ENWERE M OLILEANYA NA CHINEKE - Family Radio Worldwide

ENWERE M
OLILEANYA
NA CHINEKE
GA-AZOPUTA M
Nke Harold Camping Dere
i

Enwere m Olileanya Na Chineke Ga-azọpụta m
(I Hope God Will Save Me – Igbo)
Nke Harold Camping dere
Ndị Kwadebere ma bipụta ya bụ;
Family Stations, Inc.
Oakland, California 94621
www.familyradio.com
( kwa : Amaokwu nile nke Akwụkwọ Nsọ e hotara n’ime akwụkwọ a
sitere na Baịbụl
nke Union Igbo.)
Mbipụta Nke Mbụ Eprel 2007
Mbipụta Nke Abụọ Maach 2008
Mbipụta Nke Atọ Eprel 2009
08-28-2012
ii

IHE DI NA YA
Okwu mbido ............................................................................................... v
Enwere m olileanya na Chineke ga-azoputa m ....................................... 1
Gini Ka Chineke Nweburu Ime iji zoputa Mmadu? ............................... 3
Ndi Chineke Hotara .................................................................................... 4
E Were Ndi A Hotara Nye Kraist .............................................................. 5
Onye Ahu Buru Nmehie ............................................................................. 6
Oke Igwe Ndi Mmadu A na-akabeghi Zoputa bu Ndi
Chineke Na-apughi Ibibi ............................................................................ 7
Mmadu Nile Nwuru Anwu n’ime Mmuo site n’afo Nne ha ................. 9
A Ghaghi Inye Anyi Nkpuru obi Ohuru ................................................ 10
Ihe Nzoputa Nke Ndi A hoputara Bu n’ezie ......................................... 12
Oru ebube nke di N’ Omumu Ohuru ahu ............................................. 13
Oru nke Ime Mmuo Dika Baibul si akowa Ya ....................................... 14
Kraist Ruru Oru Nile A choro maka Nzoputa Anyi ............................. 16
Gini Meziri Chineke Ji Enye Anyi Iwu Ndi a? ...................................... 16
Di Omimi nke di n’etiti Chineke na Mmadu ......................................... 17
Chineke Na-anwale Mmadu .................................................................... 20
Oke mkpa Izu ike nke Ubochi nke Asaa Di ........................................... 20
Ngozi nile nke Di N’atumatu Nwale Chineke ...................................... 22
Chineke na-eme ka Atumatu Nwale Ya Rawanye ahu ........................ 23
Anyi apuru Inu Ihe Baibul na-ekwu mana ghara Inu Ya? ................. 26
Jiri Otu Akuku Akwukwo nso tulekota Ya na
Akuku ozo n’Akwukwo Nso .................................................................. 27
A na-enye Mmadu Nile Iwu ka Ha Kpokuo Chineke ......................... 29
Oru Nke Ikwere ........................................................................................ 31
A na-enye Mmadu Nile Iwu ka ha Kwere Chineke ............................ 33
Kraist Ruru Oru Nile- Kwudosiri ike n’Okwukwe-iji
Zoputa Anyi .............................................................................................. 34
Oru Nke Ikachite Ihe Akara Bu Oru Nke Chineke Mgbe Nile .......... 35
Oge Ufodu, A ghaghi Idezighari Ntughari Asusu Ahu ..................... 36
iii

Abraham O Kweere Chineke a we Zoputa ya n’ihi nke a? ................ 39
Anyi kwere Kraist, O puru Izoputa Anyi ............................................. 40
Mgbaghoju anya di N’ighota Okwu a bu“Kwere” .............................. 43
Ekwensu Na-abia Dika Muo Ozi nke Ihe ............................................. 44
A Kaara Imebu ka Nzuko Uka nile digide Ocha? ............................... 46
Mgbanwe Di Uku ..................................................................................... 48
Onye A zoputara Na-ebi Ndu n’ime Ahu a na-azoputaghi ............... 49
Ochicho obi nke Onye ahu A zoputara ................................................. 50
Egwu na Ima Jijiji ...................................................................................... 51
Mana Ihunanya zuru oke Na-achupu Egwu ........................................ 54
Olileanya O dikwara M? .......................................................................... 56
Indeks nke Akwukwo Nso .................................................................... 64
iv

OKWU MBIDO
Otutu ndi mmadu na-asi, “achoro m ka a zoputa m.” Ya
mere, n’ime ntakiri akwukwo a, anyi ga-agbali iji eziokwu zuru oke,
we leba anya n’ajuju a: Olee ihe m na-aghagi ime iji buru onye a
zoputara? N’ihi na anyi ga-amuta na o nweghi onye o bula puru ime
ihe o bula iji buru onye a zoputara, nke a nwere ike ime ka obi daa
otutu ndi na-agu akwukwo mba bu ndi ga-ekpebi na olileanya
adighizi nakwa na o nweghi onye o bula a ga-azoputa. Mana nke bu
eziokwu bu na, ihe gbasara ndi mmadu iburu ndi a zoputara
n’ubochi anyi a abughi nke olileanya na-adighi. N’eziokwu, dika anyi
na-elezi anya nke oma na-amu Baibul anyi na-achoputa na ihe akaebe
nke Baibul na-egosi anyi na e nwere oke owuwe ihe ubi nke ndi
mmadu iburu ndi a zoputara n’oge a n’uwa.
Ihe akaebe nke Baibul bu na n’ubochi anyi a, ndi mmadu hiri
nne ka a na-azoputa karia ndi a zoputabugoro n’oge o bula ozo
kemgbe uwa dibara. Mana a naghi azoputa ha site na ha igbaso
atumatu nzoputa nke uka o bula ma o bu onye nkwusa ozioma o
bula bu onye kwenyere n’atumatu nzoputa nke nzuko ya. Anyi gaamuta
na o di oke mkpa na ndi ahu na-akuzi atumatu nzoputa nke
Chineke ga-eme nke a site n’ikwudosi ike n’atumatu nzoputa nke
Chineke guzobere dika e siri detuo ya n’ime Baibul.
v

Enwere m Olileanya Na
Chineke Ga-azoputa m
Chineke kere uwa n’ihe dika afo 13,000 gara aga. N’oge
ahu, malite na ndi mbu muru anyi, bu Adam na Iv, O kere mmadu
n’oyiyi Ya nakwa n’onyinyo Ya. Mana mmadu nupuru isi megide
Chineke, iji nye ha ntaramahuhu, oke iwe nke Chineke dakwasiri
mmadu nile. Nnupu isi nke a di oke njo nke na dika iwu nke Chineke
si mebe ya, o bughi nani na mmadu etufuola ohere ya onwe ya na
Chineke ino ruo mgbe ebighi ebi kama a ga-ebibikwa ya ruo mgbe
ebighi ebi site n’ikpochapu ya kpamkpam n’ubochi ikpeazu nke
odidi uwa a. Ya mere, otutu ndi mmadu na-akwa akwa si, achoro m
nnoo ibu onye a zoputara puo n’omuma ikpe nke mbibi ebighi ebi.”
Mmadu o bula di ndu maara na e nwere Chineke bu onye naagukoro
ya nmehie ya nile. Nke a bu n’ihi na e kere mmadu n’oyiyi
nakwa onyinyo nke Chineke. Obuna n’agbanyeghi na nkewa adila
n’etiti ya na Chineke n’ihi nnupu isi ya megide Chineke, ma n’ime
uche ya o maara Chineke ma marakwa na Chineke na-agukoro ya ihe
nile o na-eme. Anyi na-aguta na Ndi Rom 2:13 ruo 15, n’ime
amaokwu ndi a okwu a bu “Ndi mba ozo” na-arutu aka na ndi
mmadu nile nke uwa bu ndi na-amaghi ihe o bula gbasara Baibul:
N’ihi na o bughi ndi na-anu iwu bu ndi ezi omume n’ebe Chineke
no, kama o bu ndi na-edebe iwu ka a ga-agu na ndi ezi omume:
n’ihi na mgbe o bula ndi mba ozo ndi na-enweghi iwu na-eme ihe
nile di n’iwu site ka e si mu ha, ndi ahu, o bu ezie na ha enweghi
iwu, ma ha onwe ha bu iwu e nyere onwe ha; n’ihi na ha na-egosi
olu iwu na e dewo ya n’obi ha, ako na uche ha na-esokwa ya naagba
ama, ihe ha na-atule n’obi ha n’etiti onwe ha na-ebokwa ha
ebubo ma o bu eleghi anya na-agopu ha;
N’ihi nke a, mmadu nile, maara n’ime mmuo ha na o bu
nmehie; ya bu, ime njehie n’iwu nke Chineke, bu igbu ochu, izu ohi,
ikwa iko, w.d.g. O makwara n’ime mmuo ya na Chineke mebere
ntaramahuhu maka nmehie nile nke onye ahu. Ya mere, mmadu o
bula di ndu na-agbali ichota uzo isi me ka ya na Chineke di n’udo. Ya
1

u, o na-agu ya agu ichota uzo o ga-esi gbanahu ntaramahuhu
jogburu onwe ya maka nmehie nile ya.
Ufodu na-agbali igbo nsogbu a joro oke njo site n’igwa onwe
ha na o nweghi Chineke o bula di ha ga-aza ajuju. N’ihi nke a ha naagbalisi
ike ibu ndi na-ekwenyeghi na Chineke di ma o bu ndi naekwu
na mmadu malitere site n’anu ohia ma o bu ndi na-ekwu na o
nweghi onye puru ima ma Chineke o di.
Ndi ozo emebela chi ndi nke ha na-efe. Ha na-emebe chi nke
osisi ma o bu nkume, dika ndi na-efe Buddha, ma o bu, dika ndi naagu
ihe di na kpakpando, ha na-elegara kpakpando anya dika chi ha,
ma o bu dika otutu ndi mmadu, ha na-achota otu okpukpere chi nke
obi ha nabatara. Usoro okpukpere chi ahu nwekwara ike o nweghi
ihe ga-ejiko ya na Baibul ma oli ma o bu o nwere ike jiri ufodu
amaokwu ndi di na Baibul iji kwado ya. Ya mere, ha na-achota usoro
okpukpere chi nke ha kwenyere na o bu ya kacha nma iji me ka ha na
Chineke di na udo.
Nke bu eziokwu bu na taa ihe dika otu uzo n’ime uzo ato nke
onu ogugu ndi mmadu nke uwa na-akpo onwe ha “Ndi nke Kraist.”
Nke a putara na ha so n’otu okpukpere chi nke na-eji ufodu akuku
nke Baibul iji kwado okwu onu ha na nke ahu bu Ozioma nke gaadotara
Chineke ndi mmadu. Otu okpukpere chi nile n’otu n’otu, ma
o nwere nani ntakiri ihe jikoro ya na Baibul, ma o bukwanu na o
dichasi nnoo ka o kwudosiri ike na Baibul, na-ekwuputa na ha nwere
uzo kachasi buru nke ezie mmadu na Chineke idi n’udo. Nke a bu
ihe a ga-ahu n’ime ekpemkepe ndi a ma ama nke oma dika ndi uka
Roman Katolik, ndi uka Baptist, ndi uka Rifom, ndi Presbiterian, ndi
Adventist, ndi ama Jihova, ndi Momon, w.d.g. Ma o di nwute na, o
nweghi nke o bula n’ime ekpemekpe ndi a nwere nghota zuru ezu
n’ihe gbasara ihe a choro iji me ka mmadu na Chineke di n’udo, ya
bu, iji buru onye a zoputara puo n’oke iwe nke Chineke, nke bu
ntaramahuhu maka nmehie ha.
Ma o di nwute na, ndi ahu tinyegoro ntukwasi obi ha maka
inwete nzoputa ha n’otu ekpemekpe o bula n’ime ndi a ka no n’ime nsogbu
miri emi nke Chineke n’ihi na otu ekpemekpe ha apughi izoputa ha.
Ma o di nwute na, ndi ahu tinyegoro ntukwasi obi ha maka
inwete nzoputa n’otu ekpemekpe o bula n’ime ndi a ka no n’ime
nsogbu miri emi nke Chineke n’ihi na otu ekpemekpe ha apughi
izoputa ha, ha anaghikwa ege nti nke oma n’otu isi iyi nke eziokwu e
nwere nani ya, bu Baibul.
2

N’ime akwukwo a, anyi ga-agbali iweputa ya kpomkwem,
otu ga-ekwe omume, bu nkuzi nke Baibul gbasara atumatu Chineke
nke bu n’ime ya ka otutu ndi mmadu ga-esi buruzi ndi ha na
Chineke ga-adizi n’udo ma gbanahu ikpe joro oke njo nke gaadakwasi
agburu mmadu n’oge nke isi njedebe uwa.
Anyi aghaghi icheta na Baibul, dika o di n’asusu ndi mbu
mbu ya, na o bu Chineke dere ya, mana Chineke jiri ndi ode
akwukwo bucha mmadu de ya, dika II Pita 1:21, na-agwa anyi:
N’ihi na o dighi amuma o bula nke e ji ochicho mmadu bu mgbe o
bula: kama mmadu sitere na Chineke kwu okwu, mgbe Muo Nso
na-eme ka ha kwue.
Nkpuru okwu ndi nke ha deturu bu Chineke n’onwe Ya
kwuputara ha (Jeremaia 36:1 ruo 4). Ya mere, site n’igu ma na-amu
Baibul anyi na-enwete isi iyi nke eziokwu bu ya kachasi di uku ma
buru nke ikpeazu. Ya mere, nghota o bula n’otu n’otu mmadu nwere
n’ihe gbasara atumatu nzoputa nke Chineke aghaghi idabako
kpomkwem na nkuzi nke Baibul. Ya mere, anyi ga-adiriri njikere
inyochasi nkuzi nile nke mmadu weputara site n’itulekota ya na
amaokwu o bula di na Baibul.
Gini Ka Chineke Nweburu Ime iji zoputa Mmadu?
Anyi ga-aga n’ihu n’omumu anyi a site n’ilezi anya nke oma
we choputa ihe ahu Baibul na-ekwuputa gbasara ihe ga-egbo nsogbu
nke onodu di oke njo nke chere mmadu ihu. Anyi ga-ahu na onodu
mmadu joro oke njo nke na nani Chineke n’onwe Ya puru iweputa
uzo izi gbanahu ya.
Anyi aghaghi icheta na Baibul n’ozuzu ya bu akwukwo iwu,
nke Chineke dere n’onwe Ya, nke mmadu nile no n’okpuru ya, n’otu
aka ahu, Chineke nokwa n’okpuru ya (Abu Oma 138:2). Ya mere ihe
ahu ga-egbo nsogbu a jogburu onwe ya diri mmadu bu nke gaenwezuriri
ihe nile ahu a choro n’iwu nke e weputara n’ime
akwukwo iwu nke Chineke, bu Baibul.
E nwere ihe ato di mkpa n’ebe o di ukwu nke Chineke naeme
n’onwe Ya nke a kachasi cho iji mee ka mmadu nwe ike nwete
nzoputa n’ime ndu ya. Ihe ato ndi a bu nke a choro n’ebe onye o bula
a zoputara no. O nweghi onye a gupuru.
3

Ndi Chineke Hotara
Oru nke mbu Chineke na-aruchitere ndi ahu nile a gaazoputa
bu na tutu e kee uwa, Chineke hoputara mmadu nile O gaazoputa.
Anyi na-aguta na Ndi Efesos 1:3 ruo 5:
Onye a goziri agozi ka O bu, bu Chineke na Nna nke Onyenwe
anyi Jisus Kraist, Onye were ngozi nile o bula nke Muo Nso gozie
anyi n’ebe di n’eluigwe n’ime Kraist: dika O roputara anyi n’ime
Ya mgbe a katoghi ntoala uwa, ka anyi we di nso burukwa ndi a
na-apughi ita uta n’ihu Ya n’ihunanya: ebe O buuru uzo ka anyi
aka ka e we site n’aka Jisus Kraist do anyi ka umu Ya ndikom, dika
o di Ya ezi nma n’ochicho Ya,
Ka Chineke na-akwadebe ike uwa nke a nakwa ijeri puru ijeri
ndi mmadu bi n’ime ya, O lere anya n’oge nile nke ga-di n’uwa ma
hu onu ogu ndi mmadu no na nhujuanya ndi na-enupu isi megide
Ya. N’agbanyeghi na Chineke kere mmadu ka ha buru ndi zuru oke,
n’oyiyi nakwa onyinyo nke Chineke, Baibul na-eme ka o doo anya na
Chineke maara na mmadu ga-enupu isi megide Chineke, nakwa na
nnupu isi ahu ga-ebutere agburu mmadu ibu ndi nwuru anwu n’ime
mmuo nakwa buru ndi oria nke nmehie juputara n’ime. Chineke
makwara na mmadu ga-emecha na-agbalisi ike ime ka ya na Chineke
dikwa n’udo site n’ichoghari Chineke n’ime atumatu di iche iche nke
uche mmadu meputara, bu nke oria nmehie juputara n’ime
kpamkpam, mana o nweghi onye ga na-acho Chineke site n’idabere
n’uzo ndi ahu nke Chineke choro.
Chineke makwara na mmadu ga-emecha na-agbalisi ike ime
ka ya na Chineke dikwa n’udo site n’ichoghari Chineke site n’ime
atumatu di iche iche nke uche mmadu meputara
Na Ndi Rom 3:10 ruo 12, Chineke na-akowa onodu
nhujuanya nke mmadu no n’ime ya. N’ebe ahu anyi na-aguta:
Dika e edworo ya n’akwukwo nso, si, O dighi onye bu onye ezi
omume, o dighi otu onye ma oli; O dighi onye na-aghota, O dighi
onye na-acho Chineke; Ha nile ewezugawo onwe ha, ha nile abaghi
n’ihe n’otu; O dighi onye na-eme ihe oma, o dighi obuna otu onye.
4

Ma, n’agbanyeghi na o jogburu onwe ya bu nnupu isi
mmadu megide Chineke , ma Chineke mere nkpebi di oke itunanya
na ruo mgbe ebighi ebi Ya na otutu n’ime ndi a na-enupu isi ga-ano.
Mana olee otu O puru isi kporo ndi a ka ha na Ya noro ruo mgbe
ebighi ebi? Ntaramahuhu maka nmehie ha buru oke ibu. Olee otu
Chineke puru isi kporo ndi a ka ha na Ya noro ruo ebighi ebi, bu ndi
o bu na n’ihi nmehie ha, iwu kwuru na a ghaghi ibibicha ha?
Ntaramahuhu nke diri nmehie jogburu onwe ya n’ebe o di ukwu
n’ihi na nmehie nke agburu mmadu jogburu onwe ya n’ebe o di
ukwu. Nke a bu ihe di oke itunanya gbasara atumatu nzoputa nke
Chineke zubere maka agburu mmadu.
Ya mere, site na tutu oge ito ntoala nke uwa, Chineke abughi
nani na O hoputara ndi ahu O choro ido nso nyere onwe Ya (Ndi
Efesos 1:4), kama O kwukwara ugwo maka nmehie nile ha. Ochicho
obi Ya enweghidi ihe o bula jikoro ya na ihe mmadu na-eme ma o bu
ihe mmadu na-acho. Chineke na-ekpwuputa na Ndi Rom 9:15:
...M ga-emere onye o bula ebere, bu onye M na-emere ebere, M gaenwekwa
obi ebere n’ahu onye o bula, bu onye M ga-enwe obi
ebere n’ahu ya.
Site n’ime ka anyi mara maka oru mbu a nke Chineke di
mkpa n’ebe o di ukwu, Chineke na-enye ndi nile a na-azoputaghi
olileanya di ukwu. Chineke na-ekwusi ike na Ya abughi onye na-ele
mmadu anya n’ihu (Ndi Rom 2:11, Ndi Efesos 6:9, Ndi Kolosi 3:25). O
nweghi mba o bula ma o bu otu ndi mmadu a ga-agunye na ndi
Chineke hoputara karia otu ndi ozo. O nweghi otu ndi nmehie a gaasi
na o ga-ara nnukwu ahu ha onwe ha ibu ndi a zoputara karia otu
ndi ozo.
Baibul dere banyere nzoputa nke nwanyi ahu na-akwa iko na
Jon 8, o dekwara banyere nzoputa nke onye ekperima ahu a
kpogidere ya na Jisos n’obe na Luk 23:9 ruo 43. Ya mere,
n’agbanyeghi udi uku nmehie anyi nwere ike idi, o buru na anyi nwe
agu miri emi inwe nzoputa site n’idabere n’otu Chineke si cho ya, o
bu ihe puru ime eme n’ezie na anyi ga-eso n’ime ndi Chineke
hoputara. Ebe o bu na taa a na-azoputa oke igwe ndi mmadu, o puru
ime eme n’ezie na, mu onwe m, kwa, ga-abu otu n’ime ha. Nke ahu
bukwa oke ihe agbamume.
E Weere Ndi A Hotara Nye Kraist
Ndi ahu Chineke hoputara ka a gbaputa ha ma o bu zoputa
ha bu ndi e weere nye Onyenwe anyi Jisos Kraist, dika anyi na-aguta
na Jon 6:37:
5

Ihe nile nke Nna M na-enye M ga-abiakute M; onye naabiakutekwam
M gaghi achupu ya ma oli.
Mana, n’ihi ka Jisos we were ndi a a hotara dika ihe
onwunwe nke Ya ruo mgbe ebighi ebi, o nwere otu ihe e kwesiri ime
banyere nmehie nile ha. Iwu zuru oke nke Chineke, bu nke Chineke
dere n’onwe Ya, na-ekwu na n’ihi na e kere mmadu n’onyinyo nke
Chineke, na mmadu nile aghaghi ikwu ugwo nke iwu Chineke choro
maka nmehie nile ha. Ya mere, n’agbanyeghi na ha bu ndi Chineke
hoputara ma were ha nye Kraist ka ha buru ihe onwunwe Ya ruo
mgbe ebighi ebi, ma Kraist agaghi enwere ha bere nani ma a kwuo
ugwo maka nmmehie ha. Iwu nke Chineke na-ekwu na ugwo a gaakwu
maka nmehie bu onwu, ya mere ihe o putara bu na, ndi ahu a
hotara ma were ha nye Kraist agaghi enwe ike iburu ndi Kraist nwe
n’ihi na ha enweghi ike ikwu ugwo ahu. Nke a na-edubatazi anyi
n’oru ozo di oke itunanya nke Chineke ruru n’aha ndi ahu nile a naazoputa.
Onye Ahu Buru Nmehie
Mgbe Chineke lere anya na mbara uwa, bu nke O zubere ike
n’isi mbido nke oge, O huru na o nweghi onye o bula O puru iji ka
onye ahu nagide onuma nke Chineke n’onodu ndi ahu a hoputara,
ndi ahu Chineke hotara bu ndi ahu e weere nye Kraist ka ha buru ihe
onwunwe Ya ruo mgbe ebighi ebi. A kuziri nke a n’Aisaia 63:5
nakwa Ezikiel 22:30. Mana, iwu zuru oke nke Chineke na-ekwu na
ugwo nke bu onwu bu nke a na-aghaghi ikwu tutu enye onye o bula
ohere ibata n’ime Eluigwe di nso nke Chineke. Akuku o bula nke iwu
Chineke zuru oke bu nke a ga-emezu n’uzo zuru oke.
Ya mere, n’oru nke ebere nakwa ihunanya nke na-enweghi oyiri,
Kraist n’onwe Ya buuru onye ahu bu nmehie n’onodu ndi ahu
nile e weere nye Ya.
Ya mere, n’oru nke ebere nakwa ihunanya nke na-enweghi
oyiri, Kraist n’onwe Ya buuru onye ahu bu nmehie n’onodu ndi ahu
nile e weere nye Ya. Anyi na-aguta n’Aisaia 53:6:
Anyi nile kpafuru akpafu dika igwe aturu: anyi chere ihu, onye o
bula n’uzo nke aka ya: ma Jehova emewo ka ajo omume nke anyi
nile dakwasi ya.
6

