wchodzących w skład kompleksu więziennego. Obszar powiększony został do 36 ha. Do nowo powstałego więzienia kierowano młodzież skazaną za opozycyjną działalność polityczną. Więzienie miało pełnić rolę ośrodka reedukacyjnego według wzorów pedagogicznych A. Makarenki. Młodzi więźniowie pod wpływem oddziaływań wychowawczych mieli stać się zwolennikami ustroju. Osadzeni w Jaworznie stanowili przekrój przez prawie wszystkie warstwy i środowiska społeczne, w większości była to młodzież szkól średnich a także studenci. Teren więzienia wzmocniono nowym murowanym ogrodzeniem wys. 5 m oraz dodatkowym ogrodzeniem z drutu kolczastego pod napięciem elektrycznym. Cały teren w obrysie ogrodzenia strzeżony był 16 wieżami. Pierwsi młodociani więźniowie polityczni w wieku od 16 – 21 lat zostali osadzeni już w roku 1950, ale zorganizowane zbiorowe transporty rozpoczęły się w maju 1951 r. Przywożono ich w wagonach na stację PKP w Szczakowej, skąd pod konwojem KBW i straży więziennej szli piechotą na teren więzienia. Zanim trafili do Jaworzna, mieli za sobą śledztwa i staż więzienny w ciężkich zakładach karnych we Wronkach, Rawiczu, Sztumie, Potulicach, gdzie nie widzieli przez rok światła dziennego, spali w celach na podłodze lub betonie. W Jaworznie dla każdego było łóżko, obszerniejsze cele z okratowanymi oknami. W tym czasie komendantem obozu był Salomon Morel, znany z surowości i wrogiego stosunku do młodych, rzucając epitetami „bandyci, złodzieje”, był krótko, lecz na długo zapamiętany. Po nim komendantem został Zdzisław Jędrzejewski. Obsługę stanowiło 450 funkcjonariuszy w tym 260 strażników. Relacjami z przebycia w jaworznickim więzieniu podzielili się zaproszeni świadkowie tej historii p. Wincenty Bogdan Pyka – sądzony przez WSR w Katowicach wyrokiem 6 lat, odbył 5 lat, najpierw więziony w Katowicach, Wronkach, Potulicach, w Jaworznie od 1951-53 i p. Longin Rosicki przez WSR w Bydgoszczy, wyrokiem 7 lat, odbył 3 lata więziony w Bydgoszczy, Mielęcinie, od 1953-55 w Jaworznie. Zatrudnieni byli na prefabrykacji, na dole w kopalniach, budowie bloków i w warsztatach. Bunt w maju 1955 roku Przełomowym momentem funkcjonowania Więzienia Progresywnego był bunt 15 maja 1955 r. z powodu zabicia 23-letniego więźnia przez strażnika z wieży bez wyraźnej przyczyny. Bunt stłumiony został siłami z zewnątrz i stał się zwrotem w kierunku likwidacji tej jednostki. Uczestnicy buntu otrzymali ponowne wyroki z przekazaniem do innych więzień w kraju. Od 1 stycznia 1956 r. zmieniono nazwę na Centralne Więzienie Jaworzno. Wkrótce na wniosek władz lokalnych Departament Więziennictwa wydał decyzję o jego rozwiązaniu, która nastąpiła z dniem 31 sierpnia 1956 r. Rozpoczęto fizyczną likwidację z zacieraniem śladów. Przez Więzienie Progresywne przewinęło się ok. 10 tys. młodocianych. Wiedza mieszkańców miasta o funkcjonowaniu tej placówki była bardzo ogólnikowa. Likwidacja nastąpiła z dwóch zasadniczych powodów: bliskości ruchliwej szosy Katowice – Kraków oraz skutków buntu. Po roku 1990 Od roku 1990 zaczęły ukazywać się publikacje w większości autorstwa byłych więźniów skupionych w Związku „Jaworzniacy”. Redaktor Grażyna Kuźnik jako pierwsza dotarła do źródeł COP w Jaworznie. Przez dwa lata zbierała informacje, penetrowała archiwa, dotarła do osób byłych służb więziennych, byłych więźniów, dotarła także do byłego komendanta Morela w jego mieszkaniu w Katowicach. W r. 1992 opublikowała szereg reportaży w tygodniku „Wieści” oraz w „Tak – Nie”, wychodzących w Katowicach, m.in. „Hektary Morela”, „Wychowawcy”, „Świnie i zdrajcy”, „Prostowanie dziecięcych kręgosłupów” i szereg innych. Przemilczana historia Znikoma wiedza na temat więzienia w Jaworznie trwała ponad 40 lat. Dorota Mida kiedyś pracowała w Domu Kultury przy kopalni Jan Kanty, długo nie wiedziała, że zbudowany był przez młodocianych i należał kiedyś do infrastruktury więziennej, podobnie jak inni mieszkańcy miasta. Józefina Szkółka, mieszkanka Osiedla Stałego rzeźbiarka z jaworznickiego Stowarzyszenia Twórców Kultury także długo niewiele wiedziała, wykonała rzeźbę pełnoplastyczną, niefiguralną, którą zatytułowała „Milczenie Jaworzna”, jako symbol tej części historii miasta. Rzeźba wyeksponowana była podczas spotkania, ponadto kilka portretów podobizn młodocianych więźniów, także jej prac. „Żyjemy wśród żywych świadków tej historii, dlatego należy ją przypominać i przekazywać młodemu pokoleniu”, tymi słowami zakończyła prowadząca spotkanie Małgorzata Stokłosa, dziękując za udział zaproszonym gościom i wszystkim obecnym. Oprawę słowno-muzyczną podczas spotkania przygotowali członkowie jaworznickiego Studia Poezji i Piosenki MCKiS pod kierunkiem Zbigniewa Rutkowskiego, zaprezentowali poezję więzienną śpiewaną „Pieśń o Jaworznie” i „Testament” w wykonaniu Dominika Sochy, Anny Dul i Magdaleny Ples do muzyki Zbigniewa Rutkowskiego. „Testament” (fragment) Na mym grobie posadź krzaki róży, Posadź biały i czerwony krzak, Niech to świadczy, komu ja żem służył, Niech to będzie moich dążeń znak. Zofia Żak
Pierwszy lighto htowy tygodni ygodnik kdlaspragni spragnionyc ny ych hśmiech echu
![=MD]G . - ART-COM Sp. z oo](https://img.yumpu.com/48396973/1/172x260/mdg-art-com-sp-z-oo.jpg?quality=85)
Change language