Okwu a bu “nile” di n’ime amaokwu a na-ekwu maka ndi
nile a hoputara, ya bu, ndi nile ahu Chineke hotara tutu a too ntoala
uwa ka ha buru ndi a ga-azoputa. N’ezie O kwuru ugwo maka
nmehie nile ha tutu O kee uwa. N’ime ihe onyonyo di iche iche (ilu
ndi nwere akuku ato na-ako akuko ihe mebugoro n’uwa) Kraist
gosiputara ka uwa hu otu O siri taa ahuhu n’ikwu ugwo maka
nmehie nke ndi a hoputara. Nke a ka a ga-ahu o kachasi na ngosiputa
nke ahuhu O tara mgbe a kpogidere Ya n’obe. Dika ima atu, e kobere
Ya n’obe n’uzo na-eme oke ihere iji gosiputa na mgbe O kwuburu
ugwo maka nmehie anyi na O buuru abum onu. “Onye a buru onu
ka o bu bu onye a na-akwuba n’elu osisi.” Mgbe e tinyere ahu Ya
n’ime ili, nakwa mgbe O bilitere n’ututu ubochi uka, nke ahu bu
igosiputa na mgbe ahu O kwuru ugwo nmehie anyi n’ezie tutu a too
ntoala uwa na n’ezie O nwuru n’odidi ahu Ya zuru ezu, ahu na
nkpuru obi, ma bilitekwa ozo
iji gosi na ugwo maka nmehie anyi ezuola oke kpamkpam.
Mgbe Kraist mebere onodu maka nzoputa nke ndi a
hoputara, nmehie nile n’otu n’otu nke onye o bula n’otu n’otu O
mere atumatu izoputa bu nke e bokwasiri Ya. Mgbe ahu, O buru ibu
aro nke a di ukwu bu nmehie, guzo inara ikpe n’ihu Chineke, bu
Onye ikpe, a we ma Ya Ikpe. Iji mezuo ihe ndi ahu iwu choro, O
gabigakwara ugwo zuru ezu nke iwu ahu choro n’onodu ndi ahu nile
n’otu n’otu O zubere izoputa. Ugwo ahu bu onwu: “...nkpuru obi nke
na-emehie, ya onwe ya ga-anwu” (Ezikiel 18:4b). Ya mere anyi naagutakwa
“I gaghi ahapuru ala mmuo (onwu) nkpuru obi m.” Nke a
na-egosi na Kraist nwuru onwu ma bilitekwa n’onwu ozo tutu O kee
uwa. Otu e siri ruzuo nke a nile bu nke e kechiri n’ime ihe omimi ahu
gbasara ihe nile Chineke bu.
Ya mere ugbu a, e nwere otutu ndi mmadu n’ime uwa a ndi
bu na, site na tutu e kee ihe okike, a hotaburu ha inwe nzoputa ma
burukwa ndi e were nye Kraist ka ha buru ihe onwunwe Ya ruo
ebighi ebi. Nmehie nile ha aburula nke e kpuchigoro kpamkpam ruo
mgbe ebighi ebi n’ihi na Jisos buuru Onye nzoputa ha site n’ikwu
ugwo maka nmehie nile ha obuna tutu e kee uwa.
Oke Igwe Ndi Mmadu A na-akabeghi Zoputa bu Ndi Chineke Naapughi
Ibibi
Taa, n’ime uwa nile, e nwere oke igwe ndi mmadu bu a naazoputaghi,
ma n’agbanyeghi ya, Chineke apughi ita ha ahuhu maka
nmehie ha. Olee ihe mere ya?
O bu n’ihi na ndi a buburi ndi Chineke hoputaburu ibu ndi a
ga-azoputa. Ya mere, n’oge di anya tutu a muputa ha, nmehie nile
7

joro oke njo ma ruo unyi nke ndi a a hoputara ga-emecha mee n’ime
oge nile nke ndu ha n’uwa ka e bokwasiri Onyenwe anyi Jisos. Jisos,
dika onye nnochite anya ha, onye no n’onodu ha, guzoro n’onodu ha
n’ihu oche eze ikpe nke Chineke. N’ihi nmehie nile ndi a, Jisos
aburula onye ikpe mara n’ihu iwu ziri ezi nke Chineke, Chineke
takwara Ya ahuhu maka nmehie nile ha.
Ya mere, ndi a bu ndi O nagidere onuma nke Chineke dika
ugwo maka nmehie nile ha buzi ndi e mere ka ha zie ezi ugbu a. Ya
bu, onye o bula n’ime ha n’otu n’otu, n’agbanyeghi udi oke njo
nmehie ha nile di, onuma nke Chineke, nke iwu Chineke choro ka o
buru ugwo maka nmehie ndi a, aburula nke e mezuru n’uzo zuru
oke. E mere ndi mmadu a ka ha zie ezi.
Ya mere, ka a na-amuputa ndi a nile n’otu n’otu n’ime uwa a,
e meela ya n’ezie n’ezie na o nweghi ka a taa ha ahuhu maka nmehie
ha. Kama ime nke a, o ruo n’otu oge n’ime ndu ha, e meela ya n’ezie
n’ezie na Chineke ga-etinye Okwu nke Chineke bu Baibul n’oru,
n’ime ndu ha, ha ga-anatakwa nkpuru obi ohuru a kpolitere n’onwu.
Nke a puru ime n’oge o bula Chineke hooro ime ka nke a mee. O
puru ime mgbe ha ka no n’ime akpa nwa nke nne ha ma o bu na nkeji
hour ole na ole tutu ha anwuo. O puru ime ma o buru na uche
ezuchaghi ha oke ma o bu na ha nwere uche okenye ogugu isi ya
zuru oke. Ndi mmadu a buburi ndi e mere ka ha zie ezi n’oge di anya
tutu a muputa ha.
O puru ime mgbe ha ka no n’ime akpa nwa nke nne ha
ma o bu na nkeji hour ole naole tutu ha anwuo
Mana o nweghi onye o bula ma e wezuga Chineke maara ndi
ha bu. O bu nani mgbe ha natasiri nkpuru obi ohuru ha a kpolitere
n’onwu, ya bu, mgbe a zoputachara ha, ka ha ga-amalitezi ighota na
Chineke azoputala ha. Mana nke bu eziokwu bu na e mebuolari ka
ha buru ndi ziri ezi site n’isi mbido nke oge n’ihi na Kraist bu Nwa
aturu e gburu site n’oge ito ntoala nke uwa (Nkpughe 13:8).
Mana, mgbe a ga-azoputa ha, ha ga-amata na ha aburula ndi
a zoputara nani n’ihi na Chineke n’ebube Ya dikarisiri uku
hoputaburu ha ma kwuo ugwo maka nmehie nile nke ha. Nzoputa
bukwa nke putara ihe n’ezie na ndu ha n’oge ahu Chineke zoputara
ha site n’inye ha ndu ebighi ebi nakwa nkpuru obi ohu a kpolitere
n’onwu.
Ya mere, n’oge nke a, n’ime uwa taa, e nwere oke igwe ndi
mmadu bu ndi na-agaghi akwu ugwo ma oli maka nmehie nile nke
8

ha kama ha ka na-ebi ndu n’ime nmehie, dika ndi ozokwa no n’uwa
sikwa na-ebi ndu n’ime nmehie.
Mmadu Nile Nwuru Anwu n’ime Mmuo site n’afo Nne ha
Anyi aghaghi imata na ndi mmadu nile a na-azoputaghi, ma
Chineke a hotara ha ibu ndi a ga-azoputa ka o bu na a hotaghi ha ibu
ndi a ga-azoputa, ha nile nwuru anwu n’ime mmuo. N’ime ahu
nakwa na nkpuru obi, ha bu ndi oria nmehie juputara kpamkpam. O
bu ya mere anyi ji aguta na Matiu 15:19:
N’ihi na n’obi ka ajo echiche nile, igbu mmadu nile, ikwa iko nile
nke ndikom nwere nwunye na ndinyom nwere di, ikwa iko nile,
ori nile, ama ugha nile, nkwulu nile, si aputa:
Chineke na-akowa ndi ahu O zubere izoputa, gbasara otu ha
sibu ebi ndu tutu a zoputa ha, na ndi Efesos 2:3 anyi na-aguta:
Ndi anyi onwe anyi nile bikwara obi n’etiti ha n’oge gara aga n’ime
agu ihe ojo nke anu aru anyi, na-eme ihe nile anu ahu anyi na
echiche uche anyi choro, burukwa umu nke iwe dika e si mu anyi,
dika ndi foduru bukwa.
Dika iwu ziri ezi nke Chineke si mebe ya, ugwo maka nmehie bu nke a naaghaghi
ikwu akwu, ugwo ahu nke iwu nke Chineke chokwara bu mbibi.
Anyi aghaghi icheta kwa mgbe o bula na dika iwu ziri ezi
nke Chineke si mebe ya, ugwo maka nmehie bu nke a na-aghaghi
ikwu akwu, ugwo ahu nke iwu nke Chineke chokwara bu mbibi. O
bu nani mgbe a kwuchara ugwo ahu ka Chineke puru inye onye
nmehie ahu ndu, bu ndu ebighi ebi. O bukwa n’ihi na ugwo a choro
maka nmehie bu mbibi, n’ihi ya onye ahu a na-azoputaghi ka a gaebibi
ma kpochapu ya ruo mgbe ebighi ebi, o gaghikwa adi ndu ozo.
Chineke na-akowa mbibi a nakwa nkpochapu nke a zuru oke na
Nkpughe 20:14 ruo 15, bu ebe O na-ekwu si:
E we tuba onwu na Hedis n’ime odo oku ahu. Nke a bu onwu nke
abuo ahu, bu odo oku ahu. O burukwa na a hughi onye o bula ka e
dereri aha ya n’akwukwo nke ndu ahu, e we tuba ya n’odo oku
ahu.
9

Mgbe a ga-atuba mmadu n’ime odo oku ahu, e kpochapula
ya, bibie ya ruo mgbe ebighi ebi. O nweghi ma oli ma oli ka o dizie
ndu ozo. Nke a bu ihe “onwu nke abuo” ahu putara.
Mana, n’oge di anya tutu a muputa onye ahu, Kraist kwuru
ugwo maka nmehie nke ndi nile a hoputara, n’ihi nke a, onye ahu
aburula onye e mere ka o zie ezi n’iwu (ya bu, n’ime iwu ahu onye
ahu abughizi onye ikpe nmehie mara). Mana tutu Chineke n’ezie
etinye Okwu nke Chineke n’oru n’ime onye ahu ma nye ya nkpuru
obi ohuru a kpolitere n’onwu, oke iwe Chineke ga-adi n’ebe o no. Ya
bu, o ka bu oria nke nmehie, o ka bukwa onye nwuru anwu
kpamkpam n’ime mmuo. O ka di nnoo ka ozu na-esi isi (Jon 11:39)
nakwa ndagwurugwu nke okpukpu ndi kporo nku (Ezikiel 37:1 ruo
2). O nweghi ma oli ma oli ka o nwe ike igbanwe onodu onwu nke
ime mmuo nke udidi ya n’otu uzo ahu kwa onye nwuru anwu n’anu
ahu na-apughikwa idighachi ndu n’anu ahu ozo.
A Ghaghi Inye Anyi Nkpuru obi Ohuru
Nani Chineke puru inye ndu, dika a ga-ahu n’omumu a naamu
nwantakiri. Nwantakiri ahu apughi inye aka n’uzo o bula iji
nwete ndu nke anu ahu ahu. N’otu aka ahu kwa, onye o bula
Chineke hoputarala ibu onye a ga-azoputa, n’agbanyeghi na Kraist
akwubuolari ugwo maka nmehie nile ya, ma a ghaghi inye onye ahu
ndu ime mmuo. Na Jon 3, amaokwu 3 na 7, Chineke na-ekwu na nke
a bu “imu mmadu ozo.” Okwu Grik nke Chineke ji kowa ya n’ebe a
bu nke ihe o putara bu “imu mmadu ozo site n’elu.” Ozokwa, na I
Pita 1:23, Chineke na-akowaputa na omumu ohuru nke a bu mmadu
“ibu onye a muru ozo.”
Omumu ohuru nke a, nke sitere n’elu, ya bu, site n’eluigwe,
abughi nani na o bu nkpuru nke ndu nke ga-abu otutu oge gafe o
tolite n’ime ndu onye ahu a zoputara. O bu nkpuru obi ma o bu
mmuo nke ga-adi ohuru ozugbo. Nkpuru ahu bu Kraist n’onwe Ya
bu Onye bi n’ime onye ahu a zoputagoro (Jon 14:23). Chineke na-eme
ka anyi mara n’ezie na o bu nkpuru obi ohuru nke O kowara site n’iji
akuko ima atu bu mmadu ikwachi oghere di n’akwa ochie site
n’itinye akwa di ohu n’ebe ahu o dokara adoka. (Matiu 9:16). Ha nile
kwesiriri ibu akwa ohu. N’otu aka ahu, O na-enye akuko ima atu
gbasara mmadu itinye mmanya ohu n’ime karama ochie. A ghaghi
itinye mmanya ohuru ahu n’ime karama ohu (Matiu 9:17. A
kowakwara nke a nke oma n’uzo ebe abuo ndi ozo na Baibul, dika na
II Ndi Korint 5:17, bu ebe anyi na-aguta:
10

Ya mere o buru na onye o bula di n’ime Kraist, o bu onye e kere
ohu: ihe ochie agasiwo; le, ha aghowo ihe ohu.
Akuku di n’ime onye ahu nke na-aburu onye e kere ohu
ozugbo bu mmuo ohuru ya (nkpuru obi ohu a kpolitere n’onwu), nke
Chineke nyere ya n’oge ahu O tinyere Okwu nke Chineke n’oru
n’ime ndu onye ahu (Ezikiel 36:26). N’otu aka ahu kwa, o ruo n’isi
njedebe oge, onye nke a a hoputara ka a ga-enyezi ahu ime mmuo di
ohuru a kpolitere n’onwu, “N’oge dikarisiri nta, n’otu ntabi anya,
mgbe a ga-afu opi ikpeazu: n’ihi na a ga-afu opi, a ga-eme kwa ka
ndi nwuru anwu si n’onwu bilie na-apughi ire ure, a ga-enwokwa
anyi onwe anyi.” (I Ndi Korint 15:52).
N’ihi nke a, ilu ndi putara ihe, ndi na-akowa na mmadu
enweghidi ike o bula idi ndu n’ime mmuo, ya bu, iburu onye a
zoputara, ka e nyechara na Baibul. E weputara nke a n’Ezikiel 37, bu
ebe Chineke na-akowa na ndi mmadu a na-azoputaghi dika okpukpu
kporo nku, ma n’agbanyeghi ya, Chineke na-egosi na mgbe Chineke
ruru oru Ya, okpukpu ndi ahu kporo nku dighachiri ndu n’uzo zuru
oke. Ilu ozo gbasara ihe mebugoro eme bu nke e deturu na Jon 11, bu
ebe anyi na-aguta na ozu na-esi isi nke otu onye a kporo Lazaros
dighachiri ndu mgbe ahu Onyenwe anyi Jisos nyere ya iwu. N’otu
aka ahu kwa, Chineke bu nani Ya bu Onye puru iwete ndu nke ime
mmuo ga-adi ebighi ebi we nye ya mmadu bu onye ahu nwuru anwu
n’ime mmuo site n’afo nne ya.
Anyi ga-amara n’ezie na e nwere ndi mmadu
a na-azoputaghi n’udi abuon’ime uwa.
Anyi ga-amara n’ezie na e nwere ndi mmadu a naazoputaghi
n’udi abuo n’ime uwa. E nwere ndi nwuru anwu n’ime
mmuo bu ndi a hoputabugoro ma burukwa ndi onuma nke Chineke
na-adighizi n’ebe ha no n’uzo iwu si ahuta ya, e nwekwara ndi ahu a
na-agunyeghi na ndi a hoputagoro, n’ihi nke a, n’ezie, ha agaghi
enwe ndu ebighi ebi ma oli, ha ga-atakwa ahuhu nke onuma ikpeazu
nke Chineke. N’ime onodu abuo ndi a, n’agbanyeghi na ha nwuru
anwu n’ime mmuo, e edere iwu nke Chineke n’obi ha. Ya mere, ha
maara, ako na uche ha na-agbakwara ha ama na ha kwesiri irube isi
n’iwu nile nke Chineke.
Ozokwa, otu ihe di mkpa mebere udidi ha, bu nkpuru obi ha
ma o bu mmuo ha bu n’ime ya ka Chineke puru isi duruo ha n’inwe
agu miri emi karia, irube isi n’iwu nile nke Chineke, ma o bu
11

Ekwensu puru iduru ha n’inwe obi di njo karia. Gbakwunyekwara
nke a, n’ime udidi ha n’ozuzu ya e nwere ajo omume, onwu nke ime
mmuo, nke na-achoghidi enyemaka nke Ekwensu iji puta ihe
n’echiche ha, okwu onu ha, nakwa omume ha.
Ihe Nzoputa Nke Ndi A hoputara Bu n’ezie
Dika a rutugoro aka na ya, o nwere oru Chineke ozo di uku
nke a chokwara. Ndi ahu a hotara inwe nzoputa bu ndi mmadu nkiti
na-eme nmehie. Ha amaghi ihe o bula gbasara ihe ndi Chineke naezubere
ha. Atumatu nzoputa Chineke nyere ha bu nke a na-aghaghi
ime ka o puta ihe na ndu ha.
Tutu nzoputa abia o nweghi onye o bula n’ime agburu
mmadu nile maara ma Chineke ahotara ya ibu onye a ga-azoputa. O
bu nani mgbe Chineke zoputasiri anyi ka anyi ga-aghota na nani otu
ihe mere e ji gunye anyi n’ime atumatu nzoputa nke Chineke bu n’ihi
na Chineke dika o si di Ya ezi nma hotara anyi obuna tutu O kee
uwa. Dika ndi ozokwa so n’ime agburu mmadu bu ndi a na-agaghi a
zoputa, ndi a zoputara bukwa nnoo ahu na nkpuru obi. Ahu ha bu
akuku nke udidi ha ahu nke a ga-eli n’oge ha ga-anwu. N’ebe onye a
zoputara no, n’oge onwu nke anu ahu ya, nkpuru obi ma o bu mmuo
(nke bukwa otu akuku nke mebere udidi onye ahu n’ezie dika ahu ya
kwa) na-ahapu ahu ya, e we kporo ya laa n’ime eluigwe bu ebe o gaebi
ma soro Kraist chia. O ruzie n’oge nke isi njedebe uwa, mgbe
Kraist ga-alaghachi, O ga-akpolite ahu ahu (II Ndi Korint 5:8, I Ndi
Tesalonaika 4).
Mana, tutu nzoputa, onye ahu a hotara ga na-ebi ndu n’ime
uwa a dika onye nke ozo a na-ahotaghi inwe nzoputa si ebi.
Anyi na-aguta gbasara ndi a hotara na Ndi Efesos 2:1 ruo 3:
Unu onwe unu ka O mekwara ka unu di ndu, mgbe unu no n’onwu
site na ndahie nile unu na nmehie nile unu, nke unu jeghariri
n’ime ha n’oge gara aga n’uzo oge nke uwa nke a, dika onye isi nke
ike nke mbara eluigwe si cho, bu muo ahu nke na-alusi olu ike
n’ime umu nke ekwenyeghi ekwenye ugbu a; ndi anyi onwe anyi
nile bikwara obi n’etiti ha n’oge gara aga n’ime agu ihe ojo nke anu
ahu anyi, na-eme ihe nile anu ahu anyi na echiche uche anyi choro,
burukwa umu nke iwe dika e si mu anyi, dika ndi foduru bukwa:
Tutu a zoputa ya, n’ime ahu ya o na-enwe agu ime nmehie,
n’ime nkpuru obi ya o na-enwekwa agu ime nmehie. O nwuru anwu
n’ime mmuo dika onye nke ahu a na-agaghi azoputa.
12

Nke ahu na-edubatazi anyi n’oru nke ato di ukwu nke
Chineke nke O na-aru n’aha ndi ahu Kraist biara izoputa.
Oru ebube nke di N’omumu Ohuru ahu
Oru nke ato Chineke na-aru n’aha ndi ahu e nyegoro Kraist
ka ha buru ihe onwunwe Ya ruo mgbe ebighi ebi bu na O na-aru oru
ebube nke bu inye onye ahu a hoputara nkpuru obi ohuru a kpolitere
n’onwu. Jisos na-ekwu okwu banyere nke a na Jon 3:5, ebe anyi naaguta:
. . .N’ezie, n’ezie, asim i, O buru na a mughi mmadu site na mmiri
na Muo Nso, o pughi iba n’alaeze Chineke.
Tutu nke ahu, anyi na-aguta na Jon 3:3:
. . .N’ezie, n’ezie, asim i, O buru na amughi mmadu ozo, o pughi
ihu alaeze Chineke anya.
Imu mmadu site na mmiri nakwa Muo Nso putara imu
mmadu site n’Ozioma (mmiri), site n’oru nke Chineke Muo Nso (Jon
4:10 ruo 15, Jon 7:38). Chineke na-ekwu maka oru nke a na Ndi Rom
10:17, bu ebe O na-ekwu:
Ya mere, okwukwe si n’onunu puta, ma onunu ahu sitere n’okwu
Kraist.
N’ime oru nhazi di nso nke Chineke, O guzobere ebe ahu O ga
na-azoputa ndi mmadu n’ime ya.
N’ime oru nhazi di nso nke Chineke, O guzobere ebe ahu O
ga na-azoputa ndi mmadu n’ime ya. Ebe ahu bu Baibul, bu nani ya
bu Okwu nke Chineke. Ya mere, o bu ihe na-apughi ime eme mmadu
o bula n’ime uwa ibu onye a zoputara bere nani ma ha anuru okwu
ndi sitere na Chineke, nani Okwu nke Chineke bukwa Baibul. O bu
ya mere na n’ime oge nke ogbo uka Chineke nyere ndi nzuko uka
nile iwu ka ha zisa Ozioma n’ime uwa nile. O bu ya mere na n’ubochi
anyi a anyi kwesiri iga n’ihu tinyesie uchu ike n’izisa Ozioma n’ime
uwa, mana ugbu a anyi ga-eme nke a n’onwe anyi karia ime ya dika
otu uka. Anyi n’onwe anyi n’otu n’otu ga-ejere Kraist ozi dika ndi
nnochite anya.
13

Anyi kwesiri imata na taa o nweghi mmadu o bula a puru
izoputa n’ime uka nile. Dika usoro nguko oge Chineke si di, oge nke
ogbo uka abiala n’isi njedebe, Muo Nso ahapukwala uka nile. Mana,
Baibul na-akuziri anyi na n’ebe ndi na-abughi n’ime uka, na oke
owuwe ihe ubi nke ndi kwere ekwe n’ezie ka a na-akpobata n’ime
alaeze nke Chineke. (A na-akpo gi oku ka ikpoturu Family Radio ma
juo ase maka inwete akwukwo ndi a a na-enye n’efu, The End of the
Church Age and After nakwa Wheat and Tares.)
Chineke na-aru oru nile di n’izoputa, ya mere O puru izoputa
onye ahu a hoputara n’oge o bula n’ime oge nke ndu onye ahu. Nani
ihe a choro bu na onye ahu ga-ano n’onodu inu ihe sitere na Baibul.
N’oge nzoputa onye ahu, Chineke na-enye onye ahu nti ime mmuo
nakwa nkpuru obi ohuru ga-adi ruo ebighi ebi. N’ihi nke a, dika m
kwuburu na mbu, nwa ohuru o bula puru ibu onye a zoputara n’otu
uzo ahu o dikwazi n’ebe onye okenye no. Onye ahu nwere uche
nwantakiri gbara afo abuo puru ibu onye a zoputara n’otu uzo ahu o
dikwazi n’ebe onye oka nmuta koleeji no.
N’obe, Kraist gosiputara ka a hu otu O sibu taa ahuhu tutu O
kee uwa, mgbe ahu O kwuburu ugwo maka nmehie nile nke onye
ahu a hoputara. Ya mere, ihe foduziri ime bu na o ruo n’oge o kwesiri
nke naani Chineke maara, Chineke ga-eme onye a ka o mata n’ezie na
o nwetela nzoputa.
Ka o di ugbu a n’omumu anyi, anyi amalitela imuta ihe iwu
nke Chineke, bu Baibul, choburu ka Chineke me. Ajuju nwere ike di
anyi n’obi bu: olee ihe m puru ime iji buru onye a zoputara? O nwere
uzo o bula m puru iji hu n’ezie na a gunyere m n’ime ndi ahu a gaahoputa
inwe nzoputa? N’ime omumu anyi, anyi ga-eleba anya nke
oma n’ime ajuju ndi a di nnukwu mkpa.
Oru nke Ime Mmuo Dika Baibul si akowa Ya
N’oge ugbu a n’omumu anyi, anyi kwesiri iwebata otu ihe
ozizi nke metutara isiokwu a bu mmadu ibu onye a zoputara n’ebe o
di ukwu. O bu ihe gbasara otu Baibul si akowa okwu a bu “oru” ime
mmuo. Baibul na-ekwu ya ugboro ugboro na nzoputa anyi enweghi
ma oli ka o bia site n’oru o bula nke anyi na-aru (Ndi Efesos 2:8 ruo 9,
Ndi Galetia 2:16). Ya mere, anyi aghaghi imata otu Chineke si akowa
okwu a bu “oru” ime mmuo.
Na Jona 3:10, Chineke na-ekwuputa:
Chineke we hu oru nile ha, na ha siri n’uzo ojo ha chigharia;
Chineke we chegharia uche banyere ihe ojo ahu, nke O kwuru, si
na O ga-eme ha; O meghi kwa ya.
14

Na Matiu 7:22, Chineke na-ekwuputa:
Otutu ndi mmadu ga-asi m n’ubochi ahu, Onyenwe anyi, Onyenwe
anyi, anyi ejighi aha Gi bu amuma, anyi ejighi kwa aha Gi chupu
ndi muo ojo, anyi ejighikwa aha Gi lu otutu olu di ike?
Mgbe o bula anyi ga-erube isi n’iwu nke Chineke,
anyi na-aru oru na-ato Chineke uto.
Site n’amaokwu ndi a nakwa amaokwu Baibul ndi ozo, anyi
na-amuta na oge o bula anyi ga-erube isi n’iwu nke Chineke, na anyi
na-aru oru nke na-ato Chineke uto. Mgbe o bula anyi ga-enupu isi
n’iwu nke Chineke, anyi na-aru oru nke na-adighi ato Chineke uto.
Dika ima atu, Baibul na-enye mmadu nile iwu ka ha kwere na Kraist.
Ikwere n’ihe, o bu oru nke anyi na-aru aru? N’ezie o ihe o bu. Okwu
a bu “kwere” bu ngwaa nke sitere n’okwu a bu “okwukwe.” Baibul
na-ekwu okwu n’uzo doro anya na I Ndi Tesalonaika 1:3 nakwa II
Ndi Tesalonaika 1:11 banyere “oru nke okwukwe.”
I Ndi Tesalonaika 1:3, na-agwa anyi:
Ebe anyi na-echeta na-ewepughi aka oru nke okwukwe unu na
ndogbu n’oru nke ihunanya unu na ntachi obi nke olileanya unu ji
ele anya Onyenwe anyi Jisos Kraist, n’iru Chineke anyi, bu Nna
anyi;
Ozokwa na II Ndi Tesalonaika 1:11, anyi na-aguta:
O bukwa nke a ka anyi ji na-ekpekwa ekpere banyere unu mgbe
nile, ka Chineke we gua unu na ndi kwesiri okpukpo a kporo unu,
ka O werekwa ike mezuo ihe nile o bula nke diri idi nma ezi nma
na oru nile o bula nke okwukwe;
N’uzo putara nnukwu ihe, Chineke na-ekwu maka oru nke
okwukwe nakwa ndogbu n’oru nke ihunanya. Ya mere, anyi puru
ighota n’uzo doro anya na mmadu inwe okwukwe nakwa inwe
ihunanya, bucha oru ndi nke anyi na-aru. N’otu aka ahu, irube isi
nyere iwu o bula di n’ime Baibul bucha oru nke e tiri anyi iwu ka
anyi ruo. Ya mere, anyi aghaghi icheta na mgbe Chineke na-enye
anyi iwu ka anyi kpe ekpere, ka anyi cho Kraist, ka anyi buru ndi a
zoputara, ka anyi kpokuo Chineke, ka anyi chere oge Chineke, ka
anyi guo ma muo Baibul, w.d.g., na n’ime ntimiwu nile ndi a,
15

Chineke na-etiri anyi iwu ka anyi ruo oru. O bu ya mere Chineke ji
akowa na “ihunanya” bu idebe iwu ndi ahu Chineke nyere, dika ima
atu. Mgbe anyi na-ahu Chineke n’anya ma hukwa onye agbataobi
anyi n’anya, anyi na-aru oru ime mmuo. Ukpuru nke a, nke bu na
irube isi n’iwu o bula bu oru anyi na-aru aru, bu ukpuru nke di
nnukwu nnukwu mkpa nke anyi na-ekwesighi ichefu ma oli dika
anyi na-elezi anya nke oma na-amu amaokwu ndi di na Baibul nke
metutara mmadu iburu onye a zoputara.
Kraist Ruru Oru Nile A choro maka Nzoputa Anyi
O nwekwara ukpuru ozo di nnukwu nnukwu mkpa nke anyi
na-aghaghi icheta kwa mgbe o bula. Nke bu na oru nile e kwesiri iru
iji zoputa mmadu bu nani Chineke puru iru ya. Ihoputa ndi ahu
Chineke zubere izoputa, ugwo nke Kraist kwuru n’aha ndi ahu O
biara izoputa, nkpuru obi ohuru nke Chineke na-enye ndi ahu O naazoputa:
ihe nile ndi a bucha oru nke nani Chineke puru iru.
Oru nke a choro iji zoputa mmadu bu nani Chineke puru iru ya.
Nke bu eziokwu bu na, nhoputa ahu bu nke e mebugoro tutu
mmadu adi. Ozokwa, ugwo maka nmehie nke ndi a hoputara bu nke
a kwuzuru site na tutu ntoala nke uwa (Nkpughe 13:8). Ya mere, o bu
ihe na-apughi ime eme ma oli mmadu ime ihe o bula iji nyere aka
obunagodu nwantakiri n’inwete nzoputa.
Gini Meziri Chineke Ji Enye Anyi Iwu Ndi a?
Chineke na-enye anyi iwu ndi a, ka anyi kwere, kpe ekpere,
w.d.g., mana olee otu anyi puru isi malite we rube isi n’iwu ndi a?
Anyi nwuru anwu n’ime mmuo. Chineke na-akowa na ndi mmadu a
na-azoputaghi dika ndagwurugwu nke okpukpu kporo nku juputara
(Ezikiel 37:1 ruo 14) nakwa dika ozu na-esi isi (Jon 11:39). Chineke
na-ekwusikwa ya ike na Ndi Rom 3:10 ruo 12:
Dika e deworo ya n’akwukwo nso, si, O dighi onye bu onye ezi
omume, o dighi otu onye ma oli; o dighi onye na-aghota, o dighi
onye na-acho Chineke; Ha nile ewezugawo onwe ha, ha nile abaghi
n’ihe n’otu; O dighi onye na-eme ihe oma, o dighi obuna otu onye.
16

N’eziokwu, Baibul na-akowaputa n’uzo doro anya na ndi
mmadu a na-azoputaghi nwuru anwu n’uzo zuru oke. Anyi aghaghi
icheta na mmadu, malite n’odida nke Adam, nwuru anwu n’ime
mmuo dika o bu na Chineke ebighi n’ime ha, ha abughikwa ndi
Chineke nyere ike nke ime mmuo. N’ihi nmehie nke mmadu, onuma
nke Chineke di n’ebe o no, nke ahu putakwara na o ruo n’isi njedebe
nke uwa a ga-ebibi ya, o gaghikwa adizi ndu ozo. Dika anyi
kwuburu na mbu, n’ime odidi ahu ya n’ozuzu ya o bu onye oria
nmehie bamiri ime.
Mana, n’agbanyeghi na o nwuru anwu n’ime mmuo, ma o ka
nwere ike irube isi n’iwu ndi Chineke nyere. Ya mere, o puru
ikwenyetu na Kraist, o puru ikpe ekpere, o puru icho Chineke, o
puru isi na nmehie chigharia, dika inu oke mmanya n’aba n’anya,
ikwu okwu ugha, w.d.g. O nwere ike n’ime ya ime nke a n’ihi uzo ihe
abuo.
Ihe nke mbu mere ya bu na o ka nwere ako na uche nke puru
ima ya ikpe nmehie ya (Ndi Rom 2:14 ruo 15, Jon 8:9). Nke a di otu a
n’ihi na mmadu bu onye e kere n’oyiyi nke Chineke,
n’agbangyehikwa na nnukwu nkewa adila n’etiti ya na Chineke, ma
iwu nke Chineke ka ditu n’ime ya.
Ihe nke abuo mere ya bu na Chineke puru imezu uche Ya
n’ime ndu onye ahu a na-azoputaghi n’agbanyeghi na o bughi
ebumnuche Chineke izoputa onye ahu. Anyi na-ahu ukpuru nke a
n’oru n’ime ndu ajo nwoke ahu bu Belaam (Onu Ogugu 22:12 ruo
13), nakwa na ndu Sol, eze mbu nke Israel (I Samuel 10:9 ruo 12).
Ozokwa, o buru na Chineke ahoputala onye ahu a naazoputaghi
ma kwubuo ugwo maka nmehie ya nile, tutu Chineke
enye onye ahu obi ohuru n’ezie, bu nkpuru obi ohu a kpolitere
n’onwu, Chineke Nna nwere ike na-adota ya (Jon 6:44).
Mana, dika onye a na-agbalisi ike irube isi n’iwu ndi nke Chineke, o
nweghi ma oli ma oli ka o mara ma nke o bula n’ime ihe ndi a o bu ha
na-eme ya ka o gbalia irube isi n’iwu ndi Chineke tiri. Ya bu, o
nweghi ihe akaebe o bula, o kwesighikwa iche obuna nwantakiri oge
na nrube isi ya ga-ebuteriri ya nzoputa.
Mmekorita Di Omimi nke di n’etiti Chineke na Mmadu
Ozokwa, e nwere nmekorita nke ime, di omimi, ma di ike nke
di n’etiti Chineke nakwa mmadu nile n’otu n’otu no n’ime agburu
mmadu. Nke a bu ezie o bughi nani n’etiti Chineke na ndi ahu O
hoputagoro inwe nzoputa, kama o di otu a n’ezie n’etiti Chineke
nakwa ndi ahu O na-ahoputaghi, bukwa ndi ahu, a ga-ebibiriri
n’ezie.
17

Anyi na-ahu na nke a bu ezie dika o bu na Jisos kwaara
Jerusalem akwa (Luk 19:41), n’agbanyeghi na ihe akaebe nke e nyere
na Baibul na-agwa anyi na imerime n’ime ndi Jerusalem a O na-ekwu
maka ha ka a ga-ebibi. Anyi na-ahu na nke a bu ezie dika o bu na
Baibul na-ekwputa na Chineke anaghi enwe obi uto n’onwu onye ajo
omume (Ezikiel 33:11). Anyi na-ahu nke a bu ezie dika o bu na e dere
iwu nke Chineke n’obi mmadu nile e kere eke (Ndi Rom 2:15).
Anyi na-ahu na nke a bu ezie dika o bu na n’ime iwu nke
Chineke, onye ogbu mmadu aghaghi inwu n’ihi na o gbuola mmadu
bu onye e kere n’onyinyo nakwa oyiyi nke Chineke (Jenesis 9:6).
Anyi na-ahu nke a n’iwu nke Chineke tiri ka anyi hu ndi iro anyi
n’anya. Anyi aghaghi icheta na onye o bula a na-ahoputaghi bu onye
iro nke Chineke, ma n’agbanyeghi ya o nweghi mmadu o bula anyi
na-agaghi ahu n’anya. Anyi na-ahu nke a n’ido aka na nti nke
Chineke na-enye na Matiu 5:22, kwuo na anyi agaghi akpo mmadu
“Raka,” ya bu, onye enweghi uru o bara ma o bu onye nzuzu. Anyi
agaghi elekwasi onye o bula di ndu anya ka a ga-asi na olileanya
adirighi onye ahu inwe nzoputa.
Site n’ihe akaebe ndi a, anyi puru ikwubi na n’agbanyeghi na
mmadu buuru onye nwuru anwu n’ime mmuo n’ihi nmehie ya,
nakwa na Chineke anaghizi etinye ike n’ime onye ahu ma o bu na
Chineke ebighizi n’ime onye ahu, ma etufughi onye ahu,
ebechapughikwa ya puo n’ebe Chineke no. N’ime onodu nke inwu
anwu n’ime mmuo ya nakwa ibu onye a na-azoputaghi, o ka nwere
ihe diri ya ime n’udi na o kwesiri irubere Chineke isi, nakwa n’ezie, o
ka nwere ike n’ime ya irubere Chineke isi. O bu nani n’ubochi
ikpeazu ka a ga-ebechapu ya kpamkpam n’ebe Chineke no (Aisaia
66:24, Jeremaia 23:39 ruo 40, 24:10).
Ya mere, mmadu nile n’otu n’otu ka Chineke ga-atu anya
n’aka ha iru oru nke ikwere Chineke ka we gbalitu irube isi n’iwu ndi
nke e tiri na Baibu. Dika a rutuburu aka na ya na mbu n’ime omumu
anyi a, nrube isi nke a bu nke a puru ime ka o putawanye ihe site na
Chineke n’onwe Ya iru oru n’ime mmadu, nke bukwa otu o sibu diri
ajo nwoke ahu bu Belam (Onu Ogugu 22 nakwa 23), ma o bu o puru
ibu Chineke na-aru oru n’ime ndu onye ahu bu onye Chineke
hoputara kama a kabeghi nye onye ahu nkpuru obi ohuru nke ga-adi
ruo ebighi ebi. (Jon 6:44).
Chineke nwere ikikere igwa mmadu ka o rube isi n’iwu Ya nile.
Anyi aghaghi ichetakwa na Chineke nwere ikikere igwa
mmadu ka o rube isi n’iwu Ya nile. N’ihi na mmadu bu onye e kere
18

n’onyinyo nakwa oyiyi nke Chineke, mmadu, dika Chineke n’onwe
Ya, bu onye no n’okpuru akwukwo iwu nke Chineke, bu Baibul. Ya
mere, anyi kwesiri ighota na oru nke ikwere na Kraist bu nke a puru
ihu n’ime ndu nke onye a na-azoputaghi bu onye nwere ike o buru
na a hoputara ya ibu onye a zoputara ma o bukwanu na a hoputaghi
ya. Dika o na-ekwere na Kraist, o ga-agbalisi ike igbaso iwu nke
Baibul nke Luk 13:24, bu ebe Chineke na-ekwu si:
Jisienu ike isi n’onu uzo di warawara ba: n’ihi na otutu mmadu, ka
M si unu, ga-acho iba n’ime ya, ma ha agaghi enwe ike.
Nakwa na Ndi Hibru 4:11, bu ebe anyi na-aguta:
Ya mere ka anyi na-anu oku n’obi iba n’izu ike ahu, ka onye o bula
ghara ida n’otu ihe nnomi ahu nke ekwenyeghi ekwenye.
Mana, ozokwa aghaghi m ikowaputa ya ka o doo anya na o
nweghi oru o bula nke ikwere puru ime n’ezie ma o bu tinye utu
n’udi o bula n’ime ka onye ahu buru onye a zoputara n’ihi na oru nile
a choro maka iwete nzoputa bu nke Kraist ruru n’uzo zuru oke n’oge
di anya tutu a muputa onye ahu.
O nweghi oru o bula nke ikwere nke puru ime n’ezie ma o bu tinye
utu n’udi o bula n’ime ka onye ahu buru onye a zoputara n’ihi na oru nile
a choro maka iwete nzoputa bu nke Kraist ruru n’uzo zuru oke n’oge di
anya tutu a muputa onye ahu.
O bu ihe magburu onwe ya na, dika onye a na-azoputaghi naagbasi
mbo ike ime ihe Chineke na-acho, ngozi abuo di uku ka a gaemezu.
Ngozi nke mbu bu na dika onye ahu a na-azoputaghi naagbali
irube isi n’iwu ndi ahu Chineke tiri, o ga-abuzi ihe kwesiri
ekwesi na ya onwe ya ga na-amatawanyezi ihe di na Baibul. Nke a
ga-ewebata otutu ihe uru n’ime ndu ya dika o na-amuta ihe gbasara
eziokwu ndi di mkpa dika ihe banyere otu nmehie si jogbue onwe ya,
ugwo maka nmehie, ikpe ziri ezi nke Chineke, nakwa ebere nke
Chineke.
Nke abuo, o ga-edebe onye ahu n’onodu inu Okwu nke
Chineke. N’ihi nke a, O buru na Chineke na-ezube izoputa onye ahu,
onye ahu ga-ano n’onodu kwesiri ekwesi ka Chineke we tinye Okwu
nke Chineke n’oru n’obi ya.
19

Chineke Na-anwale Mmadu
O nwere ihe nke ato mere Chineke ji enye ndi mmadu iwu ka
ha ruo oru nke ikwere. Nke ahu na-enye onye ahu otutu ihe nwale
nakwa onwunwa. O ga-amalite iche na mgbali o na-agbali irube isi
n’iwu ndi nke Chineke tiri na nke ahu na-enyere aka n’inye ya
nzoputa?
Chineke na-anwale mmadu kwa mgbe kwa mgbe. Adam na
Iv bu ndi a nwalere n’ime Ogige Ubi nke Iden. Ha dara ihe nwale
ahu, nmehie batakwara n’ime uwa. Abraham bu onye a nwalere site
n’inye ya iwu ka o chuo nwa ya n’aja (Jenesis 22). O dadghi ihe nwale
ahu. Ndi Israel ka a nwalere n’uzo di iche iche n’ime afo ruru 40 ha
no n’ozara. Ha dara ihe nwale ndi ahu. Onye kwere ekwe n’ezie ka a
na-anwale kwa ubochi n’ihi na o ka nwere ahu nke na-enwe agu ime
nmehie. Chineke nwalere Jisos, nye Ekwensu ohere ka o nwa Ya
onwunwa. Ihe magburu onwe ya bu na, O daghi nwale ahu.
Ya mere, n’otu aka ahu, iwu ahu e nyere ka mmadu ruo oru
nke ikwere nakwa oru nke ikpoku Chineke maka inwete nzoputa bu
ihe nwale. Anyi aga-aghotakwa n’ezie na, n’agbanyeghi na ihe ndi a
bu iwu ndi nke Chineke tiri, nke mmadu na-aghaghi irube isi na ha,
ma nrube isi nyere iwu ndi a apughi ibutere anyi nzoputa ma oli?
Atumatu nwale nke a bu nke di mkpa n’ebe o di ukwu.
Mmadu nwere mpako dika ebum puta uwa, o na-anukwa ya oku
n’obi inara ekele nakwa otuto maka ihe o bula nke o mezuru site
n’oru aka ya.
Ozokwa, n’ezie, otutu ndi mmadu anaghi enwe ntukwasi obi
na Chineke ga-azoputa ha bere nani ma ha onwe ha ejiri oru aka ha
we mee ka atumatu nzoputa malite na ndu ha.
Anyi agaghi anwa anwa chee na oru o bula anyi ruru n’onwe anyi puru
inyere aka n’ezie, obuna nwa ntiti, n’ime ka anyi buru ndi a zoputara.
Mana Chineke na-ekwo ekworo ziri ezi. Chineke ruru oru
nile iji zoputa anyi. Ya mere, anyi agaghi anwa anwa chee na oru o
bula anyi ruru n’onwe anyi puru inyere aka n’ezie, obuna nwa ntiti,
n’ime ka anyi buru ndi a zoputara.
Oke mkpa Izu ike nke Ubochi Nke Asaa Di
Eziokwu a di nnukwu mkpa bu nke e gosiputara n’uzo di
itunanya n’ime Akwukwo Nso Agba Ochie. Anyi aghaghi icheta na
20

izu ike nke ubochi nke asaa bu nke e mere na nzuko ahu nke bu mba
Israel ga-edebechasi iwu ya nile nke oma. O bu iwu emume nke naarutu
aka n’eziokwu ahu nke bu na oru nile nke nzoputa bu Chineke
na-arucha ha nile. Obuna dika mba Israel si buru ndi na-agaghi aru
oru n’udi o bula n’ubochi izu ike nke ubochi asaa, n’ihi ya, anyi
agaghi aru oru n’udi o bula n’inye aka na nzoputa anyi. N’Opupu
31:13 ruo 14, Chineke na-ekwuputa si:
Gi onwe gi kwa, gwa umu Israel okwu, si, N’ezie ubochi izu ike M
nile ka unu ga-edebe: n’ihi na ihe iriba ama ka o bu n’etiti Mu na
unu ruo ogbo unu nile; ka unu we mara na Mu onwe M bu Jehova
nke na-edo unu nso. Unu ga-edebekwa ubochi izu ike M; n’ihi na
nso ka o diri unu: onye na-eme ya ka o ghara idi nso, a ghaghi ime
ka o nwuo: n’ihi na onye o bula nke na-eje ozi n’ime ya, a ga-ebipu
onye ahu n’etiti umu nna ya.
N’ime amaokwu ndi a na-agba ama, Chineke na-eweputa otu
ukpuru di nnukwu mkpa na Chineke aruola oru nile iji do anyi nso.
Okwu a bu “ido nso” putara idebe iche maka oru ijere Chineke ozi.
Anyi bu ndi e debere iche maka oru ijere Ya ozi bu mgbe ahu a gaazoputa
anyi. N’ime akuku akwukwo nso nke a, Chineke naekwuputa
na O ruru ihe nile a choro iji do anyi nso ma o bu zoputa
anyi.
Dika ihe iriba ama na-egosi nkuzi nke a di mkpa n’ebe o di
ukwu, Chineke tiri iwu na o nweghi oru o bula a ga-aru n’ubochi nke
asaa nke izu ike. Onye o bula ruru oru n’ubochi nke asaa nke izu ike
di nnoo ka onye ahu kweere na oru ya nke ime mmuo nyere aka
n’otu uzo iji ruzuo nzoputa ya. Onye di otu a ka a ga-egbu, ya bu,
onye di otu a ka ga-anata oke iwe nke Chineke.
Chineke na-enye anyi ihe atu iji gosiputa otu eziokwu nke a
si di oke mkpa. N’Onu Ogugu 15, amaokwu 32 ruo 36, Chineke naekwu
maka otu nwoke onye chikotara nku osisi n’ubochi nke asaa
nke izu ike. Nke a bu nani ntakiri imebi iwu nke ahu e nyere ka a
ghara iru oru o bula n’ubochi nke asaa nke izu ike.
Ma n’agbanyeghi ya, mgbe Moses juru Chineke ihe
ntaramahuhu tosiri ibu nyere obere nmebi iwu nke ahu e tiri gbasara
ubochi nke asaa nke izu ike, Chineke nyere ntuziaka ka e were
nkume tugbuo nwoke a. Oke ihe itunanya a merenu na-egosiputa otu
eziokwu ahu si di oke mkpa, na anyi ga-agba mbo hu n’ezie n’ezie na
anyi ghotara na nzoputa bu nani site n’oru nke Kraist.
EBERE ADIRIGHI NDI AHU NA-ECHE NA HA PURU IWETE MA O
BU NYERE AKA N’UZO O BULA N’INYE ONWE HA NZOPUTA.
21

Anyi agaghi anwa anwa che na anyi nyere aka na nzoputa
nke anyi site n’irube isi n’iwu nke Chineke. Cheta, nrube isi o bula
nyere iwu bu oru ime mmuo nke anyi na-aru. N’eziokwu, site n’ilu
nke a na-akowa ogbugbu e gburu nwoke a chikotara nku osisi
n’ubochi nke asaa nke izu ike, Chineke na-etisara anyi mkpu si:
EBERE ADIRIGHI NDI AHU NA-ECHE NA HA PURU IWETE MA
O BU NYERE AKA N’UZO O BULA N’INYE ONWE HA
NZOPUTA.
Ngozi nile nke Di N’atumatu Nwale Chineke
Atumatu nwale nke a bu nnukwu ngozi nyere ndi ahu
kweere na a zoputala ha. Na II Ndi Korint 13:5, Chineke tiri iwu si:
Na-anwanu onwe unu, ma unu di n’okwukwe anyi; naanwaputanu
onwe unu. Ma o bu unu amazughi onwe unu, na Jisus
Kraist no n’ime unu? ma o bughi na o bu ezie na unu bu ndi a juru
aju.
Olee otu anyi puru isi gosi onwe anyi n’eziokwu na a
zoputala anyi n’ezie? Otu ihe buru ibu anyi puru ime bu inyocha otu
ahu anyi si ekwere na e si na ya zoputa anyi.
Anyi ga-agba mbo hu n’ezie na anyi hapuru udi echiche o
bula ma o bu nkwenye anyi nwere n’obi anyi, na eleghi anya anyi
emeela nke a ma o bu nke ozo, na n’ihi nke a, na anyi butere ma o bu
nyere aka n’udi o bula na nzoputa anyi. Anyi ga-ahuriri n’ezie na
anyi jidere ukpuru nke sitere na Baibul aka nke oma, na o buru n’ezie
na a zoputala anyi, oru nile di n’izoputa anyi bu Kraist ruburu ya
n’oge di anya tutu a muputa anyi. Nzoputa bu nke a ruzuburu
kpamkpam site n’oru nke Kraist, anyi apughikwa ime ihe o bula iji
nyere aka n’iburu ndi a zoputara. Anyi aghaghi ighota na obuna oru
nke dikarisiri nta, ya bu, irube isi n’iwu o bula Chineke tiri, apughi
inyere anyi aka n’ibu ndi a zoputara. Ikpe nke dakwasiri nwoke ahu
chikotara nku osisi n’ubochi nke asaa nke izu ike kwesiri iba anyi na
nti.
Gbakwunyekwara nke a, anyi ga-anwale onwe anyi site
n’inyocha onwe anyi mara ma anyi adikwa dika a kowara n’asusu
nke
I Jon 2:3 ruo 6, ebe anyi na-aguta:
N’ime nke a ka anyi makwara na anyi amawo Ya, ma o buru na
anyi edebe ihe nile O nyere n’iwu. Onye na-asi, Amawo M Ya, ma
o dighi edebe ihe nile O nyere n’iwu, o bu onye ugha, eziokwu
22

adighikwa n’ime onye ahu: ma onye o bula nke na-edebe okwu Ya,
o bu n’ime onye ahu ka e meworo ka ihunanya Chineke zuo oke
n’ezie. N’ime nke a ka anyi maara na anyi no n’ime Ya: onye na-asi
na o na-anogide n’ime Ya, o ji ugwo ka ya onwe ya na-ejeghari kwa
dika Ya onwe Ya jeghariri.
Onye o bula a zoputarala n’ezie aburula onye e nyegoro
nkpuru obi ohuru a kpolitere n’onwu, ya mere, o ga na-enwe obi uto
n’ime ihe Chineke na-acho kwa mgbe o bula. N’ezie dika onye isi abu
n’Abu Oma 139:23 ruo 24, o ga na-ekpe ekpere si:
Gwuputa ala obi m, Chineke, we mara obi m: Na-anwa m, we mara
iche uche m nile: Hukwa ma o di uzo o bula na-ewete ihe ngbu di
n’ime m, Durukwa m n’uzo ebighi ebi.
Chineke na-eme ka Atumatu Nwale Ya Rawanye ahu
Ihe nwale nke iwu ndi a na-eweputa bu nke a na-eme ka o
rawanye ahu n’ihi na n’agbanyeghi na onye ahu a na-azoputaghi
nwuru anwu n’ime mmuo nakwa na oke iwe Chineke di n’ebe onye
ahu no, ma o ka nweturu ike n’ime ya irube isi n’iwu ndi ahu
Chineke tiri. N’oge gara aga n’ime omumu a, anyi mutara ihe ndi nke
a na-esote.
1. Onye ahu a na-azoputaghi ka nwere ako n’uche nke puru
ima ya ikpe nmehie. Nke a bu n’ihi na e dere iwu nke Chineke n’obi
onye ahu (Jon 8:9, Ndi Rom 2:14 ruo 15).
2. Chineke puru ime onye ahu nwuru anwu n’ime mmuo,
dika ima atu, Belam nakwa Eze Sol n’ime Akwukwo Nso Agba
Ochie, ka o mee uche Ya n’agbanyeghi na Chineke anaghi ezube
izoputa onye ahu (Onu Ogugu 22:12 ruo 13, II Pita 2:15 ruo 16, I
Samuel 10:9 ruo 12, I Ihe Emere 10:13).
Ya mere, n’agbanyeghi na mmadu nwere ike na-agbalisi ike
irube isi n’iwu ndi ahu Chineke tiri, ma o gaghi ama ma o bu
Chineke na-aru oru n’ime obi ya ka o bu ako na uche ya na-ama ya
ikpe. O gaghikwa ama ma o na-agbali iji obi ya nile rubere Chineke
isi. Mana o ghaghi ima na o nweghi mgbali ya nile o na-agbali ime
Chineke obi uto puru iwetere ya nzoputa ma o bu me n’ezie ka o
nwete nzoputa ma o bukwanu mezuo ihe ndi ahu a choro iji me ya ka
o buru onye a zoputara.
23

O nwekwara ike na-eche ihe na-ezighi ezi na n’ihi na
o na-erube isi n’iwu ndi a, na Chineke ga-azoputa ya.
Mgbe onye a na-azoputaghi ga-amalite irube isi n’iwu ndi
ahu Chineke tiri, o di mfe ya onwe ya idaba n’onya nke iche n’obi ya
na nrube isi ya bu ihe akaebe na-egosi na Chineke azoputala ya. O
nwekwara ike na-eche ihe na-ezighi ezi na n’ihi na o na-erube isi
n’iwu ndi a, na Chineke ga-azoputa ya. N’ime onodu abuo ndi a, o
na-emebi iwu nke Chineke nke na-ekwu na o nweghi oru nke onye o
bula na-aru puru itinye utu na nzoputa ya. N’agbanyeghikwa na o bu
atumatu nke Chineke inwale mmadu iji mara ma o ga-erube isi n’iwu
nile nke Chineke, ma e wezuga ebere nke Chineke, mmadu nile gaada
ihe nwale ahu.
A ga-ahu nke a n’uzo di itunanya, n’omume ndi Israel nke
oge ochie. Chineke gwara ha na o buru na ha rube isi n’iwu nile
Chineke tiri, O ga-agozi ha ruo ebighi ebi (Deuteronomi 28:1, 28:15,
30:6 ruo 16).
Ya mere, ha gbaliri ime ezigbo omume ruo otu ike ha ha, nwe
ntukwasi obi na site n’uzo di otu a nzoputa ga-abiara ha. Mana, o di
nwute na Chineke na-agwa anyi na Ndi Rom 9:31 ruo 32:
Ma Israel, o bu ezie na ha na-agbaso iwu ezi omume, ma ha
ekwudoghi iwu ahu. N’ihi gini? N’ihi na ha esiteghi n’okwukwe
cho ya, kama dika a ga-asi na ha sitere n’oru cho ya. Ha suru
ngongo na nkume nke iso ngongo ha;
Mgbe mmadu o bula ga-etinye uchu na-agbali ibu onye a
zoputara, o di mfe ya onwe ya idaba n’onya nke iche n’obi ya na
nrube isi ya ga-ebute ma o bu wetere ya nzoputa. O di nnoo ka o naaru
oru n’ubochi nke asaa nke izu ike, dika nwoke ahu chikotara nku
osisi ole na ole.
Ihe anyi kwesiriri ime kwa mgbe o bula bu ihe ndi Nineve
mere, nke bu, dika anyi na-aguta na Jona 3:9:
Onye maara? eleghi anya Chineke ga-echighari, chegharia uche, si
n’iwe Ya di oku chigharia, ka anyi we ghara ila n’iyi.
Anyi agaghi eche na ihe o bula anyi mere ma o bu ihe nke
anyi na-eme ga-ebute ma o bu nye anyi nzoputa
24

Ya mere, anyi agaghi eche na ihe o bula anyi mere ma o bu
ihe nke anyi na-eme ga-ebute ma o bu nye anyi nzoputa. Nke a bu
eziokwu, ma anyi ekwere na o bu Chineke na-aru oru n’ime ndu anyi
ime ihe O na-acho ma o bukwanu na anyi na-agbali irube isi n’ihi na
ako na uche anyi na-ama anyi ikpe.
Ekpere nke onye a na-azoputaghi na-ario aririo kwesiriri ibu,
“O, Chineke, mere m ebere. Etosighi m inwete nzoputa. Ana m enye
ekele na dika m na-agbasi mbo ike n’ime ihe I na-acho, amara m na o
bu nani Chineke puru ime ka m tozuo oke ka m we jiri obi m nile na
nkpuru obi m nile na-acho Chineke, nke a puru idikwa otu a nani
mgbe e nyegoro m obi ohuru, ya bu, mgbe Chineke zoputagoro m.”
Ihe atu nke onye ona utu na Luk 18:13 kwesiri idi anyi
n’uche. N’ebe ahu anyi na-aguta:
Ma onye ona utu ahu guzoro n’ebe di anya, o choghikwa iweli
obuna anya ya lee eluigwe, kama o na-eti aka n’obi ya, si, Chineke,
ka obi Gi juru n’ebe mu, bu onye nmehie, no.
O kwesiri ka anyi cheta nkpuru okwu ndi ahu Chineke naekwu
na Joel 2:12 ruo 14:
Ma obuna ugbu a, (o bu ihe si n’onu Jehova puta), werenu obi unu
nile, werekwa obubu onu, werekwa ikwa akwa, werekwa iti aka
n’obi, chigharikute M: dowakwanu obi unu, adowakwala uwe unu,
chigharikute Jehova, bu Chineke unu: n’ihi na Onye amara na
Onye obi ebere ka O bu, Onye na-adighi ewe iwe ososo, Nke naabakwa
uba n’ebere, O na-echegharikwa uche banyere ihe ojo ahu
O ga-ewete. Onye maara? eleghi anya O ga-echighari, chegharia
uche, me ka ngozi fodu n’azu Ya; bu onyinye inata ihu oma na aja
ihe onunu inye Jehova, bu Chineke unu.
Ya mere, nke a bu uzo nke Chineke na-esite na ya na-ewete
ndi nke Ya, a kowakwara nke a ozo na Jeremaia 31: 8 ruo 9, ebe anyi
na-aguta:
Le, M gaje ime ka ha si n’ala Ugwu bia, M ga-achikoputakwa ha na
nsotu nile nke uwa, n’etiti ha ka onye isi na onye ngwuro na
nwanyi di ime na nwanyi ime na-eme ga-ano n’otu: na nkpokota
uku ka ha ga-alata n’ebe a. N’ikwa akwa ka ha ga-abia, o bukwa
n’aririo amara nile ka M ga-eduru ha: M ga-eme ka ha jerue iyi di
iche iche juputara na mmiri, n’uzo ziri ezi, nke ha na-agaghi asu
ngongo n’ime ya: n’ihi na aghoworo M Israel nna, ma Efraim.
Okpara M ka o bu.
25

Anyi apuru Inu Ihe Baibul na-ekwu mana ghara Inu Ya?
N’otutu ebe n’ime Baibul, Chineke na-enye ido aka nke di na
Jeremaia 29:17 ruo 19, ebe anyi na-aguta:
Otu a ka Jehova nke usu nile nke ndi agha siri, Le, M gaje iziga
n’etiti ha mma agha, na oke unwu, na ajo oria na-efe efe, M gaemekwa
ha ka ha dika fig jogburu onwe ha, nke a na-agaghi eri eri
, site n’ijo njo ha. M ga-ejikwa mma agha, jikwa oke unwu, jikwa
oria na-efe efe, chuso ha, M ga-ewerekwa ha nye iburu alaeze nile
nke uwa ihe ntughari, ibu ihe ogbugba iyi, na ibu ihe iju anya, na
ibu ihe ima oso, na ibu ihe ita uta, n’etiti mba nile ebe M
chugaworo ha: n’ihi na ha egeghi nti okwu M nile, (o bu ihe si
n’onu Jehova puta), nke M zigara ha ndi oru M, bu ndi amuma,
igwa ha, na-ebili n’isi ututu na-eziga ha; ma unu egeghi nti; o bu
ihe si n’onu Jehova puta.
Ige nti bu iche nti nu, iji gba mbo ghota ihe e nyere
n’iwu ma na-agbali irube isi.
Ige nti bu iche nti nu, iji gba mbo ghota ihe e nyere n’iwu ma
na-agbali irube isi. Mana, o buru na anyi were otu ahu anyi si aghota
ihe bu eziokwu we biakwute Baibul, mgbe ahu anyi agaghi ege nti nu
nke bu eziokwu, ya mere, dika amaokwu ndi a na-akowa, anyi
agaghi anu Okwu nke bu eziokwu.
Dika ima atu, onye ahu kwenyere na ihe ga-eme mmadu
n’odinihu adighi ya n’aka ma o bu na o kwere n’ezie na udi ozioma
nke ya ahu na-ekwu na mmadu puru inwetere onwe ya nzoputa bu
eziokwu, ma o bu onye ahu nke mara uma leghara iwu ndi nke
Chineke tiri anya nke na-ekwu ka anyi jisie ike buru ndi a zoputara,
onye ahu anaghi ege nti n’Okwu nke Chineke. Ozugbo o ga-aguta ihe
o bula gbasara nzoputa n’ime Baibul, n’ime uche ya o naagbagoghari
ya ma gbalia igbanwe mputara ya ka o we dabakorita
n’echiche ndi ahu o nweburu. Nyere ya, eziokwu nke di n’okwu nke
Baibul aburula nke echiche nnupu isi ya nke mmadu bibigoro.
N’ezie, o tinyela onwe ya n’ebe o na-agaghi anu Okwu nke Chineke.
N’ihi nke a, o tinyela onwe ya n’ime onodu di oke ize ndu n’ihi na
okwukwe (Kraist dika Onye nzoputa), puru ibia nani site n’inu
Okwu nke Chineke (Ndi Rom 10:17).
26

O bu eziokwu na, Chineke puru izoputa mmadu o bula,
n’agbanyeghi otu nnupu isi ha megide Chineke si di uku, obuna dika
ha jiri isi ike we ju ige nti n’Okwu nke Chineke. Mana, Baibul anaghi
enye ndi ahu juru inu Okwu nke Chineke okwu nkasi obi o bula, ya
mere, anyi kwesiri itughari uche nke oma n’ido aka na nti nke
Jeremaia 29:18 ruo 19, nke a ka guputasiri ugbu a. O di nwute na,
onye di otu a, di nnoo otu ahu e siri kowa ndi Farisi nke e kwuru
maka ya na Matiu isi nke 23.
Mana, olileanya di, omaricha olileanya, nyere ndi ahu ga-eji
obi umeala kweta na ha na-eme nmehie, ma burukwa ndi na-esi
n’echiche ndi ha nweburu na mbu chigharia, ndi na-ejisi ike irube isi
n’ihe nile di na Baibul, nakwa ndi na-ebekuru Chineke akwa maka
ebere.
Anyi na-abiakwute Baibul, anyi agaghi eji echiche
ndi mbu ahu anyi nweburu we biakwute ya, n’agbanyeghi na
ha nwere ike idicha ka ihe ziri ezi n’anya.
Ka anyi na-abiakwute Baibul, anyi agaghi eji echiche ndi mbu
ahu anyi nweburu we biakwute ya, n’agbanyeghi na ha nwere ike
idicha ka ihe ziri ezi n’anya. Anyi aghaghi ibiakwute Baibul jiri
omume na-egosi na, “Amaghi m ihe o bula. O, Chineke, I ghaghi
ikuziri m.” Dika anyi na-etinye uchu na-agbalisi ike irube isi n’iwu
ndi Chineke tiri, omume anyi ga-aburiri ibu nke na-egosi na
n’agbanyeghi na anyi etozughi inwete nzoputa, ma anyi nwere
nnukwu nchekwube na eleghi anya Chineke ga-azoputa mu onwe m,
kwa (Jona 3:9).
Jiri Otu Akuku Akwukwo nso tulekota Ya na Akuku ozo
n’Akwukwo Nso
Anyi aghaghi icheta kwa mgbe o bula otu iwu nke Baibul di
oke mkpa nke a ga-agbasoriri dika anyi na-agbali imuta ihe site na
Baibul, iwu ahu bukwa na anyi ga-eji otu akuku Akwukwo Nso
tulekota ya na akuku ozo n’Akwukwo Nso (I Ndi Korint 2:13). Ya bu,
dika anyi na-amu Baibul, anyi ga-agba mbo hu na nkpebi anyi, ha
nile n’otu n’otu, ga-adabako n’ihe nile di na Baibul.
Site n’iburu eziokwu ndi a n’uche nakwa itinye ukpuru ndi
anyi mutagoro n’ime omumu a n’oru, anyi ga-eleba anya n’amaokwu
ole na ole ndi na-ekwu kpomkwem gbasara isiokwu a bu mmadu ibu
27

onye a zoputara. Anyi ga-eji otu amaokwu a ma ama nke oma we
malite, Ndi Rom 10:13, ebe Chineke na-ekwuputa:
N’ihi na, Onye o bula nke ga-akpoku aha Onyenwe anyi, a gaazoputa
ya.
Ozugbo, okoloto mme mme ga-aputa, ya bu, anyi ga-eleziriri
anya nke oma. Irube isi n’iwu nke na-ekwu ka anyi kpokuo aha
Chineke bu oru nke anyi na-aru. Amaokwu a dicha ka o na-akuzi na
o buru na a ruo oru nke ikpoku Chineke, na o ga-ebutere anyi
nzoputa, mana nke a apughi ime eme n’ihi na Chineke ruru oru nile
iji zoputa anyi. Ya mere, anyi maara na anyi apughi ighota amaokwu
a ma o buru na anyi achotakwughi ozi ndi ozo site na Baibul.
N’ime ichotakwu ozi ndi ozo, anyi abiaruo na Jeremaia 29:11
ruo 13, ebe Chineke na-ekwu:
N’ihi na Mu onwe M maara echiche nile nke Mu onwe M na-eche
banyere unu, (o bu ihe si n’onu Jehova puta), echiche nke udo, o
bughi nke ihe ojo, inye unu odi n’iru na ntukwasi obi. Unu gaakpokukwa
M, je kpere M ekpere, M ga-egekwa unu nti. Unu gaachosikwa
M ike, we chota M, mgbe unu ji obi nile unu acho M.
Otu eziokwu ahu ka e kwuputakwara na Deuteronomi 4:29,
ebe anyi na-aguta:
Ma a si na i si n’ebe ahu cho Jehova, bu Chineke gi, i ga-achotakwa
Ya, mgbe i were obi gi nile na nkpuru obi gi nile jua ase Ya.
Chineke na-enye anyi ozi di mkpa na, ka anyi na-akpoku
Chineke ma o bu na-acho Ya maka inwete nzoputa, na anyi ga-eji obi
anyi nile cho Ya.
Mana nke ahu bu ihe na-agaghi ekwe omume n’ihi na Baibul
na-agwa anyi gbasara onodu nke obi onye ahu a na-azoputaghi. Anyi
na-aguta na Jeremaia 17:9:
Obi di aghugho karia ihe nile, ihe na-adighi ngwota ka o bukwa:
onye ga-amara ya?
Anyi na-agutakwa na Mak 7:21:
N’ihi na n’ime, bu n’obi mmadu, ka echiche nile joro njo si aputa,
ikwa iko nile, ori nile, igbu mmadu nile,
28

Tutu mmadu enwe ike iji obi ya nile kpokuo Chineke,
a ga-enyeriri ha ha obi ohuru
Ya mere, tutu mmadu enwe ike iji obi ya nile kpokuo
Chineke, a ghaghi inye ha obi ohuru, ya bu, ha agaghizi enwe obi ojo.
Nke a bukwa kpomkwem ihe Baibul na-akuzi, dika ima atu, n’Ezikiel
36:25 ruo 27, ebe Chineke na-ekwu si:
M ga-awusakwa unu mmiri di ocha, unu ewe di ocha: o bu iru aru
nile unu na arusi nile unu ka M ga-eme unu ka unu si n’ime ha di
ocha. M ga-enyekwa unu obi ohu, o bukwa muo ohu ka M gaetinye
n’ime unu: M ga-ewezugakwa obi nkume n’anu ahu unu,
nye unu obi nke bu anu ahu. Muo nke M ka M ga-etinye n’ime
unu, me ka o buru n’ukpuru M nile ka unu ga na-ejeghari, o bukwa
ikpe M nile ka unu ga-edebe, me ha.
N’amaokwu ndi a, Chineke na-akuzi n’uzo doro anya na obi
ohuru bu Chineke na-enye anyi ya. Site n’oru ebube mara oke nma
nke bu inye anyi obi ohuru, nke a na-akpokwa mmuo ohuru, O gaeme
anyi ka anyi na-eje ije na nrube isi n’ihu Ya. O bu ihe di itunanya
na, n’ime omumu a anyi na-akowa na obi ohuru ahu ma o bu muo
ohuru ahu bu nkpuru obi ohu anyi a kpolitere n’onwu, nke anyi naanata
mgbe ahu anyi na-aburu ndi a zoputara. Amaokwu ndi a di
n’Ezikiel na-akowa otu Chineke si eme anyi ndi a zoputara, o bukwa
nani Chineke na-aru oru nile nke izoputa anyi.
A na-enye Mmadu Nile Iwu ka Ha Kpokuo Chineke
Anyi na-aguta na Ndi Rom 10:13 na “onye o bula nke gaakpoku
aha Onyenwe anyi, a ga-azoputa ya,” mana anyi agaghi
ekpebi ihe nzoputa bu we ruo na anyi agunye ozi mgbakwnye ahu a
choro nke na-ekwu na anyi ga-eji obi anyi nile kpokuo Chineke iji
buru ndi a zoputara. Anyi maara na nani ikpoku Chineke agaghi
eduba na nzoputa. Anyi agaghikwa eji obi anyi nile kpokuo Ya we
ruo na Chineke azoputa anyi site n’inye anyi obi ohuru, ya bu, we
ruo na Chineke aruo oru nile di n’izoputa anyi.
Mana nke ahu na-ewebata nsogbu ozo. Ndi Rom 10:13 naekwuputa
na ndi ahu na-akpoku Chineke “ka a ga-azoputa.” Okwu
ndi a bu “ka a ga-azoputa” bu okwu ngwaa nke asusu Grik nke naegosi
na nzoputa bu ihe nke ga-eme n’odinihu nke na-abia n’ihi na
mmadu kpokuru aha Chineke. Anyi ka mutachara na nwa oge gara
aga na nghota nke Baibul gbasara akuku nke mbu nke amaokwu a bu
29

na anyi kwesiri iji obi anyi nile kpokuo Chineke. Anyi amutakwala
na anyi puru iji obi anyi nile kpokuo Ya nani n’ihi na Chineke
azoputala anyi ma nye anyi obi ohu.
Ya mere, ebe o bu na “ka a ga-azoputa” bu ihe nke ga-abia
site na anyi onwe anyi iji obi anyi nile kpokuo Chineke, anyi nwere
otu nsogbu n’ime ya. Olee otu onye ahu a zoputagoro ga-esikwa
buru onye a zoputara?
A ga-egbo nsogbu a ma anyi choputa, dika anyi mutaburu na
mbu n’ime omumu a, na nzoputa iputa ihe na ndu otu n’ime ndi
Chineke hoputara bu oru nke nwere otutu nzo ukwu n’ime ya. Nzo
ukwu nke mbu bu ihoputa onye ahu ka o buru onye a ga-azoputa.
Nzo ukwu nke abuo bu na mgbe ahu Kraist kwuru ugwo nke
Chineke choro maka nmehie nile anyi, n’otu mgbe ahu, ugwo nke
nmehie nile anyi aburula nke a kwuzuru, dika e dere n’iwu.
Nzo ukwu nke ato mere mgbe Chineke were obi ohuru ma o
bu mmuo ohuru nye ndi ahu a hoputara, bu ndi ahu Kraist nagidere
onuma nke Chineke iji kwuo ugwo nmehie ha. Nzo ukwu nke ato a
bu nke anyi na-ebukari n’uche ma anyi na-ekwu maka mmadu ibu
onye a zoputagoro.
Mana nzoputa anyi akabeghi zu oke. Anyi ka nwere ahu naeme
nmehie nke a na-aghaghi izoputa. Nke ahu na-edubatakwa anyi
na nzo ukwu nke ano, nke a ga-emekwa n’ubochi ikpeazu mgbe
Kraist ga-alaghachi ma nye ndi nile kwere ekwe n’ezie ahu ohuru ha
a kpolitere n’onwu (I Ndi Korint 15).
Ya mere, o bu ihe ziri ezi dika e siri kowa na Baibul mmadu
ikwuputa si, “anyi aburula ndi a zoputara,” ya nakwa, “a ga-azoputa
anyi.” O bu ya mere Baibul ga-eji kwuo na onye ahu a zoputagoro
“ka a ga-azoputa.” O bu ya mere anyi ji aguta, dika ima atu, na I Pita
1:5:
Ndi e were ike nke Chineke na-eche nche site n’okwukwe ruo
nzoputa nke e doziworo ikpughe n’oge ikpeazu.
O bukwa ya mere anyi ji aguta na Mak 13:13:
Mmadu nile ga-akpokwa unu asi n’ihi aha M: ma onye were ntachi
obi nogide ruo ogwugwu ihe nile, onye ahu ka a ga-azoputa.
O bu nani n’isi njedebe oge, mgbe Chineke ga-enye anyi ahu
a kpolitere n’onwu nke di ebube, ka anyi ga-aburuzi ndi a zoputara
n’akuku o bula nke odidi anyi.
30

Anyi na-enwegide ntachi obi ruo ogwugwu n’ihi na anyi aburula ndi
a zoputara. Mana o bu nani n’oge isi njedebe uwa, mgbe Chineke gaenye
anyi ahu a kpolitere n’onwu dikwa ebube, ka anyi ga-abuzi ndi
a zoputara n’akuku o bula nke odidi anyi.
Ya mere, anyi na-amuta site n’amaokwu a na o buru na anyi
agbasoghi ntuziaka nke Baibul nyere ka anyi jiri ihe ime mmuo
tunyere ihe ime mmuo, o ga-adi mfe anyi idaba n’onya nke gaemechi
anyi anya ka anyi ghara ihu eziokwu nke Baibul. Ya mere,
anyi agaghi ekpebi na ihe di otu a ma o bu otu ozo we ruo na anyi
elebachala anya na Baibul n’ozuzu ya.
Ka o di ugbu a anyi amutala otutu eziokwu ndi di oke mkpa.
Ufodu n’ime ha bu ndi a.
1. Kraist naani, aruola oru nile nke a choro iji zoputa mmadu.
2. Mgbe o bula anyi ga-erube isi n’iwu o bula, anyi na-aru oru
nke ime mmuo. Obuna mgbe a na-akabeghi zoputa mmadu, o puru,
irutu oru ime mmuo, dika ikwere na Kraist, mana oru nke a apughi
ibute nzoputa ya ma o bu nyere onye ahu aka n’iburu onye a
zoputara.
Ebe anyi mutagoro ukpuru ndi a, a na-ado anyi aka na nti na
n’agbanyeghi na amaokwu nke di n’ime Baibul nwere ike idicha ka o
na-akuzi na nzoputa anyi ga-abia site na anyi onwe anyi ikwere ma o
bu rube isi n’iwu ndi di na Baibul, ozugbo ahu anyi ga-amara na nke
ahu bu nghota ezighi ezi nke amaokwu ahu. Anyi maara na anyi
aghaghi ime nchoghari n’Akwukwo Nso ma kpe ekpere maka inwete
amamihe ka anyi we nwe ike ighota amaokwu ahu n’uzo o kwesiri.
Oru Nke Ikwere
A na-ekwu okwu banyere nzoputa, eleghi anya okwu nke
kachasi di mkpa nke a ga-aghotariri n’uzo ziri ezi bu okwu a bu
“kwere.” Dika anyi mutagoro, “kwere” bu okwu ngwaa nyere okwu
nke ozo bu “okwukwe.” Anyi amutakwala na okwukwe bu oru, ya
mere , “ikwere” bu oru nke ime mmuo. Anyi mutakwara na o
nweghi oru o bula anyi puru iru nke puru iwete ma o bu nyere aka
n’inye anyi nzoputa.
Mmadu, o burugodu na a zoputaghi ya, o puru iru oru nke
ikwere n’ihe n’ihi na o nwere ako na uche, e dekwara iwu nke
Chineke n’obi ya. N’eziokwu, ka mmadu na-etinye uchu n’igba mbo
we baa n’Alaeze nke Chineke, ya bu, iburu onye a zoputara, o gaerube
isi n’iwu ahu n’ihi na o nwere ike nke ikwere n’ihe n’ime ya.
31

Mana udi nkwenye ahu abughi udi nkwenye nke e ji mara nzoputa.
Chineke na-akowa na ndi a zoputagoro na-esite n’obi ha ekwere na
Ndi Rom 10:9 ruo 10, ebe anyi na-aguta:
Na o buru na i ga-ewere onu gi kwuputa Jisus na O bu Onyenwe
anyi, o burukwa na i ga-ewere obi gi kwere na Chineke mere ka O
si na ndi nwuru anwu bilie, a ga-azoputa gi: n’ihi na a na-eji obi
kwere rue ezi omume, a na-ejikwa onu kwuputa rue nzoputa.
Mana, anyi mutara na obi mmadu joro oke njo (Jeremaia 17:9,
Matiu 15:19). Ya mere, o bu ihe na-agaghi ekwe omume anyi isite
n’obi anyi kwere we ruo na Chineke enye anyi obi ohuru. Mgbe
Chineke ga-enyekwa anyi obi ohu, ihe nke a putara bu na O zoputala
anyi (Ezikiel 36:24 ruo 27). Ya mere, mgbe ahu anyi na-ekwere tutu a
zoputa anyi, o siteghi n’obi, ya mere o nweghi ihe jikoro nke ahu na
nzoputa.
N’aka nke ozo, o buru na anyi jiri obi anyi nile kwere, o
putara na Chineke a zoputala anyi site n’inye anyi obi ohu. Nkwenye
nke anyi n’ozuzu ya bu nke putara ihe site n’ihi na Chineke
azoputala anyi. Ya mere, okwu a bu “ikwere” nakwa nkejiokwu a bu
“inwe okwukwe” o nweghi ma oli ka a huta ha ka uzo ma o bu ngwa
oru nke anyi ga-esite na ha buru ndi a zoputara.
Anyi na-aguta n’Olu ndi ozi 8:13 ruo 23, na Saimon onye
mgbasi ahu kwenyere a we mee ya baptizim, mana amaokwu ndi naesote
ya gosiri n’uzo doro anya na a zoputaghi ya. Abraham kweere
n’ihi na o bu Chineke (Kraist) guru ya nke ahu dika ezi omume.
Saimon kweere dika onye a na-azoputaghi. Abraham kweere dika
onye a zoputara. Mana, n’ime ndu Saimon nakwa n’ime ndu
Abraham, nkwenye abughi ihe nyere aka n’iwete nzoputa.
Ya mere, anyi puru ikpebi site na nke a na iru oru nke ikwere
tutu a zoputa anyi apughi inyere aka n’uzo o bula ma oli n’inye anyi
izoputa. Iru oru nke ikwere mgbe a zoputachara anyi bu nke anyi naeme
mgbe nile ma o buru na Chineke azoputala anyi.
Mmadu irube isi n’iwu e nyere ka anyi kwere bu nke na-esitere n’agu
mmadu nwereigbali we rube isi n’iwu nile nke Chineke.
Mana, okwu a bu “kwere” na-egosi uru nakwa mkpa o di
ikwere tutu a zoputa anyi. Mmadu irube isi n’iwu e nyere ka anyi
kwere bu nke na-esite n’agu mmadu nwere igbali we rube isi n’iwu
nile nke Chineke. Iwu ndi a gunuyere ihu Chineke n’anya, icho
32

nzoputa, ichere oge Ya, isi na nmehie anyi chegharia, nakwa ikpe
ekpere maka nzoputa. Irube isi n’iwu ndi a bu oru nke anyi na-aru
aru, kama o pughi idubata anyi na nzoputa ma oli. Ma ka o sina di,
udi nrube isi nke a ga-eme anyi ka anyi gee nti na Baibul karia ma
gee ya nti nke oma. Ya mere, anyi ga-ano n’onodu ibu ndi a zoputara
ma o buru na Chineke na-ezube izoputa anyi.
Olee otu anyi puru isi kwere ma o buru na anyi nwuru anwu
n’ime mmuo? Cheta, Chineke na-akowa na ndi mmadu a naazoputaghi
dika ndagwurugwu nke okpukpu kporo nku (Ezikiel 37)
ma dikwa ka ozu na-esi isi (Jon 11:39). Chineke na-ekwuputa na o
nweghi onye o bula na-acho Chineke, o nweghi, obuna otu (Ndi Rom
3). Okwu ndi a na-akowaputa ka o doo anya na n’ezie tutu nzoputa
abia, mmadu o bula nwuru anwu n’ime mmuo. N’ahu nakwa na
nkpuru obi o nwuru anwu n’ime mmuo, Chineke ebighikwa n’ime
ya. N’ihi nmehie ya, dika iwu si mebe ya, onuma nke Chineke di
n’ebe o no, o nokwa n’uzo ga-eduba ya na mbibi.
Nmehie o bula n’otu n’otu na-ebute ugwo nke bu mbibi, ya
mere, o buru na Chineke etinyeghi aka n’ime ya, onye o bula gaaburiri
onye e bibiri. N’agbanyeghi na iwu nke Chineke, ditu n’ime
mmadu, nakwa na o nwere ako na uche nke mere na o maara ihe ziri
ezi na ihe ezighi ezi, n’agbanyeghi ya, o buru na enyemaka esiteghi
na Chineke biara ya, onodu ya bu nke ga-adi oke njo. Ya mere, ka
onye a na-azoputaghi na-aru oru nke ikwere na Kraist, ya onwe ya ka
bu ozu na-esi isi, ndagwurugwu okpukpu kporo nku. O pughi iji obi
ya nile cho Chineke ma o bu jiri obi ya nile kwere n’ihi na obi ya joro
oke njo. Nani ma o buru na Chineke enye ya obi ohu, ya bu, mgbe
Chineke ga-azoputa ya, ka o ga-achowazi Chineke ma jiri obi ya nile
kwere na Chineke. Mgbe a ga-enye ya obi ohuru, n’ime nkpuru obi
ya n’ime mmuo ya, o burula onye ga-adi ndu ruo mgbe ebighi ebi.
A na-enye Mmadu Nile Iwu ka ha Kwere Chineke
Anyi na-aguta n’Olu ndi ozi 16:31:
Ha we si, Kwere n’Onyenwe anyi Jisus, a ga-azoputa kwa gi, gi
onwe gi na ezinulo gi.
Anyi maara na nani ikwere n’ime obi anyi metutara nzoputa.
Mgbe anyi ga-ekwerekwa n’ime obi anyi, anyi aburula ndi a
zoputagoro n’ihi na Chineke aghaghi inyegodu anyi obi ohuru ka
anyi we kwere n’ime obi anyi (Ezikiel 36:26). Obi ohuru na-egosiputa
na anyi aburula ndi a zoputara.
33

Anyi na-aguta nkpuruokwu ndi ahu a ma ama na Jon 3:16:
N’ihi na Chineke huru uwa n’anya otu a, na O nyere obuna Okpara
O muru nani Ya, ka onye o bula nke kwere na ya we ghara ila n’iyi,
kama ka o nwe ndu ebighi ebi.
Ugbu a, anyi maara na okwu a bu “onye o bula” puru igunye
nani ndi ahu Chineke hoputara. Anyi makwara na onye ahu a naazoputaghi,
onye Chineke na-ezubeghidi izoputa puru ikwenyetu na
Ya. Anyi makwara na ndi ahu a na-azoputa na a naghi azoputa ha
n’ihi na ha ruru oru nke ikwere na Kraist. Nke bu eziowku bu na ha
kweere na Ya n’ihi na Chineke enyela ha ndu ebighi ebi. Nkwenye ha
na-aputa ihe n’ihi na n’ezie Chineke azoputala ha.
Nke bu eziowku bu na ha kweere na Ya n’ihi na
Chineke enyela ha ndu ebighi ebi.
Kraist Ruru Oru Nile Ahu- Kwudosiri ike n’Okwukwe-iji Zoputa
Anyi
Dika o bu na Chineke dere Baibul, O meghi ya ka o di mfe
ichota eziokwu. O na-eme anyi ka anyi nwe nnukwu obi umeala dika
O na-eme anyi ka anyi jiri ndidi nakwa idi uchu we nyocha
amaokwu ndi a rara ahu ma na-ariokwa Chineke amamihe kwa
mgbe o bula. Anyi kwesiri icheta kwa mgbe o bula na, we ruo na
anyi ahu ndabakorita n’ihe nile Baibul na-akuzi, e wezuga nke a anyi
akabeghi ghota amaokwu ahu anyi na-amu.
Otu ihe mgbaghoju anya nke Baibul na-eweputa bu nke ahu a
ga-ahu n’ime otutu amaokwu di na Ndi Galetia 2 nakwa Ndi Galetia
3. Dika ima atu, Chineke na-ekwusi ya ike na Ndi Galetia 3:2:
Nani nke a ka m na-acho imata n’onu unu, Unu sitere n’oru di iche
iche nke iwu nata Muo Nso [unu aburu ndi a zoputara], ma o bu na
unu sitere n’onunu nke okwukwe nata Ya?
Cheta na okwukwe bu oru. Mana onye ruru oru nile di
n’izoputa anyi? Jisos ruru oru nile ahu. O kwudosiri ike n’iwu nile
nke Chineke tiri, O wetekwara anyi nzoputa. Ya mere, anyi puru
isughari ihe e dere na ndi Galetia 3:2, n’uzo di otu a, “Unu sitere
n’oru di iche iche nke iwu nata Muo Nso ma o bu unu sitere n’onunu
nke okwukwe nata ya (oru nke Jisos ruru iji zoputa anyi)? O bu ya
34

mere aha Ya ji buru Onye kwesiri ntukwasi obi (Nkpughe 19:11). O
bu Ya onwe Ya kachasi mkpa n’ime oru nke okwukwe ahu.
Ndi Galetia 2:16, na-ekwuputa:
Ma ebe anyi matara na a gughi mmadu n’onye ezi omume site
n’oru di iche iche nke iwu, ma o bu nani okwukwe e kwere na Jisus
Kraist ka e ji gu mmadu n’onye ezi omume, obuna anyi onwe anyi
kweere na Kraist Jisus, ka e we gua anyi na ndi ezi omume site
n’okwukwe anyi kweere na Kraist, O bughikwa site n’oru di iche
iche nke iwu: n’ihi na site n’oru di iche iche nke iwu o dighi anu
aru o bula, bu mmadu, a ga-agu n’onye ezi omume.
A naghi agu mmadu n’onye ezi omume site n’oru di iche iche
nke iwu kama o bu site n’okwukwe, bu oru nke Kraist Jisos. O
kwudosiri ike n’iruzu oru nile a choro maka nzoputa anyi.
Kwa mgbe, kwa mgbe, o na-adiri anyi mfe karia ighota
amaokwu ndi ahu nwere okwu a bu “okwukwe” n’ime ha ma o buru
na anyi were okwu ozo dochie anya okwu a bu “Kraist” onye aha Ya
bu “Onye nwere okwukwe.” Ya mere, Ndi Efesos 2:8, ka a puru
ighota n’uzo di otu a, “O bu amara ka e jiworo zoputa unu, site
n’okwukwe (Kraist).” Ya nakwa Ndi Galetia 3:11, n’uzo di otu a,
“Onye ezi omume ga-esite n’okwukwe (Kraist) di ndu.” Nakwa Ndi
Galetia 3:2, ka a ga-aghota n’uzo di otu a, “Unu esitere n’oru di iche
iche nke iwu nata Muo Nso, ma o bu na unu sitere n’onunu nke
okwukwe nata Ya (ma o bu inu ihe gbasara Kraist, bu Okwu nke
Chineke?”
Oru Nke Ikachite Ihe Akara Bu Oru Nke Chineke Mgbe Nile
Otu nkuzi nke Baibul a na-akuzi n’uzo na-ezighi ezi bu nke
ndi oka mmuta Tioloji nakwa ndi uka ndi ozo na-akuzi bu ndi ahu
na-ekwu na baptizim ga-akachite mmadu akara ba n’ime ogbugba
ndu ahu ma o bu n’ime ezi omume.
Ha weputara nkuzi nke a na-ezighi ezi site n’idabere na Ndi
Rom 4:11, ebe anyi na-aguta:
O we nara ihe iriba ama nke bu obibi ugwu, bu akara nke ezi
omume nke okwukwe ahu nke di n’ebighi ugwu ya: ka o we buru
nna nke ndi nile kwere, o bu n’ezie na ha no n’ebighi ugwu, ka e
we gua ezi omume nye ha;
35

Oru nke ika ihe akara bu oru nke iwu kwadoro nke nani
Chineke na-aru ya. Dika ima atu, Chineke na-akowa nzoputa nke otu
n’ime ndi O hoputara na Ndi Efesos 1:13, ebe anyi na-aguta:
Onye unu onwe unu nokwa n’ime Ya, mgbe unu nuru okwu nke
eziokwu ahu, bu ozioma nke nzoputa unu, o bukwa n’ime Ya,
mgbe unu kwekwara na Ya, ka e ji Muo Nso nke nkwa ahu ka unu
akara,
N’amaokwu a, Chineke na-ekwu na ha nuru Okwu nke
Chineke (okwukwe si n’onunu puta), ha malitere itukwasi Baibul obi,
ha kweere (Jona 3:5), n’ihi na ha bukwa ndi nke Chineke hoputara
nakwa na Chineke akwubuolari ugwo maka nmehie nile ha, Chineke
kaziri ha akara site n’inye ha Muo Nso, nke bu ihe na-egosi
n’eziokwu na Chineke azoputala ha. Ya mere, Chineke na-akuziri
anyi na ikachi akara bu nke a ga-ahuta dika oru nke Chineke inye
mmadu nkpuru obi ohuru.
Ya mere, anyi ga-aghotariri na Ndi Rom 4:11 na-akuzi ihe ndi
a:
O we nara ihe iriba ama [oru ebube] nke bu obibi ugwu [obibi
ugwu nke ime mmuo, nke bu nzoputa (Deuteronomi 30:6], bu akara
[ihe akaebe na-egosi n’ezie] nke ezi omume nke okwukwe [Kraist]
di n’ebighi ugwu ya [obibi ugwu nke anu ahu]: . . .
Site n’ighota ya n’uzo di otu a, anyi ga-amata na o
dabakoritara n’ihe nile Baibul na-akuzi gbasara nzoputa.
Oge Ufodu, A ghaghi Idezighari Ntughari Asusu Ahu
Anyi na-enwekari ntukwasi obi na ndi oru ntughari asusu
ahu weputara Baibul nke King Jemes, bu ya bu ntughari Baibul ndi
mmadu kachasi tukwasi obi n’ime ntughari nile di iche iche e nwere,
na ha ruru oru dabara nke oma n’itughari asusu ndi mbu mbu ahu
bu Hibru na Grik ka o di n’asusu Bekee. Mana, ha emeghi nke a site
n’ike nke Chineke dika ndikom ndi nso nke Chineke, bu ndi ode
akwukwo, ndi deputaburu Baibul nke mbu mbu site n’onu nke
Chineke, ya mere ndi oru ntughari asusu a ga-abu na ha mere ndehie
n’ufodu ebe. Anyi lezie anya nke oma we muo ufodu amaokwu ndi
metutara mmadu ibu onye a zoputara, anyi na-ahu na, n’ezie, a gaedezighariri
ntughari asusu ndi ahu ha mere. Cheta, a ghaghi ime
ndezighari na ntughari asusu ndi ahu ha mere, kama a gaghi eme
nke a n’asusu ndi mbu mbu ahu bu Hibru ma o bu Grik.
36

Nke bu eziokwu bu na, dika o bu na anyi na-agba mbo ime
ka ihe nile e dere n’Akwukwo Nso dabakorita, a na-eweputa otu
nsogbu buru ibu nke di n’oru ntughari asusu nke e mere na Baibul.
Ihe a na-ahukari bu na, ndi oru ntughari asusu nke Baibul, o kachasi
ndi tughariputara Baibul nke King Jemes, bu ndi ruru nnoo oru
dabara adaba dika o bu na ha gbaliri nke oma ikwudosi ike n’ihe e
dere n’asusu mbu mbu nke Hibru nke Akwukwo Nso Agba Ochie ya
nakwa ihe e dere na asusu Grik nke Akwukwo Nso Agba ohu.
Mana, e nwere ufodu amaokwu di n’ime Baibul ndi dicha ka ha
adabakoritara onu n’uzo zuru oke n’otu ahu e siri tugharia ha, mana
n’ezie, ha ebutela nnukwu ihe odachi n’ihe gbasara ozi nzoputa nke
Chineke. Ihe ndi a bu ihe gbasara ihe ozizi ahu nke na-akowa otu
mmadu ikwere si metuta onye ahu iburu onye a zoputara. Biko, lee
anya choputa nkweko nke di n’etiti amaokwu ndi a na-esote.
Jenesis 15:6: O we kwere na Jehova; O we gua ya nye ya n’ezi
omume.
Ndi Rom 4:3: N’ihi na o bu gini ka ihe e deworo n’akwukwo nso
na-ekwu? Abraham we kwere Chineke, e we gua nke ahu nye ya
dika ezi omume.
Ndi Rom 4:9: O bukwa ndi obibi ugwu ka a na-akpo ndi ngozi a
diri, ma o bukwa ndi ebighi ugwu? n’ihi na anyi na-asi, A guru
okwukwe Abraham nye ya dika ezi omume.
Ndi Galetia 3:6: Dika Abraham kweere Chineke, e we gua nke ahu
nye ya n'ezi omume.
Amaokwu ndi a dicha nnoo ka ha na-akuzi n’uzo putara ihe
na nzoputa ga-abiara mmadu site na onye ahu ikwere na Jisos dika
Onye nzoputa ya, udi nkuzi nke a bukwa isi ntoala nke ihe ozizi nke
a na-akuzi dika atumatu nzoputa nke Chineke n’ime uka nile nakwa
ekpemkpe uka nile.
Oge o bula anyi rubere isi n’iwu o bula di na Baibul,
nke gunyere iwu e nyere ka anyi kwere na Kraist, nke ahu bu
oru nke anyi na-aru aru.
Mana udi mkpebi ahu bu nke na-apughi ime eme. Ikwere na
Kraist bu oru nke anyi na-aru. Cheta, oge bula anyi rubere isi n’iwu o
37

ula di na Baibul, nke gunyere iwu e nyere ka anyi kwere na Kraist,
nke ahu bu oru nke anyi na-aru aru. Dika anyi mutagokwara, oru
nile di n’izoputa mmadu bu nke Kraist rubugoro. N’ihi nke a, o
nweghi oru o bula anyi puru iru nke ga-ebute ma o bu nyere aka
n’udi o bula iji nwetere anyi nzoputa. Ikwere bu inwe okwukwe,
Baibul na-ekwukwa n’uzo doro anya na okwukwe bu oru.
Anyi na-aguta na I Ndi Tesalonaika 1:3:
Ebe anyi na-echeta na-ewepughi aka oru nke okwukwe unu na
ndogbu n’oru nke ihunanya unu na ntachi obi nke olileanya unu ji
ele anya Onyenwe anyi Jisos Kraist, n’ihu Chineke anyi, bu Nna
anyi;
Anyi na-agutakwa na II Ndi Tesalonaika 1:11:
O bukwa nke a ka anyi ji na-ekpe ekpere banyere unu mgbe nile,
ka Chineke anyi we gua unu na ndi kwesiri okpukpo a kporo unu,
ka O werekwa ike mezuo ihe nile o bula nke diri idi nma ezi nma
na oru nile o bula nke okwukwe;
Mmadi ikpebi na nani ikwere na Kraist ga-ebute
nzoputa bu nke na-apughi ime eme ma oli.
Ya mere, mmadu ikpebi na nani ikwere na Kraist ga-ebute
nzoputa bu ihe na-apughi ime eme ma oli. O di nwute, nkuzi nke ahu
na-ekwu na ikwere ga-enyeriri aka na nzoputa anyi bu nke naeweputa
udi atumatu nzoputa nke di nnoo ka oru nke nwoke ahu e
dere maka ya n’Onu Ogugu 15 bu onye chikotara ufodu nku osisi
n’ubochi nke asaa nke izu ike, ya mere, dika Chineke nyere n’iwu, e
jiri nkume tugbuo ya. Cheta, izu ike nke ubochi asaa, nke a na-agaghi
aru oru n’udi o bula n’ime ya, bu ihe onyonyo na-egosi ukpuru ahu
nke bu na anyi agaghi anwa anwa che na oru o bula anyi na-aru puru
inyere aka n’udi o bula n’ime ka anyi buru ndi a zoputara.
Ozugbo, anyi ga-ahu oke ihe ogbatuhie nke putagoro ihe
n’ime nzuko uka o bula. Ha na-akuzi udi atumatu nzoputa nke naetinye
onye o bula nke na-eche na a zoputala ya n’ihi na o malitere
ikwere na kraist n’otu udi onodu ahu dika nwoke ahu chikotara
ufodu nku osisi n’ubochi nke asaa nke izu ike. Onye di otu a, onuma
nke Chineke ka di n’ebe o no. Nke a bu nnoo onodu jogburu onwe.
38

Oleezi, otu o tosiri ka e sibuo tugharia amaokwu ndi a? Anyi
ga-eleba anya na ha nile n’otu n’otu ma buru otu eziokwu n’uche nke
bu na ikwere n’ihe bu oru.
Abraham O Kweere Chineke a we Zoputa ya n’ihi nke a?
Na mbu, anyi ga-ele anya na Jenesis 15:6. Na Baibul nke King
Jemes, o bu otu a ka e si tugharia ya:
O we kwere na Jehova; O we gua ya nye ya n’ezi omume.
Amaokwu a dicha ka o na-agwa anyi n’ezie na okwukwe nke
Abraham ka a guru nye ya n’ezi omume; ya bu, n’ihi na o kweere,
Chineke zoputara ya.
Ikwere bu oru nke anyi na-aru, oru nke anyi
apughikwa isonye na nzoputa anyi.
Mana dika anyi mutagoro, udi nkwenye ahu agaghi ekwe
omume n’ihi na ikwere bu oru nke anyi na-aru, oru nke anyi
apughikwa isonye na nzoputa anyi. Onodu ihe amaokwu a na-akowa
na-agwa anyi na nkwenye nke Abraham bu nkwenye nke onye a
zoputagoro. Anyi aghaghi icheta na mgbe Chineke ga-azoputa anyi,
anyi ga-aru ezi oru, mana o nweghidi ka ezi oru ndi a, nke gunyere
ikwere, si nyere anyi aka n’ibu ndi a zoputara. Kwa mgbe o bula, ha
bu oru nke onye ahu na-aru n’ihi na a zoputala onye ahu.
Anyi kwesiri imata na, n’asusu Hibru, njiko okwu bu “e we”
bu nke a na-atughari oge ufodu kpo ya “maka.” Ya mere, n’amaokwu
a, njiko okwu a bu “e we” kwesiburu ka a tugharia ya kpo ya
“maka.”
Nsogbu nke abuo bu n’ighota okwu nnochi aha a bu “ya.”
Okwu nnochiaha nke a bu “ya” ka a tughariri n’uzo dabara adaba,
mana olee ihe o na-arutu aka na ya? Okwu nnochiaha a bu “ya” o
na-arutu aka n’okwukwe nke Abraham? O bughi ya ma oli, o bu n’ihi
uzo ihe abuo buru ibu. Nke mbu bu na a pughi igu okwukwe nke
Abraham n’ezi omume.
Ihe nke abuo buru ibu mere ya bu na n’onodu ihe a na-akowa
ebe a okwu nnochi aha nke a bu “ya” bu okwu nkpolu na-egosi ihe di
nani otu. Ya bu, o na-arutu aka n’okwu nke na-egosi ihe di n’udi
nwunye. Okwu a bu “okwukwe” bu okwu na-egosi oke. Ya mere,
39

okwu nnochiaha nke a agaghi abu okwukwe nke Abraham ka o naarutu
aka na ya.
N’aka nke ozo, okwu a bu “ezi omume” bu okwu di n’udi
nwunye, o dabakwara nke oma n’uzo zuru oke n’amaokwu a. N’ihi
nke a, anyi kwesiziri ighota Jenesis 15:6, na ihe o na-ekwu bu:
O [Abraham] we kwere na Jehova; maka na (o bughi “O we”) O
[Chineke] guru ya [ezi omume nke Chineke] nye ya [Abraham] n’ezi
omume [nzoputa nke Abraham].
N’otu aka ahu, na Ndi Rom 4:3 Ndi Galetia 3:6, nakwa Jemes
2:23, otu e siri tugharia ya na Baibul nke King Jemes bu, “Abraham
we kwere na Chineke, e we guo ya nye ya n’ezi omume.” N’otu a e
si tugharia ya, amaokwu ndi a dicha ka ha na-akuzi na okwukwe nke
Abraham bu ya bu ihe butere ma o bu na o bu ya bu uzo ma o bu
ngwa oru Chineke sitere na ya we zoputa ya. Mana, dika anyi
kwugoro ugboro ugboro, nke a agaghi ekwe omume. Ya mere, anyi
aghaghi igba mbo hu na a tughariri amaokwu ndi a n’uzo kwesiri
ekwesi.
O nwere nkpuru okwu abuo n’ime ntughari ndi a nke e
kwesiri idezighari ka amaokwu a we dabakorita n’usoro iwu ahu
sitere na Baibul nke bu na Chineke ruru oru nile nke izoputa.
Ozokwa, okwu mbu nke e tosiri igbanwe bu njiko okwu a bu “a we.”
E kwesiri ituaghari ya ka o buru okwu a bu “maka.” Obuna dika o
siri di n’asusu Hibru, okwu Grik nke a tughariri kpo ya “a we”
bukwa nke a na-atughari oge ufodu kpo ya okwu a bu “maka.”
Okwu nke abuo nke kwesiri ka e dezigharia ya bu okwu
nnochiaha nke a tughariri kpo ya “ya.” Dika asusu ahu si di, o bu
okwu nke na-egosi onye nke ato. N’onodu a na-ekwu maka ya ebe a
“ya” kwesiri ka a tugharia ya kpo ya “Abraham.” Ya mere, iji
kowakwa ya ozo ka o doo anya, ndi Rom 4:3, Ndi Galetia 3:6, nakwa
Jemes 2:23 kwesiri ka a tugharia ha otu a, “Abraham kweere na
Chineke (o buuru onye a zoputara), maka na a guru Ya (Chineke) nye
ya (Abraham) n’ezi omume (na nzoputa nke Abraham).”
Anyi kwere Kraist, O puru Izoputa Anyi
Ugbu a anyi mutagoro na oru nile nke nzoputa bu nke Jisos
Onye nzoputa anyi rubugoro, nakwa na anyi agaghi anwa anwa
kwere na oru o bula nke anyi na-aru puru itinye obuna utu dikarisiri
nta na nzoputa anyi, anyi puru ighotazi ufodu amaokwu nke oma,
bu ndi dicha ka ha na-akuzi ihe ozo di iche.
40

Dika ima atu, na Ndi Galetia 2:16, Chineke na-ekwuputa:
Ma ebe anyi matara na a gughi mmadu n’onye ezi omume site
n’oru di iche iche nke iwu, ma o bu nani okwukwe e kwere na Jisus
Kraist ka e ji gu mmadu n’onye ezi omume, obuna anyi onwe anyi
kwere na Kraist Jisus, ka e we gua anyi na ndi ezi omume site
n’okwukwe anyi kwere na Kraist Jisus, o bughikwa site n’oru di
iche iche nke iwu: n’ihi na site n’oru di iche iche nke iwu o dighi
anu ahu o bula, bu mmadu, a ga-agu n’onye ezi omume.
Akuku mbu nke amaokwu a doro anya nke oma. A naghi
azoputa anyi site n’ihi na anyi na-erube isi n’iwu o bula di na Baibul
(ya bu, idebe iwu), kama o bu site n’okwukwe (oru nke okwukwe),
nke Jisus ruru iji zoputa ndi nke O hoputara.
Mana akuku nke abuo n’amaokwu a bu nke di mfe mmadu
ighotahie ya n’uzo ezighi ezi. O dichasi ka o na-akuzi na o buru na
anyi ekwerela na Kraist, Chineke ga-aguzi anyi na ndi ezi omume
(zoputa anyi). Udi nghotahie nke a puru ibata, n’agbanyeghi na
Chineke na-ekwuputa n’akuku ikpeazu nke amaokwu a, “site n’oru
di iche iche nke iwu o dighi anu ahu o bula, bu mmadu, a ga-agu
n’onye ezi omume.” Ikwere bukwa oru nke iwu.
Ebe o bu na ikwere bu oru nke iwu, oleezi otu anyi ga-esi
ghota “obuna anyi onwe anyi kweere na Kraist Jisus, ka e we gua
anyi na ndi ezi omume”? N’asusu Grik, okwu ndi a bu “ka aga-agu
n’onye ezi omume” di n’udi na-egosi ihe a na-atu anya na o nwere
ike eme eme. N’asusu Grik a puru iji udi ngwaa nke a na-egosi ihe
nwere ike eme eme n’otu uzo ahu e sikwa eji ya ekwu okwu n’asusu
Bekee. O na-egosi ihe e bu n’uche na o nwere ike ime eme n’ezie.
Otutu ngwa di n’udi na-egosi ihe nwere ike ime eme di n’asusu Grik
nke Baibul ka a na-ejikwa ekwu okwu n’uzo di otu a.
Mana, n’asusu Grik, a na-ejikwa ha egosi nzube ma o bu
okwu ntimiwu. Dika ima atu, udi ngwaa nke a ka a na-ejikari n’ime
Akwukwo Nso Agba Ohu egosi na e mezuola amuma nke di
n’Akwukwo Nso Agba Ochie. Ya mere, anyi na-aguta nkpuru okwu
ndi a bu “we mezuo” (Matiu 4:14, 8:17, 12:17). Okwu ngwaa nke a bu
“we mezuo” bu ngwaa na-egosi na ihe ahu nwere ike ime eme.
N’ebe ndi a, otu e siri dee okwu ngwaa ndi a, o dighi arutu aka n’udi
na amachaghi n’ezie ma o ga-emekwa. E mezuola okwu amuma ahu.
Anyi laghachi na Ndi Galetia 2:16, anyi maara na
n’agbanyeghi na ikwere bu oru nke anyi na-aru, nkwenye anyi
apughi ime ka anyi nwe nzoputa. Nkwenye anyi puru ime anyi ka
anyi gbalia irube isi n’iwu ndi Baibul tiri anyi ka anyi buru ndi a
zoputara, ka anyi na-ekpe ekpere, ka anyi chegharia, w.d.g., mana
41

anyi maara na nzoputa anyi dabere kpamkpam na Chineke, nakwa
ma O hoputala anyi ma kwuo ugwo maka nmehie nile anyi.
Nzoputa anyi dabere kpamkpam na Chineke,
nakwa ma O hoputala anyi makwuo ugwo maka nmehie nile anyi.
Ya mere okwu ngwa nke a bu “ka a ga-agu n’onye ezi
omume” nke na-egosi ihe nwere ike ime eme, ka a ga-aghotariri
n’udi na ihe o putara bu na igu mmadu n’onye ezi omume (nzoputa)
bu ihe puru ime eme, mana o bughi iwu na o ga-abiara ndi ahu naaru
oru nke ikwere na Ya. Ndi Nineve nke Jona 3 kwere n’ezie na
Chineke gaje ibibi ha na nkpuru ubochi 40 na-abia. Ya mere, ha
rubere isi n’iwu Chineke tiri ha ka ha chegharia (Jona 3:8 ruo 10).
Mana ha ghotara n’uzo zuru oke na ha amaghikwa ma Chineke agaemere
ha ebere ka o bu na O gaghi emere ha ebere. Eleghi anya,
Chineke puru izoputa ha. O bu ihe puru ime eme na a ga-azoputa ha
puo na mbibi. Ya mere, Ndi Galetia 2:16 na-akuzi na dika anyi onwe
anyi, ya bu, dika ndi a na-azoputaghi na-ekwere n’iwu nke Chineke,
Chineke nwere ike izoputa ufodu n’ime anyi.
Cheta, otu eziokwu nke a, bu na o nweghi onye o bula puru
imata ma o bu otu n’ime ndi Chineke hoputara we ruo na a
zoputacha onye ahu, bu nke a kowaputara nke oma na Joel 2:13 ruo
14:
Dowakwanu obi unu, adowakwala uwe unu, chigharikute Jehova,
bu Chineke unu: n’ihi na Onye amara na Onye obi ebere ka O bu,
Onye na-adighi ewe iwe ososo, Nke na-abakwa uba n’ebere, O naechegharikwa
uche banyere ihe ojo ahu O ga-ewete. Onye maara?
eleghi anya O ga-echighari, chegharia uche, me ka ngozi fodu n’azu
Ya; bu onyinye inata ihu oma na aja ihe onunu inye Jehova, bu
Chineke unu.
A kowaputakwara nke a nke oma na Zefanaia 2:3
Chonu Jehova, unu nile ndi di umeala n’obi bi n’uwa, ndi luworo
ihe O kpere n’ikpe; chonu ezi omume, chonu umeala n’obi: eleghi
anya, a ga-ezobe unu n’ubochi iwe Jehova.
Otu ihe di itunanya bu na, n’amaokwu ndi a dika II Ndi
Korint 2:4 nakwa II Ndi Korint 11:7, Chineke ji okwu ngwaa nke naegosi
ihe nwere ike ime eme nke a haziri n’otu uzo ahu dika okwu
42

ngwaa nke a bu “ka a ga-agu n’onye ezi omume” na Ndi Galetia
2:16. Na II Ndi Korint 2:4, okwu ngwa ahu ka a tughaririri kpo ya “ka
o wute unu,” na II Ndi Korint 11:7, okwu ngwaa ahu ka a tughariri
kpo ya “ka e welie unu elu.” N’amaokwu abuo ndi a, onodu ihe a naakowa
na-egosi na okwu ngwaa nke a ka e tinyere iji gosi ihe nke
nwere ike ime eme, o bughi ihe nke a maragoro n’ezie na o gaemeriri.
Mgbaghoju anya di N’ighota Okwu a bu “Kwere”
Otu ihe ihe anyi na-amuta ugbu a bu na Chineke emeghi ya
ka o di mfe ma oli ighota atumatu nzoputa Ya. Chineke etinyela
okwu ngwaa nke a bu “kwere” nakwa okwu nke ozo bu “okwukwe”
n’ime amaokwu buru ibu n’onu ogu, o bukwa nani site n’ilezi anya
nke oma na-agbaso iwu ndi nke Chineke, nke bu iji ihe e dere n’otu
ebe n’Akwukwo Nso tulekota ya na ihe e dere n’ebe ozokwa
n’Akwukwo Nso, nakwa site n’icho amamihe sitere na Chineke, ka
anyi puru imalite ime ka amaokwu ndi a rara ahu dabakorita.
Chineke emeghi ya ka o di mfe ighota atumatu nzoputa Ya.
Otutu ukpuru ndi gbasatara mmadu ikwere n’ihe ma
burukwa ndi putakirisiri ihe bu ndi a na-esote.
1. Okwu ngwaa nke a bu “kwere” nakwa okwu nke ozo bu
“okwukwe” bu ndi a ga-ahutariri ka oru nke a na-aru aru. Nke a bu
n’ihi na Jisos ruru oru nile a choro iji zoputa ndi a hoputara nakwa
n’ihi na aha Ya bu “Onye kwesiri ntukwasi obi” (Nkpughe 19:11). O
bu Ya putakarisiri ihe n’oru nke okwukwe ahu.
2. Mgbe mmadu ga-ekwere, ruo ogo o bula, nkwenye ya bu
oru nke o na-aru nke na-apughi iso n’ime oru nke a choro maka
nzoputa ya. Mgbe ahu o ga-ekwere, o nwere ike buru n’ihi na ako na
uche ya na-eme ya ka o kwere ma o bu eleghi anya na Chineke naaru
oru n’ime onye ahu. Ma ka o sina di, o nweghi uzo o bula o puru
isi mara nke o bu ya n’ihi na o bu naani ma o buru na a zoputa ya, e
wezuga nke a obi ya joro oke njo, o gaghikwa eji obi ya nile kwere.
3. Mgbe mmadu ga-ekwere ma a zoputacha ya, nke ahu
bukwazi oru nke o na-aru. Mana, nkwenye ya bu obi ya nile ka o gaeji
me nke a n’ihi na mgbe ahu Chineke zoputara ya, e nyere ya obi
43

ohuru. Iji obi ya nile kwere (ibu onye a zoputara), putara na nzoputa
ya bu nke a ga-aruzu n’oge isi njedebe uwa mgbe a ga-enye ya ahu
ime mmuo ya a kpolitere n’onwu nke ga-adi ruo mgbe ebighi ebi.
Nke a di otu a n’ihi na oru nke Kraist ruru iji zoputa anyi ruzuru
nzoputa me mee n’ezie na nzoputa ga-abiara anyi n’akuku nile nke
udidi anyi. Ya mere, Baibul iji okwu ndi a bu “kwere” nakwa
“okwukwe,” dika o si metuta oru nke mmadu o bula, a gaghi ahuta
ya ma oli ka uzo ma o bu ngwa oru nke anyi ga-esite na ya wete
nzoputa ma o bu nyere aka n’ime ka anyi buru ndi a zoputara.
4. Atumatu nzoputa o bula nke na-agbasoghi usoro iwu ndi
a, n’ezie o ga-etinye onye ahu na-agbali igbaso atumatu nzoputa ahu
n’otu udi onodu ahu dika nwoke nke chikotara nku osisi n’ubochi
nke asaa nke izu ike (Onu Ogugu 15). A ga-egbu onye ahu. Nani uzo
isi zere ndu ya ibia n’isi njedebe n’uzo joro oke njo bu isi n’udi
atumatu ahu mmadu mebere we chigharia ma chere oge Chineke ka
O ruzuo oru nile nke di n’izoputa onye ahu, ma o buru, n’ezie, na
Chineke choro izoputa onye ahu.
Ekwensu Na-abia Dika Muo Ozi nke Ihe
Ugbu a anyi mutagoro, site na Baibul, ihe gbasara
ntaramahuhu jogburu onwe ya na-eso mmadu itukwasi obi n’udi
atumatu nzoputa o bula karia itukwasi obi n’atumatu nzoputa nke e
nyere na Baibul, anyi kwesiri ilezi anya nke oma n’ihe gbasara onye o
bu ya na-akuziri anyi ihe. Nke a bu ebe Ekwensu puru ibia dika muo
ozi nke ihe, ndi nje ozi ya abiakwa dika ndi nje ozi nke ezi omume (II
Ndi Korint 11:13 ruo 15).
Otutu ndi nkwusa ozioma bu ndi a na-ahuta ka ndi kwesiri
ntukwasi obi n’ihi na ha kwudosiri ike n’ikuzi ihe di na Baibul. E
nwere nnoo ntukwasi obi n’ebe ha no. Ha nwere ezi aha dika ndi nje
ozi nke Chineke. Ha na-akuzi na Baibul bu Okwu nke Chineke nke
na-adighi agha agha. Okwu nke ozioma ha bu nke a na-akuzi site
kpomkwem na Baibul. N’ihe gbasara mkpa nzoputa di nakwa
gbasara ngozi nile na-eso nzoputa, ha na-asi, “Gi onwe gi, kwa puru
ibu onye a zoputara n’abali a. Kwere na Jisos dika Okpara nke
Chineke ma nabata Ya dika Onye nzoputa gi.” Ha na-ekwuputa ihe
ndi a dika ihe agbamume n’uzo na-egosi na ha nwere ihunanya
nakwa, ma burukwa odinma mmadu ibe ha n’obi. O dicha nnoo ka e
nwere udi ihe akaebe di iche iche na-egosi na ha bu ndi nje ozi nke
Chineke n’ezie. O bu na ha anaghi ekwusa ozioma n’aha Chineke site
na Baibul?
44

Ha aburula ndi a ghogbutara ha we na-agbaso
atumatu nzoputa nke ga-ebibiriri ha n’ezie.
Atumatu nzoputa nke ha na-enye dicha nnoo mma n’anya
n’ihi na ndi mmadu na-eche na, “Mu onwe m, kwa, n’oge ugbu a,
puru imata na a gbagharala m nmehie m nile, m ga-abukwa onye gaanogide
n’ime nchedo Kraist ruo ebighi ebi.” Ya mere, ndi ahu naatukwasi
obi na ndi nkuzi Baibul di otu a ma na-esoro ntuziaka ha
na-ekwere n’ezie na ha anorola n’ime nchedo Kraist ruo mgbe ebighi
ebi. Ha aburula ndi a ghogburu aghogbu, ha we na-agbaso atumatu
nzoputa nke ga-ebibiriri ha n’ezie. Ha aburula ndi a ghogburu
aghogbu, ha we kwere n’ozioma ugha. O di nwute na, ha onwe ha
dika nwoke ahu nke chikotara ufodu nku osisi n’ubochi asaa nke izu
ike.
Na II Ndi Korint 11:14, Chineke na-ado aka na nti na
Ekwensu na-abia dika muo oma (onye nje ozi) nke ihe. Kraist bu Ya
bu onye nje ozi nke ihe n’ezie. Mana Ekwensu, site na aka ndi nje ozi
ya dicha nnoo ka Kraist. Ndi nje ozi a bucha kraist ugha, kraist naabughi
nke ezie. Ha kwenyere n’ezie na ha na-ejere Kraist ozi, mana
n’ezie, nna ukwu ha bu antikraist, bu Ekwensu.
Udi nkwusa ozioma nke ha na-ekwu, nke dikwa nnoo ka nke
otutu ndi nkuzi Baibul a ma ama, bu nke a puru ihu n’ebe nile n’uwa.
Mana n’ime ha nile, n’uzo joro oke njo ha na-ada iwu ahu nke bu na
Kraist ruru oru nile a choro iji zoputa mmadu, n’oge dikwa anya tutu
a muputa onye ahu, Kraist kwuru ugwo maka nmehie nile nke ya.
N’ezie, nke a bu ihe Baibul na-akuzi, o dikwa oke mkpa na anyi gaege
nti n’ihe nile di na Baibul ma ghota na otuto nile maka nzoputa
anyi aghaghi igara Kraist, o nweghikwa nke ga-adiri anyi.
Ndi nkwusa ozioma nke a kweere n’ezie na ha tozuru etozu,
ma burukwa ndi ozi nke Kraist kwesiri ntukwasi obi, mana nke bu
eziokwu bu na ha bu “ndi nje ozi ezi omume” nke Ekwensu (Ndi
Korint 11:15). Ha na-abia n’aha nke Jisos Kraist, mana n’ezie, ha bu
ndi nje ozi nke Ekwensu bu onye na-abia dika muo ozi nke ihe (II
Ndi Korint 11:14). N’ime atumatu nzoputa nke a ha mebere n’onwe
ha, ha na-ewete nnukwu okwu ugha n’ihi na nna ukwu ha, bu
Ekwensu, bu nna nke okwu ugha (Jon 8:44). O, nke a jogburu onwe
ya! Chetugodi echiche banyere ndi nke anyi huru n’anya na-ege ha
nti ma kwere na ha, ka ha na-anabata okwu ugha ndi a na ha bu
eziokwu, a na-ekpochi ha n’ime uzo ebe olileanya na-adighi.
45

Ya mere, biko, nke a di nnukwu mkpa. Eleghi anya, kemgbe
otutu afo gara aga i kwere na a zoputara gi n’ihi na a kuziri gi na o
buru na i “nabata” Jisos dika Onye nzoputa gi, na a zoputala gi.
Eleghi anya i jere ozi dika onye kwenyesiri ike n’otu uka gi, ya mere,
kemgbe afo ndi gara aga, i kwenyere n’ezie na i no n’udo n’aka Jisos.
Ugbu a, o buruzie oke ihe nwute nyere gi, ihu na i nokwa
n’ime otu udi onodu ahu dika nwoke ahu chikotara ufodu nku osisi
n’ubochi nke asaa nke izu ike. Onuma nke Chineke ka di n’ebe i no,
na-echezi oge a ga-ebibi gi. O di njo karia ma o buru na i buburi onye
nkuzi nke Baibul ma kuziere otutu ndi mmadu ihe, ma tinyekwa ha
n’ime otu udi onya nke atumatu nzoputa ahu mmadu mebere, we
duba ha na mbibi.
Ya mere, ajuju ndi a agaghi apu n’uche gi: “Olileanya
adikwara m? O nwere ike ibu na Chineke ga-agbaghara m nmehie m
nile ma zoputakwa mu onwe m, kwa?”
Aziza nke sitere na Baibul bu, Kraist biara maka ndi nmehie.
Gi onwe gi nwekwara otu udi olileanya ahu inwete nzoputa dika
onye o bula ozo a na-azoputaghi nwekwara. Gi onwe gi, kwa, kwesiri
isi na nmehie nke igbaso ozioma na-ezighi ezi chegharia, ma kpe
ekpere, nwe nchekwube na eleghi anya Chineke n’ebere Ya di uku
ahoputala gi inwe nzoputa.
Ihe di oke itunanya bu na, atumatu nzoputa ndi a mmadu
mebere di na nzuko o bula. Olee ihe o ji di otu a? Nsogbu bu na uka
ndi a anaghi eji ihe nile di na Baibul kporo ihe, ha anaghikwa elezi
anya nke oma we na-agbaso ntuziaka nke Baibul, nke na-ekwu ka
anyi jiri ihe di n’Akwukwo Nso tulekota ya na ihe dikwa
n’Akwukwo Nso. Ozokwa, ha aghotaghi na e dere Baibul n’asusu
nke uwa, mana anyi apughi ighota ozi buru ibu nke di na Baibul we
ruo na anyi achota nkuzi nke ime mmuo nke e nyere n’ime okwu ndi
a na-akowa ihe ndi mebugoro eme n’uwa. Ya bu, ha na-akowa ihe
ndi a e dere ede n’uzo na-ezighi ezi, bu uzo na-ezighi ezi isi tapia
Baibul (Mak 4:33 ruo 34). Mana, e nwekwara ihe ozo putara ihe mere
ozioma ugha ndi a, atumatu nzoputa ndi a na-esiteghi na Baibul ji
juputa n’ime uka di iche iche.
A Kaara Imebu ka Nzuko Uka nile digide Ocha?
Nzuko nile n’otu n’otu adabala n’ime onya, o bukwa nke a bu
ihe megoronu. Ndi na-achi nzuko ndi ahu n’ime mmuo nwere ike
buru na ha nweburu agu ziri ezi ime ka uka digide ocha, n’ihi nke a,
ha choburu inwe nani ndi mmadu a zoputagoro n’ezie dika ndi otu
uka ha. Iji nyere ha aka me nke a, uka nile ma o bu ekpemekpe nile
guzobere usoro, ma o bu atumatu ha tuburu anya isite na ya we
46

mezuo ebumnuche a. Atumatu nke a nwere ike buru ntakiri ihe dika
ikwu na onye o bula choro iba n’otu uka ha ga-eme nkwuputa nke
okwukwe, ma o bu kwuputa na o kweere na Kraist dika Onye
nzoputa ya. Mana, ndi isi nke uka kwukwara na a ga-eme onye di
otu a baptizim na mmiri ma me ya ka o kwe nkwa na dika onye so na
nzuko ahu, na o ga-akwudosi ike n’igbaso nkuzi nile nke uka ahu.
Mmebe nke ha mebere atumatu ma o bu usoro nke ha na-ekwu
na ha ga-agbasoriri iji me ka nzoputa biara mmadu, bu nke weteziri
ihe ozo megidere ihe ha na-achobu
Ma o di nwute na atumatu ndi ahu ma o bu usoro ahu ndi
uka mebere agunyeghi otu ukpuru nke Baibul di oke mkpa; ya bu,
na mgbe o bula anyi ga-erube isi n’iwu o bula Chineke tiri anyi ma
kwere na nrube isi ahu ga-enyere aka na nzoputa anyi, na anyi dika
nwoke ahu onye chikotara nku osisi ole na ole n’ubochi nke asaa nke
izu ike (Onu Ogugu 15). Na onuma nke Chineke ka di n’ebe anyi no.
Ya mere, mmebe ha mebere atumatu ma o bu usoro nke ha na-ekwu
na a ga-agbasoriri iji me ka nzoputa biara mmadu, bu nke weteziri
ihe ozo megidere ihe ha na-achobu. Nke a na-enyere aka idebegide
ndi mmadu n’ime onodu enweghi nzoputa ha.
Onodu nke a di nwute na-enyere aka igosi ihe mere na
n’ubochi anyi a, n’ime ihe foduru ntakiri ka o buru uka nile, imerime
ndi mmadu no ebe ahu anaghi ege nti n’ido aka na nti nke na-ekwu
na Ekwensu na-achizi ugbu a n’ime uka nile nakwa na ha kwesiri isi
n’uka nile gbapu ka ha we ghara ino na-ejere Ekwensu ozi n’ime
mmuo n’ebe ahu. Ha anaghikwa ege nti n’ido aka na nti a di mkpa
nke bu na isi njedebe uwa foduru ntakiri ka o ruo.
N’agbanyeghi atumatu nzoputa na-esiteghi na Baibul nke a
na-ahukari n’ime uka nile, ma mmadu ole na ole n’ime oge nke ogbo
uka buuru ndi a zoputara n’ezie. O nwere ike buru na ha nwere
ntakiri nghota ma o bukwanu nghota miri emi n’ihe gbasara nkuzi
nile nke uka ahu, mana Chineke zoputara ha n’ihi na a hoputara ha
inwe nzoputa. Ha no n’onodu inu okwu nke Baibul, Chineke
zoputakwara ha. Ya mere, ha nwere agu miri emi ma na-adigide
irube isi na nkuzi o bula nakwa nkuzi nile nke Baibul. Nke a di otu a
n’agbanyeghi na ihe ha maara na Baibul nwere ike di ntakiri.
Ndi uka nile aghotaghi na o nweghi atumatu o bula mmadu
meputara, obunagodu ma a gbasosie ya ike nke oma, puru ime ka
mmadu nwe nzoputa, odida ha kwesikwara ibu oke ihe ido aka na
nti nyere anyi. Dika a na-ezisa ozioma n’ime uwa, anyi agaghi anwa
nwa weputa atumatu mmadu mebere, we na-ekwu na o buru na a
47

gbasosie atumatu a ike nke oma, na o ga-ewetere mmadu nzoputa.
Anyi ga-akuzi na ndi mmadu a na-azoputaghi kwesiri igbali rube isi
n’iwu nile nke Chineke, ma nwe nchekwube na-ekpekwa ekpere na
eleghi anya ha onwe ha, kwa, ga-abu ndi a ga-agunye n’atumatu
nzoputa nke Chineke.
Anyi kwesiri ikuzi na ndi mmadu a na-azoputaghi kwesiri igbali rube isi
n’iwu nile nke Chineke, ma nwe olileanya na-ekpekwa ekpere na eleghi anya
ha onwe ha, kwa, ga-abu ndi a ga-agunye n’atumatu nzoputa nke Chineke.
Mgbanwe Di Uku
Ugbu a, a ghaghi ijuzi ajuju si: Olee otu nzoputa si emetuta na
ndu mmadu? Oleekwanu ihe o putara mmadu ibu onye a muru ozo?
Cheta, tutu a zoputa mmadu, n’ime akuku nile nke odidi ya o
di nnoo kpomkwem ka ndi nile a na-azoputaghi bu ndi a naagaghikwa
azoputa ma oli. N’ime ahu nakwa nkpuru obi, o ga naenwe
agu na-ezighi ezi ime nmehie ma norokwa na nnupu isi megide
Chineke.
Mana ugbu a, mgbe a ga-azoputazi ya, e nyela ya nkpuru obi
ohuru a kpolitere n’onwu. N’ime akuku nke odidi ya ahu, o burula
onye e kere eke ohu n’ime Kraist. Mgbe ahu a muru ya n’anu ahu, o
bubu nwa ohuru nke nwere ahu na nkpuru obi. N’oge nke nzoputa
ya, a muola ya ozo; ya bu a na-enye ya nkpuru obi ohuru. O bu oru
ebube nke uche mmadu nkiti anyi na-apughi ighota, o nweghikwa
ihe akaebe a na-ahu anya na-egosi mgbanwe a.
Mana, mgbanwe nke a di ebube e wetere na nkpuru obi onye
ahu ga-aputa ihe; ya bu, nkpuru obi di ohu n’ime ahu ya naagbanweghi
agbanwe ga-emetuta ndu ya n’ebe o di ukwu ma
gbanwe omume ya.
E gosiputara na nke a bu eziokwu site n’ihe Chineke
kwuputara na I Jon 3:9, ebe O na-ekwu si:
Onye o bula nke a muworo site na Chineke adighi eme nmehie,
n’ihi na nkpuru Ya na-adigide n’ime ya: o pughikwa imehie, n’ihi
na a muwo ya site na Chineke.
Chineke na-akuziri anyi na n’oge nzoputa ga-abia, mgbanwe buru oke ibu
na-aputaihe n’akparamagwa onye ahu a zoputagoro.
48

N’amoakwu a, Chineke na-akuziri anyi na n’oge nzoputa gaabia,
mgbanwe buru oke ibu na-aputa ihe n’akparamagwa onye ahu
a zoputagoro. N’ime nkpuru obi ohu ya a kpolitere n’onwu, o pughi
ime nmehie. Ebe o bu na nmehie bu mmadu ijehie n’iwu nke
Chineke, ihe o putara bu na n’ime nkpuru obi ya, o pughi ime
nmehie. Nke a putara na, n’ime nkpuru obi, o huru Chineke n’anya
ma hukwa Iwu nile nke Chineke n’anya. O putara na o na-enwe agu
di uku ma na-adigide mgbe nile irube isi n’iwu nile nke Baibul. O
putara na n’ime nkpuru obi ohu ya ahu, o burula onye di ndu n’ime
mmuo ugbu a.
Ebe o bu na Chineke emeela ihe nile iji ruzuo nzoputa onye
ahu (hoputara ya, kwuo ugwo nmehie nile ya, ma nye ya nkpuru obi
ohuru a kpolitere n’onwu, bu ihe nile di mkpa maka nzoputa nke ndi
nile a hoputara), onye ahu puru imatazi n’ezie na o nweghi ka
nzoputa ya funari ya ma oli. Nkpuru ahu nke na-adigide n’ime ya bu
Kraist (Ndi Galetia 3:16). Ozugbo ahu a zoputara ya, o na-enwe
nchekwa nke na-adi ebighi ebi. Chineke aruzuchalari ihe nile di
mkpa iji nye ya ndu ebighi ebi. N’ihi nke a, nzoputa nke onye kwere
ekwe n’ezie apughi ifunari ya. Baibul na-ekwu na o nweghi nmehie o
bula, ma o bu ihe o bula ozo, nke puru ikewapu onye kwere ekwe
n’ihunanya nke Chineke (Ndi Rom 8:35 ruo 39).
Onye A zoputara Na-ebi Ndu n’ime Ahu a na-azoputaghi
N’ime nkpuru obi ohu ya, onye kwere ekwe ka ga na-ebi
n’ime ahu ochie ya nke a na-agbanweghi ma oli n’oge ahu o nwetere
nzoputa. N’ihi nke a, o burula mmadu nwere ochicho obi di n’uzo
abuo dipuru iche n’ebe ibe ha no. N’otu aka, o ga na-acho mgbe o
bula irube isi n’iwu nke Chineke, n’aka nke ozo, o ka na-enwe agu
ime nmehie. Chineke na-akowa udi onodu a dika onye ozi Pol, site
n’ike nke Muo Nso no n’ime, kwuputara na Ndi Rom 7:21 ruo 24:
Ya mere ahuru m iwu a, na ihe ojo di m nso n’ebe aka m ga-eru,
mu, bu onye na-acho ime ihe oma. N’ihi na mu na iwu Chineke naenweko
obi uto dika mmadu ime m si di: ma ana m ahu iwu di iche
n’ihe nile di m n’ahu, na-ebu agha megide iwu nke uche m, naadotakwa
m n’agha nye iwu nke nmehie nke di n’ihe nile di m
n’ahu. Mmadu nke hujuru anya ka mu onwe m bu! onye gaadoputa
m n’ahu nke onwu a?
Ikewapu onwe anyi puo n’ahu nke na-eme nmehie bu
ochicho obi onye o bula kwere ekwe n’ezie na-enwe mgbe nile.
Mana, agha nke na-aga n’ihu n’ime onye ahu a zoputagoro abughi
49

nke kwu otu ebe. O ga na-aga aga ruo na onye ahu nwere nkpuru obi
ohu a kpolitere n’onwu ga na-ewewanyezi ike inwe nmeri na ndu ya
(II Pita 3:18). Nke a bu eziokwu n’ihi na gbakwunyere na e nyela ya
nkpuru obi ohu a kpolitere n’onwu, o nwekwara ihe ozo magburu
onwe ya nke mere n’ime onye ahu n’oge ahu e nyere ya nzoputa; ya
bu, Chineke Muo Nso amalitela ibi n’ime ndu onye ahu. Anyi naaguta
na Ndi Rom 8:9 na o buru na anyi enweghi Muo nke Chineke,
na anyi “abughi ndi nke Ya.”
Anyi aghotaghi otu Chineke Kachasi ihe nile elu puru isi biri
n’ime ndu onye a zoputara. Anyi aghaghi ikwere na o bu ihe omimi
zuru oke nyere anyi. Mana n’ihi na anyi tukwasiri Baibul obi
kpamkpam, anyi maara na o bu eziokwu putara ihe; o di omimi ma
burukwa eziokwu. Chineke n’onwe Ya ibi n’ime ndu nakwa udidi
onye ahu a zoputara ga-akpalitekwa onye ahu me ya ka o na-erubere
Chineke isi, o ga na-achokwa nani ihe ahu nke na-ato Chineke uto.
Onye ahu a zoputara aburula onye a kpoputara n’okpuru ike nke
Ekwensu, o burukwala nwa ama ala ebighi ebi nke alaeze Kraist.
Ozokwa, onye ahu a zoputara aburula onye a kpoputara
n’okpuru ike ochichi nke Ekwensu, o burukwala nwa ama ala ebighi
ebi nke alaeze Kraist. Chineke na-agwa anyi gbasara nke a na Ndi
Kolosi 1:12 ruo 13, ebe anyi na-aguta:
Na-ekele Nna anyi, Onye mere ka anyi rue iketa oke anyi n’ihe
nketa ndi nso n’ihe; Onye doputara anyi n’ike nke ochichiri, we
webiga anyi n’alaeze nke Okpara nke ihunanya Ya;
Na Ndi Filipai 3:20, anyi na-aguta na “ala anyi” di n’eluigwe.
Nke a bu eziokwu nyere onye o bula a zoputarala.
Ochicho obi nke Onye ahu A Zoputara
N’oge nke nzoputa, o nwere otutu ihe nke ga na-aru oru
n’ime ndu onye kwere ekwe nke na-ewete ngbanwe putara ihe ma
dikwa mkpa n’ime akparamagwa nakwa ochicho obi onye ahu. O gaaghota
ma mata okwu ndi ahu e kwuru dika ndi ahu a puru ihu
n’Abu Oma 119 nakwa ebe ndi ozo na Baibul.
Ndi a bucha ihe atu ole na ole na-egosi asusu mara nma nke a
ga-ahu n’Abu Oma 119 ndi na-egosiputa ihunanya nakwa nkwanye
ugwu ndi kwere ekwe n’ezie nwere n’ebe Baibul di.
50

Amaokwu 10: Obi m nile ka m wereworo cho Gi: Ekwela ka m si
n’ihe nile I nyere n’iwu jehie.
Amaokwu 16: Ihe ukpuru Gi nile ga-ato m uto nke uku: M gaghi
echezo okwu Gi.
Amaokwu 24: Ozo, ihe ama Gi nile bu ihe na-ato m uto nke uku,
Ha bu ndi na-adum odu.
Amaokwu 47: Ihe nke ihe nile I nyere n’iwu ga-atokwa m uto nke
uku, Bu nke m huworo n’anya.
Amaokwu 77: Ka obi ebere Gi nile biakute m, ka m we di ndu;
N’ihi na iwu Gi bu ihe na-ato m uto nke uku.
Amaokwu 97: Le ka m si hu iwu Gi n’anya! Ogologo ubochi nile ka
nke ahu bu ihe m na-atughari n’uche.
Udi okwu ndi a bu nke a puru ihu n’ime akuku nile na
Baibul. Onye o bula a zoputarala n’ezie ga na-enwe agu nakwa
mkpali ndi a n’ime ndu ya. Ya mere, o ga-achoputa ma mara
eziokwu a kowara na 1 Jon 2:3 ruo 5, bu ebe anyi na-aguta:
N’ime nke a ka anyi makwara na anyi amawo Ya, ma o buru na
anyi edebe ihe nile O nyere n’iwu. Onye na-asi, Amawo m Ya, ma o
dighi edebe ihe nile O nyere, o bu onye ugha, eziokwu adighikwa
n’ime onye ahu: ma onye o bula nke na-edebe okwu Ya, o bu n’ime
onye ahu ka e meworo ka ihunanya Chineke zuo oke. N’ime nke a
ka anyi maara na anyi no n’ime Ya.
Onye kwere ekwe n’ezie maara na iwu nke Chineke gunyere
ihe nile di na Baibul. O makwara udi oke nwute o na-enwe n’obi
mgbe o bula o ga-ekwe ka ochicho na-ezighi ezi nke anu ahu ya me
ya ka o mehie. Ya onwe ya ga-adi nnoo ka onye nke Chineke ahu, bu
Devid, bu onye dabara na nmehie jogburu onwe ya. Devid kwa, site
n’ike nke Muo Nso, dere gbasara nwute sitere n’ala obi ya, nke anyi
na-aguta gbasara ya n’Abu Oma 51.
Egwu na ima Jijiji
Otu ihe njirimara nke omume onye ahu a zoputagoro n’ezie
bu na o ghotara na Chineke di nso ma buru Onye ziri ezi, nakwa na
51

Chineke bu onye ikpe ziri ezi nke uwa nile. Na Ndi Filipai 2:12,
Chineke na-ekwuputa:
. . . Werenu egwu na ima jijiji ruputa karia nzoputa nke onwe unu
nke uku.
Nzoputa nke onye kwere ekwe “ga-aruputa” n’ime ndu ya
bu nzoputa nke Chineke nyegoro ya. Mana dika o na-etolite n’amara
(II Pita 3:18), ya bu, dika o na-ebiwanye ndu n’uzo na-enye Chineke
otuto nakwa puo n’igbaso ochicho nke ihe ndi bu nmehie nke anu
ahu ya a na-azoputaghi azoputa, o ga-eji egwu na ima jijiji me nke a.
Mmadu inogide n’ima jijiji nakwa na-atu egwu n’ihu
Chineke nwere ike idicha ka ihe na-adabaghi adaba nyere omaricha
nchekwa nke e nyerela onye ahu a zoputagoro.
Nke a bu okwu puru iju anyi anya n’ihi na anyi nwere ike naatu
anya na n’ihi na anyi enwela nzoputa, na a ga-ewepucha egwu
nile anyi nwere n’ebe Chineke no. Mmadu inogide n’ima jijiji nakwa
na-atu egwu n’ihu Chineke nwere ike idicha ka ihe na-adabaghi
adaba nyere omaricha nchekwa nke e nyerela onye ahu a
zoputagoro. Dika ima atu, o maara na Kraist akwuola ugwo maka
nmehie ya nile, o makwara na o nweghizi ka o noro n’onodu ibu
onye e bibiri.
Mana, anyi aghaghi icheta na, na Muo Nso bi n’ime onye ahu
a zoputara. Onye ahu kwerere ekwe n’ezie amalitekwala ihuwanye
ihe nile Baibul na-akuzi n’anya ma na-akwanyekwara ihe nile Baibul
na-akuzi ugwu. Ya mere, o na-amuta ma na-amatawanye na Chineke
di uku. O maara na Chineke bu Chineke ahu kachasi ihe nile elu bu
onye kwupuru okwu onu ma me ka mbara uwa nke mara nma di. O
maara na Chineke bu onye ikpe kachasi elu, Onye maazuru ihe nile
obuna nmehie nke dikarisiri nta n’ime mmadu nile. O maara na
Chineke ziri nnoo ezi n’ebe o di uku nke na obuna nmehie dikarisiri
nta ezuola ime ka onuma nke Chineke di n’ebe mmadu no. Onye
kwere ekwe n’ezie maara na ya onwe ya ka nwere nmehie
n’agbanyeghi na n’uzo putara nnukwu ihe ya onwe ya naerubewanyezi
isi n’iwu nile nke Chineke karia ka o sibu eme tutu a
zoputa ya. O makwara nke oma n’eziokwu na e wezuga ebere nakwa
amara nke Chineke, na o tosiri ka e bibie ya.
52

N’otu aka, n’ihi ihunanya nakwa ntukwasi obi miri emi o
nwere n’ebe Baibul di, onye ahu kwere ekwe n’ezie na-amatawanyezi
na o no na nchekwa ebighi ebi n’ime Kraist, o makwara na o gaghizi
ano n’onodu ibu onye e bibiri. O maara na nmehie ya nile aburula
nke Kraist kpuchitere. N’aka nke ozo, ka o na-amatawanyezi nkuzi
nke Baibul, mgbe ahu ka o ga na-aghotazi na o tosiri n’ezie ka oke
iwe nke Chineke dakwasi ya we buru ugwo maka nmehie ya nile. O
maara na o bu nani ebere nakwa amara nke Chineke butere ma o bu
wetere ya nzoputa ya. Ya mere, o na-ama jijiji n’egwu nakwa na
nrube isi n’ihu Chineke. O ghotara n’ezie na nzoputa nke o nwetere
erughiri ya inwete ya.
O bu ya mere Baibul ji ekwuputa na onye ahu a zoputagoro
n’ezie na-atu egwu nke Chineke, nke bu ihe anyi na-aguta dika ima
atu, n’amaokwu ndi a na-esote.
Abu Oma 34:9: Tuanu egwu Jehova, unu ndi nso Ya: N’ihi na o
dighi ihe na-ako ndi na-atu egwu Ya.
Abu Oma 112:1: Tonu Ja. Onye ihe na-agara nke oma ka nwoke ahu
bu nke na-atu egwu Jehova. Nke ihe nile O nyere n’iwu na-ato uto
nke uku.
Ilu 3:7: Abula onye maara ihe n’anya gi onwe gi; Tua egwu Jehova,
we si n’ihe ojo wezuga onwe gi.
Ukpuru nke a na-egosiputakwa eziokwu a nke bu na ndi ahu
na-adighi anu Okwu nke Chineke anaghi atu egwu nke Chineke.
Baibul na-ekwuputa nke a n’ime akuku Akwukwo Nso ndi a.
Jeremaia 44:9 ruo 10: Unu echezowo ihe ojo nile nke nna unu ha, na
ihe ojo nile nke ndi eze Juda, na ihe ojo nile nke ndinyom ha, na
ihe ojo nile unu, na ihe ojo nile nke ndinyom unu, nke ha mere
n’ala Juda, na n’ezi nile nke Jerusalem? A zopiaghi ha n’obi rue ta,
ha atughikwa egwu, ha ejegharighikwa n’iwu M, na n’ukpuru M
nile, nke M tinyere n’iru unu na n’iru nna unu ha.
Jeremaia 5:24 ruo 25: Ha asighikwa n’obi ha, Biko, ka anyi tua egwu
Jehova, bu Chineke anyi, Onye na-enye oke mmiri ozuzo, ma nke
mbu ma nke ikpeazu, na mgbe ya; izu nile a kara aka nke owuwe
ihe ubi ka O na-edebere anyi. Ajo omume nile unu ewezugawo ihe
ndi a, nmehie nile unu egbochiwokwara unu ezi ihe.
Aisaia 57:11 ruo 12: Ma onye ka i chegbuworo onwe gi banyere ya,
we tua egwu ya, na i na-ekwu okwu ugha, we ghara icheta m, ghara
kwa itinye ya n’obi gi? Mu onwe M adighi agba nkiti obuna site na
53

mgbe ebighi ebi gara aga, i we ghara itu egwu M? Mu onwe M gaegosi
ezi omume gi; ma olu gi nile, ha agaghi abara gi uru.
Eklisiastis 8:13: Ma o gaghi adiri onye na-emebi iwu nma, o gaghi
emekwa ka ubochi ya di ogologo, bu nke dika onyinyo; n’ihi na o
dighi atu egwu n’iru Chineke.
Mana Ihunanya Zuru Oke na-achupu Egwu
O bu eziokwu na Baibul na-akuzi na ihunanya zuru oke naachupu
egwu. Anyi na-aguta na I Jon 4:18:
Egwu adighi n’ihunanya: kama ihunanya nke zuru oke na-achupu
egwu n’ezi, n’ihi na egwu nwere ahuhu nmehie a ga-enye ya; ma
onye na-atu egwu, a ka emeghi ya ka o zuo oke n’ime ihunanya.
Anyi nwere ike kpebie na n’ihi na onye kwere ekwe n’ezie
enwetela ihunanya zuru oke nke Kraist, na o gaghizi atu egwu.
N’eziokwu, n’otu uzo, anyi puru ighota okwu a bu “egwu”
n’amaokwu a na o na-ekwu maka egwu nke mbibi ebighi ebi.
Ihunanya zuru oke nke Chineke nwere n’ebe onye kwere ekwe n’ezie
no na-ewepu egwu a. Nnukwu nkwa nke nzoputa bu nchekwa
ebighi ebi n’ime Kraist.
Mana, anyi ka kwesiriri ileba anya n’amaokwu nile ndi ahu
na-akuzi na njirimara onye kwere ekwe bu na o na-atu egwu Chineke
(Olu 9:31, 10:35, Ndi Filipai 2:12, I Pita 2:17, Ilu 1:7, Eklisiastis 8:12 ruo
13). Olee otu anyi ga-esizi ghota I Jon 4:18, nke na-akuzi na ihunanya
zuru oke na-achupu egwu? Aziza ya na-abia mgbe anyi ga-amuta otu
Baibul si akowa okwu a bu ihunanya. Na Jon 14:21 anyi na-aguta:
Onye nwere ihe M nyere n’iwu, nke na-edebekwa ha, o bu onye
ahu na-ahu M n’anya: onye na-ahu M n’anya, Nna M ga-ahukwa ya
n’anya, Mu onwe M ga-ahukwa ya n’anya, were onwe M gosi Ya.
Iwu Chineke nke a bu nke e kwuputakwara ozo na Jon 14:23,
ebe anyi na-aguta:
Jisus zara, si ya, O buru na mmadu ahu M n’anya, o ga-edebe okwu
M: Nna M ga-ahukwa ya n’anya, Anyi ga-abiakwutekwa ya, naemekwa
ebe obibi Anyi n’ebe o no.
Ya bu, ihunanya n’ozuzu ya bu ihe e ji mara nrube isi nyere
iwu nile nke Chineke, bu Baibul. Otu o masiri mmadu na-ekwuputa
54

na ya huru Kraist n’anya, ihe nwale ga-egosi n’ezie, ma o nwekwara
ihunanya bu nkwudosi ike ya, nrube isi ya nyere akwukwo iwu nke
Chineke, bu Baibul.
Ihunanya zuru oke kwesiri inwe nrube isi zuru oke
Mana nke ahu putara na ihunanya zuru oke kwesiri inwe
nrube isi zuru oke. Mana, nrube isi zuru oke, apughi ibia ma oli we
ruo na anyi anata ahu anyi di ohu a kpolitere n’onwu, a gaghikwa
enye anyi ha we ruo n’ubochi nke owuwe. Ka o di ugbu a, n’ime
nkpuru obi ohu anyi a kpolitere n’onwu, nke anyi natara n’oge ahu
anyi nwetere nzoputa, anyi bi n’ime ahu nke ka na-enwe agu naezighi
ezi ime nmehie. Ya mere, n’oge ugbu a, anyi enweghi
ihunanya zuru oke, ya mere apughi ibi ndu na-enweghi egwu n’ime
anyi.
N’oge gara aga n’ime omumu a anyi mutara otu ihe mere
anyi ji atu egwu Chineke ma na-ama jijiji n’ihu Chineke, mana o
kwesiri ka e kwukwuo ihe ozo gbasara nke ahu. Mgbe Devid, bu
onye Chineke bu n’obi, onye Chineke huru n’anya nke uku, mere
nmehie, Chineke gwara anyi banyere ihe sitere n’obi nwoke a puta
n’Abu Oma 51. Abu Oma a deturu ihe sitere n’obi Devid puta, mana
anyi ga-aguputa nani otu amaokwu, Abu oma 51:11. ebe anyi naaguta:
Atupula m n’iru Gi; Anarakwala m Muo Nso Gi.
Devid anatabuola ndu ebighi ebi. O norobuola na nchekwa
ebighi ebi n’ime alaeze nke Chineke. Oleezi otu o puru isi kwuo
okwu ndi nke Abu Oma a, nke Chineke Muo Nso nyere ya ka o
kwuo? Aziza ya na-abia mgbe anyi ga-achoputa nataramahuhu buru
oke ibu nke na-eso nmehie. Nmehie o bula tosiri inwe ugwo a gaakwuru
ya. Ya mere, mgbe onye kwere ekwe n’ezie na-emehie,
eziokwu abuo kwesiri ibami ya ime.
Onyenwe anyi Jisos Kraist kwuru ugwo maka nmehie nile anyi,
nke gunyere nmehie nile nke onye kwere ekwe n’ezie na-eme mgbe a
zoputachara ya.
Eziokwu nke mbu bu na Onyenwe anyi Jisos Kraist kwuru
ugwo maka nmehie nile anyi, nke gunyere nmehie nile nke onye ahu
55

kwere ekwe na-eme mgbe a zoputachara ya. Eenu, o bu eziokwu, na
Chineke maara site na mbido na onye ahu kwere ekwe n’ezie ga-eme
nmehie ndi a, ya mere, Chineke ebokwasilari ha Jisos, Jisos
kwukwara ugwo ha n’oge di anya gara aga. Mana nke ahu
agbanweghi eziokwu ahu doro anya nke bu na nmehie ndi a bu nke
onye na-eme ha bu onye ahu mutagoro udi oke njo nmehie di nakwa
ugwo buru oke ibu nke ikpe ziri ezi nke Chineke zuru oke choro. Ya
mere, onye ahu kwere ekwe n’ezie na-atu egwu ma na-ama jijiji mgbe
ahu o na-aghota na oge o bula o mere nmehie, nmehie nke a, kwa, bu
nke e bokwasikwara Onye nzoputa anyi di ngozi.
Eziokwu nke abuo bu na onye ahu kwere ekwe n’ezie naamatawanyezi
otu nmehie si buru ihe jogburu onwe ya nakwa ugwo
di oke njo nke ikpe ziri ezi zuru oke nke Chineke na-anata dika ugwo
maka nmehie. O makwara na oge o bula o mere nmehie, na o eme ihe
nke bu inupu isi megide Onye nzoputa ya o huru n’anya. N’otu aka,
o mara na nmehie ya ahu bu nke obara nke Jisos wusiri kpuchigoro
nakwa na a gaghi agu nke ahu megide ya. N’aka nke ozo, o maara na
mgbaghara nke nmehie ya bu nani n’ihi ebere nakwa amara nke
Chineke nke onye ahu na-etozughidi inwete ha ma oli. Ya mere, na o
nwadiri anwa ime nmehie na-eme ya ka o na-ebizi ndu ya n’egwu
nakwa ima jijiji n’ihu Chineke, nke ahu na-akpalikwa agu n’ime ya
ka o gharazie ime nmehie, kama, n’ezie, ka o na-ebiwanyezi ndu na
nrube isi n’ezie nyere iwu nile nke Chineke.
Ya mere, anyi na-aghota na onye ahu a zoputara ga na-ebizi
ndu n’uzo di nnukwu iche nakwa na-ahuta nmehie n’uzo di iche, ma
nwekwa omume di iche n’ebe Chineke no, nakwa n’ebe Baibul di,
nke dikwa iche na ndu nke onye a na-azoputaghi.
Olileanya O Dikwara M?
Ihe ndi nke anyi mutagoro o putara ba mmadu ibu onye a
zoputara bu nke olileanya na-adighi n’ime ya? Ee, o bu n’ezie nke
olileanya na-adighi n’ime ya ma o buru na anyi na-adabere n’uzo o
bula n’oru aka anyi, n’okwukwe anyi, n’ochicho obi anyi, ma o bu na
nrube isi anyi, iji tinye obuna utu dikarisiri nta n’inye anyi nzoputa.
Nke a bu n’ihi na anyi onwe anyi iche na anyi puru itinye utu o bula
na nzoputa anyi bu ihe akaebe na-egosi na anyi ji mpako eleda ihe
nile Baibul na-akuzi anya bu ihe gbasara ihe nile di itunanya ma ma
oke nma nke Chineke mebere. O putara na anyi na-atukwasi obi
n’atumatu nzoputa nke na-apughi izoputa onye o bula, n’ezie nke
ahu na-ahutakwa atumatu nzoputa nke Chineke zuru oke n’udi na o
bu ihe nzuzu.
56

Anyi na-ebi ndu n’ubochi a bu mgbe Chineke na-azoputa
oke igwe ndi mmadu, nke onye o bula na-apughi iguta onu.
Mana mgbe anyi ga-aghota atumatu nzoputa nke Chineke,
mgbe anyi ga-aghota na O bu Ya bu nani onye puru iru oru nile a
choro maka nzoputa anyi, mgbe ahu anyi puru inwezi olileanya,
olileanya zuru ezu. Anyi na-ebi ndu n’ubochi a bu mgbe Chineke naazoputa
oke igwe ndi mmadu, nke onye o bula na-apughi iguta onu.
(Nkpughe 7:9). Ozokwa, Baibul na-ekwuputa na Chineke ahoputala
ufodu ndi mmadu ma were ha nye Kraist, nakwa na Kraist akwuola
ugwo maka nmehie nile nke ha, nke ahu na-enyekwa ndi a naazoputaghi
nnukwu olileanya.
Onye o bula a na-azoputaghi nke nwere agu miri emi ibu
onye a zoputara, ma ghota na o puru ibu onye a zoputara nani n’otu
Chineke si cho ya, onye ahu nwere ike buru otu n’ime ndi Chineke
hoputara ma o bu ndi O hotara. Ebe o bu na atumatu nhoputa nke
Chineke enweghi ihe o bula jikoro ya na udi ezi mmadu anyi bu
(anyi abughi ezi mmadu), n’agbanyeghikwa udi uku nakwa udi njo
nmehie mmadu digoro, onye ahu puru ibu otu n’ime ndi Chineke
hoputara dika onye o bula ozo a zoputagoro. N’eziokwu, atumatu
nhoputa nke Chineke na-enye onye ahu a na-azoputaghi nnukwu
agbamume bu onye na-eji obi ya acho ka ya onwe ya, kwa buru onye
a zoputara.
E nwere o pekata mpe ya buru eziokwu asaa nke e kpughere
n’ime Baibul nke kwesiri ibu oke ihe agbamume nyere onye ahu o bu
n’ezie na ochicho obi ya bu na nmehie ya nile ga-abu nke obara Jisos
kpuchitere. Anyi arutubuola aka n’ufodu eziokwu ndi a. Mana, ha di
oke mkpa nke na anyi ga-eji nkenke oge guputa ha ozo. Ha bu ndi a
na-esote.
1. N’oge ugbu a, o bu ubochi nke nzoputa. Anyi amutala na
Chineke anaghizi azoputa ndi mmadu site n’iji oru nke nzuko uka,
ndi ndu ha, ma o bu ndi nke ha. Mana, nkuzi Baibul nke putara
nnukwu ihe bu na n’eziokwu taa, Chineke na-ewebata oke owuwe
ihe ubi nke bu ndi mmadu n’ime alaeze nke Chineke. N’agbanyeghi
na eziokwu nke a abughi isiokwu e ji maka ya dee akwukwo a, mana
anyi puru iguputa amaokwu ole na ole ndi na-agwa anyi n’ezie na
nke a na-eme.
Na Joel 2:24 anyi na-aguta:
57

Ebe nzocha oka nile ga-ejuputakwa n’oka wheat, ebe inara
mmanya vine na mmanu ga-erubiga kwa na mmanya vine ohu na
mmanu ohu [nzoputa].
Baibul na-ekwukwa na Nkpughe 7:9:
Mgbe ihe ndi a gasiri m we hu, ma le, oke igwe mmadu, nke onye o
bula na-apughi iguta onu, ndi si na mba nile o bula, na ebo nile, na
ndi nile, na asusu nile, puta, na-eguzo n’iru oche eze ahu na n’iru
Nwa aturu ahu, e gbokwasiworo ha uwe nwuda di ocha, igu nkwu
dika n’aka ha;
Nkpughe 7:13 ruo 14 na-agwakwa anyi:
Otu n’etiti ndi okenye ahu we za, si m, Ndi a ndi e gbokwasiworo
uwe nwuda ahu di ocha, ha bu ole ndi, olee ebe ha si bia kwa? M
we si ya, Onyenwe m, gi onwe gi matara. O we si m, Ndi a bu ndi
na-esi n’oke nkpagbu ahu puta, ha sakwara uwe nwuda ha, me kwa
ka ha di oche n’ime obara Nwa aturu ahu.
Na Habakuk 2:14 anyi na-aguta:
N’ihi na uwa ga-ejuputa n’omuma ebube Jehova, dika mmiri si
ekpuchi oke osimiri.
Na Jeremaia 33:22 anyi na-agu:
Otu a gaghi agu usu ihe di n’eluigwe onu, na otu a gaghi atuta aja
nke oke osimiri; otu a ka M ga-eme ka nkpuru Devid, bu oru M, na
ndi Livai ndi na-ejere M ozi, ba uba.
Amaokwu ndi a dika otutu ndi ozokwa na-enye onye o bula
a na-azoputaghi nnukwu olileanya bu onye na-eji obi umeala
agakwuru Chineke ma na-etiku Ya maka ebere.
Ya mere, anyi ga-amata n’ezie na oke igwe ndi mmadu ka a
na-azoputa taa. Onye o bula a na-azoputaghi nwere ike ibu otu onye
n’ime oke igwe mmadu ahu. Leenu ka o si buru nnukwu ngozi imata
na anyi na-ebi ndu n’oge a bu mgbe o bu na, n’ebe nile n’uwa gba
gburugburu, otutu ndi mmadu ka a na-azoputa.
2. Ebe ma o gburugburu ebe Chineke na-azoputa mmadu
n’ime ya bu inu Okwu nke Chineke, bu Baibul. Baibul na-ekwuputa
na Ndi Rom 10:17:
58

Ya mere, okwukwe si n’onunu puta, ma onunu ahu sitere n’okwu
Kraist.
N’ubochi taa, karia n’oge o bula ozo gaburu aga kemgbe uwa
dibara, pasent onu ogu ndi mmadu hiri nne bu ndi guru akwukwo,
Baibul dikwa nyere ha n’asusu nke ha na-asu. O bu nnoo oke ihe
agbamume na onye o bula puru itinye onwe ya nakwa ndi ezinulo ya
a zoputara nakwa ndi a na-azoputaghi n’ebe ha ga na-anu okwu ndi
sitere na Baibul. O puru ime nke a site na ya onwe ya igu Baibul.
N’oge ufodu, o puru ige nti ka a na-agu Baibul ma na-akuzi ya na
mgbasa ozi nke redio dika nke Faimly Radio. N’eziokwu, ebe
Chineke na-ano azoputa ndi mmadu di uku karia ma buru nke
olileanya di na ya karia n’oge o bula ozo kemgbe uwa dibara. Ya
mere, anyi onwe anyi bu ndi nne na nna ga na-acho ka umu ohuru
anyi nakwa umu anyi na-ano n’onodu inu Okwu nke Chineke. O
bukwa ya bu otu ihe mere redio jiri buru ngwa oru bara uru ma di
mkpa n’ebe o di ukwu nke a puru iji ime ka Ozioma bata n’obodo
anyi nile ma rute ndi mmadu no n’ebe nile n’uwa gba gburugburu.
3. Kraist biara izoputa ndi nmehie. Kraist abiaghi izoputa ndi
ahu na-ahuta onwe ha ka ndi ziri ezi n’omume, ndi na-ahuta onwe
ha ka ndi bu ezigbo mmadu, na-eme omume ziri ezi bu ndi nwere
ntukwasi obi na omume ha ziri ezi bu ihe nke ga-akpali Chineke ka O
we mete ha nke oma. Kraist biara izoputa ndi nmehie!
O bu nnoo ihe agbamume iguta banyere ekperima ahu
a kpogidere ya na Jisos n’obe.
O bu nnoo ihe agbamume iguta banyere ekperima ahu a
kpogidere ya na Jisos n’obe. Na mbu, ekperima nke a gosiri nleda
anya nyere Jisos. Anyi na-aguta na Matiu 27:41 ruo 44:
Otu ahu ka ndi isi nchu aja na-ekwu kwa, ebe ha na ndi ode
akwukwo na ndi okenye na-eme Ya ihe ochi, si, O zoputara ndi
ozo; O pughi izoputa Onwe Ya. O bu Eze Israel; ka O si n’elu obe
ridata ugbu a, anyi ga-ekwekwa na Ya. O na-atukwasi obi Ya na
Chineke; ka O doputa Ya ugbu a, o buru na O na-acho Ya: n’ihi na
O siri, Abu M Okpara Chineke. Ndi ahu na-apunara mmadu ihe,
ndi a kpogidere Ya na ha n’obi, na-atakwa Ya uta otu aka ahu.
59

N’agbanyeghi ya, o bu ihe di oke ebube, na nani na nkeji
minit ma o bu hour ole na ole tutu ekperima a kpogidere n’obe
anwuo, o rioro Jisos aririo ebere, o natakwara aziza nke mere ka ya
onwe ya nakwa anyi onwe anyi maara n’ezie na n’oge nke ahu a naatughi
anya nakwa n’ebe nke a na-atughi anya ya, o burula onye a
zoputara. Anyi na-aguta na Luk 23:39 ruo 43:
Otu n’ime ndi ahu na-aru oru ojo ndi a kwubara na-ekwulukwa Ya,
si, Gi onwe Gi abughi Kraist ahu? zoputa Onwe Gi na anyi. Ma ibe
ya zara, we bara ya nba, si, Gi onwe gi adighi atu egwu obuna
Chineke, ebe i no n’omuma ikpe ahu? N’eziokwu a makwara anyi
ikpe ziri ezi; n’ihi na anyi na-anata ihe kwesiri ihe anyi mere: ma o
dighi ihe o bula Onye a mehiere. O we si, Jisus, cheta m mgbe o
bula I ga-abia n’alaeze Gi. O we si ya, N’ezie asi M i, Taa ka Mu na
gi ga-ano na Paradais.
Onye nmehie a obi joro njo nke ukwu no na-anu Okwu nke
Chineke n’ihi na o nuru ka Jisos gwara Meri okwu, nakwa onye ozi
Jon, ma gwakwa Chineke n’onwe Ya okwu. N’ebe ahu, kwa, onye
nmehie a obi joro oke njo ka e nyeziri ndu ebighi ebi. N’ihi nke a,
onye o bula ka bu onye a na-azoputaghi, n’agbanyeghi udi uku
nmehie ya nwere ike idi, o puru ima na Jisos biara maka ndi nmehie.
Nke a bu nnoo ihe agbamume magburu onwe ya!
4. Jisos abughi onye na-ele mmadu anya n’ihu. Nke a putara
na o nweghi otu ndi mmadu o bula a ga-asi na ha nwekari ike ibu ndi
a zoputara karia otu ndi mmadu nke ozo. Otu onye nwere ike oha
obodo ana-ezere ya, e nwere ike na-ahuta ya dika “onye a juru aju”
n’ebe ndi mmadu ibe ya no, mana n’ime Baibul Chineke na-agwa
anyi banyere ndi mmadu bu ndi a zoputara bukwa ndi nzuko naeleda
anya ma kpo asi n’ubochi nke Jisos. Ihe atu gbasara nke a bu
nzoputa nke nwanyi Sameria ahu (Jon 4:4 ruo 42), onye ona utu ahu
bu Zakios (Luk 19:2 ruo 8), onye ekpenta (Luk 17:12 ruo 19),
ekperima ahu bu onye e gburu maka mpu nile o mere (Luk 23:39 ruo
43), nakwa nwanyi ahu e jidere n’ikwa iko (Jon 8:1 ruo11). Ndi
mmadu nile a bucha ndi a na-ahuta dika ndi oha obodo juru aju,
mana Chineke zoputara nke o bula n’ime ha. N’ihi nke a, anyi na-ahu
n’uzo doro anya na O bughi onye na-ele mmadu anya n’ihu. O bu
nnoo ihe magburu onwe ya nyere onye ahu a na-azoputaghi.
5. Chineke di obi ebere. O bu eziokwu na ebere bu ihe a naagaghizi
ahu n’ime nzuko di iche iche bu ebe ndi ozuzu aturu ha, ndi
okenye ha, ndi dikon, nakwa ndi nkuzi Baibul na-ezi ndi ogbenye a
60

ozioma. O bukwa eziokwu na-ewute nke ukwu! N’ebe ndi na-abughi
n’ime nzuko, n’ebe nile n’uwa, Chineke na-aga n’ihu na-egosiputa
ebere Ya nke kariri nghota. Chineke bu Chineke obi ebere.
Anyi na-aguta n’Abu Oma 103:8
Jehova nwere obi ebere, na-emekwa amara, O dighi ewe iwe ososo,
O na-abakwa uba n’ebere.
Nakwa n’Abu Akwa 3:31 ruo 32, anyi na-aguta:
N’ihi na Onyenwe anyi agaghi aju rue mgbe ebighi ebi. N’ihi na o
buru na O mekpa ahu, ma O ga-enwe obi ebere dika iba uba nke
ebere Ya nile si di.
Chineke na-ekwuputakwa n’uzo magburu onwe ya ma naegosi
omiiko na Joel 2:13:
Dowakwanu obi unu, adowakwala uwe unu, chigharikute Jehova,
bu Chineke unu: n’ihi na Onye amara na Onye obi ebere ka O bu,
Onye na-adighi ewe iwe ososo, Nke na-abakwa uba n’ebere, O naecheghari
kwa uche banyere ihe ojo ahu O ga-ewete.
6. Anyi n’onwe anyi puru ime ka Chineke mara na anyi
nwere agu miri emi ibu ndi a zoputara. Anyi puru irio aririo, tikuo
ma kpokuo Chineke maka inwete nzoputa. Ikpegara Chineke ekpere
bu oru nke anyi na-aru aru, ya mere anyi maara na ikpegara Chineke
ekpere agaghi abu ihe na-ewete nzoputa ma o bu tinye utu n’inye
anyi nzoputa. Mana anyi puru imata na dika anyi na-ebesara
Chineke akwa, O ga-amara banyere ochicho obi anyi ibu ndi a
zoputara.
Jisos na-enye anyi ihe nlereanya gbasara onye ona utu bu
onye kpere ekpere maka ebere nke Chineke, nke anyi na-aguta na
Luk 18:13 ruo 14:
Ma onye ona utu ahu guzoro n’ebe di anya, o choghikwa iweli
obuna anya ya lee eluigwe, kama o na-eti aka n’obi ya, si, Chineke,
ka obi Gi juru n’ebe mu, bu onye nmehie no. Asi M unu, Nwoke a
ridara n’ulo ya buru onye a guworo n’onye ezi omume kari ibe ya:
n’ihi na onye o bula nke na-eweli onwe ya elu, a ga-eweda ya, ma
onye na-eweda onwe ya, a ga-eweli ya elu.
61

7. Anyi ekwesighi ka olileanya anyi nwere maka inwete
nzoputa funari anyi. O buru na Chineke na-ezube izoputa anyi, O gaeme
nke a n’oge nke Ya. O nwere ike izoputa anyi n’oge anyi ka
malitesiri ndu anyi ma o bu nzoputa nwere ike ibia na hour ole na ole
tutu anyi anwuo. Anyi agaghi anwa anwa gwa Chineke oge nke O
ga-enyeriri anyi nzoputa, ma o buru, n’ezie, na o bu ebumnuche
Chineke izoputa anyi.
O buru na Chineke na-ezube izoputa anyi. O ga-eme nke a n’oge nke Ya.
Anyi na-aguta n’Abu Akwa 3:26:
O di nma ka mmadu chere nzoputa Jehova, derekwa du n’ichere ya.
Chineke na-enyekwa anyi okwu nkasi obi di ukwu n’Abu
Oma 62:5 ruo 8, ebe anyi na-aguta:
Na-edere nani Chineke du, nkpuru obi m; N’ihi na o bu Ya ka
olileanya m si puta. Nani Ya onwe Ya bu oke nkume m na nzoputa
m; O bu ulo elu m; a gaghi ewezuga m n’onodu m. N’ebe Chineke
no ka nzoputa m na nsopuru m di: Oke nkume nke ike m, bu ebe
ngbaba m, di n’ime Chineke. Tukwasinu Ya obi na mgbe nile, unu
ndi Ya; Wusinu obi unu n’iru Ya dika mmiri: Chineke buru anyi
ebe ngbaba.
Ka mmadu na-ewere ndidi na-echere Jehova, o nwere ike oke
nchekasi abata ya n’ime. Mmadu iburu onye a zoputara bu okwu di
oke mkpa. Mmadu ibugide onye a na-azoputaghi jogburu onwe ya.
O bu ihe magburu onwe ya, na Chineke na-enyekwa nnukwu
nkasi obi ahu na nkwa nke e kwere na Ndi Filipai 4:6:
Unu echegbula onwe unu n’ihe o bula; kama n’ihe nile o bula site
n’ekpere na aririo, ya na ekele, menu ka Chineke mara ihe nile unu
na-ario.
Chineke we nyekwa anyi okwu agbamume na Ndi Filipai 4:7:
Udo nke Chineke, nke kachasi uche nile, ga-echekwa obi unu na
echiche uche unu nche n’ime Kraist Jisus.
62

Ya mere, Chineke na-akasi anyi obi site n’igba anyi ume ka
anyi dabere kpamkpam na Ya. O na-agba anyi ume ka anyi gwa Ya
ihe nile banyere nchekasi anyi. O bu ihe mara oke nma na, O bu
Onye na-eguzogide n’ihe ma burukwa Onye kwesiri ntukwasi obi
imezu uche Ya zuru oke. Anyi ga-adabere n’aka Ya puru ime ihe nile.
Ka o di ugbu a, anyi puru inu ihe Chineke na-ekwu dika anyi
na-aga n’ihu lezie anya nke oma ma jiri ikpe ekpere na-agu Baibul.
Mgbe o bula kwa nchekasi ga-abia, ugboro ugboro anyi puru iji
nkwuwa okwu we ga n’oche eze amara nke Chineke we gwa
Chineke ihe nile banyere ya. Leenu ka Chineke si di obi ebere!
Chineke na-enye ndi a na-azoputaghi nnukwu okwu
agbamume na Zefanaia 2:3, ebe anyi na-aguta:
Chonu Jehova, unu nile ndi di umeala n’obi bi n’uwa, ndi luworo
ihe O kpere n’ikpe; chonu ezi omume, chonu umeala n’obi: eleghi
anya a ga-ezobe unu n’ubochi iwe Jehova.
Ya mere, eleghi anya Chineke ga-azoputa gi.
63

INDEKS NKE AKWUKWO NSO
Jenesis 9:6, 18
Jenesis 15:6, 37, 39, 40
Jenesis 22, 20
pụpụ 31:13-14, 20
nụ ọgụgụ 15, 38, 44, 47
nụ ọgụgụ 15:32-36, 21
nụ ọgụgụ 22:12-13, 17, 23
nụ ọgụgụ Isi nke
22 na 23, 18
Deuterọnọmi 4:29, 28
Deuterọnọmi 28:1, 28:15,
30:6-16, 24
Deuterọnọmi 30:6, 36
I Samuel 10:9-12, 17, 23
I Ịhe Emere 10:13, 23
Abụ ọma 34:9, 53
Abụ ọma 51, 51, 55
Abụ ọma 51:11, 55
Abụ ọma 62:5-8, 62
Abụ ọma 103:8, 61
Abụ ọma 112:1, 53
Abụ ọma 119, 50
Abụ ọma 119:10, 51
Abụ ọma 119:11, 51
Abụ ọma 119: 16, 51
Abụ ọma 119:24, 51
Abụ ọma 119:47, 51
Abụ ọma 119:77, 51
Abụ ọma 119:97, 51
Abụ ọma 138:2, 3
Abụ ọma 139:23-24, 23
Ilu 1:7, 54
Ilu 3:7, 53
Eklisiastis 8:12-13, 54
Eklisiastis 8:13, 54
Aịsaịa 53:6, 6
Aịsaịa 57:11-12, 53
Aịsaịa 63:5, 6
Aịsaịa 66:24, 18
Jeremaịa 5:24-25, 53
Jeremaịa 17:9, 28, 32
Jeremaịa 23:39-40, 24:10, 18
Jeremaịa 29:11-13, 28
Jeremaịa 29:17-19, 26
Jeremaịa 29:18-19, 27
Jeremaịa 31:8-9, 25
Jeremaịa 33:22, 58
Jeremaịa 36:1-4, 3
Jeremaịa 44:9-10, 53
A bụ A kwa 3:26, 62
A bụ A kwa 3:31-32, 61
Ezikiel 22:30, 6
Ezikiel 33:11, 18
Ezikiel 36:24-27, 32
Ezikiel 36:25-27, 29
Ezikiel 36:26, 11, 33
Ezikiel 37, 11, 35
Ezikiel 37:1-2, 10
Ezikiel 37:1-14, 16
Joel 2:12-14, 25
Joel 2:13, 61
Joel 2:13-14, 42
Joel 2:24, 57
Jona 3, 42
Jona 3:5, 36
64

Jona 3:8-10, 42
Jona 3:9, 24, 27
Jona 3:10, 14
Habakuk 2:14, 58
Zefanaịa 2:3, 42, 63
Matiu 4:14, 8:17, 12:17, 41
Matiu 5:22, 18
Matiu 7:22, 15
Matiu 9:16, 10
Matiu 9:17, 10
Matiu 15:19, 9, 32
Matiu 23, 27
Matiu 27:41-44, 59
Matiu 27:46, 7
Mak 4:33-34, 46
Mak 7:21, 28
Mak 13:13, 30
Luk 13:24, 19
Luk 17:12-19, 60
Luk 18:13, 25
Luk 18:13-14, 61
Luk 19:2-8, 60
Luk 19:41, 18
Luk 23:9-43, 5
Luk 23:39-43, 60
Jọn 3:3, 13
Jọn 3:3 na 7, 10
Jọn 3:5, 13
Jọn 3:16, 34
Jọn 4:4-42, 60
Jọn 4:10-15, 13
Jọn 6:37, 5
Jọn 6:44, 17, 18
Jọn 7:38, 13
Jọn 8, 5
Jọn 8:1-11, 60
Jọn 8:9, 17, 23
Jọn 8:44, 45
Jọn 11, 11
Jọn 11:39, 10, 16, 33
Jọn 14:21, 54
Jọn 14:23, 10, 54
lụ Ndị ozi 8:13-23, 32
lụ Ndị ozi 9:31, 10:35, 54
lụ Ndị ozi 16:31, 33
Ndị Rom 2:11, 5
Ndị Rom 2:13-15, 1
Ndị Rom 2:14-15, 17, 23
Ndị Rom 2:15, 18
Ndị Rom 3. 33
Ndị Rom 3:10-12, 4, 16
Ndị Rom 4:3, 37, 40
Ndị Rom 4:9, 37
Ndị Rom 4:11, 35, 36
Ndị Rom 7:21-24, 49
Ndị Rom 8:9, 50
Ndị Rom 8:35-39, 49
Ndị Rom 9:15, 5
Ndị Rom 9:31-32, 24
Ndị Rom 10:9-10, 32
Ndị Rom 10:13, 28, 29
Ndị Rom 10:17, 13, 26, 58
I Ndị Kọrịnt 2:13, 27
I Ndị Kọrịnt 15, 30
I Ndị Kọrịnt 15:52, 11
II Ndị Kọrịnt 2:4, 42, 43
II Ndị Kọrịnt 5:8, 12
II Ndị Kọrịnt 5:17, 10
II Ndị Kọrịnt 11:7, 42, 43
II Ndị Kọrịnt 11:13-15, 44
II Ndị Kọrịnt 11:14, 45
II Ndị Kọrịnt 11:15, 45
II Ndị Kọrịnt 13:5, 22
Ndị Galetia 2 34
Ndị Galetia 2:16, 14, 35, 41, 42, 43
65

Ndị Galetia 3, 34
Ndị Galetia 3:2, 34, 35
Ndị Galetia 3:6, 37, 40
Ndị Galetia 3:11, 35
Ndị Galetia 3:13, 7
Ndị Galetia 3:16, 49
Ndị Efesọs 1:3-5, 4
Ndị Efesọs 1:4, 5
Ndị Efesọs 1:13, 36
Ndị Efesọs 2:1-3, 12
Ndị Efesọs 2:3, 9
Ndị Efesọs 2:8, 35
Ndị Efesọs 2:8-9, 14
Ndị Efesọs 6:9, 5
I Jọn 4:18, 54
Nkpughe 7:9, 57, 58
Nkpughe 7:13-14, 58
Nkpughe 13:8, 8, 16
Nkpughe 19:11, 34, 43
Nkpughe 20:14-15, 9
Ndị Filipaị 2:12, 52, 54
Ndị Filipaị 3:20, 50
Ndị Filipaị 4:6, 62
Ndị Filipaị 4:7, 62
Ndị Kọlọsị 1:12-13, 50
Ndị Kọlọsị 3:25, 5
I Ndị Tesalonaịka 1:3, 15, 38
I Ndị Tesalonaịka 4, 12
II Ndị Tesalonaịka 1:11, 15, 38
Ndị Hibru 4:11, 19
Jemes 2:23, 40
I Pita 1:5, 30
I Pita 1:23, 10
I Pita 2:17, 54
II Pita 1:21, 3
II Pita 2:15-16, 23
II Pita 3:18, 50, 52
I Jọn 2:3-5, 51
I Jọn 2:3-6, 22
I Jọn 3:9, 48
